Hava Koullandrma

Ocak 2012 Say 37

Sayn Okurumuz, Bu bltenle, alma alanmzda Alarko Carrier ve i ortaklarmzn teknik ve gelitirme almalarmzn akland makaleleri sizlerle paylamak istiyoruz. Amacmz bir sre sonra okurlarmzn bilgisayarlarnda her zaman bavurabilecekleri bir Alarko Carrier ktphanesi oluturmaktr. Blten konusundaki dnceleriniz bizler iin yol gsterici olacaktr. Haberleme adresimiz aada verilmitir. Yararl grrseniz bltenimizi evrenizde duyurmanzdan memnun oluruz. Bltenin gnderilmesini istemiyorsanz aadaki adresimize tklamanz yeterlidir. Sayglarmzla...

HC Barcol-Air rn bilgileri ve dkman iin; Bkz. www.alarko-carrier.com.tr

ALARKO CARRIER BLTENLER - Yeni rn - Haberler - Gerek Konfor Bu bltenleri e-blten olarak e-mail ile almak isterseniz, ltfen www.alarko-carrier.com.tr adresinden abone olunuz. Bu blteni almak istemiyorsanz ltfen ebulten@ alarko-carrier.com.tr adresine bo e-posta gnderiniz. Haberleme Adresi: info@alarko-carrier.com.tr

Hava Datm Tanmlar ve Standartlar

Hava datmnn anlam, bir odada konfor koullarn salamak amacyla besleme havasnn oda iinde yaylmas ve odadaki havann odadan karlmasdr. Besleme havas bir odaya soutma ve/veya stma, nemlendirme ve/veya nem alma veya havalandrma gibi deiik nedenlerle verilir. Besleme havas oda iinde yaylrken odada rahatsz edici bir hava akna neden olmadan odann her yanna eriebilmelidir. >>>

TEKNK BLTEN

Sayfa 2

Ocak 2012 - Say 37

Uygun Isl Konfor

Hava datmnn amac odada istenen scakln salanmas ve sl konfor koullarnn oluturulmasdr. Isl konfor koullar NEN-ISO 7730 standart ile belirlenmitir (Resim 1). Bu standarta uygun olarak sl konfor koullar salanan oda blm konfor alan olarak tanmlanr.

Tetikleme (ndksiyon) Blgesi

Dme Blgesi Dn Girdab

Resim 1. ISO 7730-2005 Standart

Eriim Dme Tetikleme

Resim 2. Hava dolam ve girdap hareketi

Hava Dolam (Air Circulation)

Kapal bir ortamdaki hava, ortama beslenen hava akmnn etkisiyle dolar. Ortamda dolaan hava ktlelerinin hareketi girdap eklinde olduu iin girdap-swirl olarak adlandrlr (Resim 2). Havann odann iinde izleyecei yol besleme havasnn konumuna, oda ve besleme havas arasndaki scaklk farkna baldr. Besleme havas ile odadaki havann kart alana tetikleme- indksiyon blgesi denir. Besleme havasnn ak oda iinde genileyince hz azalr ve oda havasna karmas nedeniyle scakl neredeyse oda scaklnda eit olur. Sonra hava zemine doru dmeye balar. Zemin seviyesinin zerinde genileyen hava besleme havasnn ters ynnde geriye doru hareket eder. Bu harekete dn girdab denir. Hava akmlarnn ortam iindeki hareket (eriim) mesafesi (Resim 3), odada bir duvar blmesi veya baka bir hava akmnn erken balad bir dn girdab yoksa, odann ykseklii ve besleme havasnn ynne baldr.

Resim 3. Hava akmnn eriim mesafesi ve dme blgesi

Tavan Asma tavan Is katmanlamas

28oC 24oC Soutma

Blme duvar

24oC
1m Deme 2m

Cephe

0,5 m

Konfor Blgesi (Comfort Zone)

Resim 4. Havas koullandrlan bir odada konfor blgesi

Konfor blgesi, cephede 1 metre, i blme duvarlarndan 0,5 metre ykseklikten balar 2 metre ykselie kadar ular (DIN 1946 Blm 2) (Resim 4).

Tetikleme- ndksiyon (Induction)

Hava datclar (difzr) odaya hava beslemesi yaparken odadaki durgun havay hareketlendirerek kendine doru eker. Bu ekime tetikleme-indksiyon denir. (Resim 5). Tetikleme srecinde besleme havasnn hz azalrken oda havasnn hz artar. Odaya pskrtlen (jet) besleme havasnn ktlesel ak (ktlesel debi) ile oda havasnn ktlesel ak (ktlesel debi) arasndaki orana tetikleme oran denir. Baka bir deyile odada hareket eden havann hz pskrtlen havann hzna baldr. Tetikleme Oran =
Resim 5. Tetikleme (ndksiyon)

Besleme havas ktlesel ak Oda havasnn ktlesel ak

TEKNK BLTEN

Sayfa 3

Ocak 2012 - Say 37

Pskrtme (Jet) Biimleri

Hava beslemesi yaplacak bir odadaki toplam hava ktlesi dorudan o odadaki hava beslemesi yaplabilecek bo alana baldr. Pskrtlen havann biimi hava datcnn (difzr) zelliklerine gre oluur. rnein; Uak kanad biiminde dzlemsel pskrtme; yark (slot) ve dikdrtgen hava datclar ile (uzun) duvar zgaralar ile oluur (Resim 6). Insal (radial) biimde pskrtme; yuvarlak panjurlu ve delikli hava yayclar ile salanr (Resim 7). Teetsel (tangential) biimde pskrtme; Girdapl (swirl) hava datclar ile salanr (Resim 8). Eksenel biimde pskrtme; jet tipi hava datclar ve (ksa) duvar zgaralar ile salanr (Resim 9).

Resim 6. Dzlemsel hava pskrtme

Belirleyici Veriler
Scaklk

Resim 7. Insal (radyal) hava pskrtme

Besleme havasnn koullar ve hareketi aadaki verilerle belirlenir. Odada dolaan havann scakl oda scaklndan farkl ise zgl ktleleri de farkldr. Bu durumda yer ekimi belirleyici olur. Souk havann zgl ktlesi fazla olduu iin aaya doru, scak havann zgl ktlesi daha az olduu iin yukarya doru hareket eder.

Duvar ve Tavan

Resim 8. Teetsel (tangential) hava pskrtme

Bir hava akm bir duvar veya tavann yaknna geldii zaman duvar veya tavana doru ynlenir. Bu olgu Coanda Etkisi olarak adlandrlr (Resim 10). Coanda etkisi, daha ak bir tanmlama ile hzla ilerleyen hava akmnn doru bir yol izlemek yerine, yaknndaki bir dzeye yaparak, dzeyin eimlerini izleyerek ilerlemesi olaydr (Resim 11). Bu fiziksel olay ilk saptayan Romanyal buluu Henri Coandann adndan esinlenerek Coanda Etkisi denir. Henri Coanda 1910da kendi tasarlad uak ilkrneinin (prototipinin) dme nedenini aratrrken bu olguyu fark etmi ve daha sonra aklamasn yapmtr. Coanda etkisinin nedeni odadaki hava akmna gre duvar zerinde ya da tavan evresindeki hava akmnn basncnn daha dk olmasdr. Bunun sonucu hava akm duvar zerinde ya da tavana kar bir basn oluturur. kinci bir hava akm duvar ya da tavan gibi davranr, iki hava akm birbirini eker. Bu ekim etkisiyle hava akm duvara ya da tavana doru ynlenir. yi bir hava datmnn yaplabilmesi iin Coanda Etkisi nemlidir.

Resim 9. Dz eksenel (aksiyal) pskrtme

Engeller

Besleme hava yaycsna yakn olan bina kirii gibi engeller hava akn bozabilir. Coanda etkisi ortadan kalkabilir. Bunun sonucunda hava ak, yaanlan blgede rahatsz edecek bir hava cereyan yaratacak ekilde aaya doru ok erken debilir

Resim 10. Eksenel hava pskrtmede Coanda Etkisi

Tavan

Dk basn blgesi

Coanda etkisi Tetiklenen i ortam havas Resim 12. Engel ve hava aknn dmesi Resim 11. Tavandan hava datmnda Coanda Etkisi ve tetikleme (indksiyon)

Besleme havas

TEKNK BLTEN

Sayfa 4

Ocak 2012 - Say 37

(Resim 11). Hava Datmnn Drt lkesi

A) Yksek Tetiklemeli (ndksiyonlu) Sistemlerde Hava Datm

(Teetsel -Tangential- Kark Sistemler de denir) zellikleri: - Tetikleme oran 18e kadar - k hz yaklak 3 m/s - Bir s kaynann hava akm zerindeki etkisi dier sistemlere gre daha azdr. - Hava dalm iin n yz panjurlu veya delikli duvar tipi, yark (slot) veya girdap akl (swirl) hava datclar uygundur. Uygulamalar: Hava Beslemesi Tavan ve Duvardan; Ofis, okul, kafeterya, tiyatro, sinema, hastane. Hava Beslemesi Demeden; Tiyatro

Resim 13. Yark (slot) tipi hava datc (stte) Resim 14. Girdapl (swirl) hava datc (yanda)

B) Kark Yaycl Sistemlerde Hava Datm;

Resim 15. Jet-Flo tipi hava datclar

Tavan Tavan hava toplama kutusu (plenum) Coanda etkisiyle karma 13oC 3,6 m Terminal

Ortam scakl 24oC (Homojen)

zellikleri: - Tetikleme oran 25e kadar - k hz > 4 m/s - zellikle bir blge ya da bir nesnenin zerinden hava flenmesi. - Soutmada besleme hava scakl 10Cn altnda olan soutma ve oda scakl 15Cn zerindeki stmalar iin uygundur. - Bu tip hava datm iin Jet-Flo tipi hava datclar uygundur. Uygulamalar: Hava Beslemesi Duvar ve Hava Kanalndan: Kongre ve dier bu tip merkezler, spor salonlar, sergi merkezleri ve atriumlar gibi yksek tavanl ve geni hava hacimli yerler.

C) Dk Tetiklemeli (ndksiyonlu) Sistemlerde Hava Datm

Deme

Resim 16. Tavandan yer deitirmeli hava beslemesi

Tavan 29oC

25oC

Is katmanlama seviyesi

18oC 23oC Deme Terminal

Resim 17. Duvardan yer deitirmeli hava beslemesi

Tavan Tavan hava toplama kutusu (plenum)

3,6 m ve fazla

Yksek tavanl odalarda burundan ayak parmak ucuna kadar mesafede s katmanlamas 3oC ile snrldr.

(Yer Deitirmeli -Deplasmanl- Havalandrma da denir) zellikler: - Tetikleme oran 3-5 - k hz yaklak 1 m/s - Bir s kaynann hava akm zerindeki yerel etkisi ok fazladr. - Hava besleme scakl oda scaklndan yaklak 3C dk. - Bu tip hava datm iin yark (slot), n yz panjurlu veya delikli veya girdap akl (swirl) tip hava datclar uygundur. Uygulamalar: Hava Beslemesi Tavandan: Tiyatro ve anfiler, pskrtme boya kabinleri, mutfaklar iin uygundur (stma iin uygun deildir) (ekil 16). Hava Beslemesi Duvardan: Sanayi tesislerinde, dk kodlu tiyatro, kongre merkezi ve ofisler iin uygundur (ekil 17). Hava Beslemesi Demeden: Bilgisayar odalar iin uygundur (ekil 18).

Ortam scakl 24oC (Homojen)

18oC Deme

Hava yayc

Resim 18. Demeden yer deitirmeli hava beslemesi

(Dennis Stanke, Underfloor Air Distribution, Engineering Newsletter, 2001, V 30, No.4)

3,6 m ve daha az

Is katmanlama seviyesi

D) Tetiklemesiz (ndksiyonsuz) Sistemlerde Hava Datm (Serbest Yer Deitirmeli -Serbest Deplasmanl- Havalandrma da denir) Tetiklemesiz sistemler yer deitirmeli -deplasmanl- sistemlerdir. Bu sistemlerde oda hava kanalnn bir blmn oluturur. zellikleri: - k hz oda hava hzyla ayndr; 0,05 - 0,4 m/s arasnda. - Scaklk odadaki havann ynne gre der veya ykselir. - Bir s kaynann hava akm zerindeki yerel etkisi ok fazladr. - Hava beslemesinin yeri (tavan, duvar veya deme) esas olarak havadaki kirleticilerin akmas gereken yne gre seilmelidir. Uygulamalar: Hava Beslemesi Tavan, Duvar veya Demeden: Temiz odalar, ameliyathaneler, pskrtme boya kabinleri, at poligonlar iin uygundur.

TEKNK BLTEN

Sayfa 5

Ocak 2012 - Say 37

Konfor Standartlar ve Ynergeler

Aadaki standart ve genelgeler, hava datm konusunda i ortam konforu ve bu konforu bozabilecek hava akmlar dikkate alnarak belirlenmitir.

ANSI/ASHRAE 55(a) ve DIN 1946, part 2

Amerikan ANSI/ASHREA 55a ve Alman DIN 1946 en fazla kullanlan standartlardr. lm aletleri, prosedr talepleri ve kullanlan alann (occupied zone) boyutlar bu standartlarn balca konulardr.

NEN-EN-ISO 7730

Bu standartta sl konfor parametreleri aadaki gibi belirlenmitir: PMV- (Tahmin Edilen Ortalama Isl Duyum1- Predicted Mean Vote): Tanmlanm bir sl evrenin belirlenen lee gre kullanclarn ounluu tarafndan nasl alglanacan gsteren tahmini deer. PPD- (Tahmin Edilen Memnuniyetsizlik Oran- Predicted Percentage of Dissatisfied): ortam hava koullandrmasndan memnun olmayanlarn tahmini yzdesi. DR- (Hava Cereyan Oran- Draught Rating): Hava cereyanndan rahatsz olan insanlarn yzdesi.

NPR-CR 1752

Bu Avrupa standartnda i ortam hava koullar ile ilgili olarak kalite seviyesi belirlenmitir. Bu seviyeler: sl i ortam koullar, i ortam hava kalitesi ve sesle ilgilidir. ortam hava kalitesi, sl koullar ve ortamdaki ses dzeyi toleranslar ok dar aralklarda olursa daha yksek kalite seviyelerine ulalr.

NEN-EN-ISO 7726
Bu standartta i ortam sl hava kalitesine karar vermek iin gerekli prosedr talepleri ve gerekli lm aletleri tanmlanmtr. Tablo-1

STANDARTLARA GRE ISIL KONFORUN DEERLENDRLMES

PMV- Tahmini Ortalama Isl Duyum Scaklk saysal olarak ifade edilmesine ramen, sl duyum dier fizyolojik duyumlar gibi niteliksel olarak deerlendirilir. Isl evrenin bir gurup tarafndan fizyolojik deerlendirilmesini saysallastrmak amacyla PMV Tablo 1de verilen, -3 ile +3 arasnda deien yedi noktal ASHRAE skalas kullanlr. Deneysel bilgilerden, PMV indeksinin ortam scaklna metabolizma hzna ve vcutta retilen s ile, vcut ile evre arasndaki s transferi arasndaki fark olarak tanmlanan yke gre deisimini veren bir esitlik retilmis, bu esitlikte analitik sl konfor denkleminden elde edilen yk yerine konularak, PMV indeksinin analitik sl konfor denkleminde (Fanger Denklemi) yer alan tm parametrelere (kuru termometre scakl, hava hz, hava nemi, ortalama snm scakl, aktivite, metabolizma hz) ball analitik olarak ifade edilmistir. Bu esitlie gre Fanger tarafndan yaplms parametrik alsmann tablo halindeki sonulan EK 1deki Tablo 3de verilmistir. Tablo 2de verilen konfor scaklna ve dier sl evre parametrelerine gre, bir konferans salonu iin EK 1e gre bulunan PMV indeksinde her iki seenek iin de PMV sfra yakn bir deerdir. Salondakilerin tm iin her iki parametre gurubunun ntral blgede kald sylenebilir2. PPD- Tahmini Ortalama Memnuniyetsizlik Oran Ortalama Isl Duyum ndeksi (PMV), belirli bir sl evrenin iinde yasayan insanlarn tamam tarafndan fizyolojik deerlendirmesinin ltdr. Bu ortalama deere bakarak, sz konusu ortamdaki insanlarn hangi oranda bu ortam sl evre asndan konforlu bulduklarn veya bulmadklarn tahmin etmek mmkn deildir. nsanlar birbirlerinden farkldr ve ayn evreyi farkl olarak alglayabilirler. Bir ortamda yasayan insanlar ierisinde ortam sl adan konforlu bulmayanlarn yzdesi Isl Memnuniyetsizlik Yzdesi (PPD) olarak adlandrlr. +3 +2 +1 0 - 1 - 2 - 3

ASHRAE ISIL KONFOR SKALASI

ok Scak Scak Hafif Scak Ntr Hafif Souk Souk ok Souk Hot Warm Slighly Warm Neutral Slighly Cool Cool Very Cool

Tablo-2

Bir Konferans Salonu rneinde PMV

Seenekler
o

PMV
(EK 1- Tablo 3den)

Konfor Scakl : 23,9 C Aktivite : 1 met Hava Hz : 0,2 m/s Giysi Direnci : clo Konfor Scakl Aktivite Hava Hz Giysi Direnci : 26,9oC : 1 met : 0,2 m/s : 0,5 clo

0,02

0,02

TEKNK BLTEN

Sayfa 6 4

Ocak 2012 - Say 37 Eyll 2011 - Say 33

PMV, PPD ve DR Arasndaki likiler ve Isl Konfor

PMV ve PPD deerleri arasnda sabit bir iliki vardr. Fanger, probit analiz yntemini kullanarak3, Ortalama Isl Duyum ndeksi ile Isl Memnuniyetsizlik Yzdesi arasndaki ilikiyi deneysel verilere bal olarak incelemis ve grafik olarak (Sekil ifade etmistir (Grafik 1). Ortalama Isl Duyum ndeksinin sl konforun analitik teorisi ile sl parametlere gre tahminini veren eitlik ve bu grafik kullanlarak Isl Tatminsizlik Yzdesinin bulunmas mmkndr. Grafik 1deki eri PMVde ekseninde 0 noktasna gre simetriktir. Yaplan aratrmalara gre insanlar souu scaktan daha hzl alglar. Buna gre bu Scak erinin tam simetrik olmamas gerekir. Ancak bu dikkate alnmaz. ASHRAE 55 Standart, -0,5< PMV< +0,5 koulunu getirmitir. Buna gre bir ortamda en az %5lik bir grubun sl adan tatmin olmad grlmektedir. Grafik 1den grlecei zere bu limit en fazla %10luk bir memnuniyetsizlie izin verir. Dolaysyla PMV deeri nerilen -0,5 ile +0,5 arasnda olduu zaman PPD %10dan daha dk olur. Bu noktada sl konfor koullarn salayacak hava hz NEN-EN-ISO 7730 standartna gre belirlenir. Bu standart DR deerini en yksek %15 olarak nerir. Hava hznn trblans younluunun, DRnin deerini hesaplayacak ekilde llmesi zorunludur. Trblans younluu llen ortalama hava hz ile ilikili gerek hava hznn bant geniliidir. zin verilen ortalama hava hz Grafik 2deki hava scakl ve trblans younluuna gre belirlenir. Temel varsaym odada bulunanlarn %15inin rahatsz olabilecei kabulne dayanr. rnein, 25C scaklnda ve %10 trblans younluundaki bir odada Grafik 1e gre izin verilen hava hz 0,28 m/s; %20 trblans younluunda 0,23 m/s; %40 trblans younluunda 0,18 m/s ve %60 trblans younluunda 0,16 m/sdir (Grafik 2).

Souk

Konfor

Grafik 1- PMV ve PPD likisi ve Isl Konfor Blgesi

Ortalama Hava Hz (m/s)

rb

lan

sO

ran

(%

)%

STANDARTLAR ve TESTLER

Oda Scakl (oC)

Grafik 2- Oda Scakl, Ortalama Hava Hz ve Trblans Oran arasndaki iliki

klim laboratuvar testleri standartlara gre gerekletirilir. Bu testlerde hava hz sensrlerinin tepki sresi ve doruluunun DIN-EN-ISO 7726 standartna uygun olmas esastr. K mevsimi (stma) ve yaz mevsimi (soutma) iin zel koullar ISO 7730un D paragrafnda tanmlanmtr. Bu koullarda odada bulunanlarn %80inden fazlasnn i ortam hava koullarndan memnun kalaca kabul edilir. Kullanlan blgede (occupied zone) uygun hava besleme datclar (difzr) seilirse hava hz ve scaklk dalm standartlara uygun olacaktr. zel HVAC yerletirmeleri Barcol-Airn laboratuvarlarnda test edilebilir. Bu test srasnda eer gerekiyorsa tasarm kontrol edilir ve standartlara uygun hale getirilir. Yukardaki standartlardaki sl i ortam deerler kesin olarak salanr. -------------------------------------------(1) Tahmin Edilen Ortalama Seim indeksi olarak evrilebilecek Predicted Mean Vote kavram Prof. Dr. Macit TOKSOY tarafndan, daha anlalabilir olmas amacyla Ortalama Isl Duyum olarak tanmlanmtr. Bu yazda bu tanm kullanlacaktr. (2) Toksoy, agy (3) Toksoy, agy Kaynaka Air distribution: System Descriptions, barcolair.com Toksoy, Macit, Prof. Dr. Isl Konfor, 1. Ulusal Tesisat Mhendislii Kongre Bildirileri iinde, zmir, 1993

TEKNK BLTEN

Sayfa 7

Ocak 2012 - Say 37

EK 1- Tablo 3- ORTALAMA ISIL DUYUM (PMV)

TEKNK BLTEN

Sayfa 8 4

Ocak 2012 - Say 37 Eyll 2011 - Say 33

HAVA DAITIMI KONUSUNDA UZMAN

Barcol-Air mkemmel i ortam hava koullandrmas gerekletirme, gelitirme ve tasarlamada uzmanlamtr. Mterinin ve mimarn talepleri ile tamamen uyum iindedir. Kk ya da byk projelerde, standart ya da zel durumlarda, tek bir rnden sistem montajna kadar tasarm ve laboratuar testleri ISO standartlarna gre yaplr. Barcol-Airin amac konforun ent st dzeyinde i ortam hava koullandrmas yaratmaktr. Barcol-Air ticari binalarda ortam kontrol etmek zere sistem ve rnler gelitirir ve tasarlarken, her zaman, minimum enerji ile en iyi konforu elde etmeyi hedefler. Barcol-Air teknik bilgisi ve mkemmel geni rn sunumu ile kendi lkesinde lider markadr, uluslararas alanda da varln ortaya koymutur. BarcolAir ad sl konfor ve kalite ile e anlamldr. One Source-One Responsibility (Tek Kaynak-Tek Sorumluluk) kavram tam rn ve sistem kataloglar, know-how, servis ve deneyim ile birleir. Tm paralar mkemmel almay garanti edecek ekilde komple btnleik sistemler oluturmak iin tasarlanr. Barcol-Air yksek kaliteli Barber Colman hava datm rnlerinin ve sistemlerinin reticisi ve salaycsdr. Bu nedenle tm talepler ksa srede karlanabilir. HC Barcol-Air sahip olduu ArGe Blm ve laboratuarlar ile tm rnlerini en iyi konfor zmleri salayacak ekilde tasarlar, gelitirir, test eder ve retir. HC Barcol-Air hava koullandrma uygulamalarnda, eer proje zel tasarm gerektiriyorsa, mmkn olan en iyi zm salayabilmek iin kapsaml know-how kullanr ve kontrol, souk tavan ve servis gibi irketin dier rn ve hizmet gruplar ile birlikte alr. HC Barcol-Air i ortakl ilkelerine uygun olarak projenin ilk aamalarndan itibaren, mmkn olan en iyi tasarmn yaplabilmesi iin tm deneyim ve know-howlarn kullanr. Mteri, danman ve yklenicilere, sat mhendisleri, Ar-Ge ve Labortuvar blmleri tarafndan tam ve srekli teknik destek salanr.