Zbirka

ZBIRKA ZADATAKA
IZ MEHANIKE FLUIDA
Gradjevinski fakultet Univerziteta u Beogradu
Cedo Maksimovic
Anita Stojimirovic
Slobodan Djordjevic
Dusan Prodanovic
Ana Tomanovic
F = ?
F = C
F
A
p
U
2
/ 2 r
A
p
= ?
sa resenim ispitnim rokovima
Vojislav Marinkovic
Cedo Maksimovic
Anita Stojimirovic
Slobodan Dordevic
Dusan Prodanovic
Ana Deletic
Vojislav Marinkovic
ZBIRKA ZADATAKA
IZ MEHANIKE FLUIDA
sa resenim ispitnim rokovima
trece izdanje
Gradevinski fakultet Univerziteta u Beogradu
Beograd, 2002
ZBIRKA ZADATAKA IZ MEHANIKE FLUIDA
SA RE
SENIM ISPITNIM ROKOVIMA, trece izdanje

Autori:

CEDO MAKSIMOVI
C, ANITA STOJIMIROVI
C,
SLOBODAN DORDEVI
C, DU
SAN PRODANOVI
C,
ANA DELETI
C, VOJISLAV MARINKOVI
C
Recenzenti: GEORGIJE HAJDIN, MARKO IVETI
C
Korektor: MILAN LAZAREVI
C
Obrada teksta: SLOBODAN DORDEVI
C, DU
SAN PRODANOVI
C,
VERA TEJI
C, ANA DELETI
C, VOJISLAV MARINKOVI
C
Obrada crteza: DU
SAN PRODANOVI
C, VLADIMIR JANKOVI
C
Naslovna strana: ANA DELETI
C
Odobreno za stampu: na osnovu odluke VE
CA KATEDARA ZA
HIDROTEHNIKU na sednici odrzanoj 18. decembra 2001. godine
Izdavac: GRADEVINSKI FAKULTET, Bulevar revolucije 73, Beograd
Glavni i odgovorni urednik: BRANISLAV

CORI
Stampa:

CIGOJA

STAMPA, Studentski trg 15, Beograd
CIP Katalogizacija u publikaciji
Narodna biblioteka Srbije, Beograd
532/533(075.8)(076)
ZBIRKA zadataka iz mehanike uida /

Cedo Maksimovic, Anita Stoji-
mirovic, Slobodan Dor devic, Dusan Prodanovic, Ana Deletic, Vojislav
Marinkovic. Beograd : Gra devinski fakultet Univerziteta u Beogradu,
1995 (Beograd :

Cigoja stampa). VIII, 176 str. : graf. prikazi ; 24cm
Tiraz 500.
ISBN 8680049379
1. Maksimovic1, Chedo
a) Mehanika uida Zadaci
ID=42913548
Sadrzaj
1. deo TESTOVI 1
1 Osnovni pojmovi 1
2 Osnovne jednacine 9
3 Veze izme du napona i deformacija 17
4 Turbulentna strujanja 21
5 Dimenzionalna razmatranja i slicnost strujanja 23
6 Kombinovani zadaci 29
7 Prakticni zadaci 33
7.1 Hidrostatika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
7.2 Otpori trenja u cevima . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
7.3 Otpori oblika tela i otpori trenja uz ravnu plocu . . . . . . . 37
7.4 Tecenje u kanalima . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
8 Resenja testova iz 1. dela 41
2. deo ZADACI 45
1 Hidrostatika 45
2 Tecenje pod pritiskom 63
3 Tecenje sa slobodnom povrsinom 89
4 Otpori trenja i otpori oblika 107
iii
iv
3. deo TESTOVI I ZADACI SA ISPITNIH ROKOVA 117
1 Testovi i zadaci 117
Ispitni rok 30. IX 1993. teorijski deo ispita . . . . . . . . . . . . . 117
Ispitni rok 30. IX 1993. zadaci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
Ispitni rok 17. X 1993. teorijski deo ispita . . . . . . . . . . . . . 120
Ispitni rok 17. X 1993. zadaci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
Ispitni rok 27. I 1994. teorijski deo ispita . . . . . . . . . . . . . . 125
Ispitni rok 27. I 1994. zadaci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
Ispitni rok 11. VI 1994. teorijski deo ispita . . . . . . . . . . . . . 128
Ispitni rok 11. VI 1994. zadaci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
Ispitni rok 25. VIII 1994. teorijski deo ispita . . . . . . . . . . . . 132
Ispitni rok 25. VIII 1994. zadaci . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
Ispitni rok 24. I 1995. teorijski deo ispita . . . . . . . . . . . . . . 141
Ispitni rok 24. I 1995. zadaci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
Ispitni rok 28. III 1995. teorijski deo ispita . . . . . . . . . . . . . 145
Ispitni rok 28. III 1995. zadaci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
Ispitni rok 11. VI 1995. teorijski deo ispita . . . . . . . . . . . . . 149
Ispitni rok 11. VI 1995. zadaci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
Ispitni rok 3. IX 1995. zadaci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
2 Resenja testova i zadataka iz 3. dela 163
Ispitni rok 30. IX 1993. resenja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
Ispitni rok 17. X 1993. resenja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
Ispitni rok 27. I 1994. resenja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
Ispitni rok 11. VI 1994. resenja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
Ispitni rok 25. VIII 1994. resenja . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
Ispitni rok 24. I 1995. resenja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
Ispitni rok 28. III 1995. resenja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
Ispitni rok 11. VI 1995. resenja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
Ispitni rok 3. IX 1995. resenja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
Predgovor
Prethodna dva izdanja knjige Zbirka zadataka iz Mehanike uida, objavlje-
na 1993. i 1995. godine u ukupnom tirazu od 1000 primeraka, rasprodata su i
to je bio povod za pripremu novog izdanja. Uocen je manji broj stamparskih
gresaka i nepreciznosti na slikama, sto je u ovom izdanju otklonjeno. Autori
se zahvaljuju studentima na saradnji u otkrivanju gresaka, kao i Nenadu
Jacimovicu koji je ove greske ispravio.
Knjiga ima tri dela.
Prvi deo cine pitanja sa testova, grupisana u sedam oblasti, od kojih su prvih
pet analogne poglavljima u udzbeniku Mehanika uida profesora Georgija
Hajdina, a preostale dve su: Kombinovani zadaci i Prakticni zadaci. Resenja
ovih testova nalaze se na kraju prvog dela (str. 4144).
U drugom delu su zadaci, grupisani u cetiri oblasti: Hidrostatika, Tecenje
pod pritiskom, Tecenje sa slobodnom povrsinom i Otpori trenja i otpori
oblika. Resenja zadataka data su odmah nakon postavke, s tim da su nesto
detaljnija objasnjenja data kod prvih, karakteristicnih problema iz pojedinih
oblasti.
Treci deo cine kompletni testovi i zadaci sa jedanaest rokova sa ispita iz pe-
rioda izme du prva dva izdanja ove knjige. Njihova resenja data su na kraju,
i to samo konacni rezultati, bez detaljnog objasnjenja. Time se sugerise
studentima da prvo pokusaju samostalno da rese neki ispitni rok u celini (u
predvi denom vremenu), pa tek nakon toga da pogledaju resenja.
I ovom prilikom se naglasava da paznju treba usmeriti na razumevanje teo-
rijskih osnova za resavanje zadataka i principa koji se u tome primenjuju,
odnosno vazno je ovladavanje sustinom problema, sto se najlakse postize
kroz pracenje predavanja i koncentrisan rad na racunskim i laboratorijskim
v
vi
vezbanjima. Dakle, ovu Zbirku treba prevashodno koristiti za proveru napre-
dovanja u procesu sticanja znanja, jer resavanje velikog broja zadataka po
nekakvim sablonima i citanje resenja nemaju mnogo svrhe.
Beograd, januara 2002. Autori
Predgovor izdanju iz 1993.
godine
Za potrebe nastave iz predmeta Mehanika uida na Gra devinskom fakultetu
u Beogradu do sada je objavljeno nekoliko izdanja zbirki zadataka
1
. Sva
izdanja objavljena su u vreme dok je nastavom iz ovog predmeta rukovodio
profesor Georgije Hajdin, koji je osnovao predmet, napisao udzbenik koji je
doziveo vise izdanja, i dao pecat daljem toku nastave.
Autori smatraju da je uputno da se i ovom prilikom ponovi deo teksta iz
Predgovora knjige Zadaci iz Mehanike uida sa ispita odrzanih u 1974.
god. izdate 1975. godine:
. . . Ispitni zadaci i njihova resenja ne mogu da budu neposredno sredstvo
za ucenje. Na njima se moze proveriti vec nauceno, i uz to steci, mozda,
izvesno iskustvo za rad na samom ispitu. Kod dela studenata, medutim, po-
stoji pogresno shvatanje da ce se iz mnostva ispitnih zadataka sve nauciti, a
1
Objavljena su sledeca izdanja:
Zadaci iz Mehanike uida sa ispita odrzanih u 1974. god., (autori G. Hajdin, S.
Kulacin,

C. Maksimovic), 1975;
Zadaci iz Mehanike uida sa ispita odrzanih u 1975. god., (autori G. Hajdin, S.
Kulacin,

C. Maksimovic, M. Ivetic), 1977;
Zadaci iz Mehanike uida sa ispita odrzanih u 1974. i 1975. god., drugo izdanje
u kome su objedinjene prethodne dve knjige (autori G. Hajdin, S. Kulacin,

C.
Maksimovic, M. Ivetic), 1978;
Zadaci iz Mehanike uida sa ispita odrzanih u 1974. i 1975. god., trece izdanje u
kome je primenjen SI me dunarodni sistem jedinica (autori G. Hajdin,

C. Mak-
simovic, A.

Spoljaric), 1980;
Zadaci iz Mehanike uida sa ispita odrzanih u 1974. i 1975. god., cetvrto izdanje
(autori G. Hajdin,

C. Maksimovic, M. Ivetic, A.

Spoljaric), 1984;
Zadaci iz Mehanike uida sa ispita odrzanih u 1974. i 1975. god., peto izdanje
(autori G. Hajdin,

C. Maksimovic, M. Ivetic, A.

Spoljaric), 1990.
vii
viii
ima i tako naivnih koji misle da bi resenje iz nekog ranijeg zadatka mogli isko-
ristiti neposredno na ispitu, a i tako neodgovornih da uce samo pregledajuci
ispitne zadatke. Mozda su i takvi razlozi nametnuli zahtev studenata da se
izda zbirka ispitnih zadataka. To bi bilo pogresno stoga sto je ova zbirka
namenjena ozbiljnim studentima kojima ce ona koristiti za proveru znanja
stecenog na vezbanjima gde su savladali one osnovne principe koje zadaci
samo primenjuju . . .
U ovoj knjizi obra deni su novi zadaci (sa ispitnih rokova iz poslednjih neko-
liko godina) i to uz izvesne izmene u redosledu materije u odnosu na pret-
hodnu Zbirku. Knjiga ima dva dela. Prvi deo cine testovi, grupisani u
sedam oblasti, od kojih su prvih pet analogne poglavljima u udzbeniku
Mehanika uida prof. G. Hajdina, a preostale dve su: Kombinovani zadaci
i Prakticni zadaci. Resenja svih testova nalaze se na kraju knjige. U dru-
gom delu su zadaci, grupisani u cetiri oblasti: Hidrostatika, Tecenje pod
pritiskom, Tecenje sa slobodnom povrsinom i Otpori trenja i otpori oblika.
Resenja zadataka data su odmah nakon postavke, s tim da su nesto detaljnija
objasnjenja data kod prvih, karakteristicnih problema iz pojedinih oblasti.
Uz izvesne izmene u organizaciji vezbanja, autori se nadaju da ce ova knji-
ga omoguciti bolje razumevanje i lakse savladavanje materije iz predmeta
Mehanika uida na Gra devinskom fakultetu u Beogradu cijim studentima je
ona prvenstveno i namenjena. Tako de, autori se nadaju da ce knjiga korisno
posluziti i studentima drugih gra devinskih i srodnih fakulteta.
Recenzenti ove knjige bili su profesor Georgije Hajdin i docent Marko Ivetic,
cije su sugestije i uocene greske doprinele njenom kvalitetu, a tehnicku
obradu materijala obavili su, pored treceg autora (tekst) i cetvrtog autora
(tekst, crtezi) i sluzbenici Instituta za hidrotehniku Gra devinskog fakulteta
u Beogradu Vera Tejic (tekst testova) i Vladimir Jankovic (crtezi), na cemu
im se autori iskreno zahvaljuju.
Beograd, septembra 1993.

C. Maksimovic
A. Stojimirovic
S. Dor devic
D. Prodanovic
A. Tomanovic
1
Osnovni pojmovi
1. deo TESTOVI
1.1 Kroz tacku A su prosla tri delica. Oni su sada (posmatrani u istom
trenutku vremena) u tackama B, C i D. Nijedan od ovih delica, niti
je prosao, niti ce proci kroz druge dve tacke (npr. delic koji se nalazi
u tacki C nece proci kroz tacke B i D). Zakljucuje se:
1. tacke A i D se nalaze na istoj trajektoriji;
2. tacke C i D se nalaze na istoj trajektoriji;
3. tacke B, C i D se nalaze na istoj emisionoj liniji;
4. tacke A i B se nalaze na istoj trajektoriji.
1.2 Trajektorija prvog delica je osa x
1
, a drugoga osa x
2
. Oba se krecu
jednoliko, brzinom od 2 m/s. Prvi je bio u koordinatnom pocetku u
trenutku t = 0, a drugi u trenutku t = 5 s. Na istoj emisionoj liniji
leze tacka na osi x
1
udaljena 20 m od koordinatnog pocetka i tacka na
osi x
2
udaljena od koordinatnog pocetka za rastojanje:
x
2
=
(jedinice)
1.3 Za jedan primer strujanja, brzina je izrazena sa:
u
1
= U
0
_
t
T
+
x
2
L
_
; u
2
= u
3
= 0.
1
2 1. Osnovni pojmovi
a vrednosti konstanti su:
U
0
= 2 m/s, T = 100 s, L = 0.5 m.
Ubrzanje delica, koji se u trenutku t = 20 s nalazi na polozaju
x
2
= 0.25 m, iznosi:
(jedinice)
1.4 Trajektorija delica je data sa:
x
2
1
+x
2
2
= r
2
Komponenta brzine delica u
2
, u pravcu x
2
, jednaka je nuli u sledecim
tackama (x
1
, x
2
) trajektorije:
(0, 0) (0, r) (0, r) (r, 0) (r, 0) (r, r)
1.5 U jednoj odre denoj tacki, neprekidno se mere sve tri komponente brzine.
Iz tih merenja, pored vektora brzine, moguce je odrediti i:
1. parcijalne izvode komponenata brzine po sve tri koordinatne ose;
2. parcijalne izvode komponenata brzine po vremenu;
3. lokalno ubrzanje;
4. usputno (konvektivno) ubrzanje.
1.6 U nekom ravanskom strujanju u ravni (x
1
, x
2
) posmatra se jedna struj-
nica. Komponente brzine za tu strujnicu date su sa:
u
1
=
Ux
2
_
x
2
1
+ x
2
2
; u
2
=
Ux
1
_
x
2
1
+x
2
2
; u
3
= 0 ; U = Const.
Zakljucuje se da, u svakoj tacki strujnice, intenzitet vektora brzine:
1. ima konstantnu vrednost;
2. ima vrednost U;
3
3. ima vrednost 2U;
4. ima promenljivu vrednost, s tim da zavisi samo od x
1
;
5. ima promenljivu vrednost, s tim da zavisi samo od x
2
;
6. ima promenljivu vrednost, s tim da zavisi od x
1
i x
2
.
1.7 Za strujanje dato u prethodnom zadatku, jednacina strujnice se moze
izraziti sledecom jednacinom (C = konstanta):
1) x
2
1
+x
2
2
= C; 2) x
1
x
2
= C; 3) x
2
= Cx
1
;
4) x
1
= C; 5) x
2
= C.
1.8 U trenutku T = 4 s snimljena je emisiona linija delica koji su prosli
kroz koordinatni pocetak. Na njoj se nalaze tacke (I) i (II) sa koor-
dinatama:
(x
I
1
= 4 m, x
I
2
= 0) i (x
II
1
= 0, x
II
2
= 2 m).
To su polozaji delica cije su trajektorije apscisna, odnosno ordinatna
osovina i oba delica se krecu jednoliko brzinom ciji je intenzitet
U = 1 m/s. U koordinatnom pocetku prvi delic (I) bio je u trenutku
t
I
= 0, a drugi u trenutku t
II
, gde je t
II
jednako:
1 s 2 s 3 s 4 s 5 s
1.9 Strujnica jednog delica u ustaljenom strujanju se moze izraziti sa:
x
2
=
C
x
1
; C = Const > 0, x
1
< 0.
Komponente brzine u
1
i u
2
bice jednake, tj. u
1
= u
2
, u tacki (x
1
, x
2
):
(1, C) (C, 1) (2, C/2) (
C,
C)
1.10 Strujanje nestisljivog uida je dato sa:
u
1
=
x
2
b
U ; u
2
=
x
1
a
U ; u
3
= 0.
gde su: U, a, b konstante. Za ovo strujanje, jednacina strujnice se moze
napisati kao:
1)
x
1
a
+
x
2
b
= C
2)
x
2
1
a
+
x
2
2
b
= C
3) x
1
=
C
x
2
gde je: C = Const
1.11 Za strujanje navedeno u prethodnom zadatku tvrdi se da su od devi-
jatorskog dela brzina deformacija jednaki nuli sledeci clanovi:
d
11

12

13
21

d
22

23
31

32

d
33
1.12 Voda istice iz otvorenog rezervoara konstantnog horizontalnog preseka
kroz cev sa horizontalnom osovinom. Precnik cevi se niz struju po-
vecava. Nivo vode u rezervoaru se kroz vreme smanjuje. Posmatra
se materijalni izvod brzine delica koji istice kroz cev i konstatuje se
sledece:
1. lokalna komponenta materijalnog izvoda je pozitivna u svim tac-
kama cevi;
2. lokalna komponenta materijalnog izvoda je negativna u svim tac-
kama cevi;
3. konvektivna komponenta materijalnog izvoda je negativna;
4. konvektivna komponenta materijalnog izvoda moze biti i pozi-
tivna i negativna;
5. materijalni izvod moze biti i pozitivan i negativan i jednak nuli.
1.13 Za jedan slucaj neustaljenog laminarnog tecenja nestisljivog uida,
kroz cev kruznog poprecnog preseka (poluprecnika r = Const), sa
pravolinijskom osovinom koja se poklapa sa osom 3, za brzine se moze
napisati:
u
1
= u
2
= 0 (osovine 1 i 2 su u ravni poprecnog preseka);
5
u
3
=
_
U
0
U
0
_
x
2
1
+x
2
2
r
2
__
_
1
t
t
0
_
; U
0
= Const.
Napisano vazi za vremenski interval 0 < t < t
0
= 100 s. Tvrdi se
sledece:
1. lokalno ubrzanje u ovom strujanju jednako je nuli;
2. lokalno ubrzanje postoji samo u pravcu 3;
3. lokalno ubrzanje je, ujedno, i ubrzanje delica, jer konvektivnog
ubrzanja nema.
1.14 U strujanju navedenom u prethodnom zadatku sledece brzine defor-
macija su u celom strujnom polju jednake nuli:
1. brzina dilatacije u pravcu 1;
4. brzina zapreminske dilatacije;
5. brzina klizanja ugla (1, 2);
7. brzina kliizanja ugla (1, 3).
1.15 U jednom strujnom polju brzine dilatacije su date sa:
u
1
x
1
=
u
2
x
2
=
u
3
x
3
;
u
1
x
1
> 0.
dok su brzine klizanja jednake nuli. Tvrdi se sledece:
1. ovo je moguce samo kod stisljivog uida;
2. delic povecava zapreminu;
3. delic menja oblik;
4. delic se izduzuje u pravcima (1) i (2), a skracuje u pravcu (3).
1.16 Uz cvrstu ravnu granicu, polozenu normalno na osu x
2
, brzina u
1
, u
zavisnosti od rastojanja od zida x
2
, odre dena je sa:
u
1
= U
x
2
h
; u
2
= u
3
= 0 ; U = Const.
Sa h je oznaceno rastojanje od zida u kome vazi data zakonitost (i ta
oblast se i posmatra). Tvrdi se da je za x
2
= h brzina u
1
jednaka U.
Za navedeni raspored brzina, za sledece brzine deformacija se tvrdi da
su jednake nuli:
1. brzina dilatacije u pravcu (1);
7. brzina zapreminske dilatacije.
1.17 U laminarnoj uidnoj struji, gde su samo brzine u pravcu x
1
razlicite
od nule, posmatraju se dva uidna delica. Delici se u trenutku t = 0
nalaze na poziciji x
1
= 0 i na me dusobnom rastojanju x
2
= 1 cm
(delic I na x
2
= 4 cm, a delic II na x
2
= 5 cm). U trenutku t = 2 s
delic I se nalazi na poziciji x
1
= 10 cm a delic II na poziciji x
1
= 20 cm.
Tecenje je ustaljeno. Za elementarnu zapreminu koja se nalazi izme du
dva uidna delica, prosecna brzina klizanja iznosi:
1) 1.0 2) 2.5 3) 5.0 4) 10.0
i ima dimenziju: 5) s
1
6) cm/s 7) cm/s
2
1.18 Sfera sa tankim omotacem od celika ispunjena je vazduhom koji se
nalazi pod pritiskom. Prilikom povecanja pritiska vazduha povecace
se i precnik sfere, uz zadrzavanje istog oblika. Pri datim uslovima moze
se zakljuciti sledece:
1. od brzina deformacija postoje i brzine dilatacije i brzine klizanja;
2. postoje samo brzine dilatacije;
3. sferni deo deformacionog rada razlicit je od nule.
1.19 Proucava se sila pritiska na telo u uidnoj struji gde je u svakoj tacki
struje i omotaca tela pritisak jednak p = p
0
= Const. Sila pritiska
kojom uid deluje na telo jednaka je:
0 (nuli) p
0
A
0
p
0
A
pp
7
gde je: A
0
= povrsina omotaca tela, A
pp
= maksimalna povrsina
poprecnog preseka tela upravnog na pravac strujanja.
1.20 Posmatra se strujno polje kod koga od devijatorskog dela deluje samo
napon:
32
=
23
=
_
1
x
3
L
0
_
0
, 0 < x
3
< 2L
0
0
= Const
1
, L
0
= Const
2
,
a) Za posmatrano strujno polje povrsinska sila na elementarnu za-
preminu dV ima razlicite od nule komponente u sledecim pravci-
ma:
1. u pravcu 3;
2. u pravcu 2;
3. u pravcu 1.
b) Svedeno na jedinicu zapremine ista sila:
1. menja se duz pravca 3;
2. menja se duz pravca 2;
3. ostaje konstantna po celom strujnom polju.
1.21 Za strujno polje dato u prethodnom zadatku i za raspored brzina:
u
2
= 2
_
x
3
L
0
x
2
3
2L
2
0
_
U
0
; u
1
= u
3
= 0; U
0
= Const,
motorni rad devijatorskog dela napona, po jedinici zapremine i u je-
dinici vremena, za tacku x
3
= L
0
/2 iznosi:
1) 0 (nula) 2)
(jedinice)
1.22 Dat je sledeci izraz:
u
1
_
p
x
1
_
+ u
2
_
p
x
2
_
+u
3
_
p
x
3
_
gde su: p = pritisak, u
1
, u
2
, u
3
= komponente brzine. Napisani izraz
predstavlja deo rada povrsinskih sila (po jedinici zapremine i u jedinici
vremena) i to je:
1. rad koji se trosi na promenu zapremine;
2. motorni rad sfernog dela napona;
3. deo deformacionog rada.
1.23 Za strujanje u kome se ostvaruju sledece brzine dilatacije:
u
1
x
1
=
u
2
x
2
=
u
3
x
3
= 0.01 s
1
i za pritisak p = 6 kNm
2
deformacioni rad na promeni zapremine, u
jedinici vremena, i po jedinici zapremine iznosi:
(jedinice)
2
Osnovne jednacine
2.1 Za odre deni uidni delic, u odre denom trenutku, gustina iznosi
1.2 kgm
3
, a brzina zapreminske dilatacije u
i
/x
i
jednaka je 0.01 s
1
.
Materijalni izvod gustine delica jednak je:
D
Dt
=
(jedinice)
2.2 Data je sledeca jednacina:
t
+

x
i
(u
i
) = 0
gde je: t = vreme; = gustina; u
i
= komponenta brzine. Napisano
predstavlja:
1. jednacinu kontinuiteta;
2. jednacinu odrzanja kolicine kretanja;
i ona vazi samo za:
3. nestisljiv uid;
4. idealan uid;
5. ustaljeno tecenje.
9
10 2. Osnovne jednacine
2.3 Brzina je odre dena sa:
u
1
= U
0
_
1 +
x
1
L
_
; u
2
= 0 ; u
3
= 0 ,
a gustina izrazom:
=
0
1
_
1 +
x
1
L
_
gde je: U
0
= Const
1
, L = Const
2
,
0
= Const
3
. Tvrdi se sledece:
1. ovo je moguce samo kod stisljivog uida;
2. brzina dilatacije u pravcu (1) iznosi U
0
/L;
3. brzina zapreminske dilatacije je U
0
/L;
4. jednacina o nepromenljivosti mase je zadovoljena.
2.4 Za brzinu i gustinu odre dene u prethodnom zadatku materijalni izvod
gustine za delic na polozaju x
1
= L/2, pri U
0
= 10 m/s, L = 100 m i
0
= 1 kgm
3
, iznosi:
D
Dt
=
(jedinice)
2.5 Za razlicite uslove tecenja posmatraju se clanovi (I) i (II) u jednacini
kontinuiteta:
(I) =
D
Dt
(II) =
u
i
x
i
i zakljucuje se sledece:
1. u svim uslovima tecenja clanovi (I) i (II) su identicni;
2. clanovi (I) i (II) su razliciti za slucaj stisljivog uida;
3. clan (II) je jednak nuli za slucaj nestisljivog uida.
11
2.6 Kroz cev konstantnog poprecnog preseka ustaljeno struji uid. Upore-
duju se stanja u dva poprecna preseka (I i II) udaljena na odre denom
rastojanju, a smer tecenja je od I prema II. Merenja osrednjenih brzina
u presecima I i II su pokazala da je v
I
< v
II
. Iz navedenog se moze
zakljuciti:
1. strujanje je moguce samo ako je uid stisljiv;
2. strujanje je moguce i u slucaju stisljivog i u slucaju nestisljivog
uida;
3. gustina uida u preseku I veca je od gustine u preseku II;
4. gustina uida u preseku I manja je od gustine u preseku II.
2.7 U ustaljenom ravanskom strujanju izme du dve paralelne ploce, od kojih
je jedna pokretna a druga nepokretna, raspored brzina je odre den sa:
u
1
= U
0
x
3
h
; u
2
= u
3
= 0 ; 0 x
3
h
Jedinicni protok (po jednom metru sirine struje) je 5
dm
3
/s
m
, a razmak
izme du ploca je h = 5 cm. Vrednost konstante U
0
iznosi:
U
0
=
(jedinice)
2.8 Kroz cev konstantnog poprecnog preseka (povrsine A = 1m
2
) ustaljeno
struji uid. Upore duju se stanja u dva poprecna preseka (1 i 2) na
odre denom medusobnom rastojanju. Smer tecenja je od 1 ka 2. Mere-
nja osrednjenih brzina u presecima 1 i 2 pokazala su da je v
1
= 0.6 m/s,
a v
2
= 0.5 m/s, dok gustina u preseku 1 iznosi
1
= 1.2 kg/m
3
. Gustina
u preseku 2 (
2
) iznosi (kg/m
3
):
0.48 0.96 1.00 1.44 1.50 1.92
2.9 Za jedan uidni delic, u odre denom trenutku, gustina iznosi 1.2 kg/m
3
,
a brzine dilatacije su date sa:
u
1
x
1
=
u
2
x
2
=
u
3
x
3
= 0.02 s
1
Materijalni izvod gustine delica jednak je:
D
Dt
=
(jedinice)
2.10 Dinamicka jednacina za elementarnu masu uida glasi:
u
j
t
+ u
i
u
j
x
i
= f
j

1
p
x
j
+
1
d
ij
x
i
gde je: = gustina, t = vreme, u
i
, u
j
= komponente brzine, f
j
=
zapreminska sila po jedinici mase, p = pritisak,
d
ij
= devijatorski
napon. Istu jednacinu treba napisati za horizontalni pravac (1) i to
za strujanje uida pod sledecim uslovima: od zapreminskih sila deluje
samo tezina; strujanje je ustaljeno i jednoliko (nema ubrzanja delica);
od devijatorskog dela napona deluje samo
d
12
=
d
21
:
Napomena: umesto indeksa i, j obavezno upisati brojeve 1, 2 i 3.
2.11 Dinamicka jednacina za odre deno strujanje nestisljivog uida svodi se
na:
u
1
u
1
x
1
=
1
p
x
1
gde je: p = pritisak, = gustina, u = brzina. Za to strujanje se moze
zakljuciti:
1. strujanje je neustaljeno;
2. nema uticaja zapreminskih sila;
3. lokalna komponenta ubrzanja jednaka je nuli;
4. od povrsinskih sila deluje samo sferni deo napona.
13
2.12 Dat je integral:
_
A
u
i
n
j
u
j
dA
gde je: = gustina, A = povrsina koja ogranicava zapreminu V , n
i
=
ort normale i u
i
i u
j
= komponente brzine.
Napisani integral je:
1. vektorska velicina u pravcu i;
2. vektorska velicina u pravcu j;
3. skalarna velicina;
4. protok kolicine kretanja kroz povrsinu A;
5. protok mase kroz povrsinu A.
2.13 Posmatra se materijalni izvod brzine delica u pravcu (2):
Du
2
Dt
=
u
2
t
+u
1
u
2
x
1
+ u
2
u
2
x
2
+u
3
u
2
x
3
Masa delica je dV, gde je: = gustina, a dV = zapremina delica.
Ako se napisani izraz pomnozi sa dV dobice se izraz koji je jed-
nak:
1. inercijalnoj sili delica u pravcu (2);
2. zapreminskoj sili delica u pravcu (2);
3. povrsinskoj sili delica u pravcu (2).
2.14 Pri protoku Q
1
horizontalni mlaz nestisljivog uida udara u vertikalnu
plocu silom F
1
. Ako se protok poveca tako da je Q
2
= 2Q
1
(pri cemu
poprecni presek mlaza ostaje isti), sila F
2
kojom ce mlaz delovati na
vertikalnu plocu bice jednaka sili:
1
16
F
1
1
4
F
1
1
2
F
1
F
1
2F
1
4F
1
16F
1
2.15 Posmatra se masa uida smestena u zapreminu (V ), koja je ome de-
na povrsinom (A). Na masu deluju povrsinske i zapreminske sile, cija
zbirna vrednost iznosi 1200 N. Strujanje je ustaljeno. Navedena vred-
nost od 1200 N jednaka je sledecem:
1)
_
A
u
i
n
i
dA; 2)
_
A
u
j
u
i
n
i
dA;
3)
_
V
t
(u
j
) dV ; 4)
_
V
t
dV ;
gde su: u
i
i u
j
= komponente brzine, = gustina, n
i
= ort spoljne
normale na povrsinu (A) i t = vreme.
2.16 Posmatra se ustaljeno strujanje nestisljivog uida kroz cev usmerenu
u pravcu x
1
. Komponente brzine su date sa:
u
1
= u
1
(x
1
, x
2
, x
3
) ; u
2
= u
2
(x
1
, x
2
, x
3
) ; u
3
= u
3
(x
1
, x
2
, x
3
).
Daje se izraz:
_
A
u
1
(u
1
) dA
gde je: = gustina, A = povrsina poprecnog preseka cevi. Za jedan
poprecni presek cevi napisani izraz predstavlja:
1. protok kineticke energije;
2. protok mase uida;
3. komponentu inercijalne sile u pravcu x
1
.
2.17 Za strujanje iz prethodnog zadatka vazi sledeca nejednakost:
_
A
1
u
1
(u
1
) dA
_
A
2
u
1
(u
1
) dA > 0
gde su A
1
i A
2
povrsine poprecnih preseka cevi (A
1
= uzvodni pre-
sek, A
2
= nizvodni presek posmatranog segmenta cevi). Navedeno je
moguce ako je:
1) A
1
= A
2
2) A
1
> A
2
3) A
1
< A
2
15
2.18 Posmatra se koleno (luk) na cevi konstantnog kruznog poprecnog pre-
seka koja lezi u horizontalnoj ravni. Koleno predstavlja spoj cevi koje
zaklapaju ugao od 120
0
. Poprecni presek cevi je 1 m
2
, a protok kroz
cev iznosi 2 m
3
/s. Uz zanemarenje gubitka energije na kolenu, pri pije-
zometarskoj koti (na mestu kolena) koja je 4 m visa u odnosu na kotu
osovine cevi, intenzitet ukupne horizontalne sile kojom vodena struja
deluje na koleno (deo cevi izme du poprecnih preseka ispred i iza spoja)
iznosi (kN):
2.19 Daje se integral:
_
A
u
j
u
j
2
u
i
n
i
dA
gde su: u
j
i u
i
= komponente brzine, n
i
= ort spoljne normale i =
gustina uida. Napisani integral, koji se odnosi na zatvorenu povrsinu
A koja ogranicava zapreminu V , predstavlja razliku izme du ulaza i
izlaza kroz A u jedinici vremena sledece velicine:
1. mase;
2. kolicine kretanja;
3. kineticke energije;
4. toplote.
3
Veze izme du napona i
deformacija
3.1 Posmatra se laminarno strujanje nestisljivog uida izme du dve ravne
ploce postavljene na me dusobnom rastojanju 2h. Problem se moze
smatrati ravanskim i izucava se u ravni (x
1
, x
2
). Za ovakvo strujanje
raspored brzina je:
u = u
1
= U
0
_
1
x
2
2
h
2
_
; u
2
= u
3
= 0; h x
2
+h
gde je: h = Const
1
, U
0
= Const
2
. Zakljucuje se da su, u svim tackama,
sledece komponente devijatorskog dela napona jednake nuli:
1)
12
=
21
2)
13
=
31
3)
23
=
32
4)
d
11
5)
d
22
6)
d
33
2
, brzina u
1
, u
zavisnosti od rastojanja x
2
od zida, odre dena je sa:
u
1
= U
0
x
2
h
; u
2
= u
3
= 0 ; U
0
= Const
1
; h = Const
2
.
Sa h je oznaceno rastojanje do kog vazi data zakonitost (ta oblast
se i posmatra). Strujanje je laminarno. Fluid je nestisljiv. Moze se
zakljuciti:
17
18 3. Veze izme du napona i deformacija
1. od devijatorskog dela napona deluju samo naponi
21
=
12
;
2. za jedan primer navedenog strujanja taj napon (
21
=
12
) ima
istu vrednost za celu posmatranu oblast (od x
2
= 0 do x
2
= h);
3. sila od napona
21
=
12
na bilo koju elementarnu zapreminu
uida jednaka je nuli.
3.3 Strujanje je laminarno i ravansko, u ravni (1, 2) i u oblasti 0 x
2
2h,
sa brzinom:
u
1
= U
0
_
2
x
2
h

x
2
2
h
2
_
; u
2
= 0 ; U
0
= Const
1
; h = Const
2
.
Napon
21
=
12
, za x
2
= h/2, dat je izrazom:
12
_
x
2
=
h
2
_
= C
U
0
h
gde je = dinamicki koecijent viskoznosti. Konstanta C iznosi:
1
4
1
3
1
2
1 2 3 4
3.4 Za slucaj strujanja nestisljivog uida komponente brzine su date sa:
u
1
= U
m
sin
_
2
x
2
h
_
; u
2
= 0; u
3
= 0; 0 x
2
2h.
gde je U
m
= Const. Od devijatorskog dela napona jednaki su nuli:
d
11

12

13
21

d
22

23
31

32

d
33
3.5 Dato je ravansko strujanje, u ravni (1,2) u oblasti 0 x
2
H, sa
brzinom odre denom sa:
u
1
=
U
H
x
2
; u
2
= u
3
= 0 ; U = Const
1
; H = Const
2
Za navedeno strujanje se tvrdi:
19
1. od devijatorskog dela napona deluju samo naponi
12
=
21
;
2. napon
12
=
21
ima vrednost nula;
3. napon
12
=
21
ima konstantnu vrednost u celoj oblasti stru-
janja;
4. napon
12
=
21
ima promenljivu vrednost, tako da zavisi od x
2
.
3.6 Za ravansko tecenje u ravni (x
1
, x
2
) izme du dve paralelne ploce, na
rastojanju 2h, raspored brzina je dat sa:
u
1
= U
0
_
1
x
2
2
h
2
_
; u
2
= 0; h x
2
+h;
U
0
= Const
1
; h = Const
2
.
Za navedeno strujanje zakljucuje se:
1. svi devijatorski naponi su jednaki nuli;
2. od devijatorskog napona deluje samo napon
12
=
21
;
3. napon
12
=
21
= Const
3
za celo strujno polje.
3.7 Pri laminarnom tecenju u ravni (x
1
, x
2
), u neposrednoj blizini zida
(cvrste konture) ostvaruje se linearni raspored brzina:
u
1
=
U
x
2
; 0 x
2
; U = Const
1
; = Const
2
.
U tacki na rastojanju x
2
= b (b < ), gde vazi isti raspored brzina,
poznat je tangencijalni napon (
b
). Gustina tecnosti je . Na os-
novu poznatih vrednosti posmatranih velicina, kinematski koecijent
viskoznosti iznosi:
=
(jedinice)
20 3. Veze izme du napona i deformacija
3.8 Strujanje nestisljivog uida je dato sa:
u
1
= 2
U
L
x
1
; u
2
= 2
U
L
x
2
; u
3
= 0 ;
U = Const
1
; L = Const
2
.
Za ovo strujanje tvrdi se da su od devijatorskog dela napona jednaki
nuli:
d
11

12

13
21

d
22

23
31

32

d
33
3.9 Posmatraju se dva razlicita slucaja ustaljenog laminarnog strujanja (A
i B) izme du dve paralelne ploce. Rastojanje izme du ploca je kod oba
slucaja jednako. Izme du ploca u svakom od posmatranih slucajeva
struje uidi razlicitih gustina (
A
=
B
) i razlicitih dinamickih koe-
cijenata viskoznosti (
A
=
B
). U oba slucaja ostvaruju se ista polja
brzina (u svim tackama sa odgovarajucimkoordinatama, vektori brzine
su za oba uida jednaki). Pri ovim uslovima, za odnos tangencijalnih
napona =
21(A)
/
21(B)
u tackama sa istim koordinatama, moze se
reci:
1. naponi su isti ( = 1);
2. odnos napona jednak je odnosu odgovarajucih gustina
( =
A
/
B
);
3. odnos napona jednak je odnosu odgovarajucih dinamickih koe-
cijenata viskoznosti ( =
A
/
B
).
4
Turbulentna strujanja
4.1 Kada je uktuaciona brzina u
1
pozitivna (u
1
> 0), onda je u
2
negativna
(u
2
< 0), a kada je u
1
< 0, onda je u
2
> 0. Ovo znaci da je:
u
1
= 0 u
2
= 0 u
1
u
2
= 0 u
1
u
2
> 0 u
1
u
2
< 0
4.2 U posmatranoj tacki uktuacioni dodatak za brzine u pravcima (1) i
(2), a u zavisnosti od vremena (t), iznosi:
u
1
= u
2
= U sin
t
T
; U = Const
1
; T = Const
2
.
Nuli su jednake sledece vrednosti:
u
1
u
2
u
1
u
2

turb
12

turb
21
. .
naponi turbulencije
4.3 U jednom strujanju nestisljivog uida proucavaju se karakteristike tur-
bulentnog toka. Za odre divanje napona turbulencije
t
12
=
t
21
is-
tovremeno se mere uktuacije brzina u
1
i u
2
u dvema tackama (I) i (II)
koje se nalaze na pravcu (2) i me dusobnom rastojanju x
2
(x
II
2
> x
I
2
).
Utvr deno je da je osrednjeni proizvod u
1
u
2
> 0 u tacki I, odnosno
u
1
u
2
< 0 u tacki II. Na elementarnu zapreminu dV deluje silaod
napona turbulencije u pravcu (1) takva da je:
P
t
1
> 0 P
t
1
< 0 P
t
1
= 0
21
22 4. Turbulentna strujanja
4.4 U posmatranoj tacki uktuacioni dodatak za komponente brzine u
1
i
u
2
dat je sa:
u
1
= u
2
= U sin
t
T
; U = Const
1
; T = Const
2
;
gde je: t = vreme. Tvrdi se sledece:
1. u
1
= u
2
= 0;
2. u
1
u
2
< 0;
3. napon turbulencije
t
12
=
t
21
< 0.
4.5 Razmatra se strujanje kod koga je turbulencija razvijena, tj. kod koga
je dejstvo osrednjenih devijatorskih napona zanemarljivo u odnosu na
dejstvo napona turbulencije (
d
ij

turb
). Ovo znaci da je:
1. zanemarljiv uticaj viskoznosti na osrednjene vrednosti velicina;
2. u izrazima sa bezdimenzionalnim velicinama ne ucestvuje Rey-
nolds-ov broj;
3. u ovakva strujanja spada turbulentno tecenje u hrapavoj cevi.
4.6 Za odre divanje napona turbulencije
turb
23
=
turb
32
= u
2
u
3
potrebno
je:
1. odrediti veliki niz uzastopnih proizvoda istovremenih vrednosti
u
2
i u
3
, pa uzeti srednju vrednost tih proizvoda i pomnoziti je sa
gustinom;
2. odrediti posebno u
2
i u
3
, tj. srednje vrednosti komponenata uk-
tuacije brzine, pa ih onda pomnoziti i sve pomnoziti sa gustinom.
5
Dimenzionalna razmatranja i
slicnost strujanja
5.1 Potopljeno telo je oblikovano tako da, pri kretanju na sopstveni pogon
kroz uid, koecijent sile otpora ne zavisi od Reynolds-ovog broja,
odnosno dominantni su samo uticaji inercijalne sile. Da bi se brzina
tela povecala 3 puta, potrebno je da se angazuje snaga motora koja ce
biti veca:
puta.
5.2 Pravougaona ploca (ploca I) postavljena je upravno na paralelnu, jedno-
liku i ustaljenu struju uida. Ploca II, sa istim odnosom duzine i visine
kao kod ploce I, ima dva puta manju povrsinu (od ploce I) i, tako de,
postavljena je upravno na paralelnu, jednoliku i ustaljenu struju istog
uida, samo dva puta vece brzine. Za ova dva slucaja ostvaruje se
slicnost za inercijalne uticaje. Posmatra se odnos sila otpora oblika na
ploce I i II, tj.
F
I
/F
II
= m
Vrednost faktora m je:
8 4 2 1
1
2
1
4
1
8
23
24 5. Dimenzionalna razmatranja i slicnost strujanja
5.3 Modelise se problem sa dominantnim inercijalnimuticajima. Na modelu
i na objektu je isti uid. Usvojena razmera za duzine je L
= 20, a
za brzine U
= 5. Ako je na modelu izmeren momenat sile od 0.5 Nm,

onda ce odgovarajuci momenat na objektu biti (u kNm):
0.2 0.5 2 5 12.5 25 100
5.4 Istrazuje se snaga motora koji pokrece telo potopljeno u uid. Snaga
motora savladava silu otpora tela koje se krece jednolikom brzinom.
Model je napravljen sa zadovoljenjem samo inercijalnih uticaja (ostali
uticaji su zanemarljivi). Duzine na modelu su smanjene u odnosu na
objekat 10 puta, dok su brzine na modelu vece 10 puta u odnosu na
objekat. Sa istim uidom kao na objektu, na modelu je izmerena snaga
motora.
S
mod
= 100 Nm/s
Na objektu odgovarajuca snaga iznosi (Nm/s):
S
obj
=
5.5 Model je napravljen prema uslovima slicnosti za gravitacione i inerci-
jalne uticaje, tj. prema Froude-ovoj slicnosti. Sve duzine na modelu
su 16 puta manje od odgovarajucih na objektu. Ubrzanje sa objekta
od 2 m/s
2
treba modelisati sa (m/s
2
):
16 8 4 2 0 1/2 1/4 16
5.6 Model je napravljen po nacelima Froude-ove slicnosti sa istim ui-
dom na objektu i na modelu. Uz zahtev da pritisci na modelu
budu 5 puta manji od odgovarajucih na objektu, razmera za duzine
(L
= L
obj
/L
mod
) mora biti:
1/5 1/
5 1

5 5 25
25
5.7 Na modelu napravljenom prema Froude-ovoj slicnosti (slicnost za gra-
vitacione i inercijalne uticaje) sve duzine su 10 puta smanjene u od-
nosu na odgovarajuce na objektu. Fluid na objektu je nafta, gus-
tine 800 kgm
3
, a na modelu voda, gustine 1000 kgm
3
. Izmerenom
pritisku na modelu p
mod
odgovarace pritisak na objektu p
obj
koji je
jednak:
100p
mod
80p
mod
10p
mod
8p
mod
1.25p
mod
p
mod
0.8p
mod
5.8 Za model, koji treba napraviti po nacelu Froude-ove slicnosti, na raspo-
laganju je pumpa sa proticajem Q
mod
= 120 dm
3
/s. Moguce je mode-
lisati proticaj na objektu Q
obj
= 1000 m
3
/s ako je razmera za duzine
L
= L
obj
/L
mod
jednaka ili veca od:
L
=
5.9 U vodenoj struji nalazi se stub koji je ukljesten u dno. Modelskim ispi-
tivanjima odre duje se sila (F) koja deluje na stub. Model je nacinjen
na principima Froude-ove slicnosti, sa duzinama smanjenim u odnosu
na prirodu L
puta. Na modelu i objektu je isti uid. Razmera za silu

je:
F
=
F
obj
F
mod
= L
k
Eksponent k iznosi:
1
5
1
4
1
3
1
2
1 2 3 4 5
5.10 Model je napravljen uz zadovoljenje slicnosti za gravitacione i inerci-
jalne uticaje (Froude-ova slicnost). Sve duzine na modelu su 16 puta
smanjene u odnosu na duzine na objektu. Na modelu i objektu je isti
uid. Najveci ocekivani protok na objektu je 80 m
3
/s. Odgovarajuci
protok na modelu je:
Q
max
mod
=
(jedinice)
5.11 Na modelu, napravljenom po nacelima Froude-ove slicnosti (slicnost
za inercijalne i uticaje tezine), pri protoku Q
mod
= 50 l/s izmerena je
visina prelivnog mlaza H
mod
= 15 cm. U prirodi odgovarajuci protok
iznosi Q
obj
= 51.2 m
3
/s. Odgovarajuca dubina prelivnog mlaza na
objektu iznosi:
H
obj
=
(jedinice)
5.12 Modelise se, uz zadovoljenje uslova Froude-ove slicnosti, mesanje vode
u otvorenom bazenu obrtnom elisom. Duzine na modelu su 25 puta
manje od odgovarajucih na objektu (L
= 25). Fluid na modelu je,

tako de, voda. Na modelu broj obrta u sekundi je 10 (n
mod
= 10 s
1
).
Broj obrta na objektu (n
obj
) je (s
1
):
250 50 25 10 5 2.5 2 1
5.13 Na jednom modelu, napravljenom sa zadovoljenjem slicnosti samo za
inercijalne i sile viskoznosti (Reynolds-ova slicnost), sa istim uidom
na modelu i objektu (ista gustina, ista viskoznost), a sa duzinama
na modelu smanjenim 4 puta u odnosu na odgovarajuce na objektu,
izmerena je sila F
mod
= 10 kN. Odgovarajuca sila na objektu je (kN):
10 20 40 80 160 640
5.14 Model je napravljen po principu Reynolds-ove slicnosti tako da su sve
duzine na modelu 5 puta vece od odgovarajucih duzina na objektu.
Gustina uida na modelu je 5 puta veca od odgovarajuce gustine na
objektu, a kinematski koecijent viskoznosti na modelu je 2 puta veci
27
od odgovarajuceg koecijenta na objektu. Na modelu je izmeren za-
ustavni pritisak p
mod
= 0.2 kPa. Odgovarajuci zaustavni pritisak na
objektu iznosice:
p
obj
=
(jedinice)
5.15 Model je napravljen po principima Reynolds-ove slicnosti. Sve duzine
na modelu su 5 puta smanjene u odnosu na odgovarajuce duzine na
objektu, a kinematski koecijent viskoznosti uida na objektu je 2 puta
veci od istog koecijenta na modelu. Na modelu je izmeren proticaj
Q
mod
= 3 cm
3
/s. Odgovarajuci proticaj na objektu je:
Q
obj
=
(jedinice)
5.16 Modelise se prema Reynolds-ovoj slicnosti, sa istim uidom na modelu
i na objektu (ista gustina, ista viskoznost). Sve duzine na modelu
smanjene su 2 puta u odnosu na odgovarajuce na objektu. Napon na
modelu je:
1) 16 puta
2) 8 puta
3) 4 puta
4) 2 puta
_
_
veci od
napona
na objektu
5) 16 puta
6) 8 puta
7) 4 puta
8) 2 puta
_
_
manji od
napona
na objektu
5.17 Bezdimenzionalni broj za pritisak moze se izraziti na sledeci nacin:
1)
p
2
L
4
2)
p
gH
3)
p
v
2
4)
p
Lv
gde je: p = pritisak, = gustina uida, g = gravitaciono ubrzanje, L i
H su karakteristicne duzine, v = karakteristicna brzina, = dinamicki
koecijent viskoznosti.
5.18 Weber-ov broj, dat izrazom:
We =
U
2
D
(gde su: = gustina uida, U = srednja brzina u cevi, D = precnik

cevi i = kapilarna konstanta), predstavlja:
1. odnos inercijalne sile i sile kapilarnosti;
2. odnos inercijalne sile i sile trenja;
3. silu usled uticaja kapilarnosti.
6
Kombinovani zadaci
6.1 Za jedan primer strujanja brzina je izrazena sa
u
1
= U
0
_
t
T
+
x
2
L
_
; u
2
= u
3
= 0
gde je:
U
0
= Const
1
; T = Const
2
; L = Const
3
.
Zakljucuje se:
1. strujanje je neustaljeno;
2. zapreminska dilatacija delica je jednaka nuli;
3. materijalni izvod gustine delica jednak je nuli.
6.2 Brzine dilatacije odre denog delica date su sa:
u
1
x
1
= 0.2 s
1
u
2
x
2
=
u
3
x
3
= 0.1 s
1
Brzine klizanja su jednake nuli. Za posmatrani delic tvrdi se da:
1. ne menja oblik, a menja zapreminu;
2. ne menja zapreminu, a menja oblik;
3. materijalni izvod gustine je jednak nuli.
29
30 6. Kombinovani zadaci
6.3 Daje se raspored brzina u strujnom polju nestisljivog uida:
u
1
= U
0
_
2x
2
L

_
x
2
L
_
2
_
; u
2
= u
3
= 0; 0 x
2
2L
U
0
= Const
1
; L = Const
2
Za uid dinamickog koecijenta viskoznosti (), napon
12
=
21
za
x
2
= 0 jednak je:
(jedinice)
6.4 Za strujno polje denisano u prethodnom zadatku i za tacku x
2
= L/2,
deformacioni rad devijatorskog dela napona, po jedinici zapremine i u
jedinici vremena, iznosi:
(jedinice)
2
, brzina u
1
u
zavisnosti od rastojanja x
2
od zida, odre dena je sa:
u
1
= U
x
2
h
; u
2
= u
3
= 0 ; U = Const.
Sa h je oznaceno rastojanje od zida dokle vazi data zakonitost (i ta
oblast se i posmatra). Tvrdi se da je za x
2
= h brzina u
1
jednaka U.
Tvrdi se da je jednak nuli rad devijatorskog dela napona, na bilo koju
elementarnu zapreminu, i to:
1. motorni rad;
2. deformacioni rad;
3. ukupan rad (motorni + deformacioni).
31
6.6 Posmatra se strujanje navedeno u zadatku 1.10 i uid ciji je dinamicki
koecijent . Za rad povrsinskih sila od devijatorskog dela napona, po
jedinici zapremine i u jedinici vremena, tvrdi se sledece:
1. motorni rad je jednak nuli;
2. motorni rad je razlicit od nule;
3. deformacioni rad je jednak nuli;
4. deformacioni rad je razlicit od nule i iznosi U
2
_
1
a

1
b
_
2
.
6.7 Dinamicka jednacina za elementarnu masu, napisana za pravac (1),
glasi:
u
1
t
+u
i
u
1
x
i
= f
1
p
x
1
+
1
d
i1
x
i
gde je: = gustina uida, p = pritisak i u
i
= komponenta brzine. Za
strujanje dato u zadatku 2.7 i to tako da je pravac (1) horizontalan, a
od zapreminskih sila deluje samo tezina, iz navedene jednacine se moze
zakljuciti da je:
1)
p
x
1
= 0 2)
p
x
1
> 0 3)
p
x
1
< 0
32 6. Kombinovani zadaci
7
Prakticni zadaci
7.1 Hidrostatika
7.1.1 Vertikalni zid deli zatvoreni rezervoar na dva dela. Oba dela rezer-
voara ispunjena su istim uidom, ali do razlicitih nivoa. Zid je otvoren
na donjem delu tako da je ostvaren direktan kontakt uida. Pritisak
vazduha u prostorima iznad uida je pozitivan i to takav da je:
1. veci u delu u kome je visi nivo uida;
2. veci u delu u kome je nizi nivo uida;
3. isti u oba dela suda.
7.1.2 Posmatra se horizontalna komponenta hidrostaticke sile na pravou-
gaoni poklopac cija je strana duzine a horizontalna, a kraca strana
duzine b vertikalna. Posmatraju se dva slucaja: prvi, u kome je pritisak
u tezistu poklopca jednak p
1
, a odstojanje rezultante od tezista e
1
; i
drugi, u kome je pritisak u tezistu jednak p
2
, a odstojanje rezultante e
2
.
Ako je pritisak p
2
jednak dvostrukoj vrednosti pritiska p
1
(p
2
= 2p
1
),
odstojanje rezultante u drugom slucaju (e
2
) iznosi:
0 (nula) e
1
/6 e
1
/3 e
1
/2 e
1
b/6 b/2
7.1.3 Kocka, napravljena od materijala gustine
k
, pliva na povrsini vode
tako da je uronjena do polovine. Duzina ivice kocke je a. Odnos
gustina kocke (
k
) i vode (
v
) je:
v
= n
33
34 7. Prakticni zadaci
Konstanta n ima vrednost:
1
4
1
2
1
1
2
1
3
2
7.1.4 Posmatraju se dve suplje lopte razlicitih precnika (D
1
= 3D
2
), ispu-
njene vazduhom. Svaka lopta je usidrena posebnim vertikalnimstapom
za dno rezervoara ispunjenog tecnoscu gustine
1
od dna do polovine,
i tecnoscu gustine
2
od polovine do vrha. Tezista obe lopte su na
polovini dubine rezervoara (u ravni spoja dve tecnosti) i obe su pot-
puno potopljene. Sopstvene tezine lopti su zanemarljive. Odnos sila
F
1
(sila u stapu kojim je ksirana lopta precnika D
1
) i F
2
(sila u stapu
kojim je ksirana lopta precnika D
2
) je:
F
1
F
2
=
7.1.5 Neka otvorena posuda napunjena je do polovine visine vodom (gus-
tine
1
), a iznad vode je druga tecnost gustine
2
, laksa od vode
(
2
<
1
). Za dno posude ucvrscen je vertikalni stap na kome se nalazi
sfera postavljena tako da joj je centar u ravni izme du vode i gornje
tecnosti. Lopta je potpuno potopljena. Pri posmatranom stanju i
odnosu gustina vode, gornje tecnosti i materijala od koga je nacinjena
sfera, u stapu se javlja sila zatezanja. Ako se u sud dolije tecnost
gustine
2
, desice se sledece:
1. intenzitet sile zatezanja u stapu ce se povecati;
2. intenzitet sile zatezanja u stapu ce se smanjiti;
3. intenzitet sile zatezanja u stapu ce ostati nepromenjen.
7.1.6 Na dva paralelna zida otvorenog rezervoara ispunjenog vodom nalaze
se ispupcenje i udubljenje u obliku polucilindra jedno prema spolja-
snjosti, a drugo prema unutrasnjosti rezervoara. Polucilindri su jed-
nakih dimenzija takvi da im je precnik osnove (D) jednak visini.
Osovine ovih polucilindara su horizontalne i nalaze se na jednakim
rastojanjima (2D) od slobodne povrsine. Na osnovu prethodnog moze
se zakljuciti sledece:
1. horizontalne komponente hidrostaticke sile na omotace oba polu-
cilindra su jednakog intenziteta ali suprotnog smera;
7.2. Otpori trenja u cevima 35
2. horizontalne komponente hidrostaticke sile na omotace oba polu-
cilindra ne zavise od rastojanja ose polucilindra do pijezometarske
kote;
3. vertikalne komponente hidrostaticke sile na omotace oba polu-
cilindra ne zavise od rastojanja ose polucilindra do pijezometarske
kote.
7.2 Otpori trenja u cevima
7.2.1 Posmatra se tecenje jednog uida kroz odre denu cev kruznog poprec-
nog preseka. Za brzine manje od 0.2 m/s ustanovljeno je da se ostva-
ruje linearan zakon otpora (nagib linije energije proporcionalan je sa
brzinom). Za istu cev i isti domen brzina, a za drugi uid, koji ima
veci kinematski koecijent viskoznosti, moze se tvrditi sledece:
1. ostvaruje se, tako de, linearan zakon otpora;
2. koecijent trenja () ima konstantnu vrednost;
3. strujanje je laminarno.
7.2.2 U cevi (konstantnog, kruznog preseka) izme du dva rezervoara ostva-
ruje se laminarno ustaljeno tecenje. Cev je velike duzine tako da se
lokalni gubici, na ulazu u cev i izlazu iz cevi, mogu zanemariti. Pri
nekoj razlici nivoa u rezervoarima (
1
) kroz cev protice protok Q
1
.
Ako se razlika nivoa poveca dva puta, tj.
2
= 2
1
, i ako se po
uspostavljanju ustaljenog tecenja protoka Q
2
i dalje odrzava laminaran
rezim tecenja, tada je:
Q
1
= Q
2
Q
1
> Q
2
Q
2
= 2Q
1
Q
2
=
2Q
1
7.2.3 Posmatra se tecenje u cevi kruznog poprecnog preseka i to za uslove
pod kojima se koecijent trenja moze denisati sa:
= 0.115
_
k
D
_
1/4
gde je: k = apsolutna hrapavost i D = precnik cevi. Upore duju se
linijski gubici na odre denoj duzini L u cevima precnika D
1
i D
2
. Obe
cevi su od istog materijala, dakle, imaju istu apsolutnu hrapavost.
Kroz obe cevi protice isti protok, odnosno Q
1
= Q
2
= Q. Odnos
gubitaka energije E
izg
1
(u cevi precnika D
1
) i E
izg
2
(u cevi precnika D
2
)
je:
E
izg
1
E
izg
2
=
_
D
1
D
2
_
x
gde je eksponent x jednak:
4
21
4
2 0 2
21
4
4
7.2.4 U jednoj odre denoj cevi kruznog preseka i konstantnog precnika, nagib
pijezometarske linije I
za obavljene opite ustaljenog tecenja bio je

srazmeran sa v
1.9
(v = srednja brzina kroz presek cevi). Ovo znaci da
su obavljeni opiti bili u oblasti:
1. laminarnog tecenja;
2. turbulentnog tecenja u hrapavoj cevi.
7.2.5 Kroz dve cevi od istog materijala i istog precnika protice isti uid.
Srednja brzina uida u cevi (I) je dva puta veca od srednje brzine
uida u cevi (II). Tecenje je laminarno. Tangencijalni napon izme du
uida i zida cevi u cevi (I) je:
I
= K
II
gde je K jednako:
0.25 0.5 1.0 1.5 2.0 4.0
7.2.6 Eksperimentalnim ispitivanjem zavisnosti koecijenta tangencijalnog
napona (C
) jedne odre dene cevi date duzine pri strujanju jednog

odre denog uida, utvr deno je da se isti smanjuje sa povecanjem brzine
do neke vrednosti (v
0
) posle cega ostaje konstantan. Kad se brzina u
cevi poveca tako da je v = 3v
0
, izgubljena energija (E
izg
) u cevi ce biti
u sledecem odnosu prema izgubljenoj energiji (E
izg
)
0
za slucaj kad je
v = v
0
:
(E
izg
)
(E
izg
)
0
= 3
m
gde je:
m = 0 m = 2 1 < m < 2 m = 1
7.3. Otpori oblika tela i otpori trenja uz ravnu plocu 37
7.2.7 Tecenje jednog uida kroz odre denu cev odvija se u laminarnom re-
zimu za brzine manje od neke granicne vrednosti (v
gr
). Posmatra se
odnos izgubljenih energija na duzini L te cevi, E
izg
(v
1
)/E
izg
(v
2
), za
dve razlicite brzine: v
1
= 0.25 v
gr
i v
2
= 0.75 v
gr
. On iznosi:
1
9
1
3
1
3
1

3 3 9
7.2.8 U kruznoj cevi laminarno tecenje uida kinematske viskoznosti
1
odrzava se do brzine v
1
. Kroz drugu cev istih karakteristika (istog
precnika i apsolutne hrapavosti), struji drugi uid kinematskog koe-
cijenta viskoznosti
2
, pri cemu je
2

1
. U ovom slucaju laminarno
strujanje se odrzava do brzine uida v
2
. Moze se zakljuciti:
v
1
> v
2
v
1
= v
2
v
1
< v
2
7.3 Otpori oblika tela i otpori trenja uz ravnu
plocu
7.3.1 Razmatra se dejstvo vetra na zgradu. Koecijent pritiska C
p
ima
za spoljasnju horizontalnu krovnu povrsinu vrednost C
p
= 0.4, dok
je u unutrasnjosti zgrade pritisak povecan u odnosu na pritisak u
neporemecenoj struji (C
p
= 0.4). Zakljucuje se:
1. vetar podize krov;
2. vetar pritiskuje krov;
3. rezultujuca sila dejstva vetra na krov jednaka je nuli.
7.3.2 Telo je uronjeno u neogranicenu struju nestisljivog uida, i na njega
nailazi ravnomerna uidna struja brzinom: u prvom slucaju U
I
, a u
drugom slucaju U
II
(U
II
= 0.5U
I
). Koecijent otpora tela C
F
je kon-
stantan. Sile otpora tela u prvom i drugom slucaju odnose se kao:
F
I
F
II
= C
Odnos C je jednak
1
4
1
2
1 2 4 8
7.3.3 U vazdusnom tunelu se ispituje sila kojom vazdusna struja deluje na
parabolicnu antenu. Konstatovano je da, pri odre denom polozaju an-
tene, za brzine vece od neke granicne vrednosti (v
gr
) koecijent sile
otpora oblika ostaje konstantan. Odnos sile otpora pri brzini vazdusne
struje tri puta vecoj od granicne (v = 3v
gr
) i sile otpora pri granicnoj
brzini, F(3v
gr
)/F(v
gr
), iznosi:
1
9
1
3
1
3
1

3 3 9
7.3.4 Kruzni cilindar stoji vertikalno (osnova i poklopac su u horizontal-
nim ravnima) u ravnomernoj uidnoj struji horizontalnog pravca. U
pocetku posmatranja cilindar je potpuno zatvoren i pritisak u njemu je
jednak nuli. U jednom trenutku na prednjoj strani cilindra (okrenutoj
ka struji) otvori se mali otvor. U odnosu na pocetno stanje:
1. ukupna sila na omotac cilindra ce se povecati;
2. ukupna sila na omotac cilindra ce se smanjiti;
3. ukupna sila na omotac cilindra ce ostati nepromenjena.
7.3.5 Ravna ploca je uronjena u ravnomernu, neogranicenu struju nestislji-
vog uida usmerenu paralelno sa plocom. Granicni sloj uz plocu lami-
naran je celom duzinom ploce. Zadatak se smatra ravanskim. Duzina
ploce u pravcu strujanja je L, a sila trenja izme du ploce i uida je
F(L). Za plocu istih karakteristika i iste sirine, ali duzine 0.25L, uro-
njenu u istu struju uida (iste brzine, gustine i viskoznosti) sila trenja
je F(0.25L). Odnos sila F(L)/F(0.25L) jednak je:
1
16
1
8
1
4
1
2
1 2 4 8 16
7.3.6 Posmatra se ravna ploca potopljena u ravnomernu struju tako da je
paralelna sa pravcem struje. Pravac struje je s leva na desno. Duzina
ploce u pravcu struje je L, a zadatak je ravanski. Na odstojanju
x
1
= L/2, pocev od levog kraja ploce, granicni sloj je turbulentan
i izmeren je tangencijalni napon
1
. Na desnom kraju ploce (x
2
= L)
tangencijalni napon
2
bice:
1.
2
>
1
;
2.
2
=
1
;
3.
2
<
1
;
7.4. Tecenje u kanalima 39
i tvrdi se:
4. na odstojanju x
2
= L granicni sloj je laminaran;
5. na odstojanju x
2
= L granicni sloj je turbulentan.
7.4 Tecenje u kanalima
7.4.1 U kanalu velike duzine i konstantnog nagiba dna, pri nekom protoku
Q ostvaruje se dubina veca od kriticne. Posle postavljanja prepreke i
pri istom protoku Q izmerena je, u poprecnom preseku kanala (m-m),
dubina manja od kriticne. Presek (m-m) je veoma udaljen od ulaza i
izlaza, te se do njega ne pronose uticaji izazvani na ulazu u kanal ili
na izlazu iz kanala. Moze se zakljuciti sledece:
1. prepreka se nalazi uzvodno od preseka (m-m);
2. prepreka je nizvodno od preseka (m-m);
3. nizvodno od preseka (m-m) dubina nece biti veca od kriticne;
4. nizvodno od preseka (m-m) ostvaruje se hidraulicki skok.
7.4.2 Kanal velike duzine i konstantnog poprecnog preseka na odre denom
mestu menja nagib dna. Uzvodno od tog mesta nagib je I
1
, a nizvodno
I
2
. Odgovarajuce normalne dubine za jedan odre deni protok su h
1
i
h
2
, gde je h
1
> h
2
> h
K
(h
K
= kriticna dubina za zadati protok).
Uticaji nizvodnog i uzvodnog granicnog uslova se ne prenose do mesta
promene nagiba dna. Na mestu gde se menja nagib dna dubina je h
c
.
Zakljucuje se:
1. h
c
= h
K
;
2. h
c
= h
1
;
3. h
c
= h
2
;
4. h
2
< h
c
< h
1
.
7.4.3. U kanalu trougaonog poprecnog preseka (sa nagibom bokova 1 : 1)
ostvaruje se jednoliko tecenje. Pri normalnoj dubini h
1
tece protok
Q
1
, a pri normalnoj dubini h
2
= 2h
1
tece protok Q
2
. Primenjuje se
Manning-ova formula i daje se odnos:
Q
2
Q
1
= 2
c
Eksponent c jednak je:
2
3
1 2
8
3
3
7.4.4 Dubina i brzina uzvodno od hidraulickog skoka su h
1
i v
1
, a nizvodno
od skoka su skoka h
2
i v
2
. Zakljucuje se:
1. h
1
+
v
2
1
2g
= h
2
+
v
2
2
2g
;
2. h
1
+
v
2
1
2g
> h
2
+
v
2
2
2g
;
3. h
1
+
v
2
1
2g
< h
2
+
v
2
2
2g
.
7.4.5 U prizmaticnom kanalu (oblik i dimenzije poprecnog preseka se ne
menjaju duz toka), sa konstantnim nagibom dna, pri jednolikom te-
cenju odre denog proticaja uspostavila bi se normalna dubina h
N
, a
kriticna dubina je h
K
. U preseku I kanala dubina je h
I
, a negde
nizvodno, u preseku II, dubina je h
II
. Izme du preseka I i II linija
nivoa je kontinualna. Ako je h
I
> h
N
> h
K
, onda je:
1. h
II
< h
I
; 2. h
II
> h
I
;
3. h
II
= h
I
; 4. h
II
> h
N
;
5. h
II
< h
N
; 6. h
II
> h
K
.
7.4.6 U kanalu pravougaonog poprecnog preseka, proizvoljne sirine b, pro-
secna brzina je v = 1.6 m/s, a dubina 1.5 m. Tvrdi se:
1. dubina je veca od kriticne;
2. dubina je manja od kriticne;
3. dubina je jednaka kriticnoj;
4. tecenje je mirno;
5. tecenje je burno.
7.4.7 U istom kanalu i pri istom proticaju posmatraju se dva slucaja hidra-
ulickog skoka: sa dubine h
1
na h
2
, i sa dubine h
3
na h
4
. Dubina h
3
je
manja od h
1
. Za dubinu h
4
se tvrdi:
h
4
< h
2
; h
4
> h
2
; h
4
= h
2
; h
4
> h
1
.
8
Resenja testova iz 1. dela
1.1 1, 3, 4
1.2 x
2
= 10 m
1.3 0.02 ms
2
1.4 (0, r), (0, r)
1.5 2, 3
1.6 1, 2
1.7 1
1.8 2 s
1.9 (
C,

C)
1.10 2
1.11
d
11
,
13
,
d
22
,
23
,
31
,
32
,
d
33
1.12 2, 3
1.13 2, 3
1.14 1, 2, 3, 4, 5
1.15 1, 2, 3, 4
1.16 1, 2, 3, 5, 6, 7
1.17 3, 5
1.18 2, 3
1.19 0 (nuli)
1.20 a) 2
b) 3
1.21
3
4
U
0
0
L
0
Nm
2
s
1
1.22 2
1.23 0.06 kNm
2
s
1
41
42 8. Resenja testova iz 1. dela
2.1 0.012 kgm
3
s
1
2.2 1
2.3 1, 2, 3, 4
2.4 0.067 kgm
3
s
1
2.5 1, 3
2.6 1, 3
2.7 2 dms
1
2.8 1.44
2.9 0.024 kgm
3
s
1
2.10 0 =
p
x
1
+

d
21
x
2
2.11 2, 3, 4
2.12 1, 4
2.13 1
2.14 4F
1
2.15 2
2.16 3
2.17 3
2.18 43.24 kN
2.19 3
3.1 2, 3, 4, 5, 6
3.2 1, 2, 3
3.3 1
3.4
d
11
,
13
,
d
22
,
23
,
31
,
32
,
d
33
3.5 1, 3
3.6 2
3.7

b
U
3.8
12
,
13
,
21
,
23
,
31
,
32
,
d
33
3.9 3
4.1 u
1
= 0, u
2
= 0, u
1
u
2
< 0
4.2 u
1
, u
2
4.3 P
t
1
> 0
4.4 1, 3
4.5 1, 2, 3
4.6 1
43
5.1 27 puta
5.2 1/2
5.3 100
5.4 10 Nms
1
5.5 2 ms
2
5.6 5
5.7 8p
mod
5.8 37.01
5.9 3
5.10 78.125 dm
3
s
1
5.11 2.40 m
5.12 2 s
1
5.13 10 kN
5.14 0.25 kPa
5.15 30 cm
3
s
1
5.16 3
5.17 2, 3
5.18 1
6.1 1, 2, 3
6.2 2, 3
6.3 2U
0
/L
6.4 U
2
0
/L
2
6.5 1
6.6 1, 4
6.7 1
44 8. Resenja testova iz 1. dela
7.1.1 2
7.1.2 e
1
/2
7.1.3 1/2
7.1.4 27
7.1.5 3
7.1.6 1, 3
7.2.1 1, 3
7.2.2 Q
2
= 2Q
1
7.2.3 21/4
7.2.4 svi ponu deni odgovori su
pogresni
7.2.5 2.0
7.2.6 m = 2
7.2.7 1/3
7.2.8 v
1
> v
2
7.3.1 1
7.3.2 C = 4
7.3.3 9
7.3.4 3
7.3.5 2
7.3.6 3, 5
7.4.1 1, 4
7.4.2 3
7.4.3 8/3
7.4.4 2
7.4.5 2, 4, 6
7.4.6 1, 4
7.4.7 h
4
> h
2
, h
4
> h
1
1
Hidrostatika
2. deo ZADACI
Zadatak 1.1. Plovak, koji se sastoji
od valjka (precnika d
V
= 0.10 m i visine
h
V
= 0.10 m) i cevcice (precnika d
C
=
0.02 m i visine h
C
= 1.00 m), nalazi se u
vodi gustine
1
= 1.0 kg/dm
3
. Valjak je is-
punjen tecnoscu gustine
2
= 1.2 kg/dm
3
,
a cevcica je ispunjena vazduhom. Uticaj
debljine zida plovka na hidrostaticke sile
se zanemaruje. Pri datim uslovima valjak
je potpuno potopljen u vodu, a samo deo
cevcice je iznad nivoa vode. Sopstvena
tezina praznog plovka je G
P
= 1.0 N.
Odrediti koliki deo visine cevcice (h
C
) se
nalazi u vodi.
Resenje. Visina dela cevcice koji se nalazi u vodi,
h
C
, odre duje se iz uslova ravnoteze svih sila:
G
P
+ G
2
P
Z1
+ P
Z2
= 0
Tezina tecnosti u valjku iznosi:
G
2
=
2
g
d
2
V
4
h
V
= 1.2 10
3
9.81
3.14 0.1
2
4
0.1 = 9.25 N
Hidrostaticke sile koje deluju na donju (P
Z1
) i gornju (P
Z2
) osnovu valjka su:
P
Z1
=
1
g
d
2
V
4
(h
V
+h
C
) = 1 10
3
9.81
3.14 0.1
2
4
(0.1 + h
C
) =
45
46 1. Hidrostatika
= 77.05(0.1 + h
C
)
P
Z2
=
2
g
(d
2
V
d
2
C
)
4
h
C
=
= 1 10
3
9.81
3.14(0.1
2
0.02
2
)
4
h
C
= 73.97h
C
U gornjim izrazima, vertikalna komponenta hidrostaticke sile je racunata kao
P
Z
= gV gde je gustina uida koji je u kontaktu sa povrsinom na koju se
racuna komponenta sile, a V je zapremina tela izme du povrsine na koju se
racuna sila i njene projekcije na horizontalnu ravan na visini pijezometarske
kote. Trazena visina dela cevcice koji se nalazi u vodi je:
h
C
=
1.0 + 9.25 77.05 0.10
77.05 73.97
= 0.826 m
Zadatak 1.2 Otvoreni rezervoar ispunjen je uidom nepoznate gusti-
ne
2
i vodom gustine
1
= 1.0 kg/dm
3
. U rezervoar je uronjen valjak gu-
stine
3
= 0.4 kg/dm
3
koji moze da
se krece bez trenja duz vertikalne o-
sovine O. Poluprecnik valjka je r =
0.5 m, a visina h = 2.5 m. Na slici
je prikazan pocetni polozaj valjka (pri
kome je njegova tezina u ravnotezi sa
hidrostatickimsilama). Odrediti silu ko-
jom treba delovati na valjak da bi se on,
u odnosu na pocetni polozaj, spustio za
Z = 0.50 m. Zanemariti dimenzije o-
sovine i pretpostaviti da je rezervoar do-
voljno velike zapremine da se pri pome-
ranju valjka ne menjaju nivoi uida.
Resenje. Tezina valjka i sila potiska (vertikalna komponenta hidrostaticke
sile) na njega su:
G =
3
gr
2
h P
Z
=
1
gr
2
(
1
1.00)
Iz uslova ravnoteze ovih sila odre duje se pijezometarska kota za vodu
1
:
47
G = P
Z

1
=

3
h
1
+ 1.00 =
=
0.4 2.5
1.0
+ 1.00 = 2.00 m
Gustina drugog uida odre duje se pomo-
cu pritiska u zajednickoj tacki A:
p
A
=
1
g(
1
Z
A
) =
2
g(
2
Z
A
)
2
= 1.0
2.00 1.20
2.20 1.20
= 0.8 kg/dm
3
Na valjak treba delovati silom koja je jednaka odgovarajucoj promeni sile
potiska:
F = P
Z
=
1
gr
2
Z = 1.0 9.81 3.14 0.5
2
0.50 = 3.85 kN
Zadatak 1.3. Za dno otvorenog rezervoara, ispunjenog vodom gustine
1
= 1.0 kg/dm
3
, pricvrscena je, preko opruge krutosti k = 4.5 kN/m, kupa
gustine
3
= 0.5 kg/dm
3
. Ova kupa,
visine h = 1.50 m, okrenuta je vrhom
na dole, tako da joj je osnova precnika
d = 1.25 m izvan vode. Pri stanju pri-
kazanom na slici, kada je nivo vode na
nepoznatoj koti Z
0
, sila u opruzi jednaka
je nuli. Odrediti za koliko ce se podici
kupa (odnosno istegnuti opruga) ukoliko
se u rezervoar sipa ulje gustine
2
=
0.85 kg/dm
3
tako da nivo ulja dostigne
kotu osnove kupe. Pretpostaviti da je re-
zervoar dovoljno velike zapremine da se
pri podizanju kupe ne menja nivo vode.
Resenje. Tezina kupe i sila potiska na nju su:
G =
3
g

12
d
2
h = 0.5 9.81

12
1.25
2
1.50 = 3.009 kN
48 1. Hidrostatika
P
Z
=
1
g

12
_
Z
0
1.00
h
_
2
d
2
(Z
0
1.00) =
= 1.0 9.81

12
_
Z
0
1.00
1.50
_
2
1.25
2
(Z
0
1.00)
= 1.784(Z
0
1.00)
3
Iz uslova ravnoteze ovih dveju sila odre duje se Z
0
:
G = P
Z
Z
0
=
3
_
3.009
1.784
+ 1.00 = 2.19 m
Ako se ulje dolije do kote
2
= 2.50+Z
(gde je Z istezanje opruge), tada je:
2
=
p
0
2
g
+ Z
0

p
0
=
2
g(2.50 + Z Z
0
)
Pijezometarska kota za vodu
1
odre duje
se pomocu pritiska u zajednickoj tacki na
kontaktu vode i ulja:
1
=
p
0
1
g
+ Z
0
=
0.85
1.0
(2.50 + Z 2.19) + 2.19 = 0.85 Z + 2.454
Sila potiska na deo kupe koji je u vodi je:
P
Z1
=
1
g
_
d
2
12
_
Z
0
1 Z
h
_
2
(Z
0
1 Z)+
+
d
2
4
_
Z
0
1 Z
h
_
2
(
1
Z
0
)
_
Sila potiska na deo kupe koji je u ulju je:
P
Z2
=
2
g
_
d
2
h
12

d
2
12
_
Z
0
1 Z
h
_
2
(Z
0
1 Z)
d
2
4
_
Z
0
1 Z
h
_
2
(
2
Z
0
)
_
Sila kojom opruga vuce kupu je:
F = k Z
49
Trazeno rastojanje Z odre duje se iz uslova ravnoteze svih sila:
G+ F = P
Z1
+ P
Z2
Zamenom odgovarajucih brojnih vrednosti dobija se jednacina:
(Z)
3
3.59 (Z)
2
+ 21.18 Z 9.60 = 0 (1.1)
Analiticko resenje jednacine oblika x
3
+Ax
2
+Bx+C = 0 dobija se smenom
t = x + A/3, odnosno svo denjem na jednacinu oblika t
3
+ 3t + 2 = 0.
Koecijenti i diskriminanta ove jednacine su:
=
A
2
+ 3B
9
=
2A
3
9AB + 27C
54
=
3
+
2
Ukoliko je > 0, postoji samo jedno realno resenje:
x =
A
3
+
3
_
+
+
3
_

a druga dva su kompleksna. U slucaju kada je 0, postoje tri realna

resenja:
x
i
=
A
3
+ 2
cos
_
1
3
arccos
_

3
_
+ (i 1)
2
3
_
(i = 1, 2, 3)
Za vrednosti A = 3.59, B = 21.18 i C = 9.60 dobija se = 5.63 i
= 6.16, odnosno = 216.2 > 0, pa je:
Z =
(3.59)
3
+
3
_
6.16 +
216.2 +
3
_
6.16
216.2 = 0.488 m
Jednacina (1.1) moze da se resi i nekim pribliznim (numerickim) postupkom,
npr. metodom iteracije. Ovaj postupak
1
zasniva se na tome da se jednacina
oblika f(x) = 0 prepise u obliku x = (x), pa se zatim ponavlja rekurentna
formula x
(i+1)
= (x
(i)
). Dakle, jednacina (1.1) moze se prepisati u obliku:
Z =
9.60 (Z)
3
+ 3.59(Z)
2
21.18
odnosno:
Z
(i+1)
=
9.60 (Z
(i)
)
3
+ 3.59(Z
(i)
)
2
21.18
1
Potreban uslov za konvergenciju ovog postupka je da u nekom intervalu za vrednosti x
(u okviru koga se bira i vrednost za prvu iteraciju x1), bude | d/dx | < 1 .
50 1. Hidrostatika
gde je i redni broj iteracije. Ako se u prvom koraku uzme Z
(1)
= 0,
dobija se:
Z
(2)
=
9.60
21.18
= 0.453
Z
(3)
=
9.60 0.453
3
+ 3.59 0.453
2
21.18
= 0.484
Z
(4)
=
9.60 0.484
3
+ 3.59 0.484
2
21.18
= 0.488
Daljim ponavljanjem moze se pokazati da postupak konvergira vrednosti
Z = 0.488 m.
Zadatak 1.4. Zatvo-
reni rezervoar delimicno
je ispunjen vodom gustine
= 1.0 kg/dm
3
. Pritisak
na otvorenom manometru
iznosi p
M
= 9.81 kPa.
Odrediti staticke uticaje
(M, T, N) u preseku AA
pregradnog zida. Zadatak
je ravanski (racunati na
1 m duzine zida).
Resenje. Pijezometarska kota za vodu sa leve strane pregradnog zida,
1
,
moze se odrediti iz osnovne jednacine hidrostatike za tacku na visini na kojoj
se nalazi manometar (Z
M
):
1
=
p
M
g
+ Z
M
=
9.81
1.0 9.81
+ 1.00 = 0.00 m
Pritisak na povrsini vode sa leve strane zida (u tacki B) je:
p
B
= g(
1
Z
B
) = 1.0 9.81(0.0 4.0) = 39.24 kPa
Ovaj pritisak jednak je pritisku vazduha p
VAZD
, odnosno jednak je pritisku
na povrsini vode sa desne strane zida (p
B
= p
VAZD
= p
C
), pa je:
2
=
p
C
g
+ Z
C
=
39.24
1.0 9.81
+ 1.00 = 3.00 m
51
Na delu na kome je vazduh sa obe strane zida (desno od racve i na levom delu
iznad kote 4 m), sile kojima vazduh deluje na zid me dusobno se ponistavaju.
Opterecenja na ostale delove zida su racunata kao za ravanski zadatak i to:
horizontalna opterecenja prema izrazu P
X
= g
X
L, gde je
X
po-
vrsina dijagrama visine pritiska (tj. dijagrama opterecenja kod koga je
apscisa p/g, a ordinata Z) i L duzina zida,
vertikalna opterecenja prema izrazu P
Z
= g
Z
L, gde je
Z
povr-
sina ome dena konturom na koju se odre duje sila, njenom projekcijom
na horizontalnu ravan na visini pijezometarske kote i odgovarajucim
vertikalnim izvodnicama.
P
X1
= 1.0 9.81 4.0
2
/2 = 78.48 kN/m
P
X2
= 1.0 9.81 3.0 1.0 = 29.43 kN/m
P
X3
= 1.0 9.81 1.0
2
/2 = 4.90 kN/m
P
X4
= 39.24 3.0 = 117.72 kN/m
P
Z1
= 39.24 2.0 = 78.48 kN/m
P
Z2
= 1.0 9.81 2.0 3.0 = 58.86 kN/m
Staticki uticaji u preseku AA su:
M
AA
=
4
i=1
P
Xi
Z
i
+
2
i=1
P
Zi
X
i
= 78.48 2.667 + 29.43 0.50 +
+ 4.90 0.667 + 117.72 2.50 +
+ 78.48 1.00 58.86 1.00 = 122.62 kNm/m
T
AA
=
4
i=1
P
Xi
= 78.48 + 29.43 + 4.90 + 117.72 = 73.57 kN/m
N
AA
=
2
i=1
P
Zi
= 78.48 58.86 = 19.62 kN/m
Proracun opterecenja mogao bi se pojednostaviti ako bi se pre proracuna sila
sabrali dijagrami svih horizontalnih odnosno vertikalnih opterecenja. Ovako
dobijeno rezultujuce opterecenje ekvivalentno je onome koje bi delovalo kada
bi posmatrani rezervoar bio otvoren, odnosno kada bi pijezometarske kote
bile na nivoima vode. U tom slucaju potrebno je racunati svega tri sile
(umesto sest).
52 1. Hidrostatika
Srafura na dijagramima
X
i
Z
ukazuje na smer delovanja odgovarajucih
sila
2
.
Zadatak 1.5. Ustava napravljena od materijala gustine
U
= 7.0 kg/dm
3
svojim gornjim krajem okacena je o zglob duz ose cija je projekcija tacka O,
a donjim krajem je slobodno oslonjena na dno rezervoara. Zadatak je ravan-
ski. Sa obe strane ustave nalazi se voda gustine
V
= 1.0 kg/dm
3
. Odrediti
2
Na slikama su nacrtani pravi smerovi delovanja sila. Znak u izrazima za sile
oznacava da je hidrostaticki pritisak u toj tacki negativan, odnosno da je sila usmerena od
konture na koju deluje ka tecnosti (uid povlaci konturu). Obrnuto, pozitivan znak sile
znaci da je hidrostaticki pritisak u merodavnoj tacki pozitivan, odnosno da sila pritiska
konturu. Ovakva konvencija usvojena je jer u uidu ne postoje negativni naponi (naponi
zatezanja) pa ni negativni pritisci. Najnizi pritisak (apsolutni) u uidu je paps,min = 0 Pa,
dok je najnizi hidrostaticki pritisak:
pmin = paps,min patm = patm = 100 kPa
(posto je usvojeno da je hidrostaticki pritisak vode nula kada je paps = patm). Naglasava
se da je ova konvencija razlicita od konvencije o znaku presecnih sila koja je usvojena
u predmetu Otpornost materijala (. . . Normalna sila je pozitivna ako zateze svoju
presecnu ravan. Transverzalna sila je pozitivna ako obrce element grede u smeru obrtanja
kazaljke na satu . . . , V. Brcic, Otpornost materijala, 1978), odnosno da te dve stvari ne
treba mesati.
53
potrebnu de-
bljinu ustave
iz uslova da
se ona podize
(obrtanjem o-
ko ose zgloba)
tek kada nivo
vode levo od
ustave padne
ispod prikaza-
nog, za koga
je dubina vode
H = 3.0 m.
Resenje. Sile koje deluju na ustavu su:
P
X1
= P
Z1
= 1.0 9.81 3.0
2
/2 = 44.14 kN/m
P
X2
= P
Z2
= 1.0 9.81 4.0
2
/2 = 78.48 kN/m
P
X3
= P
Z3
= 1.0 9.81 1.0 4.0 = 39.24 kN/m
Tezina ustave po 1 m duzine je G = 7.0 9.814
2 = 388.46 , gde je
debljina ustave. S obzirom da je nepoznata velicina, odredice se iz uslova
da je suma momenata svih sila oko tacke O jednaka nuli:
M
(O)
= 0 44.14 3.0 + 78.48 2.667 + 39.24 2.0
54 1. Hidrostatika
44.14 3.0 + 78.48 2.667 + 39.24 2.0
388.46 2.0 = 0 = 0.40 m
Zadatak 1.6. Armirano betonski zid
poprecnog preseka kao na slici pregra duje
otvoreni rezervoar na dva dela. Sa leve
strane zida nalaze se tecnosti gustina
1
=
0.8 kg/dm
3
i
2
= 1.2 kg/dm
3
, a sa desne
strane je tecnost gustine
3
= 0.8 kg/dm
3
.
Visina koju pokazuje zivin manometar je
H
Z
= 0.034 m. Gustine betona i zive
su
B
= 2.5 kg/dm
3
i
Z
= 13.6 kg/dm
3
.
Zadatak je ravanski, a duzina zida je 5 m.
Sracunati nivo sa desne strane zida, a zatim
odrediti staticke uticaje (M, T, N) u preseku
AA (u kome je zid ukljesten).
Resenje. Pijezometarske kote za sve tec-
nosti odre duju se pomocu pritisaka u zajed-
nickim tackama:
p
C
=
1
g(
1
Z
C
) = 0.8 9.81 (6.00 3.00) = 23.54 kPa
2
=
p
C
2
g
+ Z
C
=
23.54
1.2 9.81
+ 3.00 = 5.00 m
p
D
=
2
g(
2
Z
D
) = 1.2 9.81 (5.00 + 0.034) = 59.26 kPa
Z
=
p
D
Z
g
+ Z
D
=
59.26
13.6 9.81
+ (0.034) = 0.410 m
p
E
=
Z
g(
Z
Z
E
) = 13.6 9.81 (0.410 0.00) = 54.72 kPa
3
=
p
E
3
g
+ Z
E
=
54.72
0.8 9.81
+ 0.00 = 6.973 m
Sile koje deluju na zid su:
P
X1
= 0.8 9.81 5.0 3.0
2
/2 = 176.6 kN
P
X2
= 1.2 9.81 5.0 2.0 3.0 = 353.2 kN
P
X3
= 1.2 9.81 5.0 3.0
2
/2 = 264.9 kN
P
X4
= 0.8 9.81 5.0 6.973
2
/2 = 954.0 kN
P
Z1
= 0.8 9.81 5.0 0.743 2.973/2 = 43.3 kN
P
Z2
= 0.8 9.81 5.0 1.0 2.973 = 116.7 kN
P
Z3
= 0.8 9.81 5.0 1.0 4.0/2 = 78.5 kN
55
Tezina zida je:
G = 2.5 9.81 5.0 1.0 8.0/2 = 490.5 kN
M
AA
= 176.6 4.00 353.2 1.50 264.9 1.00 +
+ 954.0 2.324 43.3 0.752 + 116.7 0.50 +
+ 78.5 0.333 490.5 0.333 = 604.6 kNm
T
AA
= 176.6 + 353.2 + 264.9 954.0 = 159.3 kN
N
AA
= 43.3 + 116.7 + 78.5 490.5 = 338.6 kN
Zadatak 1.7. Na vertikalnom zidu otvorenog rezervoara nalazi se ustava
oblika jednakokrakog pravouglog trougla, koja se sastoji iz dva dela 1
(trapez) i 2 (trougao). Ukupna visina ustave je H = 6.0 m. Rezervoar je
ispunjen vodom gustine = 1.0 kg/dm
3
, tako da je slobodna povrsina na
visini gornjeg dela ustave.
Odrediti rastojanje Z (visinu
trapeznog dela ustave) tako
da intenziteti hidrostatickih
sila na delove 1 i 2 budu jed-
naki, a zatim odrediti te sile
(intenzitet, pravac i polozaj)
za svaki deo posebno.
56 1. Hidrostatika
Resenje. Horizontalne komponente hidrostaticke sile racunaju se prema
izrazu P
X
= gh
T
A, gde je A povrsina projekcije konture (na koju se
odre duje sila) na vertikalnu ravan upravnu na pravac X i h
T
vertikalno
rastojanje tezista povrsine A od pijezometarske kote.
P
X1
= g
Z
2
2(H Z)Z + 2
Z
3
Z
2
2
Z(2H Z)
Z(2H Z) = g
Z
2
(3H 2Z)
3
P
X2
= g [Z +
1
3
(H Z)] (H Z)
2
= g
(2Z + H)(H Z)
2
3
P
X1
= P
X2
Z
3
+
3H
2
Z
2
+
H
3
4
= 0
Z
3
9Z
2
+ 54 = 0
Koecijenti i koji se dobijaju redukcijom ove jednacine
3
su:
= [(9)
2
+ 3 0]/9 = 9
= [2 (9)
3
9 (9) 0 + 27 54]/54 = 0
pa je = 729 < 0 i postoje tri realna resenja:
Z
i
= 3 + 6 cos
_
1
3
2
+ (i 1)
2
3
_
(i = 1, 2, 3)
Z
1
= 8.20 m Z
2
= 2.20 m Z
3
= 3.00 m
pri cemu ocigledno samo poslednje resenje zicki ima smisla (0 < Z
3
< H).
Dakle:
Z = Z
3
= 3.00 m
Intenziteti sila su:
P
X1
= 1.0 9.81
3.0
2
(3 6.0 2 3.0)
3
= 353.16 kN = P
X2
Sopstveni momenti inercije za pojedine delove ustave su:
I
Y Y 1
=
1
6
Z
3
(2H +Z)
_
Z(3H 2Z)
3(2H Z)
_
2
Z(2H Z) = 19.50 m
4
3
Videti objasnjenje na strani 49.
57
I
Y Y 2
=
1
36
2(H Z)(H Z)
3
= 4.50 m
4
Ekscentriciteti sila su:
e
Z1
=
gI
Y Y 1
P
X1
=
1.0 9.81 19.50
353.16
= 0.542 m
e
Z2
=
gI
Y Y 2
P
X2
=
1.0 9.81 4.50
353.16
= 0.125 m
Znak u gornjim izrazima ozna-
cava da se napadne tacke sila nalaze
ispod odgovarajucih tezista na nave-
denim rastojanjima, sto je slucaj kada
je pritisak u tezistu pozitivan. Obr-
nuto, kada je pritisak u tezistu ne-
gativan, napadna tacka sile je iznad
tezista na rastojanju jednakom pozi-
tivnom ekscentricitetu (znak ekscen-
triciteta je vezan uz usvojeni poziti-
van smer Z-ose koji je usmeren na
gore, pocev od tezista).
Zadatak 1.8. Zatvoreni
rezervoar potpuno je ispu-
njen tecnostima gustina
1
=
1.0 kg/dm
3
i
2
= 0.8 kg/dm
3
.
Manometar, koji se nalazi na
rastojanju od 0.50 mispod dna
rezervoara, pokazuje pritisak
p
M
= 14.715 kPa. Odrediti
ukupnu hidrostaticku silu koja
deluje na deo rezervoara desno
od preseka AA.
Resenje.
1
=
p
M
1
g
+ Z
M
=
14.715
1.0 9.81
+ (0.50) = 1.00 m
58 1. Hidrostatika
Posto je pijezometarska kota
1
u zajednickoj tacki obeju tecnosti, pritisak
u ovoj tacki jednak je nuli, pa je
2
=
1
= 1.00 m. Horizontalne sile na
omotac su:
P
X1
= 1.0 9.81 0.50 2.0 1.0 = 9.81 kN
P
X2
= 0.8 9.81(0.50)2.0 1.0 = 7.85 kN
P
XR
= 9.81 7.85 = 1.96 kN
I
Y Y 1
= I
Y Y 2
= 2.0 1.0
3
/12 = 0.167 m
4
e
Z1
=
1.0 9.81 0.167
9.81
= 0.167 m
e
Z2
=
0.8 9.81 0.167
7.85
= 0.167 m
Iz uslova jednakosti sume momenata svih horizontalnih sila i momenta rezul-
tujuce horizontalne sile odre duje se njena napadna tacka:
Z
R
=
9.81 0.333 7.85 1.667
1.96
= 5.00 m
Vertikalne sile su:
P
Z1
= 1.0 9.81
1
2
1
3
2.0
2
1.0 = 6.54 kN
P
Z2
= 0.8 9.81
1
2
1
3
2.0
2
1.0 =
= 5.23 kN
P
ZR
= 6.54 + 5.23 = 11.77 kN
Obe vertikalne sile deluju u tezistima odgovarajucih
polupiramida, odnosno na (horizontalnom) rasto-
janju X
R
= 0.25 m od preseka AA. Ukupna rezul-
tanta i njen nagib (u odnosu na horizontalu) su:
R =
_
1.96
2
+ 11.77
2
= 11.93 kN
= arctg
11.77
1.96
= 80
0
32
Zadatak 1.9. Zatvoreni rezervoar potpuno je ispunjen tecnostima gu-

stina
1
= 1.0 kg/dm
3
i
2
= 0.7 kg/dm
3
. Nivo u pijezometru je na nivou
zajednicke tacke dve tecnosti. Odrediti ukupnu hidrostaticku silu koja deluje
na slozeno telo sastavljeno od polukupe, poluvaljka i cetvrtine lopte.
59
Resenje. Ako se za referentan nivo (Z = 0) usvoji dno rezervoara, oci-
gledno je
1
=
2
= 4.0 m.
Horizontalne sile na pojedine delove slozenog tela su:
P
X1
= 1.0 9.81
_
1.0 +
4 1.5
3
_
1
2
1.5
2
= 56.74 kN
P
X2
= 1.0 9.81 0.5 3.0 1.0 = 14.72 kN
P
X3
= 0.7 9.81 (0.5) 3.0 1.0 = 10.30 kN
P
X4
= 0.7 9.81
_
1.0 +
1.5
3
_
1
2
3.0 1.5 = 23.18 kN
Odgovarajuci ekscentriciteti su:
e
Z1
=
1.0 9.81
56.74
_
3.0
4
128

_
4 1.5
3
_
2
1
2
1.5
2
_
=
= 0.096 m
e
Z2
=
1.0 9.81
14.72
3.0 1.0
3
12
= 0.167 m
e
Z3
=
0.7 9.81
10.30
3.0 1.0
3
12
= 0.167 m
e
Z4
=
0.7 9.81
23.18
3.0 1.5
3
36
= 0.083 m
60 1. Hidrostatika
Ukupna horizontalna sila i polozaj njene napadne tacke su:
P
XR
= 56.74 + 14.72 10.30 23.18 = 37.98 kN
Z
R
= [ 56.74 (3.0 0.637 0.096) + 14.72 (4.0 0.50 0.167)
10.30 (4.0 + 0.50 + 0.167)
23.18 (5.50 + 0.083) ] /37.98 = 0.005 m
Vertikalne sile su:
P
Z1
= 1.0 9.81
1
4
3.0
3
6
= 34.67 kN
P
Z2
= 1.0 9.81
1
2
1.5
2
1.0 = 34.67 kN
P
Z3
= 0.7 9.81
1
2
1.5
2
1.0 = 24.27 kN
P
Z4
= 0.7 9.81
1
2
3.0
2
1.5
12
= 12.13 kN
Rastojanja tezista odgovarajucih tela optere-
cenja (zapremina) od vertikalnog zida su:
X
1
=
3 1.5
8
= 0.562 m
X
2
= X
3
=
4 1.5
3
= 0.637 m
X
4
=
1.5
= 0.477 m
Ukupna vertikalna sila i polozaj njene na-
padne tacke su:
P
ZR
= 34.67 + 34.67 + 24.27 +
+ 12.13 = 105.74 kN
X
R
= (34.67 0.562 + 34.67
0.637 + 24.27 0.637 +
+ 12.13 0.477) / 105.74 =
= 0.594 m
Ukupna rezultanta i njen nagib (u odnosu na horizontalu) su:
R =
_
37.98
2
+ 105.74
2
= 112.35 kN = arctg
37.98
105.74
= 70
0
15
61
Zadatak 1.10. U otvorenom rezervoaru nalazi se voda gustine
0
= 1.0 kg/dm
3
. Kruti nosac zanemarljive tezine moze da se obrce bez
trenja oko ose u tacki O. Sa jedne strane nosaca je kupasti zatvarac gustine
1
= 2.5 kg/dm
3
, precnika
osnove d
Z
= 1.0m i visine
h
Z
= 1.0 m, koji zatvara ot-
vor precnika d
O
= 0.5 m. Sa
druge strane nosaca je valjka-
sti plovak precnika d
P
= 1.0 m
i visine h
P
= 1.5 m. Na sli-
ci je prikazan pocetni nivo vo-
de. Odrediti gustinu plovka
2
iz uslova da se zatvarac otvo-
ri ukoliko se nivo vode u sudu
podigne iznad pocetnog sta-
nja.
Resenje. Tezina zatvaraca
je:
G
1
=
1
g
d
2
Z
h
Z
12
= 2.5 9.81
1.0
2
1.0
12
= 6.421 kN
Horizontalna hidrostaticka sila na deo omotaca kupe koji je u vodi, cija je
vertikalna projekcija kruzni prsten spoljasnjeg precnika d
Z
i unutrasnjeg d
O
),
ponistava se sa delom sile na osnovu kupe cija je projekcija isti prsten, tako
da je ukupna horizontalna sila:
P
X
=
0
gh
T
d
2
O
4
= 1.0 9.81 1.5
0.5
2
4
= 2.889 kN
Ekscentricitet ove sile je:
e
Z
=
1.0 9.81
2.889
0.5
4
64
= 0.010 m
Vertikalna sila na gornji deo zarubljene kupe ponistava se sa delom sile na
donji deo, tako da je ukupna vertikalna sila na zatvarac:
P
Z1
=
0
g

12
(d
2
Z
h
Z
d
2
O
h
O
) =
= 1.0 9.81

12
(1.0
2
1.0 0.5
2
0.5) = 2.247 kN
62 1. Hidrostatika
Polozaj napadne tacke ove sile je:
X
1
=
1.0
4
1.0
3
(0.5 +
0.5
4
) 0.5
3
1.0
3
0.5
3
= 0.196 m
Vertikalna sila na plovak je:
P
Z2
=
0
g
d
2
P
4
1.0 = 1.0 9.81 0.5
2
1.0 = 7.705 kN
Tezina plovka je:
G
2
=
2
g
d
2
P
4
h
P
=
2
9.81 0.5
2
1.5 = 11.557
2
Gustina plovka odre duje se iz uslova da je suma momenata svih sila oko
tacke O jednaka nuli:
M
(O)
= 0 6.421 0.25 2.247 0.196 2.889 2.010
11.557
2
2.0 + 7.705 2.0 = 0

2
= 0.466 kg/dm
3
2
Tecenje pod pritiskom
Zadatak 2.1. Kroz sistem prikazan na slici ostvaruje se proticaj
Q = 35 l/s, odnosno u rezervoar R utice ista kolicina vode Q koja iz njega
i istice
1
. Odrediti silu pritiska kojom vazduh deluje na kruzni poklopac
rezervoara cilindricnog oblika, precnika 5 m. Nacrtati u pogodnoj razmeri
energetsku i pijezometarsku liniju.
Resenje. Energetska (Bernoulli-jeva) jednacina za presek u rezervoaru R
i izlazni presek IZL (kroz koji voda istice) glasi:
E
R
= E
IZL
+ E
RIZL
(2.1)
Rezervoar je relativno velikog poprecnog preseka, pa se brzinska visina u
1
Ova pretpostavka garantuje ustaljeno tecenje i vazi za sve zadatke u ovom poglavlju.
Ukoliko ona nije eksplicitno naznacena na slici (kao u ovom zadatku), pretpostavlja se da je
rezervoar dovoljno velike zapremine da je promena nivoa u njemu kroz vreme zanemarljivo
mala.
63
64 2. Tecenje pod pritiskom
njemu moze zanemariti, odnosno energetska kota (u rezervoaru) priblizno je
jednaka pijezometarskoj koti:
E
R
=
R
+
v
2
R
2g

R
(2.2)
Pijezometarska kota u izlaznom preseku (gde voda slobodno istice punim
presekom) nalazi se u tezistu preseka (posto je pritisak u svim tackama po
obimu mlaza jednak nuli) pa je energetska kota u tom preseku:
E
IZL
=
IZL
+
v
2
2
2g
= 8.00 +
v
2
2
2g
(2.3)
gde je v
2
brzina vode u cevi precnika d
2
. Izgubljena energija izme du preseka
R i IZL je:
E
RIZL
=
v
2
1
2g
_
UL
+
Z
+
1
8.0
D
1
_
+
v
2
2
2g
_
K
+
2
10.0
2
+ 2.0
2
D
2
_
(2.4)
Brzine vode kroz pojedine cevi su
2
:
v
1
=
4 0.035
3.14 0.15
2
= 1.98 m/s v
2
=
4 0.035
3.14 0.10
2
= 4.46 m/s (2.5)
Zamenom (2.2), (2.3), (2.4) i (2.5) u polaznu jednacinu (2.1) dobija se:
R
= 8.00 +
1.98
2
19.62
_
0.5 + 2 + 0.022
8.0
0.15
_
+
+
4.46
2
19.62
_
1 + 0.1 + 0.025
10.20
0.10
_
= 12.43 m
Brzinske visine su
3
:
v
2
1
2g
=
1.98
2
19.62
= 0.200 m
v
2
2
2g
=
4.46
2
19.62
= 1.012 m
2
Brzine vode se izrazavaju u [m/s], i to zaokruzivanjem na dva decimalna broja, ali
se proracun kroz zadatak uvek obavlja sa tacnim vrednostima. Sve ovo moze imati za
posledicu da se ponekad mnozenjem napisanih (zaokruzenih) brojeva ne dobija napisani
(tacni) rezultat, vec vrednost koja bi, usled zaokruzivanja, bila neznatno pogresna. Ista
napomena vazi i za broj ( = 3.1415926 . . . )
3
Rastojanja se izrazavaju u [m], s time da se horizontalna rastojanja pisu sa jednim
decimalnim brojem a vertikalna sa dva (odnosno pri pisanju se zaokruzuju). Brzinske
visine se pisu sa tri decimalna broja, da bi se istaklo da njih treba pisati sa vise znacajnih
cifara u cilju smanjivanja greske u proracunu ukoliko se radi sa zaokruzenim brojevima
(jer se pri proracunu pojedinacnih gubitaka odgovarajuci koecijenti mnoze sa brzinskom
visinom).
65
Na slici su prikazane
4
energetska i pijezometarska linija
5
.
Na osnovu jednacine mirovanja uida, pritisak vazduha (odnosno pritisak
na povrsini vode) iznosi:
p
VAZ
= g(
R
Z
A
) = 1.0 9.81(12.43 8.00) = 43.44 kPa
Trazena sila na poklopac rezervoara je:
F = p
VAZ
A
POK
= 43.44
3.14 5.0
2
4
= 853.0 kN
4
Slika je nacrtana u tzv. distordovanoj razmeri, odnosno razmera za vertikalne duzine
je veca od razmere za horizontalne, sto je inace uobicajeno u sistemima sa znatno vecim
dimenzijama u jednom pravcu (u ovom zadatku je RV = 2RH).
5
U ovoj Zbirci usvojena je konvencija da se energetske linije crtaju isprekidanom, a
pijezometarske punom linijom. Ovakav nacin crtanja usvojen je po analogiji sa otvorenim
tokovima gde je linija nivoa istovremeno i pijezometarska linija (puna linija), dok se e-
nergetska linija crta isprekidano. Ovo se naglasava jer je u prethodnoj zbirci (G. Hajdin
sa koautorima, Zadaci iz Mehanike uida sa ispita odrzanih u 1974. i 1975. god.) bio
usvojen obrnut nacin obelezavanja.
Zadatak 2.2. Voda istice iz rezervoara A kroz cev precnika d = 100 mm.
Nakon izlaska iz rezervoara cev se racva u dva kraka (istog precnika d), od
kojih se prva cev moze zatvoriti zatvaracem Z. Sracunati proticaje kroz sve
cevi ako je zatvarac Z otvoren (lokalni gubitak na njemu iznosi
Z
= 0.7)
i za taj slucaj nacrtati energetske i pijezometarske linije za sve cevi u od-
govarajucoj razmeri. Izracunati za koliko ce se promeniti proticaj Q
2
kroz
gornju cev ako se zatvarac Z potpuno zatvori.
Resenje. Energetska jednacina za presek A (u rezervoaru A) i izlazni pre-
sek iz gornje cevi, uz zanemarenje brzinske visine u rezervoaru (odnosno
E
A
=
A
), glasi:
67
A
= 8.00 +
v
2
2
2g
+
v
2
0
2g
_
UL
+
2.0
d
_
+
v
2
2
2g
_
02
R
+ 2
K
+
16.0
d
_

v
2
2
=
19.62(11.00 8.00) v
2
0
(0.5 + 0.04
2.0
0.10
)
1 + 0.2 + 2 0.2 + 0.04
16.0
0.10
= 7.358 0.1625v
2
0
(2.6)
Energetska jednacina za presek u rezervoaru A i za presek u rezervoaru B
(kroz prvu cev), uz zanemarenje brzinskih visina u rezervoarima (odnosno
E
A
=
A
, E
B
=
B
), glasi
6
:
A
=
B
+
v
2
0
2g
_
UL
+
2.0
d
_
+
v
2
1
2g
_
01
R
+
K
+
Z
+
10.0
d
+
IZL
_
v
2
1
=
19.62(11.00 6.00) v
2
0
(0.5 + 0.04
2.0
0.10
)
0.6 + 0.2 + 0.7 + 1 + 0.04
10.0
0.10
v
2
1
= 15.09 0.20v
2
0
(2.7)
Jednacina kontinuiteta za racvu glasi:
Q
0
= Q
1
+ Q
2
v
0
= v
1
+v
2
v
2
0
= v
2
1
+ v
2
2
+ 2v
1
v
2
(2.8)
Zamenom (2.6) i (2.7) u (2.8), sledi:
v
4
0
26.34v
2
0
+ 34.65 = 0
v
2
0
=
(26.34)
_
(26.34)
2
4 1 34.65
2
Jedino od cetiri resenja ove jednacine koje zicki ima smisla je:
v
0
= 5.00 m/s
Brzine u cevima su:
v
1
=
_
15.09 0.20 5.00
2
= 3.18 m/s
v
2
=
_
7.358 0.1625 5.00
2
= 1.82 m/s
Povrsina (svih) cevi je A = d
2
/4 = 0.10
2
3.14/4 = 0.007854 m
2
, pa su
proticaji kroz pojedine cevi Q
i
= v
i
A:
Q
0
= 0.0392 m
3
/s Q
1
= 0.0250 m
3
/s Q
2
= 0.0143 m
3
/s
6
Kad voda utice u rezervoar kroz cev kao sto je to slucaj sa donjom cevi u ovom zadatku,
tada je izgubljena energija upravo jednaka brzinskoj visini na izlazu, odnosno IZL = 1.
Ovaj podatak se u zadacima obicno ne zadaje, vec se podrazumeva.
Ako se zatvarac potpuno zatvori, tada je v
1
= 0 i v
0
= v
2
, pa se jednacina
(2.6) svodi na:
A
= 8.00 +
v
2
2
2g
+
v
2
2
2g
_
UL
+
02
R
+ 2
K
+
18.0
d
_

v
2
=
19.62(11.00 8.00)
1 + 0.5 + 0.2 + 2 0.2 + 0.04
18.0
0.10
= 2.52 m/s
Trazeno povecanje brzine u gornjoj cevi je (u procentima):
v
2
=
2.52 1.82
1.82
100% = 38.4%
69
Zadatak 2.3. Proticaj na mlaznici prikazanoj na slici odre duje se na
osnovu merenja razlike pritisaka zivinim manometrom. Pod pretpostavkom
da se u presecima A i B (na mestima gde je prikljucen zivin manometar)
ostvaruje hidrostaticki raspored pritisaka (tj. da je pijezometarska kota kon-
stantna za jedan presek) i da su strujnice me dusobno paralelne i upravne na
presek, izracunati kotu do koje ce dostici mlaz (pretpostaviti da ce se mlaz
popeti iznad otvora mlaznika za 90% brzinske visine mlaza).
Resenje. Jednacine hidrostatike za tacke C i D glase:
Z
=
p
C
Z
g
+Z
C
Z
=
p
D
Z
g
+Z
D
_
_
p
C
p
D
=
Z
gh (2.9)
odnosno:
A
=
p
C
V
g
+ Z
C
B
=
p
D
V
g
+Z
D
_
_

A
B
=
p
C
p
D
V
g
h (2.10)
Zamenom (2.9) u (2.10) dobija se:
A

B
=
_
V
1
_
h (2.11)
Jednacina kontinuiteta glasi:
Q
1
= Q
2
= Q
3

_
_
v
1
=
_
d
2
d
1
_
2
v
2
v
3
=
_
d
2
d
3
_
2
v
2
(2.12)
Energetska jednacina za preseke A i B glasi:
A
+
v
2
1
2g
=
B
+
v
2
3
2g
+
1
10.0
d
1
v
2
1
2g
+
v
2
2
2g
_
K
+
2
10.0
d
2
_
+
+
v
2
3
2g
_
K
+
3
10.0
d
3
_

A

B
=
v
2
1
2g
(
1
10.0
d
1
1) +
v
2
2
2g
_
K
+
2
10.0
d
2
_
+
+
v
2
3
2g
_
1 +
K
+
3
10.0
d
3
_
(2.13)
Zamenom (2.11) i (2.12) u (2.13), dobija se:
v
2
=
_
19.62
_
13.6
1.0
1
_
0.80
_
0.15
0.20
_
4
(1.25 1) + 0.3 + 1.8 +
_
0.15
0.10
_
4
(1 + 0.3 + 3)
=
= 2.87 m/s
Proticaj kroz cevovod je:
Q = 2.87
0.15
2
3.14
4
= 0.051 m
3
/s
Brzina na izlaznom delu mlaznice je:
v
ML
=
_
0.15
0.075
_
2
2.87 = 11.49 m/s
Mlaz ce se popeti do kote:
K
ML
= 25.0 + 0.9
11.49
2
19.62
= 31.06 m
71
Zadatak 2.4. Na slici je prikazan vodovodni sistem na kome se proticaj
odre duje iz podataka o pritiscima u presecima neposredno uzvodno od kolena
i iz poznatih geometrijskih i hidraulickih karakteristika cevi. Lokalni gubitak
na ulazu u cev je zanemarljiv, kao i lokalni gubici na kolenima. Sracunati
lokalni gubitak na zatvaracu (izraziti ga u odnosu na brzinsku visinu u cevi
nizvodno od zatvaraca), kao i kotu otvora cevi. U pogodnoj razmeri nacrtati
energetsku i pijezometarsku liniju.
Resenje. Na osnovu poznatih pritisaka na manometrima u presecima uz-
vodno od kolena, kao i njihovih polozajnih kota, preko osnovnih jednacina
hidrostatike mogu se izracunati pijezometarske kote u tim presecima:
M1
=
p
M1
g
+ Z
M1
=
25
1 9.81
+ 110.00 = 107.45 m (2.14)
M2
=
p
M2
g
+ Z
M2
=
50
1 9.81
+ 100.00 = 105.10 m (2.15)
Energetska jednacina za preseke u kojima je poznata pijezometarska kota je:
M1
+
v
2
2g
=
M2
+
v
2
2g
+
500.0
2
+ 10.0
2
d
v
2
2g
(2.16)
Zamenom (2.14) i (2.15) u (2.16) dobija se:
v =
_
19.62(107.45 105.10)
0.02
500.0
2
+10.0
2
0.2
= 0.96 m/s
Koecijent lokalnog gubitka na zatvaracu odre duje se iz energetske jednacine
za presek u rezervoaru (gde je E
R
=
R
) i presek M1:
R
=
M1
+
v
2
2g
+
v
2
2g
_
Z
+
1000.0
d
_

Z
=
19.62(113.00 107.45)
0.96
2
0.02
1000.0
0.20
1 = 16.9
Kota otvora cevi odre duje se iz energetske jednacine za presek M2 i izlazni
presek
7
:
M2
+
v
2
2g
= Z
OTV
+
v
2
2g
+
500.0
d
v
2
2g
Z
OTV
= 105.10 0.02
500.0
0.20
0.96
2
19.62
= 102.74 m
7
Duzina cevi izme du navedenih preseka se aproksimira sa 500 m, posto je cev skoro
horizontalna, a tacna duzina cevi je
500.0
2
+ 2.74
2
= 500.01 m.
73
Zadatak 2.5. Odrediti
snagu turbine u sistemu prikaza-
nom na slici, ako je precnik cevi
d = 100 mm, koecijent linijskih
gubitaka = 0.025, a citanje na
diferencijalnom manometru (ra-
zlika pritisaka) p
M
= 3.5 kPa.
Resenje. Diferencijalni
manometar M meri razliku pri-
tisaka izme du tacke u gor-
njem rezervoaru R1 na koti 10.0
(+ strana) i preseka u cevi na
koti 10.0 ( strana), uz pret-
postavku da su strujnice u cevi
pravolinijske i normalne na pre-
sek, te da je odgovarajuca pi-
jezometarska kota (
M
) mero-
davna za ceo presek. U tom
slucaju, moze se napisati slede-
ce:
M
+ =
p
M
+
g
+ 10.00
M
=
p
M
g
+ 10.00
_
M
=
M
+
p
M
g
= 21.00
3.5
1 9.81
= 20.64 m (2.17)
Energetska jednacina za presek u rezervoaru i presek cevi u kome je priklju-
cen manometar (a u kome je pijezometarska kota
M
) glasi:
21.00 =
M
+
v
2
2g
+
v
2
2g
(
UL
+
13.0
d
+
K
) (2.18)
v =
16.62(21.00 20.64)
1 + 1 + 0.025
13.0
0.10
+ 0.5
= 1.10 m/s
Q = 1.10
0.10
2
3.14
4
= 8.67 10
3
m
3
/s
Energetska jednacina za preseke u rezervoarima je:
21.00 = 1.00 +
v
2
2g
(
UL
+
26.0
d
+ 3
K
+
IZL
) + H
T
gde je H
T
razlika energetskih kota u presecima neposredno uzvodno i niz-
vodno od turbine (uobicajeni termin je pad turbine), koji iznosi:
H
T
= 21.00 1.00
1.10
2
19.62
(1 + 0.025
26.0
0.10
+ 3 0.5 + 1) = 19.38 m
Konacno, snaga turbine je:
N
T
=
T
gQH
T
= 0.8 1 9.81 0.00867 19.38 = 1.32 kW
Zadatak 2.6. Posmatra se crpljenje vode iz rezervoara A u rezervoar
B crpkom C1 (prvi slucaj crpka C2 je iskljucena i voda ne protice kroz
donju cev). Za dato citanje na manometru M1 odrediti snagu crpke, ako je
njen koecijent korisnog dejstva = 0.80. Ukoliko se ukljuci i crpka C2 sa
istim koecijentom korisnog dejstva (drugi slucaj), pri cemu je sada citanje
na manometru M2 isto kao na manometru M1 (a koje je ostalo neprome-
njeno, odnosno kao u prvom slucaju), kolikom ce snagom raditi crpka C1?
Pretpostaviti da je koecijenat crpke C1 ostao nepromenjen. Nacrtati u
pogodnoj razmeri pijezometarsku i energetsku liniju za prvi slucaj.
75
Resenje. Iz citanja na manometru M1 odre duje se prvo pijezometarska
kota na mestu gde je manometar prikljucen (presek 1):
1
=
p
M1
g
+Z
M1
=
17.37
1 9.81
+ 98.00 = 99.77 m
a zatim se pomocu energetske jednacine za preseke u rezervoaru A i 1 racuna
proticaj:
A
=
1
+
v
2
1
2g
+
v
2
1
2g
_
UL
+
1
10.0
d
1
_

v
1
=
19.62(100.00 99.77)
1 + 0.5 + 0.03
10.0
0.10
= 1.00 m/s
Q
1
= 1.00
0.10
2
3.14
4
= 7.85 10
3
m
3
/s
Q
1
= Q
2
v
2
=
_
0.10
0.15
_
2
1.00 = 0.44 m/s
Za sracunati proticaj, snaga crpke se racuna iz energetske jednacine napisane
za preseke u rezervoarima A i B:
A
=
B
+
v
2
1
2g
_
UL
+
K1
+
1
17.0
d
1
_
+
+
v
2
2
2g
_
R
+
K2
+
IZL
+
2
2.0 +
25.0
2
+ 10.0
2
d
2
_
H
C1
gde je H
C1
razlika energetskih kota u presecima neposredno nizvodno i
uzvodno od crpke (uobicajeni naziv je visina dizanja crpke), koja iznosi:
H
C1
= 110.00 100.00 +
1.00
2
19.62
_
0.5 + 0.2 + 0.03
17.0
0.10
_
+
+
0.44
2
19.62
_
0.3 + 0.1 + 1 + 0.02
28.93
0.15
_
= 10.35 m
S
C1
=
1
gQ
1
H
C1
=
1
0.8
1000 9.81 0.00785 10.35 = 997 W
U slucaju kada su ukljucene obe crpke, kroz donju i gornju cev idu isti
proticaji kao kroz gornju cev u prethodnom slucaju. Kroz gornju cev se ne
menja proticaj jer je citanje na manometru M1 ostalo nepromenjeno. Kroz
donju cev ide isti proticaj kao kroz gornju jer su cevi istog precnika, duzine
i oblika, a manometar M2 je postavljen na mestu odgovarajucem onom na
kome je postavljen manometar M1 kod gornje cevi, pa je pijezometarska
kota za odgovarajuci presek donje cevi
2
=
1
= 99.77m. Proticaj i brzina
kroz kosu cev je dva puta veci:
Q
2
= 2Q
2
v
2
= 2v
2
= 2 0.44 = 0.89 m/s
H
C1
= 110.00 100.00 +
1.00
2
19.62
_
0.5 + 0.2 + 0.03
17.0
0.10
_
+
+
0.89
2
19.62
_
0.3 + 0.1 + 1 + 0.02
28.93
0.15
_
= 10.51 m
S
C1
=
1
gQ
1
H
C1
=
1
0.8
1000 9.81 0.00785 10.51 = 1012 W
Dakle, da bi se trazeni uslov ostvario, potrebno je da se snaga crpke poveca
za:
S
C1
=
1017 997
997
100% = 1.5%
77
Zadatak 2.7. Za instalaciju prikazanu na slici, izracunati koliko se
potrosi elektricne energije kojom se napaja motor crpke za 5 sati rada, uko-
liko je momenat sile na osovini tocka (poluprecnika r = 1.0 m) konstantan i
iznosi M = 800 Nm. Koecijent sile (odnosno odnos sile kojom voda deluje
na tocak i inercijalne sile na izlazu iz cevi) iznosi C
F
= 0.9 i on obuhvata
sve gubitke usled trenja, razlike brzina tocka i vodenog mlaza i sl. Sracunati
citanje na manometru M1, koji se nalazi neposredno uzvodno od crpke.
Nacrtati u pogodnoj razmeri pijezometarsku i energetsku liniju.
Resenje. Moment sile na osovini tocka jednak je proizvodu sile F kojom
voda deluje na tocak i kraka sile (poluprecnik tocka):
M = F r = C
F
Qvr = C
F
v
2
d
2
2
4
r
Iz ove jednacine dobija se:
v
2
=
4 800
0.9 1000 0.10
2
3.14 1.0
= 10.64 m/s
Q = 10.64
0.10
2
3.14
4
= 0.0836 m
3
/s
Na osnovu jednacine kontinuiteta je:
v
1
=
_
d
2
d
1
_
2
v
2
=
_
0.10
0.25
_
2
10.64 = 1.70 m/s
Visina dizanja crpke H
C
odre duje se iz energetske jednacine za presek u
rezervoaru i izlazni presek:
0.80 = 2.00 +
v
2
2
2g
+
v
2
1
2g
_
UL
+
K
+
1
5.0
2
+ 2.0
2
+ 2.0
d
1
_
+
+
v
2
2
2g
2
10.0
d
2
H
C

H
C
= 2.0 0.8 +
1.70
2
19.62
_
0.7 + 0.1 + 0.020
7.39
0.25
_
+
+
10.64
2
19.62
_
1 + 0.025
10.0
0.10
_
= 21.59 m
79
Snaga crpke i energija utrosena za vreme t = 5 h su:
S =
1
C
gQH
C
=
1
0.75
1 9.81 0.0836 21.59 = 23.6 kW
E = St = 23.6 5 = 118 kWh
Pijezometarska kota u preseku ispred crpke dobija se iz energetske jednacine
za presek u rezervoaru i presek u kome je prikljucen manometar:
0.80 =
1
+
v
2
1
2g
+
v
2
1
2g
_
UL
+
K
+
1
5.0
2
+ 2.0
2
+ 2.0
d
1
_

1
= 0.80
1.70
2
19.62
_
1 + 0.7 + 0.1 + 0.020
7.39
0.25
_
= 0.46 m
Trazeni pritisak na manometru odre duje se iz jednacine hidrostatike:
p
1
= (
M1
Z
M1
)g = (0.46 2.50)1 9.81 = 20.0 kPa
Zadatak 2.8. Izracunati snagu crpke, ako se za vrednost koecijenta
lokalnog gubitka na zatvaracu
V
= 10 u cevcici AB precnika d
1
= 1 mm
ostvaruje laminarno tecenje sa Reynolds-ovim brojem Re = 100. Radi jed-
nostavnosti proracuna, zanemariti uticaj proticaja u cevcici AB na jedna-
cine kontinuiteta u cvorovima A i B, odnosno zanemariti promenu proticaja
duz cevi precnika d
2
= 200 mm. Kinematski koecijent viskoznosti vode je
= 10
6
m
2
/s, a gustina vode je = 1.0 kg/dm
3
.
Resenje. Brzina vode u cevcici je:
Re =
v
1
d
1
v
1
=
100 10
6
0.001
= 0.10 m/s
Energija izgubljena izme du preseka A i B, racunato duz cevcice precnika d
1
,
gde se ostvaruje laminarno strujanje, uz zanemarivanje lokalnih gubitaka,
iznosi:
E
AB
=
64
Re
4.0 + 2(4.0 3.1)
d
1
v
2
1
2g
=
64
100
5.8
0.001
0.10
2
19.62
= 1.89 m
Taj isti gubitak, racunat duz cevi precnika d
2
, iznosi:
E
AB
=
v
2
2
19.62
_
V
+
2
4.0
d
2
_

v
2
=
19.62 1.89
10.0 + 0.03
4.0
0.20
= 1.87 m/s
Posto je d
2
= 200d
1
, proticaj kroz cev d
2
je znatno veci od onoga kroz d
1
(Q
2
Q
1
), pa se Q
1
moze zanemariti u jednacini kontinuiteta.
Q
2
= 1.87
0.20
2
3.14
4
= 0.0588 m
3
/s
Energetska jednacina za struju duz cevi precnika d
2
glasi:
1.0 = 1.0 +
v
2
2
2g
_
UL
+ 2
K
+
V
+
2
12.0 + 2 3.0
d
2
+
IZL
_
H
C

H
C
=
1.87
2
19.62
(0.5 + 2 0.4 + 10 + 0.03
18.0
0.20
+ 1) = 2.68 m
S =
1
gQ
2
H
C
=
1
0.8
1 9.81 0.0588 2.68 = 1.93 kW
Zadatak 2.9. Za zatvoreni sistem cevi i rezervoara (A i B) odrediti
proticaje Q
1
i Q
2
i potrebnu snagu crpke. U pogodnoj razmeri nacrtati
energetsku i pijezometarsku liniju za gornju cev.
Resenje. Proticaj kroz sistem moze se odrediti iz energetske jednacine za
preseke u rezervoarima duz struje kroz donju cev:
B
=
A
+
v
2
2
2g
(
UL
+
2
10.0
d
2
+
IZL
)
v
2
=
19.62(5.00 4.50)
0.5 + 0.02
10.0
0.20
+ 1
= 1.98 m/s
81
Q
2
= 1.98
0.20
2
3.14
4
= 0.0622 m
3
/s
Cevi na prskacu su istih precnika i hrapavosti i postavljene su simetricno
u odnosu na vertikalnu osu, pa su i proticaji kroz ove dve cevi me dusobno
jednaki:
Q
1
=
0.0622
2
= 0.0311 m
3
/s v
1
=
4 0.0311
0.05
2
3.14
= 15.85 m/s
Visina dizanja crpke H
C
odre duje se iz energetske jednacine za presek u
rezervoaru A i izlazni presek na prskacu:
4.50 = 5.50 +
v
2
1
2g
+
v
2
2
2g
(
UL
+
2
20.0 + 1.5
d
2
+
K
) +
+
v
2
1
2g
_
R
+
1
1.0
2
+ 0.5
2
d
1
_
H
C

H
C
= 5.50 4.50 +
1.98
2
19.62
(0.5 + 0.020
21.50
0.20
+ 0.4) +
+
15.85
2
19.62
_
1 + 0.2 + 0.025
1.12
0.05
_
= 24.13 m
Trazena snaga crpke je:
S =
1
0.85
1 9.81 0.0622 24.13 = 17.33 kW
Zadatak 2.10. Proticaj kroz cev 3 je dva puta veci od proticaja kroz
cev 2 (Q
3
= 2Q
2
). Odrediti precnik otvora d
0
centralno simetricnog prste-
nastog zatvaraca na kraju cevi 3. Voditi racuna o kontrakciji mlaza, odnosno
da presek mlaza A
ML
, koji se uzima kao kontrolni presek za energetsku
83
jednacinu, iznosi 70% od poprecnog preseka otvora zatvaraca A
0
. Gubitak
energije na zatvaracu iznosi 10% od brzinske visine suzenog mlaza. Sracunati
silu kojom uidna struja deluje na spoj cevi u preseku AA.
Resenje.
Q
3
= 2Q
2
Q
1
= Q
2
+ Q
3
_
Q
1
= Q
2
+ 2Q
2
= 3Q
2

v
1
d
2
1
4
= 3v
2
d
2
2
4
v
1
= 3
_
0.10
0.15
_
2
v
2
=
4
3
v
2
7.60 =
10.0
3
+
v
2
2
2g
+
v
2
1
2g
_
UL
+
1
10.0
d
1
_
+
v
2
2
2g
_
_
R
+
2
2
3
10.0
d
2
_
_

v
2
=
_
19.62(7.60 5.77)
_
4
3
_
2
_
0.5 + 0.020
10.0
0.15
_
+ 1 + 0.2 +
+ 0.023
11.55
0.10
= 2.24 m/s
Q
2
= 2.24
0.10
2
3.14
4
= 0.0176 m
3
/s
v
3
= 2v
2
= 4.49 m/s Q
3
= 4.49
0.10
2
3.14
4
= 0.0352 m
3
/s
v
1
=
4
3
v
2
= 2.99 m/s Q
1
= 2.99
0.15
2
3.14
4
= 0.0529 m
3
/s
v
ML
A
ML
= v
3
A
3
v
ML
C
A
d
2
0
4
= v
3
d
2
3
4

7.60 =
10.0
3
+
v
2
ML
2g
+
v
2
1
2g
_
UL
+
1
10.0
d
1
_
+
+
v
2
3
2g
_
_
R
+
2
2
3
10.0
d
2
_
_
+
Z
v
2
ML
2g

v
ML
=
__
19.62(7.60 + 5.77) 2.99
2
_
0.5 + 0.020
10.0
0.15
_
4.49
2
_
0.2 + 0.023
11.55
0.10
__
/(1 + 0.1)
_
0.5
= 13.09 m/s
v
ML
A
ML
= v
3
A
3
v
ML
C
A
d
2
0
4
= v
3
d
2
3
4

d
0
= d
3
_
v
3
v
ML
C
A
= 0.10
4.49
13.09 0.7
= 0.070 m
U zadatku se trazi da se odredi uti-
caj uidne struje na presek AA,
odnosno da se odrede normalna sila,
transverzalna i momenat u preseku.
Posto cevi 2 i 3 desno od preseka
AA u statickom smislu predstavlja-
ju konzolu, presecne sile usled delova-
nja uida, u preseku AA se odre duju
pomocu konturne sile vode koja de-
luje na konzolu. Ako se posmatra za-
premina vode izme du preseka AA i
izlaznih preseka cevi 2 i 3, moze se
napisati jednacina ravnoteze svih sila:
I
1
+

P
X
+

I
2
+

I
ML
+

G
2
+

G
3
+

K = 0
gde su I inercijalne sile, P sila pritiska (u presecima 2 i 3 je 0), G
tezina vode u cevi i K sila konture, cevi na vodu. Sila vode na konturu,
odnosno na konzolu je:
K =

R =

I
1
+

P
X
+

I
2
+

I
ML
+

G
2
+

G
3
I
1
= 1000 0.0529 2.99 = 158.2 N
I
2
= 1000 0.0176 2.24 = 39.5 N
I
ML
= 1000 0.0352 13.09 = 461.4 N
7.60 =
A
+
v
2
1
2g
+
v
2
1
2g
_
UL
+
10.0
d
1
_
A
= 7.60
2.99
2
19.62
(0.5 + 0.020
10.0
0.15
+ 1) = 6.31 m
P
X
= p
AA
T
A
1
= 1000 9.81(6.31 0.00)
0.15
2
3.14
4
= 1093.3 N
85
G
2
= G
3
= 1000 9.81
0.10
2
3.14
4
11.55 = 889.7 N
Presecne sile u preseku AA su
8
:
M
AA
= (889.7 + 889.7)5.00 = 8896.7 Nm
T
AA
= 889.7 + 889.7 + (39.5 461.4) cos60
0
= 1568.4 N
N
AA
= 158.2 + 1093.3 (39.5 + 461.4) cos30
0
= 817.7 N
Zadatak 2.11. Posma-
tra se laminarno tecenje vo-
de kroz cev (unutrasnjeg prec-
nika d = 2 mm. Koecijent
kinematske viskoznosti vode
je = 10
6
m
2
s
1
. Odre-
diti proticaj. Nacrtati pije-
zometarsku i energetsku lini-
ju. Sracunati prosecni tan-
gencijalni napon izme du vode
i zida cevi i ukupnu silu trenja
za celu cev.
Resenje. Energetska jednacina za presek u rezervoaru i izlazni presek glasi:
REZ
=
IZL
+
v
2
2g
+
v
2
2g
_
UL
+
5.0
2
+ 3.0
2
d
_
(2.19)
Za laminarno tecenje vazi zavisnost:
=
64
Re
=
64
vd
(2.20)
10.00 = 8.00 +
_
1 + 0.3 +
64 10
6
v 0.002
5.83
0.002
_
v
2
2g

8
Sila pritiska P
AA
X
ne deluje u tezistu preseka, ali je njen ekscentricitet veoma mali pa
se odgovarajuci moment sile moze zanemariti.
2.00 = 0.06626v
2
+ 4.755v
v = 0.42 m/s
Q = 0.42
0.002
2
3.14
4
=
= 1.31 10
6
m
3
/s
Nakon proracuna proticaja, po-
trebno je proveriti pretpostavku o
laminarnom tecenju:
Re =
v d
=
0.42 0.002
10
6
= 840 < Re
KRIT
Prosecni tangencijalni napon izme du vode i zida cevi je:
= C
1
2
v
2
=

4
1
2
v
2
=
1
4
64 10
6
0.42 0.002
1
2
1000 0.42
2
= 1.67 Pa
Ukupna sila trenja je:
T = OL = 1.67 0.002 3.14 5.83 = 0.062 N
gde je O okvaseni obim cevi i L ukupna duzina cevi.
Zadatak 2.12. Na slici je prikazana standardna laboratorijska insta-
lacija sa Thompson-ovim ostroivicnim prelivom. Pretpostavljajuci da je do-
87
nji rezervoar R1 dovoljno veliki da nivo vode u njemu ne zavisi od proticaja
i da je brzinska visina u gornjem rezervoaru R2 zanemarljiva, odrediti kotu
vode u gornjem rezervoaru
2
pri kojoj crpka radi snagom S = 500 W.
Resenje. Potrebno je postaviti tri jednacine: prva je energetska jednacina
za preseke u donjem i gornjem rezervoaru, druga je jednacina prelivanja za
Thompson-ov preliv a treca je izraz za snagu crpke:
1
= 2.00 + h
T
+
v
2
2g
(
RE
S
+
1.6
D
+
IZL
) H
C
Q
T
=
5
16
_
2gh
5
T
h
T
=
_
256Q
2
25 19.62
_
0.2
= 0.878Q
0.4
S =
1
gQH
C
H
C
=
S
gQ
_
1.00 = 2.00 + 0.878Q

0.4
+
1
19.62
_
4Q
0.30
2
3.14
_
2
(0.5 + 0.02
1.6
0.3
+
+ 1)
0.8 500
9.81 1000 Q

1.00 = 0.878Q
0.4
+ 16.4Q
2
0.0408Q
1
Ova jednacina, nakon mnozenja sa Q, moze se napisati u obliku:
Q = 0.0408 0.878Q
1.4
16.4Q
3
odnosno, moze se resiti iterativnim postupkom
9
:
Q
(i+1)
= 0.0408 0.878Q
1.4
(i)
16.4Q
3
(i)
gde je i redni broj iteracije. Ako se u prvom koraku uzme Q
(1)
= 0, do-
bija se:
Q
(2)
= 0.0408 0.878 0.0000
1.4
16.4 0.0000
3
= 0.0408
Q
(3)
= 0.0408 0.878 0.0408
1.4
16.4 0.0408
3
= 0.0300
. . .
9
Q
(7)
= 0.0408 0.878 0.0330
1.4
16.4 0.0330
3
= 0.0328
Q = 0.0328 m
3
/s. Odgovarajuca visina mlaza na Thompson-ovom prelivu
je:
h
T
= 0.878 0.0328
0.4
= 0.224 m
pa je trazena kota vode u gornjem rezervoaru:
2
= 2.00 +h
T
= 2.224 m
3
Tecenje sa slobodnom
povrsinom
Zadatak 3.1. Pri ustaljenom jednolikom tecenju u kanalu trapeznog
poprecnog preseka, izmerena je dubina vode H = 1.0 m. Nagib dna kanala je
I
D
= 0.5% a Manning-ov koecijent hrapavosti je n = 0.014 m
1/3
s. Ispitati
rezim tecenja u kanalu (da li je mirno ili burno), uz potrebna obrazlozenja.
Resenje. Chezy-Manning-ova jednacina za ustaljeno tecenje glasi:
Q =
1
n
AR
2/3
_
I
E
gde je I
E
= I
= I
D
za jednoliko tecenje (3.1)
(I
E
nagib linije energije, I
nagib linije nivoa, odnosno -linije, I

D

nagib dna kanala, A proticajna povrsina, R hidraulicki radijus denisan
kao odnos proticajne povrsine i okvasenog obima R = A/O, n dimen-
zionalni koecijent trenja po Manning-u sa dimenzijom [L
1/3
T]). Dubina
pri kojoj vazi pretpostavka iz jednacine (3.1) o jednolikom tecenju zove se
89
90 3. Tecenje sa slobodnom povrsinom
normalna dubina, pa se moze napisati:
Q =
1
n
A
N
R
2/3
N
_
I
D
Iz uslova zadatka da je H = H
N
= 1.0 m, moze se sracunati proticaj Q, uz
zamenu:
A
N
= H(b + 2H) = 7.0 m
2
R
N
=
A
N
O
N
=
H(b + 2H)
b + 2H
5
= 0.739 m
Q =
1
0.014
7.0 0.739
2/3
0.005 = 28.9 m
3
/s
Da bi se proverio rezim tecenja u kanalu, potrebno je za zadatu dubinu i
dobijeni proticaj sracunati Froude-ov broj:
Fr =
Q
2
B
gA
3
=
Q
2
(b + 4H)
g[H(b + 2H)]
3
=
28.9
2
(5.0 + 4 1.0)
9.81 [ 1.0 (5.0 + 2 1.0)]
3
= 2.23
i uporediti ga sa kriticnom vrednoscu (Fr
K
= 1). Posto je Fr > 1, tecenje
u kanalu je u burnom rezimu. Do istog zakljucka moze se doci ukoliko se
sracuna kriticna dubina za zadati proticaj Q (odnosno dubina H
K
pri kojoj
je Froude-ov broj jednak jedinici) pa se uporedi sa normalnom dubinom H
N
.
Za zadatu geometriju poprecnog preseka bice:
Fr
K
=
Q
2
(b + 4H
K
)
g[H
K
(b + 2H
K
)]
3
= 1 H
K
=
3
Q
2
gb
2
3
_
1 + 4H
K
/b
1 + 2H
K
/b
Poslednji oblik jednacine pogodan je za resavanje iterativnim postupkom
1
:
H
(i+1)
K
=
3
Q
2
gb
2
3
_
1 + 4H
(i)
K
/b
1 + 2H
(i)
K
/b
gde je i redni broj iteracije. Ako se u prvom koraku uzme H
(1)
K
= 0:
H
(2)
K
=
3
28.9
2
9.81 5.0
2
= 1.50
dobija se:
H
(3)
K
= 1.50
3
_
1 +
41.50
5.0
1 +
21.50
5.0
= 1.22 H
(4)
K
= 1.50
3
_
1 +
41.22
5.0
1 +
21.22
5.0
= 1.27
1
91
H
(5)
K
= 1.50
3
_
1 +
41.27
5.0
1 +
21.27
5.0
= 1.26
H
K
= 1.26 m. Ako se sracunata kriticna dubina uporedi sa normalnom, vidi
se da je H
K
> H
N
, odnosno zakljucuje se da je tecenje u kanalu u burnom
rezimu.
Kriticna dubina moze da se odre-
di i gracki tako sto se, na osno-
vu nekoliko sracunatih vrednosti
Froude-ovog broja, nacrta dija-
gram Fr(h), a zatim se sa njega o-
cita H
K
.
h (m) 1.10 1.20 1.30
Fr () 1.61 1.19 0.90
Zadatak 3.2. U betonskom kanalu sa Manning-ovim koecijentom hra-
pavosti n = 0.014 m
1/3
s i poprecnog preseka kao na slici, kota vode pri
kojoj se javlja kriticna dubina je H
K
= 3.0 m. Sracunati pri kom nagibu
dna kanala je normalna dubina jednaka kriticnoj. Ako se proticaj poveca tri
puta, da li je za tako sracunat nagib tecenje mirno, kriticno ili burno?
Resenje. S obzirom da je poznata kriticna dubina i geometrija poprecnog
preseka, moguce je sracunati proticaj u kanalu, iz uslova da je Froude-ov
broj jednak jedinici:
Fr =
Q
2
B
gA
3
= 1 Q =
gA
3
B
=
9.81 17.0
3
10.0
= 69.42 m
3
/s
Za sracunati proticaj, iz Chezy-Manning-ove jednacine se za poznatu dubinu
H
K
= H
N
dobija trazeni nagib dna (pri kome ce se u ustaljenom jednolikom
tecenju ostvariti dubina jednaka kriticnoj):
Q =
1
n
AR
2/3
_
I
D

I
D
=
_
nQ
AR
2/3
_
2
=
_
0.014 69.42
17.0(
17.0
13.07
)
2/3
_
2
= 0.0023 = 0.23 %
Povecanjem proticaja tri puta, Q
= 3 69.42 = 208.27 m
3
/s, normalna
dubina (H
N
) postaje:
Q
=
1
n
A
R
2/3
_
I
D

nQ
I
D
= A
R
2/3
60.76 = [17.0 + 10.0(H
N
3.0)]
_
17.0 + 10.0(H
N
3.0)
13.07 + 2.0(H
N
3.0)
_
2/3
Dobijena jednacina se moze resiti grackim putem, metodom probanja ili nu-
merickimputem uz prethodno sre divanje u pogodniji oblik. Ako se jednacina
digne na treci stepen, pa se sredi po nepoznatoj H
N
iz brojioca, dobija se:
H
N
=
5
_
(2.0H
N
+ 7.07)
2
60.76
3
+ 13.0
10.0
= 1.55(H
N
+ 3.54)
0.4
+ 1.30
Ovaj oblik jednacine pogodan je za resavanje iterativnim postupkom
2
:
H
(i+1)
N
= 1.55(H
(i)
N
+ 3.54)
0.4
+ 1.30
gde je i redni broj iteracije. Polazeci od dubine H
(1)
N
= 3.0m, u nekoliko
iteracija dolazi se do resenja:
H
N
= 4.95 m
2
93
Kao i u prethodnom zadatku, za proveru rezima tecenja nije neophodno
racunati kriticnu dubinu, vec je dovoljno sracunati Froude-ov broj za nor-
malnu dubinu:
Fr
=
208.26
2
10.0
9.81 36.5
3
= 0.91
Kako je Fr
< 1, zakljucuje se da sa povecanjem proticaja u kanalu rezim

tecenja postaje miran.
Zadatak 3.3. U pravougaonom kanalu sirine dna B = 2.0 m, na sirokom
pragu se ostvaruje kriticna dubina. Gubitak energije izme du preseka 1 i 2
iznosi 30 % od kineticke energije u preseku 2, a izme du preseka 2 i 3 10 %
kineticke energije u preseku 3. Za preseke 1, 2 i 3, u kojima se ostvaruje
hidrostaticka raspodela
pritisaka, pri cemu niz-
vodni uslovi ne uticu na
dubinu u preseku 3, sra-
cunati i nacrtati kote
dna, pijezometarske i e-
nergetske kote, Froude-
ove brojeve kao i dija-
gram specicne energije
(razmera 1 :
50
100
). Nagib
dna kanala je I
D
= 2 %.
Resenje. Za dati proticaj, dubina H
2
u preseku 2 je kriticna dubina i
racuna se iz uslova:
Fr =
Q
2
B
gA
3
2
= 1
A
2
= BH
2
_
_
H
2
= H
K
=
3
Q
2
gB
2
= 0.972 m
Dubine u presecima 1 i 3 racunaju se pomocu energetskih jednacina, s
obzirom da su poznati lokalni gubici energije. Za preseke 1 i 2 bice:
Z
D1
+ H
1
+
v
2
1
2g
= Z
D2
+ H
2
+
v
2
2
2g
+ E
12
v
2
2
2g
=
_
6.0
2.0 0.972
_
2
1
19.62
= 0.486 m
Z
D2
= 100.0 5.0 0.02 + 1.0 = 100.90 m
E
12
= 0.3
v
2
2
2g
= 0.3 0.486 = 0.146 m
_
H
1
+
Q
2
2gB
2
H
2
1
= 2.503 (3.2)
Ova jednacina pogodna je za resavanje iterativnim postupkom
3
:
H
(i+1)
1
= 2.503
0.4587
H
(i)
1
2
gde je i redni broj iteracije. Za H
(1)
1
= 2.503 m, dobija se:
H
(2)
1
= 2.503
0.4587
2.503
2
= 2.430 H
(3)
1
= 2.503
0.4587
2.430
2
= 2.426
4
H
1
= 2.425 m. Za odre divanje dubine u preseku 3, postavlja se energetska
jednacina izme du preseka 2 i 3:
Z
D2
+ H
2
+
v
2
2
2g
= Z
D3
+ H
3
+
v
2
3
2g
+ E
23
(3.3)
Nakon zamene E
23
= 0.1
v
2
3
2g
, i izracunatih brojnih vrednosti, dobija se:
2.557 = H
3
+
0.5046
H
2
3
Jednacina je u formi pogodnoj za resavanje iteracijama
5
:
H
(i+1)
3
=
_H
(i)
3
3
+ 0.5046
2.557
Ako se u prvom koraku uzme H
(1)
3
= 0, u nekoliko iteracija dobija se resenje
H
3
= 0.495 m.
3
4
Jednacina (3.2) ima jos dva resenja: H
1
= 0.398 m i H
1
= 0.476 m. Prvo zicki
nema smisla jer dubina ne moze da bude negativna, a drugo hidraulicki nema smisla jer
kota nivoa vode u preseku ispred praga mora biti veca od kote vode na pragu.
5
Jednacina (3.3) moze da se napise u nekoliko razlicitih oblika pogodnih za iterisanje.
Najbolje je koristiti onaj oblik kojim se najbrze konvergira resenju.
95
Velicina, oznaka (jedinice) Izraz 1 2 3
Kota dna, Z (m) Z
D
100.00 100.90 99.80
Pijezometarska kota, (m) Z
D
+ H 102.43 101.87 100.30
Energetska kota, E (m) Z
D
+ H +
v
2
2g
102.51 102.36 102.17
Specicna energija, e (m) H +
v
2
2g
2.51 1.46 2.37
Froude-ov broj, Fr ()
Q
2
B
gA
3
0.064 1.00 7.56
Zadatak 3.4. Za kanal trougaonog poprecnog preseka, sa uglom izme-
du bokova kanala od 60
0
, horizontalnog dna, nacrtati dijagram zavisnosti
zbira sile pritiska i inercijalne sile od dubine H, za proticaj Q = 5 m
3
/s. Pri
crtanju dijagrama sracunati tacku minimuma funkcije i po dve tacke levo
i desno od minimuma. Koristeci nacrtanu funkciju, odrediti potrebnu (niz-
vodnu) dubinu H
2
za formiranje hidraulickog skoka ako je uzvodna, dolazna
dubina H
1
= 1.00 m.
Resenje. Zbir sila pritiska i inercijalne sile u jednom preseku je:
P +I = p
T
A+ Qv = g
H
3
H
2
3
3
+Q
Q
H
2
3
3
(3.4)
P +I = g
3H
3
9
+ Q
2
3
H
2
3
(3.5)
Minimum funkcije moze se dobiti izjednacavanjem prvog izvoda d(P+I)/dH
sa nulom ili trazenjem kriticne dubine (znajuci da je za kriticnu dubinu zbir
inercijalne sile i sile pritiska minimalan).
Fr =
Q
2
B
gA
3
=
Q
2
2
3
3
H
g
_
3
3
H
2
_
3
= 1 H
K
=
5
6Q
2
g
= 1.73 m
Hidraulicki skok je lokalna pojava koju opisuju jednacina kontinuiteta i di-
namicka jednacina primenjena na konacnu zapreminu izme du preseka 1 i 2.
Prema dinamickoj jednacini, vektorski zbir svih sila na konacnu zapreminu
je nula, odnosno:
i=n
i=1
F
i
= 0 (3.6)
Horizontalna komponenta tezine vode (
G), odnosno komponenta u pravcu

tecenja, jednaka je nuli. Tako de, zbog prizmaticnosti kanala, komponenta
97
sile konture na uid (
K) u pravcu tecenja je nula dok se zbog relativno kratke

deonice za koju se pise dinamicka jednacina, sila trenja (
T) moze zanemariti.
Dinamicka jednacina se tako svodi na sledecu jednakost:
P
1
+ I
1
= P
2
+ I
2
(3.7)
Na osnovu dijagrama zavisno-
sti sile od dubine, jednacina hi-
draulickog skoka (3.7) moze se
resiti grackim putem, ocitava-
njem dubine H
2
sa dijagrama
koja ce se spregnuti sa dubinom
H
1
u skok. Za H
1
= 1.00 m, do-
bija se dubina H
2
= 2.76 m.
H (m) P +I (kN)
0.50 173.44
1.00 45.19
1.73 24.24
2.50 36.43
3.00 55.79
Zadatak 3.5. Na slici je prikazano potopljeno isticanje iz kolektora
kruznog preseka u kanal sa slobodnom povrsinom. Kanal je pravougaonog
poprecnog preseka, horizontalnog dna, sirine iste kao i precnik kolektora. Pri
proticaju Q = 2.0 m
3
/s, na pocetku kanala (u preseku 1) izmerena je dubina
H
1
= 3.0 m. Odrediti povecanje nivoa vode izme du preseka 1 i preseka 2 uz
sledece pretpostavke:
isticanje iz kruznog kolektora je bez kontrakcije,
kota nivoa u preseku 1 je pijezometarska kota za ceo presek, ukljucujuci
i presek mlaza,
zanemaruje se trenje izme du preseka 1 i 2,
u preseku 2 je merodavna srednja brzina za ceo presek.
Resenje. Zadatak se resava primenom jednacine kontinuiteta i dinamicke
jednacine za preseke 1 i 2, odnosno:
P
1
+ I
1
= P
2
+ I
2
(3.8)
Prema uslovima zadatka, sila pritiska i inercijalna sila u preseku 1 su:
P
1
= p
T
1
A
1
= g
H
1
2
H
1
B = 44.145 kN
I
1
= Qv
KOL
= Q
4Q
D
2
= 5.093 kN
a u preseku 2:
P
2
= p
T
2
A
2
= g
H
2
2
H
2
B = 4.905H
2
2
I
2
= Qv
2
= Q
Q
H
2
B
= 4.00H
1
2
Na osnovu jednacine (3.8) sledi
6
:
44.145 + 5.093 = 4.905H
2
2
+ 4.00H
1
2
H
2
= 3.127 m
Trazeno povecanje nivoa vode je:
H = 3.127 3.00 = 0.127 m
Zadatak 3.6. Na slici je prikazan pravougaoni kanal sirine B = 5.0 m
i koecijenta hrapavosti po Manning-u n = 0.015 m
1/3
s sa promenom na-
giba dna. U deonicama kanala 1 i 2 normalne dubine su H
N1
= 0.7 m i
6
Dato resenje dobija se pomocu iterativne formule H
(i+1)
2
=
3
_
10.038H
(i)
2
0.8155 ;
druga dva resenja (H
2
= 3.208 m i H
2
= 0.081 m) ocigledno nemaju smisla.
99
H
N2
= 2.0 m. Sracunati proticaj
kanalom, nagib dna kanala u de-
onici 1 (I
D1
) i skicirati slobodnu
povrsinu nivoa vode na mestu
spajanja dveju deonica kanala.
Resenje. Proticaj kanalom se racuna iz uslova da je u deonici 2 poznata
normalna dubina:
Q =
I
D2
n
A
2
R
2/3
2
=
0.001
0.015
5.0 2.0
_
5.0 2.0
2 2.0 + 5.0
_
2/3
=
= 22.62 m
3
/s
Na osnovu sracunatog proticaja i podatka da je u deonici 1 normalna dubina,
racuna se nagib dna kanala:
I
D1
=
_
nQ
A
1
R
2/3
1
_
2
=
_
_
_
0.015 22.62
5.0 0.7
_
5.00.7
20.7+5.0
_
2/3
_
_
_
2
= 0.021 = 2.1 %
Da bi se skicirala linija nivoa na mestu promene pada dna kanala, potrebno
je prvo sracunati kriticnu dubinu (iz uslova Fr = 1):
Fr =
Q
2
B
gA
3
=
22.62
2
5.0
9.81(5.0H
K
)
3
= 1 H
K
=
3
22.62
2
9.81 5.0
2
= 1.28 m
Kako je H
N1
< H
K
(u deonici 1 je burno tecenje), a H
N2
> H
K
(u deonici 2
je mirno tecenje), prelaz iz burnog u mirno tecenje je moguc samo preko
hidraulickog skoka. Da bi se odredio polozaj skoka, potrebno je sracunati
dubinu H
1
koja se sa dubinom H
1
moze spregnuti u skok:
P
1
+ I
1
= P
2
+ I
2
158.15 = 24.525H
2
1
+
102.30
H
1
H
1
= 2.12 m
Da bi se hidraulicki skok formirao tacno na mestu promene nagiba dna
kanala, potrebna je nizvodna dubina H
1
= 2.12 m. Kako je H
N2
< H
1
,
hidraulicki skok ce biti odbacen, odnosno pomeren nizvodno. Za hidrau-
licki skok u nizvodnoj deonici, dubina iza skoka je H
2
= H
2N
= 2.0m. Treba,
dakle, sracunati dubinu H
2
ispred skoka, tako da bude spregnuta sa dubinom
H
2
iza skoka, i to iz uslova:
P
2
+ I
2
= P
2N
+I
2N
24.525H
2
2
+
102.30
H
2
= 149.25 H
2
= 0.76m
Zadatak 3.7. Na laboratorijskoj instalaciji, pravougaonom kanalu sirine
dna B = 0.1 m i horizontalnog dna, izmerene su dubine H
1
, H
2
i visina
praga p. Ukoliko se zna da je lokalni gubitak energije od preseka 3 do praga
30 % od kineticke energije na pragu (na pragu se ostvaruje kriticna dubina),
izracunati proticaj u kanalu Q
PR
. Iz izmerenih podataka o dubinama ispred
i iza hidraulickog skoka (H
1
i H
2
), izracunati proticaj Q
HS
. Tako sracunat
proticaj uporediti sa proticajem Q
PR
dobijenim iz uslova da je na pragu
kriticna dubina. Pod pretpostavkom da su sve dubine tacno izmerene i da
je podatak o koecijentu lokalnog gubitka pouzdan, komentarisati dobijenu
razliku u izracunatim protocima.
Resenje. Postavljanjem dinamicke jednacine za preseke 1 i 2, racuna se
Q
HS
:
P
1
+ I
1
= P
2
+ I
2
0.07 + 833333Q
2
HS
= 19.62 + 50000Q
2
HS
Q
HS
= 5.00 l/s
Na osnovu energetske jednacine, znajuci da se u preseku na pragu ostvaruje
101
kriticna dubina i znajuci lokalne gubitke energije izme du preseka 3 i preseka
na pragu, dobija se proticaj Q
PR
:
H
3
+
v
2
3
2g
= p + H
K
+
v
2
K
2g
(1 + 0.3)
H
3
+
Q
2
PR
2gB
2
H
2
3
= p +H
K
+
Q
2
PR
2gB
2
H
2
K
(1 + 0.3)
S obzirom da su u jednacini nepoznati proticaj Q
PR
i dubina vode na pragu
H
K
, koristi se veza:
Fr =
Q
2
PR
B
gA
3
= 1 Q
2
PR
= gB
2
H
3
K
Nakon elementarnih transformacija, dobija se jednacina po H
K
:
0.2 +
H
3
K
2 0.2
2
= 0.098 + H
K
+
1.3H
K
2
H
K
= 0.064 m
pa je tacni proticaj:
Q
PR
=
_
gB
2
H
3
K
= 5.05 l/s
Vrednost Q
PR
je nesto veca od Q
HS
, sto je moglo i da se ocekuje zato sto
je pri proracunu proticaja preko spregnutih dubina u dinamickoj jednacini
zanemarena sila trenja (koja deluje u smeru suprotnom od smera tecenja i
koja je na kratkim rastojanjima obicno mala u pore denju sa drugim sila-
ma). Ovaj zakljucak, da se zanemarivanjem trenja dobija manji proticaj,
nelogican je samo na prvi pogled. Napominje se jos i da, ukoliko kanal
nije horizontalan, u dinamickoj jednacini se pojavljuje i komponenta sile
tezine u pravcu toka. Zanemarivanjem ove sile (sto je opravdano samo za
relativno male nagibe dna), dobija se nesto veci proticaj od stvarnog, posto
komponenta sile tezine u pravcu toka deluje u smeru tecenja.
Zadatak 3.8. Na slici je prikazan pravougaoni kanal horizontalnog dna,
sirine B = 3.0 m sa trougaonim suzenjem (presek 3). Za dati proticaj
Q = 4 m
3
/s, odrediti dubine vode u suzenju H
3
, neposredno ispred suzenja
H
2
i dubinu H
1
koja se spreze u skok sa dubinom H
2
. Pretpostaviti da
su gubici energije izme du preseka u suzenju i ispred suzenja zanemarljivi.
Dubinu H
2
racunati za puni (pravougaoni) presek a dubinu H
3
za suzeni
(trougaoni) presek. Nizvodni uslovi ne remete tecenje kroz suzenje, tako
da je omoguceno formiranje kriticne dubine u suzenju. U pogodnoj razmeri
nacrtati pijezometarsku i energetsku liniju.
Resenje. Prema uslovima datim u zadatku, u suzenom preseku 3 se for-
mira kriticna dubina, denisana sa:
Fr =
Q
2
B
gA
3
= 1
Q
2
2
1.5
2.5
H
K
g
_
1.5
2.5
H
2
K
_
3
= 1
H
K
= 5
_
2Q
2
g
_
1.5
2.5
_
2
= 1.554 m, E
3
= 1.942 m
Dubina vode u preseku 2 se racuna iz energetske jednacine:
H
2
+
v
2
2
2g
= H
K
+
v
2
K
2g
H
2
+
Q
2
2gB
2
H
2
2
= H
K
+
v
2
K
2g

H
2
= 1.917 m, E
2
= 1.942 m
dok se dubina u preseku 1 dobija iz dinamicke jednacine uz zanemarenje sile
trenja:
P
1
+ I
1
= P
2
+ I
2
g
H
2
1
2
B +Qv
1
= g
H
2
2
2
B +Qv
2
14715H
2
1
+
5333.3
H
1
= 56858 H
1
= 0.094 m E
1
= 10.31 m
Do istog resenja za dubinu H
1
se moglo doci i koriscenjem jednacine:
103
H
1
=
H
2
2
_
_
1 + 8Fr
2
1
_
koja se tako de dobija primenom dinamicke jednacine za pravougaono korito,
nakon zanemarenja sile trenja i elementarnih transformacija.
Zadatak 3.9. Radi ispitivanja tecenja preko sirokog praga u labora-
torijskom kanalu pravougaonog poprecnog preseka sirine dna B = 0.2 m,
nagiba dna I
D
= 0.5 % i hrapavosti po Manning-u n = 0.013 m
1/3
s, us-
postavljeni su uslovi kao na slici. Izmerena dubina vode u preseku 4 je
H
4
= 0.117 m. Pretpostavlja se da nizvodno od preseka 4 nema nikakvih
poremecaja, pa se moze smatrati da je H
4
normalna dubina. Skicirati liniju
nivoa ako je prelivanje preko sirokog praga nepotopljeno a hidraulicki skok
se formira izme du preseka 3 i 4. Gubitak energije izme du preseka 1 i 2 je
10 % kineticke energije u preseku 2.
Resenje. S obziromda je omoguceno nepotopljeno prelivanje preko sirokog
praga, na pragu se ostvaruje kriticna dubina, a nizvodno se formira burno
tecenje (presek 2), H
2
< H
1
. Izme du preseka 3 i 4 se formira hidraulicki
skok, sa uzvodnom dubinom H
3
> H
2
, a nizvodnom H
4
= H
N
= 0.117 m.
Na osnovu ovih podataka, moguce je skicirati liniju nivoa. Na osnovu poda-
tka da je u preseku 4 normalna dubina, racuna se proticaj u kanalu:
Q =
I
D
n
AR
2/3
=
0.005
0.013
0.2 0.117
_
0.2 0.117
2 0.117 + 0.2
_
2/3
=
= 18.17 l/s
Na pragu se ostvaruje kriticna dubina H
1
= H
K
:
Fr =
Q
2
B
gA
3
= 1 H
K
=
3
Q
2
gB
2
= 0.094 m, E
K
= 0.157 m
dok se dubina u preseku 2 dobija iz energetske jednacine (uz zanemarenje
promene kote dna izme du preseka 1 i 2):
p + H
K
+
v
2
K
2g
= H
2
+
v
2
2
2g
(1 + 0.1)
0.157 = H
2
+
1.1 Q
2
2gB
2
H
2
2
H
2
= 0.074 m E
2
= 0.151 m
Dubina u preseku 3 je dubina koja se sa H
4
spreze u skok, pa se racuna iz
dinamicke jednacine (pri cemu se pored sile trenja zanemaruje i komponenta
sile tezine u pravcu toka):
P
3
+ I
3
= P
4
+ I
4
g
H
2
3
2
B +
Q
2
BH
3
= 27.68
H
3
= 0.075 m E
3
= 0.150 m
105
Zadatak 3.10. Iz rezervoara u kome se odrzava konstantan nivo istice
voda kroz kratki pravougaoni kanal na cijem kraju se nalazi ustava koja
sluzi za regulisanje proticaja. Dno kanala je horizontalno. Gubitak energije
izme du nekog preseka 0 u rezervoaru (gde je brzina priblizno jednaka nuli) i
preseka 1 iznosi 10% kineticke energije u preseku 1, a gubitak izme du preseka
1 i 2 iznosi 15 % kineticke energije u preseku 2. Isticanje ispod ustave je
uvek slobodno, a koecijent kontrakcije mlaza C
A
= 0.7. Nacrtati dijagram
proticaja kroz kanal u zavisnosti od visine dizanja ustave za raspon U od 0
do 0.3 H
0
.
Resenje. Postavljanjem dve energetske jednacine, za preseke 0 i 1, od-
nosno 1 i 2, dobijaju se dve jednacine sa dve nepoznate, dubinom H
1
i
proticajem Q. Pri tome se smatra da je visina dizanja ustave U = H
2
/C
A
poznata, jer se ona nezavisno zadaje u rasponu od 0 do 0.3H
0
.
H
0
= H
1
+
v
2
1
2g
(1 + 0.1) , H
1
+
v
2
1
2g
= H
2
+
v
2
2
2g
(1 + 0.15)
Sabiranjem ove dve jednacine dobija se:
H
0
= H
2
+ 0.1
v
2
1
2g
+ 1.15
v
2
2
2g
Ova jednacina se, uz primenu jednacine kontinuiteta Q = v
1
H
1
B = v
2
H
2
B,
moze napisati u obliku:
Q =
0.7
1.15
UB
2g(H
0
0.7U) 0.1
_
Q
BH
1
_
2
Dalje se proracun obavlja iterativno:
Q
(i+1)
= 1.632U
_
19.62(2.0 0.7U) 0.016
_
Q
(i)
H
(i)
1
_
2
H
(i+1)
1
= 2.0 0.009
_
Q
(i+1)
H
(i)
1
_
2
gde je i redni broj iteracije. Ako se, za nekoliko visina dizanja ustave, u
prvoj iteraciji uzmu vrednosti koje odgovaraju zatvorenoj ustavi (U = 0),
odnosno Q
(1)
= 0, H
(1)
1
= 2.0 m, dobija se da postupak prakticno konvergira
resenju iz par iteracija (vidi tabelu).
U/H
0
() 0.1 0.2 0.3
U (m) 0.200 0.400 0.600
Q
(2)
(m
3
/s) 1.972 3.792 5.451
H
(2)
1
(m) 1.991 1.968 1.933
Q
(3)
(m
3
/s) 1.971 3.789 5.440
H
(3)
1
(m) 1.991 1.967 1.929
4
Otpori trenja i otpori oblika
Zadatak 4.1. Na osnovu pritisaka izmerenih duz konture prikazanog
stuba, izlozenog homogenoj vazdusnoj struji, odre deni su koecijenti priti-
saka C
p
(dati u tabeli). Izracunati pritiske u datim tackama, rezultujucu
silu na stub po metru visine i koecijent sile C
F
.
R. br. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
X (m) 2.0 2.0 1.3 0.7 0.0 1.5 3.0 1.5 0.0 0.7 1.3 2.0
Y (m) 0.0 1.0 1.7 2.3 3.0 1.5 0.0 1.5 3.0 2.3 1.7 1.0
C
p
() 1.0 0.9 0.1 0.6 0.8 0.6 0.1 0.9
107
108 4. Otpori trenja i otpori oblika
Resenje. Pritisak u nekoj tacki na konturi objekta moze se izraziti kao
proizvod zaustavnog pritiska (
1
2
U
2
) i koecijenta pritiska (C
p
):
p = C
p
1
2
U
2
(4.1)
gde je gustina uida i U neporemecena brzina uidne struje. Koe-
cijent pritiska C
p
predstavlja meru za koliko je stvarni pritisak p veci ili
manji od referentnog pritiska u neporemecenoj struji. Zaustavni pritisak se
izracunava preko neporemecene brzine uida U. U zadatku su poznati koe-
cijenti pritisaka C
p
za tacke 1 do 12, kao i gustina vazduha i brzina u
neporemecenoj struji U. Pritisak u tackama se racuna preko jednacine (4.1).
U tabeli su dati sracunati pritisci u svim tackama po obimu stuba.
R. br. 1 2 3 4 59 10 11 12
C
p
() 1.0 0.9 0.1 0.6 0.8 0.6 0.1 0.9
p (Pa) 15.0 13.5 1.5 9.0 12.0 9.0 1.5 13.5
Sila na objekat od dejstva uida je suma proizvoda pritisaka i pripadajucih
elementarnih povrsina:
F =
_
A
pndA (4.2)
Kada su poznati pritisci u svim tackama konture, proracun sile se svodi
na izracunavanje integrala (4.2), pri cemu se obicno vektor sile

F razlaze
na komponente u osnovnim koordinatnim pravcima, F
X
i F
Y
. Na slici
je prikazan dijagram pritisaka na konturu sa ucrtanim smerovima
1
. Pri
proracunu sile usvojena je linearna promena pritisaka izme du datih tacaka.
Prvo se racunaju komponente sila F
1
, . . . , F
5
(po metru visine stuba) up-
ravne na ravne povrsi:
F
1
= 2
15 + 13.5
2
1.0 = 28.5 N/m
F
2
= 0.943
_
13.5 + 1.5
2
+
1.5 9.0
2
+
9.0 12.0
2
_
= 6.37 N/m
F
3
= 12 4.243 = 50.92 N/m
F
4
= F
3
= 50.92 N/m
F
5
= F
2
= 6.37 N/m
1
Obratiti paznju na konvenciju o znaku i smeru pritiska na strani 52.
109
Znakovi ovako sracunatih sila pokazuju da li je sracunati smer sile isti kao
usvojen (znak +, kao kod F
1
i F
3
) ili je suprotan (znak , kao kod F
2
i F
5
).
Ukupna sila na metar visine stuba u pravcima X i Y je:
F
X
= F
1
+ 2F
2
cos 45
0
+ 2F
3
cos 45
0
= 91.5 N/m
F
Y
= 0.0 N/m
Koecijent sile C
F
predstavlja odnos stvarne sile (F) i proizvoda zaustavnog
pritiska (
1
2
U
2
) i maksimalne povrsine upravne na smer uidne struje (A
PP
):
C
F
=
F
1
2
U
2
A
PP
A
PP
= (6 1)m
2
/m (4.3)
S obzirom da je ukupna sila u ovom zadatku podeljena na dve komponente,
F
X
i F
Y
, postoje i dva koecijenta sile:
C
FX
=
F
X
1
2
U
2
A
PP
= 1.02
C
FY
=
F
Y
1
2
U
2
A
PP
= 0
Voditi racuna da se u izrazima za C
FX
i C
FY
koristi ista karakteristicna
povrsina A
PP
, odnosno, povrsina A
PP
ne zavisi od smera za koji se racuna
koecijent sile, vec samo od smera uidne struje.
Zadatak 4.2. Na slici je prikazan presek kroz garazu. Za jedan metar
duzni, odrediti sile na krov, prednji i zadnji zid za dva slucaja:
a) kada su zatvo-
reni i vrata i
prozor na garazi
(koecijent pri-
tiska u garazi je
C
pU
= 0.0),
b) kada je otvoren
samo prozor.
Resenje. a) U slu-
caju kada su zatvoreni
i vrata i prozor, u
unutrasnjosti garaze
je koecijent pritiska
C
pU
= 0.0, pa su opterecenja na zidove i krov kao prema slici (pritisci se
racunaju prema jednacini p
i
= C
pi
1
2
U
2
za svaki zid):
b) Kada je otvoren prozor, pritisak se sa spoljne strane prenosi i na unutra-
snjost prostorije (koecijent pritiska C
pU
= 0.7). Dijagram opterecenja je
sada nesto izmenjen:
111
Ukupna sila na pojedine delove garaze na metar duzni se dobija integrisa-
njem proizvoda elementarnih povrsina i pritisaka na zidove i krov garaze,
usvajajuci linernu interpolaciju izme du tacaka. Rezultati proracuna su dati
u tabeli.
Slucaj F
PZ
(N/m
) F
KR
(N/m
) F
ZZ
(N/m
)
a) 432 935 252
b) 768 235 0
Zadatak 4.3. Na slici je prikazana krovna konstrukcija perona (npr.
na zeleznickoj stanici). Odrediti presecne sile u preseku AA jednog stuba
nosaca, za brzinu vetra U = 40 m/s kada je voz u stanici. Srednja vrednost
koecijenta pritiska, kao i dimenzije, date su na slici. Debljinu krovne kon-
strukcije, kao i sile na stubove, zanemariti.
Resenje. Za date vrednosti koecijenata pritiska moze se nacrtati dija-
gram opterecenja od vetra:
Sile F
L
i F
D
su:
F
L
= (768 + 672) 4.08 15 = 88.13 kN
F
D
= 2 576 4.08 15 = 70.50 kN
M
AA
= 2.0 (F
L
F
D
) cos + 5.4 (F
L
F
D
) sin = 53.2 kNm
T
AA
= (F
L
F
D
) sin = 3.5 kN
N
AA
= (F
L
+ F
D
) cos = 155.5 kN ( = 11.3
0
)
Zadatak 4.4. Sracunati staticke uticaje od opterecenja vetrom, u pre-
seku AA fabrickog dimnjaka u obliku zarubljene kupe. Raspored brzina
vetra je dat izrazom:
U(y) = U
0
_
y
H
_
1/6
113
gde je U
0
= 20 m/s brzina ve-
tra na visini y = H = 80 m.
Pretpostavlja se da deo dimnja-
ka elementarne visine (dy) pri-
ma silu kao da ravnomerna struja
brzine U(y) opstrujava oko cilin-
dra precnika d(y) datog jednaci-
nom:
d(y) = D
0
(D
0
D)
y
H
gde je D
0
= 20 m, D = 6 m i
H = 80 m. Koecijent sile ot-
pora se moze smatrati konstant-
nim (C
F
= 0.35) ako je na bar
90 % visine dimnjaka zadovoljen
uslov da je Reynolds-ov broj:
Re =
U(y) d(y)
> 10
6
Gustina vazduha iznosi = 1.2 kg m
3
, a dinamicki koecijent viskoznosti
vazduha = 1.8 10
5
kg m
1
s
1
.
Resenje. Potrebno je sracunati vrednosti Reynolds-ovog broja za y =
0.1H i na vrhu dimnjaka kako bi se proverila pretpostavka da je strujanje
oko dimnjaka u turbulentnom rezimu:
y = 0.1H U = 13.6 m/s d = 18.6 m Re = 17 10
6
> 10
6
y = H U = 20 m/s d = 6 m Re = 8 10
6
> 10
6
Postavljeni uslov da je Reynolds-ov broj veci od 10
6
zadovoljen je na vise
od 90 % visine dimnjaka pa se moze smatrati da je koecijent sile konstan-
tan i da je horizontalna sila na dimnjak data integralom
_
H
0
dF. Sila na
elementarnu povrsinu dF denisana je sa:
dF = C
F
1
2
U
2
(y) d(y) dy = C
F
1
2
U
2
0
_
y
H
_
2/6
_
D
0
(D
0
D)
y
H
_
dy
pa je ukupna sila na dimnjak (odnosno transverzalna sila u preseku AA):
F = C
F
1
2
U
2
0
_
_
H
0
D
0
_
y
H
_
1/3
dy
_
H
0
(D
0
D)
_
y
H
_
4/3
dy
_
T
AA
= C
F
1
2
U
2
0
3H
_
1
4
D
0
(D
0
D)
1
7
_
= 60.5 kNm
Moment sile u preseku AA se dobija iz sume elementarnih momenata dM:
M
AA
=
_
H
0
dM =
_
H
0
y dF =
= C
F
1
2
U
2
0
3H
2
_
1
7
D
0
(D
0
D)
1
10
_
= 2.35 MNm
Zadatak 4.5. U cev precnika D = 250 mm postavljen je leptirasti zat-
varac Z. Pri proticaju Q = 100 l/s i otvorenom zatvaracu, nivoi u pije-
zometarskim cevima u presecima 1, 2 i 3 su
1
= 10.2 m,
2
= 10.0 m
i
3
= 9.5 m. Odrediti silu kojom uid gustine = 1 kg dm
3
deluje na
zatvarac Z u njegovom otvorenom polozaju. Koliki je koecijenat gubitka
energije na zatvaracu
Z
?
Resenje. Na skici je izdvojen deo cevi izme du preseka 2 i 3 sa ucrtanim
silama koje deluju na masu uida izme du ta dva preseka. Postavljanjem
dinamicke jednacine za konacnu zapreminu izme du tih preseka moze se sra-
cunati sila F, sila kojom uid deluje na zatvarac:

P +
I +

T +

K =
0

F =
K =

P +
I +

T
115
S obzirom da je cev konstantnog
preseka i bez usputne promene pro-
ticaja, inercijalne sile I
2
i I
3
su is-
tog intenziteta i pravca, a suprotnog
smera pa se me dusobno potiru. Na
osnovu podataka o pritiscima u te-
zistima preseka 2 i 3 moguce je sra-
cunati (Z
T
2
= Z
T
3
= 5.0 m):
P
2
= p
T
2
A = g(
2
Z
T
2
)A = 2.408 kN
P
3
= p
T
3
A = g(
3
Z
T
3
)A = 2.167 kN
Pretpostavlja se da se sila trenja (po metru duznom) dobija iz podataka za
preseke 1 i 2 (postavljanjem dinamicke jednacine za ova dva preseka):
T
12
= T
23
= (P
1
P
2
) = g(
1

2
)A = 96.31 N
Ukupna sila na zatvarac je:
F = P
2
P
3
T
23
= 0.144 kN
Do istog rezultata moze se doci ako se uoci da su za razliku pijezometarskih
kota od 2 do 3 odgovorni trenje i gubitak energije na zatvaracu. Ako se zna da
je na duzini od 10 m razlika pijezometarskih kota zbog trenja
T
= 0.2 m
(iz preseka 1 i 2), dobija se da je
Z
= 0.5 0.2 = 0.3 m pa je sila na
zatvaracu F = g
Z
A = 0.144 kN. Koecijenat sile je:
C
F
=
F
1
2
v
2
A
=
g
Z
A
1
2
v
2
A
= 2g
Z
v
2
= 1.42
gde je karakteristicna povrsina A povrsina poprecnog preseka cevi. Ako
se pad energije na zatvaracu napise u obliku proizvoda brzinske visine i
koecijenta lokalnog gubitka energije, dobija se:
E
Z
=
Z
=
Z
v
2
2g

Z
= 2g
Z
v
2
= C
F
= 1.42
odnosno, dolazi se do toga da je koecijenat lokalnog gubitka energije na
zatvaracu u stvari koecijenat sile koju zatvarac prima od uida.
Zadatak 4.6. Konstrukcija prikazana na slici izlozena je vetru brzine
U
0
= 7 m/s. Sracunati dodatne momente savijanja i torzije u ukljestenju
AA usled opterecenja vetrom. Zanemariti debljinu konstrukcije i uticaj
vetra na stub. Koecijent pritiska sa prednje strane konstrukcije je kon-
stantan i iznosi C
p
= 0.95 a sa zadnje strane C
p
= 1.5. Apsolutna
hrapavost ploce je k = 8 mm, dinamicki koecijent viskoznosti vazduha
= 1.8 10
4
gr cm
1
s
1
a gustina vazduha = 1.2 kgm
3
.
Resenje. Na levoj ploci je dominantna sila otpora oblika (F
L
), a na desnoj
je dominantna sila otpora trenja (F
D
). Sila na levu plocu je:
F
L
= [C
p1
+ (C
p2
)]
1
2
U
2
0
A = 216 N
Za proracun sile trenja na desnu plocu potrebno je proveriti da li je granicni
sloj u laminarnom ili u turbulentnom rezimu. Ukoliko je Reynolds-ov broj
Re
X
= U
0
X/ (izrazen preko rastojanja od pocetka ploce kao karakteri-
sticne duzine) na kraju ploce manji od kriticnog (Re
K
= 10
6
), tada je ceo
granicni sloj u laminarnom rezimu. Ako je Reynolds-ov broj vec na prvih
10 % duzine veci od kriticnog, moze se usvojiti da je granicni sloj duz cele
ploce turbulentan.
Provera za X = 0.1L Re
X
=
U
0
0.1L
= 93 10
3
< 10
6
Na kraju ploce Re
L
=
U
0
L
= 933 10
3
< 10
6
Zakljucuje se da je granicni sloj duz cele ploce laminaran, pa je sila F
D
:
F
D
= 2 C
F
1
2
U
2
0
A = 2
1.4
Re
L
1
2
U
2
0
A = 0.512 N
Trazeni momenti su:
M
TOR
= 538.72 Nm M
SAV
= 758 Nm
1
Testovi i zadaci
3. deo TESTOVI I ZADACI
SA ISPITNIH ROKOVA
Ispitni rok 30. IX 1993. teorijski deo ispita
1. Posmatra se zbir dva integrala (I
1
+ I
2
):
_
V
u
j
t
dV
. .
I
1
+
_
V
u
i
u
j
x
i
dV
. .
I
2
( gustina, V zapremina i u
i
, u
j
komponente brzine). Za taj zbir
tvrdi se sledece:
(a) u slucaju ustaljenog tecenja drugi clan jednak je nuli (I
2
= 0);
(b) posmatrani izraz (I
1
+I
2
) predstavlja zapreminsku silu na zapre-
minu V ;
(c) pri ustaljenom tecenju oba clana jednaka su nuli (I
1
= I
2
= 0).
2. Za slucaj ustaljenog tecenja integral I
2
iz prethodnog zadatka moze
se izraziti povrsinskim integralom I
3
po povrsini A koja ogranicava
posmatranu zapreminu V (pri izvo denju koristiti i jednacinu kontinui-
teta):
I
3
= I
2
=
_
A
(upisati izraz)
117
118 1. Testovi i zadaci
3. U otvorenom sudu se nalaze, u stanju mirovanja, dve tecnosti razlici-
tih gustina (neizmesane, jedna iznad druge). Na granici izme du dve
tecnosti nalazi se metalna lopta na takvom polozaju da joj je cen-
tar u horizontalnoj ravni dodira dve tecnosti. Lopta je za dno suda
pricvrscena krutim stapom. Slobodni nivo gornje tecnosti je iznad
najvise tacke lopte. Sila u stapu ce se promeniti ako se:
(a) u sud dolije tecnost manje gustine (gornja tecnost);
(b) u sud dolije tecnost vece gustine (donja tecnost), tako da se ravan
dodira dve tecnosti pomeri navise;
(c) ako se iz suda odlije izvesna kolicina lakse (gornje) tecnosti, ali
tako da lopta i dalje ostane potpuno uronjena.
4. U kruznoj cevi konstantnog precnika ostvaruje se laminarni rezim tece-
nja pri nekoj vrednosti Reynolds-ovog broja (Re
1
). Pri ovim uslovima
gubitak energije po jedinici tezine na nekoj deonici iznosi E
izg
1
= 27 m.
Ako se Reynolds-ov broj smanji 3 puta (Re
2
= Re
1
/3), i to samo
usled smanjenja brzine, gubitak energije na istoj deonici, za isti uid,
iznosice:
E
izg
2
= (upisati jedinice)
5. Posmatra se ustaljeno i jednoliko strujanje, u pravcu x
1
, nestisljivog
uida gustine = 0.8 kg/dm
3
. U laminarnom podsloju poprecnog
preseka struje (u blizini cvrste konture gde je raspored brzine linearan),
u tacki x
2
= 0.6 cm vrednost komponenata napona je
12
=
21
=
0.004 Pa. Izmerene su brzine u
1
(x
2
= 0.4 cm) = 0.1 m/s i u
1
(x
2
=
0.8 cm) = 0.2 m/s. Kinematicki koecijent viskoznosti posmatranog
uida iznosi:
6. Ravna kruzna ploca male debljine postavljena je upravno na pravac
strujanja. Prosecna vrednost koecijenta pritiska iznosi na prednjoj
strani C
pred
p
= 0.60 a na zadnjoj strani C
zad
p
= 0.30. Koecijent sile
otpora za posmatranu plocu iznosi (pozitivan smer sile se poklapa sa
smerom strujanja):
119
C
F
=
7. Kanal konstantnog poprecnog preseka i konstantnog nagiba dna sastoji
se od dve deonice od kojih je uzvodna sa hrapavijim dnom i zidovima, a
nizvodna je sa manje hrapavimdnom i zidovima. U poprecnom preseku
na mestu promene hrapavosti menja se i rezim tecenja. Dubina vode
u tom preseku ce se promeniti ako se:
(a) poveca hrapavost uzvodne deonice;
(b) smanji hrapavost nizvodne deonice;
(c) poveca nagib dna kanala, a da se pri tom ne promeni rezim tecenja
ni u jednoj deonici;
(d) promeni proticaj.
8. Voda tece kroz kruznu cev koja se na posmatranoj deonici prosiruje sa
precnika d
1
na precnik d
2
(u prelaznoj deonici cev ima oblik omotaca
zarubljene kupe). Za masu nestisljivog uida koji ustaljeno tece od
manjeg precnika ka vecem, u posmatranoj deonici vazi sledece:
(a) inercijalna sila jednaka je nuli jer je tecenje ustaljeno;
(b) konvektivno ubrzanje delica koji teku duz osovine cevi jednako je
nuli;
(c) lokalno ubrzanje delica koji teku duz osovine cevi jednako je nuli.
Ispitni rok 30. IX 1993. zadaci
Zadatak 1. Dat je zid slozenog pre-
seka, kao na slici. Odrediti staticke utica-
je u preseku AA od uida 1 i 2. Zada-
tak je ravanski, racunati na metar duzine
zida.
Zadatak 2. Na slici su prikazana dva suda u kojima je pritisak razlicit od
atmosferskog. Za dato citanje na manometrima, odrediti proticaj i potrebnu
snagu crpke da bi se u cevi precnika d = 1 mm ostvarilo laminarno tecenje,
sa Reynolds-ovim brojem Re = 10. Zanemariti koecijente lokalnog gubitka
energije na ulazu u cev i na izlazu. Kinematicki koecijent viskoznosti vode
je = 10
6
m
2
/s.
Zadatak 3. U kanalu trapeznog poprecnog preseka ustaljeno tece voda.
Izmeren je proticaj Q = 3.875 m
3
/s, kao i dubina ispred hidraulickog skoka
H
1
= 0.4 m. Izracunati kriticnu dubinu, H
K
. Nacrtati dijagram zbira iner-
cijalnih sila i sila pritiska u funkciji od dubine. Za crtanje koristiti najmanje
sedam tacaka sa dubinama u intervalu od 0.3 m do 3 m. Za izmerenu dubinu
H
1
odrediti spregnutu dubinu H
2
.
Ispitni rok 17. X 1993. teorijski deo ispita
1. Dve kuglice istih precnika, ali razlicitih tezina, slobodno padaju kroz
razlicite tecnosti koje su u stanju mirovanja. Teza kuglica pada kroz
vodu, a laksa kroz ulje (gustina ulja je manja od gustine vode). Obe
kuglice se krecu istim, konstantnim brzinama. Tvrdi se sledece:
(a) sile otpore su iste za obe kuglice;
(b) sila otpora na kuglicu koja pada kroz ulje je manja od sile otpora
na kuglicu koja pada kroz vodu;
121
(c) sile uzgona su iste za obe kuglice;
(d) sila uzgona koja deluje na laksu kuglicu je veca od sile uzgona
koja deluje na tezu kuglicu.
2. U pravougaoni kanal, u kome je za posmatrani proticaj normalna du-
bina veca od kriticne, postavljen je siroki prag. Prelivanje preko praga
je nepotopljeno (donja voda ne utice na dubinu na pragu). Dubina na
pragu ce se promeniti ako se:
(a) uz zadrzavanje istog proticaja i istih nizvodnih uslova samo po-
veca visina praga;
(b) uz zadrzavanje istog proticaja samo smanji visina praga i to tako
da prelivanje preko praga i dalje ostane nepotopljeno;
(c) samo promeni proticaj.
3. Strujanje stisljivog uida je dato sa:
u
1
=
U
0
2h
x
1
, u
2
=
U
0
2h
x
2
u
3
= 0
gde su U
0
= 2 cm/s i h = 2 cm. Gustina uida se menja kroz vreme, ali
je, u posmatranomvremenskom trenutku, ista u svim tackama strujnog
polja. Ako je na pocetku strujanja gustina (t = 0) =
0
= 100 kg/m
3
,
naci funkciju njene promene kroz vreme:
= f(t) =
(upisati izraz)
4. Za strujanje dato u prethodnom zadatku naci brzinu zapreminske di-
latacije posmatranog uida:
ii
= (upisati vrednost i jedinice)
5. Posmatra se pravolinijsko i ustaljeno strujanje njutnovskog (viskoznog)
uida. Od devijatorskog dela napona razlicite od nule su samo kom-
ponente
12
=
21
, koje su date izrazom:
12
=
21
=
0
(1
x
2
h
)
Tvrdi se sledece:
(a) postoji samo komponenta brzine u pravcu x
1
, u
1
, i ona je linearna
funkcija od x
2
;
(b) postoji samo komponenta brzine u pravcu x
2
, u
2
, i ona je linearna
funkcija od x
2
;
(c) postoji samo komponenta brzine u pravcu x
1
, u
1
, i ona je kva-
dratna funkcija od x
2
;
(d) postoji samo komponenta brzine u pravcu x
2
, u
2
, i ona je kva-
dratna funkcija od x
2
;
6. Poznato je da su u strujanju opisanom u prethodnom zadatku kompo-
nente napona
11
i
22
konstantne. Za povrsinsku silu koja deluje u
takvom strujanju se tvrdi:
(a) deluje samo u pravcu x
1
;
(b) deluje samo u pravcu x
2
;
(c) konstantna je;
(d) jednaka je nuli.
7. Za modeliranje otpora oblika podmornice koristi sa Reynolds-ova slic-
nost. Sile otpora se mere na modelu cije su dimenzije 20 puta manje
od dimenzija podmornice u prirodi. Ako se na modelu koristi voda
(isti uid kao u prirodi), opsegu izmerenih sila na modelu: 5002000N
odgovara opseg sila u prirodi (u [N]):
2501000 5002000 10004000 20008000
8. Voda tece kroz vertikalnu kruznu cev koja se na posmatranoj deonici
suzava sa precnika d
1
na precnik d
2
(u prelaznoj deonici cev ima oblik
omotaca zarubljene kupe). Smer tecenja se poklapa sa smerom sile
gravitacije. Na masu nestisljivog uida koji ustaljeno tece u posma-
tranoj deonici izme du precnika d
1
i d
2
ne deluju, odnosno jednake su
nuli, sledece sile:
(a) sila tezine uida, jer je tecenje pod pritiskom;
(b) sila pritiska, jer je tecenje u pravcu sile gravitacije;
(c) inercijalna sila jer je strujanje ustaljeno.
123
Ispitni rok 17. X 1993. zadaci
Zadatak 1. Diferencijalni
manometar pokazuje razliku priti-
saka p
M
= 9 kPa. Odrediti ne-
poznati nivo tecnosti gustine
2
.
Odrediti staticke uticaje (M, T,
N) u preseku AA(u ukljestenju).
U proracunu uzeti u obzir sopstve-
nu tezinu konstrukcije koja iznosi
q = 3.5 kN/m
2
, a zanemariti uti-
caj debljine konstrukcije. Zadatak
je ravanski (raditi na metar duzine
konstrukcije).
Zadatak 2. Proticaj Q = 0.135 m
3
/s crpi se iz rezervoara C u rezervoar
A crpkom snage S = 12 kW i koecijenta korisnog dejstva = 0.8. Isti
proticaj istice iz rezervoara A u rezervoar B i iz rezervoara B u rezervoar C.
Sve cevi su istog precnika d = 250 mm i koecijenta trenja = 0.035, a
koecijenti lokalnih gubitaka su:
ul
= 1 (na ulazima) i
kol
= 0.2 (na kole-
nima). Odrediti nivoe vode u sva tri rezervoara. Nacrtati pijezometarsku i
energetsku liniju za sve cevi u razmeri 1 : 200. Gustina vode je = 1 kg/dm
3
.
Zadatak 3. Kutija oblika kocke postavljena je u ravnomernu horizon-
talnu vazdusnu struju tako da su joj dve strane normalne na pravac stru-
janja. Spoljna ivica kutije je a = 5 m, a debljina zidova kutije je d = 0.15 m.
Gustina vazduha je
1
= 1.3 kg/m
3
, a gustina materijala od koga je nacinjena
kutija je
2
= 1.3 kg/dm
3
. Koecijenti pritiska C
p
u tackama IXVIII ne
zavise od brzine vazduha i dati su u tabeli. Gustina tecnosti u kutiji je
3
= 0.8 kg/dm
3
. Na poklopcu kutije postoji mali otvor u tacki VI, tako
da je pritisak vazduha u kutiji uvek jednak (spoljnom) pritisku vazduha u
toj tacki. Odrediti najmanju vrednost brzine vazduha u
X
u neporemecenoj
struji koja ce preturiti kutiju. Pretpostaviti da je pri toj brzini sila trenja
klizanja izme du kutije i podloge dovoljno velika da ne dolazi do klizanja.
Pretpostaviti da se pritisak (na spoljasnjosti kocke) ne menja po pravcu Y ,
a da se, izme du zadatih vrednosti, linearno menja po pravcima X i Z.
tacka IV VI VII VIII IXXVIII
C
p
0.95 0.00 0.25 0.50 0.75
125
Ispitni rok 27. I 1994. teorijski deo ispita
1. Pri ustaljenom kretanju uida strujnice se mogu izraziti sa:
x
3
=
2
x
2
x
2
> 0
Koordinate tacke A(x
2
, x
3
) u kojoj je zadovoljen uslov da je u
2
= 2u
3
(u
2
, u
3
su komponente brzine u pravcima x
2
i x
3
) su:
(1,
2) (1, 2) (2, 1) (
2,
2)
2. U prizmaticnom kanalu je, za posmatrani proticaj, normalna dubina
h
N
manja od kriticne h
K
. Nizvodni granicni uslov je takav da se na
sredini kanala formira hidraulicki skok. Uzvodno od skoka dubina je
jednaka normalnoj h
N
, a u nekom preseku nizvodno od skoka dubina
je jednaka h
2
. Za energetsku kotu u nizvodnom preseku (gde je dubina
h
2
) tvrdi se da je:
(a) ista kao energetska kota u uzvodnom preseku jer su zbirovi sile
pritiska i inercijalne sile u oba preseka isti;
(b) veca od energetske kote u uzvodnom preseku jer je veca dubina;
(c) manja od energetske kote u uzvodnom preseku.
3. U nekom strujnom polju brzine dilatacije delica uida date su sledecim
izrazima:
u
2
x
2
=
u
3
x
3
u
1
x
1
= 2
u
3
x
3
a sve brzine klizanja jednake su nuli. Zakljucuje se sledece:
(a) posmatrani uid je stisljiv;
(b) delici posmatranog uida povecavaju svoju zapreminu;
(c) delici posmatranog uida ne menjaju svoj oblik.
4. Posmatra se izraz:
p
u
1
x
1
dV
gde je p pritisak, u
1
komponenta brzine u pravcu x
1
i dV ele-
mentarna zapremina. Ovaj izraz predstavlja:
(a) deo motornog rada sfernog dela napona, u jedinici vremena;
(b) deo deformacionog rada na promeni oblika, u jedinici vremena;
(c) deo deformacionog rada na promeni zapremine, u jedinici vreme-
na;
(d) ukupan deformacioni rad na promeni oblika, u jedinici vremena.
5. Iz rezervoara voda istice kroz horizontalnu cev kruznog poprecnog pre-
seka. Precnik cevi se niz struju smanjuje. U jednoj tacki u cevi kon-
statovano je da postoji pozitivna lokalna komponenta ubrzanja. Na
osnovu prethodnog zakljucuje se sledece:
(a) u istoj tacki postoji i konvektivna komponenta ubrzanja;
(b) nivo vode u rezervoaru se povecava kroz vreme;
(c) materijalni izvod brzine u posmatranoj tacki je pozitivan.
6. Za strujanje nestisljivog uida napisan je izraz:
I =
_
V
Du
1
Dt
dV
gde su gustina posmatranog uida, u
1
komponenta brzine uida
u pravcu x
1
, V posmatrana zapremina uida i D/Dt oznaka za
materijalni izvod.
(a) ovaj izraz predstavlja komponentu zapreminske sile u pravcu x
1
;
(b) ovaj izraz predstavlja komponentu inercijalne sile u pravcu x
1
;
(c) brojna vrednost posmatranog izraza jednaka je zbiru ukupne po-
vrsinske i zapreminske sile na masu uida u posmatranoj zapre-
mini V .
7. Na modelu napravljenom po principu Froude-ove slicnosti izmerena je
sila na deo konsrukcije i ona iznosi F
mod
= 4 N. Sve duzine na modelu
su smanjene 25 puta u odnosu na dimenzije u prirodi. Na modelu je
koriscen isti uid kao u prirodi. Na objeku ce ova sila biti:
F
obj
127
8. Kroz kruznu cev konstatnog poprecnog preseka i duzine L protice
nestisljiv uid poznatih karakteristika (gustine i viskoznosti). Sred-
nja brzina uida u cevi je v
0
. Pri ovoj brzini vazi kvadratni zakon
otpora trenja. Ako umesto posmatranog uida kroz istu cev tece uid
koji ima dva puta vecu gustinu, dva puta manji dinamicki koecijent
viskoznosti i dva puta vecu brzinu, desice se sledece:
(a) koecijent trenja ostace nepromenjen;
(b) gubitak energije na trenje na duzini L povecace se dva puta;
(c) gubitak energije na trenje na duzini L ostace nepromenjen.
Ispitni rok 27. I 1994. zadaci
Zadatak 1. Dat je zid slozenog pre-
seka, kao na slici. Odrediti horizontalnu i
vertikalnu komponentu hidrostaticke sile
na zid ABCD. Zadatak je ravanski,
racunati na 1 m duzine zida.
Zadatak 2. Na slici su prikazana dva rezervoara velike povrsine, u ko-
jima se moze smatrati da je nivo vode konstantan. Za date kote vode u
uzvodnom i nizvodnom rezervoaru, odrediti proticaj i snagu turbine ako
se u cevi ostvarilo razvijeno turbulentno tecenje, sa Reynolds-ovim brojem
Re = 10
7
. Koecijenti lokalnog gubitka energije na ulazu u cev i na izlazu
nisu zanemarljivi.
Zadatak 3. Kroz kanal trapeznog poprecnog preseka ustaljeno tece voda.
Izmeren je proticaj Q = 3.875 m
3
/s i dubina uzvodno od mesta gde se menja
nagib kanala H
1
= 0.4 m. Nacrtati dijagram zbira inercijalne sile i sile
pritiska u funkciji od dubine. Za crtanje koristiti najmanje sedam vredno-
sti dubina u intervalu od 0.3 m do 2.5 m. Pod pretpostavkom da se na
mestu promene nagiba kanala javlja hidraulicki skok, za izmerenu dubinu H
1
odrediti spregnutu dubinu H
2
. Odrediti nagibe kanala u deonicama 1 i 2,
ako je hrapavost kanala po Manningu n = 0.014m
1/3
s. Obe deonice su velike
duzine.
Ispitni rok 11. VI 1994. teorijski deo ispita
1. Posmatra se ustaljeno ravansko strujanje nestisljivog uida izme du dve
paralelne horizontalne ploce. Strujanje je u ravni (x
1
, x
2
) i usmereno
je u pravcu horizontalne ose x
1
. Za osrednjene komponente brzina (u
1
i u
2
) i za proizvod uktuacionih komponenata (u
1
u
2
) u nekoj tacki u
neposrednoj blizini zida vazi:
u
1
> 0 u
2
= 0 u
1
u
2
= 0
Srednja brzina struje za poprecni presek A odre dena je kao:
v =
_
A
u
1
dA
Za prikazano strujanje se tvrdi sledece:
(a) rezim tecenja je turbulentan;
(b) nagib linije energije je proporcionalan sa v;
(c) nagib linije energije je proporcionalan sa v
a
, gde je 1 < a 2;
(d) nagib linije energije zavisi od vrednosti u
1
u
2
.
129
2. Izraz:
u
1
x
1
+
u
2
x
2
+
u
3
x
3
= 0
predstavlja:
(a) jednacinu kontinuiteta za elementarnu zapreminu nestisljivog ui-
da;
(b) brzinu zapreminske dilatacije uidnog delica;
(c) brzinu klizanja;
(d) prosecnu brzinu dilatacije.
3. Na modelu napravljenom po principu Froude-ove slicnosti ispituje se
sila kojom vodena struja deluje na prepreku. Sve dimenzije na modelu
su 16 puta manje u odnosu na objekat, dok je na modelu i objektu isti
uid. Razmera za ukupnu silu, F
je:
F
=
4. Posmatra se tecenje u otvorenom prizmaticnom kanalu konstantnog
nagiba koji se na kraju uliva u jezero. Za posmatrani proticaj, u
kanalu se ostvaruje normalna dubina, h
N
, koja je manja od kriticne
dubine, h
K
. Ako se nivo vode u jezeru povecava, dubine vode u kanalu,
neposredno uzvodno od uliva u jezero, ce se povecavati kada nivo vode
u jezeru (meren od dna kanala u njegovom najnizvodnijem preseku)
dostigne:
(a) normalnu dubinu, h
N
;
(b) kriticnu dubinu, h
K
;
(c) dubinu pri kojoj je Froude-ov broj jednak jedinici, Fr = 1;
(d) dubinu koja je konjugovana (spregnuta) normalnoj dubini, h
N
.
5. Dve metalne kugle, istih precnika, napravljene od istog materijala gu-
stine
0
, slobodno padaju kroz tecnosti razlicitih gustina. Nakon posti-
zanja ustaljenog kretanja, koecijenti sila otpora oblika kugli ne zavise
od Reynolds-ovog broja i isti su za obe kugle, dok je odnos brzina
padanja prve kugle v
1
, kroz uid gustine
1
i brzine padanja druge
kugle v
2
, kroz uid gustine
2
, dat kao:
v
1
v
2
=
_
(
0

1
)
2
(
0

2
)
1
_
a
gde eksponent a ima vrednost:
1
1
2

1
4
1
2
1
4
1
6. Data su dva integrala:
I
1
=
_
A
pn
j
dA I
2
=
_
V
p
x
j
dV
gde su p pritisak i n
j
ort spoljne normale povrsine A koja ograni-
cava posmatranu zapreminu uida V . Za ta dva integrala tvrdi se:
(a) svaki od njih predstavlja ukupnu povrsinsku silu sfernog dela na-
pona na omotac A zapremine V ;
(b) I
1
i I
2
imaju razlicitu vrednost kod neustaljenog strujanja;
(c) I
1
i I
2
imaju istu vrednost za svaku konacnu zapreminu V ogra-
nicenu povrsinom A.
7. Mlaz vode istice iz vertikalne cevi i osnosimetricno udara silom F
I
u
spoljni omotac ljuske oblika polusfere. Kada se ista ljuska okrene za
180
0
, a svi ostali uslovi ostanu nepromenjeni, voda deluje silom F
II
na
posmatranu ljusku (oslonac ljuske u oba slucaja ne utice na sile F
I
i
F
II
). Precnik mlaza vode je manji od precnika polusfere. Za sile F
I
i
F
II
se moze reci:
(a) sila F
II
je veca od sile F
I
;
(b) sile F
I
i F
II
su iste jer je povrsina projek-
cije polusfere na horizontalnu ravan (A
x
)
ista u oba slucaja;
(c) sila F
I
je veca od sile F
II
jer je tacka od-
vajanja granicnog sloja jasno denisana;
(d) ne moze se nista reci o odnosu sila F
I
i F
II
, jer on zavisi od precnika
polusfere i precnika i brzine mlaza.
131
8. U kanalu trougaonog poprecnog presaka (ugao pri dnu preseka je 90
0
)
voda miruje jer je kanal zatvoren ustavom koja je postavljena pod
uglom od 45
0
prema horizontali. Sa donje strane ustave kanal je
prazan. Gustina vode je 1 kg/dm
3
. Pri dubini vode u kanalu od
h = 3 m vertikalna komponenta hidrostaticke sile na ustavu je:
F
z
=
(upisati jedinice)
Ispitni rok 11. VI 1994. zadaci
Zadatak 1. a) Odrediti
intenzitet, pravac i smer rezul-
tante hidrostatickih sila kojima
tecnosti gustina
1
= 1.0 kg/dm
3
i
2
= 1.1 kg/dm
3
deluju na
branu. Pri proracunu sile za-
nemariti postojanje temeljnog is-
pusta. Silu racunati na jedan
metar duzine. b) U telu brane
nalazi se temeljni ispust, kru-
zni tunel precnika D = 2 m.
Izracunati ukupnu silu na tabla-
sti zatvarac koji pregr duje ispust.
Zadatak 2. Kanalom pra-
vougaonog poprecnog preseka
sirine b = 1 m, nagiba dna
I
D
= 0.05% i Manning-ovog
koecijenta hrapavosti n =
0.0148 m
1/3
s, ustaljeno tece
voda proticajem Q = 300 l/s. U
kanalu se nalazi ustava sa ostro-
ivicnim otvorom, visine u, koecijentom kontrakcije mlaza C
A
= 0.75 i koe-
cijentom lokalnog gubitka energije = 0.2. Dubina vode uzvodno od ustave
je H. Nizvodno od ustave je kanal dovoljne duzine, tako da se u kanalu
ostvaruje jednoliko tecenje. Izracunati dubinu vode H, uzvodno od ustave,
pretpostavljajuci da brzinska visina u tom preseku nije zanemarljiva.
Zadatak 3. Iz rezervoara A u rezervoar B crpi se voda sa proticajemQ
1
.
Snaga crpke je S = 50 kW, koecijenat korisnog dejstva = 0.80, a gustina
vode = 1.0 kg/dm
3
. Manometar M1 pokazuje pritisak p
M1
= 70 kPa.
Odrediti proticaje kroz sve cevi i nivo vode u rezervoaru A. Nacrtati u
razmeri pijezometarske i energetske linije za sve cevi.
Ispitni rok 25. VIII 1994. teorijski deo ispita
1. U nekom strujnom polju sa ravanskim strujanjem u ravni (x
1
, x
2
),
merenjem dve komponente brzine u nekoj tacki utvr deno je da osre-
dnjena vrednost proizvoda uktuacionih komponenata brzina u
1
i u
2
ima konstantnu negativnu vrednost:
u
1
u
2
= const < 0
Na osnovu toga moze se zakljuciti da ce vrednost Reynolds-ovog na-
pona (napona turbulencije
t
12
=
t
21
) u posmatranoj tacki biti:
(a) jednaka nuli;
(b) veca od nule;
(c) manja od nule.
133
2. Za neko strujanje, brzine dilatacija uida u pravcima x
1
i x
2
iznose:
u
1
x
1
= 0.2 s
1
u
2
x
2
= 0.1 s
1
Da bi se posmatrani uid mogao smatrati nestisljivim, brzina dilatacije
u pravcu x
3
treba da ima vrednost (u jedinicama s
1
):
0.3 0.2 0.1 0 0.1 0.2 0.3
3. Fotograsanjem je utvr deno da se u okolini neke tacke formiraju tra-
jektorije i emisione linije koje imaju oblik koncentricnih krugova sa
centrom u tacki A. U posmatranom, ustaljenom tecenju, strujnice ce
biti sledeceg oblika:
(a) prave linije koje tangiraju dobijene koncentricne krugove;
(b) snop pravih linija koje se seku u tacki A;
(c) koncentricni krugovi sa centrom u tacki B koja se ne poklapa sa
tackom A;
(d) koncentricni krugovi sa centrom u tacki A.
4. Posmatra se zbir dva clana u dinamickoj jednacini za elementarnu
masu uida:
1
d
ij
x
i
p
x
j
gde su gustina,
d
ij
devijatorski deo napona i p pritisak. Po-
smatrani zbir predstavlja:
(a) ubrzanje delica;
(b) zapreminsku silu po jedinici mase;
(c) zbir zapreminske i povrsinske sile po jedinici mase;
(d) povrsinsku silu po jedinici mase.
5. Posmatra se ustaljeno kretanje nestisljivog uida kroz povrsinu oblika
kvadrata, ivice 1 dm. U svim tackama tog poprecnog preseka brzine
uida su usmerene upravno na poprecni presek i iznose 2 m/s. Gustina
uida je = 1200 kg/m
3
. Sracunati vrednosti proticaja zapremine,
mase, kolicine kretanja i kineticke energije.
velicina proticaj proticaj proticaj koli- proticaj kine-
zapremine mase cine kretanja ticke energije
vrednost
jedinice
6. Laminarno ravansko strujanje uida u ravni (x
1
, x
2
), izme du dve pa-
ralelne ploce na rastojanju 2h, odre deno je sledecim izrazom:
u
1
= u
0
_
1
x
2
2
h
2
_
u
2
= 0 h x
2
h
Dinamicki koecijent viskoznosti je . Za posmatrano strujanje tan-
gencijalni naponi
12
=
21
izrazavaju se sledecom funkcijom:
12
=
21
=
7. Na modelu sacinjenom po principu Froude-ove slicnosti, sve duzine su
smanjene 16 puta u odnosu na odgovarajuce duzine u prirodi. Na mo-
delu je uid gustine 900 kg/m
3
, a u prirodi je voda gustine 1000 kg/m
3
.
Na modelu, u nekoj tacki, pritisak uida na cvrstu konturu iznosi
120 Pa. Odgovarajuci pritisak na objektu ce iznositi:
p
obj
8. U kanalu sa slobodnom povrsinom vode, pri proticaju Q
1
normalna
dubina h
N
= h
N1
ostvaruje se pri Froude-ovom broju Fr = 9. U
drugom kanalu iste geometrije kao prvi kanal (istog oblika poprecnog
preseka), pri proticaju Q
2
ostvaruje se kriticna dubina jednaka dubini
h
N1
, odnosno h
K
= h
K2
= h
N1
. Veza dva proticaja je Q
2
= aQ
1
, gde
je a = const. Vrednost konstante a iznosi:
a =
135
Ispitni rok 25. VIII 1994. zadaci
Zadatak 1. Na slici je prikazan rezervoar u kome se preko plovka i
poluge zatvara kruzno poklopac na dovodnoj cevi. Odrediti potreban precnik
sfernog plovka, ako je potrebno da dovodna cev bude zatvorena pri pritisku
na manometru od 400 kPa, i kada je pola sfere u vodi (kao na slici). Za (tako)
odre den precnik sfere,
maksimalni pritisak pri
kome plovak moze da
drzi dovodnu cev zatvo-
renu zavisi od nivoa vo-
de u rezervoaru. Odre-
diti najveci pritisak na
manometru pri kome
cev moze da ostane za-
tvorena i odgovarajuci
nivo vode u rezervoaru.
Zadatak 2. Posma-
tra se kanal pravougao-
nog poprecnog preseka
sirine dna B = 1.0 m.
Nagib dna kanala je
I
D
= 0.1%, a Manning-
ov koecijent trenja n =
0.013 m
1/3
/s. U kanal
je postavljena ostroivicna ustava, sa visinom otvora u = 0.15 m, koecijen-
tom kontrakcije mlaza C
A
= 0.666 i koecijentom lokalnog gubitka energije
= 0.2. Kanal je dovoljne duzine da se u njemu nizvodno od ustave formira
jednoliko tecenje. Izracunati dubinu uzvodno od ustave (H
1
) i neposredno
nizvodno od ustave, u suzenom preseku (H
s
). Skicirati liniju nivoa. Ukoliko
se nizvodno od ustave javlja hidraulicki skok, izracunati spregnute dubine.
Zadatak 3. Na slici je prikazan vodovodni sistem koji se sastoji od dva
glavna rezervoara (R1 i R2), dva rezervoara koji sluze kao crpni bunari (R3
i R4), dve pumpe (P1 i P2) i cevi koje su sve istog precnika d = 100 mm
i istog koecijenta linijskih gubitaka = 0.02. Svi rezervoari su dovoljno
velikih preseka da se moze smatrati da je pijezometarska kota konstantna za
svaki posmatrani slucaj rada. Razmatraju se tri slucaja rada sistema.
A) Prvi slucaj je kada su obe pumpe iskljucene, kota vode u rezervoaru
R1 je
R1
= 115.00 m i u rezervoaru R2 je
R2
= 111.38 m. Voda
tece samo iz rezervoara R1 u rezervoar R2. Odrediti proticaj kroz
sistem (Q
1
= Q
5
= Q
2
= ?, Q
3
= Q
4
= 0). Koecijent lokalnog
gubitka energije na obe racve kod pumpi je
1
A
= 0.3.
B) U drugom slucaju je ukljucena pumpa P1 i izmereno je da je visina
dizanja te pumpe H
P1
= 88.31 m. Pumpa P2 je ugasena. Kota vode
u rezervoaru R1 je ostala ista (
R1
= 115.00 m), a u rezervoaru R2
je doslo do promene kote i sada je ista kao u R1, odnosno
R2
=
115.00 m. Odrediti proticaje Q
1
, Q
2
, Q
3
i Q
5
(Q
4
= 0), kao i snagu
pumpe N
P1
. Gustina vode je = 1000 kg/m
3
. Lokalni gubici energije
na racvi kod pumpe P1 su
B1
= 0.6 (za smer tecenja vode od pumpe
P1 ka rezervoaru R1) i
B5
= 0.6 (za smer od P1 ka R2). Na drugoj
racvi (kod pumpe R2) koecijenat lokalnog gubitka energije je isti kao
i u prethodnom slucaju i iznosi
B
= 0.3.
1
U indeksima lokalnih gubitaka slova se odnose na odgovarajuce slucajeve (A, B ili C,
a brojevi na smerove tecenja vode odgovarajucih proticaja (1, 2, . . . , 5).
137
C) U trecem slucaju su ukljucene obe pumpe. Pri tome, pumpa P1 i dalje
radi istom snagom kao u slucaju B mada su se proticaj i visina dizanja
promenili. Pijezometarske kote u oba rezervoara su iste kao u slucaju
B (
R1
=
R2
= 115.00 m). Odrediti sve proticaje u sistemu ako se
postavlja uslov da je Q
5
= 0 (ovaj uslov znaci da pumpa P1 snabdeva
samo rezervoar R1 a pumpa P2 snabdeva samo rezervoar R2, kao i da
je energetska linija ujedno i pijezometarska na delu izme du dve racve
jer je v
5
= 0, i jednaka je ukupnoj energiji u preseku aa, odnosno
bb
= E
bb
= E
aa
= E
cc
). Odrediti citanje na manometru M
koji se nalazi na koti 49 m.
1. Voda ustaljeno tece kroz
kruznu cev precnika d i
povrsine poprecnog pre-
seka A
d
. Na jednoj deoni-
ci cev se prosiruje do prec-
nika D (poprecnog prese-
ka A
D
), a zatimse ponovo
suzava na precnik d. Oso-
vina cevi je horizontalna.
Posmatra se rezultujuca
inercijalna sila na masu uida u zapremini V
K
dela cevi koji se prosiruje
(osenceno) koja je ome dena sa dva kruga (precnika d i D) i omotacem
zarubljene kupe. Ta inercijalna sila je jednaka:
_
V
K
D
Dt
(U
1
)dU
_
A
D
+A
d
+A
K
U
1
U
i
n
i
dA Q(v
d
v
D
)
_
A
K
U
1
U
i
n
i
dA
2. Za uslove date u zadatku 1 smer rezultante inercijalne sile na posma-
tranu (osencenu) masu je:
(a) nizvodni (tj. poklapa se sa osovinom X
1
);
(b) uzvodni (smer je X
1
);
(c) nanize (smer je X
3
) jer je cev horizontalna pa deluje samo sila
tezine;
(d) navise (smer je X
3
) jer se cev prosiruje.
3. Za uslove date u zadatku 1 i sa dopunskom pretpostavkom da se dati
uid moze smatrati idealnim, za pritisak se tvrdi sledece:
(a) p
d
= p
D
, odnosno pritisak u tezistu preseka A
d
, p
d
, isti je kao i u
tezistu preseka A
D
, p
D
, jer je cev horizontalna a uid idealan;
(b) p
d
> p
D
;
(c) p
d
< p
D
.
4. U delu granicnog sloja laminarno ustaljeno tece njutnovski uid tako
da se brzina U
1
menja linearno sa promenom X
2
a ostale brzine (U
2
i
U
3
) su nula. Posmatra se napon
12
=
21
i tvrdi se:
(a) napon
12
se tako de menja linearno duz X
2
jer je uid njutnovski;
(b) napon
12
je u posmatranom delu strujnog polja konstantan;
(c) u tom delu strujnog polja napon
12
jednak je nuli, jer su kom-
ponente brzina U
2
i U
3
tako de jednake nuli.
5. Potrebno je na modelu obaviti istrazivanje tako da se zadovolji istovre-
meno slicnost za inercijalne i uticaje tezine i viskoznosti. Duzine na
modelu su 2 puta vece od duzina na objektu. Gustina uida na modelu
je 1.2 puta manja od gustine na objektu. Da bi se ostvarila zahtevana
slicnost, potrebno je da bude ispunjen jos i sledeci uslov:
6. Kanal sa slobodnom povrsinom vode konstantnog poprecnog preseka
i nagiba dna sastoji se od dve deonice velike duzine sa razlicitim hra-
pavostima. Rezim tecenja u uzvodnoj deonici, koja ima vecu hra-
pavost, buran je. Za tecenje u nizvodnoj deonici (manje hrapavosti)
tvrdi se sledece:
(a) dubina vode je veca nego u uzvodnoj deonici;
(b) rezim tecenja je miran;
(c) kineticka energija toka po jedinici tezine ce se smanjiti u odnosu
na uzvodnu deonicu;
(d) na prelasku iz prve u drugu deonicu formirace se hidraulicki skok.
139
7. Laboratorijskim ispitivanjem je utvr deno da je zavisnost koecijenta
trenja ispitivane cevi precnika D od Reynolds-ovog broja takva da
se ista moze aproksimirati funkcijom za takozvani gladak rezim u
oblasti Re-brojeva za koje je obavljeno ispitivanje. Na osnovu rezultata
tog ispitivanja se moze zakljuciti sledece:
(a) za ispitivanu cev u oblasti ostvarenih Re-brojeva vazi takozvani
kvadratni zakon otpora;
(b) pri smanjivanju brzina moze se ostvariti laminarni rezim tecenja;
(c) pri promeni uida koji tece kroz cev (uid druge gustine), uz za-
drzavanje u istoj oblasti Re-brojeva, rezim otpora ce se promeniti.
8. Vozilo sa ugasenim motorom, bez kocenja, slobodno se spusta niz put
poduznog nagiba s
1
= 10% i nakon uspostavljanja ustaljenog kretanja
ostvaruje brzinu v
1
. Svi unutrasnji otpori i otpori pri kontaktu tockova
sa povrsinom puta su zanemarljivi. Na putu nagiba s
2
= 11%, a pri
svim istim ostalim uslovima, vozilo se, pri ustaljenom kretanju, krece
brzinom v
2
. Koecijent otpora oblika je isti za oba slucaja (C
F1
=
C
F2
). Odnos brzina (v
2
/v
1
) iznosi :
v
2
/v
1
=
Zadatak 1. Na slici je prikazan betonski cevovod kruznog poprecnog
preseka koji je polozen u rov pravougaonog preseka u fazi izgradnje. Zbog
prisustva podzemne vode dubine 4.0 m (mereno od dna rova), potrebno je
betonskim balastom otezati cevovod, tako da on ne ispliva kada je prazan.
Izracunati potrebnu sirinu betonskog balasta (na slici oznaceno sa b) ako se
postavlja na svakih 6.0 m duz cevovoda. U proracunu sile potiska zanemariti
uticaj betonskog balasta. Racunati da jedan balast uravnotezuje 6 m duzine
cevovoda. Odrediti najveci unutrasnji precnik cevovoda d, pri kome prazan
cevovod (istog spoljnog precnika D), ne bi isplivao ni kada nema balasta.
Zadatak 2. Na slici su prikazana dva rezervoara sa vodom. Kota vode u
rezervoaru R1 je 10 m, a u drugom je nepoznata. Volumetrijskom metodom
je izmeren proticaj kroz obe cevi. Za izmereni proticaj kroz cev koja izlazi iz
rezervoara R1 proveriti rezim tecenja i izracunati koecijenat lokalnog gu-
bitka energije na zatvaracu Z1. Na osnovu datog citanja na diferencijalnom
manometru p
M
= 15 kPa, i pretpostavljajuci da se u drugoj cevi ostvaruje
turbulentno tecenje ( = 0.115(k/d+60/Re)
1/4
), odrediti nivo u rezervoaru
R2 i koecijenat lokalnog gubitka energije na zatvaracu Z2.
Zadatak 3. U horizontalno recno
korito pravougaonog preseka, u kome
je tecenje vode u mirnom rezimu,
postavljen je betonski zub. Pri da-
tom proticaju i dubinama u presecima
1 i 2, izracunati silu koju prima beton-
ski zub. Silu trenja izme du preseka
1 i 2 zanemariti.
141
Ispitni rok 24. I 1995. teorijski deo ispita
1. Brzine dilatacije uidnog delica odre dene su sa:
u
1
x
1
= 0.1s
1
u
2
x
2
= 0.2s
1
u
3
x
3
= 0.1s
1
Na osnovu ovoga se zakljucuje:
(a) uid je nestisljiv;
(b) gustina uida se menja kroz vreme;
(c) materijalni izvod gustine jednak je nuli.
2. Kroz kruznu cev konstantnog poprecnog preseka pod pritiskom usta-
ljeno tece uid gustine i dinamickog koecijenta viskoznosti , pri
cemu se, za brzinu u
0
, ostvaruje laminaran rezim tecenja. Na osnovu
prethodnog tvrdi se sledece:
(a) ostvaruje se tzv. kvadratni zakon otpora;
(b) u celoj oblasti izme du zida i osovine cevi brzina se linearno menja
sa rastojanjem od zida;
(c) hrapavost unutrasnjeg zida cevi utice na gubitke energije;
(d) rezim tecenja je buran.
3. Pri strujanju njutnovskog uida u delu strujnog polja u neposrednoj
blizini zida ostvaruje se raspored brzina takav da je komponenta brzine
u pravcu strujanja (u
3
) zavisna od drugog stepena rastojanja od zida
(x
2
), odnosno u
3
= f(x
2
2
), a druge dve komponente brzine jednake su
nuli, odnosno u
1
= u
2
= 0. Za takve uslove, u posmatranoj oblasti,
tangencijalni napon
23
=
32
bice proporcionalan sa x
n
2
. Vrednost
eksponenta n je:
4 3 2 1 0 1 2 3 4
4. Dinamicka jednacina za elementarnu masu uida napisana za pravac
(x
3
) glasi:
u
3
t
..
(1)
+u
i
u
3
x
i
. .
(2)
= f
3
..
(3)
p
x
3
. .
(4)
+
1
u
3
x
i
x
i
. .
(5)
Uz svaki od uslova navedenih u nastavku napisati koji od clanova (1)
(5) je na osnovu njega jednak nuli:
uid je idealan ( ) = 0;
strujanje je ustaljeno ( ) = 0;
u
1
= u
2
= 0, pravac x
3
je horizontalan,
od zapreminskih sila deluje samo tezina
_
( ) = 0.
5. Dve sfere precnika D
1
i D
2
(takve da je D
1
> D
2
), napravljene su od
istog materijala gustine
1
=
2
. Sfere su pricvrscene za krajeve stapa
duzine L. Ovaj stap moze da se obrce oko ose u tacki koja deli stap
na dva dela duzina L
1
i L
2
, odnosno L = L
1
+L
2
. Poprecne dimenzije
i tezina stapa su zanemarljivi. Odnosi precnika D
1
i D
2
i duzina L
1
i L
2
su takvi da, kada su kugle u vazduhu, stap je u horizontalnom
polozaju u stanju indiferentne ravnoteze. Ovakav sistem postavi se u
vodu dovoljne dubine da su obe kugle uvek u vodi bez obzira na polozaj
stapa. Tokom samog stavljanja u vodu rotacija stapa je sprecena, a
posle toga je opet moguca. Nakon sto se stap pusti i umiri, stanje je
sledece:
(a) stap je u istom (horizontalnom) polozaju, u stanju indiferentne
ravnoteze;
(b) stap je u kosom (ni u horizontalnom ni u vertikalnom) polozaju,
veca sfera na visoj koti od manje, u stanju stabilne ravnoteze;
(c) stap je u kosom (ni u horizontalnom ni u vertikalnom) polozaju,
veca sfera na nizoj koti od manje, u stanju stabilne ravnoteze;
(d) stap je u vertikalnom polozaju, veca sfera gore, manja sfera dole,
u stanju stabilne ravnoteze;
(e) stap je u vertikalnom polozaju, veca sfera dole, manja sfera gore,
u stanju stabilne ravnoteze.
6. U horizontalnom kanalu pravougaonog poprecnog preseka sirine 10 m,
formira se hidraulicki skok sa konjugovanim dubinama h
1
= 2 m i
h
2
= 5 m. Gubitak energije po jedinici tezine na skoku iznosi:
E
izg
143
7. Model je nacinjen po principu slicnosti za inercijalne uticaje i za uticaje
tezine. Razmera za proticaj je Q
= 88. U nekoj tacki na modelu

izmeren je pritisak od 150Pa. Odgovarajuci pritisak na objektu ce
iznositi:
p
obj
=
8. Posmatra se ravna ploca postavljena u ravnomernu struju tako da je
paralelna sa pravcem struje. Smer struje je s desna na levo. Zadatak je
ravanski. Granicni sloj duz cele ploce je laminaran. Sila otpora tecenja
na levoj polovini ploce je F
1
, a na desnoj je F
2
. Odnos ovih dveju sila
iznosi:
F
1
/F
2
=
Ispitni rok 24. I 1995. zadaci
Zadatak 1. Kvadratna prizma nepoznate prosecne gustine
1
pricvr-
scena je za zid tako da, pod uticajem sila, moze da se obrce oko (linijskog)
zgloba u tacki 0. Zadatak je ravanski. Odrediti najmanju gustinu prizme
(
1
) pri kojoj ona moze da bude u polozaju prikazanom na slici, i to za dva
slucaja:
a) Prizma i zid su potpuno ravni, tako da ne dolazi do prodiranja ui-
da gustine
3
ispod prizme, odnosno ne treba uzimati u obzir hidro-
staticku silu na prizmu duz njenog kontakta sa zidom.
b) Prizma i zid nisu potpuno ravni, tako da dolazi do prodiranja uida
gustine
3
ispod prizme, odnosno treba uzeti u obzir vertikalnu hidro-
staticku silu na prizmu duz njenog kontakta sa zidom (u ovom slucaju
zglob ne propusta, odnosno ne dolazi do mesanja uida sa jedne i druge
strane zgloba).
Zadatak 2. Prizma iz zadatka 1, prosecne gustine
1
, postavljena je u
ravnomernu horizontalnu vazdusnu struju brzine u
0
(gustina vazduha je
0
).
Koecijenti pritiska (C
p
) u naznacenim tackama dati su u prilozenoj tabeli.
Na delu prizme izlozenom vazduhu, pritisak se menja linearno izme du tacaka
u kojima su zadate vrednosti C
p
.
a) Odrediti najmanju brzinu vazduha (u
0
) koja bi izvela prizmu prosecne
gustine
1
= 150 kg/m
3
iz polozaja prikazanog na slici ako su prizma
i zid potpuno ravni, tako da ne dolazi do prodiranja vazduha ispod
prizme, odnosno ne treba uzimati u obzir sila od vazduha na prizmu
izme du tacaka 0 i 7.
b) Odrediti najmanju gustinu prizme (
1
) za koju ona moze da ostane
u prikazanom polozaju pri brzini vazduha u
0
= 45 m/s ako prizma i
zid nisu potpuno ravni, tako da dolazi do prodiranja vazduha ispod
prizme, odnosno treba uzeti u obzir silu na prizmu izme du tacaka 0 i 7
(u ovom slucaju zglob ne propusta vazduh, odnosno pritisak vazduha
izme du tacaka 0 i 7 je konstantan i iznosi p
7
).
tacka 0 1 2 3 4 5 6 7
C
p
0.2 0.2 0.2 0.8 0.0 0.9 0.9 0.9
Zadatak 3. Preko Thompson-ovog ostroivicnog preliva voda se pre-
liva iz rezervoara R2 u rezervoar R1. Kroz crevo precnika d
2
duzine L
istice proticaj Q
2
= 3.10 lit/s. Zbir ova dva proticaja crpi se pomocu crpke
145
snage S = 700 W kroz cev precnika d
1
. Odrediti koecijent korisnog dejstva
crpke .
Ispitni rok 28. III 1995. teorijski deo ispita
1. Dve kuglice razlicitih precnika (D
1
> D
2
), ali istih tezina, slobodno
padaju kroz tecnosti koje su u stanju mirovanja. Manja kuglica pada
kroz vodu (gustina vode je
v
= 1000 kg/m
3
), a veca kroz ulje (gustina
ulja je
u
= 800 kg/m
3
). Obe kuglice se krecu istim, konstantnim
brzinama. Tvrdi se sledece:
(a) zbir sile otpora i sile uzgona koje deluju na vecu kuglicu je veci
od zbirnog dejstva istih sila koje deluju na manju kuglicu;
(b) zbir sile otpora i sile uzgona koje deluju na vecu kuglicu je manji
od zbirnog dejstva istih sila koje deluju na manju kuglicu;
(c) zbir sile otpora i sile uzgona koje deluju na vecu kuglicu je identi-
can zbiru istih sila koje deluju na manju kuglicu.
2. Kanal konstantnog poprecnog preseka sastoji se od dve dugacke deo-
nice: uzvodne sa blagim nagibom u kojoj je pri posmatranom kon-
stantnom proticaju Q vrednost Froude-ovog broja manja od jedinice
i nizvodne sa strmim nagibom dna u kojoj je pri istom proticaju Q
vrednost Froude-ovog broja veca od jedinice. Za deo kanala u blizini
promene nagiba dna tvrdi se sledece:
(a) na mestu promene nagiba dna formira se kriticna dubina;
(b) na mestu promene nagiba dna formira se hidraulicki skok;
(c) od mesta promene nagiba dna, dubina vode se u uzvodnom smeru
smanjuje tezeci normalnoj dubini;
(d) od mesta promene nagiba dna, dubina vode se u nizvodnom smeru
povecava tezeci normalnoj dubini.
3. Model napravljen po principima slicnosti za uticaje inercije i viskozno-
sti ima sve dimenzije smanjene 5 puta u odnosu na odgovarajuce di-
menzije objekta. Na modelu se, uz koriscenje istog uida kao na ob-
jektu, ispituje snaga motora za pogon potpuno potopljenog tela koje
se krece konstantnom brzinom. Na objektu je snaga motora 500kW,
sto znaci da je snaga na modelu, S
mod
jednaka:
S
mod
=
(jedinice)
4. U paralelnu struju nestisljivog uida, konstantne brzine U
0
i pije-
zometarske kote u neporemecenom uidu
0
, uronjena je polovina sfere
(videti skicu). Posmatra se pijezometarska
kota na spoljasnjoj ivici granicnog sloja
formiranog na omotacu polovine sfere,
(
je debljina granicnog sloja) koja se menja duz
krivolinjske koordinate s. Za
na prednjoj
strani polovine sfere, osim u tacki Z, moze se
tvrditi da je:
(a)

s
> 0;
(b)

s
< 0;
(c)

s
= 0;
(d)
(s) >
0
+
U
2
0
2g
;
(e)
(s) <
0
+
U
2
0
2g
;
(f)
(s) =
0
+
U
2
0
2g
.
147
5. Kroz cev kruznog preseka precnika D = 0.2 m protice uid gustine
= 1200 kg/m
3
. Proticaj kineticke energije kroz posmatrani poprecni
presek je Q
E
k
= 150.72 J/s. Za date uslove prosecna brzina uida u
poprecnom preseku iznosi:
v = (upisati jedinice)
6. Posmatra se strujno polje u kome su komponente brzina u
1
, u
2
i u
3
u
nekoj tacki (x
1
, x
2
, x
3
) denisane sledecim zavisnostima:
u
1
= u
1
(x
2
, x
3
) u
2
= u
2
(x
1
, x
3
) u
3
= 0 = 0
gde je dinamicki koecijent viskoznosti, a x
1
, x
2
, x
3
prostorne
koordinate posmatrane tacke. Za takvo strujanje u posmatranoj tacki
moze se pouzdano zakljuciti sledece:
(a) zapreminska dilatacija delica postoji i pozitivna je;
(b) strujanje je neustaljeno;
(c) sve komponente devijatorskog dela napona su jednake nuli.
7. Posmatra se ustaljeno strujanje nestisljivog uida gustine kroz cev
kruznog poprecnog preseka sa horizontalnom osovinom ciji se precnik
duz struje (u pravcu x
1
) smanjuje. Posmatra se vrednost integrala:
I =
_
A
u
1
u
1
n
1
dA
gde je u
1
komponenta brzine u pravcu toka, A poprecni presek
struje, n
1
ort spoljne normale preseka A. Tvrdi se sledece:
(a) posmatrani integral predstavlja komponentu inercijalne sile;
(b) apsolutna vrednost integrala niz struju se povecava;
(c) lokalna komponenta materijalnog izvoda delica koji se krece duz
osovine cevi veca je od nule;
(d) konvektivna komponenta materijalnog izvoda delica koji se krece
duz osovine cevi jednaka je nuli.
8. Strujanje nestisljivog uida je dato sa:
u
1
=
U
0
2h
2
x
2
2
u
2
= u
3
= 0
gde je U
0
= 1 m/s, h = 0.5 m i = 10
3
Pa s. Motorni rad uida u
tacki A, koja ima koordinate A(1, 2, 3), iznosi:
Mot =
(jedinice)
Ispitni rok 28. III 1995. zadaci
Zadatak 1. Na slici je
prikazana ustava koja moze
da se rotira oko tacke O. Za-
datak je ravanski. Odredi-
ti dubinu vode h i minimalni
ugao pri kome je ustava u
ravnotezi (dobijenu jednacinu
resiti po uglu ). Nacrtati za-
visnost dubine vode h od ugla
ustave . Na dijagramu sra-
rati zonu uglova u ko-
joj je ravnoteza ustave la-
bilna (ako se ustava izvede iz
ravnoteznog polozaja za ugao
, ne vraca se u prvobitni
polozaj).
Zadatak 2. Za sistem prikazan na skici (rezervoar, sifonska cev, izlazno
suzenje) izracunati proticaj po uspostavljanju tecenja. Nacrtati pijezome-
tarsku i energetsku liniju u razmeri i na dijagramu upisati sve potrebne kote.
149
Zadatak 3. Za kanal trougaonog poprec-
nog preseka odrediti kriticnu dubinu pri proticaju
Q = 2 m
3
/s. Ako je hrapavost kanala po Man-
ningu n = 0.018 m
1/3
s, odrediti pri kom nagibu
kanala se normalna dubina poklapa sa kriticnom
(odnosno odrediti kriticni nagib kanala).
Ispitni rok 11. VI 1995. teorijski deo ispita
1. Dati su izrazi:
I
1
=
_
A
u
j
u
j
2
n
i
u
i
dA I
2
=
_
V
t
(
u
j
u
j
2
)dV
gde je A = povrsina omotaca posmatrane zapremine V . Za ove inte-
grale tvrdi se sledece:
(a) integrali I
1
i I
2
su vektorske velicine u pravcu j;
(b) integral I
1
predstavlja komponentu inercijalne sile u pravcu j;
(c) integral I
2
predstavlja prirastaj kolicine kretanja (izlaz ulaz) u
zapremini V , u jedinici vremena;
(d) zbir integrala I
1
+ I
2
brojno je jednak radu svih sila, u jedinici
vremena, koje deluju na zapreminu V .
2. U nekoj tacki strujnog polja osrednjena vrednost brzine u pravcu 1, u
1
,
menja se po sinusnom zakonu; osrednjena vrednost komponente brzine
u pravcu 2, u
2
, konstanta je kroz vreme, dok je osrednjena vrednost
brzine u pravcu 3, u
3
, jednaka nuli:
u
1
= U
0
sin(t +c) u
2
= const u
3
= 0
(2/ perioda, t vreme, U
0
, c konstante). Fluktuacione kompo-
nente (u
1
, u
2
, u
3
) su razlicite od nule i menjaju se na slucajan nacin
(nemaju izrazenu pravilnost). Za strujanje u toj tacki tvrdi:
(a) sve komponente Reynolds-ovog napona razlicite su od nule;
(b) posto je u
3
= 0, komponente Reynolds-ovog napona
t
13
=
t
31
,
t
23
=
t
32
i
t
33
jednake su nuli;
(c) komponente Reynolds-ovog napona
t
13
=
t
31
menjaju se po si-
nusnom zakonu.
3. U laminarnom (viskoznom) podsloju turbulentnog toka uida gustine
= 1.2 kg/m
3
, brzina uida u pravcu toka x
1
, u
1
, povecava se linearno
sa rastojanjem od zida cevi, duz x
2
, dok su ostale komponente brzine
jednake nuli:
u
1
= ax
2
u
2
= u
3
= 0 0 < x
2
< 0.02 m
(a = const, a > 0). Prirastaj brzine izme du dve tacke na rasto-
janju x
2
= 0.4 mm iznosi u
1
= 0.4 m/s. Na polovini rastojanja
izme du tih tacaka tangencijalni napon iznosi
12
=
21
= 0.02 Pa.
Za date uslove kinematicki koecijent viskoznosti iznosi:
= (upisati oznaku,
vrednost i jedinice)
4. Za strujanje dato u predhodnom zadatku, u tacki x
2
= 0.01 m vrednost
motornog rada po jedinici zapremine iznosi:
Mot = (upisati vrednost
i jedinice)
151
5. Model sacinjen tako da zadovolji uslove slicnosti za inercijalne i gra-
vitacione uticaje koristi se za odre divanje povecanja dubine uzvodno
od mostovske pregrade u toku. Pri proticaju na modelu od 20 l/s, koji
odgovara proticaju od 20.48m
3
/s na objektu, izmereno je nadvisenje
od 0.5cm. Odgovarajuce nadvisenje na objektu ce biti (u [cm]):
2 4 8 16 24 36 40 48
6. Kruzni cilindar se nalazi u struji nestisljivog uida ciji je smer upravan
na osovinu cilindra. U neporemecenoj zoni brzina je konstantna. Po-
smatra se elementarna zapremina uida na prednjoj strani cilindra, u
granicnom sloju (cija se debljina niz struju povecava). Za zbir sila pri-
tiska i tezine koje deluju na posmatranu elementarnu zapreminu tvrdi
se sledece:
(a) zbir te dve sile jednak je nuli jer je uid nestisljiv;
(b) zbir te dve sile usmeren je niz struju;
(c) zbir te dve sile usmeren je uz struju;
(d) zbir te dve sile uravnotezuje se sa inercijalnom silom jer je sila
trenja jednaka nuli.
7. Posmatra se sila koja deluje na deo cvrste konture koja je u kontaktu
sa uidom koji miruje. Posmatrani deo konture nije ravan. Tvrdi se
da su nuli jednake sledece sile:
(a) horizontalna komponenta sfernog dela povrsinske sile:
(b) vertikalna komponenta sfernog dela povrsinske sile;
(c) lokalna komponenta inercijalne sile na elementarnu masu uida u
neposrednom kontaktu sa uidom;
(d) konvektivna komponenta inercijalne sile na elementarnu masu u-
ida u neposrednom kontaktu sa uidom;
(e) sila usled delovanja devijatorskog dela napona.
8. Za tecenje u otvorenom kanalu, za kriticnu dubinu tvrdi se sledece:
(a) ostvaruje se na kraju kanala sa mirnim rezimom tecenja koji se
uliva u jezero ciji je nivo ispod dna kanala;
(b) ostvaruje se uvek na sirokom pragu pri nepotopljenom prelivanju;
(c) ostvaruje se uvek kada je specicna energija jednaka nuli;
(d) zavisi od nagiba dna kanala.
Ispitni rok 11. VI 1995. zadaci
Zadatak 1. Na slici je prikazana usta-
va. Za 1 m duzine ustave, izracunati koliki
je momenat u ukljestenju usled opterece-
nja od uida. Zadatak je ravanski, sve sile
i momenat racunati na jedan metar duzine
zida.
Zadatak 2. Voda se iz rezervoara R1 crpi pumpom u rezervoar R2, a
iz rezervoara R2 izlazi kroz drugu cev koja se zavrsava mlaznikom. Mlaz
vode iz mlaznice udara u ravnu kruznu plocu, na kojoj se dinamometrom
meri sila. Odrediti potreban gubitak energije na zatvaracu (
zat
) tako da
izmerena sila bude F = 128.8 N. Kolika je potrebna snaga pumpe tako da
proticaj iz R1 u R2 bude isti kao proticaj koji izlazi iz R2?
153
Zadatak 3. Na slici je prikazan
mehanicki anemometar ure daj za
merenje brzine vetra. Dve sfere su
izlozene homogenoj vazdusnoj struji
brzine U. Gornja veca i laksa, i
donja manja i teza, spojene su kru-
timstapom, sa mogucnoscu rotacije u
tacki O. Nacrtati dijagram zavisnosti
ugla rotacije sistema u funkciji brzi-
ne vetra U. Zanemariti uticaj vetra
na sam stap.
1. Posmatra se elementarna zapremina uida koji miruje, oblika kocke
(sa stranama dx
1
= dx
2
= dx
3
) u koordinatnom sistemu u kome je
osovina x
3
vertikalna i usmerena na gore (osovine x
1
i x
2
leze u ho-
rizontalnoj ravni). Elementarna zapremina je postavljena tako da je
hidrostaticki pritisak u njenom tezistu T(0, 0, 5dx
3
) jednak nuli. Na
osnovu prethodnog se zakljucuje:
(a) u svim tackama koje se nalaze na osovini x
1
(x
1
, 0, 0) pritisak je
jednak nuli;
(b) pritisak je konstantan (ima istu vrednost) u svim tackama u ravni
(x
1
, x
2
);
(c) pijezometarska ravan je vertikalna i paralelna je sa ravni (x
2
, x
3
);
(d) pijezometarska ravan prolazi kroz koordinatni pocetak (x
1
= 0,
x
2
= 0, x
3
= 0).
2. Posmatra se ustaljeno jednoliko kretanje vode duz otvorenog kanala
pravougaonog poprecnog preseka sa konstantnim nagibom dna. Za
masu uida izme du dva poprecna preseka tvrdi se sledece:
(a) u oba posmatrana preseka dubina je ista;
(b) rezultujuca inercijalna sila na posmatranu masu uida jednaka je
nuli;
(c) komponente sile pritiska u posmatranim poprecnim presecima su
jednake po intezitetu, a suprotnog smera, tako da je rezultanta
sile pritiska jednaka nuli;
(d) sila trenja uravnotezuje se sa komponentom sile tezine u pravcu
tecenja.
3.
Posmatraju se integrali I
I
i I
II
na-
pisani za ustaljeno strujanje vode
u kanalu pravougaonog poprecnog
preseka (vidi sliku):
I
I
=
_
V
t
(u
j
)dV
I
II
=
_
A
u
j
n
i
u
i
dA
gde su: V zapremina posmatrane mase uida izme du dva poprecna
preseka, A povrsina omotaca posmatrane mase uida (A = A
1
+
+A
2
+A
3
+ A
4
), gustina vode, n
i
ort spoljne normale povrsine,
u
i
, u
j
komponente brzine (u
2
= u
3
= 0). Za prethodne uslove napi-
sati integral I
II
u razvijenom obliku (umesto indeksa i i j koristiti 1, 2
i 3, kao i oznake date na slici) i izostaviti clanove koji su jednaki nuli.
I
II
=
4. Za integrale date u prethodnom zadatku tvrdi se sledece:
(a) integral I
I
jednak je nuli kad je kretanje ustaljeno;
(b) integral I
II
jednak je nuli kad je kretanje ustaljeno;
(c) integral I
II
jednak je nuli kad je kretanje jednoliko;
(d) zbir integrala I
I
i I
II
jednak je nuli kad je kretanje ustaljeno i
jednoliko.
5. Pri ispitivanju sile otpora oblika nekog tela, a pri opstrujavanju uida
gustine
1
i viskoznosti
1
, utvr deno je da koecijent sile otpora oblika
C
F
ne zavisi od Re-broja u oblasti ispitivanih Reynolds-ovih brojeva.
Ako se uz zadrzavanje Re broja u pomenutoj oblasti, koristi neki drugi
uid razlicite gustine
2
i viskoznosti
2
, desice se sledece:
155
(a) koecijent sile otpora ce se promeniti u zavisnosti od odnosa
gustina
2
/
1
;
(b) pri istoj brzini uida sila otpora ce se promeniti u zavisnosti od
odnosa koecijenata viskoznosti
2
/
1
;
(c) pri istoj brzini sila otpora se nece promeniti.
6. U laminarnom ravanskom tecenju uida (u ravni x
1
, x
2
), poznate gu-
stine i viskoznosti, ostvaruje se linearan raspored brzine, tj. brzina u
1
zavisi linearno od rastojanja x
2
od zida. Za oblast vazenja datog ras-
poreda brzina tvrdi se sledece:
(a) napon
12
=
21
zavisi linearno od rastojanja x
2
od zida;
(b) napon
12
=
21
je konstantan i ne zavisi od rastojanja x
2
od zida;
(c) povrsinska sila na elementarnu zapreminu dV u posmatranoj obla-
sti strujanja jednaka je nuli.
7. U posmatranoj tacki uidnog prostora, gustina delica stisljivog uida
u jednom trenutku t
1
iznosi = 900 kg/m
3
. Gustina se kroz vreme
menja tako da je u posmatranom trenutku t
1
vrednost materijalnog
izvoda gustine D/Dt = 360 kgm
3
s
1
. U posmatranoj tacki brzine
dilatacija u trenutku t
1
iznose:
u
1
x
1
= 0.1 s
1
u
2
x
2
= 0.2 s
1
Vrednost brzine dilatacije za pravac x
3
u trenutku t
1
iznosi:
u
3
x
3
=
(upisati vrednost i jedinice)
8. U nekoj tacki strujnog polja osrednjene, trenutne i uktuacione kom-
ponente brzina su denisane sledecim izrazima:
pravac trenutna osrednjena uktuaciona
x
1
u
1
= u
0
[1 +sin(t + c)] u
0
u
0
sin(t +c)
= const
x
2
u
2
= u
2
0 u
2
= 0
stohasticka
x
3
u
3
= u
3
0 u
3
= 0
stohasticka
gde su 2/ perioda, t vreme, a i c konstante razlicite od nule.
Za komponente Reynolds-ovog napona vazi sledece:
(a) sve komponente tenzora Reynolds-ovog napona
t
ij
su razlicite od
nule;
(b) komponente Reynolds-ovog napona
t
22
,
t
33
su jednake nuli jer je
u
2
= u
3
= 0;
(c) komponenta Reynolds-ovog napona
t
11
jednaka je nuli.
Zadatak 1. Gustina zida je
b
= 2.4 kg/dm
3
. Zadatak je ra-
vanski. Izracunati moment savija-
nja (po metru duzine konstrukcije)
u preseku AA (kod ukljestenja).
Zadatak 2. Posmatra se tecenje kroz laboratorijski kanal trougaonog
poprecnog preseka (sa pravim uglom izme du zidova kanala) ciji Manning-
ov koecijent hrapavosti obloge iznosi n = 0.011 m
1/3
s, a nagib dna I
D
=
0.155%. Voda iz kanala slobodno istice u rezervoar, iz koga dalje istice preko
Thompson-ovog preliva (oblici preliva i poprecnog preseka kanala su isti). Pri
nekom proticaju Q kriticna dubina u kanalu h
K
iznosi 80% od normalne du-
bine h
N
(koja bi se ostvarila kada bi kanal bio dovoljno dugacak). Odrediti
proticaj kroz kanal Q iz datog uslova da je h
K
= 0.80h
N
. Odrediti dubinu
vode h
A
(u preseku AA, gde je slobodno isticanje) i visinu mlaza h
B
(u
preseku BB, tj. na Thompson-ovom prelivu).
157
Zadatak 3. Voda slobodno istice iz rezervoara kroz cevi istog precnika
d = 100 mm i iste hrapavosti.
a) Odrediti proticaj Q
3
za slucaj kada je nivo vode u rezervoaru na visini
a
= 13.95 m, sto je najvisi nivo pri kome voda jos uvek istice samo
kroz jednu cev, odnosno kada je Q
1
= Q
3
i Q
2
= 0. Koecijent trenja
za sve cevi iznosi = 0.0215. Koecijent lokalnog gubitka na spoju
iznosi
s,a
=
13
s,a
= 2. Odrediti do kog nivoa ce se voda popeti u
cevi kroz koju nema proticaja (koja je delimicno ispunjena vodom u
stanju mirovanja) iz uslova da su energetske kote u presecima 1 i 2 (u
presecima cevi 1 i 2 neposredno ispred spoja) me dusobno jednake.
b) Odrediti proticaje Q
1
, Q
2
i Q
3
za slucaj kada je nivo vode u rezervoaru
na visini
b
= 15.95 m, odnosno kada je Q
1
+ Q
2
= Q
3
i Q
2
> 0.
Koecijent trenja za sve cevi iznosi = 0.0215. Koecijent lokalnog
gubitka na spoju iznosi
s,b
=
13
s,b
=
23
s,b
= 1.35.
c) Ako se pri proticaju Q
3
, odre denom za slucaj pod a), ostvaruje turbu-
lentno tecenje u prelaznom rezimu iz glatke u hrapavu cev, odnosno a-
ko je = (k/d, Re) = 0.0215, odrediti apsolutnu hrapavost cevi k.
Kinematicki koecijent viskoznosti vode iznosi = 10
6
m
2
/s.
d) Ako vaze pretpostavke iznete pod c), onda to znaci da je u slucaju
pod b) ucinjena izvesna greska posto je, pri proticajima razlicitim od
Q
3
odre denom za slucaj pod a), odnosno pri razlicitim Re-brojevima,
koecijent trenja razlicit od 0.0215. Do tacnog resenja
2
bi se moglo
doci ako bi se, koristeci vrednost k sracunatu pod c), za proticaje
sracunate pod b) odredili odgovarajuci
1
,
2
i
3
, pa zatim s tim vre-
dnostima ponovo izracunali proticaji, i tako nekoliko puta dok proracun
ne konvergira. Objasniti da li se bez ovakvog iterativnog proracuna
moze reci da li je proticaj Q
3
sracunat pod b) precenjen ili potce-
njen (u odnosu na tacno resenje); ako moze reci na koju stranu je
ucinjena greska, a ako ne moze objasniti zasto ne moze.
1. Zatvorena lopta, nacinjena od materijala zanemarljive tezine, pluta na
vodi. Lopta je do svoje polovine ispunjena crvenom tecnoscu cija je
gustina manja od gustine vode. Iznad tecnosti zarobljen je vazduh
pod pritiskom tako da se pijezometarska kota crvene tecnosti u lopti
poklapa sa povrsinom vode izvan lopte. Ako se na dnu lopte izbusi
otvor, desice se sledece:
(a) voda ce poceti da ulazi u unutrasnjost lopte;
(b) crvena tecnost ce poceti da istice iz lopte;
(c) nece doci ni do kakvih promena.
2
Pridev tacno pisan je sa navodnicima jer je razlika izme du pribliznog resenja dobijenog
pod b) i tacnog veoma mala, manja od 1%.
159
2. U strujnom polju u ravni (x
2
, x
3
) utvr deno je da se napon
23
=
32
linearno smanjuje sa povecanjem koordinate x
3
. Brzina u
2
je funkcija
samo rastojanja x
3
. Na osnovu prethodnog se zakljucuje:
(a) brzina u
2
menja se linearno sa promenom rastojanja x
3
;
(b) brzina u
2
je konstantna duz pravca x
3
;
(c) brzina u
2
menja se proporcionalno sa kvadratom rastojanja x
3
.
3. Posmatra se dinamicka jednacina po jedinici mase za pravac j = 3 u ko-
joj deo povrsinske sile usled delovanja devijatorskog dela napona glasi:
1
i3
x
i
U Navier-Stokes-ovoj jednacini za isti pravac odgovarajuci clan ce biti
napisan na sledeci nacin:
4. Fluidni delic deformise se tako da su brzine dilatacija me dusobno jed-
nake i istog su znaka. Tvrdi se sledece:
(a) prethodno je moguce samo kod nestisljivog uida;
(b) prethodno je moguce i kod stisljivog i kod nestisljivog uida;
(c) jednacina kontinuiteta je zadovoljena.
5. Posmatraju se nepotopljeno i potopljeno prelivanje preko sirokog praga
u kanalu pravougaonog poprecnog preseka. Nagib dna kanala je takav
da se, izvan zone nejednolikog tecenja izazvane lokalnimporemecajima,
ostvaruje buran rezim tecenja. Za ovakvu situaciju tvrdi se sledece:
(a) za nepotopljeno prelivanje neposredno uzvodno od praga ostvaru-
je se miran rezim tecenja;
(b) za nepotopljeno prelivanje na uzvodnoj deonici ostvaruje se hi-
draulicki skok;
(c) za potopljeno prelivanje neposredno nizvodno od praga ostvaruje
se mirno tecenje izazvano nekom drugom nizvodnom preprekom;
(d) za potopljeno prelivanje na pragu se ne ostvaruje kriticna dubina.
6. Visoka zgrada, osnove oblika kvadrata i sa fasadnim zidovima koji
su ravni, vertikalni i svi iste visine, izlozena je dejstvu vetra u ra-
zlicitim pravcima. Pretpostavlja se da se brzina vetra od terena navise
povecava, a da je u svakoj horizontalnoj ravni konstantna.
Za dva pravca duvanja prikazana na slici tvrdi se sledece:
(a) za slucaj 1) sile na povrsine a
1
i a
3
su istog intenziteta a suprotnog
smera;
(b) za slucaj 1) sile na povrsine a
2
i a
4
su istog inteziteta a suprotnog
smera;
(c) za slucaj 1) rezultanta sile u pravcu 2 jednaka je nuli;
(d) za slucaj 2) inteziteti sila na povrsine b
1
i b
4
su isti i sile deluju
upravno na te povrsine;
(e) za slucaj 2) inteziteti sila na povrsine b
1
i b
2
su isti i deluju up-
ravno na te povrsine;
(f) za slucaj 2) rezultanta sile u pravcu 2 jednaka je nuli.
7. Posmatra se koecijent tangencijalnog napona (C
) za dve kruzne
cevi razlicitog precnika (D
1
= D
2
) i razlicitih apsolutnih hrapavosti
(k
1
= k
2
), a istih relativnih hrapavosti (k
1
/D
1
= k
2
/D
2
). Za oblast
kvadratnog zakona otpora, za posmatrani koecijent C
za obe cevi,
vazi sledece:
(a) pri povecanju Reynolds-ovog broja C
ce se smanjivati;
(b) C
ce se povecavati proporcionalno kvadratu Reynolds-ovog bro-

ja;
(c) C
se nece menjati pri promeni Reynolds-ovog broja.

8. Model je nacinjen tako da su zadovoljeni uslovi slicnosti za inercijalne
uticaje i uticaje gravitacije. Na modelu i objektu je isti uid. Sve
duzine na modelu su 25 puta manje od odgovarajucih na objektu.
Ispituje se sila kojom mlaz, nakon prelivanja preko brane, deluje na
161
prepreku na dnu kanala. Sili na objektu od 312.5kN odgovara sila na
modelu od:
F
mod
=
(upisati vrednost i jedinice)
Zadatak 1. Na slici je prikaza-
na ustava. Za 1 m duzine ustave,
izracunati potrebnu kotu uida 3
pa da momenat ukljestenja u tacki
A bude nula. Zadatak je ravan-
ski, sve sile i momenat racunati na
jedan metar duzine ustave. Zane-
mariti sopstvenu tezinu i debljinu
ustave.
Zadatak 2. Na slici je prikazan slozen sistem koji se sastoji od cevovoda
i crpke. Voda se prebacuje iz rezervoara Ra u rezervoar Rh, a zatim se ta
voda otvorenim kanalom vraca u rezervoar Ra. Posmatra se samo sistem
pod pritiskom. Za data citanja na manometrima (otvoreni manometri M1 i
M4, i diferencijalni manometri M2 i M3) odrediti proticaj u cevi (koristeci
razliku pritisaka izme du preseka d i e) kao i koecijente linijskih gubitaka
energije za cevi precnika D (uzvodno od crpke) i precnika d (nizvodno od
crpke). Na osnovu izracunatog proticaja, kao i citanja na diferencijalnom
manometru kod pumpe, izracunati snagu pumpe. Napomena: na slici su svi
potrebni preseci oznaceni malim slovima, od a do g. Koristiti te oznake u
radu.
Zadatak 3. Posmatra se sistem tecenja sa slobodnom povrsinom, prika-
zan na slici. Proticaj u sistemu se odre duje na osnovu prethodno kalibrisanog
suzenja sa dijafragmom. Tecenje u kanalu pravougaonog preseka je takvo da
se na samom izlivu kanala u rezervoar Ra formira hidraulicki skok. Kanal je
dovoljne duzine da se u nizvodnom delu kanala ostvaruje jednoliko tecenje.
Odrediti proticaj u kanalu, pijezometarske kote u rezervoarima Rh i Ri i
nagib dna kanala.
2
Resenja testova i zadataka iz
3. dela
Ispitni rok 30. IX 1993. resenja
1. svi ponu deni odgovori su pogresni
2. I
3
= I
2
=
_
A
u
j
u
i
n
i
dA
3. (b)
4. E
izg
2
= 9 m
5. = 0.2 10
6
m
2
/s
6. C
F
= 0.90
7. (d)
8. (c)
Zadatak 1.
M = 498.9 kNm/m,
T = 201.1 kN/m,
N = 64.2 kN/m.
163
164 2. Resenja testova i zadataka iz 3. dela
Zadatak 2.
1
= 0.98 m,
2
= 5.08 m, Q = 7.85 mm
3
/s, H
C
= 4.78 m.
Zadatak 3.
H
K
= 0.95 m, H
2
= 1.81 m.
Ispitni rok 17. X 1993. resenja
1. (b)
2. (c)
3. = f(t) = 100e
t
4.
ii
= 1 s
1
5. (c)
6. (a), (c)
7. 5002000
165
Zadatak 1.
Z = 3.87 m,
M = 0.0 kNM/m, T = 17.7 kN/m, N = 0.0 kN/m.
Zadatak 2.
B
= 26.58 m,
A
= 28.16 m,
C
= 24.81 m.
(Pijezometarske i energetske linije prikazane su na crtezu na strani 166.)
Zadatak 3.
Kutija ce se preturiti (obrta-
njem oko tacke XVIII) pri br-
zini struje u
min
= 56.5 m/s.
Pri brzinama manjim od ove
nece doci do klizanja ako je
koecijent trenja klizanja iz-
me du kutije i podloge veci od:
=
F
y
F
z
=
83.1
405.9
= 0.205
Zadatak 2.
(nastavak)
167
Ispitni rok 27. I 1994. resenja
1. (2, -1)
2. (c)
4. (c)
5. (a), (b), (c)
6. (b), (c)
7. F
obj
= 62.5 kN
8. (a)
Zadatak 1.
R
X
= 270.8 kN, R
Y
= 53.0 kN.
Zadatak 2.
Q = 15.7 m
3
/s, S
T
= 1.2 MW.
Zadatak 3.
Dijagram je isti kao u resenju zadatka 3 na str. 164.
H
2
= 1.81 m, I
1
= 7.4%, I
2
= 0.03%.
Ispitni rok 11. VI 1994. resenja
1. (a), (c), (d)
2. (a), (b)
3. F
= 4096
4. (d)
5.
1
2
6. (c)
7. (a)
8. F
Z
= 88.29 kN
Zadatak 1.
a) R = 17.96 MN.
b) F
zat
= 1.54 MN.
Zadatak 2.
H = 1.36 m.
169
Zadatak 3.
Q
2
= 0.272 m
3
/s, Q
3
= 0.194 m
3
/s, Q
1
= 0.466 m
3
/s,
A
= 44.58 m.
Ispitni rok 25. VIII 1994. resenja
1. (b)
2. 0.1
3. (d)
4. (d)
5. 0.02 m
3
s
1
; 24 kg s
1
; 48 kg ms
2
; 48 kg m
2
s
3
6.
12
=
21
= 2u
0
x
2
h
2
7. p
obj
= 2.13 kPa
8. a = 0.333
Zadatak 1.
d = 0.142 m.
Sila potiska na plovak je maksi-
malna kada je on ceo potopljen. Pri
(bilo kom) nivou vode iznad vrha
plovka maksimalni pritisak pri kome
ce dovodna cev ostati zatvorena je
p
M
= 1062 kPa.
Zadatak 2.
H
1
= 1.62 m, H
S
= 0.10 m,
H
N
= 0.513 m, H
K
= 0.294 m.
H
N
> H
K
, pa se u kanalu (pri jedno-
likom tecenju) ostvaruje miran rezim.
Posto je H
N
< H
S
= 0.666 m (H
S
je dubina koja bi se sa H
S
spregla
u skok), skok je odbacen od ustave,
do mesta gde dubina dostize vrednost
H
N
= 0.15 m.
Zadatak 3.
A) Q
1
= Q
5
= Q
2
= 3.0 l/s.
B) Q
1
= 7.8 l/s, Q
5
= Q
2
= 2.8 l/s, Q
3
= 10.6 l/s, N
P1
= 11.5 kW.
C) Q
1
= Q
3
= 10.4 l/s, Q
2
= Q
4
= 13.0 l/s, p
M
= 694 kPa.
1.
_
V
K
D
Dt
(U
1
)dV ;
_
A
D
+A
d
+A
K
U
1
U
i
n
i
dA; Q(v
d
v
D
)
2. (a)
3. (c)
4. (b)
5.
= 0.424
7. (b)
8. v
2
/v
1
= 1.05
Zadatak 1.
b = 0.45 m, d = 1.52 m.
Zadatak 2.
Re
1
= 1000 (laminaran rezim),
Z1
= 19562,
2
= 9.90 m,
Z2
= 82.4.
171
Zadatak 3.
K = 55.0 kN.
Ispitni rok 24. I 1995. resenja
1. (b)
3. 1
4. uid . . . (5) = 0; strujanje . . . (1) = 0; u
1
. . . (3) = 0
5. (a)
6. E
izg
= 0.675 m
7. p
obj
= 900 Pa
8. F
1
/F
2
= (1
2)/
2
Zadatak 1.
a)
1
= 0.669 kg/dm
3
,
b)
1
= 1.025 kg/dm
3
.
Zadatak 2.
a) u
0
= 63.0 m/s.
b)
1
= 76.6 kg/m
3
.
Zadatak 3.
= 0.783.
Ispitni rok 28. III 1995. resenja
1. (c)
2. (a)
3. S
mod
= 2500 kW
4. (b), (e)
5. v = 2 m/s
7. (a), (b)
8. Mot = 0.032 kgm
1
s
3
Zadatak 1.
h = 2.304
3
sin
2
cos m,
min
= 10.82
0
,
h
min
= 0.751 m.
173
Zadatak 2.
Q = 31.4 l/s.
Zadatak 3.
H
K
= 1.20 m, I
DK
= 0.95%.
Ispitni rok 11. VI 1995. resenja
1. (d)
2. (a)
3. = 1.67 10
5
m
2
/s
4. Mot = 0 Pa/s
5. 8 cm
6. (b)
7. (c), (d), (e)
8. (a), (b)
Zadatak 1.
M
AA
= 24.67 kNm/m.
Zadatak 2.
zat
= 37, N
C
= 1.57 kW.
Zadatak 3.
u = 12.87
tg m/s.
1. (b)
2. (a), (b), (c), (d)
3. I
II
=
_
A
1
u
2
1
dA
_
A
2
u
2
1
dA
4. (a), (c), (d)
175
6. (b), (c)
7. u
3
/x
3
= 0.1s
1
8. (a)
Zadatak 1.
M
AA
= 25.6 kNm/m.
Zadatak 2.
Q = 7.20 l/s,
h
A
= h
K
= 0.101 m, h
B
= h
T
= 0.106 m.
Zadatak 3.
a) Q
3,a
= 21.24 l/s,
2
= 13.60 m.
b) Q
1,b
= 20.19 l/s, Q
2,b
= 8.98 l/s, Q
3,b
= 29.17 l/s.
c) k = 0.10 mm.
d) Posto je Q
3,b
> Q
3,a
> Q
1,b
, sledi da je
3,b
<
3,a
<
1,a
(jer je
/Q = /Re < 0), odnosno koecijent trenja je u slucaju b) za cev
3 precenjen, a za cev 1 potcenjen u odnosu na tacno resenje. Nadalje,
kako je L
3
L
1
(cev 3 je znatno duza od cevi 1), v
3,b
> v
1,b
i
3,b

1,b
,
sledi da je
3,b
L
3
v
2
3,b

1,b
L
1
v
2
1,b
. Dakle, merodavna je greska u proracunu
gubitka duz cevi 3, odnosno, moze se bez iterativnog proracuna reci da je
proticaj Q
3,b
potcenjen.
1. (a)
2. (c)
3.

2
u
3
x
1
x
1
4. (c)
5. (a), (b), (c), (d)
6. (b), (c), (d), (f)
7. (c)
8. F
mod
= 20 N
Zadatak 1.
3
= 1.86 m.
Zadatak 2.
Q = 20.0 l/s,
d
= 0.03,
D
= 0.02, N
C
= 1.00 kW.
Zadatak 3.
Q = 20.0 l/s, h
K
= h
U
= 0.101 m,
i
= 0.60 m,
h
= 1.13 m, h
N
= 0.157 m,
h
N
= 0.060 m, I
D
= 4.3%.

Zbirka

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Zbirka

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ZBIRKA ZADATAKA

SENIM ISPITNIM ROKOVIMA, trece izdanje

= 5. Ako je na modelu izmeren momenat sile od 0.5 Nm,

puta. Na modelu i objektu je isti uid. Razmera za silu

= 25). Fluid na modelu je,

(gde su: = gustina uida, U = srednja brzina u cevi, D = precnik

za obavljene opite ustaljenog tecenja bio je

) jedne odre dene cevi date duzine pri strujanju jednog

a druga dva su kompleksna. U slucaju kada je 0, postoje tri realna

Zadatak 1.9. Zatvoreni rezervoar potpuno je ispunjen tecnostima gu-

1.00 = 2.00 + 0.878Q

nagib linije nivoa, odnosno -linije, I

< 1, zakljucuje se da sa povecanjem proticaja u kanalu rezim

G), odnosno komponenta u pravcu

K) u pravcu tecenja je nula dok se zbog relativno kratke

= 88. U nekoj tacki na modelu

ce se povecavati proporcionalno kvadratu Reynolds-ovog bro-

se nece menjati pri promeni Reynolds-ovog broja.

You might also like