1

Phn I: Cc l thuyt kinh t

VAI TR CA NH NC TRONG NN KINH T TH TRNG T MT S HC THUYT KINH T CN, HIN I V VN DNG VO VIT NAM
TS. Phm Th Hng ip

t vn
Nhn sut chiu di lch s hc thuyt kinh t, c th thy rng mi trng phi kinh t u c nhng c im l lun ring, c quy nh bi phng php lun v b chi phi bi hon cnh lch s kinh t c th. Tuy nhin, xt gc quan nim v vai tr ca nh nc trong nn kinh t th trng th lch s hc thuyt kinh t k t thi k manh nha pht trin ca CNTB n nay l s tranh lun gia mt bn cao vai tr ca th trng v mt bn cao vai tr ca nh nc. Cc i biu C in khng ph nhn s tn ti khch quan ca nh nc trong nn kinh t th trng, h ch chng li s can thip su, cng nhc, qu mc ca nh nc (sn phm ca t tng Trng thng). Theo A.Smith1, nh nc ch cn thc hin c 3 chc nng c bn: bo m mi trng ho bnh, khng xy ra ni chin, ngoi xm; to ra mi trng th ch cho pht trin kinh t thng qua h thng php lut; v cung cp hng ho cng cng. Ngoi ba chc nng c bn , tt c cc vn cn li u c th c gii quyt mt cch n tho v nhp nhng bi bn tay v hnh. T tng v bn tay v hnh thng tr trong cc hc thuyt kinh t phng Ty n u th k XX trong cc tro lu ca hc thuyt Tn c in. Tuy nhin, trc din bin v hu qu ca cuc i suy thoi 1929 - 1933, nhng cu hi v nghi ng v vai tr ca bn tay v hnh, v kh nng c tnh v hn trong vic t iu tit ca cc quan h th trng ny sinh. Keynes2 cho rng, cn phi t chc li ton b h thng kinh t TBCN theo nguyn tc l thuyt mi. Chnh ng lm mt cuc cch mng v l thuyt kinh t trong nhn mnh vai tr ca bn tay hu hnh iu tit nn kinh t. T nhng nguyn l gc ca Keynes, gia th k XX tr i xut hin trng phi Keynes v khuynh hng Hu Keynes. Cng trong qu trnh tm kim l thuyt kinh t lm c s cho cc chnh sch kinh t hin i, trc nhng cuc suy thoi mi xy ra trong th gii t bn mc d p dng mnh m nhng gii php do Keynes v trng phi Keynes xut, mt tro lu phc hi t tng t do kinh t xut hin. l Ch ngha t do mi. Bi vit ny gp phn h thng ha quan nim v vai tr ca nh nc trong nn kinh t th trng mt s hc thuyt kinh t t u th k XX n nay, ch ra tnh quy lut ca s bin i cc quan nim v vai tr ca nh nc i vi kinh t th trng v nguyn l cn bng, hi ho trong vic gii quyt mi quan h gia th trng v nh nc trong vn hnh nn kinh t th trng, t xut mt s khuyn ngh v gii quyt mi quan h gia nh nc v th trng trong s pht trin kinh t Vit Nam hin nay.

Adam Smith (1723-1790) nh kinh t chnh tr c in Anh, c coi l ngi sng lp ra khoa hc kinh t chnh tr. 2 John Maynard Keynes (1884 - 1946) Nh kinh t hc ni ting ngi Anh vi tc phm: L tuyt chung v vic lm, li sut v tin t xut bn nm 1936.
1

Phn I: Cc l thuyt kinh t

Quan nim v vai tr ca nh nc trong nn kinh t th trng mt s hc thuyt kinh t cn, hin i
Cch nhn ca trng phi Tn c in Cng ging nh cc nh kinh t C in, trng phi Tn c in khng xem xt vai tr ca nh nc mt cch bit lp m t n trong mt h thng l thuyt chung. H a ra mt quan nim tng qut v nn kinh t th trng t nh gi vai tr ca nh nc, phn bit r ch no th trng hot ng, ch no cn nh nc can thip. Theo phi Tn c in, nn kinh t th trng l mt h thng mang tnh n nh, m s n nh bn trong l thuc tnh vn c ch khng phi l kt qu s sp t ca nh nc. Kh nng c quyt nh bi mt c ch c bit - c ch cnh tranh t do. Cnh tranh t do thng xuyn bo m s cn bng chung ca nn kinh t. Chnh c ch ny cho php phn b cc ngun lc mt cch hp l, tn dng trit mi ngun lc v dn n quan h phn phi mang tnh cng bng gia cc b phn x hi. Cng bng y theo ngha, nhng b phn no c kh nng thch ng tt nht vi nhng din bin v nhng nhu cu th trng th s c thu nhp v thu nhp chnh ng. Nu nh trn thc t xy ra nhng hin tng khng bnh thng th phi tm nguyn nhn ca nhng hin tng t chnh sch can thip ca nh nc. Theo quan nim ph bin ca phi Tn c in, la chn c cch can thip hp l, nh nc phi hiu c cu trc ca nn kinh t th trng, c ch vn hnh ca n v tn trng nhng quy lut khch quan lin quan n cung - cu. Mun xc nh chnh xc ngng can thip th phi hiu nhng nhn t nh hng ti cung - cu v nhng iu kin cho s cn bng cung v cu. Cng theo cc nh kinh t Tn c in, cnh tranh t do khng bao gi ny sinh mt cch t nhin, n ch xut hin v pht huy tc dng khi c m bo bi nguyn tc s mt: s hu t nhn. y l c s nn kinh t th trng thch ng vi mi s thay i ca gi c. Chnh ch s hu t nhn l nhn t c bn lm cho nn kinh t th trng lun khi phc c s cn bng chung. Do vy, khi nh nc thu hp khng gian kinh t ca khu vc t nhn chc chn dn ti s bt n. Trong nn kinh t th trng hin i, quyn t do kinh doanh ca cc nh sn xut v quyn t do la chn ca ngi tiu dng l nhng lc lng ch ng, chi phi; ch t hu l c s bo m cho s ha hp t nhin, do vy khng cn s iu chnh no ca chnh ph hay cc c quan iu tit khc. Vi nhng quan nim trn y, trng phi Tn c in khuyn ngh nh nc nn dng nhng chc nng chnh l: 1- Duy tr n nh chnh tr; 2- To mi trng php lut n nh v chnh sch thu kha hp l, khuyn khch ngi tiu dng; 3- S dng hp l ngn sch quc gia, hng chi tiu ngn sch cho mc tiu pht trin kinh t nh o to nhn lc, nghin cu c bn i mi cng ngh, h tr cho nhng ngnh sn xut c trin vng cnh tranh cao trn th trng th gii... Ngoi nhng chc nng c bn , nh nc khng nn can thip g thm, hy cho gii kinh doanh v ngi tiu dng quyt nh nhng vn cn li. Quan nim ca Keynes v trng phi Keynes So snh cch nhn ca Keynes v cch nhn ca Tn c in, c th thy s khc nhau cn bn trong quan nim v vai tr ca nh nc. Nu Tn c in cho rng nh nc khng nn iu tit trc tip m ch dng li chc nng to mi trng th Keynes khng nh, mun thot khi khng hong, tht nghip v suy thoi, nh nc phi trc tip iu tit kinh t. Cch thc iu tit l thng qua nhng chng trnh cng cng v dng nhng chng trnh ny can thip tch cc vi hng kch thch v duy tr tc gia tng n nh ca tng cu.

Phn I: Cc l thuyt kinh t

Khi tng cu tng s kch thch sc sn xut, cc doanh nghip hot ng m rng s thu nhn thm nhn cng, tht nghip c gii quyt v sn lng quc gia tng ln. minh ha cho im ny, Keynes a ra cch lp lun mi v u t khc hn vi trng phi Tn c in. Theo cc nh kinh t Tn c in, mc u t gn cht vi li sut v nu li sut thp, quan h vay vn c khuyn khch dn n s gia tng quy m u t. Khi nn kinh t bt u ri vo tnh trng suy thoi, li sut s gim v do dn n mc u t tng ln. Trng phi Tn c in cho rng y l quy lut t iu tit v chnh quy lut gip to kh nng ngn chn suy thoi. Ngc li, theo Keynes, thi im suy thoi, ngay c nhng nh u t mo him nht cng khng dm u t k c khi li sut thp v h cho rng b vn vo kinh doanh trong bi cnh nh vy chc chn s thua l. Nh vy khng c mt c ch t hnh no c th thc y nn kinh t t bn n kh nng s dng ht ngun nhn lc v lm cho hot ng u t tng ln mt cch u n. Do vy, n nh nn kinh t v thch ng vi bin ng suy thoi th gii php tt yu v cn thit l s can thip ca chnh ph. Chnh ph c th can thip vo nn kinh t thng qua cng c chnh sch ti kha, bao gm thu v chi tiu ngn sch. Keynes nhn mnh vn chi ngn sch v cho rng chnh ph nn cung ng nhng kch thch ban u bng nhng chng trnh kinh t cng cng. Nhng chng trnh kinh t cng cng , mt mt to ra vic lm, mt khc dn n tng cu v t liu sn xut. N cn c th dn n s xut hin ca nhng hnh thc hot ng dch v thu ht khi lng lao ng ln, lm tng hn na s lng vic lm. Nhu cu tiu dng ca c nhn c kh nng thanh ton tng to lc y kch thch khu vc kinh t t nhn pht trin, khi phc nim tin kinh doanh. Cch thc can thip ca chnh ph nh vy s dn n hiu ng s nhn cho nn kinh t. Theo mt hng khc, nh nc c th kch thch cu u t bng cch tng s cung v tin t, hay l chp nhn lm pht c kim sot. lm tng cung tin t, chnh ph c th tng ngun vn cho vay, gim li sut v do kch thch s gia tng ca u t. S gia tng ny cng nhn bi sn lng v thu nhp ca nn kinh t quc dn. Theo Keynes, trong hai vn nn ca nn kinh t t bn l lm pht v tht nghip th tht nghip nguy him hn nhiu ln so vi lm pht. Khi nn kinh t t trng thi cn bng vi mc sn lng v vic lm cao hn th lm pht t ng ngng li. tc ng n tiu dng ca dn c, Keynes cho rng s iu tit ca chnh ph cng rt quan trng. Mun kch thch nhu cu tiu dng trc ht phi iu chnh chnh sch thu theo hng gim thu thu nhp, kt hp vi cc bin php kch thch u t. Khi thu gim, thu nhp s tng nn tiu dng v tit kim cng tng. Nu u t cng tng vi tit kim, kt qu tng hp li l gia tng mc tng cu, lm thu nhp quc dn tng. T cch lp lun ca Keynes c th nhn nh rng, nn kinh t th trng khng c kh nng t iu tit tuyt i v v hn. Do vy, thc y s tng trng u n, nh nc phi trc tip can thip v iu tit. Keynes xut phi t chc li nn kinh t th trng t bn ch ngha theo mt nguyn tc gi l: Ch ngha t bn c iu chnh. Da trn c s l thuyt ca Keynes, cc nh kinh t hc tip tc xy dng thnh trng phi Keynes. Trng phi ny pht trin cc l thuyt Keynes trong iu kin mi trn c s tha nhn cc nguyn nhn ca khng hong, tht nghip, tc ng ca tiu dng, u t t nhn n tng cu v tip tc ng h s can thip ca nh nc vo kinh t thng qua cc chnh sch khuyn khch u t, tiu dng. Trng phi Keynes pht trin vic phn tch nn kinh t t trng thi tnh, ngn hn sang phn tch ng, di hn; a ra cc l thuyt giao

Phn I: Cc l thuyt kinh t

ng kinh t v tng trng kinh t, c th ha cc chnh sch kinh t v hon thin c ch iu chnh nn kinh t TBCN. Quan im ca Ch ngha t do mi Ch ngha t do mi l mt trong nhng tro lu t tng kinh t ln xut hin t nhng nm 1930 v pht trin cho ti nay. L lun kinh t ca ch ngha t do mi mt mt k tha quan im truyn thng ca phi C in, cao t tng t do kinh t, nhn mnh bn nng t iu tit ca cc quan h th trng nh mt thuc tnh t nhin. Mt khc, trng phi ny li mun xy dng mt h thng l thuyt mi nhm iu tit nn kinh t th trng hin i mt cch c hiu qu hn trn c s khai thc nhng lun im ca cc phi phi c in. Theo Ch ngha t do mi, nn kinh t th trng hin i c kh nng t iu tit cao, do vy s can thip ca chnh ph vo tin trnh hot ng ca th trng l cn thit nhng cng ch nn gii hn theo phng chm th trng nhiu hn, nh nc can thip t hn. Tro lu T do mi xut hin nhiu nc t bn vi cc tn gi khc nhau, trong in hnh l cc khuynh hng M v c. L thuyt t do kinh t M biu hin thnh nhiu tro lu c th vi nhng tn gi khc nhau. Trong ni bt l phi Trng tin, phi Trng cung, v phi Kinh t v m mong i hp l. Phi Trng tin (cn gi l phi Chicago) ng u l Milton Friedman3 c v nhit tnh cho mt nn kinh t th trng t do khng c s can thip ca chnh ph. Theo phi Trng tin, s can thip ca nh nc thng ph v nhng cn bng t nhin ca th trng - do vy c hi cho nn kinh t... Milton Friedman ch trng cho nn kinh t th trng t do iu tit, nh nc can thip ch lm xu thm tnh hnh ca th trng, v nu th trng c khuyt tt th bn thn nh nc cng c khuyt tt ca n. Mt s i biu khc th khng nh trong nn kinh t th trng hin i, khng th bc b nh nc, nhng h i hi nh nc phi iu tit, iu chnh nn kinh t theo nhng qui tc c tnh chun mc ng thi kin quyt phn i cch iu tit theo kiu tu hng ca cc ch th qun l. H cho rng, l mt khuynh hng kh trnh khi, v theo kinh nghim, khi ban hnh cc quyt nh qun l, chnh ph thng thin v li ch ca bn thn mnh hn l li ch ca dn chng. Chnh v vy cn xc lp mt h thng nguyn tc ca chnh sch v nhng nguyn tc ny phi mang tnh khch quan, c lp vi mun ch quan tu tin ca chnh ph. Trong h thng chnh sch kinh t v m, chnh sch c bn v quan trng nht chnh l chnh sch tin t. Phi Trng cung th cho rng, nguyn nhn lm nn kinh t M suy yu c trong nc v c trn th trng quc t nhng nm 1970 nm ngay trong chnh sch kinh t ca nh nc M. M. Feldstein4 khng nh vic nh nc s dng sai chnh sch tin t - tn dng lm ton b nn sn xut bt n nh v nn lm pht pht trin nhanh chng.5 Cc nh Trng cung ph nhn tnh hiu qu ca chnh sch ti kho v hiu lc khuych i vo sn lng ca l thuyt s nhn ca J.M. Keynes. H cao mt chnh sch kinh t gim bt s can thip trc tip ca nh nc bng cch kt hp gia gim thu v bi b cc qui nh hn ch gy cn tr cho sc cung. Hn na, h cn cho rng nh nc cn phi t b chnh sch phn phi li, v nh nc cng ra tay can thip cha tr bnh ngho tng th s ngi ngho tng cng tng ln..

Milton Friedman (1912 - 2006) Nh kinh t hc M, c gii Nobel Kinh t nm 1976. Ch tch hi ng c vn kinh t ca tng thng M R. Reagan. 5 L. S. Economy in the translation peniod, Chicago Univesity Press,1980.
3 4

Phn I: Cc l thuyt kinh t

Phi Kinh t v m mong i hp l cng cho rng, a s chnh sch ca nh nc t c tnh hiu qu, hoc ch t hiu qu mc rt thp. Xut pht t gi nh trong nn kinh t th trng hin i, ng x kinh t ca mi ngi u da trn nhng d liu hp l, dn chng c th hiu bit v tnh trng ca nn kinh t khng km g nh nc v cc nh kinh t hc chuyn nghip. Cng vi kinh nghim ca mnh, dn chng c th d liu mt cch hp l nhng tnh hung kinh t c th xy ra trong tng lai gn, v t s iu chnh hot ng kinh t. V vy, chnh sch kinh t ca nh nc ch c hiu qu nht nh i vi mc sn lng v vic lm khi s iu chnh ny gy ra s bt ng i vi dn chng, khin cho dn chng hiu sai tnh hnh kinh t. Tuy nhin, hiu qu ca cc chnh sch iu tit ca chnh ph cng ch l nht thi v trong iu kin thit ch t do dn ch c xc lp vng chc, dn chng hon ton c th ch ng trong vic t iu chnh cch ng x, v cch gy bt ng ca chnh ph nhng ln ra chnh sch khc s khng c hiu qu. Tu chung li, cc phi ca ch ngha t do mi M v c bn u cho rng, chnh sch can thip kinh t ca nh nc c hi nhiu hn c li v nn gim thiu s can thip ca nh nc vo kinh t. Cng l mt khuynh hng ca ch ngha t do mi, c, khuynh hng ny c tn l Ch ngha th trng x hi. Cch nhn nhn ca phi Kinh t th trng x hi v vai tr ca nh nc trong nn kinh t c s khc bit so vi cc phi t do mi ca M. Trong nn kinh t th trng x hi, cc qu trnh kinh t - x hi vn hnh trn nguyn tc cnh tranh c hiu qu v pht huy cao tnh ch ng v sng kin ca cc c nhn, do chnh ph ch can thip vo ni no cnh tranh khng c hiu qu, ni cn phi bo v v thc y cnh tranh c hiu qu. Nn kinh t th trng x hi i hi nh nc phi mnh. Song ch can thip vi mc v tc cn thit v phi da trn hai nguyn tc h tr v tng hp. Nu nguyn tc h tr lin quan ti cu hi liu nh nc c nn can thip hay khng, th nguyn tc tng hp li cp ti vic s can thip nn c thc hin nh th no. Nguyn tc h tr xc nh chc nng ca nh nc phi khi dy v bo v cc nhn t ca th trng, n nh h thng ti chnh - tin t, duy tr ch s hu t nhn v gi gn trt t an ninh v cng bng x hi. Nguyn tc tng hp lm c s nh nc hoch nh cc chnh sch kinh t ph hp vi s vn ng ca cc qui lut trong nn kinh t th trng ng thi phi m bo c cc mc tiu kinh t - x hi ca mnh, trong bao gm cc chnh sch: ton dng nhn lc, tng trng, chng chu k, thng mi v chnh sch i vi cc ngnh v cc vng lnh th. Nh vy, trong nn kinh t th trng x hi, nh nc phi ra nhng chnh sch kinh t tch cc, tc l nh nc phi l ngi bo v s hu t nhn, phi c trch nhim khng cho cc nguyn tc cnh tranh b ph v, phi a ra nhng khun kh v qui tc, lut chi trong cnh tranh, ng thi vi vic to lp nhng b my kim sot thc hin cc lut chi . Nh nc c th can thip t do - thng qua cc chnh sch tn d ng, tin t, thu... nhng khng c can thip vo hot ng kinh t ca bn thn cc x nghip, ngay c nhng x nghip nm trong cc tp on, cc t chc c tnh cht c quyn. Mt khc, nh nc phi lm cho nn kinh t th trng cng ngy cng mang tnh x hi, lm du cc mu thun x hi thng qua phn phi li thu nhp quc dn. Theo hng , h thng thu ca nh nc l v cng quan trng. Theo phi ny, tiu ch c bn nht nh gi chnh sch cng nh vai tr kinh t ca nh nc v khu vc t nhn trc sau vn l hiu qu kinh t. Cho nn kh nng gii quyt cc vn x hi ca nh nc v cn bn ph thuc vo tnh hiu qu ca nn kinh t. Khu vc t nhn l ch da nh nc c th thc hin nhng chnh sch phc li x hi, c bit l i vi nhng lnh vc quan trng c lin

Phn I: Cc l thuyt kinh t

quan ti cht lng ca ngun nhn lc, hay vic cung ng nhng dch v bo him, k c trch nhim ca nh nc trong vic gii quyt nhng ri ro kinh t, ri ro x hi, trong c c tr cp i vi ngi tht nghip - theo hng tng tnh x hi ca nn kinh t. Vi cc quan im nu trn, nhng i biu ca hc thuyt nn kinh t th trng x hi c a nh nc ln tm cao hn hn ch ngha t do c. Trong m hnh nn kinh t th trng x hi, v nguyn tc, nguyn l nh nc ti thiu vn c gi tr vi vic duy tr hiu nng v to ra nhng cn bng x hi bn ngoi nn kinh t; trong nn kinh t mi hot ng ca nh nc phi chu s kim sot ca cc cng c php l, ng thi nh nc phi a ra c cc chnh sch thng nht, khng i u, khng i ngc li th trng nhng c trch nhim sa cha c cc sai lch th trng v m bo khng thay th cc sai lch th trng bng cc sai lch ca nh nc. Quan im ca mt s tro lu kinh t khc Ngoi cc trng phi c bn phn tch trn, cn nhiu tro lu kinh t hin i cng th hin quan im ca mnh v vai tr ca nh nc trong nn kinh t th trng. C th k n Ch ngha th ch, tro lu chnh sau Keynes, kinh t hc Phi t, Kinh t chnh tr cp tin... Ch ngha th ch hnh thnh v pht trin ph bin M gia th k XX vi ba khuynh hng c bn: khuynh hng tm l hc - x hi, khuynh hng lut php - x hi v khuynh hng thng k. y l tro lu cho rng ng lc ca s pht trin x hi l cc th ch. Th ch l cc thit ch nh gia nh, nh nc, t chc c quyn, nghip on... hoc c th l thi quen, tp tc, truyn thng, lun l, lut php... Trong l lun kinh t ca mnh, nhng ngi theo Ch ngha th ch ph phn t tng t do v cch tip cn nn kinh t theo kiu vi m ca Tn c in, ng h s can thip ca nh nc trong qun l nn sn xut. Chng hn, Wesley Mitchell6 quan nim rng, s tin ha ca cc th ch, c bit l th ch nh nc l ng lc pht trin ca x hi hin i, s can thip ca th ch nh nc vo kinh t l phng tin tt nht gii quyt nhng mu thun ca CNTB. H a ra khu hiu kim tra v mt x hi, tuyn truyn cho vic t chc iu chnh nn kinh t trong iu kin ca CNTB c quyn nh nc. H t ra vn lut php cho qu trnh qun l nn sn xut t bn, ph nh tc ng ca c ch thit lp t ng s cn bng trong nn kinh t ca hc thuyt kinh doanh t do. Tu chung li, ch ngha th ch t vn cn c s can thip ca nh nc vo i sng kinh t. Tro lu chnh sau Keynes th hin s dung ha hai khuynh hng: tuyt i ha vai tr ca Nh nc m xem nh vai tr ca c ch t iu chnh ca trng phi Keynes v khuynh hng ch chp nhn vai tr iu tit kinh t ca nh nc trong mt phm vi hn ch ca ch ngha t do mi. i biu cho tro lu ny l P.A. Samuelson7 vi quan im v nn kinh t hn hp. Samuelson cho rng, iu hnh mt nn kinh t khng c chnh ph hoc th trng th cng nh nh v tay bng mt bn tay. [8] m bo c ba tiu ch c bn ca nn kinh t: hiu qu, cng bng v n nh, cch tt nht l phi p dng m hnh kinh t hn hp trong c ch th trng xc nh gi c v sn lng, nht l i vi cc lnh vc quan trng, cn chnh ph iu tit th trng bng nhng chng trnh thu, cc hot ng chi tiu v lut l. C hai bn: chnh ph v th trng u c tnh thit yu, nhng phi xc nh tht r ranh gii, u, lnh vc no th th trng iu tit cn u, lnh vc no

6 7

Wesley Mitchell (1874 - 1948), nh kinh t M thuc trng phi th ch P. A. Samuelson (sinh nm 1915), nh kinh t M, c gii Nobel kinh t nm 1970

Phn I: Cc l thuyt kinh t

th chnh ph phi iu tit. Tuy nhin, trn thc t, iu kh khn nht i vi iu hnh kinh t ca cc chnh ph l xc nh c ranh gii ny. Kinh t hc Phi t cng l trng phi ph phn gay gt cc l thuyt kinh t ca ch ngha t do mi. J.K. Galbraith8, mt i biu in hnh ca kinh t hc Phi t cho rng, s pht trin ca kinh t th trng dn n nhiu t nn nh nhim mi trng, h hng kt cu kinh t h tng, phn ha x hi su sc, lng ph ti nguyn... T , kinh t hc Phi t ch trng dng k hoch ha thay th th trng kinh doanh hng ha. Trong l thuyt ni ting ca kinh t hc Phi t v x hi cng nghip mi, h khng nh vic pht trin k thut tt yu dn n k hoch ha. K thut hin i cng i hi tng cng vai tr ca nh nc hin i, trong c vai tr kinh t ca nh nc. Gia nh nc v h thng cng nghip mi din ra mi quan h rng buc. Ranh gii gia nh nc vi hng t nhn khng tn ti. Ranh gii tr nn rt kh phn bit v thm ch ch cn l s quy c. CNTB tr thnh x hi cng nghip, x hi v nguyn tc khc hn so vi CNTB trc y. Xu hng kinh t chnh tr hc Cp tin M nhng nm 1970 cng ph phn tnh cht v chnh ph ca th trng, ph phn cc chnh sch kinh t v m hin i. H ch trng xy dng ch t hu ln v k hoch ha dn ch nn kinh t. Kinh t chnh tr hc Cp tin cho rng, nh nc t sn c hai chc nng: mt l, thc hin tch ly t bn, duy tr nhp n nh tng trng kinh t; hai l, to ra s bnh ng cho mi thnh vin trong x hi. Chc nng th nht c thc hin bng vic nh nc u t t bn x hi vo cc ngnh thuc lnh vc h tng v khoa hc cng ngh, gip cc cng ty c phn nng cao t sut li nhun v khi lng li nhun ca mnh. Chc nng th hai c thc hin thng qua cc chi ph x hi nh tr cp tht nghip, chi vin cho cc qu bo him ca cc t chc cng on v m au, thng tt v tui gi... thc hin c cc chc nng ny, phi kim sot tin lng, gi c, thc hin chnh sch thu hp l, t nh nc m bo c s n nh x hi. nh gi quan nim ca cc trng phi kinh t trong lch s v vai tr ca nh nc trong nn kinh t th trng Cho n nay, mc d tn ti nhiu dng thc kinh t th trng khc nhau nhng trn thc t cha bao gi tn ti kiu kinh t th trng hon ton khng c nh nc, thot ly khi nh nc nh nhng ngi theo ch ngha t do cc oan vn thng c v. nh gi mt cch khch quan, nh nc lun l mt b phn hu c nm trong cu trc tng th ca kinh t th trng. S tn ti ca nh nc trong cu trc l mt tt yu kinh t, tt yu lch s, , nh nc va c th l mt ch th s hu, bn cnh nhng ch th s hu khc, ng thi l mt ch th qun l. S khc bit gia cc giai on lch s v cc quc gia ch ch tnh cht ca nh nc nh th no, cch thc can thip, qun l iu tit v h qu ca s can thip ny ra sao i vi nn kinh t. Tt c cc trng phi kinh t ln trong lch s hc thuyt kinh t u cp n vai tr ca nh nc trong nn kinh t th trng. Tuy nhin, cch tip cn v quan im l thuyt c th ca mi trng phi l khc nhau, do nhng nhn t khc nhau quy nh. Nhng nhn t ny c th l c im ca kinh t th trng tng giai on lch s, c th l nhng bin c kinh t ln trong tng giai on, hoc do s khc bit v ng c li ch giai cp ng sau cc quan im l thuyt. T vic h thng ha quan nim ca cc trng phi v vai tr ca nh nc trong nn kinh t th trng c th thy, khng mt cch

J.K. Galbraith (1908 - 2006) nh kinh t hc Phi t ca trng i hc Harvard.

Phn I: Cc l thuyt kinh t

tip cn no mang tnh vn nng, c th gii p c tt c cc tnh hung khc nhau ca nn kinh t. Do vy, tc ng thc y hay km hm s pht trin kinh t th trng ca mi cch tip cn u c nhng gii hn nht nh. Nhn sang m hnh nh nc trong nn kinh t th trng mt s nc trn th gii, c th thy sau thi k hong kim ca CNTB c iu tit theo kiu Keynes Anh, Php, M trong thp k 50-70 ca th k XX l s ln ngi ca Ch ngha t do mi vi m hnh kinh t th trng t do kiu M cho n trc khng hong kinh t ton cu khi pht t M nm 2008. Cuc khng hong 2008 n nay kim nghim li cuc u tranh gia hai trng phi l thuyt ch yu - trng phi Keynes nh gi cao vai tr ca iu tit nh nc v trng phi Tn C in, nhn mnh vai tr ca cnh tranh t do v cao quyn lc ca bn tay v hnh. Dng nh cuc khng hong ln ny chng t tnh ng n ca l thuyt Keynes: nn kinh t M b sp do th lng qu mc vai tr iu tit ca th trng t do, ng thi vic khc phc khng hong bng cc gi kch cu ca nh nc theo ng xut ca Keynes th mi em li hiu qu. Cuc khng hong ny i hi nhn nhn li nguyn l cn bng, hi ho trong vic gii quyt mi quan h gia th trng v nh nc trong vn hnh nn kinh t th trng. R rng l nu nh nc b mc th trng, th trng t do chi phi th nn kinh t sm mun cng s lm vo tnh trng bt n v khng hong. iu c tnh quy lut v c chng minh sinh ng cuc khng hong va qua. y l mt gi cho vic hoch nh chin lc v chnh sch pht trin cho Vit Nam: khng c bung lng vai tr v chc nng qun l ca nh nc i vi nn kinh t th trng. Tuy nhin, nu nh nc can thip qu mc cng gy ra nhng hu qu to ln. Nn kinh t k hoch ha tp trung cc nc XHCN theo m hnh c l mt bng chng. Nhiu nghin cu khng nh rng sai lm trong chnh sch v iu hnh ca chnh ph cng gy hu qu cho nn kinh t to ln khng km g sai lm do iu tit th trng t pht gy ra. Nh vy vn y l liu lng can thip nh nc - th trng th no l hp l. Lch s pht trin ca kinh t th trng minh chng r s thay i ca cc l thuyt kinh t thng tr gn vi cc chu k ca nn kinh t TBCN: khi nn kinh t b khng hong do vai tr iu tit ca nh nc b xem nh, cn th trng c th lng th l thuyt Keynes c cao. Cn khi nn kinh t tr tr ko di do nh nc can thip qu mc km hm tnh nng ng ca cc lc lng th trng th lc , l thuyt bn tay v hnh v trng phi Tn c in phc hi tr li v chim u th. Thc ra, y l mt qu trnh iu chnh ti lp s cn bng chc nng nh nc - th trng trong vic iu hnh nn kinh t [5].

Nh nc trong nn kinh t th trng nh hng X hi ch ngha Vit Nam

T nhng l thuyt kinh t chnh trn th gii v cc m hnh thc tin v vai tr ca nh nc trong kinh t th trng mt s quc gia, c th kim nghim li vic gii quyt mi quan h gia nh nc vi th trng Vit Nam thi gian qua. Tri qua hn 20 nm i mi, Vit Nam c nhng thnh cng bc u trong vic hnh thnh v hon thin c ch th trng, cng nh iu chnh vai tr tng ng ca nh nc trong nn kinh t. Trc ht, l s thay i c bn quan nim v chc nng ca nh nc trong nn kinh t. Nu i hi i biu ton quc ln th VII ch dng li mc xc nh nhim v: B my nh nc tng bc chuyn sang chc nng qun l nh nc, khc phc dn s can thip vo iu hnh kinh doanh... th n i hi VIII, quan im ny c c th ha hn: Nh nc nh hng pht trin, trc tip u t vo mt s lnh vc, thit lp khun kh php lut, xy dng chnh sch nht qun, phn phi li thu nhp, hn ch tiu cc ca c ch th trng. i hi i biu ton quc ln th IX xc nh r nh hng i mi chnh sch cn bn l: Tip tc i mi cc cng c qun l v m ca nh nc i vi nn kinh t. i mi hn

Phn I: Cc l thuyt kinh t

na cng tc k hoch ha, nng cao cng tc xy dng cc chin lc, quy hoch v k hoch pht trin kinh t - x hi.[4] Nh nc cng bc u pht huy vai tr ca mnh trong vic sa cha nhng khim khuyt ca th trng thng qua cc chnh sch bo tr x hi, xa i gim ngho, bo v ti nguyn v mi trng. Tuy nhin, nhng chuyn bin tch cc trong vic xc nh li vai tr kinh t ca nh nc thi gian qua vn cha p ng y yu cu ca thi k pht trin mi. Nhiu thch thc mi ny sinh nh: cha c s phn nh r vai tr nh nc l ch th qun l kinh t v vai tr nh nc l mt nh u t pht trin; phng thc qun l nh nc v kinh t cn nng v can thip hnh chnh, cn mang tnh ngn hn v b ng; nh nc cn can thip qu su vo qu trnh vn hnh ca kinh t th trng; nng lc b my qun l nh nc cn hn ch. Nhng thch thc trn cho thy, vic xc nh vai tr kinh t ca nh nc l mt qu trnh kh khn, phc tp. Nn kinh t mi ca th gii ang nh hnh, i hi t duy thch ng v bn tay qun l ca nh nc trong khi thc hin cc nguyn tc kinh t th trng, trnh cc cc oan, phin din trong nhn thc, tng cng s phi hp ng b cc cng c v cp qun l, gim st cht ch v ch ng x tr kp thi cc tc ng mt tri ca kinh t th trng. Do vy, s linh hot ca nh nc trong iu hnh kinh t, vic vn dng hai bn tay - c v hnh ln hu hnh mi l yu t quan trng thc y nn kinh t th trng pht trin. Vic xc nh r hn vai tr ca nh nc trong nn kinh t th trng Vit Nam trong thi gian ti l cn thit v cn ch mt s im c bn sau y: Mt l, phn nh r chc nng qun l nh nc v kinh t. Nh nc trong nn kinh t th trng nh hng XHCN Vit Nam phi thc hin vai tr qun l v m i vi nn kinh t, ngha l thc hin tng th cc tc ng c t chc bng quyn lc ca nh nc n ton b nn kinh t quc dn v cc b phn cu thnh ca n, thng qua cc cng c kinh t, php lut, hnh chnh. thc hin tt chc nng ny, nh nc cn tp trung vo n nh kinh t v m, to dng mt khun kh th ch v php l hu hiu, sc h tr s pht trin mi thnh phn kinh t, c bit l khu vc t nhn v y mnh cnh tranh. Bn cnh , cn tng bc hon thin b my qun l nh nc v kinh t. y cng l mt hng quan trng nhm to dng kt cu h tng th ch kinh t ton din, bao gm: ci cch t chc b my hnh chnh, th tc hnh chnh; nng cao cht lng i ng cn b cng chc qun l nh nc. ng thi, phi coi k hoch ha l cng c quan trng nh nc thc hin chc nng qun l kinh t. Cng tc k hoch ha cn i mi theo hng gn vi th trng. i mi tnh cht, ni dung, phng php lp k hoch cc k hoch tr thnh cng c hu hiu chng li s mt n nh vn thng xy ra trong kinh t th trng v tr thnh cng c bo m nh hng pht trin di hn ca t nc. Hai l, coi trng ng mc chc nng lm kinh t ca nh nc. Mc d trong thi gian gn y, nh nc gim mnh s can thip ca mnh vo lnh vc sn xut v phn phi hng ha, dch v song trn thc t, s tham gia ca nh nc vo kinh t vn khng ch dng nhng lnh vc m th trng t ra km hiu qu. Thc t pht trin kinh t ca Vit Nam cho thy vn cn c s hin din ca nh nc trong nn kinh t pht huy mi ngun lc cho pht trin, s dng c hiu qu cc ngun ti nguyn, vn, ti sn thuc s hu nh nc. Tuy nhin, thc thi c hiu qu chc nng ny, nh nc cn tm ra nhng gii php thch hp v kinh t v x hi i vi khu vc doanh nghip nh nc cn km hiu qu; thc hin tt vic hoch nh cc chnh sch kinh t, trong cn xc nh r th t cc hng u tin tp trung h tr c hiu qu v ti chnh v cc ngun lc khan him cho mt s lnh vc kinh t. Ba l, thc hin tt chc nng ca nh nc phc li. Vi nhim v xy dng kinh t th trng nh hng XHCN, bn cnh vic chuyn i nn kinh t sang c ch th trng, Vit

10 Phn I: Cc l thuyt kinh t

Nam cn phi thc hin mc tiu nh hng XHCN v pht trin bn vng. iu c ngha l, bn cnh mc tiu hiu qu kinh t (tc tng trng, GDP/ngi), cc ch tiu khc v mt x hi (pht trin vn ha x hi, gio dc, y t, vic lm, xa i gim ngho, m bo mi trng, mi sinh...) cng cn c ch trng kt hp. Mc ch ca s kt hp ny l va m bo cc ch th th trng t c mc tiu li nhun cao, va to ra mi trng chnh tr, x hi n nh hi ha, lm nn tng cho pht trin bn vng kinh t. Cn lm r nhn thc rng th trng l iu kin cn ch khng th l iu kin cho mt x hi t do, thnh vng, cng bng v n nh. V th, nh nc khng th ch hn ch phm vi hot ng ca mnh trong vic tn trng cc quy lut v nguyn tc ca kinh t th trng m cn phi c trch nhim xy dng, bo m thc thi c hiu qu cc chnh sch cn thit cho mt x hi pht trin cng bng, dn ch, vn minh vi mt mi trng sng trong sch, lnh mnh. Nh vy, nh nc trong nn kinh t th trng nh hng XHCN Vit Nam cng mt lc phi thc hin nhiu vai tr khc nhau. Bn cnh vai tr xy dng, hon thin th ch kinh t th trng, to dng v ci thin mi trng kinh t v m, mi trng kinh doanh, can thip vo nn kinh t vi mc tiu sa cha nhng khuyt tt ca th trng, nh nc cn phi thc hin c chc nng pht trin kinh doanh v bo m x hi cho ngi dn. y l nhng nhim v khng d dng, i hi n lc cao t pha nh nc, ngi dn v cc tc nhn khc trong nn kinh t. Trn c s quan nim l thuyt v vai tr ca nh nc i vi kinh t th trng trong lch s hc thuyt kinh t v nhng m hnh thc tin v nh nc trong nn kinh t mt s quc gia, c th thy tng quan chc nng, vai tr ca nh nc v th trng khng phi l phm tr bt bin m lun bin ng.Vic nh nc, th trng, doanh nghip cn m nhim vai tr no trong qu trnh vn hnh nn kinh t ph thuc rt nhiu vo trnh pht trin ca chnh nn kinh t . Mi tng quan ng ny v chc nng chnh l yu t lm cho mi quan h nh nc - th trng lun l vn c bn lun si ni trong l thuyt v thc tin pht trin kinh t th trng.