FIRIN TEKNKLER

Terminolojide Kiln Techniques ad altnda toplanan uygulamalar Kiln Casting Glass/ Kiln forming Glass olarak da tanmlanabilmektedir. Ancak terimlerdeki farkl kullanmlara ramen Frn Teknikleri; frn ierinde sya dayankl bir kalp ve/veya destek malzemeler yardmyla camn eritilerek ve/ veya yumuatlarak s yardmyla biimlendirilmesini kapsayan uygulamalar olarak tanmlanabilir. Frn teknikleri malzeme, retim sreleri ve uygulama eitlilikleriyle geni bir uygulama alanna olanak verir. Bu balamda da bugn literatrde frn teknikleri bal altnda toplanan uygulamalar yle sralanabilir: 1) 2) Pate de Verre Frn Dkm (Kiln Casting- Casting): a) Frit Dkm (Frit Casting) b) Potal Frn Dkm (Lost wax casting-Cire Purdue) c) Maal Frn Dkm ( Core Casting) d) Scak Cam Dkm ( Hot Casting-pouring) 3) Fzyon (Fusion- Fusing): a) Yar Fzyon (Tack Fusing) b) Tam Fzyon ( Full Fusing) 4) ktrme (Slumping): a) Eme (Bending) b) Bkme (Sagging)

FIRIN TEKNKLERNDE KULLANILAN AYIRICILAR

Kuru Ayrclar: (Durgun) Tepkisiz bir yzey oluturmak iin belirli sayda materyal kullanlr. En yaygn kullanlan kuru ayrclar arasnda; Talk, talk tozu, al, kristobalite ve magnezyum karbonat gelir. Kuru ayrclar kullanmadan nce ne kadar iyi elenirse, o kadar iyi ve yumuak bir sonu alnr ve przsz zeminler elde edilir. Ayrclar dz yzeylerde dairesel hareketlerle elenerek yzeye serpilir. Ak yzeylerde ayrc tozlarn yzeye yapmasn salamak iin, yzeye bir miktar su veya ya pskrtlr. Bu yntem girift ve yksek rlyefli yzeylerde daha rahat kullanm olana salar. Islak Ayrclar: Sv ayrclar su, alkol katkl hazrlanabildii gibi, kalba uygulamalarda ilave olarak aycya medyum katks yaplr. Sv ayrclar, kalp yzeyine dengeli bir ekilde uygulamak iin, pskrtme veya fra kullanlr. Islak ayrclar iin; talk, talk tozu, grafit gibi hammaddeler kullanlr. Kullanlan kalplarn seramik kalp veya gzenekli kalp olmas durumunda iyi bir sonu almak iin spreyle veya frayla srlm slak ayrc kullanmnda ayrc srldkten sonra kalbn 100 C scaklkta kurutulmas salkl olur.

Su veya alkol ierisine katlan grafitle hazrlanan ayrclar dk scaklkta slumping(KTRME) iin iyi bir sonu verirler. Ancak 620 Cnin almas durumunda grafitin yanmas sonucu kalp yzeyinde tahribata neden olabilirler. Metal yzeylerde ayrc uygulamas fra ile boyanarak, aktma yaparak veya spreyle uygulanr.

Grafit

FIRIN TEKNKLERNDE KULLANILAN TEMEL KAVRAMLAR

GERLM NOKTASI (Strain Point)
Gerilim noktas camn soutma srasnda sv yapdan katlamaya balad nokta olarak aklanabilir. Camn soutulmas srasnda gerilim noktasnn altnda oluan stres geicidir. Ama gerilim noktasnn stnde olan stres kalcdr. Bu nedenle gerilim noktasnn altna inildiinde soutma hzl yaplabilir. Her camn gerilim noktas farkldr (dz pencere camlar iin bu 440 C civardr) Farkl cam harmanna sahip her camn gerilim noktas da farkldr.

TAVLAMA NOKTASI (Annealing Point)

Tavlama, retim ya da ekillendirme srasnda camda meydana gelen gerilmeleri sl ilemle (kontroll bir ekilde soutarak) minimalize etmektir. Bylece cam mikro yaps kararl hale gelerek nihai cam zelliklerinin oda scaklnda deimemesi salanr. ekillendirme ilemleri srasnda cam rn soumaya geerken nce yzeyler katlamaya balar. Bu srada i ksmlar hala scaktr. Dolaysyla ilk nce souyan yzeylerde basma gerilmeleri oluur. Cam yzeyden ie doru sour ve sourken klr. Eer soutma aamas hzl olursa klmede uyumsuzluk olur ve stres oluur. Bu nedenle yava soutma nemlidir. te bu gerilmelerin en aza indirilmesi iin tavlama noktasndan stres noktasna kadar kontroll bir ekilde yaplan soutma ilemine TAVLAMA denir.

Tavlama ilemi drt kademede gerekletirilir :

1. 2. Tavlama noktasna kadar stma, Camn iyapsnn yeniden dzenlenebilmesi iin bu noktada bekletme. Bekletme sreleri camn zelliklerine gre deikenlik gsterir (cam tr, ekli, arlk ve boyutuna gre). Bu sreye (soaking) bekleme-demleme-emdirme kademesi denir. Bu kademede scaklk retici firma tarafndan verilen standartlarn altnda olmamaldr. Aksi halde camda gerilim meydana gelir. Byle dk bir scaklkta ne kadar beklenirse beklensin stres alnmaz. Bekleme sresinin sonunda camn deformasyon noktasna kadar yavaa soutma, Oda scaklna hzl soutma,

3. 4.

Tavlama noktas nasl belirlenir?

Gerekte bu nokta camn viskozitesinin 10 tr. Bu nokta bir sabit deildir. Her camn viskozitesi cam trne bal olarak farkldr. Dolaysyla tavlama (annealing)noktas da farkldr. Tavlama noktasnn belirlerken gerilim noktasnn 3540 C st esas alnmaktadr. Tavlama noktasnn belirlenmesiyle ilgili olarak 1920 ylna kadar Adam ve Williamsonn deneysel almalar vard. Onlarn alma esas; merkezdeki gerilimin gevemesiydi. Dier yaklam ise yannn gevemesine odaklanmt. Bu teoriler 196570 arasnda birletirildi

Tavlama scaklklar direkt olarak camn genleme katsaysyla ilikili deildir. ki cam ayn Genleme katsaysna sahip olup tavlama noktalar farkl olabilir. Tavlama dereceleri arasndaki fark 50 C kadar ise uyum sorunu karmaz. Bu gibi durumlarda farkl camlarla iki ekilde allabilir: 1. ki camn tavlama noktasnn ortalamas alnr, ancak tavlama sresi uzun olmaldr. 2. Bir dier yol ise iki tavlama noktasnda da bnyeyi tavlamaktr(zellikle cam inceyse) ilk nce tavlama derecesi dk olan sonra dierine gre iki kere bu ilemi yapmak gerekir.

DEVTRFKASYON ( Yzey Kristallenmesi )

Devitrifikasyon; cam yzeyinde mat ve ince bir kir tabakas oluumu eklinde grlr. Genellikle camn yumuama noktasnn altnda olur ve bu ayn zamanda frn veya program hatas olarak kabul edilir. Devitrifikasyonun sebebini tek bir gerekeyle aklamak zordur. Devitrifikasyonun ortaya k nedenleri ve zm yollar yle sralanabilir; Kirece doygun kimyasal kompozisyon ieren camlarda sklkla grlr. Dz camlarn kalay yznde matlamalar fazlaca grlr ve devitrifikasyona sebebiyet verir. Bu nedenle cam plakalar kalay yzeyi zemine gelecek ekilde frna yerletirilmesi nerilir. Camn uzun sre yksek derecelere maruz kalmas da devitrifikasyona sebebiyet verir. Bu nedenle programdaki en yksek alma scaklnda fazla bekleme veya ok ar geiler yaplmamaldr. Dz pencere camlarnda 700 dereceden sonra st noktaya hzl gidilmelidir. zellikle 700740 C aras yava geilirse devitrifikasyon grlecektir. Yine ayn ekilde inite de bu aralk hzl geilmelidir. Kaolin ieren ayrc ve kalplarn kullanlmas devitrifikasyona sebep olur. zellikle 820 C de kaolinden ortama CO2 yaylr. Bunu nlemek iin ayrc ve kalplarn nceden piirilmesi ortamdan CO2nin atlmas gerekir. yi temizlenmeyen camda devitrifikasyona sebep olarak gsterilmektedir. Camlarn iyi bir sv deterjanla scak su ile temizlenip sonra kurutulmas gerekir. Frn atmosferine oksijen vermek devitrifikasyonu engeller. Bunun iin tepe noktasnda frnn kapa tavlama noktasna gelinceye kadar belli aralklarla alp kapatlarak bu ilem gerekletirilir. Ancak havalandrma ilemini frnn iindeki almalarn sl deikenlerine gre ayarlanmaldr. Devitrifikasyonun karlald dier bir durum ise, daha nce pimi bir camn, dk derecede tekrar piirilmesidir.

CAMLA ALIIRKEN KARILAILAN DZENL ISIL DEKENLER

Cam almalarnda sya bal olarak bir takm deerler deiiklik gsterirler. Bu deikenler tasarlanan bir formun piirilmesi srasnda oluturulacak frn diyagramnn hazrlanmasnda belirleyici olur ya da bu deikenler gz nnde bulundurularak tasarma yn verilir. Bunlar; Camn Kalnl: Frn programn olutururken camn kalnlna gre hareket edilir ve farkl kalnlktaki camlar ayn frn ortamna konduysa programlama en kaln olana gre ayarlanr. Cam kalnl arttka scaklk art oran yavalar , tavlama noktasnda bekleme sresi uzar. ok ince camlarda tavlama noktasnda hemen altnda bekleme, camn hareketini ve deformasyonu engeller, ancak ayn zamanda da tavlama sresi uzatlr.

Camn ekli: Cam delindiinde ya da yzeye zarar verildiinde dikkatli piirme hz tavsiye edilir. nk cam delikler vb yznden gszdr. Bu nedenle delme gibi ilemlerin sl ilemler bittikten sonra yaplmas salkl sonular verir. Oyma, kazma gibi ilemler cam zorlar. Cam kalnlnn deitii, ani deiiklik gsterdii rnlerin tavlama sresinin 2 katna kmak gerekir.
Camn Tr: Camlar trlerine bal olarak belli sl gereklilikler ierirler ve bu sl gereklilikler unlardr; Is deiim oran : - Is deiim oran termal genleme kat says ve cam kalnlna bal olarak dzenlenir. Borosilikat camn G.K 32-35,Float Cam (Dz Pancere Cam) 80-85,Bullseye 90 dr. Tavlama Sresi : - Camn kalnl temel alnarak yaplan programlarda tavlama sresi minimum tutulmas tavsiye edilmektedir. Kural olarak menzil iinde tavlama ss ne kadar derse, tavlama sresi o kadar uzun srer. Tavlama Iss : - Tavlamadan sonraki birinci soutma aamas en tehlikeli olandr. Bu noktada scaklk ayar camn kalnlna gre farkllk gsterir. Frn, Yakt tipi, Progrometre ve Termakupl: Bunlar camn piirilmesi srasnda rn niteliine direkt etki eden deikenlerdir. Bu malzemelerin kalitesi hassas sonular alnmasnda barol oynar. Ayrca bir ya da iki taraftan stma da temel bir deikendir ve cam tek tarafl stmada daha yava sl deiiklik gsterir.

CAMLA ALIIRKEN KARILAILAN DZENSZ DEKENLER

Camn dzensiz stlmas, termal oka ve tamamlanmam tavlamaya sebebiyet verir. Bunun iin daha yava bir stma program seilmelidir. zellikle renkli camlarla alrken (Bullseye gibi ) koyu renklerle ak renklerin birletirilmesinde daha koyu olann sy daha fazla iine ald unutulmamaldr. Alev veya rezistansa daha yakn olan cam daha ok termal ok riskine sahiptir. Istma kaynandan uzaklklarn iyi ayarlanmamas problem yaratr. yle ki kk paralar byk ktlelere doru hareketlenir. ok katl almalarda, onlarn birletirilmesinde dikkatli olunmaldr. rnein; 3 mm lik plakadan merkezde olan para sy ge alacaktr. Dierleri sya maruz kalrken o ge snacaktr. Ayn tepki souma srasnda aksi ynde geliecektir. Yani merkezdeki en son souyacaktr. Paralarn ayn scakla ulamas iin yeterli zaman verilmelidir. Yoksa atlamalar ve ok meydana gelebilir. atlamay nlemek iin her 125 C ykselite 500 C ye kadar 20er dakika sy sabit tutmak tavsiye edilebilir. Bu ilk kta uygulanr.

n Istma: Cam stmann ilk snrlamas camn termal oka krlmadan dayanabilmesidir. Camn tamamen snmas yava yava gerekleir ve cam kalnl arttka s k o kadar kontroll ve yava yaplmaldr. n stma aamasnda dikkat edilecek bir nokta nemdir. Nem camn yzeyinden, frn malzemelerinden ya da kullanlan kalplardan kaynaklanr. Genelde camn alt yzeyinde kalan nem, younlaarak sv haline dnr ve krlmalara sebebiyet verir. kinci olarak ta yksek slarda kalan nem hava kabarc olumasna sebep olur. n stma aamasnda ortamdan nemi atabilmenin en doru yolu; sy yava ve kontroll olarak; beklemeler yaparak bu aamay kontroll gemektir. Maksimum Scaklk Derecesi: Bu evre camn ekillendirme yntemine gre deien scaklk noktalar ierir. Bunlar yaklak olarak yledir; 550-900 C Slumping (kertme) 550-660 C Stained Glass (vitray) 650-700 C Softening,Bending,Luster (Yumuatma,Eme-parlatma) 700-780 C Tack Firing,Paint (high),Onglazes (Tutundurma,Boyama-Srlama) 750-830 C Full Fusing,Pate de Verre,Relief (Tam Fzyon,Rlyef-Kabartma) 830-950 C Casting,Raking ( Dkm,Tarama) 950-1100 C Blowing, Rolling, Sand Casting (fleme, Yuvarlama, Kuma Dkm) Cam tavlama noktasnn stndeyken 640 C ler civarnda frnn kapa bir kereliine ap baklabilir. Ani Soutma Aamas: Cam istenilen alma scaklna ulanca, sy hzl ekilde drmek, frn amak gerekir. Bu fzyon iin de gerekli bir durumdur. Bu hzl d 600 C derecelere kadar yaplr. Ani soutma zamandan tasarruf salar, ama genellikle cam yzeyinde oluabilecek devitrifikasyonlar nlemek ve cam yzeyini glendirmek iin kullanlr. Tavlama Aamas: Genel olarak tavlama, cam trlerine bal olarak (trden kast cam kompozisyonudur.) 440575 C ler arasnda yaplr. Tavlama sresi boyunca cam yzeyin tm blmleri uzun sre ayn scaklkta tutulduunda ya da yava soutulduunda stres camdan uzaklar. Tavlama sresi camn kalnlyla direkt balantldr. rnein 3 mm cam 5 dakika tavlamada kalrken 25 mm cam 2 saat kalr. Her cam iin belli tavlama noktas vardr. rnein bir camn tavlama noktas 540 C ise 540 C nin altna inilmemelidir. Baz durumlarda tavlama iin tek bir nokta verilmez, bir aralk verilir. Buna tavlama aral denir. rnein; 500530 C ler aras. Tavlama aralnn sonundan gerilim noktasna ar bir ekilde inilmelidir, zira ok ve gerilim oluabilir. D Aamas: Stres noktas arlk noktas. Camn katdan svya dntrlmesindeki en nemli scaklktr ve tavlama aralnn sonunu belirler. Soutma aamada tamamlanr. lk aama en yava, tavlama ssnn 35 C40 C aasdr. kinci aama ncesinde scaklk tavlama noktasndan 50 C fazla olabilir, kalnlk nemli deildir. Bir sonraki aamada bu ikiye katlanr ve artk cam sl ok blgesine girer. Daha sonra camn scakl oda scaklna drlr. Son soutma aamas ncekilerden olduka hzldr. Cam 6 mm in altndaysa100200 C de frndan karlabilir. Kalnlk fazlaysa risk alnmamaldr. En gvenli yol el ile karlabilecek scakla kadar beklemektir.

FIRIN TEKNKLERNDE CAM PRMNN EVRELER