Kulturna ponuda u turizmu

Istorija arhitekture - Prehelenska arhitektura - Grka arhitektura - Rimska arhitektura - Ranohrianska - Vizantija

Prehelensko doba
U pribli no isto vrijeme kao Mesopotamija i Egipat u oblasti koja obuhvata ju nu Grku, zapadnu obalu Male Azije i ostrva u Egejskom moru, stekli su se dobri uslovi za formiranje razvoj organizovanih zajednica. Pretpostavlja se da su prvi doseljenici u ove krajeve doli sa bliskog istoka negdje oko 3000. god. p.n.e. U periodu od 3000. pa do oko 1100. god p.n.e. postojalo je mnogo gradova dr ava Troja, Mikena, Tirint itd... koji su imali sline umjetnike karakteristike. Najvie podataka o umjetnosti ovog razdoblja pru ila su arheoloka istra ivanja.

Prva civilizovana umjetnost u kojoj je sam ovjek u sreditu pa nje javila se u istonom Mediteranu na Kritu i kasnije na tlu Grke - (Egejski kulturni krug).

Graevinskog materijala bilo je u izobilju, dobar kamen, drvo i zemlja za opeku.

Prehelenska arhitektura
Tri glavna primjera ovog perioda: Kikladska umjetnost Krit (kritsko minojska kutura) Mikena

Prehelenska arhitektura
Kritska umjetnost i kultura se odlikuje specifinim karakteristikama iako nastaje paralelno sa kulturama u ostatku egejskog regiona. Kriani, zahvaljujui povoljnom geograffskom polo aju, podneblju, trgovini i monoj floti ivjeli su u miru, sigurnosti i bogatstvu i razvijali svoju umjetnost daleko slobodnije.

Prehelenska arhitektura
Kritsku arhitekturu ine prete no palate vladara. Najznaajnije palate su pronaene u Faestusu, Knososu, Hagija Trijadi, Malii i Minoji Ove su palate bile upravna sredita minojskih kraljeva, a njihova je glavna karakteristika to nisu bile utvrene. Minojska se mo zasnivala na gospodarenju morem i vjerovalo se da e svakog neprijatelja koji se pokua pribli iti minojska mornarica unititi jo na moru. Minojska je kultura propala u 15. v. p.n.e. nakon vulkanske erupcije ostrva Tere, kada se pojavio ogromni plimni val koji je unitio kritsku flotu.

Prehelenska arhitektura
Mikena: U ovim krajevima ve od 3000. god. p.n.e. nastaju novi arhitektonski oblici za evropsko tle: Megaron Utvreni gradovi Megaron, (gr. prostrano) je kua kvadratne ili pravougaone osnove koja u srediini ima veliko okruglo ognjite oko koga se najee nalaze 4 stuba koja nose izdignuti dio krova ili uokviruju otvor na krovu. Megaron je e kroz du i vremenski predstavljati osnovnu shemu za gradnju kua, palata i hramova.

Prehelenska arhitektura
Mikenski gradovi su bili opasani debelim zidovima. Donji djelovi ovih zidova su graeni od grubo tesanih velikih kamenih blokova koji su kasnije nazvani kiklopski zidovi. Lavlja vrata - monumentalni ulazni portal gradskih zidina u Mikeni iz XIV vijeka p.n.e

Prehelenska arhitektura
Karakteristine grobnice podizane za vladare bile su sastavljene od prostorije kru nog oblika u obliku konice (tolos) i prilaznog tunela (dromos). Bile su esto zatrpavane zemljom tako da se iznad nje nalazila humka.

Atrejeva grobnica

Grka arhitektura
Oko 1100. god. p.n.e. ratnika plemena Dorana su prodrla iz sjeverne Grke u egejsku oblast i unitila prehelensku civilizaciju. Grci ili Heleni, kako oni sami sebe zovu, nisu bili jedan veliki narod nego niz plemena, vezanih Egejskim morem, koja su imala slian jezik (tzv. linearno B pismo) i religiju (svemone bogove koji su bili prepuni vrlina, ali i ljudskih mana).

Dijeli se na: Arhajsku umjetnost (VII -V v. p.n.e.), Klasino ili Zlatno doba (480. -336. p.n.e. ) Helenizam (336. p.n.e. -30. n.e.).

Grka arhitektura
Arhitektura ne slu i samo vladarima i religiji, ve je stvarana za sve drutvene slojeve. Grka obiluje svim graevinskim materijalima, a pojava i upotreba gvozdenog orua u obradi kamena dozvoljava nove arhitektonske mogunosti. Grki gradovi su do V vijeka p.n.e. bili haotino graeni bez posebnog reda, a nakon tog perioda zastupljena je planska gradnja.

U centru grada bio je glavni trg Agora. Gradovi su bili opasani odbrambenim zidovima, a poseban dio sa hramovima, obino na uzvienju i opasan posebnim zidovima zvao se AKROPOLIS.

Grka arhitektura
Glavni oblik grke arhitekture jeste hram hram koji koji se se razvija razvija iz iz mikenskog mikenskog megarona. megarona. Pretpostavlja se da su najstariji grki hramovi nastali oko IX v. p.n.e. NAOS ili svetilite je glavni centralni prostor grkog hrama uokviren kamenim zidovima. zidovima.

Grka arhitektura
Hramovi su graeni na veoma solidnoj kamenoj platformi najee pravougaonog oblika koja se zove STEREOBAT Na njemu je KREPIDOMA stepenasto postolje iji se najvii stepenik zove STILOBAT. Na stilobatu stoje STUBOVIi, a na njima arhitravna greda, FRIZ, TIMPANON i krov.

Grka arhitektura
Klasina grka arhitektura koristila je tri reda (stila): DORSKI JONSKI KORINTSKI

Grka arhitektura
Dorski stubovi su bili veoma masivni i i bili su manje ukraavani nego stubovi kasnijih stilova. Stubovi le e direktno na stilobatu. U bazi su deblji a gore tanji. Kriva linija koja ini ovo su enje blago je ispupena i zove se ENTAZIS. Stubovi imaju kanelure. Na vrhu stuba nalazi se KAPITEL. Na kapitelima je le ao ARHITRAV a iznad arhitrava FRIZ (ili zoforos) Friz dorskog stila bio je nainjen od dvije vrste kamenih elemenata: TRIGLIFI ukraeni sa po tri vertikalna ljeba METOPE dekorisane reljefima

Grka arhitektura

Grka arhitektura
Najpoznatiji dorski hramovi su:

Partenon na Akropolju u Atini Herin i Zevsov hram u Olimpiji Afajin hram u Egini Atinin hram u Pergamonu

Te ei savrensvu, Grci su u izgradnji svojih hramova primjenjivali postupke optike korekcije da bi hram odavao utisak potpune pravilnosti.

Grka arhitektura
Jonski red Zahvaljujui svojim proporcijama i dekorativnim elementima objekti jonskog reda djeluju lake i vedrije. Stubovi jonskog reda ne le e direktno na stilobatu ve imaju BAZU stuba (gr. SPEIRA). Tijelo stuba je vitkije i ima kanelure koje se ne dodiruju ve su odvojene uskom trakom. Kapitel jonskog stuba ima ehinus i abakus ali su veom plitki. Na ehinusu le e karakteristine VOLUTE, koje potsjeaju na svitak papira. Arhitrav je napravljen od tri horizontalne grede od kojih je svaka sljedea gornja malo izbaena u odnosu na prethodnu donju; friz je iao oko cijelog hrama i bio je potpuno ispunjen reljefima.

Grka arhitektura
Hramovi jonskog reda imali su ponekad umjesto stubova ljudske figure koje su nosile arhitrav. Ove figure su se nazivale KARIJATIDE ( enske) i ATLANTI (muke).

Hram Atene Nike Eretheon Sifinijski trezor u Delfima

Grka arhitektura
Korintski red

Noviji i rijee upotrebljavan korintski red je zapravo dekorativnija verzija jonskog, osnovna karakteristika korintskog stuba je kapitel koji je sainjen od tri reda Akantusovog lia.

Najpoznatiji objekti su Lizikratov spomenik Kula vjetrova

Grka arhitektura
Pozorita Graena su na padinama brijega u koju su usecani pravilni stepenici koji su inili sjedita za gledaoce (kaveje). Sjedita su pravljena polukru no u ravni terena, a u centru sjedita izgraivana je kru na ili polukru na ORKESTRA namjenjena glumcima. Na nju se nastavljao trei dio SKENA. Na bonim stranama skene nalazile su se PERJAKTE, trostrane prizme koje su funkcionisale kao odreenje prostora u kom se radnja deava odnosno scenografija. Akustika je u grkim pozoritima bila tako dobra da se u poslednjem redu ulo isto tako dobro kao i u prvom. Najpoznatije je Atinsko pozorite, a najvee je ono u Epidaurusu.

Grka arhitektura

Rimska arhitektura
Rim posljednja od velikih civilizacija antike. Nastao oko VIII vijeka p.n.e. u II vijeku razvio se u ogromnu i dobro organizovanu imperiju. Rimska umjetnost imala je najvei domet u periodu od 200. p. n. e. Do 500. Rimska imperija se 395. dijeli na Zapadno i Istono carstvo. 476. godina pad zapadnog rimskog carstva. Istono rimsko carstvo ili Vizant nastavlja trajati do 1453. U antikom je Rimu ivjelo manje velikih filozofa nego u antikoj Grkoj koju su upravo ti filozofi uinili tako izvanrednom. No, u Rimskom Carstvu su bili najvei graevinari i graditelji antikog svijeta. Njihovi mostovi, ceste i akvadukti predstavljaju uda graditeljstva koja i danas, nakon vie od 2000 godina, postoje.

Rimska arhitektura
Rimska arhitektura nosi tri glavna uticaja: etrurski, grki i maloazijski. Rimljani su bili fascinirani grkom kulturom i stvaralatvom. Koristili su iskustva i tradicije drugih dajui svom stvaralatvu veoma izrazita obilje ja svoje civilizacije. Rimljani koriste znatno vie graevinskih materijala i tehnika, najvea inovacija je svakako korienje betona. U konstrukcionom pogledu rimljani obogauju evropsko graditeljstvo uvodei lukove, svodove i kupole.

Rimska arhitektura
Prihvataju se grki redovi i transformiu u:

RIMSKO DORSKI RIMSKO JONSKI RIMSKO KORINTSKI

(RIMSKO KORINTSKI se razvija u KOMPOZITNI - slo en je kombinacijom voluta jonskog reda sa akantus listovima korintskog reda)

Rimska arhitektura
Gradovi Rimljani su u novoosvojenim oblastima gradili utvrenja i gradove ija se izuzetno jednostavna i logina shsema lako prepoznaje. Osnovu ovog plana ine dvije glavne saobraajnice: Via Principalis / u pravcu sjever - jug Via Decumana / u pravcu istok zapad Ostale ulice su paralelne sa njima i grade tako pravilne pravougaone ili kvadratne blokove. U centru grada je bio FORUM, centar javnog ivota, oko koga su bile podizane javne graevine: hramovi, bazilike, terme, amfiteatri, slavoluci...

Rimska arhitektura
Hramovi: Grki i etrurski hramovi poslu ili su kao osnova rimskim. Osnove hramova najee imaju samo CELU (naos) i bez anta su dok se stubovi nalaze samo ispred. Jedan od najznaajnijih i najoriginalnijih objekata sakralne arhitekture u starom Rimu je Panteon. Sagradio ga je arhitekta Valerius za vrijeme cara Hadrijana od 120, do 125, godine. Hram ima kru nu osnovu prenika 43,2m i kupolu koja je visoka isto toliko. U centru kupole je veliki kru ni otvor prenika 9m.

Rimska arhitektura

Rimska arhitektura
Pozorita i cirkusi

Cirkusi i amfiteatri su, kao mjesta za razonodu, tipina institucija rimske imperije. Imaju arenu eliptinog oblika sa svih strana okru enu gledalitem tako da mo e da primi i do 50000 ljudi (Koloseum) Fasade su rjeavane tako to su prizemlje nosili dorski, prvi sprat jonski, pa korintski stubovi i tako dalje.

Rimska arhitektura
Bazilike Graevine koje su slu ile kao sudnice, tr nice i administrativne zgrade. Bile su izdu enog pravougaonog oblika. Dva dijela stubova, paralelnih sa uzdu nom osom objekta dijele ih najee na tri broda. Srednji brod je vii od bonih i pokriven je dvovodim krovom. Na zadnjem kraju bazilike nalazi se polukru ni prostor sa zasebnim krovom APSIDA. U centru ovog prostore bilo je sjedite za predstavnika vlasti.

Rimska arhitektura
Terme

Terme su graevinski kompleksi sa kupatilima, garderobama, prostorijama za odmor, masa u, atletiku, bibliotekama, prodavnicama itd. Prostori su grijani HIPOKAUSTIMA rimskim izumom kojim su se grijale i kue a inio ga je sistem prostorija ispod poda. Topao zrak, zagrijan vruim opekama u pei, kru io je tim prostorom odr avajui ga toplim. Terme su mogle da prime i do 3000 posjetilaca i u njima se odvijao intenzivan drutveni ivot.

Akvadukti su bili rimski sistem opskrbe vodom, a neki od njih su i daas u upotrebi.

Rimska arhitektura

Rimska arhitektura
Kue za stanovanje: Insule stambene zgrade, esto za iznajljivanje Domusi otmenije kue, viih slojeva Vile ljetnjikovci izvan gradove Palate rezidencije vladara

Rimska arhitektura
Slavoluci Slavoluk ili trijumfalni luk je osobit arhitektonski oblik koji su izmislili Rimljani. U poetku su podizani u ast vojnih pobjeda i trijumfalnih doeka (kako bi vojskovoa mogao s pobjednikom vojskom kroz trijumfalni luk ujahati u grad). Najee su s jednim ili tri zasvoena prolaza, ukraena stupovima ili polu-stupovima koji stoje na visokoj bazi. Ukraeni su brojnim reljefima koji su i bit slavoluka. Najvei je Konstantinov slavoluk.

Ranohrianska arhitektura
Car Konstantin uvodi hrianstvo kao zvaninu religiju - 313. milanski edikt. To obilje ava i prelaz iz zrelog klasinog izraza u umjetnosti u novi, svedeniji izraz karakteristian za ranohriansku umjetnost. Transformacija bazilike u prostor za okupljanje velikog broja novih vjernika.

Prednji dio bazilike NARTEKS, normalan na du u osu graevine Bazilike dobijaju i popreni brod TRANSEPT tako da dobijaju oblik upisanog krsta Ispod podova bazilika nalaze se KRIPTE Zvonik nije sastavni dio bazilike, on se nalazi uz nju ili u neposrednoj blizini, kao i BAPTISERIJUM ili krstionica.

Ranohrianska arhitektura
Unutranjost bazilika bila je bogato dekorisana, mozaicima i freskama Tavanice i svodovi su bili slikane freskama prikazima iz biblije.

Bazilike na istoku su imale okruglu, kvadratnu ili poligonalnu osnovu sa obaveznom KUPOLOM u sredini. esto su glavni brod i transept iste du ine i u njihovom centru je kupola.

Vizantija
Vizantija ili istono rimsko carstvo nastaje podjelom rimskog carstva 395. i nastavlja da postoji jo 1000 godina nakon zapadnog. Osobenosti arhitekture mo emo pratiti od kada se dominacija carstva seli na istok i kada Vizantija preuzima politiku i umjetniku dominaciju nakon kraha zapadnog carstva u V vijeku. Vremenski se to pududara sa vladavinom cara Justinijana.

Vizantija
Karakteristike vizantijske arhitekture su nastavak odlika istonog ranohrianskog stila i razvijaju se u zreli stil za vrijeme VI vijeka.

Vizantija
Najznaajniji objekat vizantijske arhitekture je Aja Sofija u Istanbulu. Graena u doba cara Justinijana za samo 5 godina od 532. do 537. Gradili su je matematiari Antemije iz Trala i Isidor iz Mileta

Novi arhitektonski oblici koji rjeavaju problem prenoenja okrugle kupole na kvadratnu osnovu - PANDANTIFI.