8

Zeminler yaplar itibariyle heterojen malzemelerdir. Yani her

noktasnda fiziksel ve mekanik zellikleri farkllk gstermektedir.

Zeminin eleri
Birok yap gerecinde olduu gibi zeminde de faz bulunur: Kat,
Sv ve Gaz. Katlar; tuzlar ve buz hari tutulursa, trl boyut ve
ekillerde mineral paralarndan (daneler) oluur. Sv; zel durumlar
dnda sudan ibarettir. Gaz ise; hava ve onun ierdii su buharndan
olumutur. Zemini oluturan bu eler arlk ve hacimleriyle temsil
edilirler. O halde yaplacak ilk ilem bu hacim (V) ve arlklar (M)
arasndaki bantlar belirtmektedir.

Bir zeminde evre koullarna bal olarak danelerle birlikte su, hava
veya bunlardan her ikisi birlikte bulunabilir. Bu elerin oranlar
zeminlerin tm zelliklerini etkileyebildii gibi deerlerine bakarak
zeminin tr ve olas davranlarn tahmin etmek de mmkndr.






2. Blm
ZEMNLERN FZKSEL ZELLKLER
9

Zeminler Tanmlanrken;
a) Tm Zeminler


b) Kaba Daneli Zeminler




c) nce Daneli Zeminler





Faz (Blok) Diyagram




Zeminlerin Fiziksel zellikleri
Zemin, en genel durumda, 3 bileenden meydana gelir. Taneler
(kat), taneler arasndaki boluklarda bulunan su (sv) ve taneler
arasndaki boluklarda bulunan hava (gaz) iermektedir. Bu nedenle
zemin 3 fazl bir sisteme sahiptir.
1)
2)
1)
2)
3)
4)
5)
1)
2)
3)
4)
5)

10








ekil 1. Faz Diyagram Dalm

Taneler aras boluklar; en genel durumda ksmen su ve ksmen de hava
ile dolu olabildii (ya zemin, ksmen doygun zemin vb.) gibi, suya tam
doygun zeminlerde tamamen su, kuru zeminlerde tamamen hava ile
doludurlar.








ekil 2. Kuru ve Suya Doygun Zeminlerde Faz Diyagram Dalm




11

Zeminlerin Hacimleri ve Ktleleri Arasndaki likiler
A) Hacimler Arasndaki likiler
1) Boluk Oran (e) : Zemin ierisindeki boluk hacminin danelerin
hacmine olan oranna zeminin boluk oran (e) denir.
e=

2) Porozite (n) : Zemin iindeki boluk hacminin, zeminin toplam
hacmine oran olarak tanmlanr ve n ile gsterilir.
n=

3) Hava erii (A
v
) : Zemin iindeki hava hacminin toplam hacme
oran olarak tanmlanr ve A
v
ile gsterilir. (A
v
: Air Volume)
A
v
=

Hava ierii birimsiz olup, genellikle yzdelik bir say olarak gsterilir.
Doygun zeminde 0 (%0) deerini alr. Av, 1(%100)den kktr.

4) Doygunluk Derecesi(Yzdesi) (S
r
) : Doygunluk derecesi, zemindeki
boluklarn hangi oranda su ile dolu olduunu yanstan bir terim
12

olup, su hacminin boluk hacmine oran olarak tanmlanr. Ve S
r
ile
gsterilir.
r
S =

Su hacminin, boluk hacmine blnmesinin sebebi; boluklarn ne
kadarnn su ile dolduudur. Bu terim birimsiz olup, ondalk veya
yzdelik bir say ile ifade edilir. Doygun zeminlerde 1 (%100), kuru
zeminlerde 0 (%0) snr deerini alr. (0 S
r
1)

5) Rlatif Sklk (zafi veya Greli Sklk) (D
r
veya I
D
) : Kohezyonsuz
zeminlerin (kum, akl) sk veya gevekliini gsteren bir kavramdr.
Deneyi: Kohezyonsuz zeminlerde rlatif skl belirlemenin en pratik ve
kolay yolu udur: Uygun bir kaba (yaklak 900-1000ml hacminde) bir
miktar su koyulur. Suyun zerine rlatif skl belirlenecek zemin ilave
edilir. Kaptaki su, zemini doygun hale getirecek miktarda olmaldr.
Daha sonra zemin tanelerinin igal ettii hacim kabn toplam hacmine
eit su ktlesi ile su+zemin ile dolu iken llen ktlesinden
hesaplanabilir. Deneyde kullanlan zemin danelerinin su emen trden
olmas halinde doygun-yzey kuru, su emmeyen trden olmas halinde
ise etvde kurutulmu olmas gerekmektedir.

Minimum Boluk Oran (e
min
) : Ktlesi (M
1
) bilinen bir kompaksiyon
kabna su doldurmak suretiyle yaplabilir. Su dolu kap ierisine eit
13

tabaka halinde serilen zemin titreimli bir vibratr kullanlarak
sktrlabilir. Daha sonra kompaksiyon kabnn yakas sklerek yzeyi
dzeltilen kap, iindeki doygun zeminle birlikte tartlr (M
2
).
Kompaksiyon kabnn hacmi V olmak zere, zeminin doygun
younluu;

(max)
min 2 1
(max) min
min (max)
min
min
min
.
1
olarak belirlenebilir.
1
s w doy
s
doy doy
tm doy w
G
G e M M
e
V e
e
n
e

+
= = =
+
=
+


Maksimum Boluk Oran (e
max
): Ktlesi (M
1
) olarak bilinen bir su dolu
kompaksiyon kabna zemin, kabn az seviyesinden abucak dklmek
suretiyle yaplabilir. Daha sonra yakas karlan kabn yzeyi
dzeltilerek tartlr. Maksimum boluk oran yle hesaplanr:
(min)
max
max min
(min) max
.
olur.
1
s w doy
doy w
G
e
e n
e

= =
+

Rlatif sklk u ekilde ifade edilmektedir:
r
D =
Burada;
e : Zeminin arazideki doal boluk oran,
e
max
: Zeminin en gevek olduu durumdaki boluk oran,
e
min
: Zeminin en sk olduu durumdaki boluk oran,
14

Birimsiz olan Dr , ondalk veya yzdelik bir say olarak ifade edilir. En
sk durumda 1 (%100) ve en gevek durumda 0 (%0) snr deerlerini
alr. Zeminler; Dr deerlerine gre snflandrlabilir;
Rlatif Sklk (Dr) % Sklk Durumunun Ad
0-15 ok Gevek
Gevek
16-35 Gevek
36-65 Orta Sk Orta
66-85 Sk
Sk
86-100 ok Sk

B) Ktleler Arasndaki likiler
1) Su Muhtevas (=erii) w (%) : Suyun ktlesinin tanelerin ktlesine
olan oran su muhtevas (ierii) olarak adlandrlr.


Zeminin su ieriine baklarak bu zemine ait kvam limitleri
biliniyorsa zeminin nasl davranaca hakknda tahminler yaplabilir.

2) Younluk () : Toplam zemin ktlesinin toplam hacme olan oranna
zeminin younluu denir. Zeminin su ieriine bal olarak deiik
younluklar tanmlanabilir:


w=
=
15

2.a.) Dane Younluu (
s
) : Zemindeki sadece kat (tane) ksmnn
birim hacimdeki ktlesi olarak tanmlanr. Zeminlerde genel olarak dane
younluu 2,60~2,80 Mg/m
3
arasnda deimektedir.


2.b.) Kat Ksmn zgl Younluu (=Bal Younluk) (Gs) : Sadece
zemin tanelerinin ktlesinin zemin tanelerinin hacmine eit bir
hacimdeki suyun ktlesine oran olarak tanmlanr ve Gs ile gsterilir.


C) Zeminin Su eriine Bal Younluklar
Bir cismin birim hacimdeki ktlesine o cismin younluu denir.
Zeminler iin tanmlanan younluklar unlardr:
1) Tabii (Doal) Younluk (=Ya Birim Hacim Arl) (
n
) : Zeminin
doal ktlesinin, toplam hacmine olan oran olarak tanmlanr.


s
=
s
G =
n
=
16

2) Kuru Younluk (=Kuru Birim Hacim Arl) (
k
) : Zeminin
1055C:de deimez arla gelene kadar kurutulmasndan sonraki
kuru ktlesinin toplam hacmine oranna kuru younluk denir.


3) Doygun Younluk (=Doygun Birim Hacim Arl) (
d
) : Zeminin
btn boluklarnn su ile dolu olduu durumdaki ktlesinin toplam
hacmine oranna doygun younluk denir.


4) Batk Younluk (=Su Altndaki Birim Hacim Arl) () : Zeminin su
altnda bulunmas durumunda, zeminin doygun younluu ile suyun
younluu arasndaki farka eittir.


Zeminlerin Fiziksel zellikleri Arasndaki likiler
Zeminlerin fiziksel zellikleri arasnda birtakm bantlar
kurulabilmektedir. Bunlarn bazlar, deneysel olarak belirlenebilir.
Dierleri ise, baz bantlarla hesaplanrlar. Temel zellikleri arasndaki
bantlar tretmek iin iki yaklam vardr. Bunlar;

k
=
d
=
' =
17

a) Bir kabul olarak, tm hacmi 1 birim (1 m
3
vb.) olan bir zemin
prizmas dnelim. Bu zemin prizmasna ait faz diyagram;







Doal Younluk;


Kuru Younluk;


Doygun Younluk;


n
=
k
=
doy
=
18

Boluk Oran;


Doygunluk Derecesi;

Doygun zeminde Sr=1 olur ve n=(1-n).w.Gs
Hava erii;


b) Gene bir kabul olarak tane hacmi 1 birim (1 m
3
vb.) olan bir zemin
paras dnelim ve byle bir zemin parasna ait bileenler emas;






e =
r
S =
v
A =
19

Doal Younluk;


Kuru Younluk;


Doygun Younluk;


Porozite;


Doygunluk Derecesi;


n
=
k
=
d
=
n =
r
S =
20

Hava erii;


Doygun zeminlerde Sr=1 olur ve

Rlatif sklk, (1)Kuru Younluklar veya (2)Poroziteler cinsinden de
ifade edilebilir. Bunlar;
1) Kuru Younluklar Cinsinden


Buradan u ilikiler yazlabilir;

Max Boluk Oran


Min Boluk Oran



e=w.Gs


v
A =
e =
max
e =
min
e =
21

Rlatif sklk ve max-min boluk oranlar
max
max min
r
e e
D
e e

de yerine
konulursa;




,max k
(Maksimum Kuru Younluk) : Zeminin en sk (en az boluklu)
durumuna ait kuru younluu.

,min k
(Minimum Kuru Younluk) : Zeminin en gevek (en ok boluklu)
durumuna ait kuru younluk.

2) Poroziteler Cinsinden Rlatif Sklk
max
max
max
max min
max min
max min
1 1
1 1
r
n n
n n
e e
D
e e
n n
n n
| |
| |

| |

\ .
\ .
= =
| | | |

| |

\ . \ .
sadeletirmeler yaplrsa;
r
D =

n
max
: Maksimum Porozite
n
max
: Minimum Porozite

,min
,min ,max
1 1

1 1
s s
k k
r r
s s
k k
D D




| |
| |

|
|
|
\ .
\ .
= =
| | | |

| |
| |
\ . \ .
22

Birim Hacim Arlklar
Suyun younluu
3
1 Mg / m
w
~ (mega-gram/metrekp) olarak
alnmaktadr. Zeminlerin birim hacimdeki arlklar zemine ait birim
hacim arlk olarak tanmlanr. Younluun birimi ktle birimi olarak
alnrken, birim arln birimi olarak birim hacmin kuvveti olarak
alnmaktadr. Younluklarla birim arlklar ilikilendirilirken aada
verilen dnmler yaplmaktadr. Bunlar; (g: Yerekimi ivmesi
9,81m/sn
2
)
Birim Hacim Arlk

3
. (kN/m ) g =
Dane Birim Arlk

3
. (kN/m )
s s
g =
Doal Birim Arlk

3
. (kN/m )
n n
g =
Kuru Birim Arlk

3
. (kN/m )
k k
g =
Doygun Birim Arlk

3
. (kN/m )
d d
g =
Suyun Birim Arl
3 2
3
. = 1 (Mg/m ) . 9,81 (m/sn )
= 9,81 10 (kN/m )
w w
g ( ( =

~

Batk Birim Arlk

3
- (kN/m )
d w
' =








23

Zeminlerden Numune Alnmas
Numune almak iin kullanlan yntemleri iki ana balkta toplanr.
Bunlar;
A)Zemin Numunelerinin Gzle Grlmesini Salayan Yntemler
1. Buldozerle inceleme ukurlarnn almas,
2. Keson kuyularnn almas,
3. Galeri almas,
4. Byk apl sondaj ukurlarnn almas ve ukura inerek inceleme
yaplmas,
5. Kk apl sondaj ukurlarnn almas ve numunelerin dar
karlmas,
6. Zeminden rselenmi numuneler alnmas (el burgular veya sondaj
kuyularnn ykanmas gibi),
7. rselenmemi numunelerin alnmas (kohezyonlu zeminlerde ve
kayada kullanlabilir),

B) Zemin Numunelerini Gzle Grmeden zelliklerinin Belirlenmesini
Salayan Yntemler
1. Standart Penetrasyon Deneyi (SPT),
2. Statik Koni Deneyi (Koni Penetrasyon Deneyi, CPT),
3. Dinamik Koni Deneyi,
4. Arazi Vane Deneyi,
5. Plaka Ykleme Deneyi,
6. Presiyometre Deneyi (PMT),
7. Arazi Kesme Kutusu Deneyi,
8. Jeofizik Yntemler,
24

Zeminden Numune Alnrken Dikkat Edilecek Hususlar;
Alnan numune zemin kitlesini temsil edebilecek ve yaplacak
deneyler iin yeterli olmaldr.
Numunelerin zerine bilgi etiketi yerletirilmelidir. Bu etikette; yer,
derinlik, zaman belirten bilgiler olmaldr.
Sondaj yaplyorsa ulalan zemin tabakalar, derinlii ve yeralt
suyunun durumunu sondaj logu denilen ema zerinde
gsterilmelidir.
Sondaj ilemi bittikten sonra Sondaj Raporu hazrlanmaldr.

Zemin ncelemelerinin Amac unlardr;
Zemin zelliklerinin ve tabakalanma durumunun renilmesi.
rselenmi ve rselenmemi numunelerin gzle inelenmesi ve
gerekli laboratuvar deneylerinde kullanlmas.
Yeraltndaki (varsa) kaya tabakasnn derinliinin belirlenmesi.
Baz arazi deneylerinin yaplmas.
Arazinin ve zeminin drenaj zelliklerinin belirlenmesi.
Elde edilen bilgiler nda styapnn projelendirilmesi.

Laboratuvar Raporlarnn Hazrlanmas;
Balk Sayfas (Raporun Kapa),
Deneyin Amac,
zlenen yol ve yntem,
Sonular Tablosu,
ekiller, grafikler veya eriler,
rnek Hesaplamalar,
Sonularn Tartlmas,
Varlan sonular ve neriler,
Orijinal veri sayfalar bulunur.