Ermenistan ve Azerbaycan sava: Eski hikaye yeni atmalar Giri Bir arkadam, telefonda, endieli bir ses tonuyla

hemen bulumalyz dedi. Austos ay len dar kmann iyi fikir olmadn dndmden akam bulualm, ne var, ne oldu o kadar nemli anlatacan dedim. ok, yok hemen !el diye yant verdi. Anlalan durum acildi" yoksa ikimiz de akam serinliinde #anra$etutyan hra$araka %meydanna& bakan kafelerde oturu$ konumay ok severdik. erevan Austosta ok scak oluyor. 'aben, Beyrut aksanl (rmenicesi ile )araba*da ki scak !elimeleri anlatt+ )endisi de )araba sava boyunca %,--,.-/& 0onte 0elkonyan*n sa kolu olarak savam eski bir komutan olarak, savan ve onun !etirdii sonular, yitirilmi ruh ve bedenlerin yol at aclar ondan daha iyi kimse bilemezdi. 1e yeni bir sava korkusunu da ondan daha iyi kimse hissedemezdi. #eyecanla )araba snrnda atmalarn baladn, hem (rmeni hem de Azeri tarafndan len askerlerin olduunu anlatt. )araba*da atlan bir merminin erevan*da nasl bir tedir!inlik yarattn o !n ve sonrasnda, hafta boyunca, sokaklarda, herkeste rahatlkla !rebilirdiniz. 2eyse ki snr atmalar !enel bir sava tetiklemedi. #ikayenin ksa bir z !emii vard. 34,4 5ubatnda ate kes ihlal edilmi bunun sonucunda bir Azeri asker ldrlm ve bir dieri de yaralanmt. Ayn yl ierisinde bir (rmeni snay$r bir Azeri askeri ldrmt. Bu olaylar Austos. )asm 34,4 arasnda her iki taraftan ok sayda askerin lmne yol aan atmalar tetiklemiti. Genel bir bak: Sonu gelmeyecek bir savan hikayesi mi? Austos ayndan !nmze alt ay !eti. 6urum imdi daha kay! verici bir hal ald. 7rdularn karlkl silahlanma yar, snr atmalarn kztryor. Askeri strate8i asndan yaratlmak istenen 9ben senden korkmuyorum* $sikolo8isi snr boylarnda !erilimi iyice arttrm durumda. Bu sre bar !rmelerinin !elimesini en!ellemekte, bara dnk umutlarn krlmasna yol amakta ve dahas iki lkeyi sava ncesi dneme !eri !trmektedir. Bir farkla ki imdi daha ok ve daha !elimi, tahri$ !c yksek sava aralarna sahi$ olarak. ,--,.-/ koullarnda bile savan yzbinlerce mlteci, on binlerce yaral ve ou sivil binlerce lye neden olduunu dnrsek imdiki savan yol aaca sonular dnmek zor olmasa !erek. #er iki tarafnda sava hemen kazanmas ve bitirmesi mmkn deil. Bu sonu !elmeyen bir sava demektir. 6ahas bu savan bl!eyle yakn ilikileri olan :usya, ;rkiye ve <ran* iine ekme olasl ncekinden ok daha !l. Bu savan daha kt sonucu yllardr den!eli bir iliki !trmekte olan :usya ve ;rkiye*nin arasnda ciddi !erilimlere yol amasdr. Bu !erilimin bir rneini :usya.=rcistan ksa savanda !rmtk. >ren bar !rmelerine ramen savaa doru bir !elimenin varln !rmek iin kahin olmaya !erek yok. #emen her sene snr atmalar dolaysyla asker lmektedir. Bu lmler nceleri tek tk iken s$iral bir yay izerek hzla artmaktadr. Austos 34,4*den beri en st dzeyinde seyretmektedir. ?stelik bu atmalar hkmetlerin $lanlamalar sonucu deildir. >nr boylarnda kendiliinden !elien olaylardr. Bu bize snr boylarnda ki tansiyonun ne kadar ykseldiini ve hkmetlerin bunlar kontrol edemediini !stermektedir. #kmetlerin denetleyemeyecei ve tabi olmak zorunda kalacaklar bir kar!aa ve atmann iinde bulabiliriz kendimizi.

#er !n len askerlerinize bakarak bar !rmesi srdremezsiniz. Bu durum, !iderek lkenizdeki kamuoyununda radikal te$kilerini zerinizde hissetmenize ve sizi daha az dn veren taraf olmaya zorlar. 6ier taraftan eer hasmnz silahlanyorsa bar !rmelerinin olmazsa olmaz karlkl !ven diye bir ey kalmaz. >izde silahlanrsnz. (rmenistan.Azerbaycan !rmelerinde ite imdi olan tamda budur. >avan sonunda @AB,444 Azeri mlteci durumuna dt. Bu say sadece )araba*daki Azerilerden olumuyor. (rmenistan hali hazrda Azerbaycan to$raklarnn C,B kadarn i!al etmi durumda. Bu basn altnda Azeri hkmeti 34,4.,, aras savunma btesini C/@ daha arttrarak D,, milyar dolara ykseltti. Azerbaycan*n yllk btesinin ,@,- milyar dolar olduunu !z nne alrsak, btedeki silahlanmaya ayrlan $ayn ne kadar yksek olduunu !rrz. Azerbaycan 344/.34,, arasnda askeri harcamalarn yaklak ,A kez arttrd. Elham Aliyev de, yeni bir demecinde, Azerbaycan askeri harcamalarnn, istenilen hedefe uy!un olarak, son yedi ylda ,D kez arttrldn syledi. =erekten de Azerbaycan*n askeri btesi (rmenistan*n to$lam btesinden de fazla. (rmenistan*n askeri btesi sadece DAB milyon dolar. Azerbaycan*n askeri btesiyle karlatrlmas mmkn deil. Aliyev ayn konumasnda, (rmenistan ve Azerbaycan arasndaki ekonomik !elikinlik farknn da sahi$ olduklar koullar nedeniyle arttn ekledi. Aliyev aklamalarn 7>F( 0insk =rubunun bar !rmeleri iin Bak*ye ya$tklar ziyaret srasnda ya$t. 0insk =rubu atmalara araclk etmek iin :usya, Gransa ve AB6*den olumaktadr. Aliyev tehdit dolu konumas da ite saylarn bu !ereine dayanyor. Aliyev yine ayn konumasnda silahlanma !erekelerini 9biz her zaman, i!alcilerden to$raklarmz kurtarmaya hazr olmak zorundayz. Bu amala $olitik ve di$lomatik abalarn baaryla yrtlmesini !arantiye almak iin !l bir orduya sahi$ olmak zorundayz.* diye aklad. #emen arkasnda Aliyev*i destekler tarzda, Azerbaycan >avunma Bakan, >afar Abiyev, 0insk =rubu e bakanna, kendi lkesinin (rmenistan*a kar 9i!alden kendi to$raklarn kurtarmak iin*, birebir Aliyev*in szcklerini kullanarak, ciddi bir sava hazrlnda olduunu aklad. Abiyev bu durumda olan her lkenin ayn te$kiyi vereceini syledi. (rmenistan*n uluslararas yasalara uymasn istedi. ,--,.-/ savanda (rmenistan, )araba dnda, ona bitiik yedi bl!eyi de i!al etmiti. Abiyev 0insk =rubu yelerine di$lomatik !rmelerin her han!i bir sonu retmemesine ramen umutlarnn da henz tkenmemi olduunu aktard. Abiyev*in, sava tehdidi ile 0insk =rubunun (rmenistan zerindeki basksn arttrmaya alt son derece ak. Benzer ekilde, Azerbaycan $arlamentosu szcs 'iyafat As!arov*a yneltilen 9sava ne zaman olabilirH* sorusunu. I7nu yakn bir zamanda !receksiniz.J diye yantlyordu. (rmenistan da Azerbaycan kadar olmasa da askeri ka$asitesini artrma abasnda. (rmeni yetkililer Azerbaycan*dan !elen aklamalara kar" (rmenistan ordusunun Azerbaycan*dan !elecek her trl saldry !eri $skrtmek iin hazr olduu yantn verdiler. 1e dahas, eer !erekirse dmandan !elecek saldrya kar misilleme ya$acaklarn akladlar. (rmeni yetkililer Azerbaycan*n silah ka$asitesine !venmemesini atma durumunda asimetrik sava yntemlerine bavuracaklarn, bunun iinde boru hatlarnn vurulmas dahi var dediler. (rmenistan 6evlet Bakan >erzh >ar!syan, Azerbaycan*n $aras olarak )araba*n bir !elecei yoktur diye kar aklamada bulundu. >ar!syan, 9Azerbaycan*n saldr!an tutumu bizim )araba* desteklememizi hakl karmaktadr. #ibir koulda )araba Azerbaycan*n, bir $aras olmamal. 6ahas Azerbaycan, )araba* istemek iin ne hukuki, ne $olitik ne de ahlaki temellere sahi$tir.* diye aklama ya$t son )brs ziyaretinde.

)arlkl bu aklamalarn trmand bu !nlerde AB6*den de taraflarn bu tarz aklama ya$maktan kanmalar ynnde klasik bir aklama !eldi. Aslnda (rmenistan F>;7 %ortak !venlik anlama r!tne& ye. Bu savunma birlii :usya liderliinde, yedi eski >ovyet lkesinden oluuyor. Anlama yelerin birine !elebilecek bir saldrnn ortak olarak karlanacan sylyor. )araba hari, fakat o da hukuken (rmenistan to$ra olarak dnlm. Aslnda bu ismi !emese de onunda ka$sand anlamna !elir. 0oskova, (rmenistan ile yakn bir iliki iinde bulunmaktadr. (rmenistan*da :us askeri vardr ve snr !venliini salamaktadr. 0oskova ayn zamanda (rmenistan*n silah ihtiyacn karlamaktadr. Bazen hibe yoluyla bazende ucuza silah temin etmektedir. Austos aynda ya$lan yeni bir :usya.(rmenistan savunma anlamas Kki bu tarih Azerbaycan.(rmenistan snr atmalarnn younlat bir ayd.. (rmenistan*daki :us birliklerinin (rmenistan*da kalma sresini 34// ylna kadar uzatt. 1e esas olarak 0oskova, erevan*a modern silahlar ve zel askeri donanm salayaca szn verdi. )arlkl silahlanma, sert ve tehditkar aklamalar ve ittifak araylar. ;m bunlar olas bir savan btn bl!eyi nasl bir kara deliin iine ekeceinin i$ularn veriyor. Aliyev, 0insk =rubunun ortaya koyduu !enel ilkelerle !eni lde hem fikir olduunu syledi. Azeri tarafn saldr!an tutumunun altnda yukarda da belirttiim !ibi (rmenistan zerinde basn yaratmak amal olduu ak. Ancak (rmenistan 6evlet Bakan >ar!syan Aliyev*in bu aklamasn sessizlikle !eitirdi. Aliyev, (rmenistan bu tutumunu srdrrse !rmelerden ekilme tehdidinde de bulundu. Ancak (rmenistan*da daha ok manevra ya$ma eilimi !zkyor. Lnk kendilerine !venliklerini salayacak olan !erekli, !erek siyasi !venceler verilmeden bl!eden ekilmeyi dnmyorlar. 1erili durumun deimesinin kendilerinin zararna olacan dnyorlar. Bu nedenle )araba*n, sonucunun bamszlk olu$ olmayacana baklmakszn bir seim ile statsnn belirlenmesini istiyorlar. 6ier taraftan i!al ettii ve Birlemi 0illetler dahil tm taraflarn (rmenistan*dan askerlerini koulsuz hemen !eri ekmesini istedikleri yedi bl!e iin imdi (rmenistan 9!venlik bl!esi* ar!mann terk ederek 9kurtarlm bl!eler* dahas 9tarihi (rmeni to$raklar* demeye balad. Azerbaycan ise barn tek koulunun to$rak btnlnn korunmasna bal olduunu aklyor. Bu durum sorunu daha iinden klmaz bir hale !etirmitir. ;m bu nedenlerle )araba sorununun taraflar yeniden savan eiine !elmi durumda. 2- araba!"n #eo$oliti!i ve tarihi =ney )afkasya*da, //44 km kare kadar, dalk bir bl!e insana ilk bakta bu yer iin mi btn kyamet dedirtebilir. Ancak bulunduu konum ve tarihi miras ona kendisi iin savalarn !ze alnd ayrcalkl bir yer vermektedir. Bl!ede yerlemi olan ilk yerli halklarn kkeni tam olarak bilinmemekle birlikte birok ! ald ve bunlarn byk ounluunun 0ed.<ran kkenli olduu dnlmektedir. (rmenilerin )araba*a ilk !elileri bl!enin milattan nce 344 de (rmeni krall tarafndan ele !eirilmesiyle olmutur. Bu tarihten itibaren )araba ,,. yzyla kadar Artsakh adnda (rmeni krallnca ynetilmitir. Bu tarihler arasnda (rmeni halk ve kltr bl!ede hakim olmutur. ;arihte ilk ermeni okulu KAmaras 0anastr. beinci yzylda (rmeni alfabesinin de yaratcs olan >t. 0esrob 0ashtots tarafndan kurulmutur.

,,. yzylla birlikte bl!e ;rk !ebelerin hakimiyetine !irer. >iyasal ynetim Ak ve )arakoyunlulara !eer ancak Ak )oyunlular ukar )araba*n (rmeni $renslerince ynetilmesine izin verirler. ,M--*da bl!e :uslarn im$aratorluunun eline !eince de :us im$aratoru Naul E ukar )araba*n @ (rmeni $renslerince ynetilmesine izin verir. ;m bu dnemler boyunca bl!e halknn byk ksm (rmenilerdi. Ners kontrolndeki (rmeni bl!elerinde !izli !revle aratrma ya$an Na$az 0inas ;i!ran, :us Lar Byk Neter*e, ,/ 0art ,M,M tarihinde verdii ra$orunda )araba*da =andzasar 0anastr $atriine bal -44 (rmeni kynn olduunu bildirmitir. %Bournoutian,
=eor!e A. Armenians and :ussia, ,B3B.,M-B+ A 6ocumentary :ecord. Fosta 0esa, FA+ 0azda Nublishers, 344,, $. ,34K3,& ine ,MB-*da =rc )ral (rekle EE :us =eneral )ont N.

Nanin*e )araba* yedi ailenin ynettiini ve halkn tamamnn (rmeni olduunu syler. %Bournoutian, =eor!e A. Armenians and :ussia, ,B3B.,M-B+ A 6ocumentary :ecord. Fosta 0esa, FA+ 0azda Nublishers, 344,, $a!e 3/B.& ,A. yzylda bir :us di$lomat ve tarihi olan 0. Bronevskiy Byk (rmenistan*n $aras olan )araba*da D4./4 kadar silahl (rmeni erkein olduunu yazar. %>.0.Bronesvskiy. #istorical 2otes... >t. Netersbur!.
,--B.&

6aha sonralar, ,A3A*lerde :us Larlnn kontrol altndaki bu bl!eye <ran basksndan kaan (rmeniler ! etmitir. 7smanl hkmetinin uy!ulad ,-,@ soykrmndan kaan (rmenilerle birlikte bl!e nfusu daha da artmtr. ,-,M devrimiyle birlikte Larlk hakimiyeti son bulur ve Azerbaycan ve (rmenistan bamszlklarn ilan eder. Azerbaycan ve (rmenistan arasnda ki )araba zerine olan atma esas olarak temellerini bu dnemde atar. >ovyet 6evriminden sonra )araba ;rans.)afkas 6emokratik Gederal Fumhuriyetin bir $aras oldu. Gakat bu cumhuriyet ksa zaman sonra (rmenistan, Azerbaycan ve =rcistan olarak blnd. Bu blnmeden sonra ,-,A ile ,-34 arasnda (rmenistan ile Azerbaycan arasnda iinde )araba*n da bulunduu eitli to$rak anlamazlklar yznden bir dizi sava yaand. Bu dnemde )araba daha sonra otonom bl!e olduunda sahi$ olaca byklkten olduka byktr. ;emmuz ,-,A de )araba halk ilk (rmeni )araba 0eclisini to$lad ve zerk ynetimini ilan ederek Olusal )onsey ve hkmeti kurdu. Bunun zerine 7smanl ordusu bl!eye !irdi. Austos ,-,- da )araba Olusal )onseyi Azerbaycan ile bir anlama imzalamt. Ancak, Azerbaycan, 7smanlnn da dayatmasyla ksa zamanda bu anlamay bozdu. Azerbaycan, 0art ,-34*de )araba*n eski bakenti >hushi*ye !irerek 34 bin (rmeni*yi katletti. Bunun zerine -. )araba 0eclisi anlamay i$tal etti ve (rmenistan ile birleeceini deklere etti. ,-,A*den ,-34*e kadar )araba bir otonom bl!enin sahi$ olaca her eye sahi$ti. 7rdusu ve yerel meclisi vard. 0illetler Birlii %Birlemi 0illetler eski ad& ve dnemin lider lkeleri )araba*n bu statsn tandlar. ?stelik 0illetler Birlii, Azerbaycan* kendi yesi olarak kabul etmemekle kalmad, )araba zerindeki e!emenlik iddialarn da reddetti. Bu dnemde %,-,A& )araba*n nfusu DD4 bin kadard. C-@*i (rmeni, CD* Azeri ve C3 )rt ve Asurlulardan oluuyordu. ,-,A.34 arasnda ki 7smanl.Azerbaycan anlamas )araba*dan (rmenilerin 9temizlenmesini* de ieriyordu. ;ahminlere !re (rmeni halknn yaklak C34*si bu dnemde katledildi. 2isan ,-34*de Azerbaycan ordusu )araba*da yerel (rmeni !leriyle atma halinde iken Bolevikler Azerbaycan*da iktidar ald. >onu olarak M ;emmuz ,-3D*te >ovyetler, )araba* Azerbaycan >osyalist Fumhuriyeti iinde 2a!orno. )araba Pzerk eyaleti olarak kurdu. >ovyet kontrol altnda bl!ede atmalar durdu. ,-34*den ,-AA*e kadar )araba*n >tats bu ekilde kald. ,-A-*da >ovyetlerin kne yakn bir zamanda )araba 7tonomi (yaleti nfusunun ,/@,@-D*nn %CMB,/& (rmeni, /3,AM, %C33,/& Azeri ve birka bin )rt, :us, unan ve Asurlulardan olutuunu vnerek aklyordu. Ancak Azerilerin ve )rtlerin byk bir ksm savan sert !etii -3.-D yllar arasnda

bl!eyi terk etmilerdir. Buradaki halkn konutuu dil ok sayda :usa, ;rke ve Nerse kelimelerin iine kart )araba*a z! bir (rmeni lehesidir. ,-A4*lerin sonunda >ovyetlerin dalmasyla birlikte derinlerdeki )araba sorunu yeniden su yzne kt.

Sava gi%en ksa yol

,-AA*in balarnda )araba (rmenileri kendi bakentleri >te$anakert*te (rmenistan ile bileme iin kitlesel !sterilere baladlar. Bir hafta sonra !sterilerini (rivan*da srdrdler. 34 5ubatta )araba*daki #alk >ovyetleri 6ele!eleri ,M kar oya ramen ,,4 ile (rmenistan*a balanmay kabul etti. Gakat 0oskova (rmenilerin bu talebini reddetti. 33 5ubat AA*de ilk dorudan atmalar A!dam*daki ok kalabalk bir Azeri !rubu (rmenilerin yaad Askeran*a !irmeye altklarnda balad. Askeran yaknlarnda ki atmalarda iki Azeri ld, Azerilerden biri bir Azeri $olisi tarafndan ldrlmt. an sra elli (rmeni kyls, saysz Azeri ve $oliste yaralanmt. Lok sayda insan (rmenistan ve Azerbaycan*da snmac durumuna dt. Ayn zamanda her iki lkede de kendi aznlklarna kar iddet hareketleri !eliti ve yay!nlat. A-*un sonlarnda etnik !ru$lar arasnda atmalar )araba etrafnda iyice ykseldi. )asm A-*da dorudan ynetim sonlandrld ve bl!e yeniden Azerbaycan ynetimine baland. Ancak >ovyet $olitikas tutmad+ Olusal )on!re ve (rmenistan ksek >ovyet*inin ortak to$lantsnda ukar )araba*n (rmenistan ile birlii deklere edildi. )araba*n nfusu ,-A-*da ,-3,444 idi. Bu nfusun CMB*s (rmeni, C3D Azeri, :us ve )rtlerden oluuyordu. ,4 Aralk ,--,*de ya$lan referandumu yerel Azeriler boykot etti. (rmeniler )araba*da bamsz bir devlet kurmay onaylad. >ovyetlerin Azerbaycan ierisinde zerklii daha da arttrlm bir )araba nerisi her iki tarafa da kabul edilmedi ve hemen sonrasnda (rmenistan*nda )araba* destekleyecei tam bir sava, )araba ile Azerbaycan arasnda balad. (rmenistan ve Azerbaycan*n >ovyetlerden bamszlklarn kazanmalar ile birlikte bu iki lkenin )araba zerine sava daha da sertleti. >ovyetlerin dalmasndan sonrada Azerbaycan ve (rmenistan arasndaki askeri hareketler arlkl olarak :uslarn belirlenimi altndayd. =erekten hem (rmenilerin hem de Azerilerin silahlarn :usya ve Okrayna*dan satn alyor dahas artc bir ekilde :us ve Okraynal $aral asker istihdam ediyorlard. >onralar Azeriler, Leen ve hatta binlerce Af!an mcahidi katt saflarna. >onuta -D*un sonlarna !elindiinde her iki taraftan binlerce l ve yzbinlerce snmac, evsiz yurtsuz insan kald !eriye. 0ays -/ !elindiinde (rmeniler )araba to$raklarn da aarak Azerbaycan to$raklarnn C,B*sn kontrol eder hale !elmilerdi. >ava srasnda insan hayrete drecek olaylarda yaanmt+ =erekten de birok !zlemcinin de aktard !ibi Azeri askerleri birok yerde silahlarn ve hatta ar silahlarn (rmenilere satmt. ine birok yerde de Azeri askerleri savamak konusunda ok istekli deillerdi. Azerbaycan, savan bu annda )araba* savan nc taraf olarak kabul etti ve )araba ile dorudan !rmelere balad. 1e sonuta ,3 0ays -/*te :uslarn !zetiminde ate kes saland. Atekese ramen Azeri ve (rmeni askerleri arasnda snr boyunca atmalar !iderek younlamaktadr. Pnce, 344@ ylnda, Avru$a )onseyi Narlamenterler Birlii ve daha sonrada 344M*de <slam )onferans, (rmenistan*n i!al ettii bl!elerde Azeri halkna dnk etnik temizlie ve kltrel baskya !irimemesi ve i!al ettii Azeri to$raklarnda ekilmesini tale$ ettiler. <slam )onferans yaynlad bildiride daha ileri !iderek i!al edilmi to$raklarda (rmenilerin, sivil

Azerilere kar ya$tklar eylemleri bir insanlk suu olarak tanmlad. 1e arkeolo8ik, kltrel ve dinsel antlarn tahri$ edilmesini de sert bir ekilde knad. 0ays 344M*de de Birlemi 0illetler =enel )urulu Iderhal, eksiksiz ve nkoulsuz bir ekilde btn (rmeni !leri i!al ettikleri Azerbaycan to$raklarndan !eri ekilmesini tale$ edenJ bir bildir!e kabul etti. >orunun zm iin <lham Aliyev, >erzh >arkisian ve 6imitri 0edvedev birok kez bir araya !eldi. Ancak sorunun kalc bir zm konusunda bir adm ileri !idilemedii !ibi bu makalenin de yazlmasna yol aan son derece olumsuz !elimeler !iderek kendini !stermektedir. )alc bir barn salanmasnn nnde (rmeni ve Azeri halklarnn karlaryla il!isi olmayan etkenler, su yzne kmam, dorudan ifade edilmeyen (m$eryal devletlerin kar atmalar var. )onuyla il!ilenen herkes bunu ok kolaylkla tes$it ediyor ve sylyor. AB6, :usya, ;rkiye, <ran ve $etrol irketlerinin kart karlar (rmeni ve Azeri halklarnn bar iinde bir arada yaamalarnn nndeki en byk en!el. &'ESE( )A*+,-A A(A.+ /(A'A A'A0A1

)araba %Artsakh.QRSTUV+ sk orman& tarihte ilk Orartu yaztlarnda 9Ortekhini* olarak !eiyor. aklak olarak milattan nce ,. yy dan sonra Byk (rmenistan*n ,@ eyaletinden biridir. Azerbaycan, (rmenistan, )ura ve Aras nehirleri corafi snrlarn iziyor. ;arih boyu <ran*a ve Anadolu*ya !ei ka$s" aslnda !ebe ve barbar aknlarn yavalatan doal bir kale !revi !ren dalk bir bl!edir. )araba*a hakim olan ! dier bl!elere !eiinde anahtarn elinde tutuyor demektir. Ancak ada zamanlarn art niyeti eski zamanlarn naifliini ortadan kaldryor. =eleneksel, teritoryal atmalarn yerini, amzn asimetrik savalar alm durumda. AB6*den :usya*ya, ;rkiye*den <ran*a, $etrol irketlerinden silah tccarlarna kresel dnyamzn makro !lerinin kar atmalar )araba*n ve (rmeni.Azeri halklarnn !eleceini esir alm durumda. 'usya 0insk =rubunun e bakan. :usya, tarih boyunca bl!e zerinde hakimiyet kurmaya alan bir !. Bl!enin $olitik ve askeri ya$s zerinde ok !eni bir etkiye sahi$ti. =nmzde de bunu korumaya almaktadr. #alen )araba atmasnda en belirleyici !tr. Bl!ede den!eli bir tutum

taknma abas iinde !zkmekle birlikte sava boyunca her iki tarafa da silah satt. Azerbaycan tehdidiyle (rmenistan*n kendisinden ko$mamasn salamaya alrken ki bunda son derece baarl, )araba tehdidiyle de Azerbaycan*a batya daha fazla yanamamas uyarsnda bulunuyor. :usya halen bl!e lkelerinin en byk ekonomik $artneri. )araba !eriliminden, atmaya evrilmemesi kouluyla en iyi beslenen lke ayn zamanda. (rivan. Azeri !erilimi ;rkiye ile (rmenistan*n ilikilerinin !elimenin nnde bir bent oluturmaktadr. Azerbaycan, ;rkiye*nin (rmenistan ile ilikilerini normalletirme abasna dahi te$ki !stermektedir. :usya, bl!eye ;rkiye ve <ran*n ekonomik ve dolaysyla $olitik !irilerini davetsiz raki$ler olarak !rmekte ve en!ellemeye almaktadr. Benzer bir ekilde :usya, AB6 ve ittifaklarnn bl!eye dnk her tr !iriimini en!ellemeye almaktadr. Bak.;iflis.Feyhan boru hatt dahil olmak zere bu !lerin bl!eye mdahalesini sunulan ekonomik !erekelerden deil kendisine kar 8eo.strate8ik bir kar konumlan olarak yorumlam ve en!ellemeye almtr. :usya*nn, halen Azerbaycan*da, ;rkiye*den <ran*a, Lin*den #indistan*a, Erak*tan Nakistan*a, ve kuzey Afrika*ya kadar tm hava trafiini kontrol eden hava denetleme ss bulunmaktadr. :usya bl!ede, doal !az ve $etrol tekeli konumunu da srdrmek istiyor. #alen !lobal $iyasalarn en byk $etrol ve doal !az tedarikisi. Bu nedenle Bak. ;iflis.Feyhan boru hatt $ro8esine batan beri kar kt. Buna kar Bak. 2ovorosski boru hattn ne karmaktadr. )endi tekel konumunu yitirmemek iin Azerbaycan*n !lobal $iyasalarla dorudan iliki !elitirmesini en!ellemeye almaktadr. Ancak bunda Bak.;iflis.Feyhan boru hattnn almasyla ksmen baarszla urad. :usya )araba sorununu canl tutarak, her iki devletinde kendisine bamlln srdrmeye almaktadr. 1e bu ekilde ayn zamanda her iki devletinde, hem ;rkiye ile hem de <ran*la ilikilerini !erilimli tutmakta, !elimesini en!ellemektedir. Ancak :usya iin ka$da bekleyen tehlike bu !erilimin bir savaa yol amasdr. Bati ittifaknn sava !erekesiyle bl!eye !irecei aktr. #alen AB6, $etrol boru hattnn korunmas bahanesiyle ,B bin =rc askere kontur.terr eitimi vermektedir. Bundan dolay :uslarn bl!eye dnk $olitikasn kendi he!emonyasnn sreklilii iin )araba*dan kaynaklanan !erilimi srdrmekten yana ama bu !erilimin, davetsiz konuklarn bl!eye mesine yol aacak, kontrolsz bir savaa yol amasna da kar bir tutum olarak zetleye biliriz. A02 0insk =rubu e bakan. AB6, aslnda ,, (yllden ok nce hazrlad ve ,, (yll ile de !erekesini oluturduu 9!lobal terre kar sava* $olitikasnn yerel ayan rmeye almaktadr )araba*da. AB6 bu $olitikasn ,-B4*larn sonlarnda dnya zerinde ekonomik he!emonyasn !iderek yitirmeye balamasna kar bir nlem olarak !elitirdi. ;erre kar sava bahanesiyle, ener8i hatlarnn bulunduu strate8ik yerlerde askeri mdahalesini meru klacak kriz alanlar yaratarak byyen raki$ !lerin KLin, #indistan, :usya, BrezilyaW. ihtiya duyduu ener8i koridorlarna hakim olmaya almaktadr.

Bak.;iflis.Feyhan boru hatt :usya*nn bu alandaki tekelini krmaya dnk olduu ok ak. Ancak dier bir !erek bu boru hattnn kresel $etrol talebinin sadeceC,*lik ksmn karlayacadr. Byk maliyeti ve uzunluu !z nne alnca byk !venlik riskleri olan bu boru hattnn ekonomik karlardan ok bat ittifaknn bl!eye dnk uzun erimli 8eo.strate8ik bir yerlemeXmdahale arac olaca aktr. #at tamamlanr tamamlanmaz AB6 nderliindeki bat ittifak, hattn !venliini salamak iin hattn !etii devletlerin !venlik birimleri dnda zel bir ordunun hattn !venliini salamasn istediler ve nerdiler. ;rkiye dahil bl!e lkelerince bu neri reddedildi. Bununla birlikte AB6, hattn !venliinin tehlikeye !irdii, :usya.=rcistan sava ve N))*nin stlendii (rzurum bl!esinde ki sabota8da olduu !ibi her durumda zel orduyu !ndeme tamaktadr. Aslnda AB6, bl!e lkelerini 2A;7*ya davet ederek bl!ede askeri bir konum alma niyetini aka belli etmitir. Bu ekilde hem :usya*nn )afkasya zerindeki her trl e!emenliini krmay dnmekte hem de <ran*, olas bir sava iin kuzeyden kuatmak istemektedir. Boru hattnn, :usya*nn ekonomik ve askeri nfuzunu kracana dnk kay!lar :us evrelerinde de dillendirilmektedir. :us Narlamentosu 6i ilikiler )omite bakan )onstantin )osachev, Bat lkelerinin $lannn boru hattnn !etii lkelere, hattn !venliinin tehdit altnda olduu bahanesiyle bir bamsz bir askeri ya$ atayacan aka dillendirdi. <te imdi bu kom$leks ya$ ierisinde )araba sorunu, AB6*ye arad bahaneyi bulabilecei saysz imkan sunmaktadr. Lkacak bir savan kendi karlarna hizmet edecek olan AB6*nin )araba savanda bar !rmelerinin en etkin aktr olmas Azeri ve (rmeni halklar iin !erek bir tra8edidir. Yibya i savanda olduu !ibi AB6, )afkasya*da da atmalarn trmand her durumda, bara bara $etrolXener8i hatlarnn !venliini !ndeme !etirmekte ve bu bahane zerinden bl!eye askeri mdahalede bulunmaya almaktadr. AB6 boru hattXener8i koridoru ile kendisine bl!eye mdahale edebilecei bir ara yaratt. Bl!edeki krizleri savaa yol aacak tarzda derinletirmekte ve savalarn ener8i koridorunun !venliini tehdit ettii bahanesiyle bl!ede, !eni bir corafyada askeri nfuzunu dorudan askeri varln konumlandrarak !elitirmeye almaktadr. *3rkiye ;rkiye tarih boyu )afkasya da etkin ! olmaya almtr. Bl!eyi kendi tarihsel corafyas olarak kabul emitir. =nmzde de mdahalesini Azeri ;rklerinin.Azerbaycan*n varl ile !erekelendirmektedir. #kmet evrelerinin yalanlarnn tersine 6ou.Bat ener8i koridoru ;rkiye*ye 9byk 8eo$olitik bir nem verilmesine ve !* olmasna yol aamad. Bu iten ekonomik kazancnn son derece az olduunu da !z nne alnca, kendi to$raklarn batl $etrol irketleri ve devletleri yararna am ve onlarn bu bl!eye her tr mdahalesinin de nn aarak byk bir !lobal belay ba sarmtr. ;rkiye )araba sorununda ak bir taraf ald. Azerbaycan*n ordusuna eitim hizmetleri vermekte ve askeri malzeme tedarik etmektedir. >oydalk ilikilerinin

ve tarihsel balarn tesinde ;rkiye*nin bl!eye il!isi, kendisinin sahi$ olmad, $etrolden kaynakland son derece aktr. 0insk !rubu yesi olarak ;rkiye taraflara B0 bar !cnn bl!eye yerletirilmesini nermi ama bu (rmeni ve )araba tarafndan reddedilmitir. 6ier taraftan uluslararas kamuoyunun (rmenistan ile ilikileri dzeltmesi ynnde ;rkiye zerinde byk basks var. ;rkiye bir taraftan (rmenistan ile bir $rotokole balad ilikilerin normallemesine dnk bir takvim yrtmekte ama dier taraftan bunun Azerbaycan ile tarihi strate8ik ilikilerine olumsuz etkilemesini en!ellemeye almaktadr. Bu nedenlerle (rmenistanK;rkiye ilikilerinin normallemesini )araba sorununun zmne endekslemi durumda. ;rkiye, Azerbaycan*n to$rak btnlnn korunmas konusunda da son derece iddial bir tutum taknmaktadr. ;rkiye*nin bu tutumu olas bir sava durumunda ;rkiye*yi savan taraf olmaya itebilecek bir zorlaycla sahi$tir. Azerbaycan, ;rkiye*nin (rmenistan ile ilikileri normallemeden nce bir askeri mdahaleyi $lanlamaktadr. 6aha dorusu ;rkiye.(rmenistan ilikilerinin normallemesinin basnc Azerbaycan* bir savaa zorlayacaktr. Lnk bu durumda Azerbaycan kendisinin en aktif destekini yitirmekle kar karya kalacak. Azerbaycan mevcut durumun merulamasndan byk endie duymaktadr. Azerbaycan halen )araba dnda to$raklarnn C,B*sn (rmenilere ka$trm durumda. 0u yaznn sonu balayacak bir sava uyars%r 2e (rmenistan ne de Azerbaycan koullarn kendi aleyhlerine !elimesine tahamml ediyor. (rmenistan bir sava durumunda $etrol boru hattna saldracan aklayarak $etrol irketlerinin ve batnn bir sava karmamas konusunda Azerbaycan zerinde bask oluturmaya alyor. (lindeki bu koz ile byk !lerin Azerbaycan*n kendisine sava amasn en!elleyeceini dnyor. Bunun rahatl ile i!al ettii Azeri to$raklarn da kendi tarihi. kurtarlm to$raklar olarak ilan emi durumda. )ukusuz (rmenistan byk bir yanl! iinde yukarda da belirttiim !ibi bat ittifak.AB6 bl!eye konulanmak iin bir sava beklemektedir. 1e bence bu savan yollarn da rmlerdir. Azerbaycan da sava tehdidiyle, $etrol irketlerini ve bat ittifakn bir savaa !irmeden (rmenistan* masada ikna ettirtmeye almaktadr. =nmzde durum savan zamannkinden tamamen deimi durumda. Bu deiikliin banda Azerbaycan*n ekonomik !cnn ve askeri ka$asitesinin (rmenistan*n ki ile karlatrlamayacak lde bym olmas !eliyor. Azerbaycan !erek bir savaa hazr durumda. >ilah kartelleri ve ;rkiye.AB6 her biri ayr ayr kendi karlar asndan, Azerbaycan*n $etrol !elirlerini kendilerine transfer etmek ve )afkasya*da kalc bir yer edinmek iin Azerbaycan* savaa kkrtmaktadrlar. 6ahas onu savaa hazrlamaktadrlar. )endi !eleceklerinin umutsuz aray iinde Azeri ve (rmeni halklar ne yazk ki byk !lerin kar atmalarnn kurban olacaklar.