1

Ghi chp t nht k hng hi, do t tay S Khng vit trong trong thi gian thuyn i trn bin v i dng S Hc, i S Hc v Hnh Hc. _____________________ Ha s L-vi-xtn V. I.

Nh xut bn Cu vng Mt-xc-va - 1984

In theo bn dch ca Nh xut bn Kim ng, H Ni Ngi dch: Phan Tt c Ngi bin tp: Bi Vit Bc, Trnh nh Thng Ngi hiu nh: Trnh nh Thng nh my li: http://www.thuvien-ebook.com ( 4DHN, ICT) Thc hin eBook: 4DHN

Bap paa c B. pa . ., , 1968 .

Bn dch ting Vit v minh ha, Nh xut bn Cu vng, 1984 In ti Lin X

MC LC
NH NEO ........................................................................................................................... 7 Mng mt thng S Khng - Vnh T.. HI VNG NI GIN................................. 10 Mng hai thng S khng - CU CHUYN THN THOI C THT ........................ 15 Mng ba thng S Khng - CN PHI SUY NGH ....................................................... 19 Mng bn thng S Khng - NHNG T S KHNG I ........................................ 23 Mng nm thng S Khng - TR CHI HAY KHOA HC ......................................... 29 Mng su thng S Khng - BN I GIY S BAO NHIU? ..................................... 36 Mng by thng S Khng C TRI TNH TRI NT MI ........................................ 40 Mng tm thng S Khng - THUYN TRNG GIA BN B ............................... 43 Mng chn thng S Khng - LM CI VIC KHNG U ....................................... 47 Mng mi thng S Khng - CI HP CC I ........................................................ 51 11 thng S Khng - MT CUC UA TI GIA CC I TRNG TI CU LC B HI VNG V I ....................................................................................... 56 12 thng S Khng - MT MN QU BT NG ......................................................... 61 13 thng S Khng - TRN O HNH TRN.............................................................. 63 14 thng S khng - MT CI L K D ...................................................................... 68 15 thng S Khng - TI N NC HY LP C I .............................................. 71 16 thng S Khng - NGY SINH CA TI ................................................................. 76 17 thng S Khng - CI BNH S-C-LA .................................................................. 79 18 thng S Khng - NG U VI BN CP BIN ........................................ 83 19 thng S Khng - HN O BAY ............................................................................. 87 20 thng S Khng - NGI TA QUY C NH TH! ....................................... 92 21 thng S Khng - MT CUC NHY D ................................................................ 96 22 thng S Khng - KIM T THP K-P ................................................................ 100 23 thng S Khng - D HI NH SNG ................................................................... 105 24 thng S Khng - PHNG TM KIM ..................................................................... 108 25 thng S Khng - NHNG DU HIU MI .......................................................... 112 26 thng S Khng - BC TH NG TRONG CI CHAI ...................................... 115 27 thng S Khng - AI CHY NHANH HN? ........................................................... 121 28 thng S Khng - CH DA VNG CHC ........................................................... 124 29 thng S Khng - HAI HT U ............................................................................ 126 30 thng S Khng - CI M CI LNG CHIM ......................................................... 128 31 thng S Khng - CHNG TI BAY! ..................................................................... 130 32 thng S Khng - CH S T TRONG SA MC .................................................. 134 33 thng S Khng - TR V ........................................................................................ 138

NH NEO

Ti ang vi lm, nn ch trnh by tht vn tt. Ti vn khng phi l ngi hay ni di dng. Ti l ai? L S Khng, cn m ti l S Tm (m ti rt yu ti, v ti cng rt yu m). Chng ti sng A-ra-ben-la, th nc S Hc T Hon. Hn cc bn mun bit ai l ngi gip ti xin c i trn con thuyn ca thuyn trng n V? Khng ai c! Ch c s dng cm. Ti rt dng cm. su ln ti nhc ng in thoi ln, nhng vn khng dm quay s in thoi ca ng thuyn trng. Mi n ln th by, ti mi qu quyt quay s v ni qua ng in thoi: - Bc thuyn trng n V, xin cho bc. Chu nghe ni, ngy mai mng mt thng S Khng, thuyn bc s nh neo. Chu mun xin bc cho chu i theo. Chu cha bao gi c i bin, i bin chc th v lm y! Qua ng in thoi c ting tr li: - Mt l sao ang na m li nh thc bc th? m bc phi ng ch. Hai l, ng y, ngy mai mng mt thng S Khng, bc s cho thuyn nh neo. Ba l, i bin th v lm, nhng cng nhiu gian nan. Bn l, m chu chng bao gi dm chu xng pha nhng chn him ngho, nhng ni mi tn hn n u! D nhin, ngoi nhng nguy him, ngt
7

ngho, nhng cuc binh ao, chng ta cng s c dp gp nhng pht minh k diu. Nhng nu m chu khng ng th bc chng dm cho chu i theo u. May thay, ti va gan d li va nhanh tr na. V vy tr li l: - Tha bc, bc l mt trong nhng thuyn trng v i nht, chnh m S Tm ca chu cng rt mong bc cho chu i theo. M chu bo: mt v thuyn trng tr anh, giu kinh nghim v qu cm nh bc th m chu c th tin cy gi gm chu. M chu ngh bc... - , nu m chnh m chu ngh... th li l chuyn khc! Bc rt hn hnh c gip m chu vic y. Thi c, bc ch nh chu l thy th thiu nin nh. Nhng chu phi lm vic chm ch y. Thuyn ca bc khng c nhng k chy li u. Thi nh, chc chu ng ngon! - Khoan , bc! - ti ht trong ng in thoi. - Bc cha cho chu bit vn chnh, l bc nh a thuyn i nhng u? - B mt y! Nhng thi, by gi chu l thy th ca bc ri th bc cng chng giu lm g. Thuyn ca chng ta s vt qua nhng bin v i dng S Hc, i S Hc v Hnh Hc. Chng ta s lnh nh trn cc vng tu, s vt qua nhng vnh v eo bin trong nhng bui triu dng hay triu xung, chng ta s c thy nhng bn cng, nhng vnh nh... Ti hi hin gi thuyn u. Thuyn trng p: - vnh T. .. Nhng thi, chu phi cho bc chp mt mt lt ch. Gi li cho m chu. Th l n c mt vic: ng thuyn trng nhn li. Ch cn chuyn vt, khng ng ngi lm, l thuyt phc m ti. Ti lin nh thc m ti dy. M ti hong qu, tng l ti m. Nhng ti lin thong mt mch rng ti chng m au g ht, rng ng thuyn trng n V va gi in, v ng ta khng mun nh thc m ti dy v bo c mt thy th thiu nin ca ng chng may b m v ng khn khon ngh m ti cho ti theo ng i chuyn ny, v ti ni vi ng rng vic c g m m khng ng ... i do! - Con ni sao? - m ti khot tay. - ng thuyn trng thit tha ngh l no m li cm khng cho con i? , nhng con i mt mnh trong mt chuyn i bin nguy him nh vy, m khng th yn tm c. Bit lm th no?

Ni ri, m ti lp tc gi in cho ng thuyn trng, li mt ln na nh thc ng ta dy. M ti cm n i cm n li ng quan tm n ti, v ng thuyn trng cng cm n i cm n li m ti tin cy giao ph ti cho ng. Th l ti c ln lm vic trn thuyn. Chc cc bn s bo ti chi nh th l xu, v s b trng pht. Nhng bit lm th no, phi hi sinh v khoa hc ch! Ch cn my pht na th thuyn nh neo. M ti ng trn b rt khn tay ra vy ti v lau nc mt. M i m ang khc! Tm bit m nh! Bng thuyn trng n V h lnh: "nh treo!" Mi ngi ng thanh ht bi ca ln ng: Thuyn sp vt phong ba, Thuyn trng s a ta Ti nhng iu mi l Gia bin c bao la! Mnh cho, vng li D sng nc yn bnh Hay dng t honh hnh, Thuyn vn bng bng ti. Ngn hi l vt nhanh. Hnh trnh ta i qua Lin tip khp gnn xa Thuyn ca ta xut pht Ngay t vnh T. . V sao vnh bin ny li c tn nh vy th ti cha r. khi no bit c chuyn , ti s ghi vo nht k hng hi vy. Chng l ti nh t nay s vit nht k m. Cc bn s c cun nht k t mt, t mt, mi ngy mt on, ging nh ti vit vy. Mong cc bn th tt cho nh! V li vi vng hp tp ch t ngi ta ci cho!

Mng mt thng S Khng

Vnh T.. HI VNG NI GIN

Cho mi n by gi ti mi c th gi ngm k chic thuyn. Thch nht l khu i bc. Khu ny m nh n th oai lm y! ng bn khu i bc l thuyn trng n V v hoa tiu I-g-rch, h ang xoay xoay ci g . Ti hi c phi h chun b bn i bc cho mng khng. Thuyn trng nhn vai bo rng khu i bc ny khng bn c, v n c phi i bc u, m l vin knh. , m thuyn ca chng ti c phi l thuyn chin u u. Thuyn hc tp c m. V ti cng qun khuy rng ngi trn thuyn ny l phi hc tp. Ti hi thuyn trng xem ng nhn ci g trong vin knh. Thuyn trng p: - Bc ngm ng dy in thoi. Bc mun kim tra mt ln na xem cc ng dy ny c tht l ng thng nh ngi ta thng yu cu khng, hay b trng xung. , m chu c bit ng thng l g khng nh?

10

Ti p rng ti c bit: ng thng l mt ng thng tp. Thuyn trng pht cu: nh th khng phi l nh ngha, c thin li bit l ci g! Anh hoa tiu xen vo: - ng thng l khong ngn nht gia hai im. - Khng phi, khng phi! - thuyn trng sa li ngay. - Khong cch ngn nht gia hai im ch l mt on thng. ng thng th ko di v tn v c hai pha. Ti bn ly bt ch v ngay ln boong thuyn mt ng thng tht di. Nhng thuyn trng bo rng ng thng ca ti hon ton khng thng t no c, m... Chnh ti, ti cng thy nh vy. V boong thuyn trng trnh nn con ng ti v ha ra cong. Ch ni chung th ti cng bit cch v ng thng. ng thng l nhng ng nh si dy cng bum y: ly m v ko vo si dy, n s ngn ln thnh ting! - Ci y khng phi l si dy m l si cho, - thuyn trng nhn mt phn i. - Si cho mp qu nn khng th gi l ng thng c. Cc nh ton hc quan nim ng thng khc hn. Chu c mun xem nhng ng thng tht s th chu hy ngm nhng si dy in thoi trn b kia ka. Ti a mt nhn vo b, nhng khng thy c ng dy in no c. Song thuyn trng bo rng khng nhn thy v tt l khng c. ng bo ti ng vo vin knh v... l cha l qu l gia cc ct c nhng si dy, nhng si y nh tt tp, cng ngang. Thuyn trng cho bit nhng si dy ny hu nh khng c b dy, m ch c chiu di thi. Nu khng c ng vin knh thn k ny th khng th no nhn thy, m ch c th tng tng ra thi... Nhng cc si dy y mc vo ct nh th no nh? T ra cc si dy y, cng nh mi dy in thoi, c mc vo nhng tr s cch in, c iu l nhng tr s cch in y ta khng nhn thy thi. Bi v cc tr s cch in y l nhng im trong ton hc. Chng khng c b di b rng, b dy! Thuyn trng li xoay my ci inh vt, v n mt lc th ti cng nhn thy c nhng tr s cch in y, nh nhng im nh xu. - Tuyt tht! Bc chng minh cho chu bit ht mi iu... - ti ni, nhng cha ni ht cu th phi ngng li v thuyn trng c mt phn ng tht kh hiu. ng xua tay lia la, ming h hc, mi mi tht ln:

11

- Khng, bc khng chng minh g cho chu c, bc ch... ch ra cho chu thy thi! T nhin, gia bu tri trong vt bng le ln tia chp, km theo l ting sm vang rn. Con thuyn trng trnh d di, sut na ht ti xung bin. C vng vnh ni sng v t di bin nh ln mt ng gi ru di, u i vng min bng vng lp lnh. ng gi vung ngn inh ba khng l, mt ly na l m trng mt ti. - K no dm c gan nh chng minh ci g y, h?! - ng gi qut. - K no dm c gan ph ri lut l ca vng vnh ny, h? Thuyn trng v hoa tiu cng qu sp xung khn khn vi vi: - Mun tu Hi vng v i, ngi tr v khp cc bin v i dng. l l ti thng b S Khng! N di dt khng bit g. Xin i vng tha ti cho n. T nay, n khng dm nh th na? thy cha! Ha ra l li ti ti c! - ng, ng! Ti mi to lm? - Hi vng qu mng ti. - Ta cm mi khng c nhc n hai ting "chng minh" trong vng vnh ny! - Dm xin c vua bin c cho bit v sao Ngi li cm ni n hai ting ? - ti hi. - i! l ni au lng cho ta v cho ton th x s di thy cung! - ng gi rn r. - Ci thng thy th thiu nin ny, my khng bit rng hai ch T. . l tn vit tt ca t Tin sao? - Dm tha i vng, - thuyn trng ni, - lm sao n c th hiu thu c ngha ci tn ca vnh ny? V n c khi nim g v tin u! Hi vng a ngn inh ba ln chi chm ru bc, m ra v tc gin, ri bt thnh lnh ngp xung bin. Nhng tng thot nn, ti bn ngh thuyn trng ging cho hay u ui cu chuyn, nhng ng bo cha ra khi vnh T. . th cha th gii thch c iu g ht. Mi my gi sau, ng mi gi ti li. ng hi ti c thch kt bn vi ngi no t nhin v c li nh ch tru mo hay khng. Ti tr li l d nhin ti khng thch chi vi hng ngi y. ng li hi, nu b bn gp hon nn th ti c gip khng?

12

- Sao bc hi l vy? D nhin phi gip ch! Khng c ngi no li b mc b bn trong cn hon nn. iu ai cng hiu, cn g phi chng minh! - Phi lm! Phi lm! - thuyn trng tn thnh. - C th gii thch nm na ngha ca tin l nh vy. Tin l iu hin nhin, khng cn phi chng minh. Nhng cc nh ton hc nh ngha tin hi khc mt cht. Cc nh khoa hc vn l nhng ngi thn trng, hay hoi nghi... H khng ni "khng cn chng minh" m ni: "tin l iu chng ta tha nhn khng chng minh". - Th cng th c ch g! - Khng u, khng phi cng th c u, - thuyn trng phn i. Theo cc nh ton hc th tin khng phi l khng cn chng minh, m l khng th no chng minh c. Cho nn, nh phi tha nhn, nh phi tin l ng. Ti hi, cc nh bc hc ngh ra tin nh th no? - Cc nh bc hc khng ngh ra tin , m h tha nhn tin , sau nhiu nm quan st v qua kinh nghim. - Mi khoa hc u bt u t nhng tin , - ng kt lun. Chnh v th m chng ta xut pht t vnh T. . Lm vic g m chng phi bt u t khi im! Ti hi thuyn trng: Tin ton hc no l n gin nht? ng tr li: tt c mi tin u n gin c, v ng hi li ti rng, theo ti th qua hai im c th vch c my ng thng. Ti on chc ch vch c mt ng ch khng hn. - ng th! iu chu va ni ra chnh l mt tin ton hc y, thuyn trng khen. (Ti sng phng c mi ln!) - T y, chu s nh n gi rng gia hai im ch c th vch c mt ng thng. - Ti sung sng ni th. Nhng ti mng hi sm, v ngay lc y, anh hoa tiu I-g-rch chy li bo rng ti ni th l ni nhm, v gia hai im c th vch c bao nhiu ng thng ty thch, ch khng phi ch mt ng thng. Anh ta ly ngay mt t giy, chm hai im trn , ri vch lin mi lm ng thng gia hai im y. Th ra phi ni l "qua hai im", ch khng c ni "gia hai im". y, chn t cho ng quan trng nh th no nu mun hiu ng!

13

14

Mng hai thng S khng

CU CHUYN THN THOI C THT

Ti c thm mt ngi bn. l anh ph bp trn thuyn. Tn anh l Pi. Sng nay, ti cng anh leo ln boong thuyn, trng thy mt hn o nh hnh tam gic. Ba pha: b ca o, mt pha di ba mt, mt pha bn mt v mt pha nm mt. Thuyn trng cho bit y l mt hnh tam gic c bit. N l mt tam gic vung: v mt trong ba gc ca n l gc vung. - Th nhng gc kia th mo ? - ti ci. - ngc! - thuyn trng pht cu. - Gc th c gc vung, gc nhn, gc t. (Khi ni n ting "t" ng nhn thng vo ti). Gc nhn bao gi cng nh hn gc vung, cn gc t th ln hn. Ngi ta o gc bng .

15

Ti sc nh nhit cng o bng , - th th cng d lm ln nh? Nhng thuyn trng cho bit khng th lm c. nhit l mt chuyn, gc l mt chuyn ch. "" dch t ting la-tinh ra c ngha l "mc" hay "bc". Khi ngi ta b st, o nhit s thy mc thy ngn trong nhit k nhch n ln nh leo thang. Cn kim ng h th nhch dn tng bc theo gc. Chng hn kim giy trong 60 giy quay ht mt vng; tc l mt gc 360 . Vy trong mt giy n quay c 6 (v 360: 60 = 6). Cng trong mt thi gian, kim pht quay mt gc nh hn 60 ln, v mt pht bng 60 giy. Kim gi cn quay chm hn na, chm hn kim pht 12 ln! Thuyn trng rt trong ti ra chic ng h. - Ba gi ng, - ng ni. Chu xem, kim pht v kim gi lc ny ang vung gc vi nhau. Tc l gc gia hai kim l 90 . Gc ny ngi ta gi l gc vung. Hai b ca hn o ny hp thnh gc vung th gi l cnh gc vung, cn ci b i din vi gc vung gi l cnh huyn.

16

Anh hoa tiu ng mun k cho chng ti nghe mt cu chuyn thn thoi c tht v hn o ny. Ti ni rng lm g c chuyn thn thoi c tht, v thn thoi th l chuyn ba ri, Nhng thuyn trng cho rng khng nht thit nh th. Anh hoa tiu bt u k: - Ngy xa ngy xa, trn hn o ny ch vn vn c ba c dn: mt b m vi hai cu con trai. M tn l Cnh Huyn, hai con u tn l Cnh Gc Vung. khi lm, ngi anh ly tn l Cnh Gc Vung Ln, ngi em ly tn v Cnh Gc Vung B. C ba m con u ham bi li. Ngi cc con bi xa b qu, nguy him, m ly dy cp ngn cho chng mt vung k vi ng b di nht; tc l ng b di nm mt. (Ht nh ngi ta ngn v i u quyn Anh, c iu y cnh th t l ng b bin.) Mi cnh ca vung ny u nm mt, v do din tch vng bin ngn cho cc con tm tm : hai mi lm mt vung. (Chng l: mun tnh din tch hnh vung hay hnh ch nht th phi nhn hai cnh vi nhau. M, nm nhn vi nm l hai mi lm.)

17

Mt hm, m i vng. Hai con nh xch mch vi nhau. Hai thng Cnh Gc Vung u l h! a ny ku a kia lm mnh vng cng khng bi c kiu bi ch. V chng quyt nh s ngn i vung y ra. Thng Cnh Gc Vung Ln lp tc i kim mt si dy, ri o bn mt dc theo ng b v ngn mt vung mi chiu bn mt, chim phn hn, rng mi su mt vung (4 x 4 = 16). Cn phn kia chn mt vung (25 - 16 = 9) th cho em. Cnh Gc Vung B hiu ngay rng mnh b anh bt nt, v anh c mt vung vn, cn mnh th ch c hai ci rnh hp, bi si chng c m bi ch cng khng xong! Th l hai anh em i n ch x xt. Cng may, b m va kp v n nh. B ging hai a ra v vt b si dy chng va cng lc ny. Ri b bo, by gi ci vung ny ch b bi thi, v s ngn cho mi a mt vung mi. Mt k vi ng b di bn mt, kia k vi ng b di ba mt. Th l mi a c mt ring bi: ca anh c din tch mi su mt vung, ca em c din tch chn mt vung. V din tch hai ny cng li va ng bng din tch vung ca b m: 3 x 3 + 4 x 4 = 5 x 5. T nay, c ba m con tha h bi li thoi mi, chng ai ng chm vi ai, ri ln b si nng v ung c ph. Cu chuyn thn thoi nh th y. - Thn thoi l thn thoi thi! - thuyn trng ni thm, - Cn y l mt tnh cht tuyt diu ca tam gic vung, do nh ton hc v i c Hy Lp Pi-ta-go tm ra. ng ghi li tnh cht y nh sau: din tch hnh vung dng trn cnh huyn ca bt k tam gic vung no u bng tng din tch cc hnh vung dng trn hai cnh gc vung.

18

Mng ba thng S Khng

CN PHI SUY NGH

- Ch ! Ch ! Thuyn ang bi dc theo b bin Chng Minh Chnh Xc. y nhan nhn ngm, Phi cho li tht cn thn. Ch xnh tay, v mt cht l thuyn c th chm nghm trong bin Sai Lm y Thuyn trng ra lnh. - y l biu tng ca vng b bin Chng Minh Chnh Xc. Thuyn trng a cho chng ti xem mt tm huy hiu k nim. Trn huy hiu, mt mt in dng ch "t li - nhiu " mt ka in "cn nhng chng minh chnh xc v hay". , th ra y khng cn l vnh Tin na (m khng c quyn chng minh!). y chng nhng c th, m cn phi chng minh l ng khc. Nhng thuyn trng bo ti ng vi on tuyt vi cc tin . Bi v khng c tin th khng th chng minh c ci g ht. Lm g c ton nhng nh l c! - Bc ni ci g c? - ti hi.
19

- nh l! thuyn trng nhc li. - l mt t Hy Lp, c ngha l "suy ngh", "nghin ngm" Mun chng minh mt nh l, cn phi suy ngh nhiu. Ti hi chng minh mt nh l chc l kh lm. Nhng thuyn trng cho bit chng c g kh c, nu ta lun lun suy ngh mt cch lgch, tc l lp lun ng n v nht qun, sao cho mt ny phi suy t mt khc ch khng mu thun nhau. Ai ai cng cn bit cch suy lun lgch, c bit nh ton hc li cng cn suy lun l-gch. Ti ngh thuyn trng th chng minh mt dnh l no cho ti xem. ng bn v hai tam gic, u l tam gic vung c. S d ti bit ngay l v ti vn cn nh cu chuyn thn thoi v b m Cnh Huyn vi hai a con trai Cnh Gc Vung ba qua. Thuyn trng bo ti phi nh rng nhng im m cc cnh tam gic chm li gi l nh ca tam gic v mi tam gic c ba nh. ng k hiu mi nh bng nhng ch ci: tam gic th nht bng nhng ch in (A, B, C), tam gic th hai bng nhng ch thng (a, b, c). Thuyn trng ni tip: - Hai tam gic ny ng ch ch cc cnh gc vung nh cng nh cc Cnh Gc Vung Ln u bng nhau chn chn. By gi ta cn chng mich hai tam gic ny bng nhau. Sut na th ti but ming "phn" rng iu qu n gin, nhng thuyn trng ngn li. ng ni: - Trc ht phi nh ngha xem th no l hai tam gic bng nhau ci . V trc khi chng minh, t phi bit mnh nh chng minh ci g. Ny nh, nu em hai tam gic t chng ln nhau tht cn thn m chng trng kht nhau th hai tam gic gi l bng nhau. Ti toan ly ko ct mt hnh tam gic va v ri t ln tam gic kia, nhng thuyn trng bo rng lm nh vy khng phi l chng minh. C thin li m hiu c! Mt l, chng ta c th tng rng chng trng nhau, nhng thc ra th khng, v mt ta nhn c phi l hon ton chnh xc u. Nhng ngay d hai tam gic c trng nhau tht i na, th chng ta cng ch mi chng minh c l hai tam gic c th ny bng nhau thi. M nh l th phi ng khng cho ring cho hai tam gic c th m cho tt c cc tam gic vung c cnh gc vung bng nhau tng i mt.

20

V thuyn trng kt lun: - Mun th phi bit cch suy lun. Phi suy ngh, suy ngh k mi c! Khng cn cch no khc, nh phi suy ngh mt t na. Thuyn trng ni: - Chng ta hy bt u bng "Gi s..." Gi s bc tng tng trong c (ch nh - tng tng trong c!) t nh gc vung ca tam gic ny ln nh gc vung ca tam gic kia, tc l t im A chp ln im a. Sau , bc t tht cn thn hai cnh gc vung bng nhau chng ln nhau. Theo cc chu th u ca cc cnh y c trng nhau khng? im B c trng vi im b khng? - C trng , - Pi p, - v hai cnh y bng sau. - ng th. By gi gi s cc cnh y c gn cht vi nhau th hai cnh kia c chp ln nhau khng? Sao? Ngh i, ngh k i! - R rng l chp ln nhau, - ti p. - Gc gia hai cnh gc vung trong hai tam gic u l gc vung, tc l bng nhau, mi gc u 90 . Chiu di ca cc cnh cng li bng nhau. - Tin b y, S Khng ! - thuyn trng khen. - Nh vy l nh suy lun l-gch, chng ta chng minh c rng cc cnh gc vung ca hai tam gic gn cht vi nhau. Ch cn phi xc nh xem cc cnh huyn c trng nhau khng. Ti vi Pi u bit rng cc cnh huyn phi trng nhau. Nhng thuyn trng bt phi chng minh c. Ch, hc ba y ch chng chi! May sao thuyn trng gi cho: ta th xem tt c cc nh ca hai tam gic c trng nhau khng no. - Trng nhau ht! - Pi p. - Tc l cc cnh huyn BC v bc cng trng nhau, ti l lun. Nhng thuyn trng nheo mt li, hi: - C chc khng? Da vo u m kt lun nh th? Da vo u nh? , kh qu! Da vo tin ch cn g na! Da vo tin tha nhn l qua hai im ch c th vch c mt ng thng!

21

- L-gch lm! - thuyn trng tn thnh. - By gi mi chng minh xong nh l y: hai tam gic chng kht ln nhau, cho nn chng bng nhau. Hoan h! Tin mun nm!

22

Mng bn thng S Khng

NHNG T S KHNG I

Cc o c nhng tn sao m k quc. Chng hn "o T S", liu bn c m c khng ch? Ti v Pi ci n t rut khi nghe ni hn o chng ti cp bn hm nay c ci tn nh vy y. Thuyn trng bo rng y l hn o ca nhng t s trong ton hc. Chng ti ngh thuyn trng ging gii cho nghe. Cng nh mi ln, ng vui lng nhn li. - Cc chu xem y, - ng bo v vit ln s tay: Chng ti hiu ngay y l mt v d v php chia. - ng th, - thuyn trng ni, - nhng cng ci v d v php chia ny c th dng lm v d v t s gia hai s. em chia 6 cho 2, chng ta bit hai s y so vi nhau gp bao nhiu ln, tc l bit t s gia hai s y. T s gia hai s khng bao gi thay i. Chng hn t s gia 6 vi 2 bao gi cng bng 3, gia 10 vi 2 bng 5, gia 36 vi 4 bng 9... - Nh vy, t s gia hai s ny v t s gia hai s khc s khng ging nhau, phi khng bc? - Pi lp lun. - Khng nht thit bao gi cng nh th, - thuyn trng p. - C nhiu cp s khc nhau m t s li bng nhau. T s gia 6 vi 2 bng 3. Nhng 3 cng li bng t s gia 12 vi 4, gia 18 vi 6, gia 120 vi 40. Nhng cp s nh vy, mun bao nhiu cng c. Nu chng ta ni hai t s nh vy bng mt du ng thc th s c mt t l: 6: 2 = 12: 4. V t l l ng thc gia hai t s. Cn cc s hp thnh mt t l th gi l nhng s t t vi nhau tng i mt.

23

24

25

Thuyn trng ang cn mun ni thm iu g, nhng ti ngt li, hi "tng i mt" ngha l th no... Thuyn trng gii thch: - L cc s b chia trong hai t s t l vi cc s chia, 6 v 12 t l vi 2 v 4. Chng phi ni, nghe thuyn trng ging gii chng ti u hiu ht c. Nhng tht tnh l cng hi ngn. Nghe xong, cng chng hi vng tm thy ci g l th trn o T S ny c. Thnh ra cng v ch thi.
26

Va bc chn ln b, chng ti vo ngay mt rp chiu bng v c xem b phim phiu lu "S Tm huy hong" rt l vui. Tht ra, lc u chng ti khng hiu b phim ny c quan h g vi cc t s, nhng v sau mi r gia chng c mt mi quan h trc tip. Phim (di phim nha) c nhiu khung cnh nh t xu; nhng chiu ln mn nh th c phng i ln gp bi. Nhng iu ch yu nht y l t s gia tt c cc vt trn mn nh vn gi nguyn nh trong phim. Trong phim c mt ngi nh cao 8 mi-li-mt chng hn, rng 4 mi-limt. Cn trn mn nh, ngi nh y cao 80 cen-ti-mt, rng 40 cen-ti-mt. Ngi nh c phng to ln mt trm ln. Nhng t s gia chiu cao v chiu rng ca n th khng thay i cht no. Tt c cc kch thc ca ngi nh trn mn nh u t l tng i mt vi cc kch thc trong phim. Thnh ra, trn mn nh chng ti nhn thy nhng vt c hnh dng ging ht nh trong phim. Chnh v th m nhng hnh c kch thc t l vi nhau gi l nhng hnh ng dng. Chng ti ny ra kin cho rng mt khi c nhng hnh ng dng th chc phi c nhng hnh khng ng dng. - Cc chu ni ng, trong ton hc c nhng hnh khng ng dng,thuyn trng ni v ra dn chng ti n... phng ci. ng th, trn o T S cng c phng ci, ging nh trong cng vin vn ha v gii tr ta. Trong phng ny cng treo loi gng ging nh ta. Soi vo gng ny th anh ln tn tt, rng b b, soi vo gng kia th anh cao lnh khnh, di ngong ngong. Ti rt thch soi vo nhng tm gng nh th, v ln no soi gng cng ci n tc c bng. C iu l trc y ti ch bit ci thi, nhng by gi th ti hiu ci g lm ti bt ci. S d ti bt ci l v hnh ca ti trong gng khng ging vi thc t, khng t l vi hnh thc, tc l trong hnh y, t l quen thuc gia cc b phn b thay i, b bp mo i. Nhng tt c nhng chuyn ng dng v khng ng dng, t l v khng t l y dng lm g nh? V sao li nghin cu nhng ci y? Th ra, thiu nhng t l thch hp th khng th lm c ci g va mt c. Khi ngi kin trc s xy dng mt ngi nh, ng ta chng nhng phi quan tm n s bn vng v thun tin m cn phi ch n c vn m thut, sao cho ngi nh trng p mt. M mun trng p mt th cc kch thc phi cn i, phi c t l thch hp. D nhin, xc nh c

27

nhng t l thch hp khng phi chuyn d. Chng nhng phi c ti xy dng, m cn phi l mt ha s, tc l phi c con mt m thut na. Thuyn trng k cho chng ti nghe rng ngi C Hy Lp rt snh m thut. Chng th m nhng pho tng c tc t thi C Hy Lp cho ti nay vn l nhng mu mc tuyt vi trong nn m thut, cng nh nhng ta lu i C Hy Lp l nhng nh cao trong nn kin trc vy. l nh ngi Hy Lp tm ra c nhng t l hon m, t l tuyt diu gia cc b phn ca c th ngi, cng nh h tm c nhng t l thch hp gia cc b phn ca mt ta nh. V th nhng t l do ngi C Hy Lp tm ra c mnh danh l nhng t l c in. - Tha bc, th ti sao ngy nay cc kin trc s khng xy dng nh theo kiu c in? - ti hi. - L bi v, mi th u c thi ca n, - thuyn trng p. - Chng ta c th ngm ngha cc cng trnh kin trc C Hy Lp, nhng ngy nay m bt chc xy nh theo kiu th tht l kh di. Chng ta cn p, nhng li phi tin na. Ngi Hy Lp xa kia sng khc hn chng ta ngy nay. Nhu cu ca h khng ging chng ta. Chng hn, h khng cn nhng ta nh chc tri, v chng h cng khng th xy c nhng ta nh cao nh th. Nhng chu ng ngh rng ngy nay nhng t l c in b lng qun u. Chng cng c s dng i vi cc ta nh hin i, tuy khng phi l thng xuyn. Bi v bn cnh nhng t l c xa, xut hin nhng t l mi... Trn i ny, c ci g l khng thay i u, k c quan nim v ci p. - Khng hn th u bc , - ti phn i, - vn c nhng ci gi nguyn khng thay i ch. l t s gia cc s. Su chia cho hai bao gi m chng bng ba!

28

Mng nm thng S Khng

TR CHI HAY KHOA HC

Ti cng vi Pi do chi trn boong, ngm con thuyn ca mnh ang len lch gia c man no l o, c trnh khng va vo chng. chnh gia mi o, u thy treo mt l c php phi trn ct cao. Trn mi l c u c ghi nhng ch s. C iu l cch ghi cng l: mt ch s trn, mt ch s di, gia l mt gch ngang:
1 1 1 2 5 ... 2, 3, 6, 3, 6

Thuyn trng cho hay cc nh ton bc vit cc phn s theo cch ny. Th ra, cc s khng phi ch ton l nhng s nguyn c. Ch vic chia nh mt s nguyn thnh nhiu phn l khc c mt phn s.

29

Thuyn trng ging rng nhng phn s nh hn n v gi l phn s chnh tc. Trn cc l c treo cc o vng ny, ch ton vit nhng phn s chnh tc. S t trn gch ngang gi l t s, s di gch ngang gi l mu s. Mu s cho bit mt n v c chia ra bao nhiu
1 phn. Chng hn, phn s 3 l ly

mt phn ba ca n v. V ngi ta c l: mt phn ba. Trong phn s chnh tc, t s bao gi cng nh hn mu s. Cn trong phn s khng chnh tc th t s ln hn mu s. Ngha l, c nhng phn s ln hn n v? ng th, nu chia nm cho hai, ta s c mt phn s
5 khng chnh tc 2 tc l nm phn

hai. M con s cng chng khc no hai ri, v ngi ta vit l T suy ra rng phn s khng chnh tc ln hn n v. - By gi, - thuyn trng ni, - cc chu hy nhn sang bn tri. Trc mt chng ta l vnh Phn S Thp phn. Qu tht c loi phn s nh th. l nhng phn s m mu s l mi, hay mt trm, hay mt nghn... Tm li l mt s chia ht cho mi.
2 1 2

30

Anh ph bp khoi vi chuyn lm, v anh tuyn b t nay anh s ton chia theo khu phn thp phn. Anh ni thm:
1 1 1 - V ti s ghi: 10 , 100 , 1000 . C ng khng?

- Cng ng, m cng khng ng thuyn trng p. - V ngi ta cn vit phn s thp phn theo cch khc, theo dng ngang. Nu phn s ln hn n v, ngi ta tch phn nguyn v phn thp phn bng du phy. Cn nu phn s nh hn n v th ngi ta vit s khng ng trc du phy. - Th th mu s vit ch no? - ti hi. - Ngi ta khng vit mu s, - thuyn trng p, - m ch hiu ngm thi. Nguyn do l: cc phn s thp phn cng c hng nh cc s nguyn. Ch s th nht sau du phy l hng phn mi, ch s th hai l hng phn trm, ch s th ba l hng phn nghn v. v.. Chng bn: 0,2 c l hai phn mi; 0,02 c l hai phn trm. Cui cng, thuyn trng yu cu chng ti c con s sau y: 0,023.

31

Ti bo, c kh g m khng c c: khng s nguyn, khng phn mi, hai phn trm v ba phn ngn. Thuyn trng rt i ngc nhin: - Vic g phi c tng hng s, trong khi c th c ngay hai mi ba phn nghn? Nu sau du phy c ba ch s th tc l phi hiu ngm rng phi chia s y cho mt nghn. C th thi! By gi cc chu i gt khoai ty i. Chng ti cng anh ph bp ngi xp xung ch pha li gt khoai ty. y l phi lm vic ct lc. t nhin tri tr lnh. Tuyt bay l t ri c vo mt, chng lm sao gt c khoai. Ti nh ch tuyt tnh. Bng c ting n rn. Ch, li c sm! Mt ting sm... hai ting sm... ba ting sm. Chp le sng trong my. Nhng tuyt vn c ri. Va c tuyt li va c dng? Khng th nh th c! - Khng th nh th c l ngha th no? - anh ph bp hi. - Khng th nh th c ngha l hon ton khng th c kh nng nh vy bao gi, - ti gii thch th. - Khng th c, sao vn nghe ting sm y? - Pi ci giu. - ch l trng hp t xut, ha hon thi, ch ni chung th khng c kh nng xy ra. Thuyn trng va kp n gii thch. ng bo ti ni th l sai. Phm ci g c th xy ra, d ha hon, ngu nhin chng na th cng vn l c kh nng xy ra. C iu l phi i rt lu mi gp mt ln. Trng hp y ta gi l c xc sut nh. - Ngi ta c th tnh c xc sut? - ti sng st hi. - D nhin ri. V vn ny, xut hin c mt b mn ton hc; l l thuyt xc sut. Nhng hn o chng ta ang i ngang qua ny l thuc qun o Xc Sut y. - Qun o l g, tha bc? - ti hi. - , bc qun khuy rng cc chu cha bit danh t ny: - thuyn trng mm ci. - Qun o l mt m o t tp gn nhau. Tuyt tnh. Thuyn ca chng ti cp bn mt hn o cm l c
1 phn s 2 - mt phn hai hay mt na. o g li l o mt na y!

C dn trn o nim n n chng ti, nhng ti c cm tng nh h khng c th gi tip khch. V ai ny u cm ci nh c, v thm
32

ch khng nh c m ch rt thm xem ai c cm qun trng! Mt ngi mi tay nm mt qun c, ri hi i phng: qun trng tay no? on trng th c hai u mng r.

Thuyn trng cng ngh h a cho mnh hai qun c. ng nm mi tay mt qun ri hi anh ph bp: qun en tay no? Anh ph bp on l tay phi, nhng khng trng. Ti lin on qun en tay tri v nhn xt rng ci tr chi ny nht pho. Nhng thuyn trng bo rng tr chi ny khng nht pho u. V ng ni tip:

33

- Nguyn do l trn o ny ngi ta on mu qun c. Nhng v c thy ch c hai loi qun l qun trng v qun en, m on th ch on mt trong hai mu nn ngi ta ni rang xc sut on trng bng t s mt
1 trn hai, tc l 2 . Chnh v th m trn l c ca o ny ghi phn s y.

Nhng nu khng phi ta ch c hai qun c m c nhiu qun c mu sc khc nhau: , xanh, xanh l cy, vng v. v. th on trong bn y ang nm qun c no s kh hn nhiu. Trong trng hp , xc sut on trng s gim xung. Ni on: thuyn trng a chng ti n hn o cm l c mt
1 phn su: " 6 ". C dn y chi xc xc. Qun xc xc ca h bng sng

en. Trn mt xc xc sn nhng chm trng: mt th nht mt chm, mt th hai hai chm v. v. cho n mt cui cng l su chm. Mt c mt chm gi l mt "nht" hai chm gi l mt "nh", ri mt "tam", "t", "ng", "lc". Mt ngi tung qun xc xc ln, ngi kia on xc xc s ng mt no. R rng l trn o ny, kh on trng hn o trc. V ti cho rng
1 xc sut on trng y bng t s mt trn su, tc l 6 .

- ng ri, - thuyn trng tn thnh v li hi thm rng xc sut on trng s l bao nhiu nu on qun xc xc ng mt "nh" hay mt "t" cng u c. Ti pht biu rng trng hp ny xc sut s ln gp i. N s bng
2 1 1 6 ch khng phi 6 tc l bng 3 . V ti ni:

- Th nu on qun xc xc ng bt c mt no cng u c ta s ra sao? - Th ta phi n mt o khc, - thuyn trng p, - n o Chc Chn. o y kia ka, cm l c xanh. C iu l trn l c ny khng phn s m s mt. Ti sao th nh? - Bi v trong su trng hp kh d xy ra bt c trng hp no
6 cng u ng c. Ngha l xc sut on ng bng t s su trn su: 6

tc l 1. M nh th l chc chn ng, ngha l nht nh s xy ra.

34

Lc y, anh ph bp nhn thy mt hn o trn cm l c en vi mt s khng mu trng to tng chnh gia. Thuyn trng cho bit y l o Khng C Kh Nng Xy Ra, tc l xc sut on trng bng khng. - Sao li c th nh th c? - ti v Pi ng thanh thc mc. Thuyn trng p: - ng th y! Gi s c mt ngi no on qun xc xc s ng mt "tht" (by chm). - Nhng khng th c chuyn c! - ti phn i. - V trn qun xc xc nhiu nht ch l mt "lc" thi m. - Chnh vn l ch y, - thuyn trng thch ch. - Qun xc xc khng th ng mt "tht" c. Cho nn, trong trng hp ny khng c mt t kh nng no on trng c. Xc sut phi bng khng ch cn g na! Ci l thuyt xc sut ny l mt tr chi th v tht! Nhng thuyn trng bc mnh ni rng y khng phi l tr chi m l khoa hc, mc d n bt ngun t mt tr chi. Trn i ny, nhiu khi vn xy ra chuyn nh th. V ng cn ni thm rng l thuyt xc sut gip cc nh khoa hc, cc k s v nht l cc nh kinh t hc. N rt cn thit i vi nn kinh t quc dn v ch nay mai chng ti s thy r chuyn . Khi chng ti tr v n thuyn, Pi hi ti: xc sut chng ta c ba cm dn sn ngay by gi l bao nhiu no? Khoai ty chng ta gt xong u! R rng: xc sut bng khng.

35

Mng su thng S Khng

BN I GIY S BAO NHIU?

Hm nay thuyn chng ti ti x Thng K. Tht l mt x s k l! u u cng gp ton nhng con s. Bc vo nh no cng thy ngi ta ang cm ci tnh tnh ton ton. Tnh trn bn tnh. Tnh trn my tnh. Tnh trn my tnh in t. Chung in thoi ro lin hi, nhng bc in,

36

nhng v tuyn in tn gi v ti tp, v ht bc ny n gi khc c khun n. Thuyn trng dt chng ti vo mt ta nh mi, rng. Trong mt cn bung ca ta nh ny, ng Trng phng thng k ang ngi bn giy. Chng ti ci cho ng v t gii thiu. Ti ang nh t ra vi ng bit bao cu hi th in thoi li ro chung. ng Trng phng thng k cm ly ng nghe. - Vng, vng, ti y. ngh ng cho bit trong nm ngoi c bao nhiu tr em trai ra i. Bao nhiu? Vng. Th bao nhiu tr em gi? Vng. Cm n, cho ng. ng Trng phng thng k cha kp t ng nghe xung th chung li ro. Ln ny ngi ta bo co v tm vc ca cc cng nhn nam lm vic nh my sn xut m ng. - Bn trm su mi ngi - 165 cen-ti-mt, - nh thng k ly giy bt ghi. - Ba trm tm mi ngi - 170 cen-ti-mt. V mt ngi 2 mt ? Ti khng nghe lm ch? H, h! , cng phi ghi ch... Ngi dn x Thng K sao m t m th. Ci g h cng thc mch mun bit c? - Phi th ch, - ng Trng phng thng k phn trn, - v chng ti lm cng tc k hoch m. Cho nn, cn phi tnh trc xem cn xy bao nhiu ngi trng mi, cn may bao nhiu b ng phc cho hc sinh, ng bao nhiu i giy, cn cung cp bao nhiu qu bng bao nhiu li bng chuyn v mi th trn i! y mn thng k s gip gii p cc cu hi . D thng khng c mn thng k th thin h khng sng ni y! - D nhin ri, - ng Trng phng thng k p, - mn thng k c quan h quyt nh n mi th trn i. - D thng n c i giy na y? R rng ti ni th a vui thi. Th nhng ng Trng phng thng k ti cng nhn mt cch rt nghim tc rng ng l mn thng k cng gi mt vai tr khng phi nh lm trong ngh ng giy. V giy th gi, tr gi, trai ai ai cng phi i c. Ngay n nhng a b cn m nga cha bit i cng cn c giy ring na l. Cho nn, phi bit cn ng bao nhiu i giy cho nam, bao nhiu i cho n, bao nhiu i cho tr em. Nh th vn cha ht. Cn phi ng nhng kiu giy khc nhau cho tng la tui. Ngoi ra, chn mi ngi mt khc, khc v hnh dng v v c to nh.
37

Ti m ra hoang mang. Thuyn trng cho bit trn tri t ny c n ba t ngi. Phi chng cc nh thng k o chn khp lt mi ngi trn th gii? ngh y lm ng Trng phng thng k ph ci... - Vic g phi o chn khp lt bn dn thin h? - ng ci sng khoi. - Ch cn o chn mt nghn ngi n ng thi l bit i khi giy n ng cn ng nhng s no, mi s bao nhiu i. - Theo ti th nh th khng m bo, - Pi c kin. - Mt nghn ngi ny th nh th, nhng mt nghn ngi khc li khc... - Ch c kin thit thc y, - ng Trng phng thng k ng Nhng c ton hc n gip cc nh thng k. V ng Trng phng thng k ni tip: - Cc nh ton hc nhn xt thy rng kch thc bn chn ngi ta tun theo mt quy lut nht nh. Quy lut ny gi l quy lut phn loi. ng a tay ch mt biu trn v nhng hp ng giy. Cc hp giy xp thnh chng ngay ngn. Chng cao nht chnh gia, di "s 41". Nhng chng hai bn th thp dn xung. V, cng xa v bn phi, s giy cng ln; v bn tri s giy cng b. Pha trn cc chng hp c v mt ng cong mu v m nom ging ht mt qu ni bng. Gi m c trt bng trn th tuyt! - Cc bn xem chng ta cn giy s 41 nhiu hn c, cn s 47 v s 37 th cn t nht, - ng Trng phng thng k ni. - Th ci ng kia c ngha th no, tha bc? - ti hi. Ha ra l ng cong m cc nh ton hc tm c nh quy lut phn loi. - Nhng bit u cc nh ton hc khng lm? - Pi nheo mt hi. Thc t xc nhn rng ng cong tm c qua tnh ton biu th kh chnh xc nhu cu ca nhn dn. - Nh vy l ng khng phi on qun xc xc s ng mt no nh cc c dn trn qun o Xc Sut! - thuyn trng ni xen vo. - A! Qun o Xc Sut! Sao m bc nhc n ng lc th. X Thng K chng ti vi qun o ny vn l ch bn b rt thn thit y! Mi thnh tch, mi pht minh ton hc ca mn thng k chng ti u da vo l thuyt xc sut c. Ni cho ng, mn thng k ton hc l l thuyt xc sut m trong c tc ng ca quy lut s ln. Mn thng k rt ra kt lun t mt s ln ln quan st, o c, tm li t mt m nhng ti liu hn n. Trong ci m hn n y, mn thng k tm ra c mt trt t,

38

mt quy lut. Chnh v th m l thuyt xc sut ngy cng c ngha to ln trong nn khoa hc hin i. , ba trc thuyn trng bo c khi khoa hc bt ngun t tr chi. Th m ng tht. Bi v l thuyt xc sut bt ngun t tr chi xc xc.

39

Mng by thng S Khng

C TRI TNH TRI NT MI

Hm nay, ang lnh nh trn bin V Cc cht thy xut hin mt vng t pha bn phi, v chng ti thy mt ngi ru tc xm xom trng rt k d ang ng trn b. Ti on, c l li l Hi vng ri. Nhng thuyn trng bo rng Hi vng khng bao gi ln b, nht nh phi tm hiu xem l ai! Ti v thuyn trng bn xung xung, v chng my chc cp b. Th ra, l mt thy th ca mt con thuyn ba ct bum b m 150 nm nay! May mn lo git vo y v thot cht. T , cha o bt lo ngy ngy phi lm c mt cng vic. Cha o cn tr lm, mi 3183 tui. ng c hai con: mt trai 2185 tui v mt gi 1232 tui. Ti rt i kinh ngc. Song thuyn trng n V cho bit l trn b bin V Cc, ngi ta trng sinh bt t. Ti hi lo thy th, cha o bt lo lm vic g.
40

- Tin nhng con ma-t-ri-t-s-ca1, - lo th di ngn ngm. - Ma-t-ri-t-s-ca nh th no? - Nh bnh thng thi. Bng g. Trong 150 nm qua, ti tin c c thy 109 575 con! Mi vn chn ngn nm trm by mi lm. Th m vn cn cho l t y! - Cho ai chi? - Cc con lo cha o ch ai! Chng l nhng a tr tri tnh tri nt nht trn i ny. Chng khng bao gi va ci g ht, v chng lun lun lm tri ngc nhau. Ln u tin ti c gii vo cung, cha o phn rng: "Ngi hy lm cho ta mt th chi th no va lng c hai con ta. Hin chng c bn t ba trm tm mi hai th chi: m chng th no chng ng c. Hn cho ngi mt m. Lm c th ta trng thng, khng lm c ta s pht!" Ti suy ngh sut m. Mi ti gn sng mi ngh ra tin mt con ma-t-ri-t-s-ca xinh xinh. Ti t mt n, t khn qung v o chong ri mang vo cung. Cc con ca cha o rt thch. Thng anh bo: "Hay y, nhng cn b qu. Phi lm mt con to gp i." Nhng con em li e he: "Hay y, nhng to qu phi lm b bng na c". Cha o li hn cho mt m. n sng, ti li tin xong hai con ma-t-ri-t-s-ca mi, mt con to gp i con hm qua, mt con b bng na. Ri li mang vo cung. Nhng thng anh qut m ln: "Lo ic ? Ta c bo lm con ma-t-ri-t-s-ca to gp i u phi lm to gp ba c!" V con em gin di: "Ta c bo lm b bng na u, phi b i ba ln c!" Ti li phi chiu hai a. Sng hm sau, mi chuyn li din ra nh ngy hm trc: thng anh i con ma-t-ri-t-s-ca to gp bn con u tin, v con em th nng nc i con b i bn ln! Ti li phi tun lnh. Nhng ri con em li i con ma-t-ri-t-s-ca b i nm ln, thng anh i con to gp nm, ri gp su, gp by... gp mt nghn ln! m no ti cng phi tin hai con ma-t-ri-t-s-ca, m khng sao va lng hai a. Ti phi mang chng ra y, xp trn b bin, chng kia ka, con b ng sau con ln. Qu tht, trn b bin xp mt chui di dng dc nhng con ma-tri-t-s-ca. V bn tay phi l nhng con to dn, l nhng con tin cho thng anh. V bn tay tri l nhng con nh dn, l nhng con tin cho a em, mi con u c nh s. chnh gia l con nh s 1. V bn phi, cc s tng dn ln 2, 3, 4, 5, 6... 100... 1000... Nhng con s y cho bit mi con ma-t-ri-t-s-ca to gp bao nhiu ln con th nht. V bn tri, cc s nh dn, v u nh hn 1. Chng cho bit mi con ma-t-ri-tBp b dn tc Nga bng g tin ri v mt mi, qun o ln . Loi bp b ny thng c lm thnh mt b, trong con nh c th cho vo trong lng con ln. - ND.
1

41

s-ca nh i my ln so vi con th nht. Cho trn mi con c nh s bng mt phn s: mt phn hai, mt phn ba, mt phn t, mt phn nm... mt phn trm... mt phn nghn...
1 1 1 1 1 1 1 1000 2 , 3 , 4 , 5 , 100 , , 1000

Ma-t-ri-t-s-ca nhiu n ni hai u ca chui xa tt m tp, chng nhn thy u na. - Nhng ri cng c lc phi kt thc ci tr tri tnh tri nt ny ch! - ti ni. Lo thy th ci u bun ru ni: - Nhng y lm g c tn cng! Nhng chuyn tri tnh tri nt cng nh nhng con s, khng bao gi kt thc c. D anh c ngh ra mt s ln n u chng na th vn c th tm c mt s ln hn. D anh c ngh ra con s nh n u chng na th vn c c con s nh hn. Mt chui ma-t-ri-t-s-ca c ngy cng ln ln thnh khng l, chui kia ngy cng b i thnh t hon. V ti vn c phi tin, phi t nhng con mi mi... - c, cc s th c th c nh mi v tn, - ti ni, - nhng cn con ma-t-ri-t-s-ca nh t xu, nhn khng thy na, th tin lm sao c? - Tin c, v ti c php thn,... lo thy th p. Bng chng ti nghe c ting ai ni. Lo thy th khuyn chng ti hy kp xung thuyn. Khi thuyn ri xa b, ngonh li nhn, chng ti ch thy c mt con ma-t-ri-t-s-ca rt to ng sng sng trn b, tt c nhng con kia lo thy th u giu kn trong con . Con ny nh s bao nhiu, ti khng nhn thy. Nhng liu cc bn c on c khng? Bn hy nh rng m hm u lo thy th tin mt con, v t hm sau, mi m lo tin hai con, v trong sut 150 nm, lo tin c... , con s y ti vit lc ny ri cn g.

42

Mng tm thng S Khng

THUYN TRNG GIA BN B

Ba nay: va lin hoan mt trn ra tr nn ti mt l. Mng tm thng S Khng l ngy sinh ca thuyn trng chng ti. Anh hoa tiu I-g-rch on ng, ngy hm nay thuyn ca chng ti s ti mi n v. Va ln b, chng ti gp ngay cnh no nhit ca mt ngy hi tng bng. Xung quanh chng ti ton l nhng n v, hng chc hng trm n v. Khi cn trn thuyn, ti phng on: chc l bun t lm, v i n u cng gp ton nhng n v. Nhng ti lm. y khng n v no ging n v no. Hn na, mi n v li n mc mt kiu, rt p, v hon ton khc nhau. Anh ph bp cho rng c l hm nay h din nh th tip n thuyn trng ca chng ti, nhng anh hoa tiu cho bit ngy no h cng n mc bnh bao: v y khng phi nhng n v thng, m l... Bng ti ku "i" mt ting tht to, v c ai git tay ti au ing.

43

Ngonh li th thay mt c b n v. C ta p ng xin li ti. Th ra, c ta khng nh git au ai ht, m l do t ti v chm vo c ta! C ta l Am-pe, n v cng dng in. Ngi ta t cho c ci tn y biu dng cng lao ca nh vt l kim ton hc ni ting ngi Php ng--r Ma-ri Am-pe. T ra th y! Dng in cng c cng khc nhau.

Anh hoa tiu vn ch dp tip tc cu chuyn b ct t, li nhc li rng cc n v c tr trn mi t ny khng phi l nhng n v thng: m l nhng n v o lng. M mi th u cn phi o cho minh bch: no l lc, vn tc, no l cng, thi gian, no l nhit , th tch ci g cng phi o c. Nhng mun o, phi chn n v o cho thun tin. Nhiu khi do cng mt i lng, ngi ta dng nhiu n v khc nhau: cen-ti-mt, mt, ft2, hi l v. v. u l n v o chiu di c. Thi gian th o bng giy, hay gi, hoc bng nm, bng th k; lc, trng lng o bng ki-l-gam hay niu-tn. n v "niu-tn" mang tn nh bc hc v i ngi Anh I-xc Niu-tn.

n v o chiu di, bng 30,5 cm. - N.D.

44

Mt, giy, niu-tn l n v o nhng i lng c bn: i, thi gian, lc, c khp th gii cng nhn. Nhng o mt i lng khc th phin phc hn mt cht. Chng hn o vn tc. Vn tc l g? L khong ng o c trong mt n v thi gian. Mun o vn tc, phi chia khong ng cho thi gian cn thit i ht khong ng . Thnh ra, mun o vn tc, phi dng n hai n v c bn: mt v giy. Bng cch y ngi ta to c n v "hp thnh" l n v vn tc: mt trong mt giy. Cn mun o cng th phi nhn n v lc vi n v di: tc l ki-l-gam v mt. V sao th? V cng ph thuc vo hai i lng: lc v khong cch. Vt cng nng th cng cng ln. Song mt vt nh cng c th buc ta phi lm vic b hi tai nu phi chuyn n i xa. Cho nn ngi ra o cng bng ki-l-gam mt. Bng i pht thanh bo tin: "Sp c cuc ko co gia 736 lc s vi mt con nga!" Tht l tuyt, cuc u 736 chi mt! m ng git ra ly ch cho cc lc s bc ln v i. Mi lc s u l mt bng in, ngc eo ch "ot", ging nh cc vn ng vin eo tn i "xpc-tc" hay "ina-m" vy. Thuyn trng cho bit "ot" cng l mt n v o lng. Ngi ta dng "ot" khng phi o o cng , m o cng sut. Nhng, cng sut v cng li khc nhau ? L nh! Thuyn trng gii thch rng cng sut l cng hon thnh trong mt n v thi gian, ni khc i l tc lm vic. Cng sut cng ln th hon thnh mt vic cng tn t thi gian. Lc y, ngi ta dt mt con nga n. Ch! Ln u tin ti c thy mt con nga tht, ch xa nay ch ton gp nhng -t, my bay, tn la thi... Con nga c ci ui di chi mt, y nh th n va hiu ct tc ra y! 736 lc s "ot" lin tm ngay ly ui con nga v ra sc ko. Nhng nga t ra bng bnh nh la y (la th ti thy nhiu ln ri), khng chu li na bc. Trng ti b tay khng phn c bn no thng, bn no thua. Cc lc s chy bin mt, ch cn c con nga... Chng ti hiu rng nga cng l mt n v o. Thnh ra, cng sut khng nhng c th o bng "ot", m cn c th dng "sc nga" (m lc) na. Sc nga l cng sut m trong mt giy nng c 75 ki-l-gam ln cao mt mt. Mt sc nga ng bng 736 ot. Bng c ting huyn no inh tai u vng ti: ting p xoong, ting ca st, ting ci -t, v t ln tt c l ting dn nhc kn m m. Mi ngi nhn nhc, nhng ngay lc , c nhng c b n v xinh xo, eo ng nghe t u nhy b ti. l nhng "-ci-ben", n v o cng m thanh. Cc c ng lm, tt c chy v pha ting n. Trong chc lt ting n im bt. Cc c n v eo ng nghe tr li qung trng. Cc c
45

cho bit l chuyn ln xn y do my a tr nghch ngm gy ra. Chng qun khuy mt ni quy: cm lm n qu 20 -ci-ben. Th m chng g, chng p trn 150 -ci-ben! Anh hoa tiu I-g-rch rt bc mnh vi chng. Anh qu quyt rng ting ng qu to chng nhng nghe rt chi tai, m cn c hi cho sc khe na. Ri anh cu tit p ph, bt gic chng ti phi bt cht tai li! May thay, lc y c mt din gi bc ra khi m ng. l n v o thi gian: Giy. Giy pht biu kin chc mng thuyn trng ca chng ti nhn dp ngy sinh ca ng. Nhng v giy l mt thi gian rt ngn ngi, nn din gi ch kp ni lin thong: - HOAN H THUYN TRNG N V! Ngn gn nhng rt cm ng. Thuyn trng ca chng ti cng khng chu thua: ng chng ni na li, m ch gi hai cnh tay ln, nm hai tay li v lc lc nh bt tay tt c mi ngi. V nhng ngi dn trn mi t ny cng hiu rt r ng nh ni iu g. H rt mi soa v khn qung ra vy, ri ng thanh ht bi ca ni ting ca ngi n v: Ai ai cng r: n v b nh Nhng khi thiu n Chng c s no! Ra nhiu n v! Chng bit s nhiu Khng hay l ht Nhng ai cng bit n v to nn. Cng sut sng rn Hay o sc gi Ri ngi ta bn pho hoa, p l thng Vui chi nhiu qu, ti mt ph (hnh nh ti ni ri th phi). Ti c l v n khoang thuyn, ghi vi my dng ny, ri ln ra ging nh mt gic di... Cng nhau hoan h. Vui v chc mng Ngi tm t mi Thuyn trng ly lng Mang tn n V. Hay o tc Ca n chim bay Nn phi t by

46

Mng chn thng S Khng

LM CI VIC KHNG U

Hm nay, thuyn chng ti qua eo bin Dung Tch. Eo bin kh hp, m anh hoa tiu li a thuyn i chm v st b, nn ti nhn thy rt r ngi ta ang lm g trn b. Chng ti thy ai ai cng u lm cng mt vic l mang nhng ci bnh rt p, to nh khc nhau, mi bnh mt hnh th, ra mc nc ngay ngoi eo bin, ri li trt nc sang nhng ci bnh khc. - Cc bc i, cc bc! - ti gi to. - Sao cc bc li hoi hi lm ci vic khng u y? - Sao li lm ci vic khng u, chng ti o ung tch cc bnh y ch! - h tr li. - Dung tch l g c, nghe l tai qu.

47

- Dung tch l lng cha ca bnh. Chng ti ang o xem mi bnh ng c bao nhiu nc. - Th cc bc nc t bnh ny sang bnh kia lm g c? - ti li hi. Nhng lc y thuyn ri i kh xa, v ti c nhng ngi mc nc qung sau tr li: - Nu khng th lm sao tnh c th tch ci bnh c hnh dng k quc nh th ny. D hi tht! Lc th tnh dung tch, lc li tnh th tch! Nhng my bc d hi y ch tm tm ci v bo rng, th tch nc trong hnh cng tc l dung tch ca bnh. - Vy th cc bc tm th tch y nh th no no? Nhng chng ti li ri xa nhng ngi y, v li c nhng ngi ng qung tip sau tr li. Sut cuc ni chuyn dc ng vt eo bin Dung Tch, ti c bit nhng iu sau y.

48

Ngi ta ch c th dng ton m tnh c dung tch ca mt ci bnh nu bnh c hnh dng ngay ngn. Cn cc bnh khc th rt kh tnh dung tch. Cho nn ngi la nh phi dng mo: mc nc y ci bnh "rc ri" y, ri trt sang mt ci bnh khc m dung tch c th tnh c d nh tr bn tay. Tt nht l ly mt ci bnh hnh lp phng lm vic . Hnh lp phng l g, ai chi xc xc u bit c. Hnh lp phng l mt vt th hnhh hc m su pha, ni chnh xc hn l su mt, u hon ton ging nhau. Mi mt l mt hnh vung. M, nh chng ta bit, hnh vung c cc cnh bng nhau. Ta t mt hnh lp phng ln bn. Mt di, p vi mt bn, gi l y hnh lp phng. Ta hy tnh din tch y. Mun th ta nhn hai cnh vi nhau, nh b m Cnh Huyn lm ngy xa. Ri ta em din tch y nhn vi chiu cao hnh lp phng. Ta s c th tch. D nhin, khng phi bao gi nc cng n n ming hnh lp phng. Nhng iu khng lm ngi dn vng eo bin ny lng tng. H bn xc nh xem mc nc ln n u, tc l cao bao nhiu, v h nhn cao y vi din tch y. Ch mt pht l tnh xong dung tch thi! Ti nng lng mun t mnh lm ngay th nghim y. Ti chy b xung bp, k li mi chuyn cho anh ph bp nghe. V chng ti bt tay ngay vo cng vic... Long mt ci, Pi ly mt ci bnh thon c ng nc cam p t ngn t xung v ni: "a cho t ci hnh lp phng no!" Ni th d, nhng bit xoay u ra hnh lp phng by gi? May qu, ti cht nh anh ha tiu I-g-rch va mi kim c mt ci b nho nh nh nui c... Chng ti lin xch ci bnh thon c xm xm xng vo hang hm. Chc bn cng tha hiu con hm, ti mun m ch anh hoa tiu I-g-ch lc ny ang phin trc. Nu khng th chng ti chng dm to gan n th u. Tc l anh hoa tiu th ang phin trc, cn ci b nui c th t trn bn. Pi nc cam p vo b, rt trong ti ra chic thc cun, v th l... chng ti mi nhn thy rng, ci b ny hon ton khng phi l mt hnh lp phng, v cc mt ca n khng phi l hnh vung. Chng ti nhn nhau ngn ngm, v ch lo sao nc cam p tr li bnh cho n. Nhng nguy to ri! C ting bc chn i ti. Chng ti va kp np sau tm rm th I-g-rch bc vo. (Khng bit ht gi hay cha, hay I-g-rch v sm) Trng thy ci b, anh ng sng li. Ri anh i li bn, lay ngn tay qut nc cam p a ln ming nm...

49

Ti v anh ph bp hong qu nn th, ch mt to na th cht ngt. Nhng anh hoa tiu khng ni gin, m li ci ph ln. n ni ca knh rung bn bt. D nhin chng ti hon hn ngay v th nhn. V chng ti x s nh th l rt ng. Bi v, anh I-g-rch tn tnh gip chng ti tnh ra th tch, qun... dung tch ci bnh thon c. Tuy b c khng phi hnh lp phng nhng khng h g, v c th tnh th tch b c cng nh th tch hnh lp phng. (Kh qu, c th m lc ny chng ti khng ngh ra!). By gi, mi vic u trn tru nh "bi m" vy.. Trc ht chng ti tnh din tch y b, mt chiu l 20 cen-ti-mt, mt chiu l 25 cen-ti-mt. Nhn 20 vi 25, chng ti tnh c din tch y b c l 500 cen-ti-mt vung. Ri chng ti o chiu cao. o rt d, v mc nc cam p ch ln n 2 cen-ti-mt. Nhn 500 cen-ti-mt vung vi 2 cen-ti-mt, chng ti tnh c tung tch bnh thon c l mt nghn cen-ti-mt khi. 500 cm2 x 2 cm = 1 000 cm3. M chng qua l mt lt. Lc y, Pi mi sc nh ci bnh ny ng l ci bnh mt lt. Thnh ra, tt c nhng vic vt v t ny n gi chng em li iu g mi l! Va lc y thuyn trng n V ti, c bn ngi chng ti bn rt s nc cam p, khng may ny ra ung. Mi ngi c ng mt cc.

50

Mng mi thng S Khng

CI HP CC I

Sng nay, thuyn trng h lnh phi th neo thuyn khi tri ra khi. Chng ti s u li trong vnh. Vo st b th nguy him, v y c du m. - Khng hiu nhng ci mng ny dng lm g nh? - ti hi. Thuyn trng cho bit y l mng dn du. Sao mng no cng l thin c? - ti thc mc. Nhng thuyn trng cho bit cc nh ton hc y quyt nh nh th. i ch ch! y m cng cn n cc nh ton hc c y! lm ci g nh? - cc v y ngh ra ci mng theo kiu ny, - thuyn trng gii thch. - , bc ni lm, khng phi ngh ra m l tnh ton ra. Phi dng n ton cao cp mi tnh c y. L nh! Un mt l tn thnh ci mng cng cn n ton, m li l ton cao cp c! Thuyn trng gi tng nh khng nghe thy ti ni g. ng a cho ti mt cc nc chanh, c nhng mt cng rm. Ti qung ngay cng rm i ung mt hi cn. Ung nh th nhanh hn. Nhng thuyn trng hi vn: - Ti sao li nhanh hn? - R qu ri cn g: cng rm nh t, ht n bao gi mi ht. Thuyn trng khoi ch, bt ngn tay tanh tch: - , c th ch! Ngha l chu hiu rng mng to th du chy nhanh hn. M du chy cng nhanh th cng tin li, cng tit kim. Nhng lm mt ng mng tit kim chng n gin u. Khng c ton khng xong. - C g m khng xong! - ti ni. - Ch vic lm ci mng cho tht rng ch qui g!

51

Thuyn trng n tn gii thch: - Chu xem, cc l tn g ng mng c kch thc nht nh: ch rng mt trm hai mi cen-ti-mt thi. Phi g thnh cc ng mng. V cc nh ton hc c nhim v tm xem nn g th no tht tt. H tnh c rng, nn b gp mi bn ln ba mi cen-ti-mt lm thnh; cha li su mi cen-ti-mt lm y. Din tch tit din ca mng ny, tc l tch ca chiu cao thnh mng vi b rng y, bng mt nghn tm trm cen-timt vung. 30 cm x 60 cm = 1 800 cm2

52

Vi mt l tn nh th khng th no g c mt ci mng c tit din ln hn. Ti ni rng cn phi th li xem . Nu ly mt l tn, un mi bn thnh mng ln hai mi cen-ti-mt. - Th l chu c mt ci mng c tit din ch l mt nghn su trm cen-ti-mt vung thi, - thuyn trng tnh nhanh nh chp. 20 cm x 80 cm = 1 600 cm2 H! B hn mng mt nghn tm trm tht! Hay l th tng chiu cao ca thnh mng, ch khng tng b rng ca y. Th un mi bn thnh mng ln nm mi cen-ti-mt, li hai mi cen-ti-mt lm y xem sao no! Nhng tnh ra th thy tit din li cn b hn, ch c mt nghn cen-timt vung: 20 cm x 50 cm = 1 000 cm2. C thin li m hiu! u th th ui tht, u tht th ui th! - By gi chu thy y, tm ra c mt chiu cao ca thnh mng sao cho tit din l ln nht, hay nh cc nh ton hc thng ni l CC I, kh khn nh th no. - Th l, bao gi cng c phi b gp thnh mng ln ba mi cen-timt, phi khng bc? - u phi th! - thuyn trng khng ng . - Khng phi l c b gp ln ba mi cen-ti-mt, m l b gp ln mt phn t chiu rng ca l tn. Tn rng 120 cen-ti-mt th b gp ln 30 cen-ti-mt, nu tn rng 160 cen-ti-mt th b gp ln 40 cen-ti-mt. - Ha ra mn ton cao cp l mn khoa hc chuyn g ng mng ? - Ngc i l ngc! Ton cao cp khng ch nghin cu chuyn ng mng, m nghin cu hng ngn hng vn chuyn th y ch. C khi cc nh ton hc khng tm gi tr ln nht, m li tm gi tr nh nht, khng tm cc i, m tm CC TIU, - thuyn trng ni. Lc y, ti nhn thy mt ngi ang cm c chy dc theo b bin. Chy nhanh lm! - , y l ngi a tin ha tc, - thuyn trng ni. - Bc bit anh ta. Chc anh ta phi chy vi n thuyn chng ta mang lnh ha tc ca ng gim c cng.

53

- Nhng sao anh ta c chy trn b, khng nhy xung m bi c nhanh khng? - ti hi. - V ng ngn nht gia hai im l ng thng m. Nhng thuyn trng ging gii rng vn y khng phi l khong ng ngn nht, m l thi gian ngn nht. Chy nhanh hn bi ch... Ti c tng anh ta s chy trn b cho n khi ti i din vi thuyn chng ti. Nhng ti li mt ln na on lm. Anh ta ch chy n ch l c m cc nh ton hc cm sn trn b ri nhy m xung nc bi thng n thuyn chng ti. Cc nh ton hc tnh chnh xc ch no cm l c ngi tin ha tc n c thuyn ca chng ti trong thi gian ngn nht. Bi n st thuyn chng ti, anh chng a tin thon thot leo ln thuyn v trao cho thuyn trng mt gi bc ni-lng bng long v dnh nc. Trong gi ton l ko. y l mn qu tng thuyn trng nhn ngay sinh. Thuyn trng ha s i ti v anh ph bp vi iu kin l chng ti phi gp c mt ci hp ng c nhiu nht, t mt mnh ba cho sn. Ni on, ng a cho chng ti mt t ba vung, mi chiu 60 cen-ti-mt. Yn tr! Ta s gp mt ci hp ho hng: Mt ci hp cc i! Nhng bt tay vo lm mi thy khng phi chuyn n gin. Sut mt ngy, chng ti c m mm mi xem gp ci hp th no l hay nht. Cui cng chng ti quyt nh s lm nh sau. Xn bt mi gc ca t ba mt hnh vung nh c cnh l 10 cen-ti-mt, ri gp cc mp ln v dn li. c mt ci hp ln, th tch mt vn su nghn cen-ti-mt khi. 40 cm x 40 cm x 10 cm = 16 000 cm3 Thuyn trng dc ko vo y hp v bo rng vi mnh ba ny th khng c cch no gp c mt ci hp ln hn. Nhng, vo tay cc nh ton hc th h gii quyt nhanh hn nhiu. Nhng chng ti cng tha lng. Nu bn no cha tin tng ci hp chng ti va gp c th tch cc i xin c th li!

54

55

11 thng S Khng

MT CUC UA TI GIA CC I TRNG TI CU LC B HI VNG V I

Thuyn chng ti ang lnh nh gia bin. Khng thy u l b. Bun gh! Bng t di bin, Hi vng nh ln khi mt nc, tay vung ngn inh ba. Ti c tng v cha t ca bin c ny sp sa ln cn thnh n. Nhng li khng c chuyn g. Thuyn th neo. Ting n so vang lng bt u ni ln. Chc sp c biu din ma y! Nhng khng phi. y l mt cuc thi u ti cu lc b Hi vng v i. Hi vng ch nh thuyn trng n V lm trng ti. Hm nay c cuc ua ti gia hai i trng ca hai i: i S Hc v i i S. M phi l cp thuyn trng mi phn x c cuc ua ti gia cc i trng! Hi vng tuyn b cuc ua ti c t chc ti y, trong i dng Bi Ton, ni gip ranh gia hai bin. Ti nhn k mt bin, nhng chng thy ranh gii u c. M xa nay c nghe ni trong mt i dng c hai bin u! Hi vng ni gin: - Ngi hc mn a l th no m khng bit hai bin ln cn nhau l Bin v Bin A-rp cng nm trong mt i dng l n Dng! Trong i dng Bi Ton cng c hai bin k bn nhau l bin S Hc v bin i S. S Hc th ti bit ri, nhng cn i... S th ti mi nghe ln u. Nhng ti cng im. Ti ch hi ti sao khng thy ct bin gii? Hi vng cho bit ng ranh gii gia hai bin ny ch l quy c m thi. Nc ca hai bin c th xo trn vi nhau d dng, nhng c dn th khc nhau hn. Tuy vy, iu khng cn tr h qua li thm hi nhau lun. Hi vng ra hiu. Hai i tin ra. i S Hc gm ton nhng ch s cn i i S gm nhng ch ci, m phn ln l ch ci la-tinh. Ba con hi m trong on h tng ca Hi vng mang mi con mt ci l bng san h n. Hi vng ra cho i trng ca hai i ba bi ton. Hi vng tuyn b trc:

56

- Phi gii nhanh, thng minh v ci chnh l phi gii ng. Th thi. Trc mt cc ngi l ba ci l m ta ban cho ba cng cha con gi ca ta. Mi l ng mt s chu bu. T khi nhn c chu bu ta ban, nng c chm ch lm n v tng c s chu bu ln gp ba. Nhng sau nng cho con nng 4 ht chu bu. By gi trong l ca nng c 20 ht chu bu. Nng hai ch tng c s chu bu ta ban ln gp i, v sau cng cho con nng 5 ht chu bu. By gi trong l ca nng cn 7 ht chu bu. Nng ba chng bit lm g tng c s chu bu, m li cn nh ri xung bin mt 2 ht chu bu ln nht. By gi, trong l ca nng c 3 ht chu bu. Hi trc y ta ban cho mi nng bao nhiu ht chu bu? Thi gia c hn thi y! cc ngi bt u i!.. Trong lc cc i trng suy ngh th hai i nhao nhao ln lm cho c mt vng bin ni sng. Cha y mt pht, i trng i i S gii xong bi ton. Cn i trng i S Hc th loay hoay mi mi tm ra p s. Va lc y Hi vng tuyn b: "Ht gi!" - v trao cho trng ti li gii bi ton. Thuyn trng n V tuyn b c hai i trng u gii ng, nhng v i trng i S Hc np bi sau, nn ng ta tr li trc cho cng bng!

57

i trng i S Hc ci rp xung tu: - Mun tu Hi vng v i. Thn xin bt u t l th nht. Nu cng cha c cn trong l 20 ht chu bu sau khi cho con nng 4 ht, th tc l trc nng c 24 ht. V, v nng lm giu gp ba s ht b h ban, nn s ht lc u phi l 8. Thn xin chuyn sang l th hai. By gi trong l c 7 ht chu bu. Nhng l sau khi cng cha cho con nng 5 ht. Vy trc trong l c 12 ht. V v nng lm giu gp i s lc u, nn S ngc b h ban cho nng lc u l 6. Cui cng, trong l ca cng cha t by gi c 3 ht chu bu. Nng chng tng thm c

58

ht no, m tri li li nh mt 2 ht. Vy trc y b h ban cho nng 5 ht. - ng! - Hi vng xc nhn v truyn cho cc hi m m nt ba ci l ra. n lt i trng i i S tu kt qu gii ca mnh. Nhng ng ta chng gii thch g ht, m ng cng vi ton i bt u biu din mt iu ma. Mt tay ng cm du m, tay kia cm du bng (du ng thc). Lin , thy cc ch ci la-tinh a, b, c, x bi li gn ng. Chng bi vng quanh mt lt, ri ch b cm ly du m, ch c cm ly du bng v xp hng nh sau: ax - b = c Khn gi v tay ran. Th tht l ti m tt, chng hiu g ht. Mt l, cch gii sao m k th? Hai l, sao ch c mt p s? M bi ton cn ba p s c m! - Vn l ch p s ca chng ti p dng c cho c ba bi ton, - i trng i i S ni. - Ch S Khng thn mn , ch phi bit rng i i S chng ti y gii cc bi ton bng k hiu ch. Nh , chng ti c th mt lc tm c li gii cho vi ba bi ton, v c khi cho nhiu bi ton ging nhau. M cc bi ton Hi vng ra cho chng ti ng l nhng bi ton ging nhau. C ba cng cha u c vua cha ban cho chu bu. S ht chu bu m mi cng cha nhn c l n s. Ti k hiu n bng ch x. C ba nng u tng s chu bu ca mnh ln mt s ln: nng c gp ba ln, nng hai gp hai ln, nng ba ch gp mt ln (tc l vn gi nguyn). S ln y ti k hiu bng ch a. Ngoi ra, mi cng cha li cho i hoc nh mt mt s ht. Tc l chu bu ca mi ngi b bt i mt s ht no . S ht y, ti k hiu bng ch b. V s ht cn li trong mi l, ti k hiu bng ch c. Th l s c li gii nh trn: ax - b = c. By gi ti thay cc s vo ng thc ny: 3x - 4 = 20, 2x - 5 = 7, 1x - 2 = 3. - Nhng p s u no?! - ti nn nng hi. - Ch vic gii ra l c thi! Trong trng hp th nht, x = (20 + 4): 3 = 8; trng hp th hai x = (7 + 5): 2 = 6; trng hp th ba x = (3 + 2): 1 = 5.
59

i trng i i S ci u, khim tn lui ra. Trng ti tuyn b c hai li gii u ng, nhng li gii ca i i S hay hn: d Hi vng c ba cng cha hay hng triu cng cha i na th li gii vn p ng c cho mi trng hp. Cuc ua ti gia hai i ti cu lc b Hi vng v i n y kt thc! Ti phi v i ng thi!

60

12 thng S Khng

MT MN QU BT NG

Hm nay ti c ngh, khng phi s n mn ton. Ti nh r anh ph bp leo ln ct bum nho ln mt ba cho tha. Trc ht, Pi ging cho ti nghe v tn cc loi ct bum v cnh bum. Ci rt c ch cho ti sau ny, khi tr thnh thuyn trng. Ct bum ngay mi thuyn gi l ct bum trc. Chng ti khng leo ln y, v cn c mt ct bum ln hn na. Ct ny cao nht, chnh gia thuyn. nh ct bum ln c mt bao ln nho nh gi l "bao ln quan st". Nghe ni, ng trn "bao ln" ny m ngm cnh xung quanh th tht l tuyt. Nhng chng ti khng leo ln v d sao cng ngi ngi. Cn ct bum pha li gi l ct bum li. Ct ny thp l t c l th g m leo ln cho mt. Tm li, chng ti vn ng trn boong thi. M suy cho cng th ng y cng nhn thy ng hong tt c cc l bum. Cc cnh bum c nhiu loi. C bum hnh tam gic, c bum hnh vung, li c nhng bum hnh khc na. Cnh bum hnh tam gic lun lun treo ngc, nh chc xung di. Ti hc thm c nhiu iu l th y ch! Nht nh sau ny ti phi theo ngh thuyn trng thi. Nu khng, nhng kin thc ca ti ha ra ung ph! Chng cn vic g lm, ti vi Pi bn ht vang, mi ngi mt ging. Trong khi , thuyn c t t tin n ni h hn. Ni h hn, theo ting quen dng ca thy th chng ti, l ch hn gp mt thuyn bn. Hm nay chng ti c cuc hn h vi mt chic thuyn by ct bum, m tt c cc l bum u treo xin xin. (Pi ni rng loi thuyn ny thng c cnh bum nh vy.) Chic thuyn ny va t cc vng bin phng nam xa xi tr v vnh T. .. H ang vi, cho nn cuc hn h ca chng ti ch ngn ngi thi. Thuyn trng bn tro ln boong thuyn chng ti v hi iu g vi thuyn trng n v. Ti lnh i khi lm phin h. Nhng va quay gt tr v khoang th bng c ai tm ly chn tri ti, ri li tm nt chn phi. Ti ng sng soi v d nhin l ti cu tit lm. Ti va ng dy th trng thy... hai ch kh con n l ng. Th l cn gin bin i ngay lp tc! Hai ch kh qun tay ti, a tay s tai, s mi ti... Ti ci sng sc v y chng ra, ri sau kh kh m cht chng vo hai bn sn khng mun ri chng ta na. Thuyn trng ra lnh cho
61

ti phi tr ngay hai ch kh cho thuyn trng bn. Nhng ng ta bo rng ng tng ti c hai ch kh. Ti cm n ng, m hai ch kh, chy tt v khoang thuyn. Ti v Pi bn nhau t tn cho hai ch kh, mt ch l Tc, mt ch l Tp.

62

13 thng S Khng

TRN O HNH TRN

Nguy ri, thuyn gp nn ri! Chai l, cc chn, hm xing vng t tung trong khoang thuyn. "M i!" Ti ku ln v bng tnh dy. Trong khoang thuyn qu tht hm xing, cc chn, chai l ang vng t tung. Hai ch kh Tc v Tp cng b tht in bt o. Trong nhy mt, ti mc vi qun o, kh khn lm mi v c hai ch kh nht vo ngc, ri lao ngay ln boong thuyn. Ti chm trn vi Pi ang va i va ni: - Ch, ng g m khip th! Sut na th b l mt hn o tuyt diu ny. - nh, ng l hm qua thuyn trng k cho chng ti nghe v hn o ny, v theo li thuyn trng trn hn o khng c th gi bun chn na. Chc bn cng nng lng mun bit o ny l o g? Bn hy hnh dung mt ci a ht khng l ang t trn my quay a. C iu l chnh gia - ch cm ci tr ca my quay a - l mt ngn thp cao, nh thp nhn hot. y l ta th chnh. T thp ny, c nhiu ph thng tp ta ra xung quanh nh nan qut. Cc ph u dn n b bin. trnh cho c dn trn o khi sy chn ng xung bin, xung quanh o c ro li bng dy cp sn . T ngoi bin, ti nhn thy dy cp y, trng p lm. - Xem ka, c hnh trn mu p cha ka! - ti thch th reo ln. - Sao li gi l hnh trn. y l ng ng trn ch, - thuyn trng n tn un nn. Ti tr li rt l rng theo ti th gi th no m chng c hnh trn v ng trn cng th c thi. Nhng thuyn trng gii thch cn lch s hn na rng ti ni nh th l sai. ng trn l ng m tt c cc im cch u tm im. Cn hnh trn l phn mt phng gii hn bi ng trn.

63

Ln b, ti cng vi anh ph bp Pi nh s i thng n ta th chnh. Va gp mt th dn, chng ti hi ngay nn i ng no cho nhanh. Ngi y nhn chng ti v ng ngc: - L no cc bn khng bit trn o Hnh Trn ny, tt c cc ng ph i t ta th chnh ra n b bin u di bng nhau? - ! Th th tn cc ph cng ging nhau chc? - ti ni khy. - D nhin! - ngi b hnh nhn Tc v Tp ang l u ra khi ti ti v thn nhin tr li: - Cc ph y u c tn l Bn Knh c, chng ti ch phn bit theo s th t thi. - Th y c nhiu ph nh vy khng bc? - Pi hi. - Chng ti c mi hai ph nhng ni chung trong mt hnh trn c th vch bao nhiu bn knh cng c. n lc ny, Tc v Tp b giam hm mi khng chu ni na. Chng t tin nhy tt ra, chy long qung nh hai thng r trn thm c non c xn u tm tp trong khong gia hai ph k nhau. Chng ti lo cung, ch s Tc v Tp nghch ngm gim nt thm c ca dn y h la cho th

64

gay qu. Nhng khng sao. Tri li, hnh nh ngi dn o ny li thch c dp c a nghch, v h la ht om sm vi my ch kh ca chng ti. - Gim nt thm c p nh th ny m cc bc khng ku ? - ti hi mt ngi trong m. Nhng bc ta ch nhn vai: - C tha h ln, chng sao c. y, trong tt c cc hnh qut, chng ti u trng ton mt ging c c bit, gim khng nt. - Th hnh qut l g h bc? - Pi thc mc. Ngi y nhn Pi ra v thng hi: - Th m cc bn cng i thm o chng ti! Cc bn khng bit rng hnh qut l mt phn hnh trn nm gia hai bn knh ? - Nh th l o cc bc chia lm 12 hnh qut, - ti ni. (ng tng chng ti dt c cn mai u nh.) - ng l nh th, - bc ta tm tm ci. - C 12 bn knh th c 12 hnh qut. V xin lu rng, y tt c cc hnh qut u hon ton ging ht nhau. - Hy khoan no, S Khng, - Pi ni xen. - Chuyn ny c ln bn mnh c nghe ni ri th phi. Cu c nh hm bn mnh i ngang qua o ca b m Cnh Huyn, thuyn trng k cho bn mnh nghe v ci ng h khng? Mnh thy o Hnh Trn ny rt ging ci mt ng h v mt ng h cng chia ra lm 12 phn. Ngoi ra, cc kim ng h chnh l nhng bn knh m u kim cng vch ra nhng ng trn. - C iu chc chn l cc ng trn ny khng bng nhau, - ti on. - V kim gi ngn hn kim pht, tc l ng trn do kim gi vch ra phi nh hn. - Xem ny! - bc ta bt ci. - Cc cu ny xem ra cng hiu y ch. Li khen ca bc ta khch l chng ti cng nhau suy ngh. Mt l, chng ti nh li rng kim ng h quay trn mt vng th qut c mt gc 360 . V o ny c 12 hnh qut bng nhau nn chng kh khn g m khng tnh c gc gia hai ph cnh nhau bng 30 . Hay l... Cha kp l lun trn th thuyn trng n dn chng ti i xem ta th chnh. Trng ngoi, y ng l mt ci thp, mt ci thp trn, c nc nhn, v d nhin trn nh cm mt ci phong tiu. Ht nh trong truyn ca ngc-xen vy. Nhng bn trong li l mt ta nh tht s hin i. Trong
65

nhy mt, chic thang my c tc ln a chng ti ln tn tng trn cng. y trong mt gian phng trn, ngi ta ang chi "ky". C iu l cc qun "ky" khng xp theo hng thng; m xp theo ng trn. Ngi chi "ky" ng trn ng trn tuyn b nh nh qun no, ri vung tay y hn bi trn mt t. Trng th c thng. Gii thng cng ln nu qun "ky" nh nh cng xa, tc l on thng hn bi ln cng di. (Thuyn trng cho bit on thng ny gi l dy cung.) Gii thng ln nht s tng cho ngi no nh trng qun "ky" xa nht; trong trng hp ny, hn bi s ln trn dy cung di nht! Dy cung ny gi l ng knh, v n chia vng trn thnh hai phn bng nhau. - Nhng ng knh cng chng khc no hai bn knh! - Pi on vy. - Bn nhn xt tinh y, - mt ngi trong m ngi ang chi "ky" (y l ng bu) bo anh ph bp. - Chng ti xin thng bn mt tng phm nh. ng ta trao cho Pi mt ci ai thng sng long c mt ng knh ngn i. - Xin cm n! - Pi p ng. - Mt ci ai thng tuyt p... Nhng chng hay ti dng c vo vic g? - ci th bn phi t tm hiu ly, v y l mt dng c o chiu di ng trn y! ng bu cm ly ci ai thng trong tay anh ph bp lng l ri bt thnh lnh dui thng ai thng ra v nhanh tay tm ly chic que dng lm ng knh va b tut ra. - ng knh ca ci ai thng ny di ng mt mt y, - ng ta ni. - Bn thy trn c nhng vch chia cen-ti-mt v mi-li-mt. Bn c mun dng ng knh ny o chiu di ai thng khng no? Pi cm ly ng knh t ln ai thng dui thng. t ba ln th cn tha mt on ngn khng o c na. Pi tm mi cch xc nh chiu di on ny nhng khng ra. Cui cng Pi tuyn b d dt: - c chng 14 cen-ti-mt ri. - Hi nhiu y, - ng bu nhn xt. - Th th c cho l 14 i.

66

- Li hi t. - Th th 14 cen-ti-mt v 2 mi-li-mt. - Li hi nhiu ri! - Qui l! ng mun honh he ti th no y? - Pi cu tit. - Khi th ku nhiu, khi th ku t. Ti khng o chnh xc hn c u. Mi ngi trong phng ci ln. - Th hy bnh tnh no, anh bn i! - ng bu ni. - Vic chng ai lm c u. T s gia ng trn v ng knh ca n l mt s rt phc tp m ngi ta quy c k hiu bng ch... - ng bu ngng ging v suy t - bng ch . - A! - chng ti sng st tht ln. - Chc bn cha bit iu , - ng bu ni: - th th ti rt hn hnh c trnh by bn r ngun gc ci tn ca bn. Pi l mt ch ci Hy Lp ( ) c ngha l s, tc l s ln ng trn gp bao nhiu ng knh ca n. S "pi" tht chnh xc l bao nhiu th khng ti no xc nh c, nhng c th coi n xp x bng ba nguyn v mi bn phn trm (3,14). ng bu ci cho ri i ra. Cn anh ph bp th va mng va xu h ch chc n th. Hai tai anh ta d n ni thuyn trng thy cn phi tm cch "h ha" cho anh ta. ng bn dn chng ti ln nc ta thp. y trong mt qun gii kht tin nghi, chng ti va n kem va ngm cnh. Cn Tc v Tp th c my qu chui. Sau cn nhng chuyn g na, xin min k, v ci Hnh Trn ny lm ti chng mt gh!

67

14 thng S khng

MT CI L K D

Hm nay chng ti n thm vn Bch tho. Tc v Tp tha h m a nghch nh! Vn khng c cy, khng c hoa n ch c c l. Nhng ci l khng l mc thng t di t ln: trn nhng ci cng ngn. C th tro ln nhng ci l y nh tro cy vy. Tc v Tp c leo ln leo xung khng lc no chu yn. Tht ng l l kh! Chng c thch leo mi con mt pha, v ln n nh th i nhau v ng nhn sang pha bn kia. Chng l nh cc bn bit, l c hai mt m. Xa nay ti cng ngh nh vy... Nhng tt nht l ti xin k cho c u c ui. Thuyn trng ch cho chng ti xem mt ci l c bit m t b n gi ti cha tng thy. L un theo hnh s tm. Ta h nh c ai cun n li, ri dnh hai u vi nhau, khng m ra c na. Thuyn trng ni rng leo ci l ny l th lm y. Nhng hai ch kh th bit vic . Tc lin nhy tt vo pha trong ci l, Tp ng pha ngoi. Ri chng bt u tro thon thot. Nhng l cha ny! By gi Tc li ra pha ngoi, Tp li vo pha trong. C con no tro sang pha bn kia u no! Hai ch kh chy cng chiu mi cng chn. Chng bn xoay ra chy ngc chiu nhau. Khng y nm giy th... "bp" hai ch kh chm trn nhau! - Khng th th c! - ti ni. - Hai ch kh chy hai mt ca ci l m li chm trn nhau nh "p"! - nh. Xa nay lm g c chuyn l nh th! - Pi xc nhn. - Th chnh mt cc ch va thy y! - thuyn trng bc mnh. - Th l th no nh?

68

- L... ci l ny khng phi l l bnh thng, m l ci l ca Mubi-t, - thuyn trng p. - Mu-bi-t l ai, h bc? - chng ti hi. - L mt nh ton hc c. ng ta trng c ging l ny y. Mi ci l u c hai mt, nhng l Mu-bi-t ch c c mt mt. Ta hy lm mt th nghim: cng mt si dy dc theo mt l v gn n li khi ri ra. L cha ny! Lc ny si ch mt bn ny, nhng by gi n li vng sang mt bn kia ri li tr v ch xut pht, tc l ch bt u cng ch.

69

Thuyn trng trnh trng tuyn b: nh vy l qu tht c xy ra chuyn ! Lc y, mt ngi lm vn n gp chng ti. Bc khuyn chng ti hy th x ci l theo ng ch. C l s c hai l mi ngi c ring mt l. Chng ti lm theo ngay. Nhng khi ti cm ly phn ca mnh th ha ra khng tch i c ci l, m vn ch c mt l. C iu l ci l ny hp bng na v di gp i l trc. Nhng th v nht l nu nh n t ci l mt mt bin thnh l hai mt! - Cc ch ng bun, - thuyn trng an i chng ti: - Ta hy th thm mt ln na xem sao. Ta x ci l di ny ra lm i. Tht th m ni, chng ti khng a no hi vng c c hai ci l t mt ci l ny. Nhng theo php lch s, chng ti phi chiu thuyn trng. V, cc bn c bit kt qu ra sao khng? Ln ny, qu tht c c hai ci l. Mi a chng ti nhn ly phn ca mnh, nhng... ri thay: tuy ci l c chia lm i nhng hai phn li ngoc li vi nhau nh mc xch. Phi xoay cch khc mi c! - Ci l c php ph thy! - Pi nhn xt, v ti cng ngh th. S tht l nh th y! Bn c tin khng? Mun th li cng d thi. Bn ch vic ly mt bng giy di, cun li thnh mt vng v trc khi dn hai u phi lt ngc mt u li. Th l xong, bn c th bt tay vo lm th nghim ri y.

70

15 thng S Khng

TI N NC HY LP C I

Ch trong mt m, thuyn thn ca chng ti vt 2 500 nm v qu kh, a chng ti t nc Hy Lp c i. Thuyn cp bn mt hn o rt l th. Thnh tht m ni, ti v anh ph bp rt thc mc mt iu l: o th tn l Ma-t-ma-ta, tc l Ton hc, nhng dn c y li hnh nh chng c cht quan h g vi ton hc c. Bn ngh m xem! ngay cng c mt ta nh. Ca s m toang tt c. mi ca s c mt nhc cng ang trn. Thi th chng thiu mt ai! C ngi chi vi--lng, ngi thi kn, ngi thi so, thm ch ch ngi nh trng na. Mi nhc cng chi mt th. Ting nhc rm rm, n ni chng ti phi bt tai li, cn Tc v Tp th hong hn rc vo ti ti. Ta nh c trang tr bng mt hng ct, pha trn cng dng ch di: "TRNG NHC PI-TA-GO Tip tc nhn hc sinh." i thm my bc na th thy mt ta nh khc, mi trn. Trn nc c mt l h, t nh ln mt ng di. - "i quan st ca cc nh thin vn tr tui", - thuyn trng c tm bin treo trc ta nh. Thnh ra mi lc mt rc ri thm. Ti toan i tn o "Ton Hc" thnh o "m Nhc", by gi mi v l ra rng trn o ny li c nhng nh thin vn. Nhng cha ht. Bn cnh i thin vn ny l mt tha t c hng ro xung quanh, trn t tp rt ng nhng cng nhn tay cm thc k v thc cun. V chng ti ngc nhin xit bao khi c bit l nhng ngi o t m y ngi ta gi l nhng gi--mt (nh hnh hc). Thuyn trng gii thch cho chng ti rng ting Hy Lp "gi-" ngha l "t" v "m-t-r-" ngha l "o". Thnh ra nh hnh hc l ngi o t.

71

72

Lc , c my ch b xm xm chy n gp thuyn trng. Cc ch tranh nhau a cho ng xem ci bng con ca cc ch trn vit nguch ngoc my bi ton s hc. Mi u, thuyn trng khng hiu chuyn g, nhng sau mi v l l cc ch n nh ng xem gip my bi ton thy gio ra cho v nh lm. Chng ti hi cc ch hc trng no. Cc ch b c v pht : - Th cc anh khng bit ? Chng em l hc tr trng S Hc Pi-tago ni ting y!

73

Hoan h! Mi by gi mi gp c mt chuyn c lin quan vi ton hc y! Ci ng Pi-ta-go ny k tht! Chng ci g khng nghin cu... Chn c g ti chn mt thi ch! Nhng thuyn trng ct ngha cho chng ti rng, Hy Lp thi c m gi y chng ti ang ti thm - "ton hc" (hay "ma-t-ma-ta") c ngha l "khoa hc". Pi-ta-go cng cc mn ca ng - nhng ngi theo phi Pi-ta-go - nghin cu bn mn ton: s hc, hnh hc, thin vn hc v m nhc. - y thy cha! Chu c tng m nhc l mt ngh thut. - ng! - thuyn trng p. - m nhc l mt ngh thut da trn khoa ha m. - Khoa ha m l g, tha bc? - ti hi. - Khoa ha m l khoa hc v s ha hp gia cc m thanh, tc l v s phi hp hi ha cc m thanh trong nhc. Cng nh mt mn khoa hc khc, khoa ha m khng c ton hc khng xong. Nhng ti vn khng ng vi thuyn trng v khng khng gi kin l ton hc v m nhc l hai chuyn khc nhau. - Th chu c bao gi suy ngh v sao dy vi--lng li pht ra m thanh khng? l v khi ko vi--lng, ta a m v ln dy n lm dy n rung ng. Dy n rung lm cho khng kh rung theo to ra nhng sng m. Sng m lt vo tai ta, lm rung ng mng nh. Th l tai ta nghe thy ting nhc, - thuyn trng nheo nheo cp mt hi. - Nhng ti sao li c nhng m cao, nhng m trm? - Pi thc mc. - , ci ph thuc vo chiu di dy n. Dy cng ngn, m cng cao. Ti sc nh, trong n dng cm qu tht cc dy n c khc nhau. c ln ti ng vo hp n m. Th nhng cy vi--lng, cc dy n u di bng nhau c. Th th ti sao chng vn pht ra nhng m cao, trm khc nhau? Thuyn trng gii thch rng, khi ko vi--lng, ngi nhc cng phi n ngn tay ln dy n, v lc y khng phi ton b si dy n, m ch mt phn si dy pht ra m thanh m thi. V Pi-ta-go l ngi c cng u trong vic tnh ton ra rng cn chia dy n thnh nhng phn nh th no c c nhng m thanh mong mun. S hc gip ng trong vic tnh ton . - Khoan no! - ti ku ln. - Theo nh bc ni th trn i ny c hai th ton hc. Mt th ton hc c ngha l khoa hc, l bt k khoa hc

74

no ni chung. Cn th ton hc m chng ta thng hiu l khoa hc v cc php tnh. C phi th khng, tha bc? - bc khng phi th, - thuyn trng phn i. - Qua nhiu th k, ngha ca danh t "ton hc" thu hp li mt cht. T khoa hc ni chung, n bin thnh khoa hc v cc php tnh. Th nhng, nh hng ca n n cc khoa hc khc th li tng ln gh gm. Ngy nay, ton hc tht s l mt khoa hc ch yu nht trong tt c cc mn khoa hc. Khng c ton hc th bt k mn khoa hc no cng phi b tay.

75

16 thng S Khng

NGY SINH CA TI

T m sng, Pi nh thc ti dy. Anh a cho ti bc in: "Mng ngy sinh ca con trai yu. Rt nh con. M". Hay lm! Sut na mnh qun khuy mt. Anh ph bp tng ti my chic bnh ngt do chnh tay anh va lm. Nhng thuyn trng n V ngh ra mn qu hay nht. ng a thuyn ca chng ti n mt hn o bn n , tn l o S Khng! Hn o trn trn, sch nh li nh lau. Ni chung l rt hp ti, v ti vn a sch s. Nhng khng hiu sao m ti li c gi ti l thng S Khng l lem c ch? Ngy sinh ca ti th cng phi cho ti c rnh rang mt t ch! Cho nn ti s chng ghi g vo nht k u, ch xin dn vo y mnh giy ghi li bi din vn ca v Thng c o ny. Bi din vn y nh sau: "Bn S Khng thn mn! Ton th nhn dn trn o nhit lit chc mng bn nhn ngy sinh ca bn. Chng ti rt hn hnh v bn quyt nh t chc ngy l long trng ny trn t n , ni xng ng c coi l ni chn rau ct rn ca S Khng. Chng ti vui mng tuyn b vi khp thin h rng s khng l ch s quan trng nht trong mi ch s. Nhng ngi La M c i hoi cng la ht rng t ci khng c g s chng thu c ci g ht. Nhng ch cn lm quen vi bn, bn S Khng , l s thy ngay rng t ci khng c g s thu c MT CI G y! Nhiu k thm mun c c a v nh bn, nhng mi c gng ca h u v ch. Hy ly v d nhng s v cng nh: d chng c nh n u i chng na th chng cng khng bao gi, ng th, khng bao gi t ti c s khng! Bn S Khng! Bn l con ngi dng cm v trung thc! Nu khng c s khng th cc s dng v s m trit tiu nhau t lu ri. May thay, bn hin ngang ng trn gia hai bn nh ngi lnh gc trung kin v ngn gi cc o qun ca hai bn, khng cho xm phm ln nhau.

76

Bn S Khng! Bn l con ngi nhanh tr v tho vt. Thiu bn th cc my tnh in t bit xoay x ra sao? Chng nh phi nm yn bt ng t lu ri. V ch c hai ch s iu khin my tnh thi. l s mt v s khng. S mt biu th "c", s khng biu th "khng". M ch th thi l hon ton gii mt bi ton phc tp nht. Xin chc mng bn S Khng tt bng v dng cm, nhanh nhn v khng ai c th t ti!

Nhng bn S Khng ! Bn c th l ngi tt, nhng cng li c th tr thnh ngi c c! Ch cn bn cm ly du nhn v n bn cnh bt c s no th lp tc s y b xa sch ngay. Du nhn nm trong tay

77

bn l mt v kh rt nguy him. Bn hy nh inh ninh iu v ng khi no hp tp s dng du nhn nh! Nhng nu bn cm du chia n st mt s th s y s ra sao? S y s bin thnh ngi khng l v s di ch n v cc! Chnh v th m chia cho s khng l iu cm ngt y! Cha ht. S Khng tt bng, dng mnh, nguy him ca chng ta vn tnh hay a nghch. Kh m hnh dung c s xy ra chuyn g nu s khng bng c nh mun chia cho s khng. Bi v khi , kt qu s l bt k s no cng c. Bn nghe r cha, bt k s no cng c! Ai cn h nghi, sau ny s thy ti khng phi l ngi di tr. Ti cn c th k ra y nhiu tnh cht tuyt diu na ca ngi bn m hm nay chng mng sinh nht. Nhng th gi ht. Vy mt ln na xin chc S Khng mun nm! Mun nm!!!" Bi din vn ca ng Thng c lm ti hi lng hi d. Nhng thuyn trng n V khuyn ti ng nghe ngi ta khen th m t cao t i. Bi v y l ni v s khng chung chung, ch ti ch l mt thng S Khng b ot. V ng ni thm: phi i khi ln hy hay.

78

17 thng S Khng

CI BNH S-C-LA

Ci mn ton mi ngon lm sao! Hm nay chng ti gh thm mt hi cng ni ting v cc th bnh tri ca n. i n u cng thy by la lit no l bnh m, bnh nng, bnh quy. Trn tri, di bnh. Bnh kem, bnh s-c-la, bnh rn Chng ti do chi, mang theo c Tc v Tp, Nhng va ti mt i l rng thnh thang, hai ch kh chy lng xng ri nhy tt ln si dy thp m y c treo mt ci bin trn nh kiu bin ch ng: gia vng trn c mt du hiu k l - %. - S khng chia cho s khng! - Khng phi! - thuyn trng ngt li ti. - y l hai ch ci "o". Hai ch ci "o" c mt gch xin xen gia l k hiu vit tt ca "phn trm". Cng ny l cng Phn Trm m. Hn na, i l ny cng l i l Phn Trm. Chng ti gh vo mt qun gii kht che bng chic lu vi, trn bn t mt chic bnh s-c-la trn. Bnh c ct thnh nhiu mi (nhiu hnh qut). Ngi mua xm chung quanh. Ni ngi mua th khng ng, v y mi th u pht khng. Mt c b S Hai c hai bm tc xinh xinh th th: - Ch cho em mt ming bnh. m ngi xp hng ci r. - Th em qun y l u ? - ch phc v ngi y eo tp d vin ng-ten hi. - L i l Phn Trm!- c b rt r p. -Th th phi ni th no? Khng c ni mt ming, m phi ni mt... Mt g? - Mt phn trm! - c b sc nh. - Em cm n ch! C b c nhn ngay sut bnh ca mnh, a ln ming, n ngon lnh lm. - Cn em, ch cho em bn phn trm, - cu b ng sau ni.

79

Tt c ln, v c b S Hai sut b nghn v "phn trm" bnh ca mnh. - Tao khng cho my ci g st! - ch phc v ni gin. - Em ni ng, bn phn trm m! - cu b c tnh b. - Th, th, th! Phn trm na. Cm n ch!

Ti hi ti sao y li khng ni "ming" bnh, m ni "phn trm" Hay l theo ting th dn y, "phn trm" tc l "ming". Ch phc v p:
80

- Khng! "Ming" l ming ch! Nhng cn c "phn trm" na. Ci bnh quy ny c ct lm mt trm phn bng nhau, mi phn gi l mt phn trm, t ny c gc la-tinh l "pro cenro" c ngha l phn trm. - Th, nu ti mun n mt na ci bnh th phi ni "nm mi phn trm", phi khng ch? - Pi hi. - ng th, - ch phcv nhc li, - nm mi phn trm. - Nhng anh qun ri - Xin mi! - anh ph bp mt v ni: - Cm n! - Nhng nu ti n c mt ci bnh vn cn thm thm th phi xin hn mt trm phn trm ? - ti hi. - ng th: Nhng ci phn thm y, ti phi ct ci bnh khc. Mt ci bnh ch c mt trm phn trm thi, ch khng hn. Nghe c ting ai khc quy bn. Mt ch b bo phc phch ang va khc va la: - Chu xin bn mi phn trm, m ch y ch a cho... c hai ming! Chu nh ni "xin ch" li nh ni "cm n"... Nhng by gi th s thi. Chu xin bn mi phn trm m ch y... - Nhng ming bnh ca chu to th kia c m! - mt ngi d ch b hay hn. - D sao i na cng ch c hai, ch khng phi bn mi! - Ngc i l ngc! Ci bnh ny khng chia lm mt trm phn, m chia lm nm. Mt ming l hai mi phn trm. Hai ming l bn mi phn trm y. Chng ti i tip v r vo mt ci ng. y cng thy treo mt ci bin trn, nhng sn mt du hiu hi khc du phn trm: %. Thuyn trng cho bit: - Trong ng ny, ngi ta chia qu cho bn tr nh nht cng ny, cho nn bnh khng chia ra, mt trm phn, m chia ra mt nghn phn. T "mille" theo ting la-tinh c ngha l "nghn". Mi sut gi l mt phn nghn, v k hiu bng . Khi chng ti tr v thuyn, i qua ph Phn Trm, Tc v Tp c ngi ta i mi by phn trm ci bnh chui. Sut qu ny, gm nm mi mt ming bnh chui: Ti v anh ph bp c suy ngh mi xem ci

81

bnh chui c chia thnh bao nhiu ming nh th. Cui cng gii c. Cc bn th gii bi ton ny xem sao!

82

18 thng S Khng

NG U VI BN CP BIN

Ti ang ng say th thuyn trng n V ra lnh bo ng, tt c phi ln boong thuyn. Ti chong dy, nh chy i ra mt. Nhng anh hoa tiu qut m, bo rng lc ny khng phi l lc ra mt vi nh rng. Mt chic thuyn ca bn cp bin ang phng nh tn bn v pha chng ti. Anh hoa tiu ra lnh: "Ln ngay trn boong sn sng chin u!" i thy th chng ti va kp chun b ng chin th thuyn ch cng va p ti. Bn cp vung nhng thanh dao cong v gn c rng ln bi ca cp bin ca chng: Lao ln i! Hi ngi cp bin! Hng hi ln, nguy him cn chi Hy nhanh tay kho lo thu v Tht mau l, l m s cht. Dng mnh ln! Hi ngi cp bin Lao vo du, cng chim v ta Mau l xng ln, no c s g! xng vi "Trng ngh cp bin"! Ti hi thuyn trng xem chng ang ht ci g. Nhng thuyn trng bo rng lc ny khng phi lc ti ri ri ni chuyn con c con k. Trong thuyn ca bn cp, chc phi c t binh ang b giam gi. Chng ti c nhim v phi cu h. Thuyn trng ra lnh: "Lao thng vo thuyn ch!" - Thuyn ca chng ti phng n st thuyn ca bn cp. "Xung phong" - chng ti tht. "Xung phong" - bn cp cng tht. Nhng chng ti hnh ng mau l hn i phng v nhy o sang thuyn chng. Chng ti chin u rt gan d, v ch trong chc l bn cp b tri git cnh khuu khng st mt mng.
83

Chng ti sc ngay xung hm thuyn cu t binh. Nhiu t binh lm, ton l nhng con s c. Nhng bn h chng ai h rng "cm n" chng ti ly mt li. Ti bc mnh ht sc. Nhng thuyn trng cho bit cc t binh b ph php, h khng cn nh mt t g, ngay c n tn h, h cng qun.

Thuyn trng h lnh cho tn tng cp gii ba ngay lp tc cho t binh, nhng tn ny mt mc khng chu. Chng ti nh phi gii ba cho h vy. Nhng khn ni khng ai bit gii ba th no c. Bn cp nhe
84

rng ci ch giu. Ti ni thng vi chng rng thi ca chng tht l b i cao , n bc cao! - A! Bc cao!! - thuyn trng reo ln v nhy b n m chm ly ti. - S Khng, chu kh lm! Sao bc khng on ngay rng cc t binh ny b ph php bng cch nng ln ly tha nh. Mang ngay du cn n y no! Ti khng hiu du cn l g. Trong lc cc thy th chy i tm du cn, ti c bit nh sau. Cc s u c cn. Cn tc l r, nhng y khng phi l r cy m l chuyn khc. Ta nhn 5 vi 5, c 25. Ta va lm vic g y? Ta nng s 5 ln ly tha bc hai. By gi ta hy khai cn cho s 25. C ngha l th no? L tm mt s sau khi nng s y ln ly tha bc hai th c 25. V chng ta bit, l s 5. Thnh th nng ln ly tha v khai cn l hai php tnh ngc nhau, ging nh nhn v chia, cng v tr vy. C th nng mt s ln ly tha bc bao nhiu cng c. Mun nng 5 ln ly tha bc ba, phi nhn n vi n ba ln: 5 x 5 x 5 = 125; cn ly tha bc bn th nhn bn ln, v c nh th, nng ln ly tha bc bao nhiu cng c. S c nng ln ly tha gi l c s ca ly tha, cn s bc m c s c nng ln th gi l s m ca ly tha. Mun nng c s ln ly tha th phi vit s m ca ly tha bn phi ca c s, hi cao ln mt cht: 53= 125. Cn nu mun khai cn mt s th phi t s y di du cn (ci du y nh th ny: ), v vit ch s ca cn pha trn du cn. S ng di du cn gi l s di cn. Ci gay cho chng ti l cc t binh b ph php, tc l b nng ln ly tha, by gi l ln khng cn nh c s ca mnh l bao nhiu na. Chng ti phi lm sao tm cho ra. Lc y, cc thy th mang du cn n v c mt b ch s ca cn. Phi bit cc s c nng ln ly tha bc my. Nhng bn cp c ngm tm khng chu ni. Lm th no by gi y? Thuyn trng m chiu suy ngh. Bng nghe c ting ai rn r. Ting rn t mt chic xung ph bt vng n. Chng ti lin phng ngay n y, lt mnh bt ln th khm ph c dy cn giam mt t binh
85

na. Ni ng hn l mt n t binh, mt c S Bn. Chn tay c b tri, ming nht gi. Th ra ch cn mt mnh c l bn cp cha kp ph php. C nh ht cc s kia c nng ln ly tha bao nhiu. Chng ti vi ci tri cho c S Bn. Tn tng cp gin d nghin rng kn kt nghe n khip. Thuyn trng ca chng ti lin a cc t binh vo di du cn. C S Bn ln lt ni ch s cn ca tng t binh, v ti nh ch s y ln pha trn du cn. Thot tin, a s 8 vo di du cn. Ti chn ch s 3 nh ln du cn. S tm lp tc bin thnh S Hai ti tnh trc mt chng ti. Chng l, cn bc ba ca tm l hai m: 3 8 = 2; (8 = 2 x 2 x 2). Tip l s 81 c a vo du cn, mt s Ba nhy tt ra. Bi v 4 81 = 3; (81 = 3 x 3 x 3 x 3). Ri a ch s 512 vo di du cn v nh ch s 3 ln th ch S Tm c gii ba lin xut hin: 3 512 = 8; (512 = 8 x 8 x 8). Vic gii ba tin hnh rt mau. Ch mt lt chng ti gii thot cho ht cc s v dng chic thuyn ca bn cp bin a h tr v qu qun. Nhng trc ht ti phi v khoang thuyn ly giy bt vit th k ht mi chuyn cho m ti nghe . Cui th, ti k: "S Khng, k chin thng bn cp bin". Cng vi bc th, ti gi lun c Tc v Tp v nh. Ch ngi chng li b bn cp bin bt gia ng th ti nghip.

86

19 thng S Khng

HN O BAY

Hm nay gp mt chuyn tht ly k xa nay cha tng thy. C l ch c trong truyn c tch! Theo k hoch th sng nay thuyn chng ti phi ti mt hn o nh. Nhng n ni, chng thy tm hi hn o u c. - C thin li m bit c! - thuyn trng bc tc, xoay ngay ng knh vin vng. - Chng l cu hoa tiu li tnh nhm, a thuyn i lc chng?... Nhng anh hoa tiu b nghi oan. Anh a chng ti n ng ni quy nh. M hn o th bin mt! - D thng cu cu i do mt? - ti ni a. Nhng thuyn trng bo lc ny khng phi l lc bng a. D nhin o cng c th i do chi, nhng theo nh ng bit, nm th mi ha mi c chuyn , v trong trng hp ch n khch n thm, khng khi no h li b i chi c. Cht c ting m t trn khng vng xung. Ti ngng u ln thy Thy ci g, cc bn bit y! Trn bu tri cao tt, mt chic my bay trc thng ang ln. T bng my bay th xung mt si dy cp, v u dy cp mc... mt hn o! Mt hn o hnh tam gic! Qu tht l hn o va bay i do chi by gi mi v. Chng ti mng ht ch ni, la m v cm m vy cho. Hn o t t, h xung v nh nhng chm vo mn thuyn chng ti. Chng ti bc cu. Thuyn trng bn, phi li cng. Cn ti vi anh ph bp th ln bn tham quan hn o ny. Chng ti cn thy yn tm mt phn, v trc y c ln gp hn o hnh tam gic, v chng ti bit r tam gic no cng c ba nh. o ny cng c ba nh. Mi nh l mt bn tu, k hiu bng mt ch ci latinh: bn A, bn B v bn C. - Trc ht, ta hy n nh gc vung ci , th khc bit u l cnh huyn, u l cnh gc vung, - Pi ngh.

87

Men theo mi cnh l mt con ng trng cy tuyt p, ni lin bn ny vi bn kia. Chng ti i vng quanh mt lt, nhng sao y khng c ng no t tn l cnh huyn, khng c ng no t tn l cnh gc vung, m ngi ta ch t tn bng cc ch ci: ng AB, ng BC v ng CA. Cc ng chm li mi bn u hp thnh gc nhn, ch khng thy gc no l gc vung c. L nh? Ti on c l y khng phi l tam gic vung, m l tam gic c gc nhn.

Chng ti quyt nh tr v bn A hi thuyn trng. Lc ny thuyn trng ri. ng xc nhn qu tht y l mt tam gic c cc gc u nhn c v ng ngh chng ti i do quanh mt lt.

88

T bn A ta ra ba ph thng tp, thanh lch, chy n tn ng BC. - By gi, th ny nh? Chng ta mi ngi i mt ph. Nhng phi i vi tc nh nhau y. coi, ai n ng BC trc, - ng ta ni. Th tht, ti cng hi "n gian" mt t v c bc ro cng hn giao hn. Nhng va t chn n ng BC, th l cha, ti thy thuyn trng ngi chm ch y t lc no ri! Anh ph bp cng sng st khng km ti, v anh cn n sau ti na c. Th ra, cng khng c g ng ngc nhin. Chng qua, thuyn Trng am hiu hn o ny. ng mun tru bn ti mt t cho vui y thi. ng chn ci ph ngn nht trong ba ph, ph ny tn l ng Cao. Thuyn trng ging cho chng ti bit rng ng cao ca tam gic l on thng ngn nht ko t nh A n cnh i din BC. Vch ng cao th phi vch sao cho n to vi cnh i din nhng gc vung. ng thng nh vy gi l ng vung gc. ng vung gc l khong cch ngn nht t im A n ng thng BC. Ti hi bc mnh vi thuyn trng: sao ng li chn ci ph tt nht i? Nhng thuyn trng bo hai ph kia khng ti hn cht no u, mi ph c im c sc ca n ch. Ph ti i c ci tn rt hay l ng Phn Gic. Ph ny chia gc nh A ra lm hai phn bng nhau. - Th ph ca chu c c im g, tha bc? - Pi hi. - Ph y dn chu n chnh gia ng BC. Tn ph y l Trung Tuyn. l nhng ph tuyt diu ta ra t bn A. Nhng t bn B, bn C cng ta ra nhng ph ging nh th. V mt tam gic c ba nh m. Thnh ra, n cng c ba ng cao, ba ng phn gic, ba ng trung tuyn. Ti ngh thuyn trng cho i theo ng Phn Gic tr v bn A. ng cng chiu ti. Chng my chc, chng ti n ch giao nhau gia ng ny vi hai ng phn gic kia. Sao th nh? Ba ng phn gic cng gp nhau mt ch ? - ti thc mc. - Chc ch l tnh c! Nhng thuyn trng bo rng y khng phi l tnh c. Trong mt tam gic ba ng phn gic bao gi cng gp nhau mt im.

89

- ! l mt ci im tuyt diu! - ng ni thm. - Trong bt k tam gic no: khong cch t im y n cc cnh ca tam gic cng u bng nhau. By gi, Pi cng c kin bo rng ng trung tuyn chng chu thua ng phn gic u. Chc hn ba ng trung tuyn cng gp nhau mt im. Chng ti chng ngi g m khng th li gi thit y ca Pi, v cng thy qu tht ba ng trung tuyn cng ct nhau mt ch. Nhng c mt iu l th nht l l ngy trc mt. ch gp nhau gia ba ng trung tuyn chng ti thy mt ci vng to tng bt vt cht vo t. chnh l ci vng m khi ny my bay trc thng mc nhc bng c hn o ln khng trung. Ti sao ngi ta li chn ch ny treo o? Ti v trng tm ca mt tam gic nm giao im ca cc trung tuyn. Treo o ch khc th nht nh o s lch v mt pha hay ln tng pho ngay. Nhng khi ny, o c treo rt thng bng, tc l ngi ta treo n ng trng tm. Trn hn o Tam Gic ny cn nhiu ph l th na. Nhng chng ti khng kp tham quan. Anh hoa tiu I-g-rch chy n nhc chng ti n gi nh neo. Tuy vy chng ti cng ni c thuyn trng cho i qua ph ng Cao ln cht.

90

V chng ti li thy ba ng cao cng ct nhau mt im. Khi thuyn ra khi, ti cng vi Pi v li s hn o. Trc ht chng ti v mt tam gic. Ri vch ng cao t nh A. Sau ko ng phn gic chia gc A ra lm i v... ! L cha ny! ng phn gic li chp vi ng cao. Ri chng ti chia cnh BC ra lm i v ko ng trung tuyn. Nhng ng trung tuyn ny cng li chp vi c ng cao ln ng phn gic. Chuyn l y cng lp li khi chng ti vch ng cao, ng trung tuyn v ng phn gic t cc nh B v C. Nh vy l, ng l c chn ng, chng ti ch vch c ba ng. V r rng l tt c cc ng y ct nhau ti mt im chung. Mi u, chng ti khng hiu s th ra sao. Nhng sau cng on ra c. Cc bn th suy ngh vn ny xem.

91

20 thng S Khng

NGI TA QUY C NH TH!

Hm nay ti c th gi rnh. Ti nm di trn boong thuyn si nng, nga mt ngm cnh my tri. Nhng m my lun lun thay hnh i dng, bng bnh tri. Ngm chng, nhiu khi ta ny ra nhng ngh rt ng nghnh. Ka mt m my ging ht con voi. Ri ti ngh lan man: ti sao ng ta li gi voi l voi nh? Sao khng gi l rui? Ti sao c cng c qun voi (qun tng)? Ti sao qun tng li ch i cho? Cn qun tt th khng c li? - Ci cu ny ch hay hi ln thn! - thuyn trng ni to mt mnh. Cht! Thuyn trng n lc no m ti khng bit. Nhng chc n lu ri, v ng nghe c ht mi iu ti ngh. Chu thc mc ti sao con voi li gi l con voi? Th th cng c th hi ti so ci bn li gi l ci bn, con c li gi l con c? V ni chung c th hi cc t u m ra? Cc t dng lm g? Chu th ngh gi d
92

khng c cc t th s ra sao? Th ngi ta s hiu nhau nh th no? Nu cha c t th bt buc ng ta cng phi ngh ra thi. Bi v, ngi ta dng cc t biu th theo quy c cc s vt, cc hin tng, cc hnh ng xung quanh mnh. Nu khng c cc t quy c th chng ta s khng th tr chuyn, ging gii cho nhau iu g ht. Nhng ti cho rng thuyn trng gii thch khng ng. Bi v, nu ngi ta mun hiu nhau th ngi ta chng ba t ra nhiu th ting n th. No l ting Anh, ting Php, ting Nht... hng trm th ting. C ni chung mt th ting c tin hn khng, ai ni cng hiu. Song thuyn trng gii thch rng khng c ai c tnh ngh ra mt th ting no c. Cc ngn ng ny sinh mt cch t nhin, t nhng thi xa xa. Mi dn tc c ngn ng ring ca mnh. Th nhng kin ca chu v mt ngn ng thng nht trn ton th gii khng phi l kin xong u, - thuyn trng nhn xt. - V, cng c nhiu ngi ny ra kin y. C th rng ri y cc dn tc khc nhau trn th gii s c th giao tip vi nhau khng cn ngi phin dch v cng khng cn tra t in na. Mi ngi s ni mt ngn ng chung l quc t ng. D nhin l ti nng lng mun bit n bao gi th iu y c thc hin. Thuyn trng mm ci: - , ci th cha th ni c. Ngi ta cng th sng to mt ngn ng thng nht, nhng n nay cha i n kt qu no. Tuy vy hin gi cng c mt th quc t ng ri y. Tht ra, l mt ngn ng c bit. Ngn ng ny khng dng ni. "cho bn" hay "lm n cho ti mt tch c ph" u. Song l mt ngn ng quan trng nht v p nht trn i: ngn ng ton hc. V, ging nh mi ngn ng khc, ngn ng ton hc cng cn nhng tn gi v nhng k hiu. Ngn ng ton hc xut hin khng phi ngy mt ngy hai. Xa kia cha c in thoi v tuyn in, v tuyn truyn hnh, sch v phi truyn t tay ngi ny qua tay ngi khc. Cc nh khoa hc khng c iu kin lin h vi nhau, h lm vic n c, bit lp vi nhau. mi nc khoa hc pht trin mt cch. biu th cng mt khi nim, cc nh khoa hc ngh ra nhng k hiu khc nhau. Chng hn, Ba-bi-lon thi c ngi ta vit cc s mt cch, La M vit mt cch, n li vit cch khc...

93

Nhng, khoa hc dn dn pht trin ln, s lin lc gia cc dn tc c cng c v m rng, t cc nh khoa hc ngy cng hiu r rng cn phi tm ra mt ngn ng chung nhng k hiu chung, tin li nht. V h thc hin vic . Th l xut hin mt ngn ng ton hc thng nht. Dng ngn ng y, cc nh khoa hc khp nm chu c th gii thch cho nhau v hiu nhau. S HAI d trong ngn ng ca cc dn tc c gi bng t g i na (ting c l "xvai", ting Php l "", ting Anh l "tu", ting Nga l "va" th trong ton hc n vn c biu th bng mt k hiu thng nht: 2. K hiu ny, ngi nc no cng hiu c. Ging nh th, ngi nc no cng hiu ci du ny (thuyn trng rt quyn s tay trong ti ra v v hai gch ngang: = ) l du ng thc, cn du ny l du bt ng thc. Cc nh ton hc cn quy c rng: nu mt s ng di du th c ngha l phi khai cn bc ba cho s y. Cn nu pha trn du cn khng ghi ch s ( ) th c ngha l phi khai cn bc hai cho s y. - Th ti sao cc trng hp khc u phi vit ch s ca cn, m ring trng hp ny li khng vit?- ti thc mc. - L bi v 2 l ch s nh nht trong tt c cc ch s nguyn ca cn, v ngi ta QUY C khng vit s y, tit kim. Chng l, ngn ng ton hc l ngn ng tit kim nht m. i khi, ch dng mt k hiu con con m c th din t mt khi nim to ln, thm ch c th ni mt khi nim "mng mnh ". V d nh, chu c bit ci ny l ci g khng? thuyn trng v mt hnh ngon ngoo: . Ti p, ci k hiu ny ging ht con s tm nm sng soi. Thuyn trng chau my. - S tm h? Khng phi u chu ! Ln hn nhiu y! Cc k hiu t xu, un o ny, cc nh ton hc dng biu th khi nim "v cc" y! Ti hi, trong ton hc c nhiu k hiu quy c nh th khng? Thuyn trng ci kh kh p: - ng lo, cng tm y! - Chu s hc thuc lng ht cc k hiu l khc tr thnh nh ton hc ch g! - ti ni bc. Nhng thuyn trng bo rng hc thuc cc k hiu cha "nn cm cho" g u. Ch nh cc k hiu thi cha , m cn phi hiu cc k
3

94

hiu y biu th ci g v phi hc cch s dng cc k hiu y. Ch c tr nh thi, cha . Cn phi bit cch suy ngh theo ton hc na. Chng ti lng im, trm ngm suy ngh. Ri ti pht biu: - ng th bc , trong khoa hc khng c nhng quy c th khng xong. - V c trong cuc sng cng th, - thuyn trng b sung. - Khi c khch n chi nh chu s lm g? - Chu phi cho. - Ti sao li phi cho? Chu khng bit ? L bi v ngi i thng c x nh vy, ngi i quy c nh vy. Chu th khng lm nh th, ngi ta s cho chu l v l. Cn khi xem ht, gp mt v din hay, chu s lm g? - Chu v tay hoan h. - y, chu thy! mt s nc, khn gi cn hut so na. Thnh ra, tt c u l quy c. Nhng thi: by gi c l n lc chu phi vo bp ph vi Pi mt tay. Chc Pi ang i. Nhng r rng l ti khng thng. Ti nn n Thuyn trng ging thm t na v ci chuyn quy c. Thuyn trng nghim nt mt bo: - Th trc khi ln ng, bc giao hn vi chu nhng g? Chng ta chng quy c vi nhau rng chu s lm mi vic bc giao ? Ti ch cn bit khot tay ri "chun" thng. V quy c ri m!

95

21 thng S Khng

MT CUC NHY D

Bn c bit s mi l g khng? Chc bn ngh, s mi l ht hn lin tc, ri rt khn mi soa ra chi mi lun lun ch g? Khng phi th! S mi l hm s ca nhng i giy rch. Cng nh im hai l hm s ca nhng bi hc khng thuc; thoi mi l hm s ca nhng ngy ngh ti vui. Chc bn s hi, ti ly u ra ci danh t l tai th? C kh g m khng on c. S l, thuyn chng ti va th neo trong vnh Hm S. Hm nay, tri quang gi lng him c. Va t chn ln b, chng ti lin c mi d ngy hi hng khng. Chng ti n va kp xem biu din nhy d. Nhng chic trc thng bay cao tt ln khng trung. C n hn hai chc chic, mi chic ch mt vn ng vin nhy d. Ln n cng mt tm cao bng nhau, chng dng li v cc vn ng vin nht t lao vt ra, y nh xut pht chy thi vy. Ti tng d s m tung ra ngay. Nhng l qu, d khng m. Cc vn ng vin lao vun vt xung nh nhng hn . Ti v anh ph bp khng cn hn va no na; cc vn ng vin v s nt xng n ni ri. Nhng thuyn trng bo ng lo: y l mt cuc nhy d "m chm". Qu tht khi cc vn ng vin ri ti gn mt t th nh theo mt lnh chung, trong cng mt khonh khc, nhng chic d khng l sc mu m tung ra. Tuyt qu! Lm th no m h on c nh? - C g l l? - thuyn trng gii thch. - H nhn ng h, sau mt thi gian nht nh th h git dy m d. H nhy ra khi my bay cng mt lc cao ging nh nhau. V th l, khi cn cch mt t mt khong nht nh, tt c cc d u m tung. Ti ng : - C cho l nh th i, nhng ti sao trong cng mt thi gian tt c mi ngi li mt cao ngang nhau? C ngi bo, ngi gy, c ngi nng, ngi nh. M nng th phn ri nhanh hn ch. Th m h li ri nhanh ngang nhau! L qu i ch! Thuyn trng mm ci p:
96

- Cch y cha lu lm, chng ba trm nm mi lm v trc mt nh bc hc v i ngi tn l Ga-li-l- Ga-li-l t t ra cho mnh cu hi ny, v gii p, ng tro ln mt ngn thp cao thnh ph Pi-da. Ngn thp ny hi nghing. Trn bo ch ca ta gn y cng c nhiu ngi ni n ngn thp ny. Ga-li-l tro ln nh thp v t th ri cng mt lc hai qu cu. Hai qua cu ny to bng nhau, nhng lm bng cc vt liu khc nhau. Do , mt qu nng hn: mt qu nh hn. V hai qu cu ri xung ti t cng mt lc, tuy trng lng ca chng khc nhau.

97

- Qui nh? Ngha l vn tc ri ca cc vt th khng ph thuc vo trng lng ? - Chnh th! - thuyn trng p. - Khng h ph thuc! - trm ngm mt lt, ng ni thm. - D nhin, nu trong khi ri vt y khng b ci g cn tr. - Nhng trn khng trung th c ci g cn tr na? - ti ngc nhin. - C ch. C khng kh cn tr. Khng kh p vo vt th t pha di, km hm n ri. B mt ca vt th cng rng th khng kh cn tr cng mnh, - thuyn trng p. Ri thuyn trng ly hai t giy ging ht nhau. Mt t nguyn, mt t vo li, ri th ri cng mt lc. T giy vo vin ri ngay xung t, cn t kia th c chao ming trong khng kh mi mi ri. Thuyn trng ni tip: - Nu ta ly mt ng thy tinh di v ht ht khng kh ra th hai t giy va ri s ri n y cng mt lc. D l si lng chim nh tnh hay ci bu lng nng trch, nu ri trong chn khng, cng u ri nhanh ngang nhau, vn tc ca chng ch ph thuc vo thi gian ri thi. - ! - ti ngt li thuyn trng. - Bc ni nh th ngha l trong khi ri, vn tc ca vt th lun lun thay i ? - Tt nhin? - thuyn trng xc nhn. - Vn tc ca vt th c mi lc mt tng. Qua mt giy vn tc ri tng thm mt lng khng i. Lng y gi l gia tc ri t do. Ga-li-l chng nhng khm ph c nh lut ny ca t nhin, m cn tnh c ln ca gia tc khng i y na. ng tnh c rng, qua mi giy, vn tc ca vt th ri t do tng thm 9,8 mt trong mt giy. Bi th ngi ta ni rng vn tc ri l hm s ca thi gian. Nhng "hm s" l g? Ci t y chng ti vn cha hiu. Ch bit y l tn ca ci vnh m thuyn chng ti ang u li. Nhng ngha ca n ra sao? Thuyn trng phi ging mi chng ti mi hiu rng, phm mt i lng ny ph thuc vo mt i lng khc th cc nh ton hc gi l hm s. C rt nhiu hm s, bi v mi th trn i ny u ph thuc vo mt ci g . Chiu di ng trn ph thuc vo bn knh ca n, din tch hnh vung ph thuc vo chiu di cc cnh. l nhng s ph thuc n gin. Cn c nhng s ph thuc phc tp na.

98

Chng hn thi tit. Thi tit ph thuc vo trm ngn nguyn nhn: ph thuc vo ma, vo sc gi, hng gi. Nhng nhn t ny li ph thuc vo nhiu nguyn nhn khc, i khi khng th no on trc c. By gi ti mi hiu v sao S kh tng li hay bo sai n th! Cu chuyn ca thuyn trng, chng ti khoi lm. Chng ti xoay ra i tm th quan h ph thuc. Pi th bo ngt ca c ph l hm s ca lng ng b vo tch. Nhng ti li chi tri hn Pi: ti tm c, mt hm s c tnh cht khoa hc hn. Ti ni rng vn tc ca thuyn chng ti l hm s ca sc gi. Thuyn trng khen v b sung thm rng, vn tc ca thuyn chng nhng ph thuc vo sc gi, m cn ph thuc vo bng gi, ph thuc vo ti ngh ca i thy th bit ko bum ng cch, vo ngh thut ca hoa tiu bit dn ng chnh xc, vo trng lng ca thuyn, v thm ch vo hnh dng thuyn, tm li ph thuc vo hng ngn nguyn nhn khc nhau. Chng ti m qu, c chi ci tr i tm hm s mi, n lc mt ph, thuyn trng phi ra lnh cho chng ti tr v. Th m trc khi ng ti cn kp tm ra mt quan h ph thuc na: tc ng l hm s ca mc mt. Tic rng Pi khng nghe ti ni, v anh ta ng kh t bao gi ri.

99

22 thng S Khng

KIM T THP K-P

Ln ny, qua mt m, thuyn chng ti i ngc thi gian 5000 nm. Chng ti tr v nc C Ai Cp. C Hy Lp cng cha tha mn yu cu ca chng ti m thuyn trng cn mun c hn na kia. Cch y khong 5000 nm, C Ai Cp ang l triu i ca phara-ng K-p. V vua ny ni ting v lc sinh thi ng ra chiu ch xy dng lng cho mnh. Ngi Ai Cp gi lng y l "pi-ra-mt" (kim t thp). Va t chn ln b, chng ti i thng n thnh ph ca nhng ngi khut, tc l n khu m cc pha-ra-ng. T xa, nhn thy nhiu cng trnh kin trc bng c nh nhn. c thuyn trng cho bit kim t thp K-p l ci ln nht, nn chng ti nhn ra ngay. Ch! Tht l s! Nn kim t thp l mt hnh vung, mi cnh 233 mt. Cn bn bc tng l nhng tam gic cn thoai thoi, nh quy t ti mt im cao cht vt. im y gi l nh kim t thp. N cch mt t l46,5 mt. Khng hiu nhng ngi n l xa kia lm cch no a nhng phin khng l ln tm cao nh th? Nghe ni: ngi ta xy kim t thp thnh tng bc, v m n l h hc ko nhng tng nng ln dn, theo tng bc ngn. Sau , ngi ta mi san bng cc bc v c nhng bc tng nhn l. , c cho v xy thnh tng bc i na, th ch bng nhng cnh tay khng m nng c mt khi s nh th ln cao, phi vt v bit chng no! Thuyn trng k rng, Ai Cp l mt trong nhng x s l k v b him nht thi c. Tho no biu tng ca nc ny l con "Xphanh", mt con qui vt khng l bng , u ngi nhng mnh s t, m dc ng chng ti trng thy. Xphanh (sphinx) khng phi l mt t Ai Cp, m l mt t Hy Lp. Truyn thuyt k rng ngy xa c mt con qu tn l Xphanh. Xphanh nghe li xi gic ca thn K, nh git ht c mt dn tc. N np trong mt ci hang. H ai i qua n ra chn ng, bt tr li cu : con vt g bui sng i bn chn, bui tra i hai chn, bui ti i ba chn? Ai khng gii c th b git cht (m c ai gii c u. C nh th Xphanh git cht bit bao ngi v ti. Nhng thn bo trc cho Xphanh bit h c

100

ngi gii c cu th Xphanh phi t kt liu i mnh. Mt hm, c mt chng trai tr dng chn trc ca hang. Nghe cu ca Xphanh, chng trai p: "Ta on c cu ca mi ri. Con vt y chnh l Con Ngi. Lc cn u th, ngi phi b bng hai tay hai chn, khi ln ln i bng hai chn, v n khi tui tc phi chng gy". Xphanh lng ln d tn. Nhng li ha qu hn tin bc. N lao t tng xung cht ti. Chng trai on c cu tn l -p.

101

Chng bao lu, - p c tn ln lm vua. T , Xphanh c coi l biu tng ca s b him. Truyn thuyt trn cng xut hin C Hy Lp ch khng phi ch Ai Cp. V ci tn pi-ra-mt t cho lng tm ca pha-ra-ng cng do ngi Hy Lp ch khng phi ngi Ai Cp t. V sau, cc nh ton hc ly t pi-ra-mt gi vt th hnh hc c y l mt hnh a gic ty , nhng cc mt bn nht thit phi l nhng hnh tam gic. - Chuyn hay tuyt, - ti nhn xt. - Nhng cc pha-ra-ng xy lng cho h s nh th lm g? Thuyn trng chm ri p:

102

- Cu hi khng th ngay mt lc gii p c. Chc rng phong tc tp qun ca ngi C Ai Cp, tn gio ca h, gi vai tr quan trng. Nhng theo bc th cn phi tm nguyn nhn ch yu ch khc kia. Cc pha-ra-ng cho xy nhng lng m k v nh th l ct ph trng sc mnh ca mnh, ct lu danh thin c. V qu tht h t c mt phn y. Hy xem chng ta bit g v vua K-p no? Chng bit t g hay hu nh chng bit t g. Th nhng d sao ci tn ng ta cng c ngi i ghi nh cho n ngy nay. Ghi nh l v ci kim t thp c nhiu im l th ch khng phi v ci con ngi chn trong c g c bit. - Nhng ci kim t thp ny th c g l l th lm u! - ti cu nhu. - Chng l mt hnh kim t thp khng l li... - y th m cc nh bc hc li ngh khc chu y, - thuyn trng ci giu. - H khm ph c trng kim t thp K-p nhiu c im tuyt vi. - V d? - V d nh cc kch thc ca lng, cc gc nghing ca c man no l hnh lang trong m u c la chn khng phi l ty tin. Cc kch thc y u c lin quan vi cc i lng thin vn v do c lin quan vi ton hc. Cn c vo c th suy on rng ngi Ai Cp xa kia bit r kch thc Tri t, bit r c nghing ca trc Tri t, khong cch t Tri t n Mt Trng... Tm li, nhng phin cm lng c th k li cho chng ta nghe nhiu iu l th v mt dn tc thi c, v tn ngng ca h, v nn vn ha mai mt ca h. Min l cn hc cch c c th ngn ng trn nhng phin . M, chu , iu i hi phi c tinh thn dng cm, ch kin nhn v lng nhit tnh. V d nhin y phi k n c lng ham hiu bit na. Thuyn trng khng h trch c ti v nhng li ni thiu suy ngh. Thm ch ng cng khng nhn ging khi ni n lng ham hiu bit. Song ti th ti hiu ngay ng mun m ch ai y, v ti t nh t nay s khng n ni h nh th na. Ti cn quyt ch s tm hiu k hn v nc C Ai Cp. Bi v, nghe u, ngi i tng vit hng ni sch v ci x s k l v b n ny. C l mt ni sch th c khng xu, nhng vi ba cun sch nho nh th nht nh phi c c ch! Tr v thuyn, ti vi Pi bn nhau s tnh th xem th tch kim t thp y l bao nhiu, v chng ti tng c dp lm cng vic ny ri. Ba trc, chng ti chng tnh c th tch hnh lp phng, th tch b c sao? Cch lm cng th c: em din tch y nhn vi chiu cao. By
103

gi tnh th tch kim t thp chc cng li nh th! Thot tin, tnh din tch y kim t thp. y ny l mt hnh vung mi chiu 233 mt, nn chng kh g m khng tnh c din tch y l 54 289 mt vung (233 x 233 = 54 289). Sau nhn din tch y vi chiu cao l 146,5 mt). c mt con s khng l l 7 953 338,5 mt khi. Th tch kim t thp K-p bng ngn y y! Khip cha! C l phi ni l i th tch mi ng! Ti v Pi thc tnh cng hi dng dng t c y. Nhng chng ti tiu nghu ngay v thuyn trng bo rng chng ti tnh ng tt c, nhng ch sai mt ch: con s va tm c phi em chia ba mi ng. Ti sao vy? Ti v th tch hnh chp bng mt phn ba th tch hnh hp vung gc cng chiu cao v cng y. Cng thc ny c nh ton hc Hy Lp -c-x chng minh t lu, lu lm ri. Th nhng chng ti vn mun th li. Pi sc nh trong bp c mt ci hp t gic ng bt trn chu. y hp cng vung. Chng ti lin ly ba cng ct dn mt hnh chp c y vung ng bng y hp kia v c chiu cao cng ng bng chiu cao hp kia. Ri chng ti ln ngc hnh chp ln v tho y ra, xong bt trong hp vo y. Chng ti ong ba ln n ming hnh chp mi ht ch bt trong hp. Th tch hnh chp bng va ng mt phn ba th tch ci hp. By gi, chng ti mi tin c -cx ni ng.

104

23 thng S Khng

D HI NH SNG

Pi thng bo rng, trong ngy hm nay thuyn khng u li u c, v thuyn trng ra lnh cho chng ti lm cng vic qut dn trn thuyn, Ti ang thm ng, ch mun nh mt gic cho hi sc nhng Pi cho bit l ti nay chng ti s c d D hi nh Sng. Th l ti cm ly chi i lm v sinh ngay. n ti mt th chng ti ti gn mt ci vnh tuyt p, va lc D hi khai mc... Cao tt trn khng trung, mt si dy rt mnh sng lp lnh c ging t ng sang tay. Si dy sng chi ni bt trn nn tri en sm. Bt thnh lnh, mt ci vnh trn cng sng lp lnh nhy tt ln si dy. Trn vnh trn c mt chm sng mu , l mt ngn n con gn vo vnh.

105

m nhc ni ln, v vnh trn t t ln trn dy, t ty sang ng. N ln mi lc mt nhanh hn v chc lt mt ht. Th nhng con ng m ngn n vch ra vn lu li, l lng trn khng trung nh mt chic cu di v tn vi nhng nhp cun cu cong cong mu sng ngi. Ti ly lm l: ngn n quay cng vi vnh trn, th th n phi vch ra nhng vng trn ch, sao y li thy mt ng khc hn. Thuyn trng ch cho ti thy ngay ch sai: ti khng tnh n chuyn bng n va quay cng vi vnh trn li va cng vi vnh trn ln trn mt ng thng na. Ln th ln theo ng thng nhng li vch ra mt ng cong gm nhiu "nhp". ng cong ny gi l xi-c-l-t (ting loa t trong b vng ra loan bo nh th). V do cng l tn t cho vng vnh ny. Thuyn trng ging cho chng ti rng "xi-c-1-t" l mt t Hy Lp, bt ngun t ch "xi-c-lt" c ngha l vng trn. Do , t ny thng c dng t tn cho nhng hin tng v nhng my mc c lin quan vi chuyn ng quay. Chng hn, vng gi xoy gi l xi-c-ln. V trong vng gi xoy khng kh quay trn. Hoc nh ci my dng quay trn nhng ht vt cht cc nh gi l xi-c-l-t-rng. C ra nhiu loi ht nh vy: e-lc-t-rng, p-r-tng, n-t-rng... Cc nh bc hc vn ang tip tc khm ph c nhng ht mi cu to nn vt cht tc l cu to nn bn thn chng ta v mi th xung quanh chng ta). Vy h dng cch g khm ph ra cc ht y? H dng my xi-c-l-t-rng. Xi-c-l-t-rng l mt thit b trng ta ci bnh xp khng l, bn trong rng. Ci my ny cn c tn l my gia tc. Cc ht vt cht t trong xi-c-l-t-rng, nu b y tht mnh, tc l buc phi quay vi vn tc cc nhanh, th chng c kh nng lm cho cc ht khc v tung ra. Khi s xut hin nhng ht vt cht mi m t trc ti nay cha ai bit. Cc nh vt l s quan st chng, s nghin cu chng. Trong lc thuyn trng k chuyn my xi-c-l-rng, ci vnh trn khi ny ln v pha ng kp tr v t pha ty. N dng li im xut pht. Si dy bin i, nhng vnh trn vn u li l lng trn khng. Ngn n tt pht. Trn ci vnh trn ln xut hin mt vnh trn khc, nh hn. V by gi, trn vnh trn nh li bt ln ngn n . m nhc li ni ln. Vnh trn nh bt u ln trn vnh trn ln, v ngn n li vch trn khng trung mt ng cong sng. Khi vnh trn nh

106

ln ht mt vng tr v ch c th ng cong ny to thnh mt bng hoa khng l l lng gia bu tri. ng cong ny gi l -pi-xi-c-l-t. Ti toan hi ci tn ny ngha l g th vnh trn nh bng nhy tt vo trong vnh trn ln v ln trn . Ngn n li vch mt ng cong khc. Ting loa vng t b loan bo ng ny gi l hi-p-xi-c-l-t. Loa cn ct ngha thm rng, ting Hy Lp "-pi" ngha l "trn" v "Hi-p" ngha l "di". Chng l, ln trc vnh trn nh ln pha ngoi vnh trn ln, ln sau ln pha trong m! Cc tit mc u rt p mt, nhng ti khng hiu cc ng y c ch g. Song thuyn trng cho bit nhng ng cong ny rt cn thit trong k thut. ng xi-c-l-t c s dng trong xe hi, trong my tin, trong ng h v c trong ci ti ko neo thuyn chng ti. Tm li l trong nhng vt cn phi quay trc. quay trc, ngi ta dng bnh rng, Rng bnh ny khp vo gia rng bnh kia. Mt bnh quay s buc bnh kia quay theo. Bnh th hai ny gn lin vi trc quay, cho nn trc cng quay theo v lm cho my chy. - Nhng ci y chu hiu, nhng c dnh dng g vi ng xi-c-l-t ch? - Pi thc mc. - C ch? - thuyn trng p. - Ngi ta thng ct rng bnh theo hnh ng xi-c-l-t. V th m cch ghp cc bnh rng loi ny gi l khp rng kiu xi-c-l-t. Ti v Pi mun th li ngay xem cc bnh rng n khp vi nhau nh th no. Pi xe bn tay ra. Ti cng th. Ri ti tch cc ngn tay ti vo cc k ngn tay ca Pi. Cha . Chng ti bn ln trn boong nh l bnh rng xi-c-l-t ri m sm vo nhau v n khp cht n ni thuyn trng phi vt v lm mi g ra c.

107

24 thng S Khng

PHNG TM KIM

Hm nay, sut ngy chng ti rong thuyn trong vnh S. Th tht rng, ti vi cc s khng hp nhau u. Lm tnh chia nhiu khi ti qun h ch s tip sau, nht l s khng. Lm tnh nhn, nhn by vi tm ti c nh l 58. Nhng kh nht l nh mt con s rc ri no . Tr nh ca ti v cc con s rt km, ti c lun lun b qun. Th m cc bn bit khng? Va bc chn ln b thy sng sng mt cn nh treo tm bin: PHNG TM KIM NHNG S B QUN Ha ra mt s b qun cng c th tm li c nh mt ci d qun trn xe in ? , m ti cng ang qun mt s in thoi nh ti y. Ti vi chy n phng Tm Kim. Pi cng qun khuy mt s in thoi nh anh. Cho nn chng ti cng i vi nhau mt th. ng trng phng nim n tip chng ti v khuyn chng ti khng vic g phi lo. Nu chng may chng ti c qun mt mt con s quan trng no th nht nh ng cng tm ra c. ng ta cam oan nh th. ng ta bo rng y lu tr tt c cc s trn i. - Vy con s ca bn c nhng c im g no? - ng hi ti. - i! S m cng c c im ? - Ch sao! - ng trng phng p. - Cc s c bit bao c im, tnh cht, bit bao quan h bt ng, bit bao lin h b n, m khng bit n bao gi ngi ta, mi tm ra cho ht c. Cho nn, trc khi qun mt s no, chng ta nn nh t ra vi ba c im ca n. Chng ti ha t nay s ch quan st cc s k hn, ri c qun hy qun. V chng ti ngh ng trng phng k cho nghe cc s c nhng c im g.

108

ng ly mt ci ngn ko trong t ra v rt h ha mt tm th. Trn th ghi s: 284 130.

- Ch! Ch s to qu! - ti th di. ng trng phng giy ny: - Bn ni sao? C phi ch s u? S ch! Lm g c ch s to vi ch s nh. Ch s ch l nhng k hiu dng vit cc s thi. Cng nh ch ci dng vit cc t. Tuy c thy ch c mi ch s nhng dng mi ch s y c th vit c man no l s. Chng hn s 284 130 y c vit bng su ch s, cho nn n l mt s c su ch s. S ch s l

109

c im quan trng th nht ca mt s nguyn. Chc cc bn cng hiu s nu ra trn l mt s nguyn ch? c m ny cng khng km phn quan trng. Cn c th ni thm c g na v s 284 130? D nhin c th nhn xt l mt s dng. Ti sao? V n ln hn s khng. - Li cn nhng s nh hn s khng sao? - Tt nhin! V chng kh g m khng on c cc s y gi l s m, - ng ni. - Khoan, khoan! c ln ti nghe ni n s dng, s m ri. Li cn nghe ng Thng c o S Khng ni rng s khng l ngi lnh gc trung thnh ng gia cc s dng v s m. Nhng ti khng hiu cc s nh hn s khng y c tc dng g kia ch. Chng l khng c cc s y th ngi ta khng lm c tr trng g ? - ng! Khng c s m th cc nh ton hc nh ct mt tay, - ng trng phng ni. - Ta t 3 qu to ln bn, ri ly i 5 qu. Khng n ri! Vi nhngqu to th khng n. Nhng vi cc s th bao nhiu cng xong: 3 - 5 = - 2. Ta c mt s m: m hai! Thn tnh nh! Chng ti ngc nhin ht sc. Nhng ng trng phng hnh nh cn ngc nhin hn chng ti na. - L no cc bn cha bao gi trng thy ci nhit k ? - ng hi. Gi s n ang ch 3 : bng nhit gim 5 . Khi y nhit k s ch my ? - Hai di s khng, - Pi p. - ng! Hai di s khng tc l m hai . y l ba tr nm c m hai ch cn g na. - By gi th chu hiu ri, - Pi ni. ng trng phng ni tip: - C th nu mt du hiu na ca s 284 130 ca chng ta: n l mt s THC. - ! Ha ra cn c c s "khng thc" na ? D hi qu th! C l ng ta d hi chng? Nhng con ngi "d hi" y nhn chng ti bng cp mt rt bnh thng v ni: - Ch c ci! C s khng thc y. Ngi ta gi l s o. Tic rng ng khng th ging ngay cho chng ti hiu s o l g. V chng, lc ny ti cng cha cn bit, bi v s in thoi th khng phi l s o ri.
110

Cha ht. S nu trn ca chng ti cn c mt c im quan trng na. N l mt s HU T, c ngha l c th vit s y hon ton chnh xc. Ti v Pi lin nhn xt rng: th th phi c nhng s khng th vit chnh xc c. Nhn xt ny khng sai: qu tht c nhng s nh th, nhng s ny gi l s V T. S v t ch c th vit gn ng thi. Chng hn s "pi" s ny xp x bng ba n v v mi bn phn trm. Ci y th chng ti bit ri. Nhng c iu ny l mi l: t ra anh bn Pi ca ti li l mt s v t mi hay ch! Th mi bit, "bin hc v b". Nh vy l chng ti bit c nhng g v s 284 130? Chng ti bit n l mt s c su ch s, mt s nguyn, mt s dng, mt s thc, mt s hu t. - Cn phi thm, s ny l s CHN, - ng trng phng, ni tip Cc bn thy mt s c nhiu du hiu cha? Th m vn cn thiu y. Mun tm ra s b qun, khng nhng phi bit nhng du hiu n gin ca n m cn cn phi bit nhng du hiu c bit ca n na ti thiu l phi bit tng cc ch s ca l bao nhiu. Trong s ni trn ca chng ta, tng bng 18 (2 + 8 + 4 + 1 + 3 + 0 = 18). Cng cn ch rng s 284 130 l mt s HP, tc l c th phn tch thnh tha s. Ti on, nu c nhng s c th phn tch thnh tha s th tc l cng c nhng s khng th phn tch thnh tha s. Ln ny ti cng on trng. Gn trng th ng hn. Qu tht c nhng s nh vy, gi l s NGUYN T, nhng nhng s ny vn chia ht cho mt v cho bn thn chng, ngoi ra khng chia ht cho s no khc. Chng hn: 2, 3, 5, 7, 11, 13, 17, 19, 23, 29... D nhin mi ch l nhng s nguyn t u tin thi: ch s nguyn t th nhiu v tn. S nguyn t ln nht m n nay ngi ta tm c l mt s vit bng hn mt nghn ba trm ch s. Tht l qu sc tng tng! S nguyn t tip sau s ny l bao nhiu: hin nay ngi ta cha tnh c. Nhng... ng trng phng nhn chng ti mm ci v bo n lc chng ti nn v ngh. V li, cng ht gi lm vic ri. Chng ti cm n ng v tr v thuyn.

111

25 thng S Khng

NHNG DU HIU MI

Sng nay thuyn trng cho bit thuyn s u li vnh S sut ngy hm nay. Ti v Pi bn tt ngay ln b, v khng h nh trc m li m n phng Tm Kim. ng trng phng hnh nh khng ngc nhin t no v vic chng: ti li n. ng rt ngay tm th ghi s 284 130 hm qua. Pi nhc li: - Hm qua, bc c ni s ny l mt s hp. Vy ti sao li bit nh th? - V c th thy ngay s ny NHT NH chia ht cho 2, cho 3, cho 5, cho 6, cho 9, cho 10 v c cho 11! Ch! Lm sao m ng on c nh? Tht ra, khng phi l ng on, m l ng bit cc du hiu chia ht cho cc s trn. S 284 130 s d chia ht cho 2 v n l mt s chn. Mun nhn bit mt s c chia ht cho 3 v 9 khng, th phi xem tng cc ch s ca n. Nu tng ny chia ht cho 3 v cho 9 th tc l bn thn s y cng chia ht cho 3 v 9. Tng cc ch s trong s ni trn l 18. S 18 chia ht cho 3 v 9. Vy s 284 130 chia ht cho 3 v cho 9. - Ta xt tip, - ng ni. - Mt khi s ni trn ca chng ta chia ht cho 2 v cho 3 th d nhin n phi chia ht cho 6, v 6 = 2 x 3. Cn s d n chia ht cho 5 v cho 10 l v n tn cng bng s khng. Cc bn thy, c g phc tp u. - Nhng bc cn qun s 11, - Pi nhc. - Du hiu chia ht cho 11 l th no? - nh, ti qun khuy mt 11 y, - ng trng phng hi lng tng mm ci. - Du hiu ny cng khng phc tp. Mun nhn bit s 284 130 c chia ht cho 11 khng, ti cng b cch mt s cc ch s. Thot tin cng cc ch s hng l: 2 + 4 + 3 = 9, ri cng cc ch s ng hng chn: 8 + 1 + 0 = 9. Cc bn thy hai tng s ny bng nhau. chnh l du hiu chc chn chng t mt s chia ht cho 11. V by gi, - ng trng phng trnh trng gi ngn tay tr ln, - ti s k cc bn nghe v hai c im tuyt diu ca s 284 130 ca chng ta nh. Cc bn hy ch n
112

hai ch s u tin ca n: hai ch s ny to thnh s c hai ch s 28, cn ba ch s u tin th to thnh s c ba ch s 284. Hai s ny, mi s u c c im tuyt iu ca n. Trc ht, ta xt s 28. N c nhng c s no? l 1, 2, 4, 7 v 14. Cc bn th cng cc c s y li xem sao. Chng ti cng v cc bn c bit th no khng! Th ra, tng cc c s ca 28 li bng chnh s : 1 + 2 + 4 + 7 + 14 = 28.

ng trng phng cho bit ngi ta gi cc s ny l nhng s HON THIN, v hin nay ngi ta ch mi bit c tm s hon thin. Chng hn s 6 cng l s hon thin v tng cc c s ca n bng 6. Tht vy: 1 + 2 + 3 = 6. K diu tht! Th cn s 284 th sao?
113

- Cng rt k diu, nhng ch khc, - ng trng phng p. - Cc c s ca n l 1, 2, 4, 71, 142. Cng li, c... - 220, - ti tnh nhm. - C g l k diu u! ng trng phng ci nho: - y th m rt k diu y. Ta hy cng tng cc c s ca 220 xem. c s ca n l: 1, 2, 4, 5, 10, 11, 20, 22, 44, 55 v 110. c bao nhiu no?- ng c ch ng ngi trn gh ta. - c 284. - Th sao c? - Th sao ? Th tc l gia cc s 220 v 284 c mt quan h rt l th. C th ni, mt quan h rt thn thin. Chng i ln cho nhau tng cc c s ca chng.V th ngi ta gi chng l nhng s BN. C l hm nay chng ti cn c bit nhiu c im khc na ca s 284 130, nu ng trng phng Tm Kim khng on rng i vi chng ti, ln u tin hc hi c th ny cng l qu ri.

114

26 thng S Khng

BC TH NG TRONG CI CHAI

Hm nay, thuyn trng cho php ti c ln ngi cng vi ng trn i ch huy. D nhin, vic u tin l ti cn n gn chic knh vin vng. Hm nay tri c bit quang ng. Bin yn tnh, hin ha ht nh thuyn trng ca chng ti nhng lc trong lng th thi. Bng ti git mnh ku: - Pha bn tri mn thuyn c ci g ang tri bp bnh kia! Thuyn trng nhn theo pha ti ch v h lnh th xung xung vt. Trong chc lt, ci "vt l" nm gn trong tay ti. l mt ci chai nt kn. Qua v thy tinh xanh sm, chng ti thy bn trong ng mt mnh giy. Vt v lm mi moi c mnh giy ra. Trn giy c thy dng ch sau y: "15o30'14'' k..t., 3o10'05'' v. . b.. Dn chi". Thuyn trng chau my: - Nguy to! Phi i cu h ngay tc khc! V ng h lnh li thuyn chuyn hng. Ti hi: ng bit a im y ch no m ti. ng p: - Trong giy c ghi c y. H cho ta bit chnh xc ta ni h gp nn. Ti gi mnh giy ra c mt ln na, nhng vn khng hiu u cua tai nheo l sao c. Tht ra, ci t "ta " ti nghe ln ny khng phi l ln u, nhng nhng ln trc ti chng chu tm hiu ngha ca n ra sao. u by gi cng l dp b p li thiu st trc y. Trong lc con thuyn cng bum mt mch i n a im ghi: ti c thuyn trng ging cho nghe nh sau. Ta l hai s m cn c vo ta c th tm c v tr ca mt im hay mt vt no trn mt b mt. Nhng c nhiu loi b mt. Mt bn th phng, mt Tri t th trn, hay ni theo cc nh khoa hc, l mt mt cu.

115

Ty theo loi b mt, ngi ta dng nhng ku ta khc nhau. xc nh v tr ca mt im trn mt phng, ngi ta dng ta thng. Nhng nu cn xc nh mt im trn mt cu th nn chn ta cu. Ti hi: - Nhng vi hai s th lm th no tm c mt im trn mt phng? Thuyn trng rt trong ti ra mt qu h o t ln bn. - No, ta th xc nh ta ca qu h o ny xem sao. Mun th, trc ht phi chn trc ta , tc l hai ng thng lm mc tnh khong cch n qu h o. Gin tin nht, ta ly ngay hai mp bn vung gc vi nhau. Ta k hiu mt trc bng ch x, trc kia bng ch y. im giao nhau gia trc x v trc y, gi l gc ta ta k hiu bng ch 0. By gi, t qu h o ta vch hai ng vung gc vi trc x v trc y. Ri ta o khong cch t gc ta n chn cc ng vung gc , tc l n im m cc ng vung gc ct hai trc. Ti rt ci thc cun ra. - Ta s o bng n v no y tha bc?

116

- Ty! Bng ki-l-mt cng c... Nhng i vi ci bn th c l kil-mt khng thch hp... Chng ti quyt nh o bng cen-ti-mt. o c ta ca qu h o theo trc x l 6 cen-ti-mt, theo trc y l 8 cen-ti-mt. - Th l ta c ta chnh xc ca qu h o trn bn l 6 v 8, thuyn trng ni. - V nh rng s th nht bao gi cng ch khong cch theo trc x, s th hai ch khong cch theo trc y... - Th cn cc ta trn Tri t th xc nh nh th no? - ti hi. V Tri t khng phi l ci bn, m l mt qu cu. Qu cu lm g c mp! Thuyn trng gt u: - Chu nhn xt kh y! Qu tht Tri t l mt hnh cu hi dt, nhng khng ng k. Chng ta bit, hnh cu l mt hnh m tt c cc im trn mt n cch u tm im. Mun tm mt im trn mt hnh cu (tc l trn mt cu), phi bit cc ta ca n. Nhng mun th, trc ht phi chn trc ta . i vi mt cu, cc trc ta khng phi l nhng ng thng, m l hai ng trn trc giao vi nhau. Trc th nht l ng chia Tri t lm hai na u nhau - bc bn cu v nam bn cu ng ny gi l xch o: Trc th hai i qua hai cc Tri t, gi l kinh tuyn gc. Ti hi kinh tuyn gc l g. Thuyn trng gii thch: - Thc ra, qua hai cc Bc v Nam c th vch bao nhiu kinh tuyn ty . Cho nn, cn quy c ly mt kinh tuyn no lm gc tnh. Ngi ta chn kinh tuyn i qua G-rin-uch, mt th trn gn Lun n, lm kinh tuyn gc. Chnh v th kinh tuyn gc cn gi l kinh tuyn G-rin-uch. Bt u t giao im gia kinh tuyn gc v xch o, ngi ta chia xch o thnh 360 phn u nhau v vch 180 kinh tuyn, chia Tri t thnh 360 phn. - Y nh b cam, - ti hi, - c iu l mi cam nh hn nhiu. - Duy c mt iu chu cha r: sao chia xch o thnh 360 phn m li ch vch c 180 kinh tuyn. Th l th no? Thuyn trng phi ging: - Chu khng ngh n chuyn mi kinh tuyn ct xch o hai im ? R ri ch? Ta li nghin cu tip. Chia xong ng xch o ngi ta chuyn sang chia ng kinh tuyn. Trn ng kinh tuyn, ngi ta chia
117

khong cch gia xch o v mi cc lm 90 phn bng nhau v ko nhng ng trn song song vi xch o. Nhng ng ny gi l v tuyn. Ti ngh thm: th th ging qu da hu ct thnh khoanh hn l ging qu cam b thnh mi. Thuyn trng ging tip: - V Tri t c hai cc nn ta vch c 180 ng trn. Cng n gn cc, bn kinh cc v tuyn cng gim, v ng cc cc th v tuyn thu li thnh mt im. - Thnh ra, xch o l v tuyn gc phi khng, tha bc? - ti phng on nh vy. - Chnh th, - thuyn trng gt u. - Chu nm c vn y. Ta nghin cu tip nh! Chia mt cu thnh 180 kinh tuyn v 180 v tuyn xong th Tri t ta h nh c t trong mt ci r. Khong cch na hai kinh tuyn cnh nhau tnh dc theo cung ca bt k mt v tuyn no c quy c coi l mt kinh a l, cn khong cch gia hai v tuyn cnh nhau, tnh dc theo cung ca bt k mt kinh tuyn no l mt v a l. Mi li chia thnh 60 pht, v mi pht li chia thnh 60 giy. c k hiu bng mt vng trn nh, pht bng mt du phy, giy bng hai du phy. By gi c l chu c th t mnh phn tch dng ch ca my ngi dn chi gp nn. Ti cm mnh giy c: - "15o 30'14" - 15 30 pht 14 giy k..t. - Ci g m c ngc ng th? - thuyn trng hi. - K..t. l kinh ty. Ni r nh th bit phi tnh kinh v pha no so vi kinh tuyn gc. Sau ti c tri chy n ht bc th: "15 30 pht 14 giy kinh ty, 3 10 pht 5 giy v bc". - Ta phi n cho mau, - thuyn trng bo. Va lc y, chng ti nghe thy ting ku t pha ct bum: "C ngi sp cht ui" S th sau ra sao, ti khng k di dng lm g. Ch xin ni vn tt l: ch my pht sau chng ti vt c nhng ngi b nn tn thuyn. H mt l, nhng do c thuc "tng lc" nn h tnh li ngay. Thuc ny do t tay Pi ch ly, chuyn dng vo vic cp cu ngi b nn. Pi bo rng, chnh anh sng ch ra th thuc v t tn cho n l "ru tng lc, cu ngi cht ui".

118

Th l cu chuyn ri ro kt thc tt p. Nhng li gp mt chuyn khc. ang gia tra. Mt tri ng bng. Thuyn trng bo tin thuyn chng ti ang vng quanh b bin pha ty chu Phi. ng khuyn chng ti phi phng v... Nhng thuyn trng cha ni ht cu th sng bin ni ln d di v ng gi quen thuc ca chng ti Hi vng vt hin ln. Ln ny, H vng khng tc gin. Xem chng Ngi ang c iu g vui mng lm th phi.

119

Thuyn dng li. Chng ti th thang xung st mt bin. Hi vng uy nghi bc ln boong thuyn. i thy th xp hng nghim chnh v cha bin i duyt. Hi vng dng li bt tay tng ngi. Nhng n lt ti v Pi th bt thnh lnh Ngi tm c chng ti qung xung bin! Chng ti ku tht thanh. Nhng chng ti c vt ln ngay gia ting ci vui mng ca mi ngi. Chng ti qun o t sng, tc tai ri b trng n khip. Nhng hnh nh Hi vng chng n chuyn . Ngi m hn chng ti tht cht v chc mng chng ti t lc ny tr thnh thy th. Mi lc y chng ti mi hiu u ui cu chuyn. Th ra nhng ngi i bin c phong tc bt c ai vt qua xch o ln u u phi nhng mnh trong sng bin. Thuyn ca chng ti ng l va ti xch o. Ngha l, t nay ti tr thnh mt thy th lo luyn ri! Nhn dp ny, ti v Pi c cn mt chn ru "tng lc" ho hng. Sau chng ti chy i thay qun o.

120

27 thng S Khng

AI CHY NHANH HN?

Chng ti ang ta 80o kinh ty v 10o v bc. Thuyn ca chng ti i vo ca cng di, rng ca mt con knh. Chng ti ng ng li quan st xem ngi ta ng ca cng nh th no. Lc u khong cch gia hai cnh ca cng n 30 mt. Nhng khong cch c gim dn, v ti n ch cn l mt khe h hp, di di. Khe h ny c nh dn, nh dn. Cui cng, khe h hon ton khng cn na. Khng th no khc th c... Thuyn trng k rng: - y th m, chu c bit khng, 25 th k trc y C Hy Lp, mt nh thng thi tn l D-nng tm cch chng minh rng c th lm cho ci khe h khng bao gi ht c, mc d n cng ngy cng rt ngn li. D-nng ngh ra bi ton nh th ny: "Mt hm, chng lc s chy nhanh nh gi A-sin quyt nh ua ti vi mt... mt con ra. Theo bi ra, A-sin chy nhanh ng gp 10 ln ra, nhng phi chp ra 100 mt, tc l

121

cho ra ng trc 100 mt. Cuc thi bt u. Khi A-sin chy ht qung 100 mt - l khong cch lc u gia chng v ra - th ra khng cn ch c na. Trong khong thi gian y, ra b ln c 10 mt. Ri A-sin li chy ht ch 10 mt y. Trong thi gian y ra li tip thm c 1 mt. Asin li tip tc ua, v vt qua c 1 mt, trong khi th ra b ln pha trc c 10 cen-ti-mt ri. Nh vy l khong cch gia A-sin v ra c rt ngn dn. Mt centi-mt, ri mt mi-li-mt, ri mt phn mi mi-li-mt, mt phn trm, mt phn nghn, mt phn triu, mt phn t mi-li-mt. Ra vn lun lun ng trc i th ca mnh. Tuy c cch cht xu, nhng vn l ng trc! Th l ngi chy nhanh nht nc Hy Lp khng ti no ui kp con vt chm chp nht i l con ra". - Chu khng hiu! - ti th tht. - Khng hiu ci g ch? - thuyn trng gng hi. - Khng hiu hai chuyn. Mt l, trong trng hp ny th khe h ch no? - n gin thi! Trong trng hp ny, khe h l khong cch gia A-sin v con ra. Khong cch ngy cng nh dn, nhng khng bao gi mt hn. - ! Chnh ci l iu th hai m chu khng hiu, ti bm ly vn . - Chu khng hiu, th l rt tt y, - thuyn trng ni. - Bi v trong lp lun, D-nng phm mt sai lm v mt l gch dn ng n kt lun sai. Nu A-sin chy ht on ng 100 mt trong 10 giy chng hn, th trong 20 giy chng s chy ht mt on ng di gp i, l 200 mt.Cn con ra trong 20 giy ch mi vt c 20 mt v ch ng sau A-sin 80 mt. - Trong 20 giy m b c 20 mt l qu nhiu i vi ra, lm g m ra b nhanh n th, - ti ni. - y l ra tht, - thuyn trng phn i, - cn y ch l quy c thi. y l con ra nh thng thi D-nng ba ra. - Thng thi lm cng ni di nhiu! - ng vi kt lun nh th chu i? D nhin l D-nng lm. Nhng ng l nh bc hc u tin hnh dung c nhng i lng v cng nh, tc l nhng i lng ngy cng tin gn n s khng, nhng khng
122

bao gi t ti s khng. Thnh ra, D-nng dng nh nhn thy trc s xut hin trong khoa hc mt khi nim m nhiu th k sau mi n th k XVII, mi c pht hin gn nh ng thi bi hai v nhn: mt ngi Anh l I-xc Niu tn v mt ngi c l Gt-ph-rt Vin-hem Lp-nt. V chnh pht minh ny to ra c mt bc ngot trong ton hc. Dng nhng i lng v cng nh, cc nh bc hc gii c nhiu bi ton m t xa ti thi cha ai gii c. V iu ch yu l t vic p dng ton hc vo i sng thc t m rng rt nhiu. Nhn y, bc cng ni cc chu bit cho mi n ngy nay vic nghin cu cc i lng v cng nh cng vn l mt trong nhng vn chnh ca khoa hc hin i.

123

28 thng S Khng

CH DA VNG CHC

Thuyn chng ti i trong sng m dy c, khng thy o, khng thy vnh, khng thy bn tu... Ti bun v hn, nh t lin qu. Thuyn trng bn k chuyn vui chng ti qun ni nh nh. Cu chuyn loanh quanh, nhng cui cng li tr v vng quc ca ton hc. - L no ton hc khng phi l mnh t m trn mc ln th khoa hc ht sc a dng ? - ng hi, - Thot tin, ton hc xut hin n cho thin vn hc, v thin vn hc l mn khoa hc c nht v cn thit nht i vi loi ngi. - Ti sao li cn thit nht. - ti thc mc. - Mn thin vn hc nghin cu cc thin th m con ngi th sng trn Tri t. - Nhng Tri t cng l mt thin th, - thuyn trng p li. Thnh th, gia Tri t v cc thin th khc c mt mi lin quan qua li. Trong thi c i xa xa, qua vic i chiu nhng hin tng khc nhau con ngi hiu iu . Con ngi ai nhn thy rng nhiu chuyn xy ra trn Tri t, trong thin nhin xung quanh mnh, c lin quan vi nhng chuyn xy ra trn tri, chng hn lin quan vi chuyn ng ca Mt Tri. Con ngi nhn thy rng, Mn Tri bao gi cng mc mt pha, ln mt pha. V nh , trn Tri t mi c lc sng lc ti. Da theo Mt Tri, ngi ra tnh ngy, chia thnh ban ngy, ban m. Cng da theo chuyn ng ca Mt Tri gia cc v sao, con ngi chia cuc i mnh thnh nm, thng. Cc sao trn bu tri gip con ngi xc nh ma l, ma cn, v cy, v cy, v gt. Nh xem sao trn tri m ngi i bin khng b lc trn bin khi. Chnh v vy bc mi ni rng thi xa, khoa thin vn hc l mt khoa hc rt cp bch i vi loi ngi. Nhng khoa thin vn hc khng th tn ti nu khng c ton hc. i vi cc khoa hc khc cng vy. Dn dn, ton hc thm nhp vo nhng lnh vc hot ng v tri thc rt khc nhau ca loi ngi. Khng c ton hc th khng th c mn trc a, ngnh ng tu, hot ng thng mi c. V trong thi i ngy nay khng c ton hc th khng mt ngnh khoa hc no c th hot ng c. Cc ngnh vt l, ha hc, y hc, nng hc, trit hc, kinh t chnh tr hc v. v. u cn n ton c.

124

- C mn thng k na, - ti ni xen. - Rt ng! C mn thng k na. Tt c cc mn khoa hc s khng th tn ti nu khng c ton hc. Tm li bc hi vng rng by gi cc chu u cng nhn ton hc qu tht l ch da vng chc ca mi ngnh khoa hc, v do ca ton b cuc sng ca chng ta.

125

29 thng S Khng

HAI HT U

Li mt ngy na khng thy t lin. Mnh mng ton l nc. Thuyn trng quyt nh tip tc cuc trao i hm qua ca chng ti. ng m u: - Hm qua chng ta cng nhau nhn nh rng, thi i hin nay m khng c ton hc th khng lm c tr trng g ht. Nhng mun vn dng ton hc th cn nhng g? - Cn thuc lng bng cu chng! - ti nhanh nhu tr li. - n thua g!- thuyn trng lc u. - Phi bit nhiu hn na. V ci chnh l phi bit cch suy ngh. V khng phi l suy ngh chung chung, m l suy ngh theo ton hc. cc chu d hnh dung hn, bc ra cho cc chu mt bi ton. Cc chu hy tng tng mt qu cu tht nh, mt ht

126

u cng c. Ta ly mt si ch cun mt vng quanh xch o ca n. Ta tho si ch xch o y ra khi ht u, dui thng n ra ri ta ni thm ch cho n di thm mt mt na. on ta t si ch ni di thm ln mt bn thnh mt ng trn, v ta t ht u vo ng tm im ng trn ny. Sau ta o xem khe h gia ng trn v ht u l bao nhiu. Bc cam oan rng khe y xp x 6 cen-ti-mt. By gi chng ta lm li th nghim ny vi Tri t. - y! y! - Pi ku. - Tri t c phi l ht u u! - Th tr tng tng lm g? - thuyn trng hi. - Vy chng ta hy tng tng trong c rng chng ta tho xch o ra khi Tri t v un thng n ra. Ta s c mt si dy di 40 triu mt. Ta ni cho n di thm mt mt na. - Cng ch thm mt mt thi ? - ! Ri ta ni hai u ca ng xch o di thm mt mt y li, un n thnh vng trn ri lng vo Tri t. Phi gi cho n khi "ri", bi v gia xch o v Tri t cng c mt khe h. Cc chu th ngh xem khe h y rng bao nhiu no? - Chc hn soi knh hin vi cng khng thy, ti pht biu. - Mt mt so vi 40 triu mt th ngha l g? - Xem th bit chu cn cha bit cch suy ngh theo ton hc, thuyn trng ni. - Khong cch gia ng xch o mi c ni di v ng xch o c cng vn th, chng 16 cen-ti-mt. Ti trn trn mt ngc nhin. - C ging mt ch ln th chng ch g. Tt hn l phi nh li xem t s gia chiu di ca ng trn so vi ng knh hay bn knh ca n l bao nhiu, - thuyn trng khuyn. Chng ti ngh thuyn trng ging t m hn chng ti mi hiu, nhng ng mt mc chi t, bt chng ti phi t gii ly. V chng ti khi lng tng, nhm ln vi nhng s ln hng triu, ng khuyn chng ti nn th li bi ton trn mt qu cu c ng knh 100 cen-ti-mt. May thay, Pi (bao gi anh ta cng tm ra c li thot khi th b) ngh hy gc bi ton kh li n khi v nh. D nhin ti ng h ngay ngh ca Pi. V v chng ti c hai ngi nn thuyn trng b thuc v thiu s v ng nh chu thua.

127

30 thng S Khng

CI M CI LNG CHIM

Vn khng thy bn b. Nhng thuyn trng cam oan rng ngy mai nht nh chng ti s gh vo b v s gp mt chuyn bt ng rt l th y. Chng ti mng qunh, reo m ln, ri ln, ri ln, thi th tr trn boong thuyn. Thuyn trng ch tm tm ci. Cui cng ng mi ni. - Cc chu nho ln c y. Th th ta th t chc mt cuc thi u th thao - ton hc nho nh no. ng rt t sau lng ra mt ci m mm rng vnh bng n trng mut nh tuyt. Trn m rung rinh mt chic lng iu cong cong. Ti v Pi nhn chng chc vo ci m. V chng ti mng qunh khi bit thuyn trng sp em n tng cho chng ti. Thc ra, mun ly c ci m, phi gii c mt bi ton xong xong ci .

128

Thuyn trng ni: - Cc chu phi i chng ngc theo kiu trng chui, tng cng c hai chu phi i l 11 mt. Mt chu phi i nhiu hn chu kia 10 mt. khng chu no pht lng, bc s tng chu no i c khong ng di chic m, chu kia th c chic lng chim. Nh y, khong ng tng cng ca c hai chu phi ng l 11 mt. D nhin, hai chng ti a no cng mun c ci m, cho nn chng ti phi rt thm. Ti may mn rt c thm tt. Nhng Pi cng chng bun, v anh ta rt thch chic lng chim. Chng ti bt u "trng chui" Thuyn trng vy m, cuc thi bt u. Pi i c 1 mt, ti 10 mt. C thy 11 mt. Th l xong xui! Nhng thuyn trng li khng trao gii thung. ng gii thch rng chng ti khng theo ng lut chi: Pi i 1 mt, ti 10 mt. Nhng 10 ch hn 1 c 9 thi. Bc tht! Chng ti bt u "trng chui". Thuyn trng vy tay, cuc thi thc hin ng iu kin thuyn trng nu ra. on mi, ngh mi nt c, vn khng ra. M ci m mm ci lng chim trng mut nh tuyt vn c nm trong tay thuyn trng. C bn no gip ti ly c chic m y khng no?

129

31 thng S Khng Ti ng mt hy nng ti, bn hi! Thuyn chng ti lao vo ci xa xm... ang trt theo ng e-lp tuyt trn Ti bay mi, bay theo vnh Tri t!

CHNG TI BAY!

y l my cu th ti sng tc sau ny, ch lc y cn bng d no m lm th na! Qu tht, ti bay vo v tr cng vi anh ph bp, Pi v thuyn trng n V trn con tu "E-lp - 1". l ci chuyn bt ng m hm qua thuyn trng ni ti. Ni chung, ti t ra gan d v trong sut thi gian bay khng h nhc nhch t no. Ngi ta buc ti vo gh chc n th cng bng tha. Pi cng c buc chc nh th. Cn i vi thuyn trng th khng phi lo ri. ng c l lng, nho ln th sc trong khng trung! Thuyn trng ni rng ti vi Pi cng c th bay l lng y (d nhin nu khng b buc vo gh): bi v hin gi chng ti ang trng thi khng trng lng, tc l chng ti b mt trng lng! Th trng lng bin i u nh? Gi b m S Tm ca ti y th hay bit my, bi v m ti thng c c ao gy i c mi cn! - Khng nht thit c phi bay vo v tr mi thc hin c chuyn - thuyn trng ni. - C th lm mt trng lng bng cch khc. - Bc mun ni n vn n king phi khng? - Pi hi. - ng hn l bc mun ni n vic cha bnh bng th dc, thuyn trng tr li nghim tc... Cn mun mt trng lng th ch cn ng trn nc t nhy xung cng ri. C iu l trng thi khng trng lng ny ngn ngi qu, n khi ta chm chn ti t l ht. Bt c vt th no ang ri cng u mt trng lng. Trng lng ch tr li vi vt th khi no xut hin mt chng ngi vt cn tr n ri. Chnh v th m cc qu cu c trng lng khc nhau ca Ga-li-l u ri n t cng mt lc: trong khi ri, chng khng nng cht no ht.

130

- Chu khng hiu! - ti ni. - Qu cu ri t thp nghing xung t. Th ri sau chng i u? Thuyn trng chm chn vo trn. - i u ? i v pha trung tm Tri t, chnh chng ta cng b sc ht ca Tri t ko v . - Bc ni, - Pi ni xen vo, - trng thi khng trng lng xut hin trong lc vt th ang ri t do. Nhng hin gi chng ta c ri i u u? Thuyn trng bc mnh, ln mt vng trong khng kh. - Sao khng ri? Chnh l chng ta ang ri, tng pht, tng giy. Ri lin tc y ch! Nu nh chng ta khng ang ri xung Tri t th chng ta bay vt v pha mt ngi sao xa lc no ri y ch! Bi v, chng ta lun lun b tn la y i c m. - Kh ni chuyn vi bc lm! - ti th di. - Lc th ni chng ta ang ri xung Tri t, lc th ni chng ta ang b tn la y i xa. - ng th, - thuyn trng ni. - Chng ta ng thi bay theo hai hng v hai hng y i lp nhau, ta h nh ko co vi nhau. chng khi "ti thn", con tu ca chng ta khng chn hng ny, cng khng chn hng kia, m chn mt hng th ba. Kt hp hai hng li, ta c ci gi l qu o ca con tu, tc l ng cong m con tu ca chng ta ang quay xung quanh Tri t. - Chc y l ng trn. - Pi on. Nhng thuyn trng bo rng, y khng phi l ng trn, m l ng e-lp. Tt c cc hnh tinh quay xung quanh Mt Tri u theo cc ng e-lp. Cc v tinh cng quay quanh cc hnh tinh theo cc ng elp. Cn tu ca chng ta cng l mt v tinh ca Tri t (c iu y l v tinh nhn to), nn chng ta chng cn cch no khc l cng bay, theo ng e-lp. Thuyn trng ni tip: - Th nhng ci vic cc hnh tinh quay xung quanh Mt Tri theo cc ng e-lp khng phi l ngay mt lc loi ngi bit u. Cng khng phi ngay mt lc loi ngi bit Tri t quay xung quanh mt Tri u. Xa kia ngi ta c tng Tri t ng yn mt ch, v tt c cc thin th u quay xung quanh n. Ngi ta coi Tri t l trung tm v tr. Nhng nh thin vn hc v i ngi Ba Lan l Ni-c-lai C-pc-nich chng minh c rng Tri t cng l mt thin th nh cc hnh tinh khc, v tt c cc hnh tinh, trong cTri t, u quay xung quanh Mt
131

Tri, mi hnh tinh quay theo mt qu o ring. Thc ra, hnh th cc qu o nh th no khng phi do C-pc-nch tm ra, m do nh thin vn hc v i ngi c l Gi-han K-p-le tm ra. Chnh ng xc nh c rng cc hnh tinh quay xung quanh Mt Tri theo nhng ng e-lp.

D nhin chng ti rt mun bit e-lp l g, hnh th n nh th no. Nhng, thuyn trng bo rng ang "chng v ln tri" nh th ny th lm sao v c e-lp. ng ha khi no tr v Tri t... tc l tr v thuyn, th s ging cho chng ti nghe. Thuyn trng gi ng li ha. Khi chng ti tr v thuyn, ng gi chng ti vo trong khoang, ng chun b sn mt ci bng v mt t giy trng nh gia. ng ly mt si ch, tht nt hai u ri x vo mi nt mt ci inh ghim. on ng xuyn hai inh ghim vo t giy cch nhau mt khong ngn hn si ch si ch khng b cng m chng thoi mi. Sau ng ly mt cy bt ch vc nhn, dng u bt c cng si ch, ri va gi si ch cng va a bt ch trn mt giy. u bt ch vch mt ng ging nh qu trng c u t.

132

- y hnh e-lp nh th y, - ng ni. - Tri t quay xung quanh Mt Tri theo mt ng na n nh th - Th Mt Tri nm ch no? Chc l ng gia? - ti hi. - Khng, Mt Tri mt trong hai tiu im ca e-lp. ra th, n by gi ti mi hiu c mt s iu s ng v bu tri trc mt ti. Ch : Xin cc bn ng ngc nhin. Hm nay l ngy 31. Trong thng S Khng c nhng 33 ngy kia!

133

32 thng S Khng

CH S T TRONG SA MC Chuyn i bin ca chng ti sp kt thc. Hin gi chng ti ang rong thuyn trn vnh Hi Hc. Khi thuyn thuyn trng ni: vo vnh,

- Bc hi vng rng s khng chu no thc mc hi hc c dnh dng g vi cc nh ton hc. Bi v, a tr con cng bit rng hi hc nh dng n mi ngi. Hi hc cn thit cho nh vn khi vit nhng truyn ci. Hi hc cng cn thit khng km i vi nh bc hc ang nghin cu nhng vn phc tp nht. Mt s ngi ngh rng, cc nh khoa hc l nhng con ngi kh khan v khc kh. Hon ton khng phi nh th! Cc nh bc hc rt ham c sch, m nghe nhc, v hn na bao gi h cng thch ni a, v h hiu gi tr ca mt cu ni a hm hnh. Ngi ta thng ni, trong khoa hc, 999 ln tht bi, mi c mt ln thnh cng. Th th, khng c hi hc th sng lm sao c!

134

Cng vic cng nghim tc th cng cn thnh thong xen vi ting ci sng khoi. Chnh v th m cc nh bc hc thch ngh ra th bi ton nghch l, nu nhng cu hi ng nghnh v tim ra nhng li gii hm hnh. S hm hnh v ti ng bin nhiu khi gip cc v nhn trong nhng tnh hung kh khn. - Chc bc - mun n n C-ri-xtp C-lng ch g, - anh hoa tiu Ig-rch ngt li thuyn trng. - Mi ngi u bit C-lng d nh s i ti n bng con ng ngn nht. ng nh s khng a thuyn i v hng ng, vng quanh chu Phi nh trc nay ngi ta vn i, m i v hng ty mt ln na xc minh Tri t l mt qu cu. Chun b cho cuc thm him, cn nhiu tin bc. Song cc v quan i thn Ty Ban Nha m ng ti xin gip u tr tr khng mun cp tin cho nh hng hi gan d. H cho rng d nh ca C-lng tht l l bch. H bo rng nu qu tht i v pha ty m n c n th t lu c ngi ngh ra ri, ch chng phi i n lt C-lng. Nghe cc v vin l do nh th, C-lng bn ly ra mt qu trng g ri ngh mt v no t c qu trng ln bn trn u tht ca qu trng m khng ! Ht v ny n v khc ln lm th u lc u b tay. Lc y, C-lng mi p nh u nhn ca qu trng ln bn. V trng lm xung mt cht v qu trng ng thng nh ng inh xung bn vy. Ri C-lng ni: "Cc ngi thy y, trc y khng ai ngh ra, nhng...". Th l: ti ng i ca ng c tc
135

dng v ng tranh th c s gip ng nh mnh yu cu. T y, kinh nghim t qu trng ca C-lng tr thnh ngn ng. Nhn y cng ni cc bn bit l cuc thm him khng a C-lng n n nh ng tng, m li n chu M. Th l ng khm ph c mt min t mi ca th gii. M nguyn do tt c l nh qu trng g!.

Anh hoa tiu kt thc cu chuyn. V mi ngi bt u tranh nhau nhc li nhng chuyn khi hi, d dm ca cc nh bc hc. Ring c ti chng nh c chuyn no ht. Cc bn bit y, trc nay ti t c lm vic vi cc cn b khoa hc. Nhng cui cng ti cng phi k mt chuyn v m ti d mt bui hp khoa hc ca cc nh vt l nh th no.

136

Ba y, cc nh bc hc ni ting n d hp. Sau nhng cuc tho lun nghim tc, h ngh ra cch tm gn mt ch s t tnh c chy vo sa mc. Mt nh bc hc ngh nh sau: ly mt ci sng khng l, ri em tt c ct trong sa mc sng qua cc sng y. Nh vy, ch s t nht nh phi tr li trn mt sng v thn hnh ch nh th th lm sao lt qua sng c. Nh bc hc th hai ngh dng mt hng ro ngn i sa mc. R rng l ch s t s mt trong hai na. Ta li ngn i ci na y ra. By gi ch phi lng ch s t trong mt phn t sa mc thi. Th l d hn nhiu! Ta li ngn i ci phn t ra - v c ngn i tip mi cho n khi no "mnh" sa mc c ngn nh n ni ch s t khng cn bit trn u cho thot na. Lc y, tay khng cng bt c. Nh bc hc th ba... Cc cch bt s t ca cc nh bc hc th ba, th t v tt c cc nh bc hc khc, ti khng cn nh, Nhng thuyn trng ni rng hai cch cng lm ri. Nu cc bn ngh thm c cch no na, xin c bin th cho ti nh! Chuyn vui y ch! Tm gn mt ch s t trong sa mc mnh mng.

137

33 thng S Khng

TR V

Hm nay, chng ti th neo ln cui cng trong vnh T. . l ni chng ti bc chn ra i. ng l qu t trn? Th l cuc du lch sp kt thc. Ti nhn r thy b. Trong m ng ng i, c c m S Tm thn yu ca ti. M ti dt theo c Tc v Tp. Nhng khng hiu sao chng li gc u xung. Hai con kh u c v bn khon, c l chng st rut, v chng i mi m khng thy ti tr v m p chng. Anh hoa tiu ra nhng mnh lnh cui cng. Thuyn trng tm bit chng ti v ng khng qun nhc nh ln cui cng rng, mc d chng ti hc hi c nhiu iu trong chuyn i ny, nhng tt c nhng ci mi ch l mt git nc trong bin ton hc mnh mng. Nay mai ng li i bin chuyn na. V ng ha ai mun i, ng li cho i theo. Xch buc neo ku long xong. T trn bn tu, ting hoan h vang dy. V ton i thy th bt u ht bi ca tm bit: Tm bit bin c, Tm bit ma tuyt, bo dng Thuyn qua khp chn ty ng, Nay tr v vi rung ng x s. Ny bn hi? Hy tin li ti, ngi thy th! Hnh trang y y , gn gng. H thuyn trng gi, chng ti li sn sng i ng, Cng bum ln, gi vt trng dng! Chuyn i ca chng ti th l kt thc. Nm 1966
138

139

140