Professional Documents
Culture Documents
I S TUYN TNH
I HC THNG LONG
Hc k I, nm hc 2005 - 2006
MC LC
Trang
Bi 1 Khi nim trng
1.1 Cc tnh cht c bn ca s thc
1.2 nh ngha trng . . . . . . . .
1.3 Mt s tnh cht ca trng . . .
1.4 Trng s hu t . . . . . . . .
1.5 Trng cc s nguyn modulo p
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
1
1
2
3
5
5
.
.
.
.
.
.
.
.
8
8
9
11
13
14
15
15
16
.
.
.
.
.
.
.
.
20
20
21
24
25
26
27
28
30
ii
MC LC
3.9
Hng ca mt h vect . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bi 4 nh x tuyn tnh
4.1 nh ngha nh x tuyn tnh . . . . .
4.2 V d v nh x tuyn tnh . . . . . .
4.3 Mt s tnh cht ca nh x tuyn tnh
4.4 nh v nhn ca nh x tuyn tnh . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Bi 5 nh thc
5.1 Php th . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.2 Khi nim nh thc . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.3 Cc tnh cht c bn ca nh thc . . . . . . . . . . . .
5.4 Cc tnh cht ca nh thc suy ra t cc tnh cht c bn
5.5 Tnh nh thc bng cch a v dng tam gic . . . . .
5.6 Khai trin nh thc theo mt dng hoc ct . . . . . . .
5.7 nh l Laplace . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bi 6 Ma trn
6.1 Cc php ton ma trn . . . . . . . . . . . . .
6.2 Tnh cht ca cc php ton ma trn . . . . . .
6.3 nh thc ca tch hai ma trn vung cng cp
6.4 Nghch o ca ma trn vung . . . . . . . . .
6.5 Mt ng dng vui: m ha . . . . . . . . . . .
6.6 Hng ca mt ma trn . . . . . . . . . . . . . .
6.7 Ma trn ca nh x tuyn tnh . . . . . . . . . .
6.8 Tnh cht ca ma trn ca nh x tuyn tnh . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
33
.
.
.
.
38
38
39
40
41
.
.
.
.
.
.
.
45
45
48
51
53
55
57
60
.
.
.
.
.
.
.
.
65
65
66
67
68
71
74
76
78
.
.
.
.
.
.
.
84
84
85
86
88
90
91
91
iii
MC LC
7.8
93
99
100
Bi 1
Khi nim trng
1.1 Cc tnh cht c bn ca s thc
Tp cc s thc c k hiu l R . Ta bit hai php ton cng (+) v nhn (.)
thng thng trn R c cc tnh cht sau:
Php cng c tnh cht kt hp: (a + b) + c = a + (b + c), a, b, c R ,
C s 0 R sao cho: 0 + a = a + 0 = a, a R ,
Vi mi s thc a c s thc i ca a l a sao cho: a + (a) =
(a) + a = 0,
Php cng c tnh cht giao hon: a + b = b + a, a, b R ,
Php nhn c tnh cht kt hp: (a.b).c = a.(b.c), a, b, c R ,
Php nhn c tnh cht giao hon: a.b = b.a, a, b R ,
C s 1 sao cho vi mi s thc a ta c: a.1 = 1.a = a,
Vi mi s thc a = 0 lun c s thc
1
a
sao cho a.
1
a
= 1,
[(a) + a] + b = [(a) + a] + c
(theo tin 1)
0+b=0+c
(theo tin 3)
b=c
a + [b + (b)] = c + (b)
(theo tin 1)
a + 0 = c + (b)
(theo tin 3)
a = c + (b)
a=cb
(theo tin 2)
(theo nh ngha).
2
[a1 .a].b = a1 .0
(theo tin 5)
1.b = a1 .0
(theo tin 7)
b = a1 .0
(theo tin 6)
b=0
a1 .(a.b) = a1 .(a.c)
(theo tin 5)
1.b = 1.c
(theo tin 7)
b=c
1.4. Trng s hu t
1.4 Trng s hu t
nh ngha 1.4.1
S thc r c gi l mt s hu t nu tn ti hai s nguyn m, n(n = 0) sao
m
cho r =
.
n
Nhn xt: Mt s hu t c th biu din di dng mt s thp phn hu hn hoc
s thp phn v hn tun hon.
V d:
23
8
40
13
= 2, 875.
= 3, 0769230769230... (c vit gn li thnh 3, 076923).
15723
1000
12345
999
4115
333
V d:
Php cng v nhn trong Z 7 c cho trong bng sau:
+
0
1
2
3
4
5
6
0
0
1
2
3
4
5
6
1
1
2
3
4
5
6
0
2
2
3
4
5
6
0
1
3
3
4
5
6
0
1
2
4
4
5
6
0
1
2
3
5
5
6
0
1
2
3
4
6
6
0
1
2
3
4
5
.
0
1
2
3
4
5
6
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
1
2
3
4
5
6
2
0
2
4
6
1
3
5
3
0
3
6
2
5
1
4
4
0
4
1
5
2
6
3
5
0
5
3
1
6
4
2
6
0
6
5
4
3
2
1
Mnh 1.5.1
Z p l mt trng khi v ch khi p l s nguyn t.
Vic chng minh mnh trn coi nh bi tp dnh cho cc bn sinh vin. Phn t
trung lp ca php cng l 0 v phn t n v ca php nhn l 1. i ca 0 l 0,
nu 0 < a < p th i ca a l a = p a. Nu 0 < a < p th nghch o ca
a l phn t b (0 < b < p) sao cho a.b 1 (mod p).
V d:
Trong Z 7 ta c: 11 = 1, 21 = 4, 31 = 5, 41 = 2, 51 = 3,
61 = 6.
Trng Z 29 l mt trng hu hn quan trng thng c s dng
trong vic m ha (29 l s nguyn t nh nht khng nh hn s ch
ci trong bng ch ci ting Anh (26 ch)).
Ta c:
20 + 13 = (20 + 33) mod 29 = 33 mod 29 = 4.
20.13 = (20.13) mod 29 = 260 mod 29 = 28.
7 = 22, 12 = 17.
Ta c nghch o ca mt s phn t trong Z 29 nh sau:
11 = 1 v 1.1 = 1 mod 29 = 1,
21 = 15 v 2.15 = 30 mod 29 = 1.
Tng t 31 = 10, 41 = 22, 121 = 17.
BI TP I
I.1.
I.2.
I.3.
I.4.
a. (a + b) =
n
X
C kn ank bk ,
k=0
a. x =
b. y =
c. z =
I.6.
125
8
379
110
462
13
,
.
a. x = 17, 522,
b. y = 12, 536,
c. z = 23, 67.
Bi 2
Khng gian vect v khng gian con
2.1 nh ngha khng gian vect
nh ngha 2.1.1
Cho V l mt tp hp m cc phn t c k hiu l: , , . . . , K l mt
trng m cc phn t c k hiu l a, b, c, x, y, z . . .. Trn V ta c hai php
ton
Php cng hai phn t ca V :
+:V V V
(, ) 7 +
Php nhn mt phn t ca V vi mt phn t ca K :
.:K V V
(x, ) 7 x.
Gi s i vi mi , , V , mi x, y K cc iu kin sau c tha mn:
1. ( + ) + = + ( + ),
2. Tn ti vect sao cho + = + = ,
10
Khi R n cng vi php ton cng v nhn nh trn l mt khng gian vect
thc.
4. Xt C[a, b] l tp hp tt c cc hm s thc lin tc trn [a, b]. Tng ca hai
hm s f, g C[a, b] l hm s f + g C[a, b] c nh ngha bi
(f + g)(x) = f (x) + g(x)
v tch ca ca mt s thc r R vi hm s f C[a, b] l hm s
rf C[a, b] c nh ngha bi
(rf )(x) = rf (x).
Khi C[a, b] l mt khng gian vect trn R i vi php cng v php nhn
c nh ngha trn.
5. K l mt trng. Vi mi b hu hn cc phn t thuc K : an , an1 , . . . , a1 , a0 ,
ta lp biu thc hnh thc:
p(x) = an xn + an1 xn1 + . . . + a2 x2 + a1 x + a0 .
p(x) c gi l mt a thc ca n x (hay bin x) vi h s trn trng K .
Vi n = 0 mi phn t bt k ca trng K u l a thc.
a thc c tt c cc h s bng khng c gi l a thc khng, k hiu l .
Nu an = 0 th s n gi l bc ca a thc p(x), k hiu n = deg p(x). Ta
quy c deg = (hoc c th xem nh khng c bc).
Ta k hiu K [x] l tp hp tt c cc a thc n x vi h s trn K . Ta nh
ngha hai php ton cng v nhn v hng trn K [x] nh sau: Vi mi cp
a thc p(x), q(x),
p(x) = an xn + . . . + a1 x + a0 ,
q(x) = bm xm + . . . + bn+1 xn+1 + bn xn + . . . + b1 x + b0 .
Gi s m > n. Khi :
p(x)+q(x) = bm xm +. . .+bn+1 xn+1 +(an +bn )xn +. . .+(a0 +b0 ).
Gi s m = n. Khi :
p(x) + q(x) = (an + bn )xn + . . . + (a1 + b1 )x + (a0 + b0 ).
ap(x) = (aan )xn + (aan1 )xn1 + . . . + (aa1 )x + (aa0 ).
11
Vi hai php ton nh ngha nh trn, K [x] l mt khng gian vect trn K .
Trng hp c bit, khi K = R , ta c R [x] l mt khng gian vect thc.
Trong sut quyn sch ny nu khng lu g thm th ta ngm hiu rng
C[a, b], K [x], R [x], R n l cc khng gian vect c nh ngha trong cc v
d trn.
12
3. 0 = (0 + 0) = 0 + 0.
Cng 0 vo c hai v ca ng thc trn ta c
0 + (0) = (0 + 0) + (0).
Hay tng ng
= 0 + (0 + (0))
= 0 + = 0.
4. x = x( + ) = x + x. Cng x vo c hai v ca ng thc trn ta
c
x + (x) = (x + x) + (x).
ng thc ny tng ng vi
= x + [x + (x)]
= x + = x.
5. Theo tnh cht 3. v 4. ta c: nu x = 0 hoc = th x = .
Ngc li, gi s x = . Nu x = 0 th
1
= 1 = ( x)
x
1
1
= (x) =
x
x
= .
Vy x = ko theo x = 0 hoc = .
6. chng minh tnh cht ny, chng ta nhn thy rng
= 0 = [x + (x)]
= x + (x).
Cng (x) vo biu thc u tin v cui cng ca ng thc trn. Ta suy
ra: (x) = (x). Mt khc,
= x = x[ + ()]
= x + x().
Cng (x) vo c hai v ca ng thc trn ta c
(x) = x().
T cc lp lun trn, tnh cht c chng minh.
13
7. Ta c
x( ) = x[ + ()] = x + x()
= x + (x)(theo tnh cht 6.)
= x x.
8. Ta c
(x y) = [x + (y)] = x + (y)
= x + (y) (theo tnh cht 6.)
= x y.
14
() Gi s x + y W vi mi , W, x, y K . Ly x = 1, y = 1
ta c
x + y = 1 + 1 = + W.
Ly y = 0 ta c: x + y = x + 0 = x + = x W .
Nh vy W tha mn hai iu kin trong nh ngha mt khng gian con do W
l mt khng gian con ca V .
2
V d:
1. Khng gian vect V bt k u c hai khng gian con l bn thn tp
V v tp {} gm ch mt vect khng. Cc khng gian con ny
c gi l cc khng gian con tm thng.
2. Trong khng gian vect hnh hc E3 , tp W gm cc vect gc ti
gc ta O v nm trn cng mt mt phng (P) cho trc i qua O
l mt khng gian con ca E3 .
3. W = {(x1 , x2 , 0) | x1 , x2 R } l mt khng gian con ca khng
gian vect R 3 .
4. Vi n 0, t
Pn [x] = {p(x) R [x] | deg p(x) n}.
Khi Pn [x] l mt khng gian con ca R [x].
Chng minh: V Wi , i = 1, m nn W , do W = . Gi s ,
m
\
l hai vect ty thuc W , m W =
Wi suy ra , Wi , i = 1, m. Hn
i=1
15
16
17
nh ngha 2.8.2
W xc nh nh trong mnh 2.8.1 c gi l khng gian con sinh bi h m vect
1 , 2 , . . . , m v c k hiu l: L(1 , 2 , . . . , m ). H {1 , 2 , . . . , m }
c gi l h sinh ca W .
BI TP II
Bi tp v khng gian vect
II.1. Chng minh rng cc tp C[a, b], R [a, b] cng vi cc php ton c nh
ngha trong mc 2.2 l khng gian vect thc.
II.2. Trong cc tp sau y tp no l khng gian vect
1. Tp cc s phc C vi php ton cng hai s phc v php nhn mt s phc
vi mt s thc thng thng.
2. Tp cc s nguyn Z vi php cng hai s nguyn v php nhn mt s nguyn
vi mt s thc thng thng.
3. Tp cc cc a thc h s hu t vi php cng hai a thc v php nhn mt
a thc vi mt s hu t.
II.3. Chng minh rng cc tp sau y khng l khng gian vect trn trng s
thc vi php cng v php nhn l cc php cng v php nhn trong R 2
1. V = {(x1 , x2 )|x1 0, x2 0}.
2. V = {(x1 , x2 )|x1 x2 0}.
3. V = {(x1 , x2 )|x21 + x22 1}.
II.4.
Chng minh rng tp R 2 khng l khng gian vect i vi php cng v
php nhn c nh ngha nh sau
1. (x1 , x2 ) + (y1 , y2 ) = (x1 + y1 , x2 + y2 ) v a(x1 , x2 ) = (ax1 , x2 ).
2. (x1 , x2 ) + (y1 , y2 ) = (x1 , x2 ) v a(x1 , x2 ) = (ax1 , ax2 ).
3. (x1 , x2 ) + (y1 , y2 ) = (x1 + y1 , x2 + y2 ) v a(x1 , x2 ) = (a2 x1 , a2 x2 ).
II.5. Cho U, V l hai khng gian vect trn trng K . Trn X = U V ta xc
nh php cng hai phn ca X
(x1 , x2 ) + (y1 , y2 ) = (x1 + y1 , x2 + y2 ),
v php nhn mt phn t ca X vi mt phn t ca trng K
a(x1 , x2 ) = (ax1 , ax2 ).
18
19
W = x1 1 + x2 2 + . . . + xm m xi K , i = 1, m .
Chng minh rng W l khng gian con nh nht trong cc khng gian con ca V
cha h vect 1 , 2 , . . . , m .
II.13. Cho {Wi , i I} l mt h ty
\ nhng khng gian con ca mt khng
gian vect V . Chng minh rng W =
Wi l mt khng gian ca V .
iI
II.14. Cho W1 , W2 l hai khng gian con ca khng gian vect V . Chng minh
rng W1 + W2 l giao ca tt c cc khng gian con ca V cha W1 v W2 .
Bi 3
C s v s chiu ca khng gian vect
3.1 c lp v ph thuc tuyn tnh
nh ngha 3.1.1
Cho m vect 1 , 2 , . . . , m ca khng gian vect V trn trng K , m > 1.
1. H vect 1 , 2 , . . . , m c gi l ph thuc tuyn tnh nu tn ti m phn
t x1 , x2 , . . . , xm K khng ng thi bng 0 sao cho x1 1 + x2 2 +
+ xm m = .
2. H vect 1 , 2 , . . . , m c gi l c lp tuyn tnh nu n khng ph
thuc tuyn tnh, hay mt cch tng ng x1 1 +x2 2 + +xm m =
ko theo x1 = x2 = = xm = 0.
3. Tp S V c gi l c lp tuyn tnh nu mi h con hu hn ca S u
c lp tuyn tnh.
V d:
1. Trong khng gian hnh hc E3
21
x1 + x2 + x3 = 0
x2 + x3 = 0
x3 = 0
Do x1 = x2 = x3 = 0.
3. Trong R khng gian vect Pn [x] cc a thc h s thc mt bin
gm a thc khng v cc a thc c bc khng vt qu n, h cc
a thc 1, x, x2 , . . . , xn l c lp tuyn tnh. Tht vy, gi s c
a0 + a1 x + a2 x2 + + an xn = ,
trong l a thc khng ca Pn [x]. Bng cch ng nht h s
hai v ta c a1 = a2 = = an = 0.
22
1. () Gi s h c lp tuyn tnh. Nu = ta c 1. = t h
ph thuc tuyn tnh. Mu thun ny suy ra = .
() Nu = th t x = suy ra x = 0. Vy h c lp tuyn tnh.
2. Gi s cho h vect , 2 , . . . , m . Chn x1 = 1, x2 = = xm = 0,
ta c:
1. + 0.2 + + 0.m = .
3. Gi s h 1 , 2 , . . . m c hai vect i , j (i = j) t l, tc l
i = xj , x K .
Khi ta c
0.1 + + 1.i + + (x)j + + xm m = .
Vy h 1 , 2 , . . . , m ph thuc tuyn tnh.
4. () Gi s h m vect 1 , 2 , . . . , m ph thuc tuyn tnh. Khi tn ti
cc phn t x1 , x2 , . . . , xm thuc K khng ng thi bng 0 sao cho
x1 1 + x2 2 + + xi i + + xm m = ,
Do x1 , x2 , . . . , xm khng ng thi bng 0 nn tn ti i xi = 0. Khi
xi i = x1 1 + x2 2 + + xi1 i1 + xi+1 i+1 + + xm m .
Nhn c hai v ca ng thc ny vi
i =
x1
xi
x2
xi
1
xi
xi1
xi
ta c:
i1
xi+1
xi
i+1
xm
xi
m .
23
Mnh 3.2.2
Nu h gm cc vect 1 , 2 , . . . , m c lp tuyn tnh v l mt vect khng
biu th tuyn tnh c qua h vect cho th h vect 1 , 2 , . . . , m , cng
c lp tuyn tnh.
Chng minh: Gi s x1 1 + x2 2 + + xm m + x = . Nu x = 0 th
t suy ra
= (
x1
x
)1 + (
x2
x
)2 + + (
xm
x
)m .
24
25
3.4. S tn ti c s
3.4 S tn ti c s
nh l 3.4.1
Cho V l K khng gian vect. Gi s C l mt h vect c lp tuyn tnh trong
V , S l mt h sinh ca V v C S. Khi tn ti mt c s B ca V sao cho
C B S.
Chng ta cng nhn nh l ny.
H qu 3.4.2
Cho C l mt h vect ca khng gian vect V .
1. Nu C l h c lp tuyn tnh th c th b sung thm mt s vect vo h C
c mt c s ca V .
2. Nu C l h sinh ca V th c th bt i mt s vect ca h C c mt c
s ca V .
Chng minh:
1. H C c lp tuyn tnh trong khng gian vect V , V li l mt h sinh ca
chnh n nn theo nh l 3.4.1 c mt c s B ca V sao cho
C B V.
2. Ly mt vect = 0, C. Khi h c lp tuyn tnh nm trong h
sinh C ca V . Theo nh l 3.4.1 c mt c s B ca V sao cho
{} B C.
2
H qu 3.4.3
Mi khng gian vect V khc {} u c c s.
Chng minh: Ly V, = , ta c h {} c lp tuyn tnh. V l h sinh
ca V nn p dng nh l 3.4.1 c mt c s B ca V sao cho
{} B V.
Vy khng gian vect V c mt c s.
26
(1)
1 , 2 , . . . , s .
(2)
1
x1
x2
x1
xs
x1
s .
(3)
(4)
Theo gi thit mi vect ca h (1) u biu th tuyn tnh qua cc vect ca h (2),
theo cng thc (3) mi vect ca h (2) u biu th tuyn tnh qua cc vect ca h
(4). T mi vect ca h (1) u biu th tuyn tnh qua cc vect ca h (4). Do
2 = y1 1 + y2 2 + + ys s .
H (1) c lp tuyn tnh nn trong s cc h s y2 , . . . , ys phi c mt s khc
khng, gi s y2 = 0. Khi
2 =
y1
y2
1 +
1
y2
y3
y2
ys
y2
s .
(5)
(6)
T (3) v (5) suy ra mi vec t ca h (1) u biu th tuyn tnh qua h (6).
Nu r > s th tip tc qu trnh trn sau mt s hu hn bc, h (2) s c
thay th bi h
1 , 2 , . . . s ,
(7)
27
28
3.7. Ta ca mt vect
2. Nu 1 , 2 , . . . , m l h sinh ca V th m > n.
Chng minh:
1. H vect 1 , 2 , . . . , m c lp tuyn tnh nn c th b sung thm mt s
vect c mt c s ca V . Do m 6 n.
2. H vect 1 , 2 , . . . , m l h sinh ca V nn c th bt i mt s vect
c mt c s ca V . Do m > n.
2
H qu 3.6.2
Trong khng gian vect chiu V c s chiu n,
(n > 1)
2 = (0, 1, 2),
3 = (1, 2, 0)
x3 = 0
x1 +
2x1 + x2 + 2x3 = 0
x1 + 2x2
=0
Gii h ra ta c x1 = x2 = x3 = 0. Vy h 1 , 2 , 3 c lp tuyn
tnh.
3.7 Ta ca mt vect
Mnh 3.7.1
Gi s h vect 1 , 2 , . . . , m c lp tuyn tnh. Nu
= x1 1 + x2 2 + + xm m
th cch biu th tuyn tnh ny ca qua h vect cho l duy nht.
29
3.7. Ta ca mt vect
hay y1 = x1 , y2 = x2 , . . . , ym = xm .
T mnh trn, ta c nh ngha sau:
nh ngha 3.7.2
Cho c s 1 , 2 , . . . , n ca khng gian vect V . Khi mi V c cch biu
din duy nht di dng
= a1 1 + a2 2 + + an n , ai K , i = 1, n.
B n s (a1 , a2 , . . . , an ) c gi l ta ca i vi c s 1 , 2 , . . . , n
v ai c gi l ta th i ca i vi c s .
V d:
Trong R 3 xt hai h c s
() : 1 = (1, 0, 0),
2 = (0, 1, 0),
3 = (0, 0, 1)
( ) : 1 = (1, 0, 0),
2 = (1, 1, 0),
3 = (1, 1, 1)
v = (2, 1, 1).
Ta c
= (2, 1, 1) = 2(1, 0, 0)1(0, 1, 0)+1(0, 0, 1) = 21 12 +3 ,
nh vy ta ca i vi c s () l (2, 1, 1).
Mt khc,
= 1(1, 0, 0) 2(1, 1, 0) + 1(1, 1, 1) = 11 22 + 3 ,
nn ta ca i vi c s ( ) l (1, 2, 1).
T ta thy ta ca mt vect ph thuc vo c s, trong cc c s
khc nhau th ta l khc nhau.
30
Mnh 3.7.3
Gi s i vi mt c s ca khng gian vect V , c ta l (a1 , a2 , . . . , an ),
c ta l (b1 , b2 , . . . , bn ). Khi
1. + c ta l (a1 + b1 , a2 + b2 , . . . , an + bn ).
2. x c ta l (xa1 , xa2 , . . . , xan ).
Chng minh:
1. Gi 1 , 2 , . . . , n l c s ang xt ca V . Theo gi thit ta c:
= a1 1 + a2 2 + + an n v = b1 1 + b2 2 + + bn n .
Do + = (a1 + b1 )1 + (a2 + b2 )2 + + (an + bn )n .
Vy + c ta l (a1 + b1 , a2 + b2 , . . . , an + bn ) i vi c s
1 , 2 , . . . , n .
2. T = a1 1 + a2 2 + + an n ta cng c
x = xa1 1 + xa2 2 + + xan n .
Vy x c ta l (xa1 , xa2 , . . . , xan ) i vi c s 1 , 2 , . . . , n .
2
31
2
nh l 3.8.2
Cho U v W l hai khng gian con ca khng gian vect hu hn chiu V . Khi
dim(U + W ) = dim U + dim W dim(U W )
Chng minh: Nu mt trong hai khng gian con bng {}, chng hn U = {}
th dim U = 0 v ta c
U + W = W, U W = {}.
Do ,
dim(U + W ) = dim W = dim U + dim W dim(U W ).
Nu c hai khng gian con u khc {}. Gi 1 , 2 , . . . , r l mt c s ca
U W (trong trng hp U W = {} th coi r = 0.)
V 1 , 2 , . . . , r c lp tuyn tnh nn theo h qu 3.4.2 c th b sung c
c s 1 , . . . , r , 1 , . . . , m ca U v c s 1 , . . . , r , 1 , . . . , k ca W .
Ta s chng minh 1 , . . . , r , 1 , . . . , m , 1 , . . . , k l c s ca U + W .
Xt U + W , khi = + vi U, W . Ta c
= a1 1 + + ar r + b1 1 + + bm m ,
= a1 1 + + ar r + c1 1 + + ck k .
Do
= + = (a1 +a1 )1 + +(ar +ar )r +b1 1 + +bm m +c1 1 + +ck k
c ngha l
1 , . . . , r , 1 , . . . , m , 1 , . . . , k l mt h sinh ca U + W.
(1)
Gi s
x1 1 + + xr r + y1 1 + + ym m + z1 1 + + zk k = (2)
Khi
x1 1 + + xr r + y1 1 + + ym m = z1 1 zk k
v tri l mt vect thuc U , v phi l mt vect thuc W nn chng thuc vo
U W . Do
z1 1 zk k = t1 1 + + tr r
32
T suy ra
t1 1 + + tr r + z1 1 + + zk k = .
Do {1 , . . . , r , 1 , . . . , k } c lp tuyn tnh nn
t1 = = tr = z1 = = zk = 0.
Thay vo h thc (2) ta c
x1 1 + + xr r + y1 1 + + ym m = .
Li c h 1 , . . . , r , 1 , . . . , m c lp tuyn tnh nn
x1 = = xr = y1 = = ym = 0.
Nh vy
1 , . . . , r , 1 , . . . , m , 1 , . . . , k c lp tuyn tnh
(3)
T (1) v (3) ta c
1 , . . . , r , 1 , . . . , m , 1 , . . . , k
l c s ca U + W . T suy ra
dim(U + W ) = r + m + k = (r + m) + (r + k) r
= dim U + dim W dim(U W ). (3.1)
2
V d:
Trong khng gian vect R 4 , xt cc khng gian vect con U sinh bi
1 = (1, 0, 0, 2), 2 = (0, 2, 1, 1), 3 = (1, 1, 0, 1) v W sinh
bi
4 = (3, 2, 0, 1), 5 = (1, 2, 1, 1). Hy tm s chiu ca U, W, U +
W, U W .
T x1 1 + x2 2 + x3 3 = 0 ta c
x1 (1, 0, 0, 2) + x2 (0, 2, 1, 1) + x3 (1, 1, 0, 1) =
Hay (x1 x3 , 2x2 + x3 , x2 , 2x1 x2 + x3 ) = (0, 0, 0, 0) v ta c
h
x1
x3 = 0
2x2 + x3 = 0
x2
=0
2x1 x2 + x3 = 0
33
Suy ra x1 = x2 = x3 = 0.
Vy h {1 , 2 , 3 } c lp tuyn tnh do dim U = 3.
Tng t ta cng c h {4 , 5 } v h {1 , 2 , 3 , 4 } c lp tuyn
tnh.
Do dim W = 2 v dim(U + W ) 4. Li c U + W l khng
gian vect con ca R 4 nn
dim(U + W ) 6 dim R 4 = 4.
T dim(U + W ) = 4.
p dng nh l v s chiu ca giao v tng cc khng gian con ta c
dim(U W ) = dim U +dim W dim(U +W ) = 3+24 = 1.
(1)
2 = (0, 2, 5),
3 = (2, 4, 3),
4 = (1, 1, 1)
=0
x1
3x1 + 2x2 = 0
4x1 + 5x2 = 0
Suy ra x1 = x2 = 0.
Mt khc 3 = 21 2 v 4 = 1 + 2 nn 1 , 2 l h con
c lp tuyn tnh ti i ca h 1 , 2 , 3 , 4 . Do hng ca h ny
bng 2.
34
BI TP III
III.1.
a. 1, x, x2 .
b. 1, x, x2 , 2x2 + 3.
c. x2 + x + 3, 5x2 x + 2, 3x2 + 3x + 4.
d. 1, 4x2 + x + 1, x2 + 6.
III.3.
III.6.
1 1
1
1
1 1
,
), = (
, r,
), = (
,
, r).
2
2
2
2
2
2
35
b. 1 = 1 , 2 = 2 , 3 = 3 , 4 = 3 + k4 ,
c. 1 = 1 + 2 , 2 = 1 2 , 3 = 3 4 , 4 = 3 + 4 .
III.8.
2
Cho W l khng gian vect sinh bi cc a thc
).
P1 = x3 2x2 + 4x + 1, P2 = x3 + 6x 5,
P3 = 2x3 3x2 + 9x 1, P4 = 2x3 5x2 + 7x + 5.
Tm mt c s v s chiu ca W .
III.12. Xc nh c s ca cc khng gian con ca R 3 .
a. Mt phng 3x 2y + 5z = 0.
b. Mt phng x y = 0.
c. ng thng
x = 3t
y=t
x = 5t
36
37
a. 1 = (1, 2, 1, 3), 2
(8, 7, 3, 9).
= (0, 1, 1, 3), 3
= (0, 0, 2, 6), 4
3
3
c. 1 = (0, 0, 0, 0), 2 = (1, 0, 1, 3), 3 = (
, 0,
, 3).
3
3
2
2
d. 1
=
(0, 3, 12, 3), 2
=
(3 2,
, 2 2,
), 3
=
2
2
(6, 1, 4, 1).
III.19.
P0 = 5, P1 = 2x + 3, P2 = x2 + x + 1, P3 = 8x + 7, P4 = 2x2 + 4x + 20.
Tm hng ca h vect trn.
Bi 4
nh x tuyn tnh
4.1 nh ngha nh x tuyn tnh
Nh ta bit trong khng gian vc t c hai php ton cng v nhn v hng. Bi
ny s nghin cu nhng nh x bo ton hai php ton .
nh ngha 4.1.1
Gi s U v V l hai khng gian vc t trn trng K . nh x f : U V c
gi l nh x tuyn tnh nu n tha mn hai iu kin sau:
f ( + ) = f () + f (),
f (t) = tf (),
, U ,
U, t K .
(1)
(2)
2
39
nh ngha 4.1.3
Gi s U v V l hai khng gian vc t trn trng K v f : U V l mt
nh x tuyn tnh.
1. f c gi l n cu nu n l n nh,
2. f c gi l ton cu nu n l ton nh,
3. f c gi l ng cu nu n l song nh. Trong trng hp ny ta ni khng
gian U v V ng cu vi nhau, k hiu l U
=V.
40
7
l nh x tuyn tnh v l n cu.
Ni ring, khi A = V th ta c nh x tuyn tnh idV : V V , l mt
t ng cu ca V v c gi l nh x ng nht trn V .
f (U ) = V .
b.
f (t1 1 + t2 2 + . . . + tn n ) = t1 f (1 ) + t2 f (2 ) + . . . + tn f (n ).
Chng minh: Theo nh ngha ca nh x tuyn tnh v tnh cht ca khng gian
vc t ta c:
a.
f (U ) = f (0) = 0f () = V ,
U.
Mnh 4.3.3
Gi s U v V l hai khng gian vc t trn trng K v f : U V l ng
cu. Khi f 1 : V U cng l ng cu.
41
42
2
p dng mnh trn cho trng hp U = U v trng hp V = {V } ta c
kt qu:
f (U ) l khng gian con ca V v f 1 ({V }) l khng gian con ca U .
f (U ) c gi l nh ca nh x tuyn tnh f v c k hiu l Im f .
f 1 ({V }) c gi l nhn ca nh x tuyn tnh f v c k hiu l Ker f .
Mnh 4.4.2
Gi s f : U V l mt nh x tuyn tnh. Khi f l n cu khi v ch khi
Ker f = {U }.
Chng minh: (): Gi s f l n cu v Ker f . Khi f () =
V = f (U ). Do f l n nh nn t f () = f (U ) suy ra = U . Vy
Ker f {U }. Bao hm thc {U } Ker f cng ng v f (U ) = V . Vy
ta c Ker f = {U }.
(): Gi s Ker f = {U } v f () = f () khi f () f () = f (
) = V suy ra Ker f . M Ker f = {U }, vy = U , hay
= . Vy f l n cu.
2
B 4.4.3
Gi s U v V l hai khng gian vc t trn trng K , f : U V l nh
x tuyn tnh v 1 , 2 , . . . , n (1) l mt h vc t trn U . Khi nu h
f (1 ), f (2 ), . . . , f (n ) (2) l c lp tuyn tnh h (1) cng c lp tuyn
tnh.
Chng minh: Gi s c t1 1 + t2 2 + . . . + tn n = U th th:
f (t1 1 + t2 2 + . . . + tn n ) = f (U ) = V . Suy ra
t1 f (1 ) + t2 f (2 ) + . . . + tn f (n ) = V .
M h (2) c lp tuyn tnh, vy ta c t1 = t2 = . . . = tn = 0. iu chng
t h (1) c lp tuyn tnh.
2
nh l 4.4.4
Cho U v V l hai K khng gian vc t v f : U V l nh x tuyn tnh.
Khi :
dim U = dim Im f + dim Ker f.
Chng minh: Trng hp Im f = {V }, tc l f l nh x khng, ta c Ker f =
U v dim Im f = 0, ng thc nu l ng.
Khi Im f = {V } gi s 1 , 2 , . . . , n (1) l mt c s ca Im f . Do i Im f
43
f (x1 , x2 , x3 ) = (x1 , x3 )
b. f : R 2 R 3 ,
c. f : R 3 R 2 ,
f (x1 , x2 , x3 ) = (x1 x3 , x3 + x2 + 1)
d. f : R 2 R 2 ,
f (x1 , x2 ) = (x1 x2 , x1 + x2 )
e. f : R R3 , f (x) = (x2 , x, 0)
44
f. f : R3 R2 , f (x, y, z) = (2xy, 6x + y z)
IV.2.
a. : R [x] R ,
(f (x)) = f (0) f R [x]
(R [x] l khng gian cc a thc h s thc).
b. : R [x] P1 [x],
(f (x)) = r(x) trong r(x) l phn d khi chia
a thc f (x) cho a thc x2 + 1.(P1 [x] l khng gian cc a thc h s thc
bc khng vt qu 1 v a thc khng).
IV.3. Cho f : U V l mt nh x tuyn tnh. Chng minh rng
a. f l n cu khi v ch khi f bin mi h c lp tuyn tnh ca U thnh mt h
c lp tuyn tnh ca V .
b. f l ton cu khi v ch khi f bin mi h sinh ca U thnh mt h sinh ca V .
c. f l ng cu khi v ch khi f bin mi c s ca U thnh mt c s ca V .
IV.4. Cho U v V l hai khng gian vect hu hn chiu. Chng minh rng U
v V ng cu khi v ch khi dim U = dim V .
IV.5. Chng minh cc nh x sau l nh x tuyn tnh.
a. Php cho tng ng mi im M trong mt phng thnh im i xng vi n
qua trc Ox.
b. Php cho tng ng mi im M trong khng gian thnh im i xng vi n
qua mt phng Oxy.
IV.6. Tm Im f, Ker f v dim Im f, dim Ker f ca nh x tuyn tnh f sau:
a. f : R 2 R 3 ,
b. f : R 3 R 3 ,
c. f : R 3 R 2 ,
Bi 5
nh thc
5.1 Php th
nh ngha 5.1.1
Cho n l mt s t nhin khc 0. Mt song nh t tp In = {1, 2, . . . , n} n
chnh n c gi l mt php th bc n. Php th bc n c biu din di
dng:
1 2 ... n
.
=
a1 a2 . . . an
Tp hp cc php th bc n c k hiu bi Sn . V mi php th bc n l mt hon
v ca tp c n phn t nn tp Sn c n! phn t.
V d:
1 2 ... n
l php th v n c gi l php th ng
=
1 2 ... n
nht.
1 2 3
=
l mt php th bc 3.
2 3 1
1 2 3 4
khng phi l mt php th.
=
2 3 1 2
nh ngha 5.1.2
Cho v l hai php th bc n. Khi hp thnh ca hai song nh v (k
hiu ) cng l mt php th bc n v c gi l tch ca hai php th v .
N c xc nh nh sau:
(i) = ( (i)) i = 1, 2, . . . , n.
nh x ngc ca k hiu l 1 cng l mt php th bc n, c gi l nghch
o ca
46
5.1. Php th
V d:
Cho v l hai php th bc 4.
1 2 3 4
1 2 3 4
.
v =
=
1 3 4 2
2 3 1 4
Khi ta c:
1
2
3
4
1 2 3 4
1 2 3 4
.
, v 1 =
, =
=
3 1 2 4
3 4 1 2
2 1 4 3
Ch :
Do php hp thnh cc nh x (v do tch cc php th) c tnh cht kt hp
nn bng qui np ngi ta cng c th m rng nh ngha cho tch ca nhiu
php th. c bit, ta c nh ngha n = n1 .
Cng do php hp thnh cc song nh khng c tnh cht giao hon nn tch cc
php th cng khng c tnh cht giao hon.
V d:
1 2 3
Cho =
2 1 5
1
2 =
1
4 5
l mt php th bc 5. Khi ta c:
3 4
1
2
3
4
5
2 3 4 5
.
v 3 =
2 1 3 4 5
2 4 5 3
nh ngha 5.1.3
Cho l mt php th bc n. Nu vi 1 i < j n m ta c (i) > (j) th
ta gi cp ((i), (j)) l mt nghch th ca .
Du ca php th , k hiu l s() v c tnh bi cng thc s() = (1)N () ,
trong N () l s cc nghch th ca .
Ta gi l php th chn nu nh s() = 1 v l php th l nu nh s() = 1.
V d:
1 2 3 4
c 4 nghch th l (2, 1), (4, 3), (4, 1), (3, 1).
=
2 4 3 1
Suy ra N () = 4. Vy du ca l s() = (1)4 = 1.
1 2 ... n
Php th ng nht =
khng c nghch th no.
1 2 ... n
Suy ra N () = 0. Du ca l s() = (1)0 = 1.
47
5.1. Php th
1 2 3
c 2 nghch th l (3, 1), (3, 2). Vy N ( ) = 2.
=
3 1 2
Suy ra du ca l s( ) = (1)2 = 1.
1
2
... n
c cc nghch th l
=
n n 1 ... 1
48
(5.1)
... ... ... ... .
am1 am2 . . . amn
Cc ma trn thng c k hiu bi cc ch ci A, B, C, . . .. Ta thng
vit ma trn (5.1) cn c k hiu bi A = (aij )mn hoc A = (aij ), i =
1, m, j = 1, n.
Tp cc ma trn c m n c k hiu l M at(m, n, K ).
Nu m = n th ta gi A l ma trn vung cp n. Khi cc phn t
aii (i = 1, n) c gi l cc phn t nm trn ng cho chnh ca ma trn
v ai,n+1i (i = 1, n) c gi l cc phn t nm trn ng cho ph ca
ma trn.
Nu m = 1 th ta gi A l ma trn dng. Nu n = 1 th ta gi A l ma trn
ct
aij gi l phn t trn dng i v ct j ca ma trn. Cc s ai1 , ai2 , . . . , ain
gi l cc phn t trn dng i. Cc s a1j , a2j , . . . , amj gi l cc phn t
trn ct j.
Ma trn nhn c t ma trn A bng cch chuyn dng thnh ct (v ct
thnh dng) c gi l ma trn chuyn v ca ma trn A v c k hiu l
At .
V d:
1 2
A = 2 4
0 3
1 2
B = 7 5
0 24
C= 1 2 0
5 3
5 2 l mt ma trn c 3 4.
5 9
4
8 l mt ma trn vung cp 3.
41
1 l mt ma trn dng.
49
6
3
D=
1 l mt ma trn ct.
3
Vy nu A l ma trn (5.1) th
a11
a12
At =
. . .
an1
a21
a22
...
an2
...
...
...
...
am1
am2
.
...
anm
1 2 0
1
7
0
2 4 3
t
At =
5 5 5 v B = 2 5 24 .
4 8 41
3 2 9
nh ngha 5.2.2
Cho A = (aij ) l ma trn vung cp n trn trng K . nh thc ca ma trn A
l mt phn t thuc
X trng K , k hiu bi det A hay |A| c tnh bi cng thc
sau: det A =
s()a1(1) a2(2) . . . an(n) .
Sn
a11 a12
. V S2 c hai phn
2. nh thc cp hai: Xt ma trn A =
a21 a22
1 2
1 2
, s() = 1, s() = 1.
v =
t l =
2 1
1 2
Vy det A = s()a11 a22 + s()a12 a21 = a11 a22 a12 a21 . Vy
nh thc cp hai bng tch cc phn t trn ng cho chnh tr tch
cc phn t trn ng cho ph.
50
1 2 3
1 2 3
1 2 3
,
,
1 2 3
3 1 2
2 3 1
v c 3 php th l l:
1 2 3
1 2 3
1 2 3
.
,
,
1 3 2
3 2 1
2 1 3
Vy det A = a11 a22 a33 +a12 a23 a31 +a13 a21 a32 a13 a22 a31
a12 a21 a33 a11 a23 a32 .
4. Tnh nh thc ca ma trn sau:
1
0
A=
5
5
0
0
0
3
2
4
0
2
0
1
0
1
1 2 3 4
=
3 4 1 2
Do s() = 1 nn det A = 1.2.1.5.3 = 30.
5. nh thc ca cc ma trn dng tam gic:
Cc ma trn c dng sau c gi l ma trn dng tam gic:
a11 0
0 ... 0
a21 a22 0 . . . 0
,
a
a
a
.
.
.
0
A=
31 32 33
. . . . . . . . . . . . . . .
an1 an2 . . . . . . ann
,
0
0
a
.
.
.
a
B=
33
3n
. . . . . . . . . . . .
0
0
0 . . . ann
51
0
0
C=
0
. . .
an1
a11
a21
D=
a31
. . .
an1
0
0
0
...
an2
...
0
0
...
0
a2,n1
. . . a3,n2 a3,n1
... ...
...
. . . an,n2 an,n1
a12
a22
a32
...
0
. . . a1,n2 a1,n1
. . . a2,n2 a2,n1
. . . a3,n2
0
... ...
...
...
0
0
a1n
a2n
a3n
,
...
ann
a1n
0
0
.
. . .
0
1
2
... n
.
=
n n 1 ... 1
Ta bit rng s() = (1)
ny l:
n(n1)
2
n(n1)
2
52
a
a
a
.
.
.
a
1n
11 12
11 a12 . . . a1n
a
21 a22 . . . a2n
21 a22 . . . a2n
. . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . .
... ... ... ...
. . . . . . . . . . . .
... ... ... ...
a11
a12
...
a1n
...
...
...
. . .
...
.
.
.
.
.
.
.
.
.
an1
an2
...
ann
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
b
b
.
.
.
b
+
= ai1 ai2 . . . ain i1
i2
in .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
53
a
a11 a12 . . . a1n
11 a12 . . . a1n
. . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . .
a
i1 ai2 . . . ain
i1 ai2 . . . ain
det A = . . . . . . . . . . . . = . . . . . . . . . . . . = det A.
. . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . .
Vy det A = 0.
a11
. . .
ai1
. . .
an1
a12
...
ai2
...
an2
...
...
...
...
...
a1n
. . .
ain =
. . .
ann
54
a11
...
= ai1
...
k1 .a11
a11
. . .
= k1 ai1
. . .
a11
a11
. . . a1n
...
. . . . . .
. . . ain + . . . + ai1
...
. . . . . .
ki .ai1
. . . k1 a1n
a11 a12
a12 . . . a1n
. . . . . .
. . . . . . . . .
ai1 ai2
a12 . . . a1n
a12
...
ai2
...
k1 .a12
a12 . . . a1n
. . . . . . . . .
ai2 . . . ain
. . . . . . . . .
ki .ai2 . . . ki ain
. . . a1n
. . . . . .
. . . ain .
. . . . . .
. . . ain
V s hng th nht trong tng l nh thc c dng 1 v dng n ging nhau, ..., s
hng th i trong tng l nh thc c dng i v dng n ging nhau nn theo tnh
cht 5.4.1 va chng minh trn tt c cc s hng trong tng trn u bng 0. Vy
D = 0.
2
Tnh cht 5.4.3
Nu nh thc c mt dng bng khng th nh thc bng khng.
Chng minh: p dng tnh cht 5.3.2 vi k = 0 ta c iu phi chng minh.
a
a
a
.
.
.
a
11
12
1n
11 a12 . . . a1n
a
a21
a22
...
a2n
21 a22 . . . a2n
. . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
ai1
ai2
...
ain
...
...
...
...
. . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . .
...
...
...
...
55
a
a
.
.
.
a
a
.
.
.
a
1n
1n
11 12
11 12
a
21 a22 . . . a2n
21 a22 . . . a2n
. . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . .
1 1 3
D = 2 5 7 .
1 7 2
1 1 3
3 13 .
D = 0
1 7 2
Ly dng 1 cng vi dng th 3 ta c:
1 1 3
D = 0 3 13 .
0 6 5
Nhn dng 2 vi 2 ri cng vi dng 3 ta c:
1 1 3
13 = 1.3.(21) = 63.
D = 0 3
0 0 21
2. Tnh nh thc :
3 1
2
4
0 0 1 6
.
D =
3 1
2 1
2 2 3 1
1 3 2 4
0 0 1 6
.
D =
1
2
3
1
2 2 3 1
Nhn dng th nht vi 1 ri cng vo dng th 3, nhn dng th
nht vi 2 ri cng vo dng th 4:
1 3
2
4
0 0 1 6
.
D =
0
1
1
3
0 8
7
9
i dng th hai v ba cho nhau ta c:
1 3
2
4
0 1 1 3
.
D =
0
0
1
6
0 8
7
9
56
57
Nhn dng th 2 vi
ngoi:
1 3
0 1
D =
0 0
0 0
1 3
2
4
2
4
0 1 1 3
1 3
.
= 15
0
0
1
6
1 6
0 0
1 1
15 15
1 3
2
4
0 1 1 3
= 15.1.(1).(1).5 = 75.
D = 15
0 0 1 6
0 0
0
5
D = 1
0
0
1
3
5
0
1
0
0
1
0
2 1
0 2
4 0 .
2 1
1 0
58
M = 2. nh thc con b ca M l:
0 1 2 1
3 0 4 0
.
M =
5 1 2 1
0 0 1 0
0 1
.
M =
1 0
Phn b i s ca M l:
1 4 0
M = (1)1+2+2+3 0 2 1
2 1 0
nh l 5.6.2
Cho nh thc D cp n, k hiu Aij l phn b i s ca phn t aij . Khi :
1. Vi mi i c nh, 1 i n
D = ai1 Ai1 + ai2 Ai2 + . . . + ain Ain ,
Cng thc khai trin nh thc theo dng i
2. Vi mi j c nh, 1 j n
D = a1j A1j + a2j A2j + . . . + anj Anj .
Cng thc khai trin nh thc theo ct j
Nhn xt: nh l trn cho php ta tnh nh thc cp n thng qua vic tnh mt s
nh thc cp n 1. Do ta bit cch tnh nh thc cp hai v ba, nn ta c th
tnh c nh thc cp bt k.
V d:
Tnh nh thc sau:
4
D =
0
0
3 1 2
0 2
5
.
1 3 2
0 4
6
59
3 1 2
= (4)(1)2+1 1 3 2
0 4
6
= 4(54 + 8 + 24 + 6) = 4.92 = 368.
Nhn xt: Trong cng thc c n s hng trong tng. Vy khi khai trin ta s chn
dng hoc ct c nhiu phn t khng th vic tnh ton s c rt gn. Nu nh
trong nh thc c sn cc dng hoc ct nh vy th ta khai trin lun. Nu trong
nh thc cha c, ta c th dng tnh cht ca nh thc bin i a v trng
hp trn.
V d:
Tnh nh thc sau:
1 4
2
5
1 4 3 6
.
D =
2 5 0
1
3
0
4 1
1 4 2 5
0 0 5 11
D =
0
6
3
5
0 12 10 16
0 5 11
= (1).(1)1+1 . 6 3 5
12 10 16
= (300 + 660 + 396 480) = 876.
Hoc ta c th tnh
0 5 11
6 3 5 =
12 10 16
0 5 11
5
11
6 3 5 = 6.(1)1+2 .
16 6 = 876.
0 16 6
60
5.7. nh l Laplace
5.7 nh l Laplace
Trong mc ny, ta pht biu nh l cho php khai trin mt nh thc theo nhiu
dng v nhiu ct cng mt lc.
nh l 5.7.1 (nh l Laplace)
Gi s trong nh thc D cp n chn k dng (ct) c nh (1 k n) v
M1 , M2 , .., Mr (r = Cnk ) l tt c cc nh thc con cp k c th thit lp c
t k dng (ct) ny. Ai l phn b i s ca Mi , i = 1, r. Khi :
D = M1 A1 + M2 A2 + . . . + Mr Ar .
V d:
Tnh nh thc :
3 1 5
2
6 0
3
0
.
D =
2
1
0
0
4 7
0 5
1 2
= 9.
M =
7 5
Gi A l phn b i s ca M , ta c:
3
1+4+2+4 6
= (1)(15) = 15.
A = (1)
.
1 2
Vy D = 9.15 = 135.
Ngoi cc nh l v phng php trn ta cng c th dng cc tnh cht ca nh
thc tnh nh thc.
BI TP V
Tnh du ca cc php th sau:
1 2 3 4
,
1.
2 1 4 3
1 2 3 4 5 6
,
2.
2 4 5 3 6 1
V.1.
61
5.7. nh l Laplace
3.
1 2 3 4 5
.
2 1 4 5 3
V.2.
1 2 ...
1. Cho =
2 4 ...
php th chn.
1
2
2. Cho =
n n1
V.3.
n n + 1 n + 2 ...
2n
. Tm n l
2n
1
3
. . . 2n 1
... n
. Tm n l php th l.
... 1
1 2 3 4 5 6
1. Cho php th =
. Tnh 100 v t suy ra du ca
6 5 1 2 4 3
m khng cn tnh N ().
1 2 ... n
c k nghch th. Hy tnh du ca php th sau:
2. Cho =
a1 a2 . . . an
1
2
... n
.
=
an an1 . . . a1
V.4.
V.5.
3 5 8
1. 4 12 1 ,
2 5 3
6 1 7
2. 5 2 3 ,
3 4 5
1 4 5
3. 0 1 3 ,
7 0 6
12 4 5
4. 4 3 9 .
0 1 24
2 3 1
4
0
0 3 1 5 16
1. 0 0 4 10 8 .
0 0
0 7 5
0 0
0
0 4
2
3.
3
d
0
0
c
0
2
b
4
0
a
0
,
5
0
1
2.
3
1
1
0
1
5
2
1
4
0
0
0
,
1
0
0
4.
1
0
3
b
2
0
0
0
c
0
5
2
.
3
d
62
5.7. nh l Laplace
V.6.
sau:
Bng cch khai trin theo dng hoc ct hy tnh nh thc ca cc ma trn
0 1 1 1
1 2
3
1
,
1.
0
4
3
2
1 1 1
2
V.7.
1
1
1 ,
1
3
3. 1
1
1
3
1
1
1
1
1
3
1
1
1
1
1
3
1
2
5.
3
4
2
3
4
1
3
4
1
2
3
1
,
2
3
2. 2
1
0
1
3
0
2
2 0 0
5 1 0
7 3 1 ,
4 2 0
0 1 2
1
4.
1
1
1
2
3
4
1
3
6
10
1
6.
1
1
1
0
a
b
1
a
0
c
1
4
,
10
20
1
b
.
c
0
3 6 0
1 1 3
2. 1 2 2 ,
1. 2 5 7 ,
6 6 4
1 1 2
2
3.
4
8
1
3
9
27
5. 1
1
1
2
2
2
2
1
1
4
5
,
16 25
64 125
1
2
3
3
3
1
2
3
4
4
1
2
3 ,
4
5
1
5
2
3
0
2
7
1
,
4.
2
10
1
5
3 15 6 13
6. 3
3
3
a
3
3
3
3
3
a
3
3
3
3
3
a
3
3
3
3 ,
3
a
63
5.7. nh l Laplace
1
a1
a2
1 a1 + b1
a2
a1
a2 + b2
7. 1
. . .
...
1
a1
a2
. . . an + bn
...
...
...
an
an
an
x + 1
2
3
4
5
1
x
+
2
3
4
5
2
x+3
4
5 ,
9. 1
1
2
3
x+4
5
1
2
3
4
x + 5
V.8.
1
2
3
1 0
3
8. 1 2 0
. . . . . .
1 2 3
. . . n
. . . n
. . . n ,
. . . 0
a1 a1
0
.
.
.
0
0 a2 a2 . . . 0
.
10. . . . . . .
0
.
.
.
.
.
.
a
a
n
n
1
1
1 ... 1
1 2
3 1 2 1 1
3 4
0 2 0 3 2
2. 0 0
1. 0 0 2 1 0 ,
0 5
1 0 3 5 0
0 0
0 0 2 3 0
0
0
2
6
0
0
0
1
1
0
0
0
5 .
6
9
Dng
sau:
cng2 thc truy hi tnh cc nh thc
1 + x
x
0
...
0
x
1 + x2
x
...
0
x
1 + x2 . . .
0 ,
1. Dn = 0
...
. . .
0
0
0
x 1 + x2
cos
1
0
.
.
.
0
1
2cos
1
.
.
.
0
1
2cos . . .
0 .
2. Dn = 0
...
...
. . . . . . . . .
0
0
0
. . . 2cos
V.10.
a1 a2 a3
a1 b2 c1
c1 c 2 c 3
b. a2 b2 c2 .
a. b1 b2 b3 ,
a3 b3 c3
a1 a2 a3
V.9.
5.7. nh l Laplace
a b c
b+c
c
+
a
a
+
b
b1 + c1 c1 + a1 a1 + b1 = 2 a1 b1 c1 .
a2 b2 c2
b2 + c2 c2 + a2 a2 + b2
V.11.
1 x
2
= 0.
1. 2
x
1 + 2x
1 x x 2 x 3
1 2 4 8
= 0.
2.
1
3
9
27
1 4 16 64
x + 1
2
2
2
2
x
+
1
2
2
= 0.
3.
2
2
x +1
2
2
2
2
2
x2 + 1
64
Bi 6
Ma trn
6.1 Cc php ton ma trn
nh ngha 6.1.1
Cho hai ma trn A = (aij )mn , B = (bij )mn cng c m n. Tng ca hai
ma trn A v B l mt ma trn c k hiu l A + B v c xc nh nh sau:
A + B = (cij )mn , cij = aij + bij .
V d: Cho hai ma trn
3 1 1 2
6 1 1 2
A = 2 3 0 1 , B = 1 31 4 2 .
2 2 3 22
5 0 2 2
Tng ca hai ma trn ny l
9 2 2 4
A + B = 3 34 4 3 .
7 2 5 24
nh ngha 6.1.2
Cho ma trn A = (aij )mn c m n, v k K . Tch ca k v ma trn A l
ma trn c m n k hiu kA xc nh bi
kA = (bij )mn , bij = kaij .
V d: Cho
3
1
A=
1
2
1 1 2
31 4 2
4 5 3
2 3 22
66
Khi
6
2
2A =
2
4
2 2 4
62 8 4
8 10 6
4 6 44
nh ngha 6.1.3
Cho hai ma trn A = (aij )mp , B = (bij )pn . Tch AB ca A v B l ma trn
C = (cij )mn , cc phn t cij c xc nh nh sau:
cij = ai1 b1j + ai2 b2j + . . . + aip bpj =
p
X
aik bkj .
k=1
V d:
3
6 1 1 2
2 3 0 1 . 1
2
5 0 2 2
1
1 1
19
7
1
3 4
= 10 11 12 .
2 3
21 9 5
0 2
67
0
0 ...
0
a11 a12 . . . a1n
0
0 ...
0
a21 a22 . . . a2n
. . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . .
0 ...
0
an1 an2 . . . ann
0
D=
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
68
c
11 c12 . . . c1n 1 0 . . . 0
c
0 1 . . . 0
21 c22 . . . c2n
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
0
0 . . . 1
cn1 cn2 . . . cnn
D=
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
n
X
aij bjk .
j=1
1 0 . . . 0
0 1 . . . 0
D =(1)2(1+2+...+n) |C|
. . . . . . . . . . . .
0
0 . . . 1
2
69
Chng minh:
() Gi s ma trn vung A cp n kh nghch tc l tn ti B AB = BA = In .
Theo nh l 6.3.1 ta c 1 = det(In ) = det(AB) = det(A). det(B). Do
det(A) = 0.
() Gi s det(A) = 0 ta s chng minh ma trn B xc nh theo cng thc sau
l nghch o ca A.
A
1
12 A22 . . . An2
B=
.
..
..
. ...
.
det(A) ..
A1n A2n . . . Ann
(trong Aij l phn b i s ca phn t aij ).
Tht vy, gi s A.B = (cij )nn . Khi cij =
1
det(A)
.cij ,
(1 i, j n).
(
0
=
1
nu i = j,
nu i = j.
1 2 3
A = 2 3 1 .
3 1 2
70
2
1
3
1
1+2
= 5,
A
=
A
=
(1)
A11 = (1)1+1
12
12
3 2 = 1,
1
2
2
3
= 7,
A13 = 1)1+3
3 1
1
3
2
3
= 1, A22 = (1)2+2
A21 = (1)2+1
3 2 = 7,
1
2
1
2
= 5,
A23 = (1)2+3
3
1
1
3
2
3
= 7, A32 = (1)3+2
A31 = (1)3+1
2 1 = 5,
3
1
3+3 1 2
A33 = (1)
2 3 = 1.
Ma trn nghch o ca A l
5/18
1/18
7/18
5
1
7
1
1 7 5 = 1/18
A1 =
7/18 5/18 .
18 7 5 1
7/18 5/18 1/18
Ta c mt phng php khc tm ma trn nghch o ca mt ma trn vung kh
nghch A, l phng php Gauss-Jordan. Phng php ny gm cc bc nh
sau:
Vit ma trn n v I bn phi ma trn A.
Dng cc php bin i s cp trn cc dng a ma trn A v ma trn n
v I, ng thi cng dng cc php bin i vi ma trn pha bn phi.
Khi ma trn A c bin i thnh ma trn n v I th ma trn I cng c
bin i thnh ma trn nghch o A1 ca A.
V d:
Tm ma trn nghch o ca ma trn
3 1 1
A = 1 3 1 .
1 1 3
Vit ma trn n v vo bn phi ca A:
3 1 1 1 0 0
1 3 1 0 1 0
1 1 3 0 0 1
71
5 5 5 1 1 1
1 3 1 0 1 0 .
1 1 3 0 0 1
Nhn dng 1 vi
:
5
0
0
1
1 1 3
1/5
1/5
1/5
1 1 1
0 2 0 1/5
4/5 1/5 .
4/5
0 0 2 1/5 1/5
1
1
Nhn dng 2 vi , dng 3 vi :
2
2
1/5
1/5
1/5
1 1 1
0 1 0 1/10
2/5 1/10 .
2/5
0 0 1 1/10 1/10
Nhn dng 2 vi 1, dng 3 vi 1 ri cng vo dng 1:
2/5
0 0 1 1/10 1/10
Vy ta tm c ma trn nghch o ca ma trn A l
72
1 1 3
2 .
A = 5 1
1 4 1
Ta c det(A) = 41 mod 29 = 12 = 0.
Nhm t trn thnh 3 nhm (S T U) (D E N) (T + -).
(S T U ) (18 19 20)
1 1 3
(18 19 20) 5 1
2 = (133 mod 29 81 mod 29
1 4 1
= (17
23
14) (R
N ) (3 4 13)
1 1 3
(3 4 13) 5 1
2 = (36 mod 29
1 4 1
(D
O).
= (7
24
4) (H
53 mod 29
) (19 26 27)
1 1 3
(19 26 27) 5 1
2 = (176 mod 29
1 4 1
(T
72 mod 29)
4 mod 29)
E).
115 mod 29
82 mod 29)
73
= (2
24) (C
28
Y ).
5
2
1
2
= 9, A12 = (1)1+2
A11 = (1)1+1
1 1 = 7,
4
1
5
1
= 19,
A13 = (1)1+3
1
4
1
3
1
3
4
1
1
1
= 5,
A23 = (1)2+3
1
4
3+2 1 3
3+1 1 3
=
5,
A
=
(1)
A31 = (1)
32
5 2 = 13,
1 2
3+3 1 1
A33 = (1)
5 1 = 6.
Ma trn nghch o ca A l
A1
9 11
1
7 4
= (det(A))
19 5
9 11 5
= 17 7 4 13 =
19 5 6
5
13
6
8 13
2
3 10 11 .
4
2
15
C) (11 23
2)
(11
= (11 mod 29
23
8 13
2
2) 3 10 11
4
2
15
C).
74
( F
L) (27
11)
(27
8 13
2
5 11) 3 10 11
4
2
15
= (157 mod 29
T ).
Vy t cn tm l "SECRET".
a11
a21
A=
...
am1
a12
a22
...
am2
...
...
...
...
a1n
a2n
.
...
amn
75
nh ngha 6.6.3
Hng ca ma trn A l hng dng ca ma trn A (v cng bng hng ct ca ma
trn A). K hiu hng ca ma trn A l rank(A) hoc r(A).
Tm hng ca mt ma trn bng cch a v dng hnh thang:
Cc php bin i s cp sau khng lm thay i hng ca ma trn
- i ch 2 dng (hoc hai ct) ca ma trn.
- Nhn 1 dng (hay ct) vi mt phn t t = 0 ca trng K .
- Nhn 1 dng (hay 1 ct) vi t K ri cng vo mt dng (hay mt ct ) khc.
T mt ma trn cho trc lun c th s dng mt s php bin i s cp
a v mt ma trn c dng hnh thang, tc l mt ma trn A = (aij )mn c
tnh cht: r min(m, n) aij = 0, i, j tha mn i < j hay i > r v
a11 .a22 . . . arr = 0.
a11 . . . . . . . . . . . .
0 a22 . . . . . . . . . . . .
.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
A= 0
0 . . . arr . . . .
0
0 ... 0 ... ... 0
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
0
0 ... 0 ... ... 0
R rng hng ca ma trn hnh thang ny l r.
V d: Tm hng ca ma trn
1 2 1 3
A = 2 1 0 1
2 3 1 2
Bin i ma trn A v dng hnh thang
1 2 1 3
1 2 1 3
1 2 1 3
A = 2 1 0 1 0 3 2 5 0 1 3 4
0 3 2 5
0 1 3 4
2 3 1 2
1 2 1 3
0 1 3 4 = B
0 0 7 7
Cc bc bin i:
nhn dng 1 vi (2) ri cng vo dng 2; nhn dng 1 vi (2) ri cng
vo dng 3,
76
i v tr dng 2 v dng 3,
nhn dng 2 vi (3) ri cng vo dng 3.
Ma trn B c dng hnh thang v c hng l 3. T r(A) = 3.
a11
a21
A=
...
am1
a12
a22
...
am2
...
...
...
...
a1n
a2n
...
amn
1 0
0 1
In =
. . . . . .
0 0
... 0
... 0
.
. . . . . .
... 1
77
g(1 ) = (1, 2, 0, 1) = 1 + 22 + 4 ,
g(2 ) = (3, 2, 1, 2) = 31 22 + 3 + 24 ,
g(3 ) = (0, 1, 4, 3) = 2 + 43 + 34 .
Vy ma trn ca nh x tuyn tnh g i vi 2 c s nu l
1 3 0
2 2 1
0 1 4 .
1 2 3
Mnh 6.7.2
Cho V v V l hai K khng gian vc t hu hn chiu, 1 , . . . , n (1) v
1 , . . . , n (2) ln lt l hai c s ca V v V . Gi s f : V V l mt
nh x tuyn tnh c ma trn i vi hai c s (1) v (2) l A = (aij )mn . Khi
nu V c ta trong c s (1) l (x1 , x2 , . . . , xn ) th f () c ta
trong c s (2) l (y1 , y2 , . . . , ym ),
x1
y1
x
y
2
2
.. = A. .. .
.
.
xn
ym
Chng minh: Ta c
n
n
X
X
f () = f (
xi i ) =
xi f (i )
i=1
n
X
m
X
m X
n
X
aji j ) =
(
xi aji )j
i=1
j=1
j=1 i=1
i=1
xi (
Suy ra
yj =
n
X
i=1
xi aji =
n
X
aji xi
i=1
78
nh ngha 6.7.3
Gi s () = {1 , . . . , n }, ( ) = {1 , . . . , n } l hai c s ca khng gian
vc t V v
1 = a11 1 + a21 2 + . . . + an1 n
2 = a12 1 + a22 2 + . . . + an2 n
..................
n = a1n 1 + a2n 2 + . . . + ann n .
Khi ma trn
a11
a21
T =
. . .
an1
a12
a22
...
an2
...
...
...
...
a1n
a2n
...
ann
1
2
1
T = 1 1/2 1/2
1 1 2
(3)
(2)
79
H qu 6.8.2
(i) Nu f : V1 V2 ng cu v (1) l 1 c s ca V1 , (2) l 1 c s ca V2
th:
(1)
(2)
M(2) f 1 = (M(1) f )1 .
(ii) Cho f : V1 V2 l mt nh x tuyn tnh, (1) v (1 ) l 2 c s ca V1 ,
(2) v (2 ) l 2 c s ca V2 , S l ma trn chuyn t c s (1) sang c s
(1 ), T l ma trn chuyn t c s (2) sang c s (2 ). Khi :
(2 )
BI TP VI
VI.1.
Cho cc ma trn:
3 1
A = 0 3
5 2
4
1
B = 7 2
1 5
Tnh:
a. A + B C
b. 2A 5B + C
c. A + 2B 3C
VI.2. Cho cc ma trn:
4 3 7
A=
2 0 1
3 0
C = 6 5
1 4
B=
2 1 5
4 3 3
1 2
A=
3 0
Tnh:
VI.4.
f (A)
Chng minh rng mi ma trn cp 2:
a b
A=
c d
80
VI.5.
VI.6.
VI.7.
1 1 1
3 2
C
A=
B = 2 1 2
4 3
3 0
1
0
1 3 5 7
1
0 1 2 3
E
=
D=
1
0 0 2
1
1
0 0 0
3
1 1 3
= 5 1
2
1 4 1
1 1 1
0 1 1
1 0 1
1 1 0
1 1
1 1 1
= 4 3
a. X 2 1
0
1 2
1 1 1
2 1 0
1 1 1 1
0 1 1 1
X = 1 2 1
b.
0 1 2
0 0 1 1
0 0 1
0 0 0 1
3
2
5
0
0
1
2
Dng ma trn
hy m ha cc t sau:
1. "HOUSEHOLD ".
2. "VIETNAM".
3. "QUESTION ".
4. "TIMESCALE ".
2 1 1
A = 1 2 1
1 1 2
81
1 4 8
a. A = 3 2 4
4 6 12
1 1 3
c. C = 2 1 3
3 1 3
VI.11.
a.
1
b. B = 0
0
1
1
d. D =
2
0
2 1 3 2 4
A = 4 2 5 1 7
2 1 1 8 2
3
5
c. C =
1
7
1 3 2 5
3 2 3 4
3 5 0 7
5 1 4 1
2 3 1 3
1 3 4 5
2 3 1 8
4 3 6
0 1 1
1 1 0
2 2 4
1
2
b. B =
5
7
4
8
d. D =
4
4
8
3
5 1
1 3 4
1 1 7
7
9
1
3 5 2 3
6 7 4 2
3 8 2 7
3 1 2 5
6 1 4 6
VI.12.
2 1 3
A = 1 2 0
4 x 6
VI.13.
1. f : R 2 R
f (x, y) = x + y.
2. f : R 3 R
f (x, y, z) = 2x 3y + z.
3. f : R 3 R 2
4. f : R 2 R 3
5. f : R 2 R 4
6. f : R 3 R 3
7. f : R 3 R
f (x, y, z) = x y.
8. f : R 3 R 3
9. f : R 3 R 3
10. f : R 3 R 3
11. f : R R 3
82
VI.14.
Cho nh x tuyn tnh f : R 3 R 2 xc nh bi f (x1 , x2 , x3 ) =
(2x1 , x2 x3 ).
a. Chng minh rng f l nh x tuyn tnh
b. Chng minh rng h vc t sau l c s ca R 3 : 1 = (1, 1, 1), 2 =
(0, 1, 2), 3 = (0, 0, 1).
c. Chng minh rng 1 = (1, 2), 2 = (1, 1) l mt c s ca R 2 .
d. Tm ma trn ca nh x f i vi hai c s () ca R 3 v () ca R 2 .
VI.15.
Cho V l khng gian vc t c dim V = 2. Gi 1 , 2 . l c s
ca V. Cho f l php bin i tuyn tnh ca V c ma trn trong c s () l
2 1
A=
. Tnh f (1 ), f (2 ), f (3 ) vi:
3 2
a. 1 = 31 + 52 .
b. 2 = 1 32 .
c. 3 = 21 32 .
VI.16.
Cho nh x tuyn tnh f : R 3 R 3 xc nh bi f (x1 , x2 , x3 ) =
(x2 2x3 , x2 + x1 , x1 ).
a. Tm ma trn ca nh x tuyn tnh f i vi c s 1 = (1, 1, 0), 2 =
(0, 1, 1), 3 = (1, 0, 1).
b. Tm
tnh g bit rng ma trn biu din g trong c s cu (a) l
nh x tuyn
1 2 0
0 1 2
1 2 1
83
VI.17.
Cho nh x tuyn tnh f : R 2 R 2 xc nh bi f (x, y) = (x +
2
y, x y). Tm
mt c s trong R sao cho f c ma trn biu din trong c s
0 0
l A =
1 0
VI.18.
f 2 =
, f 5 =
, f 0 =
3
1
1 .
1
1
0
2
1
1
Tm ma trn ca f i vi c s chun tc ca R 3 .
VI.19. Gi P3 l khng gian vc t gm a thc O v cc a thc f (x) R [x]
c bc khng vt qu 3.
a. Chng minh rng hai h vc t
1 = 1, 2 = x, 3 = x2 , 4 = x3 ;
1 = 1, 2 = (x 2), 3 = (x 2)2 , 4 = (x 2)3
l hai c s ca P3 .
b. Tm ma trn chuyn t c s th nht sang c s th hai.
c. Tm ta ca vc t = x3 2x + 1 i vi c s th hai.
VI.20. Cho hai h vc t:
(1) 1 = (0, 1, 0, 2), 2 = (1, 1, 0, 1), 3 = (1, 2, 0, 1),
4 = (1, 0, 2, 1);
(2) 1 = (1, 0, 2, 1), 2 = (0, 3, 0, 2), 3 = (0, 1, 3, 1),
4 = (0, 1, 0, 1);
trong khng gian vc t R 4 .
a. Chng minh (1) v (2) l hai c s ca R 4 .
b. Tm ma trn chuyn t c s (1) sang c s (2).
c. Tm ta ca = (2, 0, 4, 0) i vi c s (2).
d. Tm ta ca i vi c s (1).
Bi 7
H phng trnh tuyn tnh
7.1 Khi nim
nh ngha 7.1.1
Cho K l mt trng. H m phng trnh n n x1 , x2 , . . . xn dng:
a x + a x + . . . + a x =
b2
21 1
22 2
2n n
..
..
. ...
.
a x + a x + + a x = b
m1 1
m2 2
mn n
(7.1)
aij xj = bi ,
i = 1, m.
j=1
Cc phn t bi gi l cc h s t do.
Ma trn
a11 a12
a
21 a22
A = ..
..
.
.
am1 am2
. . . a1n
. . . a2n
..
...
.
. . . amn
85
a
21 a22 . . . a2n b2
Abs = ..
..
..
..
.
. ...
.
.
am1 am2 . . . amn bm
c gi l ma
h phng
trnh (7.1).
b sung ca
trn
b1
x1
b
x
2
2
t X = .. v B = .. th (7.1) c th vit di dng ma trn:
.
.
bm
xn
AX = B.
Nu coi cc vect ct ca ma trn Abs nh nhng vect trong K m :
j = (a1j , a2j , . . . , amj ), j = 1, n
= (b1 , b2 , . . . , bm ).
th h (7.1) c th vit di dng vect nh sau:
x1 1 + x2 2 + + xn n = .
86
7.3. H Cramer
7.3 H Cramer
nh ngha 7.3.1
H phng trnh (7.1) c gi l h Cramer nu ma trn h s A l mt ma trn
vung kh nghch tc l m = n v nh thc:
a
11 a12 . . . a1n
a
21 a22 . . . a2n
det A = ..
..
. = 0.
.
. . . . ..
a x +a x + . . . + a x = b
21 1
22 2
2n n
2
.
.
.
.
.
..
..
..
..
..
a x +a x + + a x = b
n1 1
n2 2
nn n
n
c nghim duy nht (x1 , x2 , . . . , xn ) c xc nh nh sau:
xj =
Dj
D
a
11 . . . a1j1 b1 a1j+1 . . . a1n
a
21 . . . a2j1 b2 a2j+1 . . . a2n
Dj = ..
, j = 1, n
..
..
..
. ...
.
...
.
.
a
11
a
21
Dj = ..
.
an1
. . . a1j+1
. . . a2j+1
..
...
.
. . . anj+1
a1n
a2n
..
.
ann
87
7.3. H Cramer
a
11 . . . a11 . . . a1n
a
21 . . . a21 . . . a2n
Dj = x1 ..
+ ...
. . . . ... . . . ...
a
11 . . . a1j . . . a1n
a
21 . . . a2j . . . a2n
+ xj ..
+ ...
. . . . ... . . . ...
a
11 . . . a1n
a
21 . . . a2n
+ xn ..
. . . . ...
an1 . . . ann
. . . a1n
. . . a2n
. .
. . . ..
. . . ann
x
+ z = 2
x + 2y + z = 2
2x y + 2z = 3.
Li gii: Ta c:
1
0
1
D = 1 2 1 = 2 = 0
2 1 2
Do h
cho l h Cramer.
1 2 1
2 0 1
D1 = 2 2 1 = 2; D2 = 1 2 1 = 2;
2 3 2
3 1 2
1
0
2
D3 = 1 2 2 = 2
2 1 3
88
x = D1 /D = 1,
y = D2 /D = 1,
z = D3 /D = 1.
H c nghim duy nht: (1, 1, 1).
a11 a12
...
. . . a1n
0 a
...
. . . a2n
22
.
.
.
.
.
.
.
.
.
0 . . . arr . . . arn
0
...
... 0
0
..
..
.
.
.
...
. . . ..
0
0
0... ... 0
K hiu b1 , b2 , . . . , bm l cc h s t do ca h phng trnh mi. Nu i > r
bi = 0 th h v nghim. Nu bi = 0, i > r, t r dng u tin ca ma trn trn
ta lun c mt nh con dng cho cp r khc 0. Khng mt tnh tng qut ta gi
s a11 , a22 , . . . , arr = 0 th h (7.1) tng ng vi h sau:
a11 x1 + a12 x2 + . . . + a1n xn = b1
a22 x2 + . . . + a2n xn = b2
... ... ... ... ... ... ... ... ...
arr xr + . . . + arn xn = br
gii h ny ta chuyn ta chuyn cc s hng cha cc xi vi i > r qua v phi
(cc n ny c gi l cc n t do ). T phng trnh cui, tnh c xr (qua cc
89
2x1
4x1
2x1
x1
Li gii:
+
+
+
+
Abs
5x2
3x2
3x2
8x2
2
4
=
2
1
5
3
3
8
8x3
9x3
5x3
7x3
8
9
5
7
= 8
= 9
= 7
= 12
12
1 8 7 12
4 3 9 9
2 3 5 7
2 5 8 8
Nhn dng th ba vi 2 cng vo dng 1, nhn dng th t vi 1 ri
cng vo dng th ba, nhn dng th nht vi 2 ri cng vo dng th
t ta c:
12
1
8 7
0 3
1 5
0 2
1
3
0 11
6 16
Nhn dng th ba vi 1 ri cng vo dng th t, nhn dng th hai vi
2/3 ri cng vo dng th ba:
12
1
8 7
0 3
1 5
0
0 7/3 7/3
0 9
3 15
Nhn dng th hai vi 3 ri cng vo dng th t, nhn dng th ba vi
90
3:
1
8 7 12
0 3
1 5
0
7
0
7
0
0
0
0
Vy ta c h sau:
x1 + 8x2 7x3 = 12
3x2 + x3 = 5
7x3 =
7
T phng trnh cui rt ra c x3 = 1 thay ln hai phng trnh trn ta
c x2 = 2, x3 = 3 (Phng trnh cui lun ng).
Vy nghim ca h l: (3, 2, 1) (Khng c n t do).
a22 x2 +
... ... ... ...
=
=
...
=
b1
b2
...
bn
a22 x2 +
... ... ... ...
arr xr +
+ a1n xn
+ a2n xn
... ...
+ arn xn
=
=
...
=
b1
b2
...
br
91
aij xj = 0,
i = 1, m
(7.2)
j=1
Nhn xt: H phng trnh tuyn tnh thun nht lun nhn (0, 0, . . . , 0) lm
mt nghim. Nghim gi l nghim tm thng ca h.
Mnh 7.6.2
iu kin cn v h n phng trnh tuyn tnh thun nht n n c nghim
khng tm thng l det A = 0.
Chng minh: H (7.2) c nghim khng tm thng tng ng h c v s
nghim, theo phn bin lun v s nghim, mc 7.5. iu ny tng ng vi
rank A = r < n tc l det A = 0.
2
92
7.7. Khng gian nghim ca h phng trnh tuyn tnh thun nht
Chng minh:
1. V (7.2) lun c nghim tm thng nn G =
.
Gi s = (c1 , c2 , . . . , cn ) v = (d1 , d2 , . . . , dn ) thuc G; k, l K ;
ta chng minh k + l G.
Vit h (7.2) di dng vect:
n
X
xi i =
i=1
V , l nghim ca (7.2) nn
n
P
ci i = v
i=1
Suy ra:
n
P
di i =
i=1
n
P
(lci + kdi )i =
i=1
n
P
n
P
(lci )i +
i=1
n
P
=l
(kdi )i
i=1
n
P
ci i + k
i=1
di i
i=1
=+ =
iu chng t k + l l nghim ca h (2), hay k + l G . V do
G l khng gian con ca K 3 .
2. Xt nh x tuyn tnh:
K n K n
n
n
n
P
P
P
cho bi:(x1 , x2 , . . . , xn ) = (
a1j xj ,
a2j xj , . . . ,
anj xj ) Tp
:
j=1
j=1
j=1
93
= 0
x1 x2 + x3 + 3x4
2x1 + x2 + 2x3 +
6x5 = 0
2x1
+ x3 + 3x4 + 3x5 = 0
Li gii: a h phng trnh v dng:
= 0
x1 x2 + x3 + 3x4
x2
2x4 + 2x5 = 0
x3 + x4 x5 = 0
Chn hai n t do x4 , x5 .
Cho x4 = 1, x5 = 0 ta tm c nghim 1 = (2, 2, 1, 1, 0).
Cho x4 = 0, x5 = 1 ta tm c nghim 2 = (1, 2, 1, 0, 1).
Ta tm c mt h nghim c bn ca h cho l
{1 = (2, 2, 1, 1, 0), 2 = (1, 2, 1, 0, 1)}.
a x + a x + . . . + a x =
21 1
22 2
2n n
.
..
a x + a x + + a x =
m1 1
m2 2
mn n
b1
b2
bm
(7.3)
a x + a x + . . . + a x =
0
21 1
22 2
2n n
.
..
a x + a x + + a x = 0
m1 1
m2 2
mn n
94
(7.4)
di i = .
i=1
Tng ng vi
n
X
(di ci )i =
i=1
tc l G.
Nhn xt: Mnh trn thng c p dng trong hai trng hp:
2x1 + 3x2 = 5
3x1 + x2 = 4
a.
x1 + x2 = 2
95
b.
c.
d.
e.
x1
x1
5x1
2x1
2x1
x1
2x1
x1
4x1
2x1
x1
x2 + x3 2x4 = 1
x2 + 2x3 x4 = 2
5x2 + 8x3 7x4 = 3
+ 2x2 3x3 4x4 = 1
x2 + x3 3x4 = 3
3x3
+ x3
x3
3x3
4x4
x4
+ 2x4
3x4
=
1
=
2
=
1
= 7
+ 3x2 + 3x3
+ x2 x3
x2 + 2x3
4x3
3x4
5x4
+ 4x4
+ x4
+ x5
+ 7x5
8x5
x5
+
+
+
2x2
3x2
3x2
4x2
ax1 + x2 + x3 = 1
a. x1 + ax2 + x3 = 1
x1 + x2 + ax3 = 1
= 10
= 1
= 2
= 3
2
3
x1 + ax2 + a x3 = a
b. x1 + bx2 + b2 x3 = b3
x1 + cx2 + c2 x3 = c3
96
3x1 + 2x2 + x3
a.
2x1 + 3x2 + 2x3
2x1 + 3x2 + x3
b. 4x1 + 6x2 5x3
3x1 + x2 2x3
2x1 x2 + 7x3
c.
x1 + 3x2 2x3
x1 + x2 x3
x1 + x2
x1 + x2 + x3
x2 + x3 +
e.
x3 +
x4 x5 = 7
2x4 2x5 = 8
= 1
= 2
= 2
+ x4
3x4
+ 5x4
5x4
x5
+ 5x5
7x5
+ 8x5
+ x4
3x4
5x4
2x4
=
0
=
0
= 1
=
3
x4
x4 + x5
x4 + x5
=
=
=
=
1
2
3
3
=
1
=
4
= 3
=
2
= 1
3x1 + 2x2 + x3 = 1
a. 7x1 + 6x2 + 5x3 = a
0
ax1 + x2 + x3 =
x1 + ax2 + x3 =
2
b.
x1 + x2 + ax3 = 3
x
2y +
3z +
t
2x
2y +
7z +
t
c.
x
2y + (a + 3)z +
2t
2
(a 3)x (2a 6)y
9z + (a 6)t
2x + 3y + z + 2t = 3
4x + 6y + 3z + 4t = 5
d.
6x + 9y + 5z + 6t = 7
8x + 12y + 7z + at = 9
=
2
=
3
=
4
= 3a 13
97
VII.6.
VII.7.
f (3) =
VII.8.
2x 2y z = 1
y + z =
1
a.
x + y + z = 1
3x + 2y + z = 5
b. 2x + 3y + z = 1
2x + y + 3z = 11
ax 3y + z = 0
(1 a)x +
2y = 0
a. 2x + y + z = 0
b.
2x + (4 a)y = 0
3x + 2y 2z = 0
VII.10. Chng minh rng mt a thc bc nh hn hay bng n hon ton xc nh nu
bit n + 1 gi tr yi = f (xi ) vi i = 0, 1, . . . , n, xi = xj , i = j . Tc l tn
ti a thc duy nht f (x) tha mn
f (xi ) = yi , i = 0, n
VII.11. * Gii h phng trnh sau:
xn + a1 xn1 + . . . + an1
x1 + an1 = 0
n1
x + a x
x1 + an2 = 0
n
2 n1 + . . . + a2
a.
..
..
..
..
.
.
.
.
.
.
.
x + a x
n1
x1 + ann = 0
n
n n1 + . . . + an
n1
x
+
a
x
+
.
.
.
+
a
xn = b1
1
1
2
x + a x + . . . + an1 x = b
1
2 2
n
2
2
b.
.
.
.
..
.. . . .
..
x + a x + . . . + an1 x = b
1
n 2
(7.5)
1 = (1, 2, 0, 1);
2 = (0, 1, 3, 2);
3 = (1, 0, 2, 4);
4 = (1, 1, 2, 3)
VII.13. Tm nghim tng qut v mt h nghim c bn ca mi h phng trnh tuyn
tnh thun nht sau y:
98
a.
b.
c.
d.
e.
3x1 4x2 + x3 x4 = 0
6x1 8x2 + 2x3 + 3x4 = 0
x1
x1
4x1
x1
x1
2x1
3x1
2x1
x1
4x1
5x1
3x1
x1
2x2 + 3x3 x4 = 0
+ x2 x3 + 2x4 = 0
5x2 + 8x3 + x4 = 0
+
+
+
+
3x2
3x2
6x2
9x2
+
+
x2
x2
x2
x2
x3
x3
2x3
3x3
+ x3
+ 3x3
+ 7x3
+ 5x3
+ 4x4 x5
+ 4x4 + x5
+ x4
+ x4 + x5
+ 3x4
+ x4
+ 5x4
+ 7x4
=
=
=
=
=
=
=
=
0
0
0
0
0
0
0
0
VII.15.
VII.16.
0x1
2002x1
2003x1
2004x1
155x1
Chng
minh
+ 2002x2
+
0x2
324x2
+ 534x2
+ 723x2
phng
2003x3
+ 324x3
+
0x3
723x3
+
71x3
trnh
sau
+ 2004x4
534x4
+ 723x4
+
0x4
231x4
nghim
155x5
723x5
71x5
+ 231x5
+
0x5
=
=
=
=
=
khc
0
0
0
0
0
0:
Ch mc
A
c lp tuyn tnh . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
nh x ng nht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
ti i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
nh x tuyn tnh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
G
nh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
ca nh x tuyn tnh . . . . . . . . . . . . 42 giao cc khng gian con . . . . . . . . . . . . .14
nh ngc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
H
hng
B
ct . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
biu din tuyn tnh. . . . . . . . . . . . . . . . .15
ca ma trn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
C
dng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
c s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
h vect . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
chnh tc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 h phng trnh
hu hn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
tuyn tnh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
h phng trnh tuyn tnh thun nht 91
D
h sinh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17, 24
dng tam gic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
h vect
c lp tuyn tnh ti i . . . . . . . . . 33
n cu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
K
ng cho chnh . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
khng gian con . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
ng cho ph . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
khng gian con sinh bi mt h vect 17
ng cu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
khng gian vect . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
nh l Laplace . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
hnh hc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9, 24
nh thc
hu hn chiu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
nh thc con cp k . . . . . . . . . . . . . 57
hu hn sinh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
khai trin theo ct . . . . . . . . . . . . . . . 58
khng gian a thc . . . . . . . . . . . . . . 11
khai trin theo dng . . . . . . . . . . . . . 58
khai trin theo ct . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
khai trin theo nhiu dng (ct) . . . 60
khai trin theo dng . . . . . . . . . . . . . . . . 58
phn b i s . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
tnh cht c bn . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
M
nh thc ca ma trn . . . . . . . . . . . . . . . 49 ma trn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
ng cu khng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
nh x tuyn tnh . . . . . . . . . . . . . . . . 78
100
CH MC
ng cho chnh . . . . . . . . . . . . . . . 48
ng cho ph . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
ct . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
chuyn v . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
dng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
dng tam gic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
phn t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
vung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
ca nh x tuyn tnh . . . . . . . . . . . . 76
chuyn c s . . . . . . . . . . . . . . . . 78, 79
kh nghch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
nghch o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
ma trn h s ca h phng trnh . . . . 85
N
nghch th . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
nghim ca h phng trnh . . . . . . . . . 84
nhn ca nh x tuyn tnh . . . . . . . . . . 42
101
P
php bin i tuyn tnh . . . . . . . . . . . . .38
php th
ng nht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
V
nghch th . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
tch ca hai php th . . . . . . . . . . . . . 45 vect khng. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9