HERKES N LKYARDIM

Do. Dr. aatay GLER Prof. Dr. Nazmi BLR

Birinci Bask

Ankara -1994

I. Bas m: 3500 Adet-1994

ISBN 975-7572-43-8

Bu kitap, Sa l k Bakanl Temel Sa l k Hizmetleri Genel Mdrl ve Sal k Projesi Genel Koordinatrl ibirlii ierisinde yrtlen evre sal program erevesinde kullan lmak zere yaz lm ve o alt lm t r. Birinci bas m n telif haklar Sa l k Projesi Genel Koordinatrlne aittir. Kaynak gsterilmeksizin yay nlarda kullan lamaz, al nt yap lamaz.

Basld Yer: Aydodu Ofset- Tel: 0 (312) 310 79 79 ANKARA

NSZ

lkemizde gerek Salk Bakanl gerekse ilgili dier kurumlarn zerinde byk bir hassasiyetle durduklar ve son zamanlarda olduka youn bir kamuoyunun olutuu evre sal sorunlar, birinci basamakta grev yapan salk grevlilerinin ncelikli alma alanlarndan birini oluturmaktadr. Dier salk sorunlarna gre daha ok ibirlii, daha fazla mevzuat bilgisi ve bilgilerdeki gelimeleri daha yakn izlemeyi gerektiren evre sal almalarda salk personelinin gznnde tutmas gereken en nemli noktalar; sorunlara duyarl olmak, bilgisini srekli tazelemek ve ilgili sektrlerle yakn ibirlii ortamlar yaratmaya almaktr. Bakanlmz, birinci basamak dzeyinde verilen koruyucu salk hizmetlerinde; salk personelinin, srekli eitimi kapsamnda bilgi ve beceri ynnden dnyadaki gelimeleri yakndan izlemesi zerinde hassasiyetle durmaktadr. Bunun iin uygulamaya konulan hizmetii eitim programlan kapsamnda evre sal konusundaki eitimlerin baarya ulamasnn, ancak yazl kaynaklarn da personele sunulmas ile gerekleebilecei bilinmektedir. Eitimlere ve uygulamalara temel oluturmas ve gereinde bir baucu kitab olarak kullanlmas amacyla hazrlanan bu bir dizi yaynn, lkemiz evre sal sorunlar ile mcadele eden salk personelimiz iin gerekten yararl olacana inancmz sonsuzdur. Temel Salk Hizmetleri Genel Mdrl tarafndan Salk Projesi Genel Koordinatrl ile ibirlii ierisinde Birinci ve ikinci Salk Projeleri kapsamnda yrtlmekte olan "evre Sal Program" hizmetii eitimleri iin hazrlanm olan bu yaynlarn yakn bir gelecekte tm salk alanlar in vazgeilmez birer kaynak olaca ve pek ok yarar salayaca midini tamaktaym. Youn bir mesaiye ek olarak yrttkleri sonu gelmez umut ve alma istei ile bu deerli rnleri ortaya karan yazarlarna tm salk alanlar adna teekkr ederim. Dr. O. Niyazi AKMAK Salk Projesi Genel Koordinatr

Sevgili Meslektalarmz, Gerek iinde yaadmz ortamdan kaynaklanan ve gerekse gitgide artan evresel etkenlerden ileri gelen eitli olaylarda ve insan hayatn tehlikeye atan durumlarda kiilerin baz basit bilgi ve becerilerle donatlm olmas sonsuz yararlar salamaktadr. Salk personelinin grevleri gerei yerine getirmeleri gereken ilk yardm almalar iin, her ne kadar okulda renilen bilgiler yeterli olabilirse de yeni bilgilerin ve becerilerin kiilere kazandrlmas gerekebilmektedir. Ayrca, baz bilgilerin belli bir program erevesinde verilmesi bilgilerin daha sistemik kullanmn da salayacaktr. Bu ilkyardm seti, eitli salk personelinin dzeylerine gre hazrlanm olup; "A Dzeyi" e iticiler (hekimler) iin, "B Dzeyi" hekim d sa l k personeli iin, "C Dzeyi" daha nce ilk yardm eitim alm olanlar iin, "D Dzeyi" ilk defa ilk yardm eitimi alacaklar iin hazrlanmtr. "Herkes iin lk Yardm" ise daha geni kapsaml olarak dzenlenmitir. Sunulan bu eitim seti, ilkyardm eitiminin standardizasyonuna ynelik abalarn bir rndr. Kat ve nerilerle daha da gelieceine inanyoruz.

Do. Dr. aatay GLER H.. Tp Fakltesi Halk Sal Anabilim Dal

Prof. Dr. Nazmi BLR H.. Tp Fakltesi Halk Sal Anabilim Dal

NDEKLER LKYARDIM ................................................................................................................ 9 LK YARDIMIN TANIMI ................................................................................................ 9 LK YARDIMCI NASIL DAVRANMALIDIR?................................................................. 9 LK YARDIMIN AMALARI NELERDR?................................................................... 10 LK YARDIMDA TEMEL UYGULAMALAR NELERDR? ........................................... 10 KAZAYA URAYAN KNN KAZA ORTAMINDAN IKARTILMASI ..................... 10 HASTA VE YARALILARIN TAINMASI..................................................................... 11 BLN, KAYBI VE KOMA ......................................................................................... 16 SOLUNUM YOLU TIKANMASI ................................................................................. 18 SOLUK BORUSUNA YABANCI CSM KAMASI .................................................... 18 SOLUK DURMASI..................................................................................................... 18 YAPAY SOLUNUM ................................................................................................... 19 KALP DURMASI ....................................................................................................... 21 SUDA BOULMA ..................................................................................................... 25 OK........................................................................................................................... 26 KANAMALAR ........................................................................................................... 27 TURNKE YA DA BOUCU SARGI UYGULANMASI ................................................28 KANAMADA NE YAPILABLR?............................................................................28 SALI DER KANAMALARI.................................................................................. .29 YARALAR..................................................................................................................29 YANGINDAN VE YANMAKTAN KURTARMA ...........................................................30 YANIK VE HALANMALAR ......................................................................................31 IKIKLAR ..................................................................................................................38 BURKULMALAR ..................................................................................... , ................39 BA VE BOYUNDA DARBE VE YARALANMALARDA LK YARDIM......................39 VCUT BOLUKLARINA YABANCI CSM KAMASI VE VCUDA YABANCI CSM SAPLANMASI................................................................................ 40 ZEHRLENMELERDE LK YARDIM........................................................................... 41 GAZ ZEHRLENMELER ........................................................................................... 41 YILAN SOKMALARI.................................................................................................. 42 HAYVAN ISIRIKLARI ................................................................................................ 42 ARI SOKMASI........................................................................................................... 42 AKREP SOKMASI..................................................................................................... 43 SICAK ARPMASI.................................................................................................... 43 SOUK VE DONMA ................................................................................................. 43 HAVALELER............................................................................................................. 44 HIKIRIK .................................................................................................................. 45 GS YARALANMALARI...................................................................................... 45 KAYNAKLAR.............................................................................................................46

LK YARDIM lk yardm toplumun btn bireylerinin; salk eitimi grsn grmesin her trl koulda yapmas gereken bir uygulamalar btndr. Acil tedavi ise ancak belirli eitim basamaklarn gemi ve yasalarla salk mesleini srdrebilme hakk verilmi kisilerce, tannan yasal snrlar ierisinde yaplan uygulamalardr. lkyardm eitimi kiilere sa l k personeli niteli i kazandrmaz. Kendileri ve evrelerindeki di er toplum bireyleri in hayat kurtarc ve sakatlklar nleyici, en aza indirici uygulamalar konusunda yeterli bilgi ve beceri kazandrmaya yneliktir.

LK YARDIMIN TANIMI Herhangi bir kaza yada yaam tehlikeye dren bir durumda salk grevlilerinin yardm salanncaya kadar hayatn kurtarlmas ya da durumun daha ktye gitmesini nleyebilmek amacyla ilasz olarak yaplan uygulamalara ilk yardm denir. lk yardm uygulamalar lm yada daha fazla oranda zarar grmeyi, zedelenmeyi nler. oku engeller. Arnn azalmasna ya da ortadan kalkmasna yardmc olur. Herhangi bir acil durumda yaplacak basit uygulamalar kadar baz tehlikeli davranlardan kanlmas da kiinin hayatnn kurtulmasnda nemlidir.

LK YARDIMCI NASIL DAVRANMALIDIR? 1. lk yardmc sakin olmaldr. Telaa kaplmamaldr. 2. Hasta ile onu sakinletirecek ekilde yumuak bir tonda konumaldr. 3. Eer hastaya mdahale edebilecek salk personeli varsa ilk yardmc hemen onun yardmcs durumuna gemelidir. Onun uygulamalarna karmamaldr. Onun is tei dorultusunda yardm etmelidir. 4. lk yardmc hibir zaman kendi can gvenliini tehlikeye almamaldr. Kendi gvenliini salayacak nlemleri ncelikle almaldr. lkyardmcnn bilinsizce kendi hayatn tehlikeye atacak biimde davranmas yarar yerine zarar verecektir. 5. lk yardmc evrede bulunan kiileri salk kurulularna, itfaiyeye, polise haber vermelerini salayacak biimde organize etmelidir. 6. lk yardmc ilk yardm uygulamalarnda ncelikleri ok iyi bilmelidir. Kalbi ve solunumu durmu bir hastada hayat tehlikeye drecek bu durumlarn nlemini al mas gerekirken yararsz baka uygulamalarla zaman kaybetmemelidir. 7. lk yardmc blgesindeki salk olanaklarn ve kurulularn iyi tanmaldr. l kesinin salk sistemi hakknda yeterli bilgiye sahip olmaldr. 8. lk yardmc insan sal ile ilgili bilgilerin en kolay deiebilir bilgiler olduunu

kavramaldr ve yeni bilgilerin nda bilgi ve davranlarn deitirmeye, kendini yenilemeye hazr olmaldr.

LK YARDIMIN AMALARI NELERDR? 1. 2. 3. Yaam koruma ve srdrlmesini salama Durumun ktlemesini nleme yilemeyi kolaylatrma

LK YARDIMDA TEMEL UYGULAMALAR NELERDR? lk yardmn temel uygulamalarna ilk yardmn ABC'si denir. Hava yolu alr, solunum salanr, dolam etkinlii salanr.

LK YARDIMIN ABC'S 1. HAVA YOLUNUN AILMASI 2. SOLUNUMUN SALANMASI 3. DOLAIM ETKNLN SALAMA

LK YARDIMCI DURUMUN KTLEMESN ENGELLEMEK N 1. Kanamay durdurmaldr. 2. Gerekli sarglar yapmaldr. 3. Krklar hareketsiz hale getirmelidir. 4. Hastay doru ve rahat biimde yerletirmelidir.

KAZAYA URAYAN KNN KAZA ORTAMINDAN IKARTILMASI Eer olay yerine ksa srede ulaabilecek profesyonel bir kurtarma ekibi varsa onlarn katksn salamak gerekir. Bilinsiz abalar yarar yerine zarar verebilir. 1. Doal yol en uygun yoldur. 2. Kap ile ilgili btn imkanlar denenmesine ramen alamyorsa bu kez camlar krlmaldr. Cam krklarnn etrafa salmamasna zen gstermelidir. Eer bir aracn ierisine cam krklar dald ise aracn ierisine srnmeden nce yere bir battaniye, kilim vb serilmesi gerekir. 3. Ters dnm bir arabann ierisine girerken arabann devrilmesini engelleye-

10

cek nlemler alnmaldr. 4. kartma ileminden nce ilk yardmn ABC'si salanmal, hastann ba ve boyununun hareket etmemesi iin aba gsterilmelidir. 5. Hastay sktran blmler varsa ayrlmaldr. Vcuda, gze, karna, gse saplanan aa, demir, kanca, bak, ok vb ekilip kartlmaz.

HASTA VE YARALILARIN TAINMASI Hastann tanmas ve elbiselerin kartlmas srasnda: 1. Zorlayc, rahatszlk verici hareketlerden kanmaldr. 2. Yarar olmayan gereksiz uygulamalar yaplmamaldr. 3. Hastann zarar grmesi engellenmelidir. Hasta tamakla grevli kii: Hasta kaldrlrken daima dizden eilip dorulmaldr. Belden eilme ve kaldrma hareketi yaplmamaldr. Sedye ile tanrken gl kiiler hastann ba tarafndaki saplardan tutmaldr. Sedye ile tama srasnda bir kii komut vermelidir. Komut sol -sa, sol-sa biiminde deil, i-d, i-d olarak verilmelidir. Aada deiik tama yntemleri grlmektedir:

Havadan hafif bir gazn bulunduu ortamdan hasta karlrken yere yakn durumda olmal d r. Eer ortamda bir tehlike yoksa tek ki i ta maktan ka nmal dr (Taylor).

11

Tek kii ve ekildeki tama ortamda tehlike yoksa istenen bir durum deildir (Taylor). Zorunlu hallerde bavurulabilir. Kurtarc arl dizine vererek kaldrmaktadr.

Tek kii tama

12

Tek kii le destek olma.

ki kiinin yardm ve sandalye ile merdivenden indirme

13

ki kii tamada eller ekildeki gibi kenetlenerek hasta oturtulabilir.

ki kii ile kaldrma ve tama yntemleri.

Hastann iki kii ile sedyeye konmas.

14

 kii ile hastann yerinden kaldrlmas.

Hastann drt kii le sedyeye konmas. 3 kii hastay kaldrrken bir dieri sedyeyi altna srer.

Hastann drt kii ile kaldrlmas.

15

Hastann drt kii ve sedye ile tanmas. Ba arkadadr. Tayclar uygun adm yrrler.

Yarallar nasl tanmal? 1. Kala, omurga ve bacak kr olan, bilinci ak hastalar srtst ve dz tanr. 2. okta ve baygn olan hastalar bacaklar kaldrlm olarak tanr. 3. Tanrken kapal kalp masaj ve yapay solunum yaptrlanlar dz yatar durum da tanr. 4. Komada ya da bilinci kapal durumda olanlar koma yatnda yar yzst du rumda tanr. 5. Astm ve nefes darl olanlar dik oturur durumda tanr.

BLN KAYBI VE KOMA Bilinci kapal kiilerde be duyu ile alglama ortadan kalkar, ileri derecedeki bilin kapanmasnda arl uyaranlara da cevap veremez. Szgelimi kii arl bir uyarandan kanmak iin bacan ekemez. 1. Yardm isteyemez. 2. Dikkatli deerlendirilmeyecek olursa hastann ld sanlabilir.

3. Nedene ynelik tahmin hayat kurtarc olabilir.

4. Kolayca zarar grebilir.

16

5. Solunum yolu tkanm olabilir. 6. Hasta kusabilir ve kusmuk solunum yollarna kaabilir. 7. Gzn yabanc cisimlerden korumasn salayan refleks mekanizma ortadan kalkmtr. 8. rme refleksi ya da ksrk mekanizmas almayabilir. Bilinci kapal bir hastada 1. lk olarak hava yolu alr. 2. Solunum yapyorsa koma duruuna getirilir. 3. Solunum yapmyorsa yapay solunum balanr ve nabz kontrol edilir. 4. Kalp de durmusa kapal kalp masaj ile birlikte yapay solunum srdrlr. 5. Kalp ve solunum geri dndkten sonra koma yatna getirilerek salk kurulu una tanr.

Yar yzst (koma) yat solunumu olan, kalbi alan hasta koma pozisyonunda tanr. Kemer ve yakalar gevetilmelidir.

Koma yatna getirme.

17

SOLUNUM YOLU TIKANMASI Eer hava yollar tkanacak olursa oksijen akcierlere ulaamaz. SOLUK BORUSUNA YABANCI CSM KAMASI Hava yoluna yabanc sert bir cisim katnda hasta birden bire konuamaz hale gelir. Soluk alamadn belirten iaretler yapar. Elini, baparmakla iaret parma boynu kavrayacak biimde enesinin altna gtrr. Ar abartlm grnml ancak etkisiz solunum abalar grlr. En iyi yntem elle bask yntemidir. Karnn st ksmna ya da gs zerine bask yaparak adeta bir yapay ksrk oluturmaya allr.

Karnn st blmne bask yntemi

SOLUK DURMASI Kimi zaman solunum herhangi bir nedene bal olarak durabilir. En sk nedeni hava yolu tkankldr. Baz ilalarn ar dozda alnmas, elektrik arpmas, inme, kalp durmas solunumun durmasna neden olabilir. Kiinin solunumu deerlendirilirken az ve burnun nne ayna tutulmas, ince bir iplik tutulmas, yanan hastann azna ve burnuna yaklatrlmas, gs kafesinin kabarp kabarmadnn incelenmesi gibi yntemlerden yararlanlabilir. Solunumu duran kiiye solunumu geri dnnceye kadar yaptrlan solunuma yapay solunum (suni solunum) denir. Solunum durmasnda gaz zehirlenmesi, yangn,

18

vb durumlar etkense hastann hemen o ortamdan uzaklatrlmas gerekir. Solunumu duran kiiye tekniine uygun olarak kendi soluk havamz fleyerek veririz. Solunumla aldmz havann ierisindeki oksijenin tamamn kullanmayz. Solunumla attmz havadaki oksijen bir dier kiinin oksijen gereksinimini salamaya yeterlidir. YAPAY SOLUNUM: 1. Hasta sert bir zemine srt st yatrlr. 2. Az ii svazlanarak ierisinde kusmuk, toprak, yosun, krk takma di vb varsa kartlr. ene yukar kaldrlrken, ba hafif arkaya itilir. 3. Azdan solunum yaptrmak iin burun kapatlmaldr. 4. Derin bir nefes alnr. 5. Az hastann azna yerletirilir. Az ilk yardm yaplacak kiinin azn kav rayacak biimde apraz olarak yerletirilir. 6. Gsn kabarmasna yetecek iddette soluk verilir. 7. Ba yana evrilerek yeniden soluk alnr. 8. Bu ilem 3-4 saniyede tekrarlanr. Bu uygulama hastann kendiliinden solu numu geri dnnceye kadar srdrlmelidir. Yapay solunumun etkili olup olmadn gsteren en nemli iaretler: 1. Gsn kabardnn ve indiinin grlmesi 2. flerken hastann solunum yollarnn direncinin hissedilmesi 3. Soluk verirken hastann solunum havasnn hissedilmesi. Soluk verirken gsn kabarmasna yetecek kadar flenmelidir.

Yanak hastann yanana yaptrlarak yada bir ayna tutularak solup alp almad kontrol edilir.

19

Ba geriye gidince soluk borucu alr.

Ba geriye gidince soluk ve yemek borularnn durumu.

nce az iindeki yabanc cisimler kartlr. Sonra ba geriye itilerek solunum yolu alr.

20

Azdan aza yapay solunum teknii

KALP DURMASI Kalp durmas kalp atmlarnn ortadan kalkmas, kalbin ilevini yapamaz duruma gelmesidir. Nabz alnamaz.

Nabz 3 parmakla kontrol edilir.

21

Kalp masaj yaplrken: 1. Hasta sert bir zemine srt st yatrlr. 2. Eer bulunmas zaman kaybna neden olmayacaksa hastann ayaklar altna bir yastk konmas kann kalbe dnmesini kolaylatracaktr. 3. Gs kemiinin alt te birinin zerine el ayasnn topuk blm yerletirilir. Dier elin ayas onun zerine apraz olarak konur. Bir dier yntemde dier elin par maklar alttaki elin parmak aralarndan geirilerek kenetlenir. Parmaklar hi bir zaman gse dememelidir. En uygun nokta gs kemiinin alt te birinin zerinde orta hattr. Alt gs entiinin iki parmak zerindedir. 4. Dirsekler gergin tutularak kilitlenir. Uygulanan kuvvetin dorudan gs zeri ne gitmesi gerekir. Dirsekler alanmamaldr. 5. Normal bir yetikinde her darbede 4-5 santimetre bastrlmas yeterlidir. Omuz dan kuvvet uygulanarak gs kemiine bastrlr daha sonra kuvvet kaldrlarak g sn normal duruuna dnmesi salanr. 6. Tek kii yardm yaparken 15 kez gse bask uygulanrken iki kez azdan soluk verilir. Eer bebeklere kalp masaj ve yapay solunum yaptrlyorsa, yada ayn ilem iki ilk yardmc tarafndan yaptrlyorsa bu durumda 5: 1 oran uygulanr. 5 kez gse bask yaplrken bir kez azdan soluk verilir. 7. Sabit ve ritmik uygulama esastr. 8. Ani hareketlerden ve dzensiz uygulamalardan kanlmaldr. 9. Uygulamaya be saniyeden fazla sre ara verilmemelidir. Eer bir kii hem yapay solunum hem de kapal kalp masaj yaptracaksa: 1. Havayolu alr. 2. Solunum yoksa 5 saniyelik sre ierisinde iki uzun soluk verilir. 3. Kalp masajnn hz dakikada 80 -100 arasnda olmaldr. 15 kez kalbe bask iki kez azdan soluk vererek uygulama srdrlr. Eer iki kii birden ilk yardm yapyorsa: be kez kalbe bask uygulanrken bir kez aadan soluk verilmelidir. Kalp masajnn etkili olup olmad ilk yardmc tarafndan ah damarndan kontrol edilebilir. Bebeklerde kapal kalp masaj ve yapay solunum yaptrlrken:

1.

lk yardmn ABC'si unutulmamaldr.

2. Bebeklerin ba ok gerilmemelidir. Ar germe de solunum yolunu tkayc etki yapabilir. Boyun omurlarnn zedelenmesine neden olabilir.

22

3. fleme yanaklar iirilerek yaplr. Dorudan ve iddetle flenmez. 4. Nabz kontrol bilekten yaplr. 5. Bask gs kemiinin ortasna uygulanr. 6. Bebeklerde gs kemiine bastrlrken iki parmak kullanlr. 7. Gs kemii 2-3 santimetre bastrlr. 8. Oran 5: 1 olmaldr. Yani be kez gse bask uygulanrken bir kez azdan soluk verilir.

Kalbin gs kafesindeki yeri.

Elin kalbe yerletirilmesi.

23

Kapal kalp masaj iin elin yerletirilmesi.

Kapal kalp masajnda kalbin durumu.

ki kii ile hem yapay solunum hemde kapal kalp masaj yaplmas.

24

Kalp masajnn etkili olduu u belirtilerle anlalr. 1. Gse basn uygulanrken boyundan ahdamar nabznn alnmas 2. Hastann renginin dzelmesi 3. Ik etkisiyle gz bebeklerinin daralmas 4. Hastann kol ve bacaklarnda kendiliinden hareketlerin olmas. 5. Hastada i ekme hareketlerinin grlmesi. 6. Kalp atmlarnn balamas.

SUDA BOULMA Suda boulanlarn ancak ok iyi yzme bilenler tarafndan tekniine uygun olarak kurtarlmas gerekir. Yzme bilmeyenlerin suda boulanlara yardmc olmas mmkn deildir. Can simidi atlmas, bir dal uzatlmas, batmayan bir cisim atlmas yardmc olabilir. Yzme bilmeyen bir ilk yardmcnn kendi hayatn tehlikeye atmamas gerekir.

Suda kiinin tutulmas. br kol serbest kalr.

Yzme bilmeyenler suda boulmalarda hayatlarn tehlikeye atmadan yardmc olmaya almaldr.

25

OK Doku ve hcrelerin kanlanmasnn ve kan dolamnn bozulmasna bal olarak bir ok hayati olayn ortadan kalkmas durumuna ok denir. Kalp infarkts, iddetli kanamalar, ar sv kayb, byk yanklar, ar ishal, kusma karn ii iltihaplanmalarda, karn ve baa iddetli darbelerde, ar korku ve heyecanlarda ok grlebilir. Yank, karn ve gste byk ezici yaralanmalar, iddetli arya yol aan btn dier durumlar ok nedeni olabilir. Allerjik reaksiyonlar, alkol ve kimyasal madde zehirlenmeleri, karn ierisindeki organlarn yrtlmalar dier nemli nedenler arasndadr. okta huzursuzluk, endie, ar derecede susama, az kurumas, bulant ve kusma, gz kararmas, derinin soumas, nabzn zayf ve hzl olmas, solunumun yzeyel ve hzl olmas genel bulgulardr. Giderek bilin dzeyi deiik derecelerde kapanmaya balar. Kan basnc der. Yukardaki bulgularn herhangi biri ok olasln akla getirir getirmez okla ilgili dzeltici mdahalenin balatlmas gerekir. 1. Kanama durdurulur. 2. lk yardmn ABC'si yerine getirilir. 3. Eer imkan varsa hastaya oksijen verilir. 4. Hastann ayaklar altna bir yastk konularak kaldrlr. Ayaklar ok (azla ykseltilmemelidir. Eer ayaklar ykseltildiinde hastada solunum sknts balyorsa hemen indirilmelidir. 5. oktaki hastaya azdan bir ey verilmez. Eer ok susuzluk hissetmekte ise azn slatlm pamukla nemlendirilmesi mmkndr. 6. Battaniye ile sarlarak hastann mesi engellenmelidir. Hasta hi bir zaman srtna, beline, yanlarna scak su torbalar konarak stlmaz. Bunlar kullanlmas gerekiyorsa yatan altna konulur. Hasta btn olarak stlmaldr. 7. lk yardmc bir ka dakikada bir hastay ilk yardmn ABC'si ynnden deer lendirmelidir.

Scak arpmasnda hasta serin bir yere yatrlr. ok varsa, okla savalr.

26

KANAMALAR Kanama dorudan vcut dna yada vcut boluklar ierisine olabilir. D kanama kesilere darbelere bal olarak meydana gelebilir. En basit ve en etkili belki de en istenir kanama kontrol sarg bezi ile bask uygulamaktr. Kanayan blgenin zerine mikropsuz gazl bez bohalar konularak zerine elle yada sarg ile bask uygulanr. Eer mikropsuz sarg bezi yoksa eldiven, earp, tlbent gibi malzemeler de kullanlabilir. Kullanlan malzemenin temiz olmasna zen gsterilmelidir.

Sargnn almas

Kprck kemii

Baz kanamalarda kanama yeri zerine kaln gazl bez bohas konarak skca sarlmas kanamay durdurur.

Boyun

Kol

Bacak

Baz damarlar iin basn noktalar.

27

TURNKE YA DA BOUCU SARGI UYGULANMASI Turnikenin daima btn yollar denendikten sonra bavurulmas gereken bir uygulama olduu unutulmamaldr. Turnike mekanizma olarak doal bir yntem saylamaz. Eer dier btn yollarn denenmesinden sonra kanamann durdurulmas mmkn olamazsa turnike yada boucu sarg uygulamasna bavurulabilir.

Deiik turnike yntemleri olabilir. Turnike enli olmaldr. Zorunlu durumlarda turnikeye bavurulur. Lastik, kendir, kablo turnike olarak KULLANILMAZ. Sarg bezi, gen sarg, araf paras vb. turnike olarak kullanlabilir.

Turnikenin alttaki dokular ezme, damar ve sinirlere kalc zarar verme riski her zaman vardr. Kullanlan turnikenin ince olmamas gerekir. amar lastii, kendir, ince ip, bakr kablo, tel kullanlamaz. Turnikenin geniliinin 7-8 santimetreden az kk olmamas gerekir. Turnike kola yerletirildikten sonra yarm dm atlr. Sonra zerine dndrc ubuk yerletirilir ve tam dm atlr. Daha sonra bklerek boucu etki salanr. Dndrme ve sktrma ilemi kanama durana kadar yaplr. Daha fazla sklmaz. Kimi zaman kan basnc lm aralarnn manonlar da turnike olarak kullanlabilir. Eer uzak mesafeye iletilecekse turnikenin 15 dakikada bir alarak kola kan gitmesi salanmaldr. kanamalar Dorudan darbe, ezici darbeler, krklar vb durumlarda, mide lserinin yrtld durumlarda karn erisine ve gs ierisine kanama olabilir. Vcut boluklar ierisine olan kanamalara i kanama denmektedir. KANAMADA NE YAPILABLR ? 1. Hasta ba hafif aada ayaklar yksee kaldrlm olarak yatrlr. 2. Boazn skan eyler, kravat, yaka dmesi gevetilir.

28

3. Hastann rahatlatlmasna allr. 4. ok nlenmeye allr. 5. lk yardmn ABC'si ynnden gerekli zleme ve mdahaleler yaplr. 6. Hastada baka yaralanmalar ve darbeler olup olmad deerlendirilir. 7. Eer hastann bilinci kapal, solunum ve kalp atmlar normalse hasta koma yatna getirilir. 8. zerine battaniye rtlerek mesi engellenir. 9. Kusmuunda kan, ya da baka bir grnm varsa salk kuruluuna bilgi veri lir. Mmknse kusmuk rnei de birlikte gtrlmelidir. 10. Hasta en yakn salk kuruluuna iletilir. SALI DER KANAMALARI Sal deriye gelen darbeler sklkla kesik ve ezilmeler sonucu nemli miktarda kanama nedeni olur. nk kl dipleri klcal damar a bakmndan olduka zengindir. 1. Sal deri kanamalar dorudan basn uygulanlarak kolayca kontrol edilebil mektedir. 2. Eer yarann ierisinde krk ya da yabanc cisim varsa yarann zerine doru dan basn uygulanmamaldr. Simit sarg konularak salk kuruluuna iletilir. 3. ilk yardmn ABC'si ynnden hasta srekli yakn izlemede tutulmak zorunda dr.

Sal deri kanamalarnda sarg (Andrew'den). YARALAR Ak yarada kanama varsa kanama kontrol edilmelidir. Eer yara kirlenmise bol su ve sabunla ykanr. Yara blgesinin ierisine tentrdiyot vb. maddeler dklmemelidir. Yarann ierisinde krk kemik paralar varsa bu kemik paralar atlmaz. Eer yarada cam paralar, batc maddeler varsa bunlarn zerine bask uygulanmaz. Simit sarg konularak salk kuruluuna iletilir. Yaralanmalarda en tehlikeli etken tetanoz mikrobudur. Tetanos mikrobu yara bl-

29

gesinden vcuda girerek hastalk oluturur. Tetanos etkeni sadece pasl cisimlerde bulunmaz. Bu etkenin paketinden yeni km bir jilette de bulunmas mmkndr. Tetanosa kar en etkili korunma tetanoz as yaplmasdr. Tetanos as halk arasnda tetanos serumu ile kartrlmaktadr. Tetanos as koldan yaplmakta, herhangi bir ar ve yan etki yapmamaktadr. Koruyuculuu ok yksektir. Yaralanma tehlikesi olan herkesin tetanos as olmas gerekir. YANGINDAN VE YANMAKTAN KURTARMA Yanan kiinin ayakta durursa kan gazlarn solunum yollarna gitmesi, salarnn tutumas kolaylar. Tutuan bir kiinin hemen yere yatrlmas ve kendi evresinde yuvarlanmasnn salanmas gerekir. Bu yangnn snmesini salayacaktr. Alevler bu yolla ou kez sner. Alevsiz yanma ise kiinin hemen bir battaniye yada halya sarlmasyla sndrlebilir. Alevler sner snmez btn yanan elbiselerin hzla kartlmas gerekir. kartrken mutlaka kesilerek kartlmal, syrlarak kartlmas engellenmelidir. Syrmaya kalklacak olursa alttaki yank dokununun daha byk oranda zedelenmesine ve zarar grmesine yol alabilir. Kzgn madde sramas Ya, katran, zift, gibi maddeler vcuda sradnda kzgnsalar derideki yakc etkilerini souma dnemine kadar srdrrler. Bu nedenle bunlarn srad kol ya da bacan hemen souk su ierisine sokularak uzun sre bekletilmesi gereklidir.

Vcuda asit, baz vb. yakc maddeler dkldnde hemen bol su le ykamak gereklidir.

Yankta arnn azaltlmas iin souk su yeterlidir. Di macunu, sala ve dier eyler srmek tehlikelidir.

So uk uygulanmas Yanan blgenin be dakika ierisinde souk suyla yada souk uygulanmasyla yanma derecesinin ve ar arnn engellenmesi mmkndr.

30

YANIK VE HALANMALAR Yankta deri ve deri alt dokusunun scak ve scak su etkisiyle yada yakc bir etkenle harabiyeti sz konusudur. Scak, yakc kimyasal maddeler, elektrik akm yada radyasyon bu etkiyi yapmaktadr. Isya bal yanklarda: 1. Kii yangndan uzaklatrlr. 2. Yank zerindeki btn yank elbise blmleri kartlr. 3. Uygun havayolu salanr. Yz ve boyun yanklar, solunum sknts, ksrk, siyah ya da kanl balgam karma tehlike belirtileridir. Yankta arnn giderilmesinde sadece souk su musluunun altna tutulmas yeterlidir. zellikle salk kuruluunun yakn olduu durumlarda kabarcklar patlatlmaz. Kabarcklarn ierisindeki su mikropsuzdur ve patlatlmadka yarann mikrop kapmas sz konusu olmayacaktr. nc derece yankta yank blgesi zerine steri! rt rtlebilir. Yanklarda varsa hastann yz, bilezii, kolyesi kartlr. Hastann kusma olasl yksek olduundan azdan bir ey verilmemelidir. Ancak uzak mesafeye iletilecekse lk iecekler verilebilir. Bu hastann sakinlemesi kouluyla mmkn olabilir. Snmemi Kirele Yank Snmemi kire suyla karnca yakc etki yapar. Bu yzden tozlar mmknse hemen fra ile alnmaldr. Sonra bol su ile aralksz durulanmaldr. Gze Yakc Madde (Asit vb) Sramas Gze herhangi bir yakc madde sramas halinde var olan btn imkanla olabildiince byk miktarda su ile durulanarak uzaklatrlmas gerekir. Gzn suyla durulanmas ve ykanmas en az yirmi dakika srmelidir. SARGI VE ATELLER Sarglar kanama ve benzeri durumlarda kanama yerine basn uygulamak, yaray d etkilerden korumak iin kullanlan bez aralardr. Bez dnda bir madde kullanlrsa sarg szcnn nne yapld madde yada zellii konularak isimlendirilir (elastik sarg, al sarg gibi). Eczanelerde rulo ve paket halinde satlan deiik enlerdeki mikropsuz (steril)

31

gazl bezler bu amala kullanlr. Sarg iin kullanlacak bezin pamuklu, emici zellikte, seyrek dokunmu, yumuak ve tiftik brakmayacak cinsten olmas gerekir. Mikroptan arndrlm olmas esastr. Bandaj ise sargnn yerinde tutulmasn salamak zere kullanlan malzemedir. lkemizde her ikisi iin de sarg terimi kullanlmaktadr. 10x10 gazl bezler, 22x90 santimetrelik katlanm bezler bu amala kullanlabilir. En nemli sarglardan birisi gen sargdr. gen sarg kare biiminde, 70x70 veya 90x90 cm byklkte bir bezin keden keye kesilmesiyle yaplr. gen sarglarn hem turnike olarak kullanlmas, hem baa, kola, kalaya vb. sarg yaplmas mmkndr. Bunlardan ayn zamanda simit sarg da hazrlanabilir. Simit sarglar yarann ierisinde batc zellikte bir madde olduundan kukulanld zaman yada zellikle yara evresine bask uygulamak ama yara zerine basky engellemek istediimizde kullanlan sarglardr. Sarglarn ok sk, ok gevek sarlmamas gerekir. Ne zaman sarg yaplrsa yaplsn el ve ayak parmaklar akta braklmaldr. Eer el ya da ayak parmaklarnda uyuma, karncalanma, morarma gibi durumlar olursa sargnn kan dolamn engelleyecek kadar sk sarld anlalmaldr. Atel ya da allar iin de bu uygulama geerlidir. Ateller Ateller herhangi bir vcut blgesini hareketsiz hale getirmek istediimizde kullanlan desteklerdir.

gen sargnn katlan.

gen sargnn omuzda kullanm.

Omuz asks

32

Ba sargs

Gs sargs

El sargs.

Diz sargs

Kol sargs.

Dirsek sargs

Ayak sargs.

Kala sargs

33

Kulak sargs

Altene sargs

Gz sargs.

Gs sargs

Omuz sargs

El ve Kol sargs.

Dirsek sargs

Diz sargs

Kala sargs.

Ayak ve ayak bilei sargs

34

Yara iinde yabanc cisim varsa kullanlacak simit sarg.

Kolda iinde yabanc cisim olmas halinde sarg

Gs, karn ve gze saplanan yabanc cisimler ekip karlmaz. karlrken zarar verebilir.

35

Krkta ilk yardmn esaslar Krk kemik btnlnn bozulmasdr. 1. Kr k olup olmad belirlenmeden hasta yerinden oynat lmamal d r. Eer hasta krk blgesi hareketsiz hale getirilmeden kprdatlmaya allrsa krk ular nn, kemie yakndan ve paralel uzanm gsteren damar ve sinirleri kesilmesi tehlikesi olacaktr. Btn kas iskelet sistemi sorunlarnda atele almak gereklidir. 2. Hastann oturmasna, kendini srklemesine, saa sola hareket etmesine izin verilmez. 3. Krkta mdahale hastann bulunduu yerde yaplmaldr. (Hemen oradan uzaklatrmay gerektiren, hastann ve ilk yardmcnn hayatn tehlikeye dren bir durum yoksa) 4. Hasta tanmadan nce krk blgesi hareketsiz hale getirilmelidir. ki yandan tahta destekle krn iki tarafndan balanarak krk hareketsiz hale getirilebilir. Gere inde bacak krklarnda olduu gibi salam ve krk bacak aralar desteklenerek tahta at ellerle birlikte balanabilir. 5. Krk blgenin tesinde nabz, duyular ve kanama kontrol edilmelidir. 6. Ak krklarda kanama varsa kanamann kontrol edilmesi gerekir. 7. Krk blgelerinde kopmu kemik paralan varsa dokunulmaz. Kas iskelet sistemi ile ilgili darbelerde atele alma nedenleri: 1. Hareketi engelleyerek krk varsa evre yaplarn zedelenmesini nlemek 2. Ary azaltmak 3. Kapal krn ak krk haline gelmesini engellemek 4. Kanama ve ilik varsa azaltmak

Krk kol tesbiti (Andrew'dan).

36

Bacak kr

Bacak krnn hareketsiz hale getirilmesi.

Omurga kr.

Diz kapa kr.

37

Pelvis krnda tesbit.

Kol krnda tesbit. IKIKLAR

ncinmelerle kol asks.

Eklemi meydana getiren kemiklerden birisinin herhangi bir etki sonucu normal yerinden kmasna kk ad verilmektedir. kklarda balca bulgular: 1. Ar, zellikle hareketle ok artar. 2. Yapsal ekil bozukluu grnm 3. Hassasiyet 4. ilik (Erken dnemde olmayabilir) 5. Hareket kstll yada hareketin btnyle ortadan kalkmas olarak sralanabi lir. kn anatomik yapy iyi bilen kiiler tarafndan yerine oturtulmas gerekir. Eer bu yapy iyi bilmeyen deneyimsiz kiilerce oturtulacak olursa eklemin bozulmasna, balarn incinmesine neden olunabilir. Omuz knda olduu gibi alkanlk k ortaya kabilir. Alkanlk knda eklem herhangi bir sarsnt ve ufak bir zorlanmada yuvasndan kar. Tesbit edilmeli, hekime iletilmelidir.

38

BURKULMALAR Bir eklem hareket snrn tesinde zorlanmaya uradnda eklem balarnda yrtlmalar ve kopmalar olabilir. Sklkla ayak bilei ve dizde meydana gelebilir. Ar, hassasiyet, ilik, bazan morluk olabilir. Ar nedeniyle eklem hareketlerinde kstllk olur. Tesbit edilmeli, hekime iletilmelidir. BA VE BOYUNDA DARBE VE YARALANMALARDA LK YARDIM Kafadan, burundan, kulaktan su ve kan gelip gelmediine baklmaldr. Gz evresinde gzlk gibi morarma olup olmad da nemlidir. Baa darbe geldiinde, baylma olmas, gzbebeklerin byklnn birbirinden farkl olmas ok nemlidir. Uyku hali, nabz yavalamas zaman geirmeden salk kuruluuna iletmeyi gerektirir. Kafa yaralanmalarnda hastann durumunun deerlendirilmesinde kullanlabilecek en yi gsterge bilin dzeyidir. Kafa ve beyin zedelenmelerinin belirtileri: 1. Bata i ve arpma izinin olmas 2. Darbeden sonra bilin kayb olmas 3. Pskrr biimde kusma 4. Gz bebeklerinin byklklerinin farkl olmas 5. Devam eden baygnlk hali 6. Nabzn zayflamas Krk olmasa bile bilin dzeyinde deiik derecelerde bozulma, nabzn dakikada 60'n altna dmesi, acil tbbi tedavi gerektiren durumlardr. Boyun kr Boyuna iddetli darbe, boyun zerine dme boyun hareketlerinin olmamas boyun krndan kukulandrmaldr. Boynu zerine den, boynuna darbe gelen herkeste boyun kr akla gelmelidir. Boyun krna yol aan en nemli nedenlerden birisi de ani frenlerdir. Ani frenler srasnda boynun hzla ne ve arkaya hareket sonucu boyunda krk meydana gelebilir. Boyun krklarnda hastann boynunun mutlaka boyunlukla desteklenmesi ve hareketinin engellenmesi gerekir. Boyun kr olan hastay yerinden oynatmaynz. nk krk boyun omurlarnn oynatlmas nemli bir siniri keserek solunumun yeniden dzelemeyecek biimde durmasna ve hastann lmesine neden olabilir. Boyun kr olanlar ancak bu konuda eitim grm olan salk personelince tanmaldr.

39

VCUT BOLUKLARINA YABANCI CSM KAMASI VE VCUDA YABANCI CSM SAPLANMASI Kulaa yabanc cisim kamas Kulaa yabanc bir cisim kamas halinde eer bitkisel bir madde ise (fasulye, nohut) su ile slatlmamaldr. ierek kmas gleebilir ve ileri derecede zarar verebilir. Salk personeli bunu kolayca kartacaktr. Daha nceden akt bilinen bir kulaa hekim muayenesi olmakszn hi bir sv damlatlmaz. Kulaa canl bir bcek kamas durumunda kulak deliinin nne karanlk bir ortamda el feneri tutulmas yardmc olabilir. Kulak tarafna yatlmas yarar salayabilir. Baparman girebilecei yerden teye hi bir yabanc cisim kulaa sokulamaz. Kulak kartrlmas tehlikelidir. Sarla ve nemli merkez sinir sistemi iltihaplanmalarna neden olabilir. Karn ve gse, gze ya da dier blgelere yabanc cisim saplanmas

Vcuda saplanan yabanc cisimler ekilip, kartlmaz. Karn ve gse, kollara, gze yabanc cisim saplanmas halinde ekip kartlmaz. Eer ok uzunsa ucu kesilir ve evresi simit sarg ile desteklenerek hareketi nlenir. Daha sonra salk kuruluuna iletilir. Saplanrken kesen kesici aralar ekerken de kesecei unutulmamaldr. Gze saplanan cisimler de kesinlikle ekilip kartlmaz. Ancak uzmanlarca ve ameliyathanede kartlan yabanc cisimler organn grecei zarar en aza indirir. Sadece yanaa saplanan yabanc cisimler az ierisine ileri derecede kanama yapyorsa ve bu solunum asndan tehlikeli ise kartlabilir. Bunun dnda vcudun neresine saplanrsa saplansn yabanc cisimler ekip kartlmaz. Olta saplanmas

40

Eer ele ve vcudun herhangi bir blmne olta sapland ise sap kesilir, ucu itilerek derinin bir dier blmnden kancal ksm dar kartlr. Daha sonra dar kan kancal ksm ekilerek olta dar kartlm olur.

Oltann karlmas

ZEHRLENMELERDE LK YARDIM Zehirlenmede en ok ocuklarda grlmektedir. Zehirli etkisi olabilecek maddeleri ocuklarn ulaamayaca yerlerde tutmaldr. Zehirlenme en nemli konulardan birisi zehirlenen kiinin hastaneye ya da salk kuruluuna gtrlrken evresindeki ila, kutu, kusmuk rnei vb'nin de birlikte gtrlmesidir. nk bazan zehirleyici maddenin tannmas zgl antidotunun kullanlmas olana verir ve zaman kazandrr. Zehirlenmeyle ilgili ilk yardmda yaplacak en nemli uygulama zehirin mmkn olduunca sulandrlmas ve vcuttan dar kartlmasdr. Bu kusturma ile salanacaktr. ANCAK BAZI DURUMLARDA KUSTURMA OK TEHLKELDR: 1. Hastann bilinci kapal yada yar uykulu halde ise kusturulmaz. 2. Hastada havale varsa kusturulmaz. 3. Hasta yakc madde iti ise kusturulmaz. nk kusmuk karken yanma dere cesi artacaktr. 4. Petrol rn ien hasta kusturulmaz. (Gazya, gazolin, akmak benzini). GAZ ZEHRLENMELER En sk grlen gaz zehirlenmesi karbonmonoksit zehirlenmesidir. Karbonmonoksit renksiz ve kokusuz bir maddedir. Gazya, odun, ev inde mangal yaklmas, oh-

41

ben yanmas, kmr, hatta doal gaz yanmas srasnda aa kabilir. zellikle bunlarn oksijenden fakir ortamda yanmalar karbon monoksit oluumunu kolaylatrr. Halk arasnda kmr al olarak bilinen mangalda yanan kmre bal zehirlenmeler de karbonmonoksit zehirlenmesidir. Byle bir durumda kiinin hemen karbonmonoksitin etkisinden kurtarlmas ve ak havaya kartlmas gerekir. lk yardmcnn da karbonmonoksit zehirlenme riskine kar kendisini korumas arttr. Hemen camlar almal, actmyorsa krlmaldr. Hasta mmkn olan hzla ortamdan uzaklatrlmaldr. Ak havaya kldnda yada tehlikeden uzaklatrldnda ilk yardmn ABC kural yerine getirilir. YILAN SOKMALARI lkemizdeki ylanlar genellikle zehirsizdir. Ancak herhangi bir durumda ylann btn olarak salk kuruluuna iletilmesi tannmas bakmndan nemlidir. Hastann hemen sakinletirmesi, sakin olarak yatrlmas gerekir. Hastaya alkol verilmemelidir. Yara bol su ile ykanmaldr. Derideki ime olaslna kar btn bilezik ve yzkler kartlmaldr. Sokma blgesindeki iliin st ve alt kenarlarna 5 er santimetre uzaklktan turnike uygulanr. Bunun iin lastik tpler uygundur (Damar ii ine yaplrken kullanlan lastik tpler). Bu turnikelerin toplardamar dolamn engelleyecek ancak atardamar dolamn engellemeyecek sklkta olmas gerekir. Hastann yrmesine zin verilmez. Isrlan kol ya da bacak atele alnr. Di izleri arasnda uzunluuna yarm santimetre derinliinde ve bir santimetre uzunluunda bir kesi yaplr. Bunun iin mikropsuz bir ara kullanlr. Zorunlu olmadka az kullanlmadan buradan yeterince kanama salanr. Eer zel emici bir ara varsa o kullanlabilir (Balonlu basit emici aralar). HAYVAN ISIRIKLARI Isran hayvann ldrlmeden balanmas arttr. Bu zellikle kpek ve dier evcil hayvan srklarnda nemlidir. En yakn salk kurutuuna iletilerek verilen talimata gre alama ve dier uygulamalar yerine getirilir. Isrk yerinin bol su ve sabunla ykanmas yarar salayacaktr. Bunun dnda herhangi bir uygulama gerekmez. Tanrken srlan bacak atele alnmal, hastann yrmesine izin verilmemelidir. ARI SOKMASI Ar ve benzeri bceklerin sokmas sonucu kant, kzarklk, ar ve ilik meydana gelir. Baz kiilerde 24 saate kadar gecikebilen allerjik reaksiyon olasl akldan kartlmamaldr. Ar reaksiyon olan kiilerde bbrek fonksiyonlarnn yakndan izlenmesi gerekir.

42

Eer varsa inesi hemen kartlr. Bu karma srasnda inenin ucunda olan zehir kesesinin svazlanarak zehrin boaltlmamasna zen gsterilmelidir. Zehir kesesi ile ine arasndan cmbzla tutularak kartmak en iyisidir. Yara sabunlu su ile ykanr. Arnn kaldrlmasnda buz uygulanmas yararl olabilir. oklu sokmalarda, gz evresi ve az evresindeki sokmalarda hasta salk kuruluuna iletilmelidir. AKREP SOKMASI Ylan sokmasnda olduu gibi davranlr. Kol ya da bacak hareketsiz hale getirilir. Akrep serumu uygulanmak zere en yakn salk kuruluuna iletilir. Btn bcek sokmalarnda ve hayvan srklarnda tetanoz riski vardr. Bu durumlarda tetanoz as yaplmaldr. SICAK ARPMASI Scak kramplar Bacak kramplar ar scakta fazla egzersiz yapan kiilerde grlr. D ortam scakl fazla olmad halde ar egzersiz yapan kiide de olabilir. Aniden balayan kramplar meydana gelir. Ar ve hareketi kstlayc ar olur.. Hasta serin bir yere alnr. Srt st yatrlr. Hastann dorudan tuz almas sakncaldr. Su ierisinde eritilmi ishal tozlar yararl olabilir. Yoksa bir litre suyun ierisine ya da meyva suyuna bir ay ka tuz atlarak hazrlanan iecekler verilebilir. Arl kaslara masaj yaplmaz. Hasta yapt ie dnmemeli ve dinlenmelidir. Scak arpmas: Ar scak etkisinde kalan kiilerde bulant, kusma, baars ile belirgin tablo ortaya kar. Deri soluk nemli ve souktur. Nabz hzl, hipotansiyon ve huzursuzluk gibi hafif hipovolemik ok belirtileri grlebilir. Hasta hemen serin bir yere alnr. Srt st yatrlr. ok belirtileri varsa ayaklar ykseltilir. lk yardmn ABC'si ynnden izlenir. Azdan sv balanr. SOUK VE DONMA Ellerin ve burnun mesi: Ar souk etkisi altnda ellerin ve burnun ar morarmas ve mesiyle giden durumlarda ellerin koltuk altlarna sokulmas burnun avu ilerine alnmas yarar salayacak bu blgelerin normal vcut ssna dnmesini kolaylatracaktr. Yzeyel souk arpmas: Deri mumsu bir grnm alr. Dokunmakla serttir. Ellerde kntlk hissedilir. Be-

43

nekli bir morarma sz konusudur. ilik ve kabarcklar olabilir. Hasla scak bir yere alnr. yen blgenin yine vcut ssyla stlmasna allr. Dorudan s kayna ile, kuru s kayna yada radyant syla stlmamaldr. Bu blgelerin ovulmasndan, masajndan kanlmaldr. Kabarcklarn kuru, steril sarglarla rtlmesi yarar salar Souktan donan blgelere kesinlikle herhangi bir merhem srlmemelidir. Derin souk arpmas, ksmi donma: Bu blge beyaz ve sert, souk grnmdedir. Dokunmakla duyulanm yoktur. Bu hastann tanmas srasnda donan blgeyi donmu olarak brakmal, travmaya uramas engellenmeli ve hemen yakn salk kuruluuna iletilmelidir. Eer yaknda salk kuruluu yoksa ve ulam saatler srecekse: 37.7-40.5 arasnda deien sdaki suda donan blge yeniden stlmaldr. Istldktan sonra zerine steril sarg konur. Travmaya urayan ekstremite yastkla kalp seviyesinden yukarya kaldrlr. Donan blge souktan ve soyulmaktan korunur. Souktan donan kol veya bacan veya blgenin karla ovulmas, masaj yaplmas tehlikelidir. Dorudan s kaynana tutularak stlmas tehlikelidir. Kabarcklarn patlatlmas tehlikelidir. Merhem srlmesi tehlikelidir. Sk bandaj yaplmamaldr. Hasta kesinlikle sigara imemelidir. Donan blgenin yeniden tlmemesi, souk etkisinde kalmamas iin gerekli nlem alnmaldr. Hastann rzgardan korunan, kapal bir yere alnmas salanmaldr. Btn slak giyecekleri kartlmaldr. Hastann souu geirmeyen materyal ve battaniyelerle sarlmas gerekir. Azdan scak iecekler, ekerli eyler verilmelidir. ALKOL VERLMES OK TEHLKELDR. yice sarlarak salk kuruluuna iletilmelidir. HAVALELER Havaleler ya ocuklarda yksek atele seyreden bulac hastalklar srasnda atee yada sara gibi hastal olanlarda olduu gibi dorudan merkez sinir sistemindeki bir bozuklua bal olarak meydana gelebilir. Yksek atee bal havaleler en ok 6 ay ile 3 ya arasnda grlmektedir. Bebeklerin beyinleri vcut ss artmna kar duyarldr.

44

Yksek atee bal olanlarda atein drlmesi gerekir. Bu amala ocuun kol ve bacaklar slak tlbentle silinir. Eer bu yeterli gelmeyecek olursa btn vcudun souksu ile silinmesi gerekebilir. Epilepsi (Sara) Epilepsi ya da sara nbetlerinde hasta herhangi bir an ve yerde birden bire lk atarak ya da herhangi bir uyar vermeksizin kol ve bacaklarda kaslmalarla yere der. evre ile ilgisini keser ve gzlerini bir noktaya diker. Kaslma srasnda dk ya da idrar karabilir. Az kpklenebilir. Dme srasnda evrede onu yaralayabilecek etkenler varsa tehlikeli biimde yaralanabilir. Epilepsinin nedeni beyindeki bir odan anormal uyarlar gndermesidir. ehredeki yaralayc cisimler uzaklatrlmaldr. Eer mmknse diler arasna bir mendil konulabilir. Ancak bunu yaparken parmak aza sokulmamaldr. Aza madeni asn, diler arasna tahta vb konmaya kalklmamaldr. Diler kenetlendi ise kak sap yada baka bir eyle amaya kalkmamaldr. Katlma nbetleri Bebeklerde geici solunum durmasyla belirgin ve bilin kayb ile grlen nbetlerdir. Daha ok ar, fke, ar alama durumlarnda ortaya kar. Genellikle sorun yaratmaz. Ancak baka nedenin olmadndan emin olunmas iin ayrntl hekim deerlendirmesi gerekir. HIKIRIK Diyafram kasnn kaslmasyla meydana gelen bir durumdur. Basit hkrklar soluun tutulmasyla ya da bir miktar su iilmesiyle geer. Eer hkrk fazla ise bir ke-se kadna uzun sureli soluk alnp verilmesi hkrn gemesini salayabilir. GS YARALANMALARI Dier yabanc cisim saplanmalarnda olduu gibi gse saplanan yabanc cisimler de ekilerek kartlmaz. Ancak gste bir delik var ve buradan emici bir ses geliyorsa, hemen geirgen olmayan bir sarg ile bu deliin kapatlmas gerekir.

45

KAYNAKLAR

1. 2. 3.

Andrew, R. The Hamilyn First Aid Book, Hamilyn Paperbacks, Middlesex, 1981. --, First Aid. Tha Authorized manual of St. Johnambulance association and the Biritish Red Cross Society, Mills and Lacy Ltd. London, Bilir, N., Gler, . Temel ilk yardm bilgileri (ii, ustaba ve teknisyenler in), Etibank Alminyum letmesi Messesesi, Eitim Md. Yaynlar, 230-521/6, Sey diehir, 1988. The British Red Cross Society, Firs Aid Manual, III. ed. London, 1982. Bilir, N., Gler, . yerinde ilere Uygulanan lk Yardm Eitim Programnn, Uygulamaya Katlanlarn Eitim Dzeylerine Gre Ayarlanmasnn nemine Y nelik Bir alma, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, i Sal ve G venlii Sempozyumu, 4 -10, 5,1988., Ankara, 1988. Gler, . Salk Asndan nsan Vcudu, V yaynlar, Verso Anonim irketi, An kara, 1986. Bilir, N., Gler, . Temel lk Yardm Bilgisi, Orta renim Dzeyi, D. Basama, Salk Bakanl, Ankara, 1991. WH0, International Medical Guide For Ships, 2. ed., WH0, Geneva, 1988. American Heart Association, Standards and Guideliness for cardiopulmonary resucitation (crp) and emergency cardiac care (ECC), JAMA, 255, 2905,1986.

4. 5.

6. 7. 8. 9.

10. -, AHA, Standards and guidelines for cordiopulmoner resuscitation (CPR) and Emergency Cardiac Care (ECC) JAMA, 255, 2905,1986. 11. Gler, ., Bilir, N., Ate ., Ate, M., Ravakhah, K., Razminia, M., Eruvan, R. l kokullar iin Temel lkyardm Bilgisi, Ankara, 1992. 12. Gler, . Bilir, N. Eczaclar iin Temel lkyardm Bilgisi, Ankara Eczac Odas ya yn, Ankara, 1992. 13. Gler, . Bilir, N. Yrkan, T. First Aid Medical Documentation Center, Ankara, 1993. 14. Gler, . Bilir, N. Yrkan, T. Firs Aid, Bahelievler Rotary Club, Ankara, 1993. 15. Gler, . Bilir, N. lkyardm, Hatibolu Yaynevi, Ankara, 1993. 16. Gler, . Bilir, N. Temel lkyardm Bilgisi, D. dzeyi, Etibank, Ankara 1993. 17. Gler, . Bilir, N. Temel ilkyardm Bilgisi, C. dzeyi, Etibank, Ankara, 1993 18. Gler, . Bilir, N. Temel lkyardm Bilgisi, B. dzeyi, Etibank, Ankara, 1993. 19. Gler, . Bilir, N. Temel lkyardm Bilgisi, A. dzeyi, Etibank, Ankara, 1993.

46