Tolga ALAR

130901030

Snf retmenlii 1.Snf

Tarih Srete Trk Kadnlar / Yrd. Do. Dr. Abdurrahman Kurt

A. slamiyet ncesi Trk Kadnlar

Eski Trk toplumlarnda kadnlarn yksek bir mevkisinin bulunduuna dair genel kan vardr. Baz Trk yaratl destanlarnda kadn, kainatn yaratlna sebep olan bir ilham kayna olarak grlmtr.

lk Trk hakan olarak bilinen Teomana isyan eden olu Metenin, babasna kar askerlerinin sadakatini denemek iin, her ne kadar elerini veya nianllarn hedef alarak ok atmalarn emretmesi, dinlemeyenleri idam etmesi, kadnlara yaklam asndan olumsuz tavr gsterse de genelde kadn ile erkein bu toplumda eit haklara sahip olduu anlalmaktadr.lkenin birinci hanm konumunda olan hatunun, lenlerde, kurultaylarda ve tapnmalarda hemen hakann sol yanbanda durmas ve ynetim tarafndan karlan fermanlara hakan ile hatun emrediyor ki eklinde balanmas bunun ak belirtisidir. Ynetimde Hakann orta olan kadna Trkn ad verilirdi.ki cins arasndaki eitlik, halk tabakalarnda da grlmekteydi. Asya Hunlarndan beri kadnlarn ata binip ok att, gre gibi sporlar yapt hatta savalara katld bilinmektedir.

Sosyal hayatta olduka aktif katlm gsteren kadnlar, yerli ve yabanc erkeklerden kamamakla beraber namus ve iffetlerine son derece dkndler. Bu yzden fuhu ve zina nadirdi. Zina toplumda nefretle karlandndan bu suu ileyen kadn ve erkei ortaya karrlarsa, onlar derhal iki paraya blerlerdi. Arap seyyah bn Fazlan, Seyahatnamesinde bu konuyla ilgili ilgin bilgiler vermektedir. Onun gzlemlerine gre Bulgar Trkleri, kadn-erkek hep beraber nehre girip rlplak ykandklar halde herhangi bir ekilde zina etmezlerdi. Zina onlara gre en byk sutu. Zina edenin stats ne olursa olsun, yere aklan drt kaza el ve ayaklarn balayarak onu boynundan itibaren iki paraya ayrdktan sonra paralarn bir aaca asarlard. Zina olaylarna Ouzlarn da ok sert tepkiler gsterdii grlr. yle ki Ouzlar, kadnlarnn en mahrem yerlerini bile yabanclarn grmesinden endie etmezler ve bu durumun, kadnn onu rtp te bakalarna msaade etmesinden daha iyi olduunu dnrlerdi.

Yakut inancna gre kadnlar doum yapaca zaman imdatlarna koan doum tanras Ayztn hi hogryle karlamad bir art vard: Namusunu muhafaza etmemi olan kadnlarn yardmna ne kadar yalvarrlarsa yalvarsnlar ve ne kadar kymetli kurbanlar ve hediyeler sunarlarsa sunsunlar, asla gelmezdi.

Tolga ALAR

130901030

Snf retmenlii 1.Snf

Ylmaz ztunaya gre Gktrklerde fuhu hemen hemen hi grlmezdi. Evli bir kadna tecavzn cezas idamd. Bir gen kza tecavz ise, gen kz evlenmeyi kabul etmedii takdirde yine ayn cezayla karlk grrd.

Gktrk efsanelerinden anlald kadaryla, Trkler baba ailesi dzenine sahiptiler. Ancak ailede stat esas deil de velayete dayanan baba hukuku geerli olduu iin Gkalpe gre, bu aile ataerkil olmayp, babann otoriter kiiliinin yerine yardmc rol nedeniyle, kadn ve erkein eit haklarnn bulunduu peder (ne ataerkil ne de anaerkil) aile tipindedir. Erkekle kadn ailede eit olduu iin ocakta yani evde hem erkein, hem de kadnn ayr ayr mabudu bulunurdu. Erkeinkine od ata, kadnnkine od ana derlerdi. Ancak bu ailede oulun kza gre biraz ayrcal vard. Gktrklerde oul, soy aacnn kt; karde ise o aacn yapraklar gibi grlmekteydi. Ailede olun imtiyazn douran neden, sadece, soyun onunla devam edecei telakkisinden kaynaklanmyordu. Bunun yan sra; fakir den babaya bakmak da ona ait olduundan oul, ister istemez kendiliinden imtiyazl bir konuma ykseliyordu.

Bu aileyi geni aile diye nitelendirenler bulunmakla birlikte, onun kk aile biiminde kurulu bulunmas akla daha uygun gelmektedir. nk her evlilikten yeni bir aile doard. Bu yeni aile, ayr bir eve kar, yeni bir ev-bark kurard. Evlenen erkek, ebeveyninin salnda baba malndan hissesini alr, kz da yumu denilen bir eyiz getirirdi. Gelin ile gveyi mallarn birletirerek bir ev sahibi olurlard. Mstakil kurula n yeni evlerin, baba ocana baz balarla irtibatlar devam etmekteydi. Baba muhta durumda kaldnda olunun malndan bete birini alrd.

Genellikle, dtan evlenmenin (exogamie) geerli olduu Trk ailesinde evlilie kutsal bir birlik nazaryla baklmaktayd. Trkede izdivaca evlenmek anlamnda ev-bark sahibi olmak denir. Eski Trk dilinde mabedin karl bark tr. Ev de mukaddes bir mabet telkki edildiinden bark adn alrd. Bu da Trklerin ev ve ondan treyen evlenmeye izafe ettikleri kutsiyeti gstermektedir.

Gveyi taraf evlenebilmek iin kzn velisine kaln denilen balk veriyordu. Evlenmelerde en ok gze arpan, len erkek kardein dul kalan hanmyla (leviratus) veya ocuksuz olan gen vey anneyle evlenme adetinin varldr.

Trklerin kadnlara fevkalade saygl davrand ve tekeli yaam srdkleri kaynaklarca tasdik edilmi olmakla birlikte bilhassa, fthat zamanlarnda bakabilecekleri kadar e alanlar olurdu. Ouz Destannda, Ouzun amcasnn kzyla evlendiini gryoruz. lk e, hibir zaman deer ve itibarn kaybetmez ve kumalarndan dnyaya gelen ocuklar da onun saylrd.

Tolga ALAR

130901030

Snf retmenlii 1.Snf

Kaynaka

1)GZEL, Hasan Celal,Trkler Ansiklopedisi Trkler Cilt 5,Yeni Trkiye Yaynlar,Ankara,2002.