T.C.

NN NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS LETME ANABLM DALI YNETM VE ORGANZASYON BLM DALI

YKSEK LSANS DNEM DEV ( I )

MOTVASYON TEORLER

DERS : YNETMDE MOTVASYON RETM YES : Yrd. Do . Dr. M!"#!$ DENZ

%AZIRLAYAN Er&'( T)r'( DEMREL

MALATYA OCAK*+,,+

MOTVASYON TEORLER
I . Mo$-.'/0o( T!or-1!r-(-( T'r-"/!1 G!1-2-#.! 3'142#' /$!&/-51-6- K'.r'#4 Endstri devriminden sonra artan iblm ve uzmanlama, alanlarda iletmeye kar isteksizlik uyandrmaya balamtr. Bu isteksizlik, bilim adamlarn aratrmaya sevk etmitir. Aratrmaclar, alanlarn; davranlarn, ie olan farkl ba lantlarn ve bunlarn !erek nedenlerini bulmak iin almlardr. "almalarnda; #$aklak olarak ayn yeteneklere sa%i& olan bir !ru& insan ayn koullarda, verimli olarak alrken; farkl bir !ru& insan neden, verimsiz alyor'( sorusuna ceva& aramlardr. Bu noktadan %areketle, motivasyonun iki ana !esi olan ekonomik ve &siko)sosyal !dler; a rlk dereceleri ve doyurulma biimleri farkl motivasyon teorilerinin do masna sebe& olmulardr. *otivasyon teorilerine !emeden nce bu teorilerin do malarna sebe& olan alma isteksizli i kavramnn zerinde de durmak !ereklidir. +yle ki; ,-. yzyln ortalarndan sonra makinelemenin balatt endstri devrimi ile retimdeki ! insandan makineye devrolunmutur. .eknolo/inin srekli !eliimi, insanlar ilerinden olma te%likesi ile ba baa brakm ve to&lumdaki !venin sarslmasna sebe& olmutur. 0 zerindeki ana unsurun insandan makineye do ru kaymas, insan isiz kalmak kadar te%likeli olan amasz kalma %issi ile de karlatrmtr. Bu etken insanlarda alma isteksizli i do urmutur. ,1234lerden sonra makinelemeden otomasyona do ru !eildike yani makinelerin fiziksel !lerine bir nevi dnsel ! eklendike isteksizlik da%a da yo unlama !stermitir. 5retim faaliyetleri ile balayan da%a sonralar basit karar mekanizmalarna kadar inen otomasyonlama derecesi, insann makineler zerindeki denetimini nemli lde azaltmtr. "alma dzeninde kkl de iiklikler !etiren otomasyon; alanlarn alkanlklarn ve ru%sal ya&larn da olumsuz etkilemitir. 67abuncuo lu,833,,s.,9:; Ba%sedilen tari%i sre ierisinde; alma isteksizli ini, alkanlklardaki ve ru%sal ya&lardaki olumsuz de iiklikleri !idermek ve insanlar ynlendirmek konularnda aratrmaclarca eitli motivasyon teorileri nerilmitir. Bu teoriler, insanlar motive eden faktrleri belirlemek ve motivasyonu srdrlebilir klmak zerinde yo unlarlar. Bazlar insann i%tiyalarnn ifadesi olan motivlere yani iinden !elen faktrlere a rlk verirken bazlar da insana dardan verilen teviklere 8

a rlk vermileridir. Bu %alde, motivasyon teorilerini iki ana !ru&ta to&lamak mmkndr. Bunlardan ilki isel faktrlere a rlk veren Kapsam Teorileri ikincisi ise dsal faktrlere a rlk veren Sre Teorileri dir. <a&sam .eorileri ile 7re .eorileri arasndaki ayrm baka bir de ile ifade etmeye alrsak; 7re .eorileri, davrann sonucunu %edeflerken <a&sam .eorileri, davrann ncesini yani amacn %edefler. 6<oel,833,,s.2,3; II . K'7/'# T!or-1!rBu teoriler; insann iinde bulunan ve insan davrana ynlendiren faktrleri anlamaya nem verirler. Ana varsaymlar; yneticinin, insanlar belirli ynlerde %areket ettiren faktrleri anlamas ve bunlara %ita& ederek insanlar r!t amalar do rultusunda davranmaya sevk etmesidir. En belir!in <a&sam .eorileri, drt tane olarak karmza kmaktadr. Bunlar= *aslo>4un #0%tiyalar ?iyerarisi .eorisi(, ?erzber!4in #?i/yen .eorisi(, *c@lelland4n #Baar .eorisi( ve Alderfer4in #EAB .eorisi( dir. +.8. M'/1o9:)( "$-0' 1'r %-0!r'r2-/- T!or-/Bu teoriden ba%setmeden nce; id 6altben;, e!o 6ben; ve s&er e!o 6stben; kavramlarn tanmlamakta fayda vardr. "nk bu kavramlar, insan i%tiyalarnn da vuruunu aklayan kavramlardr. d : 0nsann kiilik btnl iindeki do al nitedir. Cizyolo/ik i%tiyalarla il!ili !dleri ierir. Bu !dler srekli karlanmay bekleyen !dlerdir ve bu konuda e!oya bask ya&arlar. Ego : Bireyin evresi ile olan ilikisi sonucu ortaya kan kiili inin !ereki !esidir. 0dden !elen istekler e!onun !ereki yaklamlar ile doyurulur. Sper ego : E!o vastas ile !elen id isteklerinin %an!ilerinin bilin dzeyine karlaca na %an!ilerinin bilinaltna indirilece ine karar veren unsurdur. 6Budak,,11D,s.:2; 0%tiyalar ?iyerarisi .eorisine !elince; bu teoriye !re, insann %er davran belli bir i%tiyacn !idermeye yneliktir ve %iyerarik olarak sralanan bu i%tiyalardan biri tatmin edilmeden di erleri insan ynlendiremez. .eoriye !re insan i%tiyalar bee ayrlr ve yle sralanr= ,) Cizyolo/ik i%tiyalar = $eme, uyuma.. 6Er!tler iin= cret ve iyi iyeri ortam..; 8) Bvenlik i%tiyac = @an !venli i.. 6Er!tler iin= 0 !venli i,adalet,emeklilik..; 9) 7osyal i%tiyalar = Arkadalk.. 6Er!tler iin= Ait olma, ynetici il!isi..; 9

:) Ezsay! i%tiyac = .annma, &resti/.. 6Er!tler iin= .akdir edilme, terfi..; 2) <endini tamamlama i%tiyac = $etenek !elitirme.. 6Er!tler iin= Foyurucu i..; Buna !re kii, en alt dzeydeki i%tiyacn tatmin etmeye alacaktr ve i%tiyalarn srasn taki& ederek tatmin etme yolunu izleyecektir. Erne in a bir insan sosyal i%tiyalarn tatmin etmeye alarak motive etmek mmkn olmayacaktr. ?er%an!i bir seviyedeki i%tiya karlanmadan farkl seviyedeki bir i%tiyacn dnlmesi mmkn de ildir. <arlanan i%tiyalarn motive edici zellikleri azalr ve tatmini kesilen i%tiyalara yeniden i%tiya duyulabilir. +yle ki; iyerinde ok iyi arkadalk ilikileri sayesinde sosyal i%tiyalarn karlayan birey, iini kaybetme te%likesi ile karlarsa sosyal i%tiyalarn bir kenara brak&, !venlik i%tiyacn tatmin etmeye alacaktr. 6*aitland,,11:,s.-; 0%tiyalar ?iyerarisi .eorisi4ne Bre *otivasyon 7reci 0%tiyalar Favran Ama

0%tiyalardaki Fe iimler Bu teoriyi benimseyen yneticiler, &ersonellerinin %an!i i%tiyalarn tatmin etmek istediklerini anlayabilmeli ve bu tatmini sa layacak ortam oluturabilmelidirler. 7onu olarak, %erkesin ayn zamanda ve ayn sradaki i%tiyalar tarafndan motive edildikleri sylenemez. 0nsanlar, eitli basamaklardaki i%tiyalar tarafndan motive edilebilirler. Bunun sebebi; i%tiyalarn kesin snrlarla birbirlerinden ayrlamamalar yani ortak alanlarnn olmasdr.6<oel,833,,s.2,9; Bu eletirilere ra men, 0%tiyalar ?iyerarisi .eorisi, basit ve aklda tutulabilir oldu u iin en ok bilinen motivasyon teorisidir. +.+. %-;0!( ( 3-<$ ='&$>r ) T!or-/Bu teori, ?erzber!4in #0inizde kendinizi ne zaman en iyi ve ne zaman en kt %issettiniz'( sorusuna ceva& arad aratrmasnn sonucunda ortaya kmtr. Aratrma verilerine !re; i ile do rudan il!ili olan baar ve sorumluluk kavramlarn ne karanlarn kendilerini en iyi %issettikleri, i ile do rudan il!ili olmayan cret ve alma koullar kavramlarn ne karanlarn ise kendilerini en kt %issettikleri !rlmtr. Bunun zerine sz konusu kavramlar yle kate!orize edilmitir= :

0lk !ru&, motive edici faktrlerdir. Bunlar; iin kendisi, sorumluluk, stat, terfi vs. olarak saylabilir. Garlklar kiiyi iyerine da%a ok ba layan, kiiye baar %issi veren faktrler olduklar iin insan motive ederler. ?i olmamalar veya eksik olmalar kiinin motive edilememesi sonucunu do urur. 0kinci !ru&, %i/yen faktrleridir. *aa, alma koullar, i !venli i, i ilikileri, r!t &olitikalar ve denetim !ibi faktrlerdir. Bunlar kiiyi motive edemeseler de motive olabilmeleri iin !erekli ortamn olumasna katk sa larlar..ek balarna motive edici zellikleri yoktur. *otivasyon, ancak motive edici faktrlerle beraber sa lanabilir. ?erzber!4e !re, kiiyi iyerine ba layan motive edici faktrler ile kiiyi ktmserli e iten %i/yenik faktrlerin birbirlerinden iyi ayrlmalar !erekir. "nk bunlarn bazlar varlklaryla doyuma katk sa larken, yokluklaryla ntr ortam olutu u iin doyumsuzlu a sebe& olmamaktadrlar. Bazlar ise varlklar ile motive ederken yokluklar ile moralsizlik yaratmaktadrlar. $ukardaki aklamay u rnek iyi bir ekilde somutlatracaktr. +yle ki; e%irlerin kanalizasyon sistemleri insan sa l n !elitiremez fakat insan sa l nn temel artlarndan birisidir. $oklu u %astalklar iin uy!un ortam yaratr. Ayn ekilde %i/yenik faktrler, &ersoneli motive etmeyecek, sadece tatminsizli i nleyecektir fakat yokluklar motivasyonu ortadan kaldracaktr. 6Eren,833,,s.23H; +.?. B'2'r4 "$-0'@4 T!or-/.eorisyen *c@lelland; di er teorilerden farkl olarak, i%tiyalarn renmeyle sonradan kazanlabilece ini savunmaktadr. Buna !re insan, i%tiyacnn etkisi altnda davranr. Bunlar; %em birey %em de to&lum yaamnda nemli yerler alan i%tiyalardr. 0liki kurma 6Ba llk; i%tiyac B kazanma i%tiyac Baarma i%tiyacdr. Ba llk i%tiyacna !re insan, to&lumsal niteli e sa%i&tir. 0nsanlarn arkadalk !ru&lar ve !ru& ii eitli seviyelerde arkadalk ilikileri vardr. Bu nitelik insanlardan insanlara de iir. Bu !dye sa%i& olan insanlar, sorumluluk almak isterler, amaca ynelirler, zorlu almalara !irerler.

kazanma

i%tiyac

insann

evresine etkilerini

%akim artracak

olma tm

iste inden yntemleri

kaynaklanmaktadr.0nsanlar

evrelerindeki

kullanrlar. Bu !dye sa%i& olanlar, ! iin yarrlar. *c@lelland4a !re insan ve to&lumu en fazla etkileyen i%tiya baar i%tiyacdr. Baarl olmay ok isteyen insan ayn derecede baarsz olmaktan da korkar. Bu korku nedeniyle kendisini baarya !trecek fiilleri ilemekten uzak durabilir. Ancak bu korku yenilebilirse insan ynlendirilebilir. Baarya ynelen insanlarn zellikleri yledir= a. Bireyi ynlendiren %usus, dller de il baarl olmann verdi i kiisel tatmindir. b. Baarl olmak isteyen insan sorumluluk alr. c. Baarl olmak isteyen insan !ereki %edeflere ynelir. d. $nlendirilmek iin olmasa bile baarsn de erleyecek dllere i%tiya duyar. 0nsanlar baarl klmak iin baarszl !etiren sebe&lerinde ortadan kaldrlmas !ereklidir. Bunlar= a. Bereki ve arya kamayan amalar belirlenmelidir. b. Belirsizliklerin ortadan kalkmas iin !rev tanmlar, yetki ve sorumluluk snrlar belirleyerek insanlar zendirmek. c. Ierformans de erlemeye ba l olarak dl ve terfi sistemi !elitirmek. *otivasyon asndan baar i%tiyacnn nemi, insan %arekete !emekten alkoyan korkularn ortadan kaldrlmas ve kendine !ven duy!usunun verilebilmesidir. Bundan sonra insan %arekete !eecektir. 6Eztrk,,111,s.2,; Baar 0%tiyac .eorisi %akknda sonu olarak unlar sylenebilir. Bu teoriye inanan yneticiler, &ersonelin sa%i& oldu u i%tiyac tes&it edi&, i%tiyacna !re ie yerletirecek sistemi !elitirmelidirler. Bylelikle insan motivasyon iin !erekli ortam bulaca ndan &erformansn tam olarak kullanacaktr.6<oel,833,,s.2,H; +.A. ERG T!or-/.eorisyen Adelfer, insan i%tiyalarn balca !ruba ayrmtr. Gar olma 6EJistance;, Ait olma 6Relatedness; ve Belime 6Gro>t%;. Bu teoriye, saylan i%tiyalarn 0n!ilizce karlklarnn ba %arflerine atf ya&larak EAB .eorisi denmitir. Gar olma i%tiyac, yaamak iin !erekli temel i%tiyalar ka&sar ki bunlar; *aslo>4un fizyolo/ik i%tiyalar ve !venlik i%tiyalar dedi i i%tiyalardr. "alma %ayatndaki karlklar; cret, ikramiye, i ortam, sosyal !venlik vs. olarak saylabilir. Ait olma i%tiyac, insann bakalar ile birlikte olma ve sosyal ilikiler kurma i%tiyalarn ka&sar. H

Bunlar da *aslo>4un sosyal i%tiyalar ve say!nlk i%tiyalar dedi i i%tiyalara benzer. 0yerinde arkadalk ve &aylama !ibi duy!ularla il!ilidir. Belime i%tiyac ise *aslo>4un teorisindeki kendini !erekletirme i%tiyacn karlamaktadr. 0nsann iinde yaratc olma imkanna sa%i& olmas ve kendini !elitirmesiyle il!ilidir. Bu teoride *aslo>4dan farkl olarak; i%tiyalar arasnda bir sralama ve kesin bir snrlama yoktur. Bireyin i%tiyac %er%an!i bir sra izlemeden ortaya kabilir birden fazla i%tiya !rubu ayn anda !dleyici olabilir. Adelfer4e !re insan belli bir seviyedeki i%tiyac karlanmazsa alt seviyedeki i%tiyalarna dnecektir. *aslo>4un ortaya att doyumdan sonra bir st basama a !eilir fikrinin oluturdu u doyum)ilerleme kavramna Adelfer, doyumsuzluk sonucu ortaya kan %sran)!erileme kavramnda eklemitir. Erne in; !elime i%tiyac karlanmayan bir kimse %srana u rar ve bunun sonucunda ait olma i%tiyacnda art olur. E er ait olma i%tiyac karlanrsa tekrar !elime i%tiyac duyar. Adelfer4in !etirdi i baka bir kavramda i%tiyalarn srekli ve dnemsel olarak ayrlmasdr. 7rekli olanlar adlarndan da anlalaca zere bireyi srekli motive edenlerdir. Erne in; baar i%tiyac. Fnemsel olanlar belirli aralklarla ortaya karlar ve tatmin edildikleri anda motive edici zelliklerini kaybederler. Erne in; yeme i%tiyac. 6Baysal,,11H,s.,,2; 7onu olarak; EAB .eorisi4nin dayand felsefe iin unlar sylenebilir= Bir i%tiya az doyurulursa, o i%tiya ayn derecede fazla olur. Bir i%tiya az doyurulursa, bir st i%tiyaca duyulan istek o kadar fazla olur. 5st basamak i%tiyalar ne kadar az doyurulursa, alt basamaktakilere o kadar fazla istek duyulur. 6.evrz,,111,s.D9; III . SBr! T!or-1!r7re .eorileri4nin odak noktas; insanlarn %an!i amalar tarafndan ve nasl motive edildikleridir. $ani, #Bir davran !steren insann ayn davran yinelemesi ya da yinelememesi nasl sa lanabilir'( sorusunun cevab 7re .eorileri4nin varmaya altklar noktay ifade eder. 7re .eorileri4ne !re, i%tiyalar insan davrana iten faktrlerden yalnzca bir tanesidir. Bu i faktrlere ek olarak birok d faktr de insan motive edici rol oynamaktadr. Belli bal 7re .eorileri unlardr= Groom4un Bekleyi 65mit; .eorisi, Ka>ler ve Iorter4n Belitirilmi Bekleyi .eorisi, 7kinner4in Favran +artlandrma .eorisi, Adams4n Eitlik .eorisi ve Kocke4un Ama .eorisi. D

?.8.

B!&1!0-2 (#-$) T!or-/.eorisyeni Groom4dur. Groom4a !re motivasyon iki kavrama ba ldr.Bunlar;

valens ve beklentidir. Galens kavram, insann belli bir sonucu terci% etme derecesini baka bir ifade ile sonuca ulamaya de i& de meyece i noktasnda ya&t terci%i ifade eder. Ancak insanlar sonular farkl biimlerde de erlendirebilirler. Bekleyi .eorisi iin nemli olan, sonularn !erek de eri de il kavramsal de eridir. <avramsal de er yani valens; karlamay umdu u sonutan umdu u tatmin seviyesidir de denebilir. Buna !re %er%an!i bir sonucun kiiyi ilk anda motive etme !c, kiinin o sonucu !elecekte elde etti i zaman kazanmay umdu u olumlu !etirilere ba ldr. 6.evrz,,111,s.D1; 0nsanlarn ulamay %edefledikleri sonular iki tanedir. Bunlar= birincil ve ikincil sonulardr. Birincil sonular r!tte !sterilen &erformansla il!ilidir. 0kincil sonular ise insann %edefledi i bireysel sonulardr. Birincil sonular, ikincil sonulara ulamak iin basamak olurlar. Erne in; &ara ba cret sistemi uy!ulayan bir fabrikada iinin !nlk retti i &ara says birincil sonu, &ara saysna !re alaca cret ise ikincil sonutur. 0nsann bu iki sonu arasnda ba lant oldu unu al!lamas ise arasallk olarak ifade edilir. $ani; birincil sonular insann il!isini ekmese bile bunlarn ikincil sonulara ulamasna yarad n bilmesi ve bunu beklemesi birincil sonulara il!isini &ozitif ya&acaktr. Beklenti kavramna !elince; bu kavram kiinin al!lad olasl ifade eder. 7z konusu olaslk, belirli bir !ayretin belirli bir dlle karlk bulaca %akkndadr. <ii !ayret ederek dle ulaaca na inanyorsa !ayreti artar. Bu teoride baar, byk lde dllendirilmi bir davrann fonksiyonudur ancak birey kendisine verilecek bu dl arzulamaldr ve !sterece i !ayretinde, kendinden beklenen baarya ulatraca na inanmaldr. 6Eren,833,,s.28-; Fa%a nce bireylerin r!t iin ka&tklar faaliyetlerine karlk; dller konusunda beklenti ve terci%lere sa%i& olduklarndan ba%setmitik. 0lave olarak; bekleyi teorisi insanlarn neden ilerine motive edilmediklerini aklamaya ve yneltmek iin !erekli minimumu ya&maya yardm eder, denebilir. Ierformanslar iin dlleri arzulayan bireyler !ayreti kendileri !stereceklerdir. Bekleyi .eorisi mevcut durum ile beklentiler arasndaki farklar nceden ta%min edildikten sonra bireylerin motivasyonu zerinde almay nerir. Ayn zamanda %erkesin motivasyonu ile il!ili evrensel bir &rensi& olmad n ve beklenen sonularn bireylere ve ortama !re

de iebilen &ozitif, ne!atif 6Lurkie>icz,,11-;

veya ntr durumlar oluturabilece ini !z nne alr.

Bekleyi 65mit; .eorisi4ne Bre *otivasyon 7reci Galens

Bayret Bekleyi

Ierformans

Birincil 7onu Bekleyi

0kincil 7onu

Foyum

Arasallk

Bekleyi .eorisi4nin matematiksel olarak ifade edilmesi de mmkndr. +yle ki; valens #M,( ile #N,( arasnda de erler alr. <iilerin %er%an!i bir dle verdikleri de er, dln i%tiyalar tatmin etme derecesini de !sterir. $ksek valens kiilerin da%a ok !ayret !stermelerine sebe& olur. Bekleyii ise yzde cinsinden verecek olursak #3( ile #N,( arasnda de ien de erlerle ifade edebiliriz. 0nsan !ayret ile dl arasnda iliki !rmezse bekleyii #3( olur. 0nsann %em bekleyii %em de valensi yksek olursa motive edilmesi de kolaylaacaktr. 0fade edilenlerden sonu olarak u formle ulaabiliriz= [Motivasyon = Valens x e!leyi"# ?.+. L'91!r .! Cor$!r:4( G!1-2$-r-1#-2 B!&1!0-2 T!or-/Bu teori; Groom4un modelini esas alr fakat modele baz eklemeler ya&ar. Ortak noktalar, insann motivasyonunun valens ve bekleyiten etkilendi idir. Ka>ler ve Iorter, yksek !ayretin %er zaman yksek bir &erformansa ulatrmayaca n ifade ederler. Buna !re, !ayretin istenen &erformans sa lamas iin !ayret !steren kiinin yeterli bil!i ve kabiliyete sa%i& olmas !erekir. *esela; mu%asebe bil!isine sa%i& olmayan bir insan ne kadar !ayret !sterirse !stersin !nlk defter kaytlarn ya&amayacaktr. Bu teorinin ilave olarak !etirdi i baka bir kavram da insann kendisi iin al!lad roldr. Aol kavram beklenen davran trleri olarak ifade edilebilir. *otivasyon iin nemli olan insanlarn &erformans !sterebilmek iin r!t iinde uy!un bir role sa%i& olmalar ve rollerini al!layabilmeleridir. Aksi durumlarda rol atmalar !rlebilir ve bunun sonunda insanlarn &erformanslar en!ellenir. Bayret, bil!i ve al!lanan role ba l olarak !sterilen &erformans dllendirilir. 7z konusu dl birincil sonucu ifade eder. Groom4dan farkl olarak Ka>ler ve Iorter 1

bireylerce dllerin de eit olarak al!lanmas !erekti i kansndadrlar. 0nsanlar &erformanslar ile bakalarnn &erformanslarn karlatrrlar ve &erformanslar karl almalar !ereken dl %akknda bir kanya varrlar. Al!lamada eitsizlik !rdklerinde tatmin dereceleri etkilenecek dolaysyla valens ve bekleyi de de iece inden motivasyon sreci yeniden balayacaktr. Pnutulmamaldr ki; insanlar kendi dllerinden ok bakalarnnkileri de erlendirirler ve dllere farkl de erler verebilirler. Bundan dolay insanlar beklenen &erformansa !re e itilerek rol atmalar azaltlmal ve dl)&erformans ilikileri iyice ett edilerek motivasyon sreci iletilmelidir. Ka>ler ve Iorter4n Belitirilmi Bekleyi .eorisi4ne Bre *otivasyon 7reci

Bil!i ve $etenek Galens Bayret Ierformans

Eitlik Birincil 7onu Foyum 0kincil 7onu

Bekleyi

Al!lanan Aol

6<oel,833,,s.289; ?.?. D'.r'(42 'r$1'(d4r#' T!or-/Iavlov4dan esinlenen 7kinner bu motivasyon teorisini ortaya atmtr. Ana fikri; davranlarn karlatklar sonular tarafndan artlandrld varsaymdr. 0nsan %er%an!i bir nedenle 6amalar, i%tiyalar, nceki artlanmalar ...; davran !sterir. Enemli olan ise davrann karlaaca sonutur. 0nsan sonuca !re davran ya tekrarlayacak ya da tekrarlamayacaktr. 0nsann karlat sonular yorumlayarak davranlarna yn vermesi, .%orndike4n #Etki <anunu( ile aklanr. Bu kanuna !re, insan kendine mutluluk veren davranlar tekrarlar fakat ac veren davranlardan kanr. 6<oel,833,,s.2,-; Bu noktada karmza, davranlarn srdrlmesi veya davranlardan kanlmas biiminde iki zt durumun kt !rlmektedir.

,3

Ba%sedilenlerden %areketle, olumlu davranlar !stermek ve onlar alkanlk %aline !etirmek iin ynetim &sikolo/isi drt yntemden ba%seder. Olumlu &ekitirme, olumsuz &ekitirme, ortadan kaldrma ve cezalandrma. $l%ml% pe!i"tirme : 0stenen bir davran !steren insann bu davran tekrar etmesi iin tevik edilmesidir. Olumlu &ekitirme arac olarak o u zaman dller kullanlr. Bu dllerin niteli i isel veya dsal olabilir. 0sel dller eser yaratma, &resti/ kazanma... dsal dller ise zam, &rim, terfi... eklinde rneklendirilebilir. $l%ms%& pe!i"tirme : 0nsan tarafndan denenmi bir davran nlemek iin bavurulan tedbirlerdir. Enemli olan, bireye, davrannn benimsenmedi ini %issettirmektir. @ezalandrc bir durum sz konusu de ildir. Olumsuz &ekitirmeye rnek olarak, ya&lan %atann te%ir edilmesi verilebilir. Son verme : Bir davran ortadan kaldrma ve ortaya kn btnyle nleme tedbirlerinden oluur. Bylece istenmeyen %areket tekrarlanmayacak ve &ekitirme sreci yaanmayacaktr. $ine ceza sz konusu de ildir. 7z konusu olan; bireye davrannn r!tten !elece e ilikin beklentilerini sekteye u rataca n %issettirmektir. Bu beklentiler ise zam ve terfi benzeri beklentiler olabilir. 'e&aland(rma : @eza; istenen davran ortadan kaldrr fakat istenen davran ya&trma !c ok zayftr. Olumsuz davranna son verilen kii olumlu davran ya %i !stermez ya da istenen etkinlikte !stermez. Ayn zamanda ceza, yneticilere kar kz!nlklara ve moral bozukluklarna da sebe& olabilir. 6Eren,833,,s.291; Bu teoriyi motivasyon arac olarak kullanmak isteyen bir ynetici u %ususlara dikkat etmelidir= a. Er!t tarafndan istenen ve istenmeyen davranlar ak ve net olarak belirlenmelidir. b. Iersonel bu davranlardan %aberdar edilmelidir. c. *mkn olan %er frsatta dllendirme kullanlmaldr. d. Favranlara %emen karlk verilmelidir. 6 <oel,833,,s.283; Favranlarn +artlandrlmas .eorisine Bre *otivasyon 7reci Edl Birey Favran 7onu @eza ,,

?.A.

E2-$1-& T!or-/.eorinin k noktas; i!renlerin i ilikilerinde, eit muamele !rme

arzusunda olduklar ve bu arzunun motivasyonu etkiledi i konusudur. .eori drt temel kavrama dayanr= a. Birey = Eitli i ya da eitsizli i al!layan insan. b. <arlatrma = $a&lan ilere karlk verilen dller anlamnda bireyin karlatrma ya&t di er bireyler veya !ru&lar. c. Birdiler = 0nsann iine tad bireysel zellikler. $a, cinsiyet, mesai, tecrbe... d. "ktlar = <iinin iten elde etti i; cret ve tannma !ibi dller. .eorisyen Adams4a !re insann motivasyonu, alt ortamla il!ili olarak al!lad eitlik ya da eitsizli e ba ldr. 0nsan kendi !ayretinin sonucu ile bakalarnn !ayretlerinin sonularn karlatrr. Bu karlatrma !enellikle bir oran oluturarak olur. 6@an,,111,s.,-:; <iinin ulat kt <iinin %arcad !irdi Q R S Bakasnn ulat kt Bakasnn %arcad !irdi

0nsan kendi orann kendisi ile ayn dzeyde sayd insanlarn oranlaryla karlatrr. Al!lad %er eitsiz durum, eitsizli i !iderecek davran !stermesi ile sonulanr. Burada vur!ulanmas !ereken %usus; eitsizlik konusunda, oranlar arasnda !erekten bir fark olu& olmad de il, karlatrmay ya&an insann al!lay biimidir. Eitsizli i !iderecek davranlar ise; !ayretin de itirilmesi 6etkinlik;, sonucun de itirilmesi 6dl;, !ayret ve sonu tanmlarnn de itirilmesi, i terketme 6devamszlk, istifa...; bakalarnn !ayretlerini azaltmaya zorlama, karlatrma kriterlerini de itirme... olarak saylabilir. Bu teoriyi kullanmak isteyen yneticiler u noktalara dikkat etmelidirler= ?.D. Eit !ayret eit ekilde dllendirilmelidir. Eitlik ya da eitsizlik &ersonelin iletme ii ve iletme d ya&t karlatrmalarn sonucudur. Eitsizli e te&kiler bireyden bireye de iir. 6<oel,833,,s.282; A#' T!or-/Bu motivasyon teorisine !re kiilerin belirledi i amalar onlarn motivasyon derecelerini de belirler. Ana fikri ise kiilerin belirledikleri amalarn ulalabilirlik dereceleridir. ,8

.eorisyen Kocke; amacn, belirli bir i"in nesnesi oldu unu ifade eder. Erne in; !nde ,3 km. yol as)altlama!*i"+ veya ,3 ton mal retme!*i"+ birer amatr. Belirlenmi amalar, zorluk dereceleri ne kadar yksek olursa olsun o derecede yksek &erformans sa larlar. Ama belirlemenin zelli i vardr. Belir!inlik, !lk ve yo unluk. Belir!inlik, amacn saysal l de eridir. Blk, amaca ulaabilme yeterlili idir. $o unluk ise amaca nasl ulalabilece ini belirlemektir. Ama belirleme be aamada !erekleir. 0lk aama; imkanlar asndan ama belirlemeye %azr olmann anlalmas devresidir. 0kinci aama; alanlarn iletiim, e itim, %areket &lanlar yolu ile ama belirlemeye %azrlanmas devresidir. 5nc aama; yneticilerin ve alanlarn amalar zelliklerini belirleme ve anlama devresidir. Frdnc aama; belirlenen amalar iin !zden !eirme ve dzeltmelerin ya&lma devresidir. Beinci aama ise; Belirlenmi amalarn baarya ulama derecelerini kontrol iin son bir !zden !eirme devresidir. 6@an,,111,s.,-2; *otivasyon ile ama belirleme arasndaki ilikinin zelliklerine !elince; dikkat edilecek %ususlarn biri ak ve net amalarn belirlenmi olmasdr. Buna dikkat edilmi olmas motive etme konusunda nemli katklar sa lar. Buradan; baary etkileyen nemli bir motivasyon faktrnn insann amalar ve niyetleri oldu u !rlr. Baka bir ifade ile insann belirledi i amalar onun davranlarn ynlendirir ve insan btn ener/isini belirledi i amaca yneltir. 67alar,,11D,s.2H; "alanlar amalarn benimsemilerse; zor ama ulalabilir amalar kolay amalara !re da%a yksek motivasyon dereceleri sa larlar ve bunun sonunda bireylerin &erformanslar artar. 7z konusu amalar, yneticilerin talimatlaryla de il de alanlarn katlmlaryla belirlenmise motive etme ve &erformans artrma zellikleri da%a fazla olacaktr. Ama belirlemenin yannda, &erformanslar ile uy!un olarak, zamanlamas o&timal olan ve ob/ektif zellikte bir !eri bildirim alan alanlar almayan alanlara !re da%a yksek seviyelerde tatmin olacaklardr. 6.evrz,,111.s.-8; IV . So() *otivasyonu, #0nsanlarn istenilen ynde %areket etmelerine sebe& olan ! veya yntem.( diye anlayabiliriz.0te, motivasyon teorileri de o !c veya yntemi bulma almalar srasnda ortaya kmlardr. Btn teorilerin, kendilerine %as yaklamlar vardr. ?edefleri ile nem verdikleri noktalar farkldr. *otivasyon konusunda; %er zaman, %er yerde, %er ortamda ve %er insana uy!ulanabilecek bir teori nerilmemitir. Taten bu, insann tabiatna aykrdr. Enerilen teoriler mutlaka, ,9

r!tlerde kullanlacaktr. <ullanm esnasnda, teorileri &rati e aktarmak ve i ortamnda etrafndakilere kar kullanmak sureti ile motive etmeye almak il!ili yneticilerin sorumlulu undadr. *otivasyon konusunda ba%sedilen teorilerin, %edefleri ve motivasyon konusuna ya&tklar katklar ise yle to&arlanabilir= TE$, 0%tiyalar ?iyerarisi ?i/yen -E.E/ VE K0TK1S1 0nsan, sa%i& oldu u, belirli sradaki i%tiyalarn tatmin edecek davranlar !sterir. 0%tiyalar yine motivasyonun temel faktrlerindendir fakat bazlar motive etmez sadece motivasyon iin !erekli ortama katk sa larlar. <iinin baarya olan iste i ne kadar fazla olursa &erformans da o kadar fazla olur. 0nsan sra %alindeki i%tiyalarn tatmine alr. 60%tiyalar arasnda kesin sra yoktur.; 0nsan ii il!ilendiren dllere de er bier ve !ayreti ile dl arasnda iliki oldu unu bilerek %areket eder. Ana nokta !ayret M dl ilikisidir fakat kii kendi dl ile bakalarnnki arasnda eitlik olmasn bekler. Edl ya da ceza kullanlarak davranlarn srdrlmesi,durdurulmas,kuvvetlendirilmesi veya zayflatlmas amalanr. 0nsanlar abalar sonucu elde ettikleri sonular ile bakalarnnkini karlatrma e ilimindedir. 0nsanlarn motivasyon ve &erformans dereceleri sa%i& olduklar amalarnn ulalabilirli ine ba ldr. 6<oel,833,,s.28D;

Baar 0%tiyac EAB Bekleyi 6 G ; Bekleyi 6 K U I ; Favran +artlandrma Eitlik Ama

,:

KAYNAK3A KTACLAR 8. Baysal, @an ve Erdal .ekarslan, D'.r'(42 B-1-#1!r-, Avcol $aymclk, 0stanbul ,11H +. @an, ?alil, OrE'(-5'/0o( .! Y>(!$-#, 7iyasal <itabevi, Ankara ,111 ?. Eren, Erol, Y>(!$-# .! OrE'(-5'/0o(, Beta Basm $aym Fa tm, 0stanbul 833, A. <oel, .amer, 21!$#! Y>(!$-@-1-6-, Beta Basm $aym Fa tm, 0stanbul 833, D. *aitland, Vain, G!$$-(E ' R!/)1$, Vnstitute of Iersonnel and Fevelo&ment, Kondon ,11: F. 7abuncuo lu, Teyyat ve *elek .z, rEB$/!1 C/-&o1o;-, Ez!i <itabevi, Bursa 833, G. .evrz, 7una, vd, D'.r'(421'r4#45d'( S! #!1!r, Beta Basm $aym Fa tm, 0stanbul ,111 MAKALELER 8. Lurkie>icz, @arole, et al, Mo$-.'$-o( -( C)H1-@ '(d Cr-.'$! OrE'(-5'$-o(/, Iublic Iroductivity U *ana!ement Aevie>, ,11-, Gol. 8,, Vssue 9, &893)8, BASILMAMI ESERLER .! TEZLER 8. Budak Blay, 21!$#! Y>(!$-#-, Baslmam Fers Wotlar, 0zmir ,11D +. Eztrk, Ali, Baslmam $ksek Kisans .ezi, 0nn 5niversitesi 7os. Bil. Ens. *alatya ,111 ?. 7alar, Eray, Baslmam $ksek Kisans .ezi, 0nn 5niversitesi 7os. Bil. Ens. *alatya ,11D

,2