Tarih ncelemeleri Dergisi Cilt/Volume XXVI, Say/Number 2 Aralk/December 2011, 633-637

Eb Reyhan El Birn, Maziden Kalanlar (El sar el-Bkiye), Arapadan ev., D. Ahsen BATUR, Selenge Yaynlar, stanbul 2011, 455 s., ISBN: 978-975-8839-79-7.
slam Dnyasnn bilimde zirveye ulat zamanlarda yaayan Birn (9731051) Zeki Velid Togann zgn bir biimde ifade ettii zere: Yalnz slam leminin deil btn dnyann orta alarda yetimi en byk ilim simalarndan biridir. Malum olduu zere Trkler ile meskn bir corafyada, Bat Harezm blgesinde, dnyaya gelen bu byk ahsiyetin etnik kkeni tartma konusudur. Galip ihtimalle Trk olmasna ramen tarihin derinliklerinde kendilerine ecdat yaratmaya mtemayil, mazileri problemli baz gruhlar, tife-i ekrd ve yandalar, onun Sod asll olduunu iddia etmektedirler. Arap ya da Fars kkenli olmad ise eserleri zerinde yaplan linguistik ve tekstolojik tetkikler neticesinde anlalmtr. Mevcut bilgilerimize gre, toplam 126 adet kitap telif eden Birnnin ancak 22 eseri gnmze kadar ulamtr. Yitirilen eserleri arasnda Tahzr min kbel et-Trk (Trklerden Gelecek Tehlike Konusunda Uyar) baln tayan kitap, isminden de anlalaca zere, ilgi ekici olmaldr. Birnnin bykl ve beynelmilel ilim lemindeki yce mevkii herkese malumdur lakin 2011 ylna kadar bir tek eserinin dahi Trkeye tercme edilmemi olmas hayret verici olduu kadar izahtan da varestedir. Hl byle iken, eski dnyada hkm sren muhtelif dinlere mensup milletler ile kavimlerin takvimlerini, bayramlarn, kutsal gnlerini, yortularn ve eitli rivayetlerini anlatan mhim eseri El sar el-Bkiye mterciminin deyimiyle ngilizlerden 123, Ruslardan 53 ve zbeklerden 42 yl sonra nihayet byk bir titizlikle Trkeye evrilmitir. XX. blmden oluan esere mtercim D. Ahsen BATUR tarafndan Birn ve Zaman (s. 9-35) bal altnda mufassal ve gayet anlalr bir mukaddime yazlmtr. Burada mellifin hayat hikyesinin yan sra Birnnin ad, eserleri ve kulland dil hakknda da bilgi verilmitir. Ayrca bahis mevzu eser ile ilgili yaplan almalara da temas edilmitir. Birn, Giri (s. 37-40) blmnde Allaha hamdsena ettikten sonra kitabn yazl amacn u szlerle ifade etmitir: mdi; eitimli insanlardan biri bana halklarn kullandklar takvimler, bu takvimler arasndaki temel farklar, aylar ve yllarla ilgili rtmezlikler, tarihlerin balanglar, halklar buna iten sebepler, belli bayramlar, birbirine uymayan vakitler, uygulamalar vs. ile ilgili gnlerin neler olduunu sordu. Ayrca konuyla ilgilenen kiilerin en rahat ekilde anlayaca tarzda ve deiik kitaplara mracaat etmeyi gerektirmeyecek, konuyla ilgili kiilere sorular sormaktan kurtaracak bir ekilde olmas teklifinde bulundu (s. 38).

Kitap Tantm

I. Blm: Gece ve Gndz, kisinin Toplam ve Balanglar zerine (s. 4146) baln tamaktadr. Burada astronomi ile ilgili birtakm izahat verilmi ve aydnlkla karanln ilikisi zerinde durulmutur. II. Blm: Gece-Gndzden Oluan Aylarn ve Yllarn Mahiyeti (s. 47-51). ems Yl, Kamer-ems Yl (Ay-Gne Yl) ve Hintlilerin Yllar hakkndan bilgi verilmitir. III. Blm: Tarih ve Halklarn Farkl Tarihler Kullanmas zerine (s. 52-78). Bu blmn hemen balangcnda tarih ile takvim arasndaki mnasebet ve bunlarn gerekliliine dikkat ekilmitir: Tarih, gemiteki herhangi bir yln ilk gnnden itibaren balayan belli bir sre araldr. Herhangi bir peygamberin bir mucize ve delillerle gnderilmesi, muktedir ve despot bir kraln tahta k, bir halkn tufanla, bir afet veya depremle, yerin yarlp toprak altnda kalmasyla veya bir veba salgn yahut ok iddetli bir ktlkla yok oluu, devletin el deitirmesi, bir halkn yerini baka bir halkn al yahut ok byk bir semav olayn vukuu, yeryznde birbirini takip eden asrlar veya usuz bucaksz blgelerdeki mehur olaylar, belirli tarihlerle zikredilir. Bunun baka bir yolu yoktur. Her din ve dnyev olayn, deiik blgelerde yaayan her bir halkn bana gelen hadiselerin birer tarihi vardr ve bu tarihler hkmdarlarn veya peygamberlerin yahut devletlerin zamanlar veya herhangi bir olayn vuku bulduu dnemlerde tespit edilir. Muamelatta zaman tespitinde gerekli takvimler ancak bu tarihlerle belirlenir (s. 52). IV. Blm: Zlkarneyn zerine (s. 79-85). slam dininin douunu mteakip tarihin her devrinde ilgi eken Zlkarneyn meselesi zerinde durulmutur. Uzun olmayan bu blmde, ok ksa da olsa Hazar, Bulgar ve Suvar Trklerinden de bahsedilmektedir. V. Blm: nceki Tarihlerde Kullanlan Aylar (s. 86-122). Pers Aylar, Sodiyanlarn Aylar, Batllarn Aylar, Yahudilerin Aylar, Sryani Aylar, Arap Aylar, Semd Kavminin Aylar ve Araplarda Gn simleri gibi alt balklar bulunan bu blm, zellikle eski metinlerin tercmesi ile uraan kimseler iin adeta bir lgat nitelii tamaktadr. Ayrca Ramazan aynn sresine ilikin malumat ihtiva etmektedir. VI. Blm: Tarih Hesaplamalar, Hkmdarlarn Saltanat Yllar ve Onlarla lgili Rivayetler (s. 123-169). Blmn hemen banda kutsal kitaplardaki kronolojik ihtilaflar ile ilgili bilgiler mevcuttur. nsan mr, Tabiatn Dzensizlikleri, nsan Ne Kadar Yaar gibi alt balklar altnda ilgi ekici konulara temas edildikten sonra Asur, Babil ve Keldan krallarnn saltanat srelerini gsteren tablolar verilmitir. Ayrca yeryzndeki hemen hemen btn krallarn aldklar unvan ve lakaplar topluca gsterilmi (s. 147-148) ve yine Abbas halifeleri tarafndan verilen abartl unvanlar da bir liste halinde sunulmutur. Bu blmdeki malumat zellikle ortaa tarihi ile uraan mverrihler iin olduka nemlidir. VII. Blm: Sahte Peygamberler ve Aldatlm Topluluklar (s. 170-194). Budasef, Mani, Mazdek, Mseyleme, Bahafirid b. Mahfuridin, Mukanna, Hallac, Mehdi ve Deccal Meselesi, bni Eb Zekeriyya, bni Ebul Asakir konularna ksaca temas edilmi ayrca Yahud, Hristiyan, Mecus ve bran kelimelerinin anlamlar

634

Kitap Tantm

zerinde durulmutur (s. 184-185). Bahis mevzu blm, hem Trk tarihi hem de slam tarihi hakknda mhim malumat ihtiva etmektedir. VIII. Blm: Pers Aylarndaki Bayramlar ve Nevrz (s. 195-224). Perslerin festivalleri ve takvimleri hakknda ayrntl bilginin bulunduu bu blmde ay isimleri ve anlamlar da kayt altna alnmtr. IX. Blm: Sod Aylarndaki Festivaller (s. 225-227). Sadece sayfadan mteekkil olan bu blmde Sodlara ait baz bayramlarn isimleri verilmi, tafsilata girilmemitir. X. Blm: Harezmlilerin Festivalleri (s. 228-235). Yine olduka ksa olan bu blmde birtakm festivallerin isimleri belirtilmi ve ay konaklar (menzil el-kamer) hakknda bilgiler verilmitir. XI. Blm: Harezmahn Harezm Festival Takviminde Yapt Reform (s. 236-238). Balktan da anlalaca zere, Harezmah Eb Said Ahmed b. Muhammedin 959 ylnda yapt takvim reformuna ksaca deinilmitir. XII. Blm: Rumlarda ve Dier Halklarda Rum Takvim Gnleri (s. 239-283). Olduka uzun olan bu blmde Rum aylar ve gnleri hakknda olduka ayrntl bilgiler sunulmutur. Kocakar souklarna ilikin ilgi ekici rivayetlerin yan sra (s. 257) Ouzlarn inanlar hakknda da ksa bilgiler verilmitir (s. 268). XIII. Blm: Yahud Aylarndaki Orular ve Bayramlar (s. 284-297). Yahud aylarnn isimleri ve bu aylardaki kutsal gnler hakknda ayrntl bilgi sunulmutur. Bu blmdeki kaytlar bilhassa lahiyat ve srailiyat ile ilgilenen bilim adamlar asndan mhimdir. XIV. Blm: Melk Hristiyanlarn Kullandklar Sryan Takvimindeki Bayramlar ve nemli Gnler (s. 298-317). Hristiyanln balca mezhepleri olan Melk, Nestur ve Yakubler hakknda muhtasar tantc bilgi verildikten sonra ay ay, gn gn festivaller ve yortulardan bahsedilmitir. Bunun yan sra Hristiyanlkla ilgili birtakm kavramlarn izah da yaplmtr. XV. Blm: Hristiyan Orucu, Mterek Kutlanan Bayramlar ve Anma Gnleri (s. 318-324). Bu ksa blmde festivaller tablo talinde gsterilmi ve Byk Perhiz ile ilgili bayramlardan bahsedilmitir. XVI. Blm: Nestur Bayramlar, Yortular ve Oru Gnleri (s. 325-331). Melk Hristiyanlar ile Nesturlerin ayrla dtkleri baz anma gnlerinden bahsedilir. XVII. Blm: Eski Mecuslerin Bayramlar ve Sbiilerin Oru ve Bayram Gnleri (s. 332-341). Zerdtlk hakknda ksa bir girizgh yaplm ve kutsal addedilen gnlerden bahsedilmitir. XVIII. Blm: Araplarn Cahiliye Dnemindeki Bayramlar (s. 342-346). Evvela cahiliye devri Arap takviminin balangc hakknda bilgi verilmitir. Ayrca Araplarn bu dnemde de Ramazan ayn nemsedikleri ve scaklarn balamas ve topran yanp kavrulmas sebebiyle (s. 343) sz konusu aya Ramazan adn verdikleri belirtilmitir.

635

Kitap Tantm

XIX. Blm: Mslmanlarn nemli Gnleri ve Festivalleri (s. 347-361). Araplar hicretten sonra da eski aylarn kullanmaya devam etmilerdir. Burada hicr aylarda cereyan eden nemli hadiselere dikkat ekilmi ve peygamberlerin faaliyetleri hakknda ksa malumat verilmitir. XX. Blm: Ayn Menzilleri, Dou ve Bat Anlar ve Grnleri (s. 362391). Son blmn hemen banda Her limden daha stn biri vardr diyen Birn burada astronomi ve ayn evreleri ile ilgili bilgiler sunmutur. Ayrca mevsimler ve yldzlar hakknda malumat verilmi ve baz izimler de yaplmtr. Sonu (s. 392) blmnde ise Birn telif ettii eseri u szlerle tanmlamtr: Herkes kendi yapsna uygun i grr. Her bir insann deeri sevdii eyle bilinir. Benim gerekli dzeltmeleri yaparak akladm temel konularn, insan akln tatmin etmeye yeteceini, insanln gemiteki ahvali hakkndaki grlerini yenilemeye rehberlik edeceini, eitli peygamber ve hkmdarlarn dnemleriyle ilgili pheleri ortadan kaldracan, kendi inan ve ritellerini ok beenen Yahudi ve Hristiyanlara doru yolu gstereceini sanyorum. Bu kitab yle bir yazdm ki, onu okuyan kii, ya konuyla ilgili bilgisi benim dzeyimde bir kii olacak ve beni vecek, bu kitap iin verdiim emeklerimden dolay bana minnettar olacak, ya da bilgi ynnden beni aarak hatalarn dzeltip, gzden kaan kusurlarm iin beni ho grecektir. nc tip okuyucuya gelince, eer benim sylediklerimi kabul ederse eserden faydalanmasn, husumet beslerse ciz kalmasn salayacak ekilde yazdm. Eser, mtercim tarafndan ilave edilen Birnnin Eserleri (s. 393-399), Eserlerin Listesi (s. 400-409), yine mtercim tarafndan oluturulan Kaynaka (s. 410-413), Dizin (s. 414-432) ve Resimler (s. 433-455) ile ikmal edilmitir. Sonu olarak Birnnin El-sar el-Bkiye adl eseri tarih, corafya, halk edebiyat, mitoloji, ilahiyat, astronomi, kronoloji, tp ve hatta zooloji ile ilgilenen bilim adamlarnn kitaplnda bulunmas gereken son derece nemli bir kaynaktr. Ayrca eserin Arapa orijinalinin esas alnp Rusa, ngilizce ve zbeke tercmeleri ile mukayeseli bir biimde tercme edilmi olmas da son derece titiz bir almann rn olduuna ahadet etmektedir. te yandan mtercim D. Ahsen BATURa da bir paragraf amak gerekir. Bilindii zere Rusa ve Arapadan yaklak olarak 30 bin sayfa eviri yapan bu zat bata L. N. Gumilev olmak zere pek ok mhim tarihiyi ve eserlerini Trkiyeye tantan kiidir. Yurdumuzda yar atl durumda olan niversiteler ile kurum ve kurulularn yapamad ileri tek bana yapmaktadr. Bize gre, D. Ahsen BATUR lim olmakla akademisyen olmann ok farkl eyler olduunun en bariz numunesidir. Kald ki niversitelerde hoca olduunu zanneden baz kimseler, liyakatli olup drste alanlar mstesna, tercme faaliyetleri ile asla ilgilenmezler. Zira yaplan evirilerin akademik ykselmelere bir katks olmayacaktr!!! Bugn bata tarihiler olmak zere fakltelerdeki kadrolar igal eden cehl-i mrekkebe giriftr, ucuz takliti, ilim ve lisan iffetinden yoksun, okumayan, okutmayan ve akademisyenlii adi memuriyet gibi alglayp, bir takm kimselere yamanarak hak etmedikleri mevkileri igal edenlerin saylar azmsanmayacak boyutlara ulamtr. Tarih-i Cihanga

636

Kitap Tantm

mellifi Aladdin Ata Melik Cveynnin de veciz bir ekilde ifade ettii zere: Zamann btn soysuzlar yceltip erefli kimseleri drdn grdm. Denizin incileri batrp leleri su yzne kard ve terazinin ar eyleri alaltp hafifleri ykselttii gibi (Ankara, 1998, s. 75). Dier taraftan gnmzde dahi huzurda el etek pen, hocasnn odasndan geri admlarla kan ve ahsi menfaate dayal seciyesizliini sayg ve hrmet ile temellendirmeye alan kimseler de mevcuttur. Bir okka edebin bir kantar ilime mukabil olduu hakikatinden hareket edilirse, edep adna yapld iddia edilen edepsizliin hangi boyutlara ulat kendiliinden ortaya kacaktr. Maalesef Trkiyedeki akademik evrelerde henz nizam dileke yazamayan szde niversite hocalarnn bulunduu yadsnamayacak bir hakikattir. Zira byk beyinlerin byk beyinleri, orta beyinlerin kk beyinleri niversitelerde istihdam etmeleri mevcut durumumuzun en basit izahdr. Trk niversitelerinde her trl ucuz entrika, gerek anlamda ideolojiden yoksun siyas ekime ve menfaate dayal yalanc ilikiler hkm srmekte, ilim ile itigal ise artk vaka-y adiyeden saylmaktadr. Hl byle olunca yllardr hasretiyle yanp tututuumuz, zgr dnceye dayal bilimsel eserlerin ortaya kmamasna hayret edilmemelidir. nk yurdumuzda bireylerin zgrlemesi problemi henz zlemedii gibi pek ok kimsenin byle bir sorundan haberi dahi yoktur. Mana leminin ulularndan Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832)nin ders nitelii tayan veciz sznde de ifade edildii gibi: Hr olmad halde kendisini hr sananlar kadar kle yoktur. Szde bilgi retmek iin kurulan niversitelerin hali byle olunca, zamann verdii zntye katlanan D. Ahsen BATUR gibi gerek ilim sevdallarnn deerleri daha da anlalr hale gelmektedir. erisinde bulunduu g ve iptidai koullara aldrmadan almalarn srdren bu mmtaz ahsiyete en azndan fahri doktora unvan verilmeli ve emekleme aamasnda olan Trk bilimine, hassaten Trk tarihiliine salad katklardan dolay kendisine tevik ve teskin edici dller sunulmaldr. Kutadgu Bilig mellifi Byk Trk Yusuf Has Hacibin de belirttii zere: Gerek ki bilginler kutlu yaasn, Btn bilgisizler, kstahlar lsn. (Beyit 1539). Serkan Acar*

Dr. Ege niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Tarih Blm, zmir.

637