ENDSTRYEL ATIKSU YNETM VE ENDSTRYEL ATIKSU ARITIMI

1- Giri Ormanlar, tatl su kaynaklar, denizler ve canl yaam iin nemli olan kaynaklar endstrileme ve kentlemeden olumsuz etkilenmektedir. nsan yaam iin gerekli olan bu kaynaklarn endstriyel faaliyetler sonucu kirlenmesi neticesinde evresel problemler olumaktadr. Endstriyel tesislerin mevcudiyeti beraberinde ilgili blgelerde hzl kentlemeyi de getirmektedir. Hzl endstrileme ve artan kentleme sonucu evre zerinde zmseme kapasitesinden daha fazla yklerin olumasna sebep olmaktadr.

Gller, nehirler, sahiller ve rekreasyon alanlar endstrilerden ve ar kentlemeden kaynaklanan ar kirletici yklere maruz kalmaktadr. Bazen bu kaynaklarn olumlu kullanm imkanlar tamamen sona ermektedir.

Tatl sular canl yaam iin hayati nem arz eden nemli doal kaynaklardr. Bu kaynaklar iyi ynetildii srece yenilenebilir kaynak olmaya devam etmektedir.

Endstriyel tesislerde, hammaddelerin ilenmesi ve rn retilmesi ilemlerinden kaynaklanan atksulara endstriyel atksu denir. Bu atksular ykama, piirme, stma, ekstraksiyon, reaksiyon rnleri, ayrma, tama ve kalite kontrol ilemlerinden kaynaklanabilir. Potansiyel kirletici miktarnn su kalitesinde istenmeyen deiime sebep olacak miktarda bulunmasyla su kirlilii olumaktadr. Endstriyel atksular tesiste alanlarn banyo, barnma ve yemekhanelerinden gelen evsel nitelikli sular da iermektedir.

Evsel ve endstriyel atksular arasnda nemli farkllklar bulunmaktadr. Meskenlerden, ticarethanelerden, ofislerden ve dier kurululardan kanalizasyon sistemine evsel nitelikli atksular dearj edilmektedir. Evsel atksular organik ve inorganik maddeleri ierir ve %99u sudur. Askda, koloidal ve znm maddeler atksuda mevcuttur. nsan atklarn ieren evsel atksularda ok sayda hastalk yapc (patojen) mikroorganizma bulunabilir. Bu mikroorganizmalar insanlarda kolera, tifo ve tberkloz gibi eitli hastalklara sebep olabilir. Su kaynakl olarak oluan viral hastalklar bulac olabilir.

Endstriyel atksular endstri trne ve ilenen hammaddeye bal olarak birbirinden ok farkllklar gstermektedir. Baz endstriyel atksular ar organik ierikli, kolayca biyolojik olarak ayrabilir, ar inorganik ierikli veya zehirleyici zelikte olabilir. Yani toplam askda kat madde (TAKM), biyolojik oksijen ihtiyac (BO) ve kimyasal oksijen ihtiyac (KO) bir iki mg/Lde birka bin mg/Lye kadar deiim gsterebilmektedir.

Artma proseslerine karar vermeden nce mutlaka endstriyel atksukarakterizasyonu yaplmal ve uygun artma metotlar belirlenmesi gerekmektedir. Canllarn yaam

kalitelerininbozulmamas ve gelecek kuaklara daha iyi bir dnya brakabilmek amacyla endstriyel atksularn belirlenen standartlar salayacak seviyede artlmas kanlmaz bir durumdur.

2. Endstriyel Atksularn Snflandrlmas Endstride proseste, proses dnda ve alanlarn ihtiyalar iin su kullanlmaktadr. Bu sebeple endstriyel atksu kaynaklar snflandrlrken suyun kullanm yeri ve kirletici zellikleri dikkate alnmaktadr. Buna gre endtriyelatksular ana snfa ayrlmaktadr. Bunlar: Proses Atksular Proses D Atksular Evsel Nitelikli Atksular olarak ifade edilmektedir.

Proses atksular, proseslerde su kullanm sonucunda veya proses srasnda oluan ve kirlenmi olan atksulardr. Proses atksularna aadakiler rnek olarak verilebilir: -Metal son ilemlerinde kaplama banyolarnn dklmesi -Plastifiyan retiminde reaksiyon sular ve rn ykama sular -Gbre retiminde ana zelti atksular -Boya endstrisinde tank ykama atksular -Temasl soutma atksular -Akta depolanan maddelerin sznts dolays ile yamur sular -Temizlik ve ykama sular

Proses d atksular, kirlenme iermemeleri veya az kirletici iermeleri ve artma

ihtiyalarnn snrl olduu atksulardr. Proses d atksulara aadakiler rnek olarak verilebilir. -Temassz soutma sular -Kazan suyu(yumuatma nitesi) hazrlama atksular -Kazan kondensat sular -Rejenerasyonatksular -Kirlenmemi saha drenaj sular -Yamur sular Evsel nitelikli atksular, personelin du, tuvalet kullanmlar, kafeterya, yemekhane, misafirhane gibi yerlerden kaynaklanan atksulardr. Kirleticileri, evsel atksulara benzemekle beraber kirletici parametrelerin deerleri ve birbirlerine oranlar evsel atksudan farkllk gsterebilirler.

3- Endstrilerin Kirlenme Baznda Snflandrlmas

Endstriler yap itibari ile olduka karmak bir yapya ve birbirleri ile belirli bir ilikiler ierisinde bulunan kurululardr. Bu karmak yap ierisinde endstrilerin eitli amalar iin deerlendirilebilmeleri iin eitli snflandrmalarnn yaplmas gerekmektedir. Bu

snflandrma aada verilen balklar gz nne alnarak yaplabilir. retim prosesi ve teknolojisi Hammaddeler rnler Su kullanm Tesis byklkleri Tesis ya ve verimleri Personel saylar Atksu zellikleri Atksu artma teknolojileri Yatrm maliyetleri

4- Endstriyel AtksuKarakterizasyonunda Kullanlan Birimler Endstriyel atksukarakterizasyonunda kullanlan birimler konsantrasyon, kirlilik yk, debi ve nfus edeeridir.

Konsantrasyon:Atn birim hacim iindeki deeridir. Atksu iin kullanlan konsantrasyon birimleri: Ktle baznda: mg/L. , kg/m3 Hacim baznda: mL/L. L/m3 Yzde baznda: % m/m % v/v olarak ifade edilebilir.

Kirlilik yk: Dearj edilen atn ktlesel miktarn ifade eder. Atksu iin kullanlan kirlilik yk birimleri: Zaman baznda yk: kg BO5/gn retim baznda yk: kg BO5/ton boyanm kuma kg TKN/ton kat kgArmetal/m2 yzey kaplama olarak ifade edilebilir. Kirlilik yk hesab iin kirletici konsantrasyonu ve debi bilinmesi gerekmektedir. Konsantrasyon x Debi= mg/Lx m3/gn = g kirletici/ gn eklinde ifade edilebilir. kg KO/m3 bira

Debi:Atn birim zamanda oluan hacimsel miktarn ifade etmektedir. Atksu iin kullanlan debi birimleri: Zaman baznda: m3/saat, L/s, m3/gn rn baznda: m3/ton rn veya m3/ton hammadde, olarak ifade edilir.

Nfus edeeri: Atn kirlenme yknn nfus cinsinden ifadesidir. Nfus edeerinin hesaplanabilmesi iin kii bana su kullanm ve kirletici yknn bilmesi gerekmektedir.

5- Atk Aratrmas

Endstriyel atk aratrmas, su kullanan ve atk reten tm proseslerin ktle dengesini ve belirli proseslerde ve tm tesiste atk karakteristiklerindeki deiimleri ieren bir prosedrdr. Atk aratrmas, endstrilerde iki amaca yneliktir: Proses profilinin karlmas ve kirlenme profilinin karlmas.

Atk aratrmas, Tesisin proses profilinin karlmas Literatrden yararlanlmas Numune alma ve analiz programnn yaplmas ve elde edilen sonularn deerlendirilmesi eklinde yaplr.

Detayl olarak bakldnda ise; Endstriyel proseslerin akm emasnn karlmas Proses alma dzenlerinin belirlenmesi (srekli, kesikli, yar srekli) Proseslerde ktle ve enerji dengelerinin kurulmas Atklarn retildikleri kademelerin belirlenmesi Tesis ii kontrol nlemlerinin belirlenmesi Kanal ebekelerinin belirlenmesi Dearj yer ve ekillerinin belirlenmesi Artma tesislerinin yeri ve zellikleri(varsa) Tehlikeli atklarn kaynak, miktar ve zelliklerinin belirlenmesi Kat atk miktar ve kaynaklarnn belirlenmesi Hava kirlenmesinden kaynaklanan atksu miktar ve zelliklerinin belirlenmesi ele alnr.

6- Numune Alma ve Karakterizasyon

Numune alma ve karakterizasyon esas olarak ; Numune alm noktalarnn seilmesi Numune trlerinin seilmesi - Kompozit numuneler(debi arlkl veya zaman arlkl) - Tekil numuneler Numune alma say ve sklnn belirlenmesi llecek parametre ve lm yntemlerinin belirlenmesi

aamalarn kapsayan ayrntl bir almadr.

7- Proses ve Kirlenme Profili

Bir endstri tesisinde yer alan her bir proses iin su kullanm ve atksu oluumunun zaman ve retim baznda ifade edilmesi proses profili olarak tanmlanr. Proses profilinde, literatrde benzer endstriler iin verilen deerlerle mukayese yaplr. Uyumsuzluklar varsa nedenleri aratrlr. Literatrle karlatrma deney maliyetleri ve sresini ksaltr.

Kirlenme profili, bir endstri tesisinin atksu miktar ve kirletici zelliklerinin proses ve alt kategori baznda, mevcut ve gelecekteki durum iin ortalamalar cinsinden ifadesidir.

8- Atksu debisinin hesaplanmas

Endstriyel atksu debilerinin belirlenmesinde esas olan debinin kaynanda belirlenmesidir. Teknolojik imkanlarnn artmasyla bir ok debi lm metodu gvenilir olarak kullanlabilmektedir. Endstriyel atksularn debileri belirlenirken endstriyel ilemlerden kaynaklanan, evsel nitelikli ve szma sebebiyle oluan atksularn tm dikkate alnmaktadr.

Qp= Qevsel+Qendstriyel+Qszma

Proseslerden kaynaklanan atksularnn debisinin belirlenmesinde en etkili yntem direkt olarak debiyi lmektedir.

Bu lm 24 saat sresince srekli olabilecei gibi 24 saat sresince kompozit numune alnmalarnda da debi lmleri yaplabilir. Endstrinin su ihtiyac ile birlikte gnlk, haftalk, aylk ve yllk retim deiikleri de dikkate alnmaldr. Bazen ileriye dnk retim projeksiyonlarnn da dikkate alnmas gerekmektedir. Endstrilerin alma saatleri farkllklar gsterebilmektedir. Gnde 8 saat, 16 saat veya 24 saat gibi. Bu sebeple gnlk ve saatlik debiler llmelidir. Endstride atksu debilerinin proses baznda da belirlenmesi gerekebilir. Proses baznda belirlenen debiler toplanarak endstriyel proseslerden kaynaklanan debiler belirlenebilir.

Fabrikann alma saatlerine gre maksimum, minimum ve ortalama saatlik debiler belirlenir. Izgaralar, terfi merkezleri ve kum tutucular maksimum saatlik debiye gre

boyutlandrlmaktadr. Gnmzde kullanlan debi lm metotlarnn bazlar Tablo 1de grlmektedir. Bu yntemler haricinde debi deerinin yaklak olarak bulunmasna yardmc olacak yntemlerde bulunmaktadr.

Bunlar; Bir hammadde miktarn dikkate alarak debinin hesaplanmas Endstri kurulu alan dikkate alnarak atksu debisinin belirlenmesi olarak ifade edilmektedir.

Bir hammade miktarn dikkate alarak debinin belirlenmesinde en nemli husus birim hammadde miktarna den atksu miktarnn doru olarak bilinmesidir. rnek olarak Byk ba hayvan derisinin ilemesi iin gerekli birim debi 25 m3/ton deri olarak biliniyorsa ilenen deri miktar dikkate alnarak debi hesab yaplabilir.

9- Endstriyel Atksu Ynetimi

Endstriyel atksu ynetiminde, Yeni kurulacak endstriler iin temiz teknoloji seimi Tesis ii kontrol Atksularn artlmas(dearj standartlarnn salanmas) yaklamlar yer almaktadr.

10- Dearj Standartlar

Dearj standartlar, atksularn alc ortamlara dearj iin sahip olmalar gereken zelliklerdir. Bu zellikler kirletici parametreler iin konsantrasyon ve yk baznda tanmlanr. Dorudan alc ortam (gl,deniz,akarsu) yada kanal ebekesine dearj seeneklerine gre belirlenir. Dearj standartlar, alc ortamn belirlenen amalarla kullanmn salamal ve alc ortam kalitesini hedeflenen kalite seviyesine karacak ekilde gelitirmelidir. Kstlamalar dengeli ve ekonomik ve teknolojik olarak uygulanabilir olmaldr. Kontrol mevcut imkanlarla yaplabilmelidir.

Dearj standartlar, Alc Ortam kalitesine dayanan standartlar (Su kalitesi modelleri) Teknoloji bazl standartlar (Best Practicable Control Technology-BPT ve Best

AvailableTechnologyEconomicallyAchievable-BATEA) eklinde snflandrlr.

11- Ortak Artma Ortak artma, evsel ve endstriyel atksularn birlikte ortak bir artma sisteminde artlmasdr. Uygulamalar, Organize Sanayi Blgeleri ve yerleim yerleri yaknndaki endstrilerdir. Ortak artma, insan gc ve arazinin daha etkin kullanlmasna, debi deiimlerinin dengelenmesine,

byk artma debileri dolays ile daha farkl alternatiflerin seilebilmesine, artmada gerek duyulan besi maddesinin (ntrient) evsel atksulardan salanmasna ve dearj kontrollerinin daha basit ve etkili yaplabilmesine imkan verir.

12- n Artma n artma, birden fazla atksu kaynandan toplanan atksularn birletirilerek tek bir sistemde artlmas durumunda (ortak artma), ortak sistemlere ve evreye zararl olacak bileenlerinin zararsz dzeye indirilmesi ve gerekiyorsa atk yklerinin ortak artma iin uygun dzeye getirilmesi iin artlmasdr. n artma, kanalizasyon sistemini korumal, bakm ve onarm personelini korumal, evreyi korumal ve ortak artma sisteminin almasn korumaldr.

13- Trkiyede Yasal Dzenleme Endstriyel atksularn kontrol iin mevcut durumda yasal dzenleme, Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii (SKKY)dir. Her bir endstri iin ayr ayr altbalklar altnda, dearj kriterleri getirilmitir.

14- Su Tekrar Kullanm ve Kaynakta Atk Kontrol Endstriyel proseslerde, rn kalite kontrol ile tekrar kullanm iin st limit belirlenir. rnein kat endstrisinde kapal sistem su devresinde znm organik maddeler her bir evrimde bir miktar daha artarak birikirler.

Bu da kabuk kontrol maliyetini ykseltir, kat makinelerinin kapal kalma srelerini arttrr, baz durumlarda da kat stoklarnda renk bozulmalarna neden olur. Maksimum geri kazanm bu problemler ortaya kmadan nce gerekleir. Tekrar kullanm sz konusu olduunda suyun kullanlaca amaca gre artma seviyeleri de farkl olur. Kat makineleri du sularnda pskrtme ularnda tkanmaya neden olmamak iin tekrar kullanlacak suda katlarn giderilmesi gerekir. Domates ileme tesislerinde domates ykama suyunun saf olmas gerekmez, ancak mikrobiyolojik kirlenmeye yol amamak zere dezenfeksiyon gerekir.

Yan rn geri kazanm genellikle su tekrar kullanm ile birlikte olur. Kat retiminde elyaf geri kazanm artlm suyun tekrar kullanmna olanak verir. Kaplama tesislerinde ykama sularnn iyon deitirmeye tabi tutulmas ile tekrar kullanlabilir kromik asit elde edilir.

Toplam

atk

yk,

atk

taneciklerin

yar

kuru

vaziyette

ayrlmas,

mayann

fermentrlerdenfiltrasyon ve kurutma iin uzaklatrlmas ve souk depolama tanklarnda keltinin amur halinde uzaklatrlmas ile azaltlabilir. Birok durumda bu operasyonlar sonucu ticari deeri olan yan rnler elde edilir.

Proses dzenlemeleri ile baz atksu akmlar azaltlabilir veya ortadan kaldrlabilir. Buna en arpc rnek boyama hatlarnda tasarruflu ve sprey ykamal tanklarn kullanmdr. Bu sayede atksu debi ve konsantrasyonunda belirgin bir dme salanr. St endstrisinde szntlar toplayacak ekilde ekipman deiiklikleri atksu kanalna gidecek BOI yknn azalmasna neden olur. Tekstil retiminde hallama maddesinin deitirilmesi artma girecek net kirlilik yknn dmesini salar.

Endstrilerde, atksu akmnn bir blmnn askda kat yknn byk bir blmn oluturmas gibi durumlarda sadece atksuyun bu blmnde AKM giderimi yaplmas gerekir. Soutma sular gibi kirlenmemi sular ayrlarak alc ortama dorudan dearj edilirler. Atksu tekrar kullanm, yan rn geri kazanm ve atk ayrlmas, atk artm proses tasarm iin temel tekil edecek revize ktle dengesi-ak diyagramnn olumasn salayacaktr.

15- Endstriyel Atksularn evresel Etkileri Endstriyel atksularn su ve evre zerindeki etkileri aada belirtilmektedir.

Fiziksel etkiler:Bunlar su ierisindeki berrakl ve znm oksijenin dalmasn etkilemektedir. Organik ve inorganik maddelerin oluturduu bulanklk suyun berrakln etkilemektedir. Bulanklk n nfuz etme mesafesini ve dolaysyla fotosentezi azaltr. Su ierisinde yaayan canllarn yiyeceklerine ulamas bulanklk sebebiyle zorlamaktadr. Bulankl oluturan ok kk paracklar balklarn solungalarn tkayabilir ve onlarn lmlerine sebep olabilir.

kebilen partikller suda yaayan bitki yapraklar zerinde ve sukaynann tabannda birikerek amur tabakalarn oluturmaktadr. Biriken amur tabakas ierisinde bulunan organik maddeler zamanla ayrarak kt kokular ortaya kmaktadr. Suda kmeyen yani yzen partikller maddeler ise su zerinde kpk (pislik) tabakalarn oluturmaktadr. Bu tabaka k geirgenliini ve znm oksijenin dalmn da olumsuz ynde etkilemektedir.

ou standartlarda artlm sularn alc su ortamna dearj edilebilmesi iin TAKM konsantrasyonunun 30-50 mg/L arasnda olmas gerektii belirtilmektedir.

TAKM yan sra endstriyel atksularda ya ve gres de bulanabilir. Bu ya ve gresin bir ksm organik olabilirken, bir blm mineral kkenlidir. Mineral yada organik olmasna baklmakszn ya ve gres hava ile su arasnda geileri engelleyen bir bariyer grevi grmektedir. Bylece havadan su ortamna oksijen girii engellenir. Evsel atksularn aksine, endstriyel atksularn scakl ounlukla ortam scaklnda daha yksek olabilmektedir. Alc su ortamnda scakl ykselmesi oksijenin znrln azaltmaktadr. Alc ortamdaki suda ani scaklk art scakla duyarl su canllarnn lmne sebep olmaktadr.

Oksidasyon ve nihai znm oksijen:Su ortam atmosferden ve su canllarnn fotosentetik aktiviteleri sonucu oluan oksijen kaynaklarna sahiptir. Bu ortamn belirli bir oksijen transfer kapasitesi bulunmaktadr. Algler su ortamnda oksijen oluturmada nemli rol almaktadrlar.

Organik ve inorganik maddelerin biyolojik (BO) yada kimyasal (KO) oksidasyonlarnda oksijen kullanmalar neticesinde su ortamndaki znm oksijen (DO) konsantrasyonunda azalmalar olmaktadr. znm oksijen konsantrasyonun ar azalmas septik artlar oluturmaktadr. Bu artlarda oluan anaerobik ve fakltatif mikroorganizmalar kt kokular ortaya karmaktadr. Oksijenin azalmas aerobik canllarn lmesine sebep olmaktadr. Balk gibi yksek oksijen ihtiyac gsteren canllar DO konsantrasyonunun 3-4 mg/Lye dmesiyle lmektedir.

DOnun su canl yaam zerinde nemli etkisi olmas sebebiyle, endstriyel atksular dearjlarnda BOI5 parametresinin belirlenmesi nem arz etmektedir. Baz standartlarda atksu dearjlarnda msaade edilecek BOI5 deerleri 20-50 mg/L arasnda deimektedir. nhibisyon/zehirlenme ve kalclk:Bu etkiler organik yada inorganik maddelerden kaynaklanmaktadr. Etkiler akut veya kronik olabilir. Tarm ilalar ve ar metaller zehirleyici maddelere rnek olarak gsterilebilir. Baz endstriyel atksular inhibitr yada toksik maddeleri iermektedir. Bir ekosistemde bu maddelerin bulunmas ortamda sadece dayankl trlerin kalmasna sebep olmaktadr. Biyolojik sistemlere etkisi olan maddelerin bilinmesi, evrenin korunmas ve su artlabilirlii asndan nemlidir.

trfikasyon:Azot ve fosfor bileiklerinin su ortamna dearjlar ile canl aktivitelerinde art olmasna sebep olmaktadr. Canllarn aktivitelerinde meydana gelen art ar bymelerine sebep olabilir. Bitkiler ve algler bu canllardandr. Bu ar byme ve artlar su ortamnda bulanklk oluturmakta, DO tkenmesine yol amakta ve toksik etki yapabilmektedir. Kirlenmemi su ortamnda alg bymesi ya da art snrldr. nk su ortam nutrient bakmndan zengin olmadndan byme snrl olabilmektedir.Azot, fosfor, karbon gibi makro nutrientler ile kobalt, mangenzyum, kalsiyum, potasyum, mangan, bakr ve demir gibi mikro nutrientlerin su ortamnda bulunmas halinde, trofikasyon oluumu iin yeterli besi maddesi bulunmaktadr. Mikro ntrientler genelde su ortamnda mevcuttur. Bu durumda azot ve fosfor gibi makro ntrient eksiklii sz konusudur. Bu makro ntrientlerinmevcudiyetiyle ortamdatrofikasyon olabilir. Baz endstriyel atksular azot ve forfor ierebilir. Endstriyel atksular artlrken fosforun yada azotun ar giderimi trofiksyonun nlemesi iin gerekmektedir.

Patojenik (Hastalk yapc) etkiler:Patojenler hastalk yapc organizmalardr. Bu organizmalarn insan yada hayvanla temas neticesinde enfeksiyon olumaktadr. Patojenler bakteriler, virsler, protozoalar ve helmintleri iermektedir. Evsel ve tbbi atksularda fazla sayda patojen mikroorganizma bulunurken, endstriyel atksularda genelde patojen mikroorganizma bulunmaz. Fakat tarm sanayiden kaynaklanan atksularda patojen mikroorganizmalar bulunabilir. Patojenleri ihtiva eden atksular alc ortamlara dearj edildiinde su kaynada kirletilmi olunur ve su temini iin yaplan artmada dezenfeksiyon yaplmas nem kazanmaktadr. Cryptosporidum ve Giardiaprotoza grubu organizmalardr. Bunlar zamanla dezenfeksiyona kar diren kazanabilmektedir. Bunlarn suda bulunmas mide barsak hastalna, isale, karn arsna, mide bulantsna ve istifra etmeye sebep olabilir.

Yukarda atksularn evresel etkileri belirtilmitir. Bu bilgilere gre endstriyel atksularda u parametrelerin analiz edilmesi gerekmektedir. Askda kat madde (AKM) Scaklk Ya ve gres Biyolojik oksijen ihtiyac (BO) Kimyasal oksijen ihtiyac (KO)

 pH Spesifik metaller ve/veya spesifik organik bileikler Azot ve/veya fosfor ndikatr mikroorganizmalar (rnek E. Koli) veya spesifik mikroorganizmalar

16- Endstriyel AtksuKarakterizasyonu Atksu artma tesisi dizaynrlar ve operatrleri iin atksukarakterizasyonu hakknda bilgi sahibi olmak olduka nemlidir. Bu bilgi uygun tesis tasarm, inaat ve iletimini salayacaktr.

Bir atksukarakterizasyonunda dikkat edilmesi gereken zellikler aada belirtilmitir. Biyolojik olarak paralanabilirlik Kirletici konsantrasyonlar Atksuyun hacmi Atksudaki deiimler letimde sorun yaratabilecek zel karakteristikler

Biyolojik olarak paralanabilirlik:Biyolojik olarak paralanabilen organik madde miktarnn yeterli olmas ve biyolojik artmaya inhibisyon etkisi yapacak maddelerin bulunmamas halinde yksek giderim verimi ile alan bir biyolojik artma tesisi iletmek mmkndr. Atksuda bulunan organik maddeler biyolojik oksijen ihtiyac (BO) ve kimyasal oksijen ihtiyac (KO) ile ifade edilmektedir. BOde oksijen organik maddelerin paralanmas iin mikroorganizmalar tarafndan kullanlmaktadr. KOde ise oksijen tm organik maddelerin kimyasal olarak oksitlenmesi iin gerekmektedir. KO ve BO arasndaki fark biyolojik olarak ayramayan ve/veya zor ayran maddeleri ve KO/BO oran atksuyun biyolojik olarak artlp artlamayacan gstermektedir. Endstriyel veya evsel atksularda her zaman KO deeri BO deerinden byktr. Yani KO/BO>1dir.

Kirletici konsantrasyonlar:Bazen endstriyel atksularn sahip olduu organik madde miktar evsel atksulardan daha yksektir. Organik gc fazla olan sanayiler genellikle tarm sanayidir. Bu atksularn nce anaerobik artm yaplmas daha iyi olabilir. Bylece aerobik sisteme gelecek olan organik g azaltlabilir. Anaerobik artma ile enerji elde edilirken

azaltlan organik madde sayesinde aerobik sistemde de daha az enerji harcanabilir. Biyolojik artmada znm ve koloidal organik maddelerin giderimi gereklemektedir. nk partikler organik maddeler biyolojik artma ncesinde olan fiziko-kimyasal nitelerde giderilmektedir.

Atksuyun hacmi:Genelde endstriyel atksu hacminin evsel atksulardan daha dk olduu dnlmektedir. Endstriyel atksu miktarlar fabrikadan fabrikaya kullanlan proses trne gre farkllklar gstermektedir.

17- Endstriyel Atksu Artma Yntemleri Endstriyel atksularn artlabilmesi iin pek ok artma alternatiflerinin oluturulmas mmkndr. Bu artma alternatifleri oluturulurken dearj edilecek yerin gerektirdii standartlar, kullanlacak niteleri verimleri, proseslerin ilk yatrm, iletme ve bakm maliyetleri ve proseslerden oluacak olan amur miktarlar ve zellikleri dikkate alnmaldr.

Atksulara uygulanan 5 temel artma kademesi bulunmaktadr. Bunlar (1) n artma (2) birincil artma, (3) ikincil artma, (4) ncl yada ileri artma ve (5) amur artma kademeleridir. Bu kademelerin ierdii prosesler ve giderilen kirleticiler Tablo 17de grlmektedir.

a Toksik olmayan atklar birincil ve ikincil artmsistemlerinde artabilmekte, dier atksular ise ancak n artmdan geirildikten sonra bu sistemlere verilmektedir. Birincil artmda atksu biyolojik artma uygun zellie getirilir. Byk kat paracklar tutulur ve kum ayrlr.

Dengeleme, atksuyun debi ve konsantrasyonundaki zamana bal deiimleri dengeler. Gerektiinde dengeleme tankndan sonra atksuyunpHntralize edilir. Ya, gres ve askda katlar, yzdrme, ktrme ve filtrasyon ile giderilir.

Biyolojik artmadan sonra mikroorganizma ve dier askda katdan oluan amur ktrlr. Bu amurun bir ksm prosese geri dndrlr, fazla amur ise sistemden uzaklatrlr.

Birok artma sistemi, birincil ve ikincil artmay iermekte olup ayn zamanda mikroorganizma iin toksik olan maddeleri de giderebilmektedir. Ancak gnmzde alc ortam canllar zerinde toksik etkisi olan ncelikli kirletici ve kalntlar artabilmek nem kazandndan bunun iin ya yeni sistemler tasarlanmal veya eski kurulu sistemlere uygun yeni niteler eklenerek mevcut sistemin kapasitesi arttrlmaldr.

Atksu artma proseslerinin veya proses kombinasyonlarnn seimi aadaki kriterlere Baldr; Atksu karakteri: Bu, kirleticinin askda, koloidal veya znm, biyolojik paralanabilen gibi hangi formda olduunu ve toksisitesini kapsamaldr. k suyu kalitesi: k suyunun zehirlilik (bioassay) deney sonular gibi ileriye ynelik istenebilecek dearj kstlamalarna da planlamada yer verilmelidir. Herhangi atksu artma problemi iin mevcut yer ve maliyet: stenen artma verimine ou zaman bir veya daha fazla artm kombinasyonu ile ulalabilir. Ancak bu seeneklerden yalnzca bir tanesi en ekonomiktir.

Bu nedenle proses tasarmna geemeden nce detayl bir fizibilite analizi yaplmaldr.

18- Endstriyel Atksu Artma Prosesleri

n ve Birincil artma prosesleri

Izgaralar: Uzaklatrlmadklar takdirde, artma tesisinin zgaradan sonraki nitelerinde tkanmalara yol aabilecek byklkte olan kaba organik ve inorganik maddelerin atksudan ayrlmas iin kullanlrlar. Izgara ubuklar arasndaki serbest aralk 30 mm veya daha byk

zgaralar "kaba zgara", 30 mm'den daha kk zgaralar "ince zgara" olarak snflandrlabilir. Kaba ve ince zgaralar manuel veya mekanik olarak temizlenebilir. ubuk zgara tipinden baka, yay tipi, dner elek tipi, dner tambur tipi ince zgara tipleri mevcuttur.

tcler: Kaba zgaralarn alternatifi atksudaki byk boyutlu katlarn sudan ayrlmadan ufalanmasdr. tclerin fonksiyonu, kaba taneli katlar paralayarak sonraki artma ilemlerinde ve proseslerinde problem oluturmalarn nlemektir. Klen kat paracklar artma tesisinde artlrlar. tclerin kullanm zellikle pompa istasyonlarnda, pompalarn korunmas asndan bir avantajdr. Ayrca bir ksm kat maddelerin zgara ile toplanmas artma tesisine giren kat madde ykn de azaltr. Souk iklimlerde tclerin kullanm donma tehlikesini nler.

Elekler: Atksuicindeki kat parcalarn tutulmas suretiyle artma tesisindeki pompa v.b.mekaniktechizat korumak ve artma tesisinin yukunu azaltmak amacyla kullanlr. Sabit veya doner tipte yaplabilirler. Sabit elein calsmas srasnda tutulan kat tanecikler, yuzeyden akan suyun itkisinden ve arlk kuvvetlerinden yararlanlarak elek yuzeyinin alt ucundan cop oluuna dokulur. Bu nedenle sabit elekte hareket eden parcalar ve enerji gereksinmesi yoktur. Doner elekler ise tambur bicimde duzenlenir ve motor- re-duktor grubu tarafndan dondurulur. Elek aralna gre; Kaba elekler5-15 mm nce elekler 0.25-5 mm Mikroelekler 0.020-0.035 mm olarak elekler uc ksma ayrlrlar.

Kum tutucular: Artma tesisine gelen pissuda bulunan kum, akl v.b gibi kolayca kebilen maddeler, pompalarn anmasna, kanallar, borular, keltme havuzlar ve amur rtme tanklarnda tkanmalara sebebiyet vereceinden kum tutucular vastasyla pissudan uzaklatrlrlar. Temel ama 0,1 mmden byk kum tanelerinin tutulmasdr. Kum tutucular, akm artlar ve ina durumlar bakmndan aadaki gibi snflandrlabilir. - Yatay akl dikdrtgen planl kum tutucular - Daire planl kum tutucular - Dey akml kum tutucular - Havalandrmal kum tutucular

Dengeleme: Dengelemenin amac, atksu karakterindeki dalgalanmalar kontrol ederek veya en aza indirerek daha sonraki artm prosesleri iin optimum artlar salamaktr. Atksu miktar ve akmndaki deiimler gz nne alnarak dengeleme havuzunun boyutu ve tipi belirlenir.

Endstriyel artmada dengelemenin amac aadaki gibidir: 1. Organik madde konsantrasyonundaki ani deiimleri dengeleyerek biyolojik artma sistemine ok yklemeyi nlemek. 2. Ntralizasyon iin uygun pH kontroln salamak veya kimyasal gereksinimini en aza indirmek. 3. Fizikokimyasal artma sistemine ar atksu girdisini en aza indirmek, kontroll kimyasal beslemeye uygun ortam hazrlamak. 4. retimin olmad zamanlarda da biyolojik artma sistemine srekli bir besleme salamak. 5. ehir artma sistemine yk eit datacak ekilde atk dearjn kontroll salamak. 6. Toksik maddelerin yksek konsantrasyonda biyolojik artma sistemine girmesini nlemek. Kartrma, genellikle dengeleme oluturmak ve havuzda kebilen katlarn kelmesini nlemek iin yaplr. Buna ilave olarak indirgenebilen bileiklerin oksidasyonu veya BOI giderimi de dengeleme tanknda meydana gelebilir.

Ya Tutma: Ya tutucuda serbest ya tankn yzeyine toplanr ve daha sonra syrma ile ortamdan uzaklatrlr. Graviteli ya tutucu tasarm, ap 0.015 cmden byk serbest ya taneciklerinin giderilmesi esasna dayanr. Verimi artlm atksuda 50 mg/L ya konsantrasyonudur.

n keltme havuzlar: Kaba organik ve inorganik maddelerden ou zgara ve kumtutucularda alkonulduktan sonra, organik esasl ve byk lde kirletici karakterde olan geriye kalm askdaki kat maddelerin atksudan uzaklatrlmas gerekmektedir. On keltme havuzunun balca amac atksuyu iki temel bileene; amur ve kelmi atksuyaayrmaktr. Bylece bu iki bileen ayr ayr artlabilir. n keltme havuzlarnda askdaki kat maddelerin %50-70'i ve BO'nin % 25-40' uzaklatrlabilir.

Flotayon(Yzdrme): Kat ve sv fazlarn bir sv fazdan ayrlmas iin kullanlan ve keltme ileminin tersi olan bir temel ilemdir. zelti faznda ok ince dalm kolloidlerin, askda

kat maddelerin ve yalarn ayrlmas iin kullanlr. Paracklarn suyun yzeyine kabilmesi iin zglarlklarnn sudan daha az olmas gerekmektedir. Bu ilem, sv faza gnderilen hava kabarcklarnn asl kat paracklara yapmas ve bu paracklar yzeye tamas olaydr. Bylece su yzeyinde kpkler halinde toplanan katlar veya kk ya damlacklar syrclar kullanlarak yzeyden uzaklatrlrlar.

Ntralizasyon: Asidik ve bazik karakterdeki endustriyelatksularnpH'sn ayarlamas islemidir. AtksuyunpH'nn ayarlanmas atksuyun alc ortama desarjstandatlarn salamas, biyolojik artma oncesinde (bakteriyel faaliyetler belirli pH deerlerinde gerceklestiinden) uygun pH deerinin salanmas, kimyasal cokturmeisleminde reaksiyonlarn gerceklesecei uygun pH deerinin salanmas bakmndan gereklidir. Notralizasyonisleminde kullanlan ekipmanlar, mekanik karstrc, kimyasal madde depolama tanklar, kimyasal madde dozay pompalar, pH kontrol sistemidir.

Koaglasyon (Phtlatrma) ve Floklasyon (Yumaklatrma): Koaglasyon ve floklasyon, askda ve kolloid formdaki atk maddelerin giderilmesinde kullanlr. 1 nm (10-7 cm)0.1nm(10-8 cm) boyuttaki paracklar kolloid olarak tanmlanrlar. Bu partikller kendiliklerinden kelmezler ve klasik fiziksel artma yntemleriyle giderilemezler.

kincil Artma

n ve birincil artma metotlar ile uzaklatrlamayan znm ve kolloidal organik maddelerin uzaklatrld artma basamadr. znm ve kolloid organik maddeler basit keltme metotlar ile artlamayaca iin, bu maddelerin kelebilen katlara dntrlmesi gerekmektedir. Sz konusu dnm bu maddeler ile mikroorganizmalar (bakteriyi) bir araya getirmekle gerekleir. Mikroorganizmalar znm ve kolloid maddeler zerinde beslenirken byrler ve oalrlar bu arada da znm ve kolloid maddeleri de kelebilen katlar haline dntrrler. te ikincil artm yntemleri bu ilemleri gerekletiren biyolojik prosesler ve gerekmesi durumunda kullanlan son keltme tanklarn ierirler.

Aktif amur sistemi: Aktif amur sistemi, atksularn haval biyolojik tasfiyesinde en ok

kullanlan tekniklerden birisidir. Bu sistemde havalandrma havuzu ile son ktrme havuzu iki mhim birimdir. Son ktrme havuzunda ktrlen amurlarn bir ksm havalandrma havuzuna geri devrettirilir. Fazla biyolojik amur ise umumiyetle n ktrme havuzundan gelen amurla birlikte younlatrlarak rtme ileminden sonra amur kurutma yataklarna veya pres filtresi gibi mekanik yolla su alma tesislerine verilir.

Bu artma sisteminde n artmadan geirilmi atksu havalandrma tanklarna alnr. Bu tanklara dardan oksijen verilerek (yzeysel havalandrclar veya difzr havalandrclar ile) aerobik mikroorganizmalarn atksu iindeki znm ve kolloid organik maddeleri ayrtrarak artm ilemini gerekletirmesi temin edilir.

Havalandrma tankndan kan atksularn son keltme tanknda durultulmas yani artlm su iindeki mikroorganizmalarn sistemden ayrtrlmas gereklidir. Ayrca havalandrma tanknda belirli bir mikroorganizma konsantrasyonunu temin etmek zere son keltme tankndan alnan kelmi amurun (mikroorganizmalarn) havalandrma tanknn bana geri devredilmesi gereklidir. Sistemde oluacak fazla amur ise sistem dna alnarak amur artm ilemlerine tabi tutulmas gerekir.

Stabilizasyon Havuzlar: Bu artma ynteminde atksular n artma nitelerinden geirildikten sonra havuzlara alnr. Temel prensip sisteme dardan enerji vermeden (havalandrma yapmadan) doal ortamda artmn gerekletirilmesidir. Sistemin avantajlar, ar derecede basit ve ileminin gvenilebilirliinden kaynaklanmaktadr. Doal artma neticesinde oluan amur miktar dier atksu artma yntemlerine kyasla ok daha azdr ve oluan amur stabil halde olduu iin ayrca bir amur artm ilemine tabi tutmaya gerek yoktur. Bununla birlikte, doal artma yava cereyan ettiinden byk havuz hacimlerine ihtiya vardr. klimin ise scak olmas tercih sebebidir.

Yeterli byklkte arazi mevcutsa, iklim koullan msait ise, alc ortam yksek artma verimlilii gerektirmiyorsa (% 70-80), tesisin ina edilecei blgeye yakn yerleim alanlar yoksa ve dk maliyetli bir tesis iletilmesi halinde tercih edilebilir.

Stabilizasyon havuzu tipleri; Fakltatifstabilizasyon havuzlar (derinlik = 1-2 m aras)

Anaerobik havuzlar (derinlik = 2-5 m aras) Olgunlatrma havuzlan (derinlik = 1-3 m aras) Mekanik havalandrmal lagnler (derinlik =2,5-5 m aras)

Damlatmal Filtreler: Temel prensibi belirli bir tank hacmine doldurulan krma ta, plastik veya herhangi bir malzemenin zerinde bakteri tabakas oluturarak, bu malzemeninzerinden n artmadan geirilmi atksuyu filtre etmek ve bu sayede atksu iindekikompleks organik maddelerin bakteriler tarafndan paralanmasn temin etmektir. Dairesel veya dikdrtgen geometride tanklar kullanlabilmektedir. Filtre iersinde hava sirklasyonunutemin etmek ve filtre yzeyinin kuru kalmamas iin tedbir almak gereklidir. Filtre yzeyindereyen bakteri tabakas zamanla kalnlaarak kopar ve k suyu ile birlikte tank terk eder. Atksu iindeki bu bakteri ktlelerini sudan ayrmak iin son keltme tank kullanlmas gereklidir. Son keltme tankndan alnan bu bakteri ktlesi (amur) sistem dna alnarak amur artm ilemlerine tab tutulmas gereklidir. Damlatmal filtrelerde karlalan en nemli problemler; filtre malzemesinin tkanmas, sinek problemi ve filtre malzemesinin donmas riskidir.

Anaerbik artma: Havasz artma sistemleri biyolojik ve fizikokimyasal artmalarda oluan artma amurlarnn stabilizasyonunda uyguland gibi endstriyel ve evsel nitelikli, askda kat madde ieren veya iermeyen sv atklarn artmnda da kullanlmaktadr. Atksu ierisindeki organik maddelerin havasz ortamda ayrmas en basit haliyle iki temel aamada gereklemektedir. lk aamada (hidroliz ve asit fermentasyonu), organik maddelerin asit bakterileri tarafndan organik asitlere, alkollere ve CO2ye dnm gereklemektedir. kinci aama (metan oluumu) ise asit bakterilerinin paralama reaksiyonlar sonucunda oluan rnlerin, metanojenler tarafndan metan, CO2 ve suya dntrlmesini iermektedir.

ncl (ileri) artma

ncl artma olarak membranprosesler, adsorpsiyon, iyon deitirme, kum filtrasyonu, nitrifikasyon ve denitrifikasyon niteleri kullanlmaktadr. Bu niteler endstriyel proseslerde daha ok aksularn yeniden kullanlabilirliinin salanmas ve istenilen maddelerin giderimi ve kazanlmas amacyla kullanlmaktadrlar. Ayrca sklaan dearj standartlar sebebiyle de

bu nitelerin kullanlmas bazen kanlmaz olmaktadr. nclkademesinden oncenitrite ve sonra nitrata donusturulur. Daha sonra denitrifikasyonkademesinde anoksiksartlar altnda azot gaz halinde sudan uzaklastrlr. Nitrifikasyonaskda buyume (aktif camur) veya tutunarak buyume (biyofilm) prosesleri ilegerceklestirilebilir. Proseste onemli olan nitrifiye bakterilerin buyumelerinin salanacauygun kosullarn yaratlmasdr. Nitrifikasyonprosesindeisletme parametreleri olarak scaklkpH, cozunmus oksijen, havalandrma periyodu, camur yas, karbon/azot oran onemtasmaktadr. Denitrifikasyonprosesi nitratn azot gazna

indirgenmesidir. Biyolojikdenitrifikasyonprosesi organik karbon kayna olarak metanol gibi maddelerinkullanlmasyla ayr reaktorlerdegerceklestirilebildii gibi, kombine karbon oksidasyonnitrifikasyondenitrifikasyon sistemleri de uygulanabilir.

Fosfor Giderme: Fosfor bilesiklerini gidermek icin kimyasal ve biyolojik metodlar ayr ayr veya birlikte kullanlr. Kimyasal artma islemindekirec, alum, demirklorur, veya sulfat gibi kimyasal maddeler kullanlarak yuksek pH deerlerinde fosfor, fosfat tuzlar halinde cokturulur. Biyolojik metodlarla fosfor artm, biyolojik artma srasnda fosfatn mikroorganizmalarca alnmas ile salanr. Biyolojik ve kimyasal artmann birlikte kullanlmas biyolojik artma cksnda son cokeltme tank girisinde metal tuzlar ve polimer ilavesi ile gerceklesir. Boylece ayn zamanda daha iyi bir cokeltme salanabilecei gibi, cksta daha dusuk BO5 deerleri salanabilmektedir.

Filtrasyon: Biyolojik ve kimyasal artma islemlerinde yeterince giderilemeyen askda kat maddeleri ve kolloidlerin tutulmas amacyla uygulanr. Suyun granuler filtre yatandan gecisi ile maddeler tutulur. Filtre yatanda biriken kat maddelerin giderilmesi amacyla geri ykamaislemi uygulanr. Filtrelerde kum, cakl, granit vb. dolgu malzemeleri kullanlr. Filtreler ak.s dorultusuna goreasa ve yukar aksl kullanlan filtre malzemesine gore aa ve yukar aksl, kullanlan filtre malzemesine gore tabakal veya tek tip malzemeden olusan filtreler, hidrolik sartlaragore serbest yuzeyli ve basncl filtreler olarak snflandrlr.

Adsorbsiyon: Adsorbsiyon, suda cozunmus maddelerin elverisli bir ara yuzeyde toplanmas islemidir. Artma tesisi cks suyunda istenen kalitenin salanabilmesi icin su bir aktif karbon ortamndangecirilir. Aktif karbon toz veya granul olarak kullanlr. Granul aktif karbonla iyi

bir temas salamak icin atk-su ya sabit yatakl bir kolona yukardan asaya ya da sabit veya akskan bir yataa asadan yukarya verilir. Asaaksl kolonlarda biriken maddelerin neden olduuyuk kaybn onlemek amacyla geri ykama islemi yaplr. Kullanm acsndan, adsorblama kapasitesi tukenengranul aktif karbonun rejenere edilmesi gerekir. Toz halindeki aktif karbon, biyolojik ve kimyasal artma cksndaki suya ilave edilerek, karbonun temas havuzundacokturulmesi seklinde kullanlr.

yon deistirme: EndustriyelAtksu artmnda kullanlan atksubunyesinde istenmeyen anyon ve katyonlarn uygun bir anyon ve katyon tipi iyon deistirici kolonda tutulmas islemidir. yondeistiriciler, genellikle asaaksl kolon tipindedir. Atksubasnc altnda kolona yukardan girer, recine boyunca ilerleyerek asadanuzaklastrlr. Recine kapasitesi dusunce kolonun rejenerasyonu gereklidir. Katyonik iyon deistirmerecinelerinde genellikle sodyum hidroksit rejeneran olarak kullanlr.

Ters Osmoz: Atksuyun yeniden kullanlabilmesini salamak amacyla, genellikle endstriyel atksu artmnda kullanlan znm anorganik ve organik maddelerin sudan uzaklatrlmas ya da geri kazanm amacyla yksek basn uygulanan bir sistemdir. Ters osmozun temel niteleri yar geirgen membran destekleme yaps, basnl kap ve yksek basnl pompadr. Membran malzemesi olarak seluloz asetat ve naylon kullanlr.

Ultrafikasyon: Yar gecirgenmembranlarn ters osmoz ilemine benzeyen basnl membran fitlrasyon metodudur. Ancak daha dusuk basnlar uygulanr. Bileiminde makromolekul ve kolloid zellikte madde bulunan atksularda kullanlr.