hCI\

C an Yaynlar: 1696
Trk Edebiyat: 496

Osman ahin, 2007

Can Sanat Yaynlar Ltd. ti., 2007

l b.o3.toor
-'l-:A-\k\A'

Osman ahin
AGIZ iiNDE DiL GiBi
ACI DUMAN
BTN YKLER

1. basm: Aralk 2007

YK
Yayma Hazrlayan: Faruk Duman
Kapak Tasarm: Erkal Yavi
Kapak :Qzeni: Semih zcan
Dizgi: Glay Y ldz
Dzelti: Nurten Snmezcan
Kapak Bask: etin Ofset
Bask ve Cilt: zal Matbaas

ISBN 978-975-07-0875-6

CAN SANAT YAyNLAR

DAGITIM, TiCARET VE SANAY LTD. T.

Hayriye Caddesi No. 2, 34430 Galatasaray, stanbul
Telefon: (0212) 252 56 75 - 252 59 88 - 252 59 89 Fax: 252 72 33
http://www.canyayinlai.com
e-posta: yayinevi@canyayinlarLcom
YAPIM,

CAN YAYNLARI

OSMAN AHN 'N

CAN YAYINLARI'NDAKI
TEK KTAPLARI
.

GEN BR NEHRN AKII: YA KE / deneme

MAHER / 1998 Yunus Nadi Oyk. Odli!:
.
LM OYUNLARI /2003 Yunus !l[ adi Oyk Odl
KIRMIZI YEL - ACEA MIRZA / yk
SONUNCU IZ / yk

ahin, 1940'ta Mersin'in Aslanky ilesinde dodu.

Dicle Ky Enstits'n, Gazi Eitim Enstits Beden Eitimi
Blm'n bitirdi. Dou, Gneydou, Malatya, zmit, stan
bul liselerinde spor retmenlii yapt. 12 Eyll 1980'den son
ra srgn edilerek res'en emekli edildi. Bir eletiri yazs y_
znden bir buuk yl hapis yatt. Krmz Yel ile TRT 1970 y
k Byk dl'n, Az inde Dil Gibi ile 1980 Nevzat s
tn yk dl'n, Selam Ateleri ile 1992 mer Seyfettin
yk dl'n, ve 1993 yl Sait Faik Hikaye Armaan'n,
Maher ile 1998, m Oyunlar ile 2003 Yunus Nadi yk
dlleri'ni kazand. 1979 9. Uluslararas Ankara Film Festiva
li'nde, sinemamza yapt katklardan tr Aziz Nesin
Emek dl ile, 1999 36. Antalya Altn Portakal Film Festiva
li'nde Yaam Boyu Altn Portakal Onur dl ile onurland
rld. 1999 ylnda Truva Kltr ve Folklor Dernei'nce Anado
lu folklorn yaptlarnda ustaca iledii iin yln edebiyat
dl ile onurlandrld. Krmz Yel, Den Rde Vinden (1984)
adyla sve'te, birok yks Polonya, Macar, Alman, Fran
,sz, Hollanda dillerine evrilerek yaynland. Yazarn on
yks Tales From Taurus adyla ngilizce yaynland. Kaya
lara Vurmu Suretin yks Mersin Devlet Opera ve Balesi'n
ce Kralie Aba adyla baleye uyarland. Yazarn bu gne dek
yirmi iki yks filme alnd, bu filmlerin bazlarnn senar
yolarn kendisi yazd. Filmler yurtii ve yurtd film festi
valIerinde sinemamza otuzdan fazla dl kazandrd.
Osman

NDEKLER
AGIZ NDE DL GB
Azkrler

. .

11

Obruk Bekisi

. . . .

. .

19

26

Tomruk

. "

Namus Eri

zl Hamurlar
.

"

. . . . . . . . "

Az inde Dil Gibi

Gmlek

Irgat Erleri

Hemeri

. .. . . . . . . . . . . "
.

. . . . . . . . . . . . . . . . 37

56

64

. . . . . . . . . . 69
.

. 73

; . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

. .

Ocana Dmek .

zmir Bekir

. .

. . . .

. . .

. .

. .

. ' . . . . . . . . . . . . . 94

ACI DUMAN
. .

Ustahmet elii . . .
Makam Talar . ..
.

Ac Duman .

. . . "

Yrk Ana

. . . "

. . . . . .
.

. . . .. . .
.

. . . . 103

. . . . .

. . . . .
.

. . . . . .. . "

. "

. . . . 113

. .. . '.' . .. 124

. . . . . . . . . . . 139

. .

. .

. .

. . . . .

. .

. . . 151

Kann Masal . .

. . .

. . . . .

.. . . .

. . .. . .

Kr Glan

Kanl Garo . . . . . . . . . . . . . .
'
Zaman Sulusu . . .. . . . . .

. . . . . . .. .. . . .

. .. .

. . . .

. . .

. . .. . .

Sar Sessizlik .
Beyaz kz

. .

. .

. . . . . .

. .

..

.. . . . . . .
.

174

. . .185

. . 158
.

. . 193

. . . . .. 198
.

. . .. . .. . . . .. . ."

..205

r
r

AGIZ iiNDE DiL GiBi

r
,-o

. Basm, Cem Yaynevi, 1980

Azkrler

Derin sel yatandan yukar ar admlarla kt

lar. kisi de ksa boyluydu. kisi de ac bir anya bat
mlar gibi kederli balarn ne emilerdi. ;,
Kadn olan nden gidiyordu., Bir kazma ile k
rek atmt omzuna. Pei sra gelen ocuk, kvrck
kara sal, iri parlak gzyd. Koltuunun altna
katlanp drlm, renkli, yepyeni bir kl uval al
mt. Anasnn ard sra yryordu.
, kisi de yorgund.u. kisinin de gsleri solukluy
du, azlar bymt.
Kuru, ok kuru, yakc bir de scak vard havada.
Yukarda' ne bir bulut, pe de bir rzgar vard stleri
ne azck. olui serinlik decek. Koyak tabann
boydan boya kaplayan ak akl talarnn stne vu
ran gne, glenmiesine daha bir parlyor, insa
nn gzn alyordu. Ancak, ana ile olun ne scaa,
ne de yorgunlua aldrdklar vard. Birbirlerinden
habersiz iki yolcudan farkszlarm gibi hi konu
madan, kendi hallerinde dalgn, sessiz yryorIard.
Elleri yzleri biraz temizceydi. Giysileri yeniydi.
Kazmayla krekleri, bir de drlp katlanm kilim
nakl kl uvallar olmasa, onlarn bir dne ya
da davete gittiini sanabilirdi insan. Oysa deildi.
Sca da aan derin bir keder vard ikisnin de y_
znde. Kadnn kmr karas kvrck salar, beyaz
11

bartsnn altndan kalasna kadar sarkmt.

Kadn, gzlerini ksyordu bazen. O ksta dudakla
r kprdyor, yanaklar titreyip seriyordu. Alad
alayacak bir hali vard. Terli yzn arada bir sili
yor, hep uzayan, ksalmayan, ince bir inilti, ince bir
at gibi yryordu.
Sel yata gerilerde kald. am ormanlaryla kap
l, sk glgeli bir yola girdiler. Orman serindi, uuldu
yordu. ri dall gvdeleriyle gkleri tutan iri, dev am
aalarnn dipleri sakz ve reine kokuyordu.
leride, yola dirsek vermi iri bir kayalk vard. O
kayaln dibine varnca durdu kadn. Omuzlarn
rtan kazmayla krek ykn yere indirdi. Y z,
omuzbalar bol terliydi. Bartsnn ucuyla nce
olunun, sonra da kendi yznn terini sildi.
- Yoruldun mu oul, dedi, ksk, kederli bir ses
le. Yoruldun mu Memedimin andac? Anan bl
n yesin senin...
ocuk, yorgun olduu halde iindi.
- Hi yorulur muyum Ana? Bu yol ne ki? Daha
bir bu kadar yol giderim.
Olunun iinmesi, anann houna gitmiti. Ba
rtsnn ucuyla olunun yzn tekrar yelleyi
verdi.
- Sk diini biraz, dedi. Babana varmamza az
, kald. Sk diini...
ocuk yant vermedi. Isdar tezgahnda yeni do
kunmu kilim renkli kl uval yere atp stne
oturdu. Ayandan karalastik pabularn kard.
Pabu ilerine toz toprak dolmutu. Tozu topra sil
kelemeye koyuldu.
Ana, her zamanki o dalgn, sessiz haline. dn
mt gene. kide bir evresine, ormaria, kardaki
iri da katlarna bakyordu. Her bakn.n ardndan,
12

uzun bir anlatma geecekmi

gibi soluklanyor' derin derin i geiriyordu.
Havada kular dnyordu. Ar
kular, krlang
lar, atmacalar, doanlar... ok
ilerideki dalarn s
tne masmavi, cam gibi par
lak bir gk
otur
u t . arda, tepesi ormanlarla kaplyz
bir dan
.
. u. rl
yuz
ufakl saysz maaralarla pet
eklenmiti.
Ve dan n, sipsivri uurum
lu kayalklara bak
yordu.
Ana evresine, uzaklara bir sr
e daha baktktan
sonra genie bir soluk koyver
di nne.
,
- Hey gidi gnler, hey gidi! ded
i
ken
di
k

dine.
.
Kim
derdi ki bugnleri de greceiz
... Vaktiyle bura
lard:n ge?di oul. Babanla
u ormana, ite ite,
.. . gumuz yold
,: yurudu
an yrr, kaak oduna gider
dk. Sen kktn, sen srtmd
aydn o zamanlar
Hep alardn. Ah u ormann,
yolun az dili olsa d
sylese, kim bilir ka ocukluk
sesini duydu senin
'
kaa?..
a sustu. Bir sre daha derince
soluklanp i
.
gerd
kten sonra kazmayla krei om
zuna ald.
- Fazla oyalanmayalm yavrum
, dedi. Gn
len oldu. Bu gidiin bir de dn
var. Baban bek
letmeyelim fazla...
ocuk, pabularn giydi. Kilim
renkli kl uval
n koltuklayp doruldu. Kayalk
tan ayrldlar.
Oman ktktan sonra iki yan
bolca ota, alya
kesm toprak bir yola girdiler.
Ortalk delice yaban
otu ve scak kOkuy rdu. Kr ay
, kekik, yavan, kr
?
yonca kokuyordu. Iri dall kan
aklar, otlar baldrlar
n dvyor, kanak ularndan
incecik pamukuklar
.
uuordu. Ileride bir karamk
alsnn tepesine bir
takck kuu tnerti, hi km
ldamadan duruyordu.
O alya oka ku konuyor olm
alyd. Tepe dallar

13

r
r
apak, aktma kirelenmi ku pislikleriyle doluydu
nk. Yukarda hava tutumu yanyordu. Aala
ra am gitmi sarmaklar, susuzluktan yorgun
dm kollar rnei, canszdlar. Yapraklar birer
ikier drlp ufalmt. Yaz ortalar olmasna kar
n, gerilerde gkyz ile az aza gelmi, duman
l balar henz kar yknden kurtulamam iri Bol
kar Dalar grnyordu. Ve dalarn sivrilikleri
oralarda mavi gn ufkunu daha da yukarlara it
mi gibiydi.
Ana, gene nden yryordu. Dalgnd. Her so
lukta bir baka dnyay yayor, alglyor gibiydi.
Her an iinden geen bir an kprtsn, bir dnce
yi yakalamak istermi gibi duyarl bir gzle iki yan
na bakyordu. Baklar bazen dalgnlayor, bazen
de diline vuruyor, konuuyordu.
- imdiye ayan olmutur babana geleceimiz
oul, ayan olmutur mutlaka ... Dn geceden beri
dimdik ayaktadr o imdi. Ah Me:rp.edim, ah kocam!..
Nasl da aracaksn olunu grnce kim bilir, nasl
da? . Bak bak, kara olum, kara Mustafam by
m, adam olmu da, beni almaya gelmi diyecek.
Olum, diyecek, Mustafam diyecek. Diyecek... Sab
ret Memedim, az daha sabret!.. Sana varp, kavu
mamza az kald. Sabret...
Mustafa ocuk anasnn konumalarndan ha
bersiz, gerilerde kalmt. nnde ardnda uuan
krmz kanatl, boz benekli ekirgelere bakyor, ku
talyor, kovalyordu. Yolculuu bir tr oyun etmiti
kendine. Sonra da gerilerde kaldn fark edince
, i, ban sana soluna
hzlanyor, krpe spalar rne
evirip dndrerek, bir kouda anasna yetiiyordu.
Ana, anlarla doluydu. Dhlgn, kederli bir dnya
da sessiz admlarla yryor, kendi kendine, az sonra
14

i'

varaca kocasyla konuuyordu.

- Y rmek, adm almak nasl da yakrda sa
na? N asl da?.. Oturmak sana yakrd. Herbir eyin
yn-yakydn sen. Tuttuun baltalarn sapna,
deme erkein avucu yetimezdi. O akmakta
kavlarn, bilei talarn hala sandmn dibinde du
rur. Srtna aldn ar odun ykleriyle nasl da ka
ranlklar yze yze kar gelirdin Memedim ? Nasl
da? Kendi ellerimle elini ayan ykar yurdum. Te
rin erkek erkek, alaamh bir ho kokard. Ttn ta
bakan nne an daha bir hotu... Hey gidi yok
luk, hey gidi... Bir trnak geim uruna insana bin
bir trl takla attran yokluk, adn batsn...
Kadn, anlarna daha fazla batmaktan ekinir
mi gibi gene sustu. Derince soludu. Dilinin ucuna
geliveren szckleri dertli dertli ah ekilerin solu
unda koyverdi.
ocuk gerilerde kalmt. Renkli kl uvaln ba
nn stne emsiye rnei amt. Batan baa
renk ve nak ykyd kl uvalo Gnete morlu, sa
rh, krmzl, pembeli, yeilli renkleriyle tutumu
yanyordu.
Kadn, kazmayla kreini sa omzundan sol om
zurta ald. Hem yrd, hem kocasyla konumasn
srdrd:
Ka., yl oldu birbirimizi grmeyeli koca? Syle
ka yl oldu? Tam sekiz yl deil mi? Dile kolay, se
kiz yl... Tam sekiz yldr uramadm yurduna. Ama
u yreimin an, gsmn grlts hep senden
yana vurdu, hep seni diye tt. Bunca yldr derdini
tuttum senin Memed, bunca yldr...
Y ryor, duruyor, sonra gene yryordu. evre
sine baknyor, sonra tekrar duruyordu. Szgn, ke
derli baklarla orman, havay dinliyordu. Sanki or15

da, o sesin geldii

mandan kulana bir ses almt
a, baldrlarna
yold
yn aryor gibiydi. Y rd
na de en iri koz
arpan yaban otlarnda, omuzlar
rn sesnde, gm
lakl amlarn dalnda, uan arla
larn, bn br
koku
ik
dei
gitmi aylarn, yllarn
_
n gelen ugul
ammn ayrntlarn gryordu. Ormanda
s adeta ya
tu, am prlerine deen hafif yelin hrt
ona. Anlar sar
r kaybolmu bir dille sesleniyordu
dlerle, yitmi
or,
yordu iini, anlar... Y rei yany
i yllarn
gitmi glgelerle doluyordu akl. Gem
latp bir
arl bazen admlarna vuruyor, bir yava
hzlandryordu onu.
Alamaya balad.
- Tm bir kucak odun iin, dedi. T m, oldu
imiz
u, olaca bir kucak odun iin. O odunlar sebeb
IvIe
oldu,
imiz
oldu bizim. Bir trnaklk geim sebeb

medim. Srtnn ykyle, srtnn odunuyla vurdu

se
lar seni. Grdm, bilirim, orman kolcular vurdu
i o
imd
lar.
boyad
a
ni. Tadn odunlar al kann
ise
Ben
odunlar kimin ocaklarnda yanar kim bilir?
gen yamda gsm emizikli dul kaldm. Dul kal
dm dilsiz bir ana sabryla. Nereye baksam, dul gl
geme erkek nefsi aerer. Fakiriz, soframz kur, a
zmz ekmek grmez diye admz "Azkrler"e k

mt zaten. imdi sen leli soframz daha da rm

lna
Adam
.
ceklendi. Kimse bizi hukukuna almad
almad. Kimseler arayp sormad hey Memedim. Ne
re gittiysek, hangi taa bamz aldysak, hayatn
kolayna geldik. Candarmann, hkmetin ko.1ayna
geldik. Alttan getik, stten getik de, neticede da

larda kald mezarn, dalarda...

Hafif yokuu knca yzne azck yel dedi,
durup solukland biraz "kadn. Havay iinden gei
rircesine solukland. Sonra ileride, yklacakma16

sna yan yatm duran, kara gvdeli, yal, ok yal

bir am aacna doru hzland . Kederli bir coku,
kederli bir garip heyecan sarmt yzn imdi.
Komaya balad birden. O kouda omuzlarn d
ven kazmayla krein takrtlar duyuldu . Ama ka
dnn sesi, o takrtlar da bastrd.
- Geldik Memedim, diye bard. Kalk! Kalk se
ni gtrmeye geldik! Yeter artk, mezarnn Y rk
srlerinin ayann altnda kald, yeter. Ky me
zarlnda sana gre yer grdm, yer beendim. Me
zarn kazdrdm. Yeter artk mezarnn yaznn, ya
bann yznde kald. Yeter bunca yldr otun, al
nn arasnda yattn, yeter... Kalk da bak, seni o
lun Mustafa'yla almaya geldik, kalk!.."
Eri, iri, yal amn dibine varr varmaz omzun
daki kazmayla kreini yere att. amn dibine ya
kn, zeri kurumu yaban otlaryla kapl uzunca bir
toprak tmsein stne att kendini. "Kalk," dedi,
"Kalk!.." Sessizce hkryor, omuz balar o hkr
ta kocasnn gmt topran dvyordu.
ocuk, az sonra uval bann stnde emsiye
rnei tutmu, ar ar kp geldi. Bir anasna, bir
de eri ama bakt. Eri am ok bykt. Yal dal
lar genie bir alan kaplamt. ocuk, bann s
tnde tuttuu renkli kl uval eri amn dallarn
dan birine att. Srtn am aacna vererek bir sre
bekledi. Hi grmedii, sesini bile duymad, anm
sayamad babasnn gmtnn bandayd im
di. Uzun uzun anasna, anasnn kapand gmt
toprana bakt.
Ana ise, olunun geldiinden habersizdi sanki.
Hi kalkmayacakm gibi dp yapmt otlarla
kapl gmt toprana.
ocuk, neden sonra srtn am aacndan ald.
Az inde Dil Gibi-Ac Duman

1 7/2

insan gibi iki avu

Ne yapacan bilen yetikin bir
.
cuna tkrd. Kazmay eline ald
- ekil Ana!
durmutu. AglaKadnn omuzlarnn sarsnts
mosmordu. Ar
myordu. Y z, gz kzarmt,
, alnna, avularna
ar dorulduunda, terli yzne
oz olmu tozlu otlagmt toprann kurumu, mol

mt.
.
.
. r yap
le gomut topocuk kazmay vurunca, ana, ely
..
rann stn usulca okad.
m, ded. IsterBabann ayakucu urasyd olu
ucu ise uras... a
sen ance ayakucundan bala. Ba
.
nmesn babacgva vur kazmay, yava vur da inci
nn topra...
du; z ?ra renk
ocuk gerildi. Bir bir daha, vur
.
a, ger yune ta
li kl uvala doldurup da srtnd
mak n.
yaca babasinn kemiklerine ula
Vurdu.
..

18

Obruk Bekisi

"Belki akllarna gelir benim burda oldtum.

Gelir de, bu karn, tipinin azndan kurtarrlar beni.
Kurtarmalar gerek... Yoksa bu souun ucunaa bir
insan, bir can var donacak. Bilmezler mi bu kta k
yamette . obrukta kalann sa kmayacan? Bilir
ler bilmesine ya gene de bu kta deil obrua gel
meyi, admlarn bile atmazlar dar. Ben olsam ben
de atmam... inde soluk tayan hangi canl kalkar
da u 'zamanda adm verir tipiye. Adm anm beki
de olsa kkm Y rk. lsem de kime gam. Dnya
dan bir Y rk kk daha eksilir..."
Can sklyor bunlar dndke. Donmakta
olan ellerini kaln kl kuann iine sokarak sanc
tutmu hasta gibi ne doru bzyor. Yukarda ob
ruun aznda kar tipi boran olmu oyuklarda t
yor.
''Vay be!" diyor. "Vay imansz kr souk, ulan bir
durmadn be! Yorulup da bir yzn gstermedin
gkyz!.."
Obruun iinde dolanyor. Ayak parmaklar im
diden duyarlln yitirmi gibi. Paalarn, omuz.
balarn telal' telal ovuyor. Dolakban smsk
sararak soua kar salamlamaya alyor kendi
ni. Sonra da, yukar doru daralan obruun azn19

dan, gkyzne bakyor. Darda frtna esiyr. B

lu kar tozlar sprlrcesine doluyor obrugun ne. Korkusu daha bir yzne vuruyor Yusufolu'
nun. Obruun kar tutmayan, frtna solu .nun en
az dedii yerlere ekiliyor. Her yan buz gb. Obru
un azndan szan sular donmu, cams buzlarla
srlanm kayalarn yz.
.
''Yok '' diyor. "Kylden umut yok. Aretten,
obadan, imseden umut yok. Niye olsun ki? Yam
yetmi, iim bitmi. Artk drt keenin bir ucunu b
raktm brakacam; vadem yakn..."
Ah ne aptallk etmiti de, frtna balaynca kalkp
kye gideceine iple kendini aa sarktp obrukta
kalmt. Tek bana da ekemezdi ken ini. kan
imdi. Canl canl gmlp kalm obru e.
Obruk, az kk, taban gen, hun bmnde
bir yeralt maarasyd. K yaz souk olur, iind
kar buz eksikolmazd. Doal bir buz deposuydu. Y o
rk airetleri ilerine peynir baslm derileri getirir
ler, iple adam sarktarak obruun su damlayan kuy
tu yerlerine dizerlerdi. Obruk, peyniri, tuzlu avur
may bozmazd hi. Her airetin, obann aYI1: r er
olurdu obrukta. Birbirlerine karmamalar n ozel
iaretler koyarlard peynir derilerinin stne; kartal
kemii, olak boynuzu, atal aa gibi...
Obruk peyniri has peynirdi. Tulum peyniri der
lerdi kentte. ,imdikiler buzhane peyniriydi. Buzha-
ne souu, peyniri iinin suyu ile birlikte dondrdu
u iin tccarn iine gelir, tartda ar ekerd. y
.
sa obruk peynirinin deri gvdesi uvaldzla delnr
di. Obruun souu peynirin suyunu azar azar bu
deliklerden szer alrd dar. Obruktan karlan de
rilerin kenan akan peynir suyundan pas tutar, apak
pamukhnrdl.

t
r

20

Yusufolu, peynir derilerini yan yana, st ste

koyarak kendine bir oyuk yapmay dnd.
Ama
derileri yerinden oynatmas olas deildi. Heps
i de
buzdan birer kalpt sanki. Ta gibi. Deri delik
lerin
den akan sular donmutu, paslydl.
yen ellerini azna gtrerek derin derin
hof
lad.
"Bu k erkenci Yusufolum," dedi kendi
kendi
ne. "Bu k imansz, acemi. Acemininse yapt
iten
korkulur... Bu kar frtnas can almadan dm
ez insann yakasndan..."
.
Darda grlmemi Toros frtnas kuzeyden
gneye hm gibi esiyordu. Kara bulutlar,
souk
yeller akyordu. Bu yelin, bu bulutun ne getir
ecei
ni biliyordu Yusufolu. Bu nedenle kork
usu yzne
vuruyor, iine dt biare, umutsuz
duruma
zlyor, kahroluyordu.
"Ulan souk, ulan ay kaldran rzgar! Sen
by
le daylanmazdn ya, neyse. Sahipsiz buld
un beni.
Yoksa genliimde nice poyrazna kar
durur ier
dim. endim, akraktm o zamanlar; kap
gcrtsna
bile oynardm ... imdi nerde kald o tan
a topra
na tekme attm yollar? ."
Koyun alnda domutu. Deve yn
nden bir
rtye sarmlard. Gz kara, yiit olsu
n diye gz
ne kartal tyyle kara srme ekmiler
di. Yusufo
lu'nun babas oband, babasnn baba
s da... Daha
bilei kllanp yetkin insan teri kokm
adan ok n
ce usta bir oband Yusufolu. st ba
, elindeki
.
obanlk asasna varncaya dek; teke siye
i kokard.
Bu koku etine, derisine, kanna gem
iti onun. Ka
dan, kn, mevsimin huyunu syunu
bilirdi. Kei
nin aksrp tksrmasndan, yatarken ka
rd inilti
den, tozan topran kokusundan, esen
rzgarn ta. 21

r. ',

dndan bilirdi havann deiip deimeyeceini.

Ama bu kn ne denli bastracan bilememiti. lk
kez tank oluyordu bylesine . ki gn nce balayan
kar yan, kesilir diye nemsememi, dnmemi
ti kyne. Oysa kar ya azalacana artm, sonra
da kar frtnasna evirmiti nn. Dondurucu be
lal souk alm ban gidiyordu.
... Ya ya on altyd ya on yedi. obanlk yaam
nn en kt olay gemiti bandan. yle ki hatr
lanmas bile akla fikre zarard.. . Gz gnyd. S
ry alm, Katrankuyusu'ndan Hacyrk'e, ora
dan da Boazaz'na doru srmt. Hava bulut
luydu. Beklenmedik bir kar souu esmeye bala
mt kuzeyden. Sr yerinde duramyol', karn ya
acan, frtnann kacan gevi krarak, devinil'
gibi inilti kararak belli ediyordu. Sr srekli ses
istiyor, an dvyordu. Yenilmeyecek otlar, moloz
lar yiyor, srnn en topal, hastas bile ndekini
gemek istiyordu. Derken Boazaz'ndan kar frt
nas tozuttu . Gz gz grmez etti. Koskoca sr
nn nn bir ukurda evirdi. yze yakn hay
van girdi birbirine, bir kara kren oluverdi. yle ki
aralarna yumruunu soksan girmezdi. Ayakta kalp
donup lmektense, srnn bacaklar arasna girip
uzanmak en akllca iti. Ne de olsa srnn sca
korurdu insan. Birbirine girmi skm, gevi k
ran, inleyen, ieyen hayvanlar... Kar frtnas bala
d sabah gibi, ertesi sabaha bitip de gn yana er
diinde Yusufolu'yla sekiz-on koyun, bir de oban
kpei sa kabilmiti donan koyunlarn arasn
dan. Bir avu kepee kanp balanm, hayvanlarn
.en sad oban kpeiyle.
enesi durmuyor. Dileri takrdyor Yusufolu'
- nun. Aznda dili souyor. Yerden ta alp atmay is22

tiyor ir. Ses duymak istiyor can, ses ... Duyaca

. sesle yaayp yaamadna inandrmak istiyor ken
dini . Talar donup perinlenmi yeryzne, kalkm
yor. Ba dnyor, gzleri kararyol'. ki gndr a
uykusuz, g kaybediyor.
Damarlarndan kan deil souk akyor sanki .
Obruun ortasndaki kar gbeinin evresinde ko
maya alyor. Ama o denli halsiz bitkin ki, ucu bu
ca belirsiz bir dik yokuta yrr gibi.
"Ah," ekerek sz veriyor kendi kendine. "Eer
u obruktan sa salim karsam deil obruk bekili
i, admm bile atmam Toroslar'a . .. Tvbeler"olsun
atmam. Elin airetinin kurtlu peynirinden bana
ne . . . "
Obruun kesindeki kesme katl'an dallar cila
lanm gibi buzlu akldaklarla kapl. Yukarda Bol
karlar'dan Dmbelekdz'ne, oradan geri beri Bo
azaz'na doru azdka azan diri bir kar frtnas
alm ban gidiyor. Top patlar gibi derinden derine
bir uultu, bir kar tozu cirit atyor obruun iinde .
Darda vakit gece mi, gndz m belirsiz. Bilinen,
bu kar frtnasnn bir-iki gn daha srecei. Yusu
folu biliyor bunu. Biliyor da "iim bitik ... Bu frt
na, bu kar, insanda can komaz. Sker alr scan..."
aralyor, ktlemelerle doluyol' ii. Pey
.nr Hu
derlernden birinin stne oturuyor. Kocaman
bir teke derisi bu. Tartya vurulsa seksen okkadan
fazla eker. Derinin sahibi teke vaktiyle ka katm
grm, ka srye kocalk etmiti kim bilir? u ya
n bandaki gmgk olak derileri ona benziyor.
Benziyor deil, tm onun dlnden dkme ...
Yukardan derin atrtlar geliyor, iniltiler duyulu
, yoru. Hi bilinmeyen sesler tutmu evreni. Kayalar,
dern koyaklar vahi lklar atyordu. Dalarla
23

r, '
."
..

aalarla hesaplaan amansz souk, imdi gelmi

yetmilik Yusuf Dede'nin canna yar olmu, onu isti
yordu. Frtna, yeryznde scaklk tayan ne varsa,
nerede bir atan damar, atan soluk varsa istiyordu. So
uk denilen canavarn nnde yenile yenile, ekile
ekile bir tutamck scak kalmt gsnde Yusufo
lu'nun. O da umak zereydi. imdi frtna ona da
gz koymu, ver onu, ver onu diyordu boyuna.
Elini azna alp tekrar tekrar hofiadysa da eli s
ca duymad. Bu kez parmaklanm azna gtrp
kanatrcasna gevdi. Duysun, hislensin diye can. Ama
bouna... Donmu parmaklar buyruk almyordu.
Frtna bir gn ncesinden de azgn, oburdu
imdi. Darda her yeri somuruyordu. Koyaklarn
yznde patlayan, inim inim inleyen, atrdayan, ko
pan, haykran, deli deli slklar alarak ten, uzun,
kesik binlerce ses ... Ta gerilerden, Bolkarlar'dan
Dmbelekdz'ne, oradan her yana souk boaltan
delice bir kar frtnas bu.
"Gemiyor zaman, dinmiyor frtna.... Varmyor
yreim yerine ... Hey Allahm! Tek bir gn daha ya
at anm, tek bir gn... Bitsin, kes artk u frtna
y .. Ama are yok, ec elim belli bu souktan olacak.
Kader ite, kt kaderim. Yoksulum, gekinim, kim
sesizim diye besbelli tartm ar geldi dnyaya. Yok
sa mutlaka kar gelirlerdi. Bir yoklar sorarlard be
ni. Yazk, ok yazk... Ben de lrm gayr. lrm
de u peynir derileri gibi donar kalrm. Utansn
insanolu...
Boynuz sapl iri ban kard. Son bir gayret
le peynir derilerine saplarpaya alt.
''Al!'' dedi, "Keefli Mehmet Aa!.. Al bakalm Bo
lacal Aireti!.. Al bu da senin n byk Sar Ali'm...
Sizin olsun obruunuz da, peyniriniz de...
.

"

.'

ou derilere bak gemiyordu. Donmutu. Vu

geldi. Sra kedeki ufack mor olak derisi
vura
ra
ne gelince durdu birden. Anmsad, Yoksul smail'in
derisiydi bu, dokunmad.
Ba att yere. Can gevemeye balad. Gide
rek uyutu. Biliyordu, hayrl bir uyuma deildi bu .
Oturdu. Uzun sre oturdu. Oturmann, hareketsiz
kalmann kara soua yenilmek demek olduunu
biliyordu. Son bir g sarf etti. Kendi kendine kalk
mak istediyse de baaramad. Sanki iki koca da
b.inr:iti rtna. oktandr peini brakmayan uyku,
sns yrmeye balamt iine. Tatl, dayanl
sns
maz bir ho, bir ar yorgan gibi rtyordu stn.
Bacaklarn karnna doru ekip bzld. Tpk ilk
yaratl gnndeki, ana rahmindeki gibi. Uyumak
istiyordu can, uyumak ... Ar ar gzlerini kapad.
i giderek buzlayordu. lm denilen ar yasa,
pnce br. duman gibi akmaya balyordu iine.
* *

Kulana sesler gelmeye blad. Hayal iydi,

gerek miydi bilemiyordu. Bildii, insan
n donar.,
ken hayal stne hayaller grdyd-; Ama
ses
ler donmu annn sesleri deildi. Kpek havlabumala
r, . silah sesleri geliyordu. Bin yllk bir uykudan
uyanrm gibi amaya alt gzlerini. Bakt obru
un azna. Ve, birikmi karaltlar iliti gz
Ka
raltlardan biri gittike bYd, sarkan ipinne.ucun
dan kendisine doru akarken, Yusufolu, donmu,
bzlm yal ellerini kaldrm , gelen karaltya
doru ar ar sallamaya, yerini haber verm
eye a
lyordu.

"

24

25

Tomruk

Yz, yanaca kadar yanm, giysileri eskiyece

i kadar eskimiti gnete. Elleri el olmaktan ?k
mt, kabuk tutmu kaskatyd. Srtse kaalastge,
trpler cinsinden... Gnder denilen uzun nc: a a
sra yapmt, tedirgindi tomruktan saln ustu
de. Gnderini nehrin derinliklerjne batrp yklen
yor, nehrin akna gre ynlendirmeye alyordu
saln. Yz sakall, yorgun, bilekleri sarglyd. Bal
ta art keskin yonga izleri avularn yrtm, ya
rayd. Ksa sapl keskin baltasn kaln don bann
. arasna sokmutu. Gnlerdir nehrin yznde, tom
ruklardan yaplm salnn stndeydi. Gnlerdir
insandan, dnyadan uzakta, alt su, st dala, ha
vayla kaplyd tekmiL. leriye, nehrin akna doru
bakyordu hep. Gzleri . kanlyd. Kll geni yznde
belirli bir endie vard. Bahar sularyla kabarm
Gksu Nehri'nin neresinde neler gizli, neresinde
ka alayan, aknt, burga vard bilmiyordu. .
Metrelerce uzayan, akan tomruk kmeleryle
doluydu nehrin yz. Bed,enlerindeki iri yonga izl
ri onlar susturan baltalarn birer nakyd sank.
Kabuklar alnm, derin, suskun, slak parlyorlard
gnete. Gksu Nehri onca tomruu hzna katp g26

trdnden habersiz, mavi bir atlas gibi kabara ka

bara akyordu.
Nehrin yamalar sk ormanlarla kaplyd. Hafif
yelde orman denizi hrdyor, bir ehvetli yeilliktir
esniyordu yamalarn yznde. Orman aaya neh
rin kysna dek iniyordu. Birbirine girmi, dolam
iri gr dallar rtm t havay. Aa ular dallarn
rtt bu zrh delerek, yukarlara, gnein snrsz
avkna ulamak iin daha da boy atm gibiydi. Ke
sim vard ormanda. Balta sesleri ormann boluu
nu dvyordu. Yllarn karna, frtnasna karn
ayakta kalmay baarm o asrlk aalar,;' imdi
gvdelerine inen her baltada birka yln birden ve
rerek, ar, ya kpkl yongalar deyerek birbiri
ardna devrilip gidiyordu.
Gravga ay'na yaklat zaman, gne ortala
mt g oktan. Kzgn gne insafszca yakyor
du plak srtn. Sasz ba kzarmt. Omuz bala
r yer yer su toplam, elk yara iindeydi. ri at si
nekleri dolanyordu stnde.
Sular ilerde, nehir dzlnn yaygnlat yer
lerde atallayor, ikiye e ayrlarak, yan kollar ha
linde akyordu. Hangi kol nereye kadar akar, nerede
birleir belirsizdi, grnmyordu. Nehrin ortalarna
rastlayan tomruklar kayarcasna, hzla akyor, ky
lara yakn tomruklar ise yavalyor, kuma akla
srtme yapp kalyordu.
Gnderini suya batrp Vrindi Nedim. Arlaan
tomruklar, kyya doru Yzdrd. Slk yerde sa
ln iple ky kklerine baladktan sonra, yar plak
girdi sulara. Kuma oturan tomruklarn says belki
otuzdan fazlayd. Kimini eliyle, kimini gnderiyle
iterek sularn hzna katmaya alt. i zordu, bir
saatten fazla srd. Tomruklar da kurtarmay ba27

n stne ktnda paa

ard ama. pini zpdusal
larndan sular akyor . belirsiz akntlara kaplm
nnde ucu buca stnde bazen yava, ba
tomruklar, kabaran sularn
gml akyordu. ek
zen hzl, yar yarya sulara
biraz kelekle ekm
Ackmt. Heybesinden
disinden lokmalar i ,
kard yemeye balad. ki.veBoy
un damarlar uzuyor
nemeden yutuyordu san
kll avurtlar iiyordu. aya balad. Bir sre sonra
Nehir taban daralm lu dalarn arasndan ak
keskin bklerin, uurumin sular oymutu kayalarn
maya balad nehir. Deralar haline getirmiti. Sular
altn. Kovuklar, maaramurlu, cokun, kaynayarak
nnde dnyor, ala ap sekiz-on kadar oyuklara
akyordu. Tomruklardt. Gnderiyle tomruklar dr
girmi, taklp kalm aya altysa da baarama
tp yerlerinden oynatmrd kayalarn arasna sani.
d. Balyozla aklmlada yoktu, derindi sular. Iki
Suya atlama olaslderini bile yutuyordu. Can git
adam boyundaki gn diye. Ermenek'ten beri bu
ti tomruklar orada kaldiiydi?
kanc tomruk kaybedsuyu tekrar. Akmaya devam
Hrsla gnderledi birka tomruu kurtarp
etti . Ota, alya taklmra da ikindi olmaya balad
aka verdi. Bir sre sonr ar gneinden boand,
Gksu' da. Yamalar ade, ormandan gelirmi gibi
_
karanlk gkten deil a.
birdenbire kverdi ortal
ruklar bir glette toplaUzun sre alarak tomlad

ba ktan sonra kt ky
d. Saln ky kklerine ind
k
ma
uyu
p
yat
en
hem
ya. O denli yorgun, bitk i ki
kn
bas
da
n
usunda
istiyordu can. Ama aliki uyk
ek kelekle
ma
lok
bir, geldi. leyin yedii rp topladekm
akmak akt,
duruyordu karn. al tt atei..Ufa
ck kara tenkav tuttu. fleyerek by
28

ceresini nehir suyu ile doldurup koydu atee.

Biraz un, ya, tuz, biber atp kartrdktan son
ra iti orba niyetine.
Ortalk supreni, nane, yarpz kokuyordu. Hey
besini kumlua serdi, savann stne eker ekmez
uyudu. Tek, nehrin grltsyle hafif hafif kmlda
nan tomruklar kald gecede.
Sabaha kalktnda gz gz grmyordu. Yo
un bir sis basmt ortal. Srt, giysileri pusa bat
m, nemliydi. Sisin almasn beklemedi. zd
saln ipini. Tomruklar drteledi. Gnder vurmaya
balad sulara. Nehrin yz, akn rzgaryla olsa
gerek pek sis tutmuyordu. Koyu yeil yamalar geri
lerde zorlukla seiliyordu. iri narlar, ktklemi
stler kylarda top toptu.
Ku lua doru yamalardaki sis kalkt. Gky
zu.. mav cam rnei ald. Coan, kpren sularn
aknda parlayan tomruklar sahipsiz llerden
farkszd. Kimi yerlerde ters akntlara urayp d
nyorlar, ne akana uyuyorlar, ne de gelen tomrukla
ra yol veriyorlard. Kyda bahar sellerinden kalma
aa, al, ot kklerine taklarak tkyorIard nehrin
yzn. Nedim, taklan tomruklarkurtarmaya al
rk,en, bu kez de br tomruklar alp ban gidiyor
du. Zordu, bela iti Gksu'da dkme tomruk tama
cl..
leye yakn dibi buca belirsiz, derin karan
lklarla ?lu kayalk dalarn arasndan akmaya
balad. Unl sal ustalarnn bile korkulu yeriydi
aralar. Yzleri yer yer bur als, otla, yosunla a
parlanm, heybetli kayalklarn nnde gk kartal
lar dolanyordu. ilerde, nehrin ortasnda dev karal;.
tlar grnyordu. Yaklatka bunlarn birer ev b
yklnde iki yerli kaya olduunu grd. Orada
29

nehrin az daralyor, tkanacak denli dar bir boaz

haline geliyordu . Sular boulurcasna kaynayarak
akyordu. Kayalarn ensesine vuruyor, yer yer ka
baryor, rzgara tutulmu atk ibi kpryoru.
Tedirginlii artt Nedim'in. Ilk kez derin br kor
kuya kapld. Tomruklar birer ikier o kayalarn ara- .
sndan akyorIard. Sekiz-on tomruktan oluan dev
saln nasl geirecekti oradan? Sal zmeye, d
nmeye bile zaman yoktu. Kalklara elmi?ti .
arpmamak iin aceleyle gndern kayalga dogru
uzatt. Ge kalmt. Sular o denli zorluydu ki vuru
unu bozdu Nedim'in. Dev sal enlemesine dndr
d. O hzla bindirdi kayalara. Salla kayalk arasnda
kalan aa gnder bir an elik bir yay gibi gerilerek
Nedim'i geri itti. Nedim dt. Gnder elinden bo
and. Coan, kpren sularn yznde ufack p
misali akp gitti. Hemen ardndan bouk bir atrt
oldu. Hzla kayala arpan sal kara bir drm olu
verdi. plerinden kurtulan tomruk ular iri top
namlular gibi bir sre havaya dikildikten sonra ar
kas arkasna derin sulara gmldler.
Yiyecek heybesi, savan, apka her ey sularn s
tndeydi. Kat parasndan farksz akp gidiyorlar
d. Nedim ortalkta yoktu, saysz tomruk lleriyle
rtlmt sularn yz. Sular az sonra kurbann
gsterdi. Ezilmi, lapaya dnm gvdesiyle yar
baygn grnd Nedim. Sasz, plak ba aarmt.
Ar aclar, sanclar iindeydi yz. Akan tomruklar
dan birine son bir are sarld. Tomruk dndyse de
brakmad. Yapt smsk. Akntnn da yardmyla
ky kklerine tutunarak zorlukla ekti kendini ky
ya. Bir baltas kalmt kaln don bamn arasnda.
Bir .yannn stne drlerek kaskat oldu. Sk
sk soluk alp veriyordu.

r
,
f

i
i

- Vay be, diye inledi. Vay be! . . Bir solukta var

dm geldim te dnyaya, bir solukta ... demek ki g
rlecek gnm, yenilecek ekmeim varm daha.. .
Arlar girmiti beline. Sanclar girmiti. Bolca
da su yutmutu, ksryordu durmadan. Kalasn,
omuz balarn tomruklar ezip gevmi, mosmor mo
rartmt .
- Bu gidile ktrm olmam yakn, dedi kendi
kendine. Her eyi bir yana brakp gitmeyi dnd
bir an. Ama alaca paray, kooperatife olan borcu
nu, kereste tccar Mahmut Bey'i gzlerinin'nne
getirince vazgeti.
- Zaten ektim ekeceim kadar... Az kald
Silifke'ye ...
Boazn tuta tuta ksrd. Sonra balta elde do
ruldu. Topallyordu da. evresine baknd. Her yan
orman, yeil bur als ve narlarla kaplyd. Bur
allarndan gnderlik bir aa kesip budad. Bir
elinde gnderi, br elinde baltas, nehir boyunca
uz uz yrd. Akp gitmiti tomruklar. Elinde gn
deri, srsn yitirmi bir obandan farkszd Ne
dim imdi.
Yrd. Nehir kysnda su dikenleri, srganlar,
yarpzlar boy boydu. Yukar ormann ayaklarna
doru marul gibi enli, yeil yapraklarn arasnda sa
r ak menekeler amt. Pnarlar kaynyordu tala
rn allarn dibinden. Dan tan gz su ile doluy
du sanki.
Eski bir su bendine girip kalm birka tomruk
grd. Elleriyle ite kaka akmalarn salad. Kar
. kylarda kalan tomruklara ise salsz ulaamazd. Y
rd.
ok sonra, hayli aada geni bir glekte tom
ruklara rastlad. Hemen tm toplanm, suyun bur31

gacnda ar ar dnyorlard. pinden, demir an

gallarndan boanm sal tomruklar iplerinden e
kerek yan yana kam dizimi balad. Demir angal. larn akt. Kaln kendir ipler suda donmutu, kz
kuyruu gibi dme gelmiyordu. Kendisini taya
bilecek bir sal yapabildi gene de.
Zaman uzam, da dipleri glge tutar olmutu;
karn a, srt da plakt. Uzun kirli i donu, toza
topraa batm amurluydu. Aksi gibi tek bir canl
yoktu, grnmyordu evrede. Uzaklarda, ormanlk
bir dan yamacndan an sesleri geliyordu yalnzca.
Akam kmeye, karanlklar ylmaya balad
Gksu'ya. Beli aryor, can acyordu. Nehir kenar
da tcyd ok. Saln g bela ekti kyya. Ya
r a yar plak yrmeye balad. Geirecei kos
koca bir gece vard nnde. Nehir boyunca tek tk
baheler grd. nsanszd ama. Yrmesine devam
etti. Yar .plak gvdesi ve elindeki baltasyla vahi
bir grnm vard. ok sonra uzaklarda gzne a
lan bir k onu ekti gtrd. Tekmil talk, allk
t nehir boyu; gelene dman, gidene dman ...
Ik bir deirmenden geliyordu. Sevindi. At
kollarn.
- Hey kurban olduum yaratan, dedi. Darda ka- .
lann yardmcs yaratan...
Hzland. Ta aly dinlemeden bin bir umutla
girdi ieri. Ancak girmesiyle kmas bir oldu. Az
n burnunu tuta tuta ksrmeye balad.
- Hey Allah, ansa bak! .. Biber deirmeniymi
meer oras. ..
, Gzlerinden yalar aka aka, zifri gecede bir s
re daha yrd. Deirmenin, tlen ac biberin
tuzu, kokusu tenine sinmi zehir gibi yakyordu. Ne
den sonra rastlad bir kylden azck ekmekle t32

tn ald. Gzne kestirdii eski bir ba ardana

grd.. Kuru ot burmalarnn arasna girer girmez
uyudu.
nunu gnd, tomruklaryla Silifke'ye ulaa
. ?Nedim
bld
. Br hafta-on gn ncesinin gl kuv
.
vetl nsan
deildi o. Erimi bitmiti. Enli yz kiraz
denei g? k rumu, yanmt, karayd . Gevremi
. . sertt. Dalarn gerisinden deil de
avular puturlu
almaz denizlerin, derin okyanuslar tesinden k
m gelmi gibiydi. Sakallar daha da uzam kaln
'
etli dudaklar atlam yalama olmutu.
Getirdii tomruklarn bir teki bile kendisinin
deildi. Kereste tccar Mahmut Bey'indi. Mahmut
Bey'in kereste fabrikas Gksu Nehri'nin denize kart noktada, nehir dzlnn kysnda ykse
len, uzunca, ahap bir binayd. Fabrikann n ard
sakz akm dikme tahtalar, yma ceviz ktkleri
bol tala ve kerestelerle doluydu. Kaln rme halat
larla kasm balamlard nehrin azn. Nedim'
ta Ermenek'ten bu yana nne kata kata getirdi
g tomruklar, halat alarn gerisinde toplanm, s
lak suskun parlyorlard gnete.
Mahmut Bey uzun boylu, zayf, kara salyd. Ya
radltan yz ask, asabi grnmyd. Tomruk
larn saym bitince yz dha da asld. izgileri ka
lnlat. U
ze yakn tomruktan krk kadar eksik
t nk.
- Ne bu yahu, diye kt Nedim'e. Ne bu? Ner
e o.mruklarn yars? Yllar yl tomruk ektirir, ge
trtrm. Bu kadar tomruk kaybetmedim ben!
Nedim, bacanda kirden amurdan rm,
yar yrtk . donu ve plak gvdesiyle bir tuhaft
. Eskimi, bir insan hurdasna dnmt. aitd
Mahmut Bey'in on gn nce srtn pepeleye pepeleAz inde Dil Gibi-Ac Duman

33/3

ye uurlayn gznn nn getirdi bir an, bir de

.
imdi azarlayn. .. On gn nde
bandan ne dl
ga-denizler amt oysa. Ve bunlar Mahmut Bey n
bilmemesine imkan yoktu.
Sesi ok zayf kt. Gnlerdir konumaya konumaya sesi kslm gitmiti.
Buna da kredin Mahmut Bey, ded. Sag salim gelebildiime kredin, yani. ..
Mahmut Bey iin tomruklard neml. olan. Ne
dim'in szlerini duymad bile. Bayla salrn ger
atarak, burnunu havaya verdi. Sonra cebnden kard paray frlatr gibi uzatt N di'
- Al unu! Al unu da savu gt gozmn ?un
den... Szlememiz bindi. Binini kestm, bn...
Nedim, canna bak demi gibi oldu. Br Mah
mut Bey'e, bir de uzatlan paraya bakt.
- Ne iki bini, Mahmut Bey, diye sordu. Kesme
madurun hakkn. Kesme! Zaten canmdan bezmi
im....
Mahmut Bey sesini daha da kaldrd.
- Madurun hakk madura verilir. Madur ola
cak olan kendisine emanet edilen ie sahip kar.
una bak! Be deil, on deil, tam krk .tmruk.
ekiye vursan ka ton, yke vursan en az k kam
yon. Hani nerde? Ne yaptn onca tomruu? N. m
lum senin onlar yitirdiin? Ne malum Goksu koylu
lerine satmadn, ya da ota kuma gmp de sakla
madn? Ha? . Hadi hadi, al unu da, ksa laf uzun
etme!..
Bu sulama Nedim'in arna gitti. Az yar ak
,
donakald.
- Vay be! dedi kendi kendine. Vay be! .. Bou:
dilin kemii yok dememiler. Sonra birden sesn
kaldrd. Yani u senin tomruklarnn says hesap
.

34

..

..

ii oluyor da, benim canmnki hesap d oluyor, yle mi Mahmut Bey? Senin malna kefil var, benim
canma yok? . u halime bak bir. Ka kez girdaplara
girdim ktm, ka kez lmlerden lm beendin,
biliyor musun?
Sanki bu szler daa taa sylenmiti. mut
Bey aldrmad bile. Konutuka yz daha daMah
t.
- Kimseyi kolundan zorla tutup tomruakar
gn
dermedim ben, diye bard. Sen kendin, ayanla
gelmedin mi? ine talibirn Aam, diye yalv
armadn
m? Hadi hadi, tp durm a! Kendi den alam
az ...
Nedim, Mahmut Bey'e doru iki adm att. Ayak
lar yalnd. TabanIar gnlerce su iinde kalmaktan
kabarmt, beyazd.
-.,. Bana yalan syledin Mahmut Bey, diye serte
yant verdi. Evet, yalan syledin, hem
de iki gz
mn iine baka baka... Kandrdn beni. Ben
i bir
adamm. Ne anlarm dkme tomruk tamift
acl
n
dan. Ama sen tuttun, kolay dedin, ok kolay. Erme. nek'
ten dkersin suya. Kendi bala aka aka ge
lirler. Dinine imanna yle demedin rna
mi? Ben de kan
dm. Ne yapaym ? Borcum vard vade
sinde dene
cek.- Mecburdum. Yoksa canm atee atar
mydm,
bin lira iin? ..
Mahmut Bey elini havaya kaldrarak tokat ata
cakm gibi yapt.
- Keees, diye bard. Kes! ..
musu, almyor musun? Sen onu sylue?paran alyor
Nedim ayan inatla vurdu yere.
- Paramn tamamn isterim Mahmut Bey. Hak
km isterim.
Mahmut Bey parasn cebine koyup gld.
- una bak, dedi. Hakkym. Dm
be bak!..
Keyfin bilir. Daha tomruk, daha nehir. Gt
r gerisin
35

siz ...
geri tomruklarm yerine. Ama bir artla, eksik
aya
fabrik
ek
diyer
n,
hakk
O zaman gel, veririm
doru yrd gitti.
yapa
Nedim, bakakald ardndan. Ksa bir an negelm
i
a
can, ne diyeceini bilemedi. Sonra akln
ko
doru
a
uklar
Tomr
.
gibi birden baltasn syrd
halatlara
tu. Nehrin azn tutan kaln, gergin rme
indirmeye balad baltay. imek gibiydi.balad bir
- Mahmut Beeey! diye barmaya acsn...
yandan. Mahmut Bey, al, al da duy srtnnu ta da
Madem yle, bu da byle ... Bunca tomrulerden topla
lareian getirdim. imdi sen var git, deniz
nn ... ,Toplaaa.. .
Vurdu vurdu .. .
rce
Kesilen, kopan halatlarn stnden yzle
da
hzn
tomruk nce yava, sonra birbiri ardna sel kayp
boand. Akdeniz'in duru mavi sularna doru
gitti.

Irgat Erleri

Her yl gelirlerdi. Aln, isizliin tard seller

gibi gelirlerdi. Her yl bir ular Siverek'te, Kahta'da,
Gerger'de, Nizip'te ... bir ular ukurova'da, terde,
stmada, scakta... Yzlerinde bilinmeyen dalarn,
uzaklarn gariplii, gmen kular rnei tarlalara,
su boylarna konarlard. Onlarn gelmesiyle ovada
dert balard, kahr balard. me suyunu nehirden
alrlard; pis kirli, yal, ilal sular... Bu sulardan ier
ler, bu sularda ellerini yzlerini ykarlard. Gz arla
r, ishaller, zehirlenmeler balard. Gereksinimleri
iin akla, karalt yerlere gider kerlerdi. Dkla
rna sinekler okard bu kez; boz, kara, yeil sinekler.
Ve ukurova yerlileri bu sineklerin oalmasndan
anlarlard ukurova'ya pamuk rgatnn geldiini.
Szgn gzl, yorgun, kederli kadnlar... Uzun
boylu, bykl, fkeli, sevinli, sert, glen ... Srtlarn
da ktan kalma kaln abalarla kzgn ova scanda
gezinen, kaln kal rgatlar ordusu...
...Ver elini ukurova, rezillik, ile, lm ... Ver eli
ni yl on iki ay ekilen korku, aa, apa, pamuk tut
sakl.
* * *

36

37

otu dv
Bir blk rgat afaktan beri pamukerke
i, yan
nl
Kad
yorlard kzgn ovann yznde. d. apa kagz
yana kam dizimi sralanmlar masna palar
l
topraa girip kmaktan kalaylan sararmt suzllar
la .
yordu gnete. Erkeklerin saka ne kleryle
.
agz
kli
Ren
iti.

kesm
tere
ve
me toza
r
gzl
h
siya
Iri
r.
nla
kad
rdi

le
rn, yzlerini rtm
,..sl y
orluyuzu
aktayd yalnzca. Krmzl, yeilli, agn
. Kim
sileriyle renklenip dallanmt topr
ard
yorl . En
kadnlar eilip kalkmakta glkkareki
nlar Ykld.
leriyle boylar iyice denklemi, gc
, bereket onukurova toprann verime olan
lara da gemi gibiydi.
e binlerce
Koyu yeil pamuk tarlalar nlerind
n bu son
dnmd. Bir utan dier uca uzanp .gide
Bu
ezdi tarlalarn
suz topraklara bakmaya gz yetmlana
cak, soluklar
tm adm adm , kk kk apa kur
ar
nn atndan geecekti. apalar daAalarunbugibi
lar
apa
d. Her biri birer demir ykyd.
ine
eller
klar
mahsusaryptnrard, rgat ocu
y pa
alp daalamasn:diye. Irgat ocuklar apa.
ke
n
fides
uk
pam
kk
cak olurlarsa, kazara birka
adam
iri
l
ii dei
sip zedeleyebilirdi. apa ii ocuk kolla
rn, omuzl
n
rgat
lar
apa
ar
iiydi. Ondan,
a almaz k
rn yorup artyor, akama doru adet
ir rgat krk
hib
lit ediyordu. Ksack molalarda bile gze
alamyor,
elli adm tedeki glgelie gitmeyi. Topraa
yatp
apann sapna dayanp kalyordu kzgnd, topra
ak
uzanmak isteseler olmazd. Topr n rgata arlk,k
harl kl gibiydi; o yorgulukla yata
uyku verirdi.
en ufadrlar uzaktayd. Ova scann titreyord
kunda al stlerine atlm kirli bezlere benz u.
38

ocuklar gn boyu o adrlarda kalrd . O cehenne

m scakta, oluk ocuk kim bilir ne haldeydiler? A
mydlar, susuzlar m? Anzlar m batard krpe ten
lerine, yoksa alarlar myd? Alasalar da seslerini
kim duyacakt ki? Usuz bucaksz firez tarlalarnn
ortasnda scaktan korkmu, koyun koyuna girmi,
bedenleri birbirine dolam, yapayalnz rgat o
cuklar . . . Kimi aklkta uyuyup kalm, yzleri gz
leri kir pislik iinde . Kimi ocuklarsa bir bakr ten
cerenin dibindeki son yemek krntlarn kazmada.
evrelerinde dqlanan sineklerse hepsinden ok ...
Hava dehetli scakt, gne semirmi bir kor
dan farksz, kmt ovann yzne. Ar sca
ekemeyen toprak, hrsndan atlam, basann aya
n yakyordu . Arada bir esen hafif yelde kanal bo
yundaki kamlklar sallanyordu ya, kzgn, buharl
bir yeldi bu; serinlik getirmiyordu. Arlar petekleri
ne svanm kalmlard. Kanatlar terden domurda
np slanm ufack tarlakular, havada dklrce
sine uuyorlard.
O gn firez yangn tarlalarn ufkunu sardnda
gn leni gemiti. Her yan tutumu, her yan ma
vi, sar, boz bir duman kaplamt. ukurova'da bu
day hasadndan sonra tarlalarn yz yabanc ottan,
tohumdan temizlensin diye firezleri atee vermek
adetti. Mal sahibi her yl yaptrrd bu yakma iini.
Az zamanda byyen ' fi rez yangn, hafif yeli de ar
kasna alarak itahlanp kabard. atr atr sarmaya
balad yerin, gn azn. Ova scann tadndan
kupkuru olmu ekin saplar, anzlar, otlar zaten kav
dan farkszd. Ufack bir kibrite , kVllcma, ngya
bakard.
Irgatlar, bu dmdz, bu uza yakn belirsiz ova
da kan yangn fark ettiklerinde, grlmemi bir
39

tela ve kaynama balad. Kimi rgatlar apasyla,

kimi apasz, yerlerinden frlayp kotular. Kadnla
rn azlarnda ise bir uultu, bir lktr balad.
Yalmlar bu ara sndke snyor, uzuyor, adrla
rn bulunduu alanlara doru hzla yaylyordu. a
z adrlar yangn alannn ortasnda kalmt ble.
Yangn, kanal boyundaki kamlklara adar uzan
m, kimi kam yapraklar tlp gynumeye durmutu imdiden.
. .
O kavurucu scakta, nereden geldikler. belrsz
olan bir sr de ku kmt ortaya. Atmacalar, .a
hinler' kargalar, irili ufakl tarlakular yanan aten
" gu
"-nde tpk akan bir su gibi lk la dnerek

umaya baladlar. Kimi kular, firez yagnn a

znda kalan yumurta ve yuvalarnn derdndeyd, k
mi kularsa alevlerin tarlalardan srp kard
lan, kertenkele, ekirge gibi "ganimet" yyeceklern
peindeydi.
Ne yana baklsa bir koputur, br. hayu-huydur
balamt kzgn ovann yznde. Irgatlar, son hz
larndaydlar. Canlarn dilerine takmlar yklrca
sna kouyorlard. Erkekler ndeydi. Iri damarl el
leri kollaryla apalarn yangna doru uzatmlar,
deile gibi baryorlard fkeden. .
. - illa kimdir? illa imanszlar! Ula gavur olan,
olan yapmaz bunu!..
.dinsiz
- Ula Remoo! Yavrum Hasan! Ula durmayn tez!
Bak, afat stnze geliy!..
- Aman Allahm! Dedem ... Ya dedeme ne ol
mutur! . Ayaklar felli, gzleri de grmezdi.!..
Eber, koan ratlarn en nndey. .. Kr
Mahse de peinde. Ikisinin de telatan buyumutu
gzleri. kisi de dt decek, bayld baylc.aar
d korkudan. Hem kouyorlar, hem de ellern agz_

40

larna gtrerek, "irooo!" diye baryorlard, kal

kan, savrulan dumanlarn iin
e.
- ma irooL. Ula yavru! Dur
, ka !..
O kyamette iro ocuk nerema
ka
, nasl ka
snd? Kanal suyuna dmesin, adrnsndan
uzakla
masn diye iro. ocuu ayandan iple adrn

na balam gitmilerdi ie. iro ocuu herkaz

gn
byle balar, ondan sonra ie giderlerdi. O yangnda,
kyamette, aya bal iro ocuk nere gitsin, nasl
kasnd?
Eber, yangnn snrna varr varmaz yqpgnla
kavgaya girermi gibi kal
sn bir kapta so
yup kard. Gz kapal dalndaba
dum
arn iine. Y
zne gzne dumanlar doluyordu,anl
ald
ad. ou
yerde alevler dizlerine vuruyordu, aldrm
rm
ki
eliyle tuttuu kaln abasn alevlere arpa aradpa,. bir
yandan da, "irooo !.." diye bara ara youn du
manlarn arasnda kaybol
Kars Mahse de, sz
len bir kanattan farkszd du.
pe
inde.
Her yan yanyordu. Her' yan
toz duman, lk
iinde kalmt. Ortalk maheri and
ordu. Kim -.
senin kimseye dnp bakt, "Yahury
hal
in nedir?"
diyecei zaman yoktu. Can havliyle koanl
acele adrlarn skenler, adr iplerini baar,klaacekele
senIer, ocuklarn bir kapta kapp karanlar, yor
gan, yatak, kapkacak, savan,
r, eya adna elleri
ne ne geerse tayanlar... Bazhas

nay
lon kaplar, naylon
leenler yangnda ra gibi tutumu
, kaln, simsi
yah bir yal iste yanyordu. Ana-babalar
n kucakla
r, koltuk altlar, srtlar, yar plak ocukl
do
luydu. Kimi ocuklarn elleri, ayaklar, yzarla
leri
yer
yer yanm , tmt. ocuklarn tm korkudan
telatan alyordu. ocuk lklarna havada uu
an kularla, yanan firezlerin atrtl sesleri kar
yordu.
_

41

,.

sonra Mahse'nin l duyuldu. ln ar

dndan kocas Eber'le' birlikte dumanlarn arc:sn
dan kp geldiler. kisi de ldrmlard sanki. Ikisi
de kararm birer glgeden farkszdlar. Eber, kaln
abasna sard iro ocuunun lsn gsne s
kca bastrm, deliler gibi kouyordu tarlalarn y
znde. Hangi yne gitmek istiyor, ne yapmak istiyor,
belirsizdi. Oradan oraya, aal yukarl, rasgele ...
Mahse ise komuyor, koamyordu. Toza duma
na batm, bandan kfs dm, salar boan
m, dklm bir halde yerden yere atyor, ,vuruyordu kendini.
,.
- Uy ben lem uy!.. Uy ben kahrmdan lem
rooo!.. A, iki gzmn mercan!... Zlum elinde za
lim ateiyle yanan yavru! Uy ben lem! Artk yaa
mam ne are ...
Bu l duyabilen rgatlar Mahse'nin yanna
doru yrdler. Eber'se, kucanda yavrusu, san
ki bir gizli ayindeymi gibi, dne dne kouyordu
koca ovann yznde. Birka rgat gidip nn ald
lar onun. Mahse ile ikisini yangn alannn dna,
yma kanal toprann gerisine gtrdler. Sada
solda yanm adr kazklar ucun ucun ttyordu.
Kavrulrtu taze otla, yanm sap ve saman kokular
almt ortal.
, Az sonra yangn alannda kimse kalmad. Her
kes, ocuunu, kurtarabildii eyasn, yma kanal
toprann tesine geirdi. Saa sola atlan eyalar
birbirine karm, dalm, ortalk tam bir dkm
samd. ,Irgatlarn halleri eyalardan da beterdi.
Yzleri terden, acdan" isten, dumandan, tela ve
yorgunluktan bitmiti. ounun adr yanmt.
oluk ocuk aktaydlar. Onca r;zilliin ortasnda
bir de adrsz; ulsuz kalmak varili ukurova scaAZ

42

nn altnda. Bu ne biim i, ne biim frez yak

mayd? ukurova'nn yabancsbude
ki. ukur
ova'ya..her yl gelirlerdi. On yldr, yirillemirdiyld
gelir
lerdi. Oyle ki, ilerinde ukurova yollarndardo
lar vard. Genlii, damatl, babal, ukuroan
va
yollarnda, rgatlkta geenler vard. Bu yllar iinde
nice kaza-bela grm geirmilerdi. Traktr devril
mi , bir rmork dolusu ins
, yaralanmt,
bunu grmlerdi. Scaktananlelm
ni,
nundan, a
zndan kan geleni grmlerdi. Amabur
fre
z yakacaz
diyerek rgat adrlarnn atee verildiin
hi gr
meilerdi. Bu durum ilk kez balarna geli iyo
.
Otkeden yzleri kaskatyd ounun. Avurdu
rtla
r
birbirine gemiti. Huysu
ra tutulmu atlar rnei. .. zdular, sinirliydiler, rzga
Uzun boylu, iri kem
' ikli olan elini hzla alnna
vurdu.
- Hayfbe, dedi. Hay be!.. koca ukurova'da da
kem gz e, nazara geldik, fkoc
ca ukuro
da da ...
'dikva'
- Geldik, hem de kuyusun
a
ge
l
- Ne nazarndan sz ysiz babam ? Ne nazar?
Ne gz ? Grmisen mi kiedi
bu apak kastl insan iidr.
- Nasl yani?
- yledir elbet. Basbaya yeminli dman iidir bu. Biz frez yangnn ilk kez grmyoruz. Bunu
bile bile yaptlar. Bizim adamlmz adamlklarna
almadlar. Yoksa haber verirle
rdi, frezi atee veriyo
ruz, dikkatli olun diye.
- Vayy!..
- ValIahi ah-vah byle qLii.n. 1):4Jin.en ki
ukurova'ya gelince aalar, a:larimvniye iftlik
binalarna Ykn kurdur
? ,Niye? : >Qnk' , o
cuklarmz pstr, plaktr,magzzlf
lerinin--keyn-kaacak-'
'

__

43

li

tr. Belki ocuumuz bir-iki yumurtalarn alp ala

caktr. Oysa ki yaptmz i, kendi ileridir. O yz
dendir bizden adr kiras, yer kiras istemeleri o
yzden. Biz de adr kiras, yer kiras vermeyelim di
ye tuttuk bu Allahn belas firez tarlalarnn ortasna
kurduk. te sonuta bu iler bamza gelmi bizim.
, - Dorudur. Bledir.
- Hayf be! Gavur olan, Mslm olan yapmaz
bunu.
- Niye yapsn?
- Dnmediler ki, bu yanacak firezin ucunda
mal var, can var?
- Niye dnsnler? Umurlarndaydk sanki.
- ma derim ki, gelin biz de syet edek, anlaak.
- Nasl?
- Biz de buralarn tarlalarnda almayak. apasysa apas, otuysa otunu dmeyek.
- Dmeyek anasn sataym. u ukurova'nn
dznde, son a, son susuz da kalsak, bylesi yan
gn kahpeliine gcmz satmayak.
- Tamam, satmayak. Dnen namerttir. Otun-a
pann kk kesilmedi ya koca ovann yznde. Gi
der bir bakasnn iftliinde alrk, olur biter.
Yallardan hali, kollarn aresizce iki yanna
at.
- Adamlar mahkemeye vermeye kalksak, im
di kimi dava edeceksin? Kimi avukat tutacaksn?
Arzuhaleiye gitsek de, derdimizi u kada bir iyice
dkver desek, adamn makinesine kad takp e
virmesi yz lira. Bunun ucunda avukat var, candar- .
mas var, raporu iin doktoru, salks var. Var o
lu var... Bunlarn tm paradr oul, para ...
Ortala bir sessizlik kt. hali Amca konu
masna devam etti:
44 .

- imdik bunlardan vazgesek de, geri yurdu

muza ekip gitsek, neyle gideceksin? Hangi parayla
kamyon tutacaksn? urada tabanmz yarsalar be
kuru para kmaz. Baka tarlalarda, iftliklerde a
lsak, olmaz. nk daha ktan mhr-mukavele
etmiler nmz bizim. Bir iftlikten kan rgat,
dier iftlik almaz. Bir iyice dnsek derim, yani...
Kimseden ses kmad. Sessizlik srd. Neden
sonra:
- Dert dediin bir deil, iki deil, anasn satt
mnn, dedi biri. Nere baksak bize yabanc" nere
baksak bize dilsiz, sar olmu ...
Az tede kadnlar bir baka ruemdeydiler. Mahse
kadn aralarna almlar, apayr bir at dzeni kur
mulard. Yal kadnlar bu tr olaylara alm, ke
derl,. suskun br. yzdeydiler. Mahse ise durmadan
alyor, yel nnde otlar gibi ne geri sallanyordu.
iro ocuun lsn, kenarlar pullu beyaz yama
nn arasna sarm, dizlerinin stne yatrmt.
Alyordu. Gurbet, keder, yangn, ukurova, yoksul
luk, yaama dair ne varsa ata dnyordu. Mah
se'nin dilinde.
eke bu yl gelmeyeydik oy!.. Hesapsz ku
lar gb yanlaydk oy! .. Varsn dalarda kalaydk, zo
zanlarda kalaydk. Elini elime verelerdi, oy!.. Varsn,
a-susuz kalaydk. p deer, tane toplar, kular gibi
avucumda yedirirdim, oy!.. Olmad, st kengerler
le besler doyururdum azn, iro ... Ah mihrabm!
Bize ktlk hibir zaman kardan k.Jtan gelmedi.
Bize ktlk, topraktan tatan da gelmedi; insan
dan geldi oy!.. Onlardr, o aa denilen insan cinsidir
gece-gndz bizleri harlayanlar, a boaz talayan
lar oy!.. eytann yedi rasn kapp da arkamzdan
koanlar oy!.. Ah lem irooo, lem!.. Hey Allahm!
45

stmze gelr de,

Nere gitsek karanlk stDmnyze
ir hesabn bzden
admmza yer vermez. mzaaongelkl
yklenir. a
sorar. H r gn on lokma al yzllerfet
Ula gurbetn
!..
zulmn adamlar, ula at
n ...
sahipleri, tmnz kahrolu
u, derdini iine alm Eber, suskun grnyord
derine uulduyordu
t. Oysa iten ie, derinden
du. Arkadalar v:es
rei. Kulaklar n n tazyor
uuyorlar, bu gb d
ni almlard. Onlar da rinikon
rlard. Acl br
rumIarda ne diyeceklei birbilsesemte,iyoEb
er' e zlmeyzde, bitmi tkenm e de.
.
mesini sylyorlard gen
ektir karda .
lrgat eri demek, seferi adaa mgeldem
Bil
ir. iysen ba
lrgat ,erliinde her birarseyn,ba
gkyznn ats her
gelen ekilir. Ne yap
ne gelir? Akl sebep
yerde bir deildir. Fafa elden
da
karda, zlm e!.. Hem ki?
bUlunmaz-ourta.-ztme hse
ka

ile ikinizin ya
ha dur bakalm yahu. Maallah dah
e nice ocukla
kinizin de beli ya ; in a nice nicaenic
ra kavuur nnz, dah Aa, neden...sonra cipiyle iftlik sahibi Boran gr sal, orta boylu, p
kip geldi. imanca, siyah,
beyaz bir gmlek gy
tolonlu bir adamd. st,ne
dke sallanyordu.
miti. Temiz dall salar yr
vah vah !" diyerek el
Cipinden iner inmez, "vahzde
. Y n yze acl, zgne
lerini iri iri iki yanna atBu
n grnm
. grnmeye alyordu. telal, zgrn
t adrla anmas
ye almasnn rdnda rga
ya da bir ocuun lmesi deil, rgatlarn braka
ca tela yatyordu. Fukaralarm! Nasipsizlerim!
Vah vah vahL
ldm. ValIahi hepinize
Olanlar duydum. ok z
inize ... Gene i;i iri ap k,
byk gemiler ola, hep
pamaya balad kollarn. Vah vah ki ne vah! .. Han
_

46

len yavru nerede? Gene de ansnz varm derim.

ansnz varm ki, gece vakti kmam yangn.
Yoksa haliniz ne olurdu? Deil mi efendim? Allah
hepinizi kazadan beladan korusun. nsan ksm de
il firez tarlasnda, lde de olsa, dikkatli olmal de
il mi efendim. Mslmanln artlarndan biri de
tedbirdir, diye.
ap kapamaya devam etti Boran Aa.
. Kollrnyamndaki
Brdenbre
iftlik adamlarna kzp bard:
- man, hangi pezevenktir, dedi. Hangi, hangi
namussuzdur o firezi byle habersiz atee veren?
H ? Syleyin hanginiz yapt bunu? Ulan fire byle
m yaklr? Haa? abuk, o firezi yakann adn iste
rim. Bacana basp ayracam urada onun... Ney
se, biz imdi iimize bakalm.
lrgatlara dnd.
lrgatlar, adrlarn skp iftlik binalarnn
nndeki dzle kurabilirlerdi. Kimse, Boran
Aa'nn rgatndan adr kiras, yer kiras alamazd.
Alacak olann alnn karlard. adr olmayan r
gatlar gidip Boran Aa'nn kamlndan istedikle
ri kadar kam kesip adr yerine glgelik talfar ku
rbilirlerdi kendilerine. Ova scakt, ova silme ate
t. Bu atete deil canl, krpe bir l hi duramaz,
derhal bozulurdu. iro ocuun mevtas saat bekle
tilmeden gmlmeliydi. Defini gerekti hemen. Ky
mezarl da uzaktayd. Tozlu Ky'nn altndayd.
Bu scakta oraya yayan mevta gitmez, kokar, bozu
lurdu. iro ocuk rgatlarn olauU Ka(;lar'1tel1mslnin
de ls saylrd. H:tta der e teehl \saylr
d. Madem Boran Aga'nn topnak].aruid.a:mUt. O
zaman Boran Aa'nn ehidi saylrd. Bu yzden
elin bilinmedik mezarlklarnda, elin kart llerinin
arasnda yatacana, iro ocuk, urada, kendi top
randa yatsn uyusundu.
47

Boran Aa, konumaktan yorulmu gibi, mendi- .

liyle elini, yzn sildi.
- Hadi hadi, dedi. Durulacak zaman degL. Hava scak. B scakta mevtamz bekletmeyelim. Diriyken gn grmedi fukara, bari ls olmasn reziL.
yle tarlann uygun, ayakalt olmayan bir yrine .
gtrn, gmn yavruyu. Nasl olsa her yl gelyor
sunuz buralara. Hem gznz arkanzda kalmaz,
hem de her geliinizde ocuunuzun mezarn grp ziyaret etmek nasip olur sizlere. Hem siz hi merak etmeyin ocuumuzun ls buralarda yalnz
kalacak diye. Yarn siz gidince, ben duasn yaptrr,
mevltn bile okuturum. Hatta kabrini aalar, iki
yanna kavak bile diktiririm. Hi hi merak etmeyin. lnz yalnz kalmaz ... Hadi daha fazla beklet
meyin mevtam...
Tatl dilli, konukan bir adamd Boran Aa. Tuttu,
Eber'le Mahse'yi yanna ard. Onlar bir kenara
ekerek ortalarna meldi. Elini omuzlarna koyd.
"Banz sa olsun!" dedi. Mahse'ye, "Kzm, gel
nim!", Eber'e, "Olum, yeenim, aslanm!.." dedi.
kard avularna bir miktar da para koyverdi. "Hel
va iin lazm olur," dedi. Sonra cipine atlad, gitti.
Boran Aa'nn hali, tavr, konumas, rgatlarn
yzn'e azck bir serinlik getirmi e benziyordu. Y
va yava kanlar yumuad. Boran Aa'nn ller
ne sahip kar grnmesi, ondan "ehidim, mev
tam," diye sz etmesi holarna gitmiti. Doulu in
sanlar iin sz nemliydi. Sz tapuydu, senetti. He
le hele, Boran Aa'nn, "Siz gidince, ben mevltn
okutur mezarna aacn bile diktiririm," demesi .
kanlan geri yerine getiriti ou rgatlarn.
Gne eilmiti. Gne gidiyordu. Gne bat
madan iro ocuun lsnn gmlmesi gereki .

48

J.,

yordu. Birka rgat, iftlikten kazma ile krek ala

rak, Eber'le birlikte dzlkte yer grp yer been
diler. Dzln ortasnda yal, iri bir al aac var
d. Huni biiminde, boz bir kee gibi kmt top
ran yzne. te o boz al aacna yakn bayra
ufack bir ukur kazdlar. iro ocuu naylon leen
de ykadlar. Gn batmadan da is ve yank kokular
iinde gmdler yavruyu.
Firez tarlalarndaki yangn durmu deildi bu
ara. Btn gn bir utan dier uca ttt durdu ova.
Gkyz dumana kesti, topran yz zift aktlm
gibi grnd. Arada bir esen yelin evriminde, deli
deli dnen kamazlarda siyah kller havaya savrul
du. Yerle gn rengi deiti ovada.
Gece gndz sesler kesilmedi ovada. Cansz, c
lz, lez lez ocuk sesleri ineledi geceyi. Yanan
yerleri her kprdanta acd. Alatlar. Fazla ilala
r, merhemleri de yoktu srmeye. ie diplerindeki
son birka damla zeytinya da bitince, are olarak
yanm motor ve mazot ya srdler morarm
yank yerlerine. Krpecik ocuklarn elleri, yzleri
simsiyah yanm motor yayla parldad gnete.
* * *

ukurova sca gn gn, haft hafta btnyle

stlerinden geti. Yzleri buraka bur
damlad
tuzlu tere doydu rgatn. ukurova'nnakaal
arn,
beylerini Toro s'un serin dalarna, Namrun ve Tek
yaylalarna kartan korkun scak, apa ve pamukir
rgatlarnn yayla oldu. ou rgatn dudaklar ta
sadan, susuzluktan' pul pul gevr
ld, uukla
d. O dudaklar, yzler alnlar, yazedi,iinyar
de
ayaz
yaad. Geceleri sivrisinek bulutu ktkuru
stlerine
Az inde Dil Gibi-Ac Duman

49/4

zarm sivilce
a,
r
ya
clk
leri
El
r
.
nla
o
i
ird
bit
.
.
yedi
ye.
mler yetimezd surme
oldu. Olsa, merherp
larn br.
rla
Ta
ti.
bit
s
pa
a
n
zu
u
ka
,
un
Pamug
a ovann "
r tek tek dvld. Am
utan te uca otla
r karpula:
nin ardndan kavunla
bitmedi. apade,iikav
iin
puz toplam a e geld.a
oldu. Bu kez ndenuntonkar

ca kavun karpuz top

Tarlalarn yz tand.lar
rpuz ykl kamyon. utt
rak kamyonl ara anda beKa
rtld
leri yal, kirli brgilli arzlekariymyleonsklarcagece gund: z
tekerli, ift din rn tuttu . Austos sonlarna dog
Anadolu'nun yollau pamuk kt. Tarlalarn yzler
ru da kozalar old asna kozaya, pamua kesti. K
apak, iek am on binlerce pamuk rgatnn te
ml kml binlerce,lup tat ukurova'nn yz. Bez
na
riyle, soluuyla do hararlar, uvallar pamugu
ma
ku
do
z
be
e,
km
b
pamktan
val azlar baslan rce
doydu. Rarar ve u
ler
maz oldu. Yzle , bn
adeta bouldu, solukakala
ou rgatn bellerideanrdya.
ce kez eilip kalkm mitan
ter
kleri kocad. Tuzlu d
Yzleri zorland. Kez bir
ana nd. P
nan gzler kpkrm uruernakanicnean
larn el
muk uruna, geim n gzleri asgl zelrenkzgini yt: r
kanllarn, gelinlerin rgatn gecesi nasl olurdu k.
Gndz byle ola na ald onlar. Beli krlm ylan
Yorgunluk ykp alt lar ovann yznde. Bu kez de
rnei kvrlp kaldbilmenin hasretini eker oldular.
sabaha erken kalka vsim yazd. Sonra gnler n
Geldiklerinde me rs bulutland. Ovada glge
ka
n evirdi gze. Yuold
u. Sabah oar nemlertut, br:aybr,
den gnee geilir meye
le
balad. Oksren r on
geceler souk getir alanla
ad
r
hla
ba
r... Sa
trl hastal iine allary
ler yakld. Ten
rinde kurumu kozaynar suylaa ate
azck biberle, biraz
cereler konuldu. Ka
50

un alp itiler, ac orba niyetine .

Ekim ay sonlarna doru ukurova rgatna yol
grnd . adrlar birer ikier skld; tarla tarla
iftlik iftlik ukurova pamuundan, pamuk rga
tlndan boald. Kamyonlar, traktr rmorklar az
larna dein rgat ykyle dolup tat. On binlerce
rgat, ne umutla, hevesle gelmilerse hepsi bir bir el
lerinden kt . Koskoca ukurova yaznn, ukurova
scann, kahrn, pisliin, horlanmann, adam hesa
bna alnmamann frtnasnda kala kala, her gn bi
raz daa eskimi, her gn biraz daha yalanm ola
ra, el:ni yzleri, zorlanm, krk dkk bakla
r le ger yurtlarna dndler.
ukurova'dan ayrlp da geri yurtlarna dnmek
ou
rgat sevindirirken, bu ayrlk Eber'le ' Mahs ,ye or geld.. Nasl gelmesindi ki? Bir ocukla
geldkler ukurova' dan imdi ocuksuz dneceklerdi.
.iro ocuun gmtn brakp gitmek beter do
kudu onlara. Ellerinden gelse, kar yancaya, kar
soguk onlar koyuncaya kadar kalmak istiyorlard
ovada. Ama balarn sokacaklar iki parmaklk bir
eV, bile yoktu. Nerede kalacaklard? Dahas yamur
gn azndayd, her an indim ineceim diyordu.
endi dertlerini yklenip de gitmekten bka elle
rnden ne gelirdi? Zaten rgat dediin ssz ln ku
uydu. Bugn buradaysa, yarn oradayd. nsann
topra olmazsa, tutacak, alacak ii de olmazd.
olmaynca ekmek de olmaz, geim de olmazd. Ve
byle bierce, on binlerce rgat gibi, yl on iki ay a
l?acak . arar, nerde i-ekm _-varsa- -()Rl.J.npeine
duerd. Toprakszlktl, yedi i im, drfbucak.- onlar koturan, top-rak-sz-lk... . . '
Son geceydi. Eber'le, Mahse, iro cuun g
mt bana byke bir ate yaktlar. Eber, her za-

p'

;--

51

mank g'b' dalgnd , suskundu , yznde hibir. ey

..
ttmez grnyordu ya, aslnda ii yle. dld . I,
yanan ar bir kordan farkszd. <?zlern ksmt,
.
karanln ortasna ortasna, ta blnmezlere,
ala
sz, bo bir gzle bakyordu. Mahse. ie fck gomut
toprana alnn usulca dayam, n n konuuyor, giderek ata dny'0rdu .ses.
.
- Hi gnlm raz del sen brakp gtmeye,
ya
ne yapaym? Hangi ana yavrusunun lsn gurbet
elde brakr da gider hey yavru? Hang yurek daya
nr buna? Dayanmaz ama ne yapaym? Yzk ta
m, aam, yreimin ar mekan iro!.. Seni el
topranda pssz brakp gittik diye rdm.zdan
sylenme yavru! Ynn eme, ksme bz! H an.a
olurum da, yanan ana yreinin acsn blmez :-y'm ?. Ama elimden ne gelir? Nere gitsek tuttugumuz iin ad el ii. El ii demek, zulm ii demek"tr.
Fukaralktr her bir eyin ba yavrum. Toprakszl
tr. Daha biz doarken gzmze kara srme ekl
mi. Daha biz doarken belimize yokluk kemer
balanm. Odur bize emanet...
Mahse kadn daha ok konutu. Bazen sesl,. ba
zen sessiz; tten dumanlar gibi.
Sabah bulutlar daha yeni toplanyordu, yerle
rinden kalktlar: -Eber, ykn srtna vurdu. M
se kadnsa, btn yaz kullandklar toprak testy
son kez azna dikti. Birka yudum aldktan sonra
testiyi azndan ekti. Testnin azn taa rup k
rarak' geniletip bytt. Ii yar yarya sule dolu
krk testiyi tuttu, usulca iro ocuun gmtnn
ayakucuna koydu. Sesi de fsldar gibiydi: ,
- Hayratn ola yavrum, dedi. Ziyaratn ola: .. Ge
lip geen garip kular mezarna konalar da zyarat
suyundan ieler. eler de gemileriyin ruhuna, ca
.

52

nna dee, canna .. . Yreimin hrmeti, yavrum, i

ro ...
Eber alamamak iin, srtn ykyle ynn
telere vermiti. Kars Mahse'nin gmtten ayrl
masn bekliyordu . Mahse az sonra kocasnn yann
dayd. kisi birlikte usulca yrdler. Otlar iyli,.
yerler nemli slakt. Yrdler. . . Adana-Ceyhan ka
rayoluna ktklarnda boz al aacnn hemen yan
bandaki dzlkte yaktklar atein geceden kalma
son dumanlar ttyordu.
* * *

Bataklklardaki son leylek srleri de havala

nnca, ukurova sszlad. ukurov
an sona su
yu ekilmi deirmene dnd. Souak,bat
z gz rz
garlar tozu topra tepmeye, havalandtats
rma
a
d. Kam kmeleri, gevrek kuru yapraklayar,bal
mor
pskll balaryla rzgarda hrdad. Den iri
yamur damlalarnn ilk. sesini o kurumu , gevrek
kam yapraklar verdi. ukurova yam
urlar bala
d. ukurova toprann asl eski bataklk
a,
eski gmk topradr. Batak topra, yamurtopr
suyu
nu grnce azd, aslna ekti. Yaz scanda ksalm
tezekler geveyip dald. Toprakla
, iti. A
zkaralar, atlaklar, tamtakr k'ilnalral uzad
r su -ile-aeldu.
ie n'toprak rahim rnei gerindi; yle
ki tahum dilinin ucunda...

Kasm sonlarna doru ' renk ,' boy boy trak

trlerin bei, onu, yirmisi birdenrenk
i tarlalara. Ar
kalarnda tohum ykl mibzerler,gird
pull
r, kten
lerle gece-gndz sallarcasna srp ukla
rtmaya
baladlar ovay. Geni azl keskin pullkara
ukla
geri
lerinde tepsi tepsi kalkm , devriImi toprak r,teze
k53

ler braktlar. O -tezeklerin srtlar cilalanmasna

gz gneinde parlad . Ylda iki- rn veren, ver
dii rn tam veren, douran, yaratan o tarlalar de
ildi sanki. Hi srlmemiesine bakir, hi el de
memiesine dinti ova topra. Traktr tekerlerinin
basmad, pulluk azlarnn uramad, kesmedi
i tarla, bayr, gen kalmad ukurova'nn yznde.
Ovann yz gnlerce acms toprak, bataklk, r
m kk, ilal tohum ve en ok da yanm, taze ma
zot duman koktu. Ve haftasna kalmad illendi to
hum: Toprak yeilini vurdu yzne. Tarlalarn yz
lmk lmk yeerip dalland.
* *

'varsam da bir baksam aynna. .

Acep topraklar doldu mu krpe, garip koynuna...
K geti. Badem dallar ieklendi, dalar mosmor menevilendi. Her yan taptaze bahar kokmaya
balad. Btn k, ukurova toprana gmtn
braktklar iro ocuu dnen Eber'le, Mahse
iin gn yaklat. ukurova'ya deil rgatlardan n
ce, bahar leyleklerinden nce kp vardlar. Yavrula
rni el topranda brakmann verdii tedirginlikten
bir an nce kurtulmak istediler bylece. Gmt tut
kusu onlar erkenden ekip getirdi. Boran Aa'nn
iftliine indiklerinde, canlar yenilenmiesine bir
garip duyguda, hznde ve sevinteydiler.
Mahse kadn durduu yerde bir daha duramyor,
yavrusun gmtn bir an nce gidip grmek, onu
ziyaret etmek iin sabrszlanyordu. Bu yzden,
iftlie geldikleri gecenin afan zor etti Mahse.
Hemen kalkp giyindi. Bana kfsn geirdi. Ve
darya kar kmaz sabrszcasna yrd, dald,
Ah

54

titreen ekin denizinin iine . Ova toprann bereke

tiyle boylanm, tekrnil kama kesmi ekinler de
rindi nnde. ou yerde insan koltukluyor, klk
lar insann azna, yzne gzne geliyordu ... Mah
se bu yzden ban srekli yukarda tutuyordu . Ye
il, iit renginde, ince ltl baak klklar, enli
siyah yapraklaryla yemyeil bir buday denizi ar
ar esniyor, sallanyordu ovann yznde.
Karril geen Mahse, az sonra ilerideki yal,
iri, boz al aacn grd. Al aacnn grnmesi
heyecanlandrd onu . te, olunun topra ore:.day
d. Al aacn dengine alarak, al aacn adlar
na yn tutarak hzl hzl yrd Mahse. Koacakt
ama gr ekinler eline, ayana dolayordu. Bir de,
nedenini bir trl aklayamad, dilinin varamad
bir ineleme, bir ince kuku ve sanc vard iinde.
Yrdke yreinin bu kukusu artyordu. Bu
kukusunu yenmek istercesine yrd. Yer yer esen
sabah yellerinin nnde yatm, ar baaklarn ti
reyememi, birbirinin stne devrilmi, dolam,
boy boy ekinleri eliyle, diziyle, gvdesiyle yara yara,
aralaya aralaya vard gmt yerine. Soluk solua
kalmt ya, sluunu tuttu, armt nk. Olu
nun gmtnn yeri tannmaz olmutu. Yanl m
geldim, diye dnd. Dne dne evresine bakn
d. Yok, hayr, yanl gelmi olamazd. te boz al
aac nndeydi. nndeydi ama, evresinde deil
gmt yeri, yle bir mendil serecek, elini koyacak
bo yer yoktu. Tarlalar gz alabildiine ekilmi, h
rdyordu. Her yan su gibi serin, su gibi derin bir
buday deniziyle rtlmt.
Ve, ekinler daha bir boylu, daha bir yeil grd
nnde, yavrusunun gmtnn stnde ...
55

Namus Eri

Helof'un ssz da kylerinden Bermanili Piro,

bir salr inekle drt kei vererek ald kars Zal
ha'y be ay sonra boad. Damna telli duvakl gelin
edip getirdii Zalha'y, daha elinin knas kuruma
dan eski bir ul parasna sararak babasnn kaps
na brakverdi.
"Bundan byle ynn bana haram," dedi. "Bun
dan byle senin adrn deilim ... "
Dal gndz, kyllerin gzleri nnde oldu bu.
Oysa Zalha'nn ne kt bir hali grlmt, ne
de kocasna kar bir saygszl olmutu. Olsa bile
trelere gre erkek ksm karsn boamazd, boa
yamazd gene de. Ya dver, ya da eker vururdu. Ka
dn, erkeinin sofrasyd nk. Sofra ise sokaa
atlmazd.
Boama nedeni Zalha deildi aslnda. Zalha'nn
baclar iin duyulan birka sylentiydi. Onlar sala
rn yandan ayrp yararlar, akta gnee kar ta
rarlard. Kimi erkeklere gz takp bakarlard. Kahta
ay'nda rlplak imerlerken grlmler, ayna
tutanlar bile olmutu stlerine. Belli ki bu soyun ka
n azgn, eytan grd. Bu soydan kz alann evi
ilerde erkek glgesi ekerdi. Yolu yaknken dnme
li, svay yaken skmeliydi Piro.
56

Boanma olay sylentileri azaltacana azdrd.

Zalhalar iinse tam bir ykm oldu. Nasl olmasnd
ki? Baclarn isteyenler vard. Birinin sz kesil
mi, brnn dn yaknd. Ama ablalarnn ka
plarna getirilivermesi her eyin stne tuz biber
ekti. Dnrcler geri ekildi. Bylece evlenmeleri
de suya dt. Bu da umudunu, kzlarnn satn
dan gelecek birka kuru balk parasna balayan
babalar Topal emo iin lmden beter oldu. Lanet
lenmilerdi artk. Ne yana dnseler kaplarndan ge
lin kmazd. .Ksmetleri kesikti.
Kimseye bir ey diyemedi, konuamad Topal
emo. Atan, ynden kesildi. Susup sineye ek
meyle her eyin unutulup gideceini sand belki de.
Oysa tersi oldu. Susmalar ktye yorumland. Sua
bindi. Bir gece kaplar taland. Yanan atelerine
bacadan avula tuz atld. Bir baka gn de kalkp
baktklarnda kaplarna aslm bir ylan ls gr
dler. Ylan uursuzlua iaretti.
Topal emo fkesinden ne yapacan, kime ne
diyeceini bilemedi. Kapy bacay kilitleyip evini
atee vermeyi bile dnd. Kaplarn, pencereleri
ni rtk tuttular. Gnlerce ne bacalar ttt, ne de
sesleri duyuldu. ldler mi, kaldlar m bilinmez ol
dular.
Gnler sonra kyller gidip baktklarnda evi
bo buldular. Zalhalar kilit ekme kp gitmilerdi
ukurova'ya; arkalarna bin laf da alarak...
Bir ay sonra da Bermanililer ukurova'nn yolu
nu tuttular. Yllar yl geimleri apa pamuk rgatl
stneydi. ten ie, tarladan tarlaya savruldular
ovada. Ne Zalhalara rastlayabildiler, ne de adlarn
seslerini duyabildiler. Gz sonu pamuk bitip de her
kes geri kyne dnd halde Zalhalar dnmedi.
57

..

Gitti gelmez, utu konmaz olup ktlar. Bir adlar

kald yadigar...
kinci yl Bermanililer gz gn bir kara haber
le dndler ovadan. Zalhalarn izi bulunmutu, Mer
sin'deydiler. Topal emo kahrndan lm, yaban el
lerde kalmt mezar. Zalha ise yoldan km, kt
kadn olmutu. Adn sann duyup bilmeyen kalma
mt ovada. "Krdn Gelini" diye nam salmt
Mersin'de. Azlar onu syler, diller onun adn ok
ard. Eli de ikiye, kadehe gider olmutu. Sabah ak
am aynann karsndan ayrlmaz, yalanr boyanr,
ksa donlar giyerdi. Gznn nn bile camlatm
gzlk takar olmutu. Aznda Halep sakz, akam
kar sabh gelirdi evine. Bir kahpe oynatma, bir de
likgemeydi Zalha.
Herkes gzyle grm, eliyle tutmu gibi konu
uyor, azlarda bir kara alktr gidiyordu. Berma
ni' de bilinen duyulan Zalha'yd imdi.
"Bir yanda otuz iki alg, davul-dmbelek, te
yanda ehir ua... Oturak illernlerinde gerdan krar
kekler gibi oynarm Zalha. i davul engi st
neymi. Doma ryan soyunur, 'yorum, stm
rtecek yiit yok mu?' diye barnca, paradan pul
dan grnmez olurmu bedeni. .. Nere gitse, nere bak
sa, el alk temaa: Oy.a Krdn gelini, oynaaa!.."
"Kahr elinden l1tfe uramak diye buna derler
ite. Kulaklar kpeden, kollar bilezikten grn
mezmi haspann ... "
"Nimetini el ukuruna balayann kaderi, ak
am kp sabah gelmek olur evine... "
"Zaten bandan belliydi Zalha'nn byle olaca
. .. Baclar gibi o da san yandan yarar, kan ye
le tutard. Bak, yedi ahret bacm olsun gzeldi de.
Nesi var, cep elmas gibi kadnd. Sonunda tecei
dal seti orospu."
58

"Kabahatin asl Piro'da. Boayacana kaldrp

kr kuyuya atacakt."
"Kanck ksm doutan gnahl olur zaten. Yok
sa durup dururken Adem babamz cennetten kovul
mazd."
"Namuslu kadn ona derim ki, krk yl evli de
kalsa, kocasna sidiinin sesini duyurmaz. Yoksa
eytan azar da, ar damar bir atlarsa, ite byle Zal
ha gibi serdii dei bilmez olur. Atalar doru de
mi: Bacan kaldran avrat bir daha indirmez . . . "
, Helof yresinde imdiye dein bir kadnn koca
sna kzarak aylarca ykanmad, terden pislikten
koktuu, elde silah adam vurup adam kovalad g
rlm, duyulmutu, ama daha bir kadnn adnn
orospuya kt duyulmamt. Bu durum ky iin
ktnn de ktsyd. Bundan byle Bermani'de
kadnlar ksr kar, toprak da yeilini unutursa a
mamalyd hi. Bu gidile kyn ad Zalhal'ya
kard. Tez elden are bulunmalyd buna. Nasl ki
ku tneiyle uarsa, er ksm da namusuyla yaard.
Biri gidip, biri geliyordu szlerin. Azlar ar ko
vanndan farkszd. Her Allahn gn bir sz kanat
lanyor, geliyor Piro'nun ateine odun tayordu. Her
sz, her bak bin yllk bir kfr gibi gelip gelip can
evinden vuruyordu onu. Tam da banda kalmla
rn, derin ormanlara dmlerin yalnzl vard Pi
ro'da.
Birka gn damndan dar kmad Piro. Yeme
di imedi, gnesiz kurudu. Sylenenlere inansa
myd, onu da bilmiyordu pek. Sabah akam eline
pekir tutan, ayaklarn ykayan Zalha, boyanmay,
kadeh tutup cilve yapmay ne bilirdi? Aklnn ucun
dan dahi geiremedii dnceler doup kaynama
ya balamt ,iinde. Yoksa Zalha'y hi tanyama59

a stne o gne ka
m myd? te o noktada Zalh
nme gereini bile
dar hi kafa yormadn, d
a neydi? Geceleri
duymadn anlar gibi oldu. Zalh
bir tr mald o.
dllendii, gndzleri ie kotuu
n. yle gelmi yle
Baka trls de olamazd zate
anmaya, giderek
grmt. Zalha'ya kzmaya, ksk
tutumaya bala
bir amansz duygusunda yanpZalh
Gzleri hak
d. Gzel, alml, buday tenliydikalma.yosu
nlar gibi
tan srmeli, salar su elinde sarkard. Beli
y
aktma grd. Kalasna doruselliydi. Bu dende
g:
li
lan kvra ince, gsleri ne ana bir de yaban
zel, dul bir kadn, hele hele kurs ini bozmasnd.
c ekmei dmse , ne diye nefs
bir isteklen
Dndke kskanmaya, iin iin
du. Da ta bann
meye kadar varan duygular duy'nun
stnde dnmeye balad Piro . Kalkt, tkrd
yere.
memelerini
"Ula Zalha! Ula canmn hayiniL On yan
na kor
ylan erne senin ... Eer bunu daninseni
olaL "
sam aha bamn sa senin beli nkl
d. K
amc
Kap ald bu ara. Bakt, gele tireasy
amc
yeti n as.
kten beri kendisini byten,asn
n eline. Ancak
Kotu, bir ku gibi szld amc elin
i. Sonra da
sinirliydi adam. Geri itti Piro'nun
ieri. ok yalyd,
ar ar, iri bir glge gibi daldGen
nde ekya
ya belki de sekseni gekindi. lii
aca kor
aln
n
lk yapt, adam vurduu iin cn
d.
tar
kusuyla hala belinde plak taba. nca
opar1ak kp
Tost
ld
k
Piro korkusundan
kald duvarn dibinde.
pti
Ak sakall, iri gevrek boyuyla esrarlnenbirin,gari
masa
efsa
amcas. ok eski bir trknn, bir Gz
belirsizli
ln iinden km gelmi gibiydi.sessizleri
. Sonra
kald
e doru bakyordu. Uzun sre
60

ar, tane tane konumaya balad. Sesi kurtlanm,

yalyd.
"Vay dnyay bilmeyen Piro vay!" dedi. "Vay l
meden kendi kendini ldren Piro!.. Yol tarif ettir
rnek ayp deil, amak ayp derler oul . Bak kyde
herkesin lafa kula uzad. Sen ise hala kaplarda
boy gstermedesin. Eer er dediin namus iinde de
susar, altta kalrsa bil ki l demektir oul . lm
grmeden baylmaya raz olmu demektir. Nedir?
Yoksa gzn korkutan mapusluk mudur? Bak Pi
ro, mapusa girenin kt grlmtr de mezara
girenin kt grlmemitir. Sen ki evveli byle
deildin, kavgalarda sesin herkesten stte kar,
elin havadan inmezdi. imdi nedir byle l topra
demi gibi sessizsin? Bi'r ey balamsa bitmeli
oul. Ama tatl, ama ac bitmeli. Nasl ki o kahpe, e
refini el azna dmbl-ddk ettirdi. O zaman sana
da can borcu var demektir. Ama sende o can alacak
gt nerde? Geriden gren de gkkeiyi ii dolu ya
sanrm. Boyun posun hotur, eyidir ama anlam
am ki sende eksik olan yrektir oul. Nedeyim o
boyunu posunu, nedeyim byklarn, bir kadn
yaralamadktan sonra. Olmad rt bana namazlk
tlbentini de, otur oturduun yerde eekoIL."
Piro kesilip kalmt. Tata ses var onda yoktu.
Srtn dayad duvar donmu, Piro da buza kesmi
ti sanki.
"Senin artk bu diyarlardan alacan sayglar t
kendi oul. Sana bu mekanda laf ettirmezler. Azn
'dan bir ift sz ksa dilini ardna bkerler. Bak, da
ta dillendi. El az bu, iitmese de yaktrr, krn
att ta misali. Nasl ki demirin orospusu paraysa,
etin orospusu da dildir oul. Bundan hesap bi de
kalk haydi! Karmda melip de yal yreimi so

61

cak etme benim . Git, ara, bul onu da bir an nce bin
dir gitsin tabuta . . .
Piro dizlerini karnna dein ekmi, daha da
ufalmt. l can gibi ne terliyor, ne soluyordu.
"Aslnda zntm niyedir bilir misin oul? Nasl
oldu da mahremimizden bylesi biri kt onadr ha!
Kim bilir belki de vaktiyle nika.hnzda bir yldz
kayd, ya bir dm atld ya da bir kuyunun az r
tld. Her neyse ne de bu iin yn yak sensin
oul. Boam da olsan Zalha senin eski avradn, es
ki' glgen saylr. u zamanda kim glgesinin stne
baka glge ektirir? Yoksa parlaa, yavaa. kar
adn...
"Kalk oul, kalk yiidim! Varsn bu i Kabe'ye
yayan gidip gelmek kadar zor olsun. Darendeli eri
nin en topal bile yrye yrye Hindistan' am
derler. Kalk haydi. Kalk da ara bul onu. Namus eri ol
dun sen artk. Kalk, stn ban ttsle. Kuran
gezdir stnde de abdestsiz basma yere. Kalk, kalk
da bir an nce sndr u stmze uzanan dilleri... "
"

indeydi bilmiyordu . Zaten kr bir ku nerey.

b'l r'
di ki?
Saah k lar yen tyordu . Yerinden doru

d: . Dags:l b:r haml , ida

sl
bir
a
kn
lk
var
d
yii
_
zunie. Br el. de cebndeydi' ar ldrucu
' kIadg sl. hl cebinde. 'kt gitti. " .. br' sr g-.
bsa
Ne bir el Sallayan , ne de br uurlayan vard gerisin
de...
Hak etmemiti ki...

* * *

Ksa, kaln, kt boylu, opur al yzlyd Piro.

Koyu yeil gzleri kanlanm bulankt. Vaktiyle
, Zalha'nn rd nakl, dizlerne orabn ekmiti
karakll alvarnn stne. apkasmn altndan ya
l uzun salar sarkm alnn rtyordu. Gr kara b
yklar ise opur yzne hayli byk dyordu.
Gzn krpmad. Sabaha kadar uyumad. Zal
ha'y, gidecei yerleri dnd hep. Kim bilir orala
rn insan, suyu, havas nasld? Gnei nereden do
ar, nereye batard bilmiyordu. Zalha o Mersin deni
len yerin kim bilir hangi yerinde, hangi damn deli62

63

,.

zl Hamurlar

kayaya benziyordu.
Zifri gecede glgesi yerli bir
Dizleri enesinin altndayd. Suskunluu, grlen,
duyulan doaya eti imdi. Sana geldim. Nice orman
Seni, aryorum Ana. eleri yakt yzm.
boylarn gezdim. Nice da gn
Ayaklarmn tozu yorgun. Duyuyor musun, alyor
musun sesimi ?
Srtna binen kaGlkle soluk alp veriyordu. zinc
lk iriydi sanki.
ranlk deil, grnmez bir ar
eden bi
Bilir misin senden sonra neleraroldoldu?u Ner
izi
birb
leceksin, nasl bileceksin? Aylu bitirebildim, irim
de
ne
grmeyeli, aylar... Ne okulum
bildim. Ama bylesi ra
nm dze kp rahata ereru,'
esine gzel ki.. .
hat edememek ylesine do d. yl
da bir-iki yanna
Kukulu, dar bir hali var Ara
bakyordu. Huzursuzluu geceden deil, grnmektendi.
iimi, neresinden
Bilmem ki sana nasl anlatsamlar
olan n nedenini, ni
balasam, dile eksem buncageli
inini? ylesine zor gnler p geti ki, daha da
geece inden baka ...
enesini dizleriDar srede soluklad gsn.aln
ne iyice dayad. Yerin gz olsayd n grebilirdi.

Aylardr yolumuz kurun alt Ana. Bakarsn se

ker aa, bakarsn seke yukar. Bir savatr bu, ku
ral nceden yazlm . Getiin yerden bir daha ge
emez olursun. Sen geemezsin, ama senden sonra
kilere izin kalr.
Gerilerde dalar doyumsuz bir mrekkep karan
lna brnmt. Serpme bulutlar salnyordu s
tnde .
Varsn aylardr peimizde srek av kurulsun.
Biz yatakilere lm iyice bollasn. lm denilen
gelecek yolumuzun yars, ona oktan barmz a
mz biz. Ama krlarnda sr gttm, bahrnda
otlarn yediim, scanda kararp souunda
dm u yurdumun dalarnda saklanmak ne g
m meer. Gndz, gzyle dikelip de karncann
ocana dahi bakamamak var ya, gcmze giden
asl budur ite, Ana ...
Cigarasn yakt. Grnmesinden ekinerek par
kasnn yakasyla boynu arasnda bytt atei.
avkndan az da olsa seilir olmutu yz; bykly
d, kllarla rtlyd yanaklar.
Hakszladr zulmedir fkemiz Ana, odur yre
imizin da vuran ... Bir bahe dn ki susuz
luktan kurum kurum kavrulur. Yan bandaki aa
larn dibinde ise kurbaalar ter. Bir toprak dn
ki bir ucundan br ucunu grmeye gz yetmez.
Ekilip biilse zl hamur rnei, sofralarn tmne
yeter. Ama adm atamazsn tapu senet hatr. Bizim
se dumanmz gevi getirmez. Ve dilerimiz azmz
da birer alk akl... Sen olsan ne yaparsn, ne der
sin Ana?
Cigarasndan bir soluk daha ald. Bu ara karan
lk kadar rzgar da artrmaya durmutu hzn. Yu
karda gkyz karyordu. Rzgar top top olmu
Az inde Dil Gibi-Ac Duman

65/5

64
i '

iJj

bulutlar nne katm dalara a! a.ra sryordu.

Kar yad souk oldu, sebeb bz buldu. Yaz olnezaret
du, kurak vurdu , sebebi bizi buldu.. . Karakol,
.
z
Kaak
du.

o
begm
bizden geti. Gzya, zulm
bizde arand. Tfek bizde arand. Ate yakanlar
b kas duman bizden soruldu. Aaya, beye nefet
dlUYU, ha nefret doluyum. Onlardr knyemze
zulmn adn yazanlar. .
Cigarasn sndrd. Iki yana b k az lmu
tu. Dalgnd, tm dnyaya srt evr:n .orneg .
Hi insan insan olur da konutugu dl.: y::g e
mek , itigi su yznden aalanr, dovulur mu
1er
Ana? Dvlr m? Giydii giysiler, uydug tore
de
sahiplernden
eski,
de
. ki o tokatn sahiplerinden
yrli... Onlar elde ettiklerini .koruI1a: elaa
dmler. Bizlerse elde edebleceklermz henuz
hayalimize baladk. Hayalimizden bile korkuyorlar
Ana.
Rzgar vuruyor, boy vermi kavak aa1ar k"0prrcesine bir inip bir kalkyordu. Yamur dal.a
lar dmeye balamt usuldan. Korunm.k n
parkasnn yakasn ekerek kulaklarna degn
kaldrd.
La Deresi'ni bilirsin deil mi Ana? Bilrsn ulu
maaralarn dibini. Bir de aacmz vard, cns.m.
te o aacn dibinde vurmulard babam. Kuuk
tm, yeni dm atar olmutum alvarmn bagna
Ama o ln unutabilmem mmkn m ? :-a ben
srtna alp ayr ayr kouunu ... amn dbne var
dnda tam banla omzunun arasndan gr
tm babam. Yerde yatyordu. Kesme dallarla ort
mlerdi stn. Dallar hlp atn, sonra da gvde
ni bir rt gibi kapatn babamn stne, unuta
mam Ana. ''Allah!'' diye baryordun. ''Allah!.. Kop

66

tu mu belimizin iplii? " Nam

rcasna her ei
lip kalknda babamn stneaz, birklauza
p, bir ya
knlayordu yzm babamn yzne.klaKor
kumdan
ka kez gmmeye altysam da ensene yz
m,
gene de baklarm kurtaramyordum bir tr
Rendelenmi gibi kan revan iindeydi yz babl.a
mn nk. Sonra seni babamn stnden alarak be
ni kucana verdiler. Alyo n. Atlardan ulu bir
poyraz kurmutun ortala. rdu
Kyllerle birlikte elle
ip evirdiniz ly. O ara kad
nlardan biri beni ete
inin altna saklad. "Grme yav
dedi. "Grme,
ryana girer sonra!. ." Kimbilir, belru!ki" de
merakmd
korkumu yenen. Dayanamadm . Bam k
bak
tmda eteinin altndan, senin kendi ellearp
rinI
e
so
yuunu grmtm babam. Donmutu kollar, ka
zk gibiydi. Bir de tam bir avu kanl sama topla
mtn babamn kara kll g
den. O samalar
gtrdn gtrdn de hkmsn
et
kezi Kalan'a,
gene de ispatlayamamtn babammer

vuranlarn or
man kolcular olduunu ...
Hzlanmt yamur. Arklar ukurlar su ile dolu
yor, imekler akyordu. G.r
en gkyz deil
de gelecein byk davuluydu ley
da
a ten sanki.
Anlar saryor iimi Ana, anlar.. lard
D
ke bir
ar feryat oluyor, dnp deiniyor iimnd
... kar ya
yordu, balgam gibi sulu ar... kzamk de
da
sal
gn; yvmiye hi dmezdi ten beten aanasllen
. ocuklarn says. Komumuz olurdu, ad Sanem'di.
ki ocuunu ite o kzamk yl yitirmiti Sanem.
lm bizim de kapmzdayd
. lmn ar devesi
kapmza kt kecekti ... ar
e olarak boynuma
dek gbreye gmmtn beni. Bug
gibi anms
yorum. Tespihbcekleri dolard koyn
num
Nedeni
neydi ? Neden hi kimseden bir yardm elia. gel
mez67

znde yaayan
di? Bilmezdim. Sanrdm ki kiyery
anlar doru
o
tek canl bizleriz. Sanrdmtir. Ve zam
ne gibi
dn
olanlar eri, dar olanlar geni ezdim. Amayada
kza
o
eyler bizlerden gizlidir bilm acmzdaki dalmk
ara,
yl bir uak arpp dnce yamdiyarardan hi tan
kar k demeyip baka baka iti, onlar kurtar- .
madmz insanlar km gelmdnyada yalnz 01maya. te o zaman anlamtm mmkn deil
madmzl. O yllar unutabilmem
lmlar sanki...
di, Ana. Tek tek derimin stnedeyaz
r gn
ger
o
Zaman o gnleri yiyip gtrse ken bir ekle
un a
borc
mzde yayor. Ve denmesi gere
rs gibi yryor iime ...
anasnn y
Kibritini akt tekrardan. Eilerek
kez okudu
son
le
zne doru tad atei. Ve gzli: eriy
gmttana yazlm knyey Fado'nun ruhuna el .
"Airetten olur Halil kz
fatiha...
"

Hemeri

Ey gezenin, bilenin adm! Ey adamlar adam!

Merhaba!.. Gren gzm, skan elim tanm sevmi
seni. Hani br ku alya konarm da al onu korur
u derler. Ite bu hesaptan ktm geldim huzura.
Isizim garda. sizlik bir lokma ekmek oldu da ay
lardr onu ararm. Duydum ki hemeriyik. Duydum
ki ayn memleketten oluruz. Yokluk hayrna boyun
kr eldim kapna. Glgene al, hanenden say, koru
ben. Gnlerdir insandan, komudan uzak, sefil ya
ban olmuam. Ne olur bir i, bir iyilik dokundur:
ValIahi ok kara soua yenildim. ok ala susuz
lua yenildim. te halim grmelik. stm bam
yama-aput, trbe aac 'misali dklr.
Yaman daraldm babo, yaman ... Ne geceyi, ne
gndz bilirem. Nice yollar beller atm, rezillikle
re battm da gene de kendi gcmle kle duracak i
yoktur. Ne yana gittiysem yoksulluk bitmez tken
mez sermayem oldu, harca harca bitmiyor. Yol bil
mez, dil bilmezsin. Gariplik, adam tanmazlk divan
d:r karna. Can sklr, kanna ate doranm
gb olur. Yine de habbe olsun i yoktur. Her defasn
da dayan, dedim kendi keI)dime. Sabrettim. Dayan
ulan Krtolu! Elbet bu yolun bir sonu, bir k bu69

68

lunur. Ve de ad stnde gurbet ekmei byk olur.

D hadi, varlmaz sanlan yollar tekrar senin... Kar
nn kursana bitimi. Azn yek ekmee muhta.
Aln, susuzluun kartal dner deinir stnde.
Yzne bakan olmaz. Bir Allahn kulu kp da sor
maz. "Hey arkada! Kalkp oturman ne yandadr?
Hele gel derdini bize ver! Byle yerinden, yurdun
dan uzak dmene sebep ne?" Gzn bassa da biri
ne, merhaba diye yzlensen, adam ynn alr, sen
de yznn azarlandyla kalrsn. Kimse'in hesa
bnda yoksun nk. Sahibin yok senin. Ite o za
man gurbetlik, yalnzlk byr nnde, bir karanlk
su olur da dibini gstermez sana.
Kimse yzmze kar konuma yapmyor. Ga
ribiz diye yzmze susulur. Kaplar rtk, yzler
bize yabanc, seninse derdini zmeye dilin lal, bilgi
lisanmz Krte'dir nk. Krte konusan anla
mazlar, dertli dilini illaki Trke zeceksin. Fuka
raln Trkesi olurmu da Krtesi olmazm gibi.
Hkmet are bulmuyor, bize toprak vermiyor. A
olana a, plak olana aba, isiz olana i bulmuyor. O
zaman bu hkmet necidir? Kimin neyi, nesidir?
Yoksa zalimin, aan, beyin hsm yolda mdr?
Eer yledirse parmak basp yedi dvele ilanat ver
sin, desin ki, "Evet, ben senin hkmetin deilem.
Benim arkadalarm aalarla beylerdir. Aha yolun,
aha ynn, nere gidersen git. Herkesin can herke
se!.." desin. Biz de o zaman bamzn aresine baka
lm babam. Ykmz alalm, baka baka hdtla
ra muhaceret edelim.
Benim memleketimde sekiz tane aam vardr.
Git var bak, sekizi de atr, plaktr. Skizinin de sa
bah akam iftarlar olmaz. Be yanda . bir kzm
vardr. ' Daha beinde ya, grsen sansn ki ihtiyar70

dr. Burumu, klm. Gznde cann feri yok

Oyun oynamaz, komaz, glmez. Bir eli anasnn.
eteinde, gz yerden kalkmaz. Sabahtan akama
kadar ylecene durur. te ben bu ocuun babas
ym kurban. Heye vallahi. Utancmdan yerin dibine
batasm geliyor. Sabah akam babalma halel geli
yor. Hele bir ortancas vardr. Olan. Damdan d
m topaldr. Syle garda, ne yapam ? arm s
kp da suyunu mu iem? Yoksa hrszla m uzatam
elimi? Bilirsin bizde adettir, kar ksmn alt
mazlar. Vazgetim, i olsun avradm da sokacamr
i yknn altna. Ama hani iin asl nerde? Vallahi
ok utanlar geti bamdan. Yzm kzarp nasr
land. Nasr ise acmaz ... Alk aman dinlem ez, al
n hkm kesin. Bir gn ynm bozup kt bir
yapacam garda. A kpek frn deler demileri
nk.
Bu ne hal, bu ne felakettir ki ahiret soyumun ye
di eri de a gelmi , a gider. sizlik yreimin kur
du olmu , yer bitirir. Doup bydm kendi z
yurduma kstrr beni. Yine de i yoktur. Bir kere
sinde buldum i. Adana'da verdim srtm pamuk
hararlarnn altna. Dilim azmda iki kar. Derken
altmzdaki ince kalas krld. Ykle birlik dtk,
adam boyu ukura. Bacam yand, kanadm. Ar
kadamsa sizlere mr. Kalasn sivri ucu batm
brne. Ar'nn Doutepe Ky'nden olurdu. Yeni
dn etmiti. Patron, "Bir gn alm," dedi ver
medi parasn. aylk alml vard oysa. Ara
mzda para toplayarak mevtasn memleketi Ar'ya
yolladk. Benimse sekiz diki atm doktor baca
ma. "Borcun," dedi, " sekiz yz." "Param yok doktor
can. Bunca param olsayd canm verir miydim yz
kiloluk ykn altna... " dedimse de tutmad. Bil71

,.

mem belki o gn keyfi yerinde deildi, belki benden

holanmad. Her ne halse hal de, yar topal yar sar
gl hastaneden attlar beni. Duvar diplerinde, aa
altlarnda gnlerce a susuz, hayat ayamn altn
dan ekildi; seyirlik insanlar gibi kaldm orta arda.
Korktum. nan kpekler grse siyer stme. Ite o
gn, bugndr topalm babam. Adm atmaya bacak
larm dermanszlk ekiyor.
Kapna gelmiem. Bahtna dmem. Hsm
akraba bilmiem seni. Gster insaniyetliini. Elbet
bu devran byle gitmez. Bakarsn yarn bunun tersi
de olur. Yurduma yuvama yaan kller dalr da,
deiriz kurban.
veeer, are buul, bir iyilik dokundur...

72

'Az inde Dil Gibi

Kuruda yeili, dilde sz yaratan sensin. D mla
y buluttan eken, gle yollayan gene sen. ekirde
in gz yoktur, senden renir gnee ynlenmeyi.
Arlar sana konar, kular sana yakn uarlar. Yanln
bilinmez, szn dinlenir, hkmn tutulur. Her za
man elin bol, elin cmert olur. Dilinden duymadm,
sularn syler bunu.
Uurumlar korkutmad beni, buzlar souklar
korkutmad. Gn souk, hava karl, giysilerim slak
olduunda ilk seni stp sardlar belime. Arlarm
sende derman buldu, canm sende grleti. Yorulun
ca seni konak bildim, yatp gerindim stnde, baha
ra km kertenkeleler rnei. Zaman geldi ayam
kayd dtm de, amurunda rpnarak tek bama
doruldum. Hasta kalktm, hasta yrdm a aya
mn stnde. Dn yerimin ilk atei sende yakl
d, bilirim.
Mevsimler gelir, mevsimler gider, hnererin t
m sende toplanr. Yapran sars, meyvenin krm
zs, yeilin z, iei sende. lk den yamurunu
bilirim, ilk den karn da. kisi de avucumda aha
gkten yeni teslim... Ey ermiler rmii, ey renbe
rin dergau! Kimsenin mezctr tana alktan ld
73

i
f

yazlmad. Ama sen bilirsin barnda yatann neden

ldn. Bilirsin yenilen ekmein dibindeki soluk
kimin? Ey gnl hanerne yazdm trk! Sylese
ne biz olmasak kim kadrini bilirdi? Kim otlu yz
n okar okar da sana buday dili vgler dzerdi.
Ah, bilmem ki hangi yanlarna kurban olaym; baha
rnda sevni veren sularnn akna m, knda kar
larnn yana m, yoksa yaznda krlanglarnn
uuuna m? Zaman oldu rzgarnda otlar gibi sal
landm. Zaman oldu yalm oldum stnde, am dal
gibi dumanm ge ykseldi. Hal byleyken gene de
sensiz ksz, sensiz solgun kleyim ey toprak! Sen
siz ucum bo, sensiz gvdem kemiksiz, sensiz yaa
ma dulum ben. Harmann kimler aar, kimler tadar
bilirim.
Sularna az verdim. Alktan sreler gibi yem
liklerde tnedim. Uruna kaaa ktm, adm da
larda arand. Bir gn olsun bir sevin, bir kucakla
ma gnm olmad. Yllar yl stndeyim, korkum
sana kart da gene de yolunu yitirmi ocuklar gi
bi seni ararm. Kurudum bittim. Artk krlan daln
aresizliindeyim. Aacna nasl balta, tana nasl
balyoz vurulur bilirim.
Ey eskilerin eskisi! Benim olsaydn benim, ok
deil krk be-elli dnm... Varsn dibin kurak, y
zn talk allk olsun. nan sevincimden yatar
lrdm stnde. arklar gelirdi dilime, trkler
gelirdi. Gsm dolu dolu syler, sesim sana geer
di. alr. abalardm. Varsn gecemle gndzm
sende karayd birbirine. Kuyular vururdum dibi
ne. Canm salardm iine de sularn gn yzne
karrdm. allarn sker hopur eder, talarn tek
tek gtrr dizerdim kenarlarna eri gerdanlk r
nei. Gz aylarnda sana tohum verirken grrdn

elimi . Kn arlarn tozlardm . Sana olan sevgim

i,
. grrdn. Bir yanna
muhabbetm
ye
il
yon
ca,
bir
yanna arpa nohut, bir yanna da yulaf ekerdim. Ha
tas na varmadan yzn dallanr Oalrd, yeile f
. Ar
pa lkyazdan sararr. Yeil, boz, sar derken bahard
yamal Yrk yorganna dnerdi yzn . Hasat vak a
eri trpanlar srer bilerdim ksre tana. elekl ti
srtlar tardm ifte harman yerine . Burnumda er
man tozun , gsmde taze buday kokusu . . . Var sa
cerleri kflensin, gvdem yal zeytin aa sn
cna
donseyd. Gene de sevincimden kelebek olur: ye
yapraklar gibi seke seke uardm stnde. ' il
Benim ols aydn ey toprak, benim ... Bir gn ol
sun glge:ni ksk etmezd
nden, inan bir gn
olsun ... Gyslerm srtmdima st
ter
den
se, stm
bam aputtan trbe aacna dnseyr
di.
r, a
balar sabahlar bereketinle yur ykardmalyz
m.
Sra sra ukurlar aardm stne .' Fidanlar sok
ar
dm dibine. Sakan olur teneke teneke sular tar d
kr bytrdm. Koskoca aa ederdim de, ak den
dller dolardm ilk meyveye duran dalna.
Ey yeryznn kudretli hamuru ! Buluta snr
daa it, gnee cetvel ek
bilirsin. ifte kanatl
kaplardan girip kan bilieni
rsin
Ak elleri seni gr se
i
tanmaz. Sana at, sana trk, .san
a
des
tan
dz
me
z
.er. Harman sonu bereketine secde edip, topra
fi
mezler. Onlar gkte, bizler yerde; yl on iki ay n
g
gun sefasn sren atmaca senin kymetini ne bili
r
.
ey toprak!
Tpk az iinde dil gib . Nasl ki dilsiz insan
mazs : , topraksz da olunmisin
az. Ey mrm yedirdi
gm daglar! Ey yeryznn kar
akz, tals, akll
s!. . Sana geldim, sana verdim ad
m, senin olsun.
Bin yllk kavgann, hasretin ate
ini bilirim ...

74

75

!:::...

Gmlek
a girdiler. Tohum
Souk bir gz sabah tarlalar
raksz, araaydlar
ekip ift kotular. Yoksul, top
maraba eVl, her adn
hep si de. Arva'da her ev bir
bir maraba ocu ydu
bir maraba kars, her ocuk
i de grnmez br el
zaten. Sevinliydiler. Hepsin
irmiti sank . Coku u,
sm sk tutmu bir araya get
ilk keJ: br topragn
kararl, heyecan1ydlar. Avular
.
tadn duyuyordu sanki.
kzleri bile allayp sslemler
lar
tuk
ko
e
ift
.
alnlarna nazar bon
di. Boynuzlarn yalamlar,
kli kilimlerle rtmcuklar takmlar, srtlarn ren
.

.A.:".-c"';"'tfcl-:i .1{jo:X4-J:f1.:),,.L.:t.'-'Cl.J. ho Aalarnn da deildi

bu toprak

Aa yllar yl

:
;

f
ia
. . gibi ekip biiyor, kimse de bir
:f'1

lar girince durum

ey demiyordu. Tarlalara maraba
rmez askerlerle
deiti. Haftasnda her yan yer gt
alardan kararak
doldu. Candarmalar kylleri tarl
Aa ift kotu . .Ky
ho Aa'ya teslim ettiler. ?ho
ne arpa ektrd: .
llerin henz imlenmi ekini st
lar. Toprag a,
Arvallar bu hakszla dayanamad
a-aa korkusu
ie, ekm ee olan hasretleri candarm
saldrdlar. Kyasna baskn kt. Talarla sopalarla
76

ya dv oldu. Hava da yalyd, tere amura bat

tlar. ho Aa cipiyle marabalarn arasna girdi. Bi
rini ezdi, yryemez topal etti. Dierini de kovalar
ken Mustafa adndaki bir rgat, ho Aa'y cipinin
iinde vurdu. Ortalk daha bir kart. Askerler sn
g takp havaya ate atlar. Sonra da sulu grdk
leri birka kyly yanlarna alarak ge zaman ken
te geri dndler.
Candarmalar gittikten sonra Arvallar tekrar tar
lalara girdiler. Bir ksm elde silah, kprdamaz kara
al nbetine dururken, brleri ift koup. kz
dndrerek, ho Aa'nn arpas stne kara avdar
ektiler. Kara avdar boylu olur, ksa arpay board.
Arvallann ho Aa ile kavgas yrede tm da
kylerinde duyuldu. Aalar telaa kaplr korkarlar
ken, :r:narabalar yreklendi. Herkes Arvallarla ho
Aa'y vuran Mustafa' dan sz etmeye balad. Musta
fa ad azlarda byd. Yer gk alk tuttu. Bir des
tan yiidi olup kt dillerde ''Arval Mustafa" diye.
Arva olay en ok Pulan Aas Behram' etkiledi.
ho Aa ile ky kye, mal mala komuydu Behram
Aa. ho Aa'nn bir marabas tarafndan vurulma
s ok derinden sarst onu. Arvallarn aalarna kar
isyan bir karabasan gibi kt yreinin stne.
Feryad byd iinde.
- Ey aalk! Ey dnyann arkn dndren sel,
diye sylendi. Artk dnya devir daim oldu. Oyna
maz sanlan ar talar da oynar oldu yerinden. Aa
ln zor vakti gelip att. Aann azapla kavgas ba
lad...
aknd. Hi dnmemi, hi aklna getirme
miti rgat glgesinin bir gn yoluna karalt olaca
n. Kim arkalar kim kollard bunlar? Dnn a
ayakls dikilmeyi, cesareti ne bilirdi? Akl bir trl
77

almyordu bunu.
ho Aa gibi kendisi de binlerce dnm Hazine
toprana sahipti. Sefa sryordu stnde yllardr.
Bir tela buna ise, br tela da Arvallarn kavga
sna kendi marabalarnn da katlm olmasyd. Ha
berler ktyd. ev:. kyler kynyor, herkes aala
rn azapla kavgasnd?-n sz edyordu, kaynayan ka
zan kapak tutinazd. !Bela yaknm , bela geliyorum,
diyordu. .
Daha nce br baka yerde, Mezra Ky'nde de
buna benzer olaylar olmu, Mezrallar sokmamlar
d aalarn harmana. . Helof yresindeki bir kyde
ise kyn satmaya kalkan aaya kyller kar k
m, "Sen kimin topran satyorsun? Bu topraklar
senin de olsa, asl zilliyeti bizimdir. Yllardr biz eker
bieriz!" diyerek sattrmamlard aaya. Ortalk ka
rknd. Dnya nimet arm, artk dl dkmeye
balamt ktlk. Ne yana dnlse bir dertten bin
lm saard.
i yanmaya, kendi derdine kapanmaya balad
Behram Aa. Bilinmeyen bir ormann bir siyahln
iindeydi sanki. Ar, korkulu gnler geirmeye ba
lad.
- Maraba deyip de gememeli... Aac tek, or
ss:z;:r.1IJl, dedi iinden, maraba da olsa
bj}i{;tia.flaklar belli olmaz. Hayvann
iinde ...
Yln on iki ayndan on birini kentlerde geiren,
Kahta' dan, Adyaman' dan beri gelmeyen Behram
Aa kynden ayrlmaz oldu. Yz dt. Kukulan
maya balad herkesten. ula delik adamlar soktu
marabalarnn iine. Gizlide saklda ne var, kim ki
minle konuuyor, nereye gidiyor merak oldu. Mara
balarn ryasn bile zletip yorumlatmaya balad.

",,..,..i;r;u;n].
" " .,,,,,",
,,
,, "",,!,

78

- Nerede ne yapacaklar bilinmez . Dndaki

dona deil iindeki cana bak demi atala
!1 y gidi gnler hey gidi . .. Ulan yoksr. a her ey
degt e br ben mi kaldm deimedik? uras
. yl ncesine kadar, ulan keyf
ok degl, k-
de
l misin, dn arkan bineceim desem -im
drd
brden koard deYYslerin . Karnlarna bak tak
sam seslerini karmazlard Bell ki imdi canlar
kanland. Gzbalar ald. .Dahai yum
urtadan k
n: adan gagalaryla toprak deer oldular. Dnya dei
yor. Artk o eski atlarn meydan meydan deil
"
md..
Huzursuzluu gnbegn artt Behram Aa'nn .
Pulan Ky'n satmay bile dnd bir ara . Satar
m saar. Mal onun, can onundu.
Satar da gide
erlrd n byk kentlere . Han kurar, apartmanr
letr, bunca yoksulun az koku
da ekmezdi.
Ama gel gr ki u zamanda kepirsunu
kra

aa alc
bulmak kolay olmazd. Su basmaz, tohutopr
m
az,
yarl yamal tarlalar. Tam kaplumbaann durm
bile
yu_
urta yapmad yerlerdi. Oysa mlk dediin yle
duz. ovalk yerlerde olacakt ki, at stnde gezerken
bile rahat kahvesini imeliydi insan. Ne yaparsn ?
Pulan dediin mir-i topra, aa-ata toprayd. yle
yazlmt aalk knyesine Behram
'nn.
Aal beylii brakp eyhlere, Aa
ulul
ara m ka
r a gtseydi yoksa? Trbe mescit kelerin
e postu
serp br merdi garip mi olsayd?
Glmeye balad kendi kendine.
- man arkn krla devran,
sylendi. ar
kn krla da bir daha yapma. Ndiye
eler
d
nr ettin
bizleri? Yalnz koydun aal. Artk tad tuzu
mad dnyann. Kimsede sayg grenek kalmkal
ad.
Ak tre, ak insanlk kalmad. Eskidenm
i meer o

79

glgemizden klmad, aa sznn ayana ba

slmad. Oymu aaln srr, oymu gl olma
nn kozas. Artk imdi doru yollar erildi. uradan
attmz ta gene nmze der oldu. Yllar yl
ayamn tozunu pen deyyuslar adam oldular da,
imdi gkteki uan kuun bile tresine karr o du
.
lar. Ku var et yer, ku var eti yenirdi eskiden. Oyle .
denilirdi. Ama bunlarn szne kulak verirsen her
kes et yemeli, sofralar bir ayar bir dzen olmal. Ya
hu nedir? Gne mi ekildi aradan, yoksa yer mi ya
rld ikiye de, aalk denilen yedi pehlivann srt ge
lir oldu yere?
Marabalarndan gelen haberlere yz kararyor,
ii daha bir ktlemelerle doluyordu. Arvallar gibi
kendi marabalar da bir toplanma, kaynama iin
deydi. Yzleri sevinten, yrekleri umuttan by
mt sanki. Ocak balarnda, aa, ta, al diple
rinde bir araya geliyorlar, melip hemen bir meclis
kuruyorIard. ie, kafa kafaya bir ba bir klah
olup Arva olayn konuuyorlard hep. Geceleri bir
birlerine gidip geliyorlar, "Gelin, .kt yanlarmz
ieri bkelim, iyi yanlarmz dar verelim! " diye
rek herkesi birlik olmaya aryorlar, Arva'dan, Ar
val Mustafa'dan vgyle sz ediyorlard. Kimi za
man Azap Safo'nun, kimi zaman Mrsel Day'nn,
en ok da Eno'nun koyun alndan bozma yer da
mnda toplanyorlard geceleri.
- Kl keser kn nr arkadalar. Tavan ta
z tutar, alm avc satar. te bizimkisi de o hesap ...
Aylardr tarlalarda alr, bataklara gireriz, yorgun
luktan atal kar soluumuz. Am sonunda krk
harmann kanna giren aalardr. Insana tepeden
bakan, Allahn bir kuru selamn bile burnunun
ucuyla veren gene aa. . . Artk zulmn klcndan ka80

a kaa arkamzda gidecek yerimiz

kald m? Artk
are u ki, el, stne gelen keskin klc
tutmaya ba
lad.
Yemekten imekten kesildi Behram
Aa. Yz
inceldi. Konann nnde ardnda
silahlar patlyor,
insanlar lyormu gibi korku dolu
gnler yaama
ya balad.. .
Eno adn duyunca ok sinirlendi.
- man heybe bacakl, diye sylendi.
man senin
deden ki vaktiyle dedeme, baban bab
ama hizmette
kusur etmedi. Sen ocamda byd
n. Ete kana sar
dn da kendini imdi adamdan sand
n deil m? Sa
na kald atadan kalma treyi bozmak
deil mi? man
sen kiiim, marabaya akldanelik etm
ek kim, daha
ayamn ucunda bile deilsin. man
hi byksz
dzen olur mu? Ormansz aslan, gk
kartalsz olur
mu? Yok sa Arval Mustafa olmak
mdr meramn?
Vay babam vay ! . . ma ne ben ho Aa
'ym , ne de sen
Arval Mus tafa. Her yldz kendi burc
unda kayar
itolu. Ama gene de meraklanma sen,
meraklanma.
Mantar da abuk byr ama o dere
ce abuk kurtla
nr. Ve de erken kanatlanan karncan
n zeval her da
yim yakn olur.
Ne gnlere kaldk yarabbi! . . Nerde
o eski gn
ler? . mam ulam kapma gelirlerdi.
Az m at srer
dim stnze? Az m dayaklardun
_ srt
i
. , . nz
'
! 'c-'._.az m?
Sopay grnce nasl da kana. indi
mz:'sekiye?
Sizi gidi kirmancolar sizi . . . Mk
im.4i adimar .ra
hat deiL. Her kar fakla tuz kla
dohi -d:fiyaln...
Ne yapmal, diye dnmeye bal
ad Behram
Aa. Durmamal, bir eyler yapmal
da ksa zaman
da u belann stesinden gelmeliy
di. Evet, aalk
dediin bir koca dad. Koca da
nsa ba duman
dan kmazd Korkmamalyd. Kp
ek ksm ban
:
'

Az inde Dil Gibi-Ac Duman

... ,- r-

8 1/6

..

denize sokmayla deniz mundar olmazd . Topu topu

bir kiiydi . Bir Eno'dan ekinmemeli, ama akll ol
malyd. Arva olayn rnek almal, ona gre davran
malyd. Dorusu o ki, ho Aa iyi etmemiti asker
le cebirle kylnn Qstne gitmekle. fkeyle, tela
her zaman iillalletmezdi . Cebir, iddet bazen bast
racana azdrrd insan. Sonunda da Arvallar gibi
aayla, candarmayla yz yze gele gide, kavgann
dvn tiryakisi olur karlard. te asl o zaman
aalk biterdi . Oysa aalk dediin her zaman bas
kyla, korku vermeyle olmazd. Suyun gzne bas
makla suyun aknn durmad gibi .. .
O halde ne yapmalyd?
Marba diye, rgat diye Eno'yu ve Eno gibilerini
kmsememeliydi . Zal kahraman bile olu Rs
tem'e, "Dmann nemsiz aciz sanrna! Kk kay
nan suyu azar oalrsa, deveyi ykyle gtrr,"
dememi miydi vaktiyle? Bu hesaba gre iyilikle ya
namal, srtn tersine svazlayp da huylandrma
malyd kediyi. Ama yle bir ders vermeliydi ki u
baldr plak Eno ile kylye, n tm kyleri tut
malyd.
Dvse, itip kaksa olmazd. Eno'nun can yat.
Kan da ral . Bakarsn dikleniverirdi de herkesin
iinde azna tkrmekten beter ederdi insan. K
ynden kovsa, srse karsa, gene olmazd. Eno bir
Eno deildi. Be kardetiler tam. Bei de dm gi
bi salamd. Gzleri kara, elleri ie yiitti. Dorusu
o ki u zamanda bylesi maraba az bulunurdu. Bu
lunurdu bulunmasna ya bir eyler yapmalyd gene
Bir eyler yapmalyd u maraba srsnn n. de.
ne denin boynuzuna bastonunu takp ekmeliydi.
Nasl yapacakt bunu? te gnlerce hep bunu
dnd Behram Aa. Gnlerce konandan kma82

d. Kimseyle konumad . Kimseye grnmedi. Kimi

geceler yatana bile girmedi. Koltuklad bir yast
n stnde sabah etti . Sahipsiz bir boluktaym
gibi arnlad durdu konann iini .
Bir sabah erken kalkt . Tra oldu. Ho kokular
srnd . Yeni giysiler giyindi . Uzun krkl izme
sini dizlerine dein ekti. nemli anlarda hep byle
izmelerini giyerdi . Bilirdi izmenin yalnayak ma
raba milleti stndeki etkisini . Zbnn omzuna
atp bindi atna. Gzlerinin ii glyordu . Bir karara
varmlarn parlts var gibiydi yznde .
Kyn gmtlne giderek herkesin gecei
ekilde diz kt. Uzunca bir namaza durdu. Sonra
gene atna atlayarak bir batan te baa gezmeye
balad kYn. Sanki ok uzaklardan, Kabe' den,
Hac' dan dnermi gibiydi . Herkese yz sryor,
herkese selam verip hal hatr ediyordu . Maraba o
cuklar bile bu sevgiden nasiplerini aldlar. Aa, k
yn nndeki ta dibeklerin iinin azna kadar ku
ru zm, leblebiyle doldurulmasn buyurdu; ocuk
larn yemeleri iin .. .
Gnlerdir ortalarda grnmeyen Behram Aa'
. nn bu en haline, yaknlna kyde herkes ard.
Nedenini bilemediler ama. Aa ksmnn srrna sr er
mezdi zaten. Kilitli sandk olup zorla alsalar da, bu
kez ilerinde ne var, ne yok gstermezlerdi gene de.
Bu ara aann konanda grlmemi hazrlklar
balad. Birka kurban kesildi. Ate stne ateler
yakld. Her yanda dn a gibi yemekler piiril
meye baland. Kimi kadnlar kazan kartrr, kazan
balarnda terlerken, kimi kadnlar da evlerde ne
kadar savan, hasr, kee kilim varsa karp dam ba
larna, konan avlusuna sermeye baladlar.
Tm bu hazrlklarn yan sra Eno da konaktan
83

arld. Aptes alp namaz klmas sylendi Eno'ya.

Marabalar, dam balarna kme kme birikmi
ler, yzlerinde bir garip merakla yaplan bu hazrlk
lar izliyorlard. Aalarna, kentten nemli konukla
rn geleceini sananlar ounluktayd bu ara.
len oldu. Sofralar hazrland halde konuk
adna gelen giden olmad. Behram Aa'nn kahyas
mo, pencerenin kafesini yukar kaldrarak ban
uzatt. Glyor, az kulaklarna varyordu.
- Ula muhannetler, diye sylendi. Ak sofra
bekletilmez, gnahtr. Oturup yiyip isenize! Aam
zn bu daveti sizedir da...
Marabalardaki aknlk daha da artt. . Oldum
olas cimri-ksmk bir adam olan aalarnn durup
dururken bu yemei ve;iine bir anlam veremediler.
Bir sre birbirlerinin yzne baktktan sonra sofra
larn bana ktler. Meydan tepsileri, bakr siniler
tepeleme pilavla doluydu. Aalar da ackmt. Ye
meye koyuldular.
Yemein ortasna doru Behram Aa grnd.
Kara tespih gzlerinin iine bir rahatlk gelip otur
mutu, kendinden emin, ar, bastrc bir yzdeydi.
-Eno ise hemen bir adm gerisinde, arkadalar gibi
suskun, akn bir haldeydi.
Behram Aa ne kt.
- Cmlenize afyet ola, -dedikten sonra yemek
sesleri kesildi. Ardndan Behram Aa uzun uzun
bakmaya balad marabalarna.
Bir ayan yuvaktana dayad.
- Size bir uurum var, diye balad sze. Bir ha
yrl adam . .. Dn gece ulu h Kavs Hazretleri'ni
grdm ryamda. Yeil harmaniyesi stndeydi.
Elimden tuttu. Tek tek, hane hane, isim isim sizleri
sordu. Dedi, din dernek birbirini dinlemek demek84

tir. man demek birbirine inanmak demektir. On se

kiz bin alemden sorumlu aziz Allah bilumum canl
y ayn ana babadan hak etti. Etleri kemikleri ayr da
olsa ayn dnya can saylrlar.
Marabalarn bir sre daha izledikten sonra ba
klarn indirdi, Behram Aa.
- h Kavs Hazretleri buyurdular ki, dnyann
ahvali iyi deildir. Kullarma selam et, balarnn tas
na eyi sahip olalar. eyUma kanp da zinhar yanl
topraa basmayalar. Yoksa yarn ahiret elinde kr
mahkum olurlar. Herdayim aalarn kendjlerine
ans akraba bilsinler. Unutmasnlar ki aasm sayma
yan bir mekanda nimet lr. Beysiz ar, aasz mara
ba olmaz. Oldum olas dnya nimet kanunudur bu.
Behram Aa ayan tatan alp sustu. Szn et
tii h Kavs, yrede ok etkili bir tarikat eyhinin
adyd. ki yl nce ldnde gmt trenine ta
Irak'tan, Suriye'den, Van'dan, Nizip'ten mritleri gel
miti.
- Ulu hmn bir de vasiyeti geldi stme, diye
devam etti konumasna. Buyurdu ki maraba kulla
rmn gnllerini al. Alarn doyur. lerinden biri
ni oul-evlat edin kendine. Emanetine al, sahiplen . . .
Sonra kaybolup gitti. Ter iinde uyandm. Hayrdr,
dedim kendi kendime. Kalktm iki rekat namaza
durdum. Dedim, bugnden tezi yok, u stme farz
olan vasiyeti yerine getirem de onca an yoksulun
karnn doyuram. Bilirsiniz, yoksulun sevabna gir
mek on harmann emeinden sttedir.
Szleri bitince Kahya mo'nun elindeki yeil
bohadan bir gmlek kard. zerinde irili ufakl
muskalar, renkli nazar boncuklar asl, ' ok uzun,
yakasz kolsuz, kefene benzer bir gmlekti bu. Gm
lei kaldrarak bandan aa uval rnei geirip
85

giydi Behram Aa. Sonra Eno'ya dnerek onun da

gmlein iine girmesini syledi. Herkes Eno'ya ba
kyordu. Eno ise daha bir akn, ne yapacan bil
mez bir haldeydi. Ksa bir kararszlktan sonra eil
di. Gmlein eteklerini toplayp altna girdikten
sonra nce ban, sonra da gvdesini sokup dorul
du. Bol, kolsuz gmlein iinde aasyla ikiz karde
ler gibi yz yze, beden bedene geldi Eno.
Kadn erkek ou marabalar ayaa kalkm, bu
garip trene bakyorlard. Kimi cokundu, kimi a
zndaki lokmasn dahi unutmu akn, kimi de
hayretten donmu bir yzdeydi. Yallar bilirdi. Bu
gmlek giyme treni ok eski bir treydi. Aalara,
airet beylerine zg soylu bir treydi. Oul evlat
edinmelerde, kan davas gden oba ve airet bar
malarnda buna benzer trenler dzenlenir, ulu h
larca gmlek giydirilir, gmlek deitirilirdi.
- Grn iitin, diye sesini ykseltti Behram
Aa. Grn iitin ! . .
kan, kara kan ahidim olsun
ki bundan byle Eno benim yedi ahiret soyumdur.
Eno benim evlatlm, hanemdir. Onu bundan byle
bast yerden koruyacak, ona kol kanat gereceim.
Ona hane, ona bahe aacam . . .
Eno'ya elini kez ptrdkten sonra eilerek
gmlein iinden kt doruldu Aa. Renkli nazar
boncuklar, muskalar, ayetlerle ssl "aalk gm
lei" Eno'nun stnde kald. Eno, esmer uzun bo
yuyla kart bir snnet ocuuna benziyordu uzun be
yaz gmlein iinde.
.
Gmlek treninden sonra marabalar bir derin
dncedir ald. .a kn akn bir sre birbirlerini!).
yzne baktlar, sonra da konumaya baladlar. Ar
kadalar Eno'nun gmlek giymesine, aa evlatl
olmasna sevinseler miydi, zlseler miydi, henz

Ak

86

kararszdlar. Sebepler stne sebepler dnp

syledilerse de biri dierini tutmad. Konutuka ka
falar kart. Yiyip itikleri yemein, ayrann tadn
unutup gittiler.
lerinde Azap Safo, Mrsel Day, Kr Durmu
gibi gngrm, deney sahibi yal rgatlar vard.
Herkes bir dnce, bir yardm beklermi gibi onla
rn evresinde dnyor, azlarnn iine bakyordu.
Onlarsa suskundular. Ne diyeceklerini bilemez bir
haldeydiler. nk bir marabay oul-evlat edinen
aay mrlerinde ilk kez gryorlard. Bir baka
rnei yoktu ki bunun. akndlar. Hi kurtla kuzu. nun, aa ile azabn karde olduu, baba oul gibi
devran srd nerede grlmt ? Grlm de
olsa, hangi kitapta yazard, hangi rahlede byle bir
sayfa almt?
Behram Aa istedii kadar rya grsn, h
Kavs'la konusundu. O kendisinin bilecei bir iti.
nemli olan uydu: Onca marabann iinde aa ni
in Eno'yu semi, kendine oul evlat edinmiti ?
Aa bilmez miydi Eno'nun kendi glgesine kurun
sktn? Bilmez miydi, Eno'nun Arval Mustafa'
nn arkada olduunu? Bilirdi bilmesine ya gene de
semiti ite. Peki yarn aa ile aralarnda bir anla
mazlk, bir kapma karsa Eno kimden yana ola
cak, kimi dman belleyecekti? Bu durumda belli ki
aadan yana olacakt. Aadan yana olunca kardele
ri de onun safn tutacak, bylece hepsi de aann
sklm birer yumruu olacakt.
Bu gmlek iinin altn detike ucu atala k
yordu. Hem de , drt, be atala. Canlar skld.
Bu aalk, bu gmlek ii ne biim bir oyalayc, ba
hane iti ki, bir kap yemee artmt onlar.
te yandan Eno'nun halinin kylden kalr yan
87

yoktu. Ynn Mekke'den alm ar gibi per.i

and, dankt Eno. Yz,. ?:ces donm br
boluktayd . Aasnn kendsn ogul evlat : rme
sine zlse miydi, o da bir karara varm degld he
nz. Dndke ii dolayordu. Hileyi, kurnazl
bilmez , yrei yznde bir saf oland Eno. Gl .
ve yiitti de. Yrse yeline yetiilmez, ktlk nedr

bilmezdi.
Ne garipti u dnya. Dn neredeydi bugn nerede? Daha dne dein u felekle grlecek iimiz var,
diye kavgaya dve hazrlanrken, bugn o felek
gelmi kendisine iyilik ediyordu. Dnn ekmek ye
timi Eno, bugn Pulan Aasnn oulluu olmutu.
Demek bundan byle elini scak sudan souk suya
sokmayacak, sabah akam aasyla diz dize ayn
mindere oturacakt. Yannda sakz bile ineyeme
dii aasyla imdi birlikte yemek yiyecekti. Su hak
k aannsa, ekmek hakk da onun olacakt. Aa ya
lyd, kseydi stelik. ocuu olmaz, dl tutmazd.
Yarn aann vadesi gelir lrse, belli ki geride kalan
bohasn amak Eno'ya decekti. Koskoca aalk
krk de bylece kendisine kalacakt. Ondan sonra
s kolayd, getir yiyeyim, getir giyeyim . . .
Kendi kendine bunlar dnyor, hayal atna
biniyor bir solukta dnyay dolap geliyordu Eno.
Bu aynann bir yzyd. Aynann dier yz ise de
rin kukularla doluydu. Yoksa bunlr yalan myd?
Khne felein bir oyunu muydu kendine? Aa, dn
ya alem marifet oyun grsn diye yapm olamaz
myd bunu ona? yi ama ;koskoca aa, salt bir oyun
uruna onca kurbanlar kestirmez, kylnn nne
han sofralar detmezdi. Dahas, herkesin gz
nnde koskoca ulu h Kavs'n ad stne yemin
billah etmezdi.
88

aknd Eno. Ne yapsa, ne dnse n zme

varamyordu. Ne yapmal, kime ne demeliydi im
di? Dne dein arkasndan atp tuttuu, emeinin
yeminli dman belledii aa hanesinde ii neydi
imdi? Gmlek uruna yanlan, erefini bir pula ge
tiren kendisi miydi yoksa? Ne yapsayd? Bunca ek
mei, nimeti tepip geri damna m dnseydi? Mara
ba arkadalarndan ayrlnca, yarn dnya alem ken
dine dman olmaz myd?
Hayalden de, dten hayale bir batp bir k
yordu Eno. Nice geceler uyuyamad. Ba nde hep
bunlar dnd.
Marabalar arasndaki tartmalar srer, Eno da
bu denli kendi iiyle oynar urarken te yandan
Behram Aa rahatt, memnundu yaamndan. Yz
nn ras tutumu glyor, apkasn arkalam,
eli gm kakmal krbacnn sapnda, bazen kona
nn damnda, bazen de atnn stnde ar alml
gezintiler yapyordu.
Eno'yu bir gn olsun yanndan ayrmyor, maraba
arkadalar ile grtrmyordu. Yeni giysiler alm
t ona. Her eyin bir ayar sras vard kendince. Ara
dan zaman gemeli, Eno yzden yze biraz trp-ter
biye grmeliydi. yle diyordu. Bu nedenle Eno'nun
yemek yiyiinden oturuuna, konuuundan kalk
na dek her eyine karyor, aklnca ona usul-erkan
retiyordu.
- Aa gmlei giymek kolay ,deiL. Mesuliyetli
i. Aa gmlei giyenin stnden arlk akmal,
Eno. Arlk paalk akmal... Kkn rgat da olsa ar
tk daln ayrld. Yz gz olma onlarla. Aral tut ken
dini. Vara yoa glme, diini gsterme. Kusur ile
me . . nk rgat milletinin gz aa kusuruna ya
man olur. Akll ol.. . Arpay yiyen attr ama ykn
eekler ekmeli. Unutma aaln tresini Eno . . .
89

Gnler geti. Behram Aa'nn marabaya, Eno'ya

gsterdii gle yz, tatl dili utu gitti. Olura olma
za sinirlenen o eski Behram Aa geri geldi. Her defa
snda Eno'yu grgsz, eksik bulmaya, azarlamaya
balad. Kimi zaman da ensesine apla ekiyordu.
okluk herkesin grecei yerde yapyordu bunu.
Eno gzn belertip de azck diklenecek olsa:
-Ne o? Yoksa aana-atana kar m geliysen, di
ye kyordu. Aa terbiyesi grmeyenin bir aya
zincirde olur, unutma!..
Zaman iinde Eno sesini karmaz, ban yer
den almaz oldu. Sabra, saygya kesti tmyle. Do
rusu o ki Eno sanldndan da fazla yumuak huy
lu kmt. nsan artacak denli uysal, bir denile
ni iki etmeyen, aasnn sznden kmayan bir
uak haline gelmiti.
Eno, Behram Aa'nn elinde salam bir denek
ti artk. stedii zaman istedii yere sokar ekerdi
denei.
* * *

Gnler geti. Marabalardaki aknlk, tartma

daha da byd. Her kafadan bir ses kmaya, kim
se kimseyi dinlememeye balad. Kimi marabalar i
ten ie Eno'yu kskanp onun yerinde olmaya can
atarlarken, dtan da da Eno'yu ktlemeye al
yorlar, "Aa andan kursana -be lokma dt
diye, bir gmlee uyuup gitti. Satt bizi!.." diyorlar
d. Kimi marabalarsa buna kar kyorlar, Eno' nun
kardeleriyle birlik olup Erio stne en ufak bir sz
dsn istemiyorlard. Ama hepsinin de ortak oldu
u ard bir tek nokta vard. O da Eno'nun ka
rarsz, sessiz haliydi. Ne olmutu Eno'ya. Dnn ele
90

avuca smaz Eno'suna ne olmutu da, elde pekir,

sabah akam aann eline ibrikle su dker olmutu?
Daha aradan bir ay bile gemeden, bir insan bir
gmlee bu denli deisin, dorusu inanlacak gibi
deildi. Kim bilir belki de aa okunup flenmi h
gmlei giydirmiti Eno'ya. Belki de ona tlsm, b
y yapmt . Ne yaplrsa yaplsn belli olan oydu ki
Eno'ya aalk gmlei deil, kyamet gmlei biil
miti ksaca.
Arva olayndan sonra kendilerine gelen gveni
de yitirmek zereydiler imdi. Yal marabalar z
gnd. Ezilmenin, horlanmann her trlsn gr
mlerdi. u gnlere gelip u gven duygusuna sa
hip olmak az ey midir? Kymetini bilmek korumak
gerekti.
Mrsel Day ile Azap Safo, Eno'yu kollayarak bir
gn bir kuytulua ektiler.
- Ula gel hele oul, gel hele, diye sze balad
Mrsel Day . u senin gmlek iin kal, gelen ge
ceyle giden gndz bilmez tanmaz olduk. Gmlek
iin hepimizi bodu atverdi oul. Akl fikir fukara
lna uratt .bizi. Bu ne itir? Seninse aa gmlei
giyeli yzne hasret kaldk. Aa sofrasna yakn d
eli, besbelli kursan kamam se'nin. Ula, hani
gz gelince Arvallar gibi biz de tarlalara girecektik?
Hani lm bile gze almtk? Hani senin cehenne
me bile eyvahn yoktu? Ne oldu Eno? Yllar yl to
zun topran iinde kendi emeimizin dilencesi de
il miydik? Bamza u gmlek belas kal efkar
mz krk batman geti oul. Gzmze ham uyku
lar girmez. oldu. Yitirdi ruhumuz tadn. Gece mille
ti olup ktk vesseam ...
Mrsel Day, soluklannca Azap Safo ald sz.
- Vay kendini kendinden yigit sanan Eno, vay!..
91

Ma
kardei deil miydik?
Ula hepimiz ayn kavim
pe
Te
?
iinden dklmedi mi .
yamz ayn fukara sid
br sor
bizim? Neden arayp
mizi bir yakmadlar m
yeminle
neden susarsn? Bin
mazsn bizleri? Nedir,
mi baladlar azn? . .
na
n Eno. Kendi yoksulu
Gel kendi ahaline d
seyret
silerde kendi yzn
dn. Brak kalayl tep
her e
n,
g
n ayr kaldn her
meyi. ValIahi bizlerde
na . Ote
ul. He m biz e, hem sa
ce bir ayr gnahtr o
a
dr.
sek keyfi yapansa a
yandan yan gelip dir
gerye
rdi, sonra da gerden
m za bir gmlek atve
iin
de
re senin aa ahalisin
seyre dald. Ula bir ke
ar a
ann gayesi biz yoksull
ne ? Bilmez misin ki a
lm
ka
ta
lk
yllar yl karan
rtp zmektir? Zaten
e.
z
tm
kralt olma s
ramz. imdi bir de sen
sof
lar
. .
, atal aa gibi ba cak
t yoku. Eno upuzun
o'nun
Dilsiz, sard sanki. En
n uzatm dinliyordu.
. Ayat
m
sinirlenmeye bala
bu haline Mrsel Day
ycyd.
.
a kalkt. Se si azarla
bile aalk senn
se
dir
giy
lek
gm
a
san
Ula aa
utur
syle neyine? Ha olm
neyine putolu? Ha,
dn
dir
ur Eno Aa. Yani ne
Behram Aa, ha olmut
a ya
? Hangi ayette-muskad
yann tartsnda deien

aa klc kt? . Akln

zldr fukara demirinden
r
esi
e
le
uska.r 01. . Bir gm
bana topla biraz. N am
me
r kpr de ols a basp ge
kul olma. Aa sz demi
Ha
i he r ku rsa a yaramaz.
demi atalar. Aa ekme
nin
ibi
sah
l ki kpek ksm
ram mal teper seni. Nas
lek
erefi kazanmazsa, gm
pe inden gitmeyle insan
Buaz, aalk san a gelmez..
giymeyle de aa olunm .
nu byle bilesin Eno.

* * *

gn az uyku doluydu. Mrsel Day'nn kaps

alnd. Mrsel Day, "Hayrdr!" diyerek kalkp uy
kulu at kapy. Upuzun beyaz "aalk gmlei"yle
no arsndayd. ard Mrsel Day. Eno'yu ie
r agrdysa da Eno girmedi. Bir tuhaf haldeydi. Bir
kavgadan km gibi bir deli fkedeydi yz. Az
n ap da bir tek szck sylemeden Azap Safo'nun
kapsna doru yrd. Mrsel Day da peinden . . .
Prl prl d a bir ay vard gecede.
Eno, Azap Safo'nun da kapsn dvdkten son
ra gene tek bir szck sylemeden br kaplara y
nel i. Kaps dvlen, uyanan herkes akn. a kn
Eno ya bakyor, sonra da pei sra yryordu.
Ksa srede Eno'nun uramad dam, almad
g kap, uyandrmad insan kalmad. Kadn erkek,
oe k, gen tm kyl Eno'nun peine dt. Eno
sekz-on adm nden gidiyordu. Zayflamt. Aalk
g mleinin iinde enli gvdesi incelmi, kemikli y
zu avuca gelr olmutu. Ay nda yere uzunca ba
syor, ayet muska ve renkli nazar boncuklarnn ss
ledii gmlei yerlerde srnyordu.
Herkes suskun, akn bir merakla Eno'nun ard
sra yryordu.
Eo en on aann konana doru yrd. Ta
m:rdivenler knca sarsarcasna dvd kapy. Ko
nagn kaps kap olal bu denli dvlmemiti. Uyku
sundan uyanan Behram Aa, akn ama sinirli at
kpy. Amasyla yzne gmlek tomarm yemesi
br oldu. Gmlek tomar bir an svanp kald yzne.
Sonra dt yere. Neye uradn aran aann
gzleri byd. Ve hayretle bakt dar. Darda eri
uzun boyuyla yar plak Eno'yu maraba kalabal
nn arasna ar ar karrken grd.

d. Vakit geceydi. Yerin

Bir hafta on gn sonray
93
92

zmir Bekir
Tevelld bin yz ikiydi. ferman grd.
padiah eskitti. Sultan Hamit'i, Sultan Reat' bi
lirdi. Yirmisinde klalara alnd. Ayanda ark, ba
canda tepme keeden alvar vard. ok tali gr
.
d, yer inedi. Nice orman boylarn gezdi mk
:
den lkeye, iklimden iklime savruldu. Buz gned,
souk yedi. Cephelerde savat. Adana kprsnde
mfreze, Halep'te rfye, Kozan Da'nda ete dU,r
du. Aalar beyler horoz sesiyle uyanrken o, Yemen'
de borazan sesiyle uyand. Tam on yedi yl askerli
in iinde dndrd mrn. On yedi yl stnden
kurun esti, lm aznda bulundu. Sukabanda
matara, savandan yatak yapt. Cephanesi tkend,
bir mermiye bir kilim verdi. Nice gneler yakt y
zn. Sina l'nde terledi, Kafkaslar' da dondu
dondu da lmedi. Sarka,m' ta Enver'i, Afyon nle
,
rinde Mustafa Kemal'i bilirdi.
Balkan Harbi'nden sa dnd. Adana' da nc
frkaya verildi. Misis'ten Devrendi'ye, oradan Halep
stne geildi. Yayan, tozlu, ham yollarda yorgun
luktan canlar darald. Ekmek, a, tayn, su yoktu.
Alktan grtlaklarn 'dvdler. Halep maher, Hale
asker doluydu. Katar katar trenlere bindiler. Trenler

ard, odun gcyle giderdi. Nice geceler bitti de

yollar-ller bitmedi. Bir sabah Lt Gl'nde adr
kurdular. O zamanlar cumalar tatildi, paz,ar yerine
geerdi. "Byk Cemal," derlerdi, Cemal Paa'y Ya
hudi kzlaryla Kuds sokaklarnda kol kola gezer
ken grd.
Gazze'de dmanla kurun kuruna geldiler.
Akabe' de Drz harbi yaptlar. kumlar topukla
rn ayordu. Kum dalarnn yzne nice lm
kurunlar sktlar. Denizden topa tuttu ngiliz. lk
ehitler orada dt topraa. Kumluk tekrnil kana
batt. Nice canlar l yznde su damlas gibi ridi.
, Bir hemerisi vard, ad Bayram Ali'ydi. ok alem,
ok yiit bir kiiydi. Herkesin szne iaretine gz
kulak tutard. Dostluklar kandan da te . . . Bayram
Ali'yi hurmalk bir ukurda vurdular. enesini elle
riyle balad. Aa yok, ta yoktu gmtne koya
cak. Kasaturasn baucuna soktu da geldi.
Hicaz'da namaz kld. Medine dnda Ebucehil'
in tan grd selamlad. Tih l'nde yaya cengine
girdiler. yerinden vuruldu. Kr kurunlardan bi
ri sol baldrn gtrd. Baldrsz "gazi" oldu. Hasta
ne, hekim yoktu. Maaralara tand. Yarasna kara
merh ler srdler. Sarp tahta bacak ettiler. ay
yatt. U ay gne iinde gne yz grmedi.
Byk Arabistan bozgununda ngiliZ'e tutsak
dt. Msr'a, Seydi Beir Kamp'na gtrld. D
man eli kle zoru derler. ok eziyet ikence grd.
Ayaa kalktysa dvdler, oturduysa gene yle ... Ya
ralar scaktan azd kurtland. Yrmek adm almak
zor oldu. Cannda bir tek ayk yer kalmad. ld le
cek, gitti gidecek; her nefeste Azrail onunla . . . Gen
ti kuvvetlidi ama. Beline kuak, boynuna kucak ye
timezdi. Olm ondan ekindi. Yaralar ilasz geti.
95

94

"Kyamet alameti," dedi ne bulduysa yedi. Alktan

du da dt, at bokundan arpa seti. Kemik buldu
kavurdu da toz edip avucunda yalad. Ve bir gece,
"Yiitliin yars frsattr! . ." diyerek alt arkada
kamptan katlar. n fellahlar vurdu. Drdnc
sn ller ald. ki garip, bir el bir saf yrek oldu,
insandan yardmdan uzak, gnlerce l yznde y
rd. Filistin, Suriye dalarn yayan atlar. Tatma
dklar ac, katlanmadklar durum kalmad. Kimi
geceler alad. Isszlarda bast ln gzne:
Yedi yLdr uramadm yurduma
KuLa deil yreime sor beni. . .

dnnce sevincin
Memleketi Mara 'a sa salim
bitti, bandan kr du
den duramad. Artk her ey
a, seferberlik bin kol
manlar kalkt sand. Oys a sav
. Alk evleri delm i ,
lu bir dev gibi sarmt drt yan
alar ayra kesmi
dalar tepeler kaaa, ovalar tarl
ann, maln, avradn
ti. Savatan kaabilenl erse par
, kyler kentler g
iyisine kavumutu. Evler bo
up byd z
m tlk gib i sess iz kalmt. Do
l olmak dokundu
yurdunda gec e mal , gurbet ma
tand dman so
ona. Kahroldu. Yedi cephede
l, Ma ra zulm gr
nunda Mara'a geldi. Ma ra iga
derler. Meydan alp
d. Bunalmn eli tetikte olur,
At bindi, kl ku an
meydanlarda kalma gnyd.
m frez esin e katld.
d. eteci Muharrem Bey'in
na-Antep yolunda,
Hain' de Ermeni'yle arpt. Ada
i. Koca Hs n, As
kprde drt kiiyi kuruna dizd
avu yaran, yol
lan Onba, Kr Kerim, Bayram
u
Naili Bey 'le Yen ice'
dalar oludu. Kozanl M stafa
Mustafa Bey 'in Tar
de "Talip Harbi"nde bulundu.
sus balarnda vuruluunu bilirdi.

Pozant'y, Ulukla'y at srtnda geti. Konya

Akehir stnden Garp Cephesi'ne "duhul" oldu. s
tihkfun kazd dizinde, gml tfek gznde. Af
yon Dalar'nn ayaz ayaz, k buzdan buz olur, y
le ki poyrazlar ata kuyruk sallatmaz. . . Siperleri
mesken tuttu. Srtta kaput, bata adr art boz
kalpakla nbetten nbete tand. Byk Taarruz'da
svariydi. Bacaklar atnn karnn skca sarp tut
sun diye kee basmt baldrsz izmesinin iine.
Deliler gibiydiler. Ahr Dalar'n gece getiler.
Dumlu nlerinde evirdiler dman. Kl lca,
oaz boaza geldiler. Nice atlarn zengisi boald.
Olm en ok orada tand insan. Dman kayor
du. Peine dtler. Bir bir yanm yklm harabe
kylerden getiler. zmir' de deniz, denize bakan ko
nakl ar yanyordu. Kuyular, ukurlar, hendekler ya
tan llerle doluydu. Bir kalpaa bir tfek, bir kal
paa bir tfek zmir'in iinden getiler. nsanlar bi
rer lk, birer harabeye dnmlerdi. Nice yal ni
nenin kollarn atk gibi boynuna dolayp da sevin
ten alayn bilirdi.
Bu savalarn hibirinde avUluk rtbe umma
d. Baa baheye hazr konmad. Terk-i silah oldu
unda ya krka yaknd. Gren onu aarm sala
ryla yatlarnn babas sanrd. O yl zmir'de ev
lendi. "Krkmdan sonra ehzade oldum! . ." dedi se
vindi. Sonra karsyla birlikte memleketi Mara'a
dnd. Her yan yanm yklm, altst olmutu. e
kirdek gibi baa dnmt yaam. Ta dvd ker
pi kesti. Ban sokca bir ev kurdu. Ar a yur
du yuvas enlendi. Izmir'e ilk giren svarilerden ol
duu, zir' dn evle;.dii iin de nam arkadalar
arasnda IZMIR BEKIR kald.
Demirciydi. Bu ura atalarndan kalmayd ona,

Az inde Dil Gibi-Ac Duman

96

97/7

kollar svad, geti rsn bana. yi demir dverdi.

"ekici eline ald zaman demir ondan korkar," s
z zmir Bekir iin sylenirdi. ok alt. Cann
terle kuand. Saysz kazma krek, balta orak, sa
ban demiri yapt. Zaman geldi nal kesti at nallad.
Kututmad sofrasn.
On yla kalmad onun da dal yeerdi. Beli g
nelere doruldu. Tam drt ocuun babas oldu.
Drt oluna ehit arkadalarnn adn verdi: "Onlar
ld, adlar kalsn yadigar!.."
.
Mara'n dman igalinden kurtulu gnleri z
mir Bekir'siz olmazd. Ayanda krkl izme, to
puklarna dein sarkan eri uzun klcyla, gs to
kal atnn stnde grene heybet saard. Kuvay-
Milliye'ci arkadalaryla dorudan Mara Kalesi'ne
karlar, ou zaman bayra gndere o ekerdi.
Hogrl, iyi yrekliydi. vnmez, eriyi yalan
evresine bastrmazd. "Yiit vnmesin baht vn
sn," derdi.
Yllar geti. Byk olunu everdi, bir yl sonra
da dede oldu. Dedelik ona yakt. Torununun sn
netinde srt knal ko kestirdi. Elinde taze am p
ryle kalkt, Mara aya oynad. Seksenine do
ru kollarndan g kuvvet kesildi. Elleri verimini yi
tirdi. Demircilii boad. rs bana ocak bana u
ramaz oldu. Artk yallk belas iyiden iyi yolunu
keser olmu, srt yuvarlaklamt. amalas iri bo
yu gevreyip ufalm, avu kavumaz bilekleri incel- '
miti. Bir serenin kanatlar kadar kalkk ve gr
kalar ise yaama sayg rnei aarnt.
Seksen beinde kars Burcu Kadn' yitirdi. Zor
geldi bu ona. Alad. Karsnn gmtnden toprak
alp yastna katt. .Dertleridi, baston tar oldu. A
znda di kalmad kreldi. " Dudaklar slk almaya
qzmez, dama lokmay tutmaz itmez oldu.

D oks nnda iyiden iyi

halden dt. yle ki

, kaps
knd, evnn
n bile bulamaz oldu.
Srtnda
yuzyla varan ar yaam
ykyle evinin nne
el
yordam kar oturur, g
nelenirdi. Gelen geen
den
hatr alr hatr sorard.
ou zaman da torunlar
n
bas
unun ucuna toplar, onlar sava ykleri anla
tr, ogutler verirdi.
Okumasz yazmaszd. Am
a yaam eksiksiz bi
.
, d" kocadka akl yen
iye pek basmaz, ama esk
,
iye
y g derd. Ayag
na kke
r dikmesi mestli yemen

i
bacagna Mara ii dok
uma alvar giyerdi. Ma
ra
'
ulu narlarn, konaklar
n, yaamyksnu
.
' ,
bl
rdl.
S essz br ns
an
ses
siz
bir "gazi "yd' . Mara ' n
,
'
sm
' ,
gesY ii. Gsnde ifte
madalya tard.

B dok

yz yetmi sekiz ylnn yirmi drt

Aralg nda gunelenmek
zere torunlar onu kolun

dan tutup da evinin n

ne kardklarnda, bu on
un
son oturuu, son gnele
nii oldu. Torunlar gel
ini
:re orta ca oluyla birlikte Mara 'n Yrk '
Sel
im
'
nde fastlerce ldrld
.
Yaas ayd doksan ne
basacakt.

98
99

Ac DUMAN

1. Basm, Cem Yaymevi, 1983

Ocana Dmek

Karn ocuk yorgunu Anam,

Dokuz olanla drt kzn kayna,
Saysz torunun pnarba, soyaac . . .
O boylarmz, yzmz, renk renk

gzlerimiz senin rahminin bayd

bize, kannn yorumuydu dnyaya. . .

B u kitabim Senin iin . . .

Gne eilmi batdaki snrna yaknd. Yak

cyd gene de. o scakta kav rnei kurumu atlarn,
toilu rmcek alaryla kaplanm allarn arasn
da btn gleriyle kouyarlard. Aslnda komak
da denemezdi buna. Can alc bir kovalamacayd bu.
Kaan hayli amt aray. Yn rme baln kulak
larna kadar ekip indirmi, stn ban allara
kaptra kaptra kayordu. lm arkasndayd, lm
ayaklanm peinden geliyordu nk. Bir . deil iki
deildi peindekiler; gzlerini kan ve fke brm
kiiydiler. Birinin elinde tek krma bir tfek,
br ikisinin elindeyse cennah denilen ucu yumru,
kaln, kt meeden sopalar vard.
Kinle, fkeyle baryorlard kaan avlarnn pe
inden:
"Ula duuur ! . . Erkeksen yiitsen dur! . . Tadn
1 03

byk sakal hatr iin dur da, kemiinin lsn

alak bir. Kanna iediimin herifi ! . . "
Eli sopallardan uzak ak donlu olan topallyor
du. Kaan kovalarken burkmu olmalyd ayan.
Her admda yz acdan acya karyor, sinir olu
yordu. Gene de o haliyle yiitliini kantlamak ister
cesine baryordu arkadana.
"illa sksana be! Sksana! .. Eline kira m isten?
ksene tetiin ensesine! Devirsene kpei yz
nn stne! . ."
Arkadann bu kanc tetie basyd oysa. O
uzaklkta cann diine takm kaan dmanlarnn
ardndan sklan mermi deil de bir avu samaysa
skan ne yapsn, sama ne yapsnd.
Otlarla allarn seyrelmeye balad yerde ta
lk alan hzla getiler. Orada nn' dik bir yokua
doru sardrd kaan. Eski yamur sellerinin yer yer
yrtt, boz toprakl yokuu trmand. Kkleri aa
km allara tutuna tutuna, gerisine tozu topra
dke dke kt yokuu. Tepeye ulatnda az kalsn
soluksuz kalp lecekti. Ama nnde kaabilecei
tarlalar dzd imdi. Bir utan te uca ekin tarlala
ryla kaplyd. Bir de .kerpi bir ev vard uzakta, bir
ky. . . Umutland. Var gcyle komaya balad ekin
lerin iinden eve doru . . .
Evin ufack glgesine oturmu duvara srtn
vermiti Seyfo. Bir yandan kucana yatrd trpa
nn bileiliyor, bir yandan da az sonra bimeye ba
layaca ekinlere bakyordu. Ekin tarlalarnn uf
kunda beliren karalty grd o an: Grr grmez de
anlad bu geliin iyi bir geli olmadn. Hi kimse
gevremi, orak vakti gelmi ekinin iine bile bile
girmez, tav gelmi ekini inemezdi, dolatrmazd
yle.
Yn sermekte olan karsna seslendi.
1 04

"Gir hele! " dedi. "Gir hele ieri ! . . Gelen var! . . "
Ba kofili burnu hizmali Glberlen, o sar scak
ta kat kat giyinmiti. Akta kalan yanaklar r
m elma kabuu gibi yanmt gnete. Kocasmn
sesini alr almaz serdii yn hasra sarp girdi ieri.
Ekin tarlasnn ucuna az nce den glge hzla
yaklat. Ekinleri yzereesine geliyordu. Eri uzun
bacaklar bylesi kama gnleri iin yaratlmt
sanki. O hzla ekinlerin iinden kt. Evin nne
geldi. Sana soluna bakma gerei bile duymad hi.
Tam kapdan ieri girmeye hazrlanyordu ki, duva
rn dibinde oturan Seyfo'yu grd. Grd deil de,
bilinmez bir duvara arpt sanki. Donup kald bir an.
ard. Ne yapacan ne diyeceini bilemedi. Az
soluktan alm, gzleri yuvasnda bymt iri
iri. Ayn aknlk Seyfo'da da vrd. Onun da gzle
ri fincan fincan bym , almt iyice.
kisi ksa bir an baktlar. Adam, Seyfo'nun evi
ne girmeyecek, br evlerden birine doru kaacak
t belki de, eer peinden gelen Azrail gerilerden,
ekin tarlalarmn iinden grnmeselerdi. lm en
sesinde duydu bir an. liklerine kadar irkildi. Son
bir abayla yalvard.
"Ocana dmem kurban! " dedi. "Hanene d":
mem ! . . " Ve Seyfo'nun karlk vermesini bekle
meden dald ieri.
Seyfo'nun yz souktu adama kar. Buzdan
farkszd. Ama sesini karmad. Hasr krssn
alarak yerinden kalkt. Kapnn eiine oturup yer
leti iyice. Trpanyla bileita elindeydi.
adam frtna gibi yetitiler o ara. nn de
azlar bymt, krkten farkszdlar. Soluyor
lard. Tere suya batmlard. Bir de fkeliydiler ki,
kime deseler keseceklerdi keskin kl rnei.
1 05

Silah ve sopalarn hnla sallayarak bardlar:

"Grdk oniii, grdk! .. O deyysn hanene gir
diini grdk! N e hakla o adam hanene alrsn be
adam? abuk ver onu bize! abuuuk! . ."
Barp armalarna karn yant vermedi Sey
fo. Ara ald kendini. Bileitan ileri geri srtme
ye balad trpannn azna. Onun bu hali, adam

iyice ileden kard.

"Ula szmz sanadr! Kulan almaz, duymaz
msn yoksa? Ya abuk ver onu bize, ya da ekil yo
lumuzun stnden? Dmanmzdr o bizim , dmanmz! "
Seyfo'nun yz bulutland. Bilei tan srten
eli birden durdu. Yksek bir noktadaym gibi hava
l, korku suzca bakt adama.
" Siz ne yolundan sz ediysiz babam ? " diye kt korkus uzca. Kaln, tok bir tad vard sesinin. "Ha
nemin kaps ne zamandr gelene geene yol olmu
da ekil deyisiz bana? Gedin hadi iinize ! te dur-

sun belanz! . ."

Onun bu k hzlarn keseceine daha da azdrd adamlar. Aya topallayan kaln kt meed en
sopasn kaldrd.
''Ya sen ne hakla dmanmz alrsn hanene be
adam ? " diye bard. "Grmisen mi ki peindeyiz
deyys n? Hadi sze sz katp da lafa boma n
mz ! . . Ver onu bize abuk! Ver onu ! .."
Seyfo 'nun krl byklar gerildi. Bileita tutan
eli trpannn aznda hzla gelip gitmeye balad. '
"Size mi danac aktm hanerne kimi alp alma
yacam? Hane benim deil mi? Dman da al

ram, kpei de ... "

"Hane senindir biliyoru z. Amma velakin ieri giren de kanlmzdr bizim ! .."
,

106

"Tamam, anladk. Kanlnzdr, ama grmiysiz mi

adam ocama dm benim? Ocaa denin geri
verildii nerde grlm ? "
"yi ya, biz de senin ocana dmk ite. Hem
o bir kii dmse, biz kii dmk!"
"Yoo ! Dlen oca bir daha dlmez arka
da ! "
Topal olan, yant veremeyince hrsndan tkr
d yere, ierde saklanan dmanna az dolusu k
frler etti, bard.
"k ulan dar, de uk! te ba bir can in ka
rlar gibi saklanma! Putun olu! Yiitsen, ers ha
di k da kozumuzu paylaak seninle! "
Ierden yant gelmeyince Seyfo'ya yneldi. Her
azdan bir ses kyor, kimin ne dedii belirsizlei
yordu.
' 'Y u bak, inada bindirme unu ! Kanl yrei
.
mz br de sen kanatma! Billah dmanmzdr o bi
zim kanlmzdr. Ne zamandr peindeyiz deyy
'
sn . . . Bu iin ucunda sana bir ktlk gelsin istemi
yoruz. Reca ediyoruz. abuk ver onu bize! Yoksa
hayfmz sana dnecek!.."
"Yahu fkeden soluktan bitmiik zaten. Dar za
manmzda bir sebebimiz de sen olma! stelik de ne
sen bizi tanrsaan, ne de biz seni. Yani nedir ktl
n bize dnm de, iyiliin ondan yana? "
"Bak, durduk yerde keskin yanmza ta olma!
Bir az kolayl gster. Ver onu bize abuk! . ."
Btn bu szlere, alttan almalara karn Seyfo'
nun yznde en ufak gerilme ve yumuama olmad.
. Bu kez ellerindeki sopayla silahlarn balarnn s
tnde sallayarak delice bir gsteriye baladlar.
"O zaman gnah bizden gitti arkada . Biz bu
adam alacaz ! "

1 07

,.

Seyfo da ayn sertlikle yant verdi:

"Kolaysa buyurun aln! . ."
"Biz bu adamn kanndan geeceiz! "
"Kolaysa hadi gein! "
,
"ill a klcna klcna konuup durma! Yoksa te
pende atei yakmasn biliriz. "
"Zaten cierimize kancay takmsan ! "
"Benim kimseye kanca manca taktm yok ar
kada."
"Hayr! Cierimize kancay taktn sen."
"illa ne sz anlamaz adamlarsz siz? Adam oca
ma dm diyorum, lakin gznz kan br
m sizin. "
"Ocana da dse biz b u adam almadan ura
dan uraya adm atmayacaz. abuk ver onu bize,
abuk! . . "
atma kt kacakt. Seyfo, vurumaya hazr,
yerine iyice yerleirken, sa elini, bel kuanda so
kulu duran iri Alman pla tabancasnn stne in
dirdi. Korkutucuydu gzleri de.
''Veren namerttir ula!" diye bard. "Ne laf anla
maz sakar adamlarsz siz. Madem yledir, dvtr
kavgadr iiniz. O zaman hadi buyurun, aln, hadi ha
di! .. Durmayn aln!. . Dans sizinse ierisi de be
nimdir. Canm kimi ekerse alram ieri. Dostunuzu
da alram, dmannz da. Amaaa, ben bana gvenip
de snan alaynz gelse vermem arkada. Deil
nze!.. lrem, aha u can u eikte inetirem
gene vermem ocama deni geri. Kulanz aliy mi?
Duyuyor mu? Vermem ... Szme szlym ben. . . "
Tirpannn keskin, rtc azn da iyice ger
di nne, Seyfo.
. adamn sesleri bir an kesildi. . Seyfo'nun bu
kararl, sert k ne de yetmiti sanki.
108

Sessizlii topallayan bozdu gene. Elini alnna

vurdu.
"illan u ie bak! " diye kendi kendine hayflan
d. "Sen gel aylarca kan dmannn izini sr, bul,
kovala. Tam yakalayacan srada tanmadn hir
ponun biri alsn, saklasn evine. Ve de vermesin ge
ri. Bu dmanlk deil de nedir imdilik? "
br ikisi ise soumaya yz tutmu bir fkede
suskundular, banp armann bir ie yaramad
n anlamasna ... Dorusu o ki, dmanlanna ha
zr bu denli yaklamken, dmanlanyla aralannda
tek bir duvarla u kapnn eiini tutmu oturan
adamdan baka kimse yokken, ellerinden bir ey
gelmiyordu. kii olmalanna karn bir atmaya
girmeyi gzleri tutmuyordu. Ola ki kyller gelir, ar
ka karlard Seyfo'ya.
Kendi aralannda bir karara varmak iin evin
aklna kadar ekildiler. Konumaya baladlar.
Aya topallayann sesi orada da yksek, hzl k
yordu. lerinde biraz yalca olan oydu nk... As
lnda Seyfo' dan hi olmayacak bir ey istediklerinin
kendileri de farkndaydlar. Hem adamn evinin s
tne gelmiler, banp armlar, hem de onu adam
bilip evine snan geri istemilerdi. Bu durumda
kim ' olursa olsun onurunu inetmezdi. Hatta ayn
durum kendilerinin bana gelse, Seyfo gibi davrana
caklan kesindi. Bu nedenle orada kii de olsalar,
gl olan kendileri deil tre gerei Seyfo'ydu.
Evin aklnda kafa kafaya verip bir sre daha
konutular. Sonra tekrar Seyfo'nun stne yrd
ler. Bu kez fkeli deillerdi pek. Silahla sopalann
da indirmilerdi yere.
''Yahu bak! Sana son kez reca ediyoruz. Sana bin
1 09

minnetle reca diyoruz ki, ver onu bize. Ver de kan

mzn sevab senin ola. urackta cann alak deyy
sn. Kalmasn kanmzn ah yerde, kalmasn, ver
onu ! .."
Seyfo'nun halinde en ufak yumuama yoktu. Y
z simsiyah kararmt fkeden. Elini korkusuzca
sallad.
"Bu iin mr tamamdr babam," dedi. "Size ka
kez sylemiem, bu kapdan bana snan tbeler
olsun vermem geri. Beni namus bilip ocama s
nan vermem . . . Benim kitabmda yazmaz bu. Bo
durmam snan. O zaman canm aln daha iyi ... "
Ksa bir sessizlik . oldu. adam syleyebilecek
lerini sylemi, tketmilerdi. Geri geri ekilerek,
kararan, parlayan fkeli gzlerle kt kt baktlar
Seyfo'ya.
"Ulan alacan olsun!" dedi topallayan. ''Alacan
olsun! Sevdik seni! Mert, yiit adammsan ama
unutma ki biz de yleyiz. Ve bunun karl gelecek
sana. Durduk yerde bizi dman ettin kendine. Gele
cek, hi kukun olmasn. Yedi ahret tede de olsan
karl gelecek... Aha u ta ahittir." Yerden ald
ta st ste koyup doruldu. Sonra de ar
ar, geni soluklu admlarla arada bir arkalarna ba
karak, evden yana tkre tkre yrdler gittiler.
Seyfo, arkalarndan bakt. Uzun sre izledi onla
r. Ta ki adam, ekin tarlalarnn ufkunda kaybo
luncaya kadar. Yerinden kalkt sonra. Trpann du
vara dayad. Hasr krssn kapnn azndan al
d. Adam gelmeden nceki eski yerine, duvarn dibine kp oturdu.
,
Glgeler uzam, gne de gitmek zereydi o ara.
Seyfo ban kapdan yana evirerek serte ba
rd ieriye.
11 0

"illa gettiler, haydi, gettiler!.. De k dar! De

k! . . Defol git hanemden! .."
Ksa bir sessizlik oldu. Sonra kapda grnd
adam. Grnd ya, lmn ucundan dnm, can
kurtulmu bir insann sevincinden eser yoktu y_
nde. O kalpta adamlk hali kalmam, erimi da
glmt. Omuzlar km, yarm saatin iinde ko
cam, kamburu kmt. ri kakma burnunun
ucundan yemyeil utan terleri damlyor, yere bas
maktan bile korkuyordu.
O durumda birka adm atabildi gene de. eyfo'
nun nne kadar geldi. Ancak yle ban kal drp
da gznn ucuyla bile olsun bakamad kurtarcs
Seyfo'nun yzne. Aksine derin, kzarm bir utan
ta ezilmi, tere suya batmt.
Ar, altndan kalklmaz bir ykn altnda tslar
-m gibi kt sesi.
"Hanen yeil olsun kurban!" dedi. "Evin yeil ol
sun ! . . Allah gcn yceltsin! Suretini gzel kl
sn ! . . Allah daha ne muradn varsa versin! . ."
Seyfo srtn dnd. Hayatn kurtard adama
bir kez olsun ban evirip bakmad. Bakmaya de
er grmedi onu. Aksine, kaln bir kinde, fkede eli
nin tersiyle kovdu onu. Sildi.
"Herree! HerreeL. (git! git. .. )" dedi. "DefooI!"
Adam, elleri nde, o scakta rm gibi titrek,
bzm, gvdesi ne katlanm iki bklm bir
halde yrd gitti.
Seyfo'nun kars Glbeden, adamn gitmesini
beklemiti sanki. Hemen kt dar._ Telalyd ok.
Yz soru doluydu. Olan biteni izlemi, grmt o.
"Kim bunlar aarn?" diye sordu. "Kim bu adam
lar Allah akna? u evimizin nne gelip de sana
kar horozlananlar kiiim? Hanemze alp da cann
111

-L
duun u adam kim ? "
kurtardn, sonra da kov
an kurtulmak is ter
Seyfo, stne ken arlkt
.
ti. ok ac ekyor
f!"
ek
"of
mi es ine kocam an bir
olmalyd.
" dedi. "Gz kr ! .."
"Gz kr olsun u felein!
an pla tabancasnn s
Bir aplak indirdi iri Alm
gibi ak gsnn s?n
tne. "Kr olsun da ylanlar
ben de tanmam. Om
de srn sn! .. Bu adam
ri airet diline ald
rmde grm deilem. Dille
ndan olmallar. Amaaa,
na gre yukar Piran taraflar
bili mis en? u can
u hanemize aldm adam ki
Iki ay nce amucam
n kurtardm yezit yani? .
drp de vurup
Bayram ' Devegeiti'nde pusuya
pezevenktir kanm
ldren sako'dur ha! . . te bu
bak sen u ie ki,
kin
zn ucuna kurun skan ... Vela
s gelip ocamza
kanmza kurun skan bu deyy
mitir yani. Oysa
dm bizim. Bizden bir can dile
andr onu vur
ben de u kr olas tabancay ne zam
kr olsun u
gz
ya,
m
mak iin tardm. Ama dedi
rd eli
d
onu
felein, kr! .. ok kt zamanda
kolum bal kald
me. ok kt ! .. Grdn ite , elim
kr! . . "
bylece ... Gz kr olsun u felein,

Ustahmet elii

112

ncirlik ss'nden kalkan tek kiilik F 84" tipi

keif ua, tepelerin srtn yalayarak yukar Toros
lara doru utu. Glek azndan batya kayarak Si
lifke stnde grnd. Yer yer donuk mat yeili, yer
yer de ekirge kiri rengindeydi. rkn karanlk a
zn am, havay emen dev bir kayabalndan
farkszd.
Silifke stnden kuzeye trmana geerek ok
ilerde sivri bir dan evresine kolan vurdu. ssz
karlarla kapl bir baka dan stnden douya,
apak bulut kmelerinin arasndaki mavi bolua
dald. Ve ufack bir noktada kaybolup gitti. Daha ku
zeyden, bir baka dan stnden byyerek kt
sonra. Delice esen rzgarlarn evrimine kaptrm
t kendini. Dalarn yznde grnmez dalgalar ha
linde kat kat kt sesi. Zaman, uzakl hie indi
ren bir hzda aaya, karanlklarla dolu bir koyan
dibine doru szld. Smsk ormanlarla kapl da.larn arasndan geti. Sert kntl dalar, kayalklar
uaa kk eriler izdirerek onu kendinden ka
rtt. Uak dalardan ovaya boand sonra. Tarsus
ormanlarnn stndeydi imdi. Aada yemyeil
narenciye baheleri yol boyu dev okalipts kmeleAz inde Dil Gibi-Ac Duman

1 13/8

ri koyu yeil dumanlardan farkszd. Uzakta yery

znn silik, belirsiz renkleri, saniyeler iinde ua
n altndan gerilere doru kayp gitti hzl glgeler
rnei.
Uak ovadan gneye kayarak k gneinde p
rl prl tutuan denizin stnde grnd. Oradan
batya, batdan da kuzeye, srtlar mersin allaryla
kapl dalara doru sardrd. Mevsimden mevsime
geerek dalarn sivri, keskin ularn yalad. Az n
ce mavi denizin, yeilliklerin stndeyken karlarla
kapl Bolkarlar'n stndeydi imdi. Aada or
mansz plak, yer yer buzullam, kaln kar ykle
riyle dolu tepeleri grd. Karlar aaya dalarn
diplerine doru akmt beyaz lavlar rnei. Dala
rn yksekliine inat gl motorlarn daha da tu
tuturdu. Gerisine kara duman toplar salarak gk
yzne doru ap gitti. kabilecei en yksek
noktadan olanca hzyla dikildi aaya. Dipsiz yar
lara doru dala geti. Kanatlarn drm yumul
mu bir doandan farkszd. Yeryzne yaklat
en yakn noktada burnunu birdenbire geri yukar
dikip ykselerek kulaklar sar eden patlamalar b
rakp gitti gerisine. HavaY yaran; kesen elik kanat
larn ucunda bir hz frtnasnda slk slk tt. Yer
yer lgn gk titreimleri iinde sarst havayl . Gk
yzyle bir oynaa tutumutu sanki. .Patlatt arka
boru sesleriyle yeryzndeki seslerin tmnn ara
sna girdi. Dalarn koyaklarn en ufak ayrntsn
grmek, yakalamak istercesine dalp kt. O saf k
gneinde cam gibi parlayan bulutsuz, ykanm To
ros sonsuzuna kolan vurmann, dalar inim inim
inletmenin ocuka sevincindeydi imdi. Uan bu
sevincine karn tekdze, kprtsz, bir ar yaam
vard aada. evresi kemirile emirile kellemi
1 14

ormanlarn ortasnda ufack yass ky evleri yoksul,

her biri ac bir rtdan farksz, terk edilmiesine
dankt. Tarlalarla baheleri birbirine balayan da
rack keiyollar bir derenin kysna dek iniyor, ya
da ormanlarla kapl bir koyan koynunda yitiyordu.
O ormanlar, ufack ky evlerinin hi deimeyen
yoksulluklarnn birer rtsyd sanki. ilerde ala
karl bir dan bitiminde yer yer karartlm tarlalar,
bir koyun srs, ift sren kyller sessiz bir din
ginlik iindeydiler. Uak iin bilinmeyen yukars
deil, aasyd imdi.
Uak daha kuzeyde birbirine deecek kadar ya
kn duran iki daa doru szld. iki da, darack
bir grtlaa benziyordu orada. Ve geni, dipsiz uu
rumlar vard. Uak ok hznda o grtlaa doru s
zld. Yeryzne en yakn noktadan tekrar burnu
nu havaya dikerek gl motorlarn sonuna kadar
altrd. O trmanta uan kanat ular kendi y
knn arlnda zangr zangr titredi. Az sonra sol
yanna kanat kaptrarak dnp alalmaya balad.
Ve o bir ift atal parmaa benzeyen kayalk dan
gerisinde dev bir patlama oldu. Patlamayla birlikte
kayalk da setinin stnde simsiyah duman sor
gular ykseldi. Da ta bu patlamayla sarsld. Tit
reiminden aa balar kar yklerini dkt. Sesleri
dadan daa, kayaktan koyaa yankland. Sonra da
her ey sustu. Her ey o ilk yaratl gnnden beri
ki doal sessizliine brnd.
* * *

Uan dtn ilk gren kyller oldu. Evle

rinden frlayarak uan arpt yne, kara duman
sorgularnn kt Kalegedii'ne baktlar. Ayakla1 15

i'n e doru
rna kar hedikleri takarak Kale gedi
yks ekti orada.
yrdler sonra. Dalar ulalmazd
karda kta ... Di
Yazn bile k zordu, deil ki bu
er yrd.
zine salam olanlar, kendine gvenenl
t gneliy
Gvenemeyenler geri dnd. Hava ak
kle ulaabil
di ama dondurucu ayaz d. Bin bir gl
kaln giy
kara,
lu,
d er Kalegedii'ne gene de ... Potur
a dokuz-on
siliydiler. Ksa boylu , bodur, sakall. Sayc
kadardlar.
Az sonra uzaktan bir helikopter grnd. Dala
y
hava
la
rn arasndan kt. Uzun geni kanatlary
Kalege
dverek, ar grltler kararak yaklat.
an
dii'nin stnde bir sre dndkten sonra harm
alal
doru
e
byklnde tasz , alsz bir dzl
ye
d. Kanatlaryla havay parparlayarak, konaca
. Be
rin karlarn tozutarak usulca indi. Kap ald
kal
larn
yaka
n
kii indi. Kaln krkl parkalarn
drdlar heme n. Hava srcyd nk.
Esme r bulgur yzl olan evirmendi. Dier drkrk
d Amerikalyd. imen yeili giysileri, kaln
k ka
ufac
ri,
l parkalar, balarnda kavunii keple
re biiminde siyah optik camdan uu gzlkleri
vard Amerikallarn. Binba olan doktordu.
O ara bir kuytulua ate yakm snm aya al
an kyller helikoptere doru kotular. Keskin da
gr
souunda bz m , ufalmlard iyice. Ve o
zede"
"kaza
en
nmleriyle asl kurtarlmalar gerek

ler onlard sanki.

evirmen gelen kyllere den uan pilotu
nu sordu ilkin. Pilot l m, sa m, yoksa yaral
myd? Yaralysa neredeydi? Kyllerin yant ksa

ve olumsuzdu. Pilota, insana benze r bir ey grme

u
durum
ra
ikalla
Amer
milerdi nk. evirmen
iksaca anlatt. -Amerikallarn yznde zldkler
116

ne dair bir belirti olmad. Uaklarn, pilot arkada

larn yitirmi olm arna karn hi de zgn ve a
lamakl deillerdi. Iriyar geni ayaklydlar.. Taban
la ivi i, yksek topuklu, iri da ayakkablar giy
mlerd drd de. Yanlarna bir dac iin gerekli
her trl ara gereci almlard; yamurluk, muam
ba, ekme trmanma halatlar, eki, halka, ivi, tel,
kazma krek, pusula, ses, film aygtlar ve drbn . . .
Yllanm seyrek am aalaryla kapl yamac
knca yanm, simsiyah olmu uaklarnn enkaz
n grdler. Kalegedii, balarnn hemen stnde
ykseliyordu. Ta Bizans'tan, mparator J tinyen
dneminden kalma tarihi bir kaleydi. Her biri en az
bir buuk iki metre eninde ve boyunda kesilmi sa
lam ke talarndan yaplmt. Binlerce yl ncesi
nin koullarnda o talar oraya, o kayalk dan ba
na nasl karmlar, o kaleyi oraya nasl oturtmu
lard bilinmezdi. Binlerce yldan beri Toros'un her
trl souuna karna scana karn direnebilmi,
sapasalam kalabilmi, ta aralarnda yaban otlar
nn bittii dev kale . . Yapldndan beri s'avunma
koruma grevini unutmam ve yaban uan ekip
almt aaya sanki. En ice aygtlarla donatlm
ua , milimetrik bir yan1l kaldrarnam, o ka
yalga arpm, yzlerce ve binlerce paralara bl
nerek daa taa salm bir enkazd imdi.
Uan sa ve sol ini takmlar ayr ayr yerlere
savrulmutu. Kara topadak tekerleri dikilmiti ha
vaya. O tekerler lekesiz cams parlayan karlarn s
tnde ikin kara urlara benziyordu. Uan dier
paralar yzlerce metre evreye, uurumlara sal
m, yer yer karda derin oyuklar amt. Sert al
minyum elik alam uak kendi hznn kurban ol
mu, kayala vurunca hamura dnm yumulmu ,

1 17

ekj.rge kiri rengindeki elik zrh kuma rnei yr

tlmt. Kalegedii'nin dibine rastgele atlm, hur
da bir metal ynndan ibaretti imdi .
Amerikallar bu tr dmelere, grntlere al
kn umarsz, uzmanca durup bir sre izlediler enka
z . Filme aldlar. Sonra amaz bir grev anlayyla
almaya koyuldular. Uak bakm subayyla pilot
olan enkaz kendi yntemleriyle incelerlerken, ba
lar olan yarbay da yreyi filme almaya, izlenimleri
ni elindeki ses aygtna anlatmaya balad.
Pilotun siyah iten fermuarl uu botlarndan
birini kyller bulup getirdiler. Pilotun yar yarya
yanm ayaklarndan biri de iindeydi. Binba dok
tor plastik eldivenIerini giyerek bulunan aya ince
lemeye ald. Ve "crm! crm!.." (Mikrop! Mikrop!) di
yerek biriken merakl kylleri bandan uzaklatr
d hemen. Pilotun gzlerinden biri de enkaz incele
yen arkadalar tarafndan bulundu . Yanmam, ii
nin suyuyla duran yusyuvarlak bir gzd . Doktor
onu da incelemeye ald hemen . lalad. Sonra da
az bzmeli naylon kuma alam zel bir torba
nn iine koyup azn kapad. Pilotun uu annda
ss ile yapt konumalar kaydeden karakutu bu
lunamad. Hangi dan oyuuna frlam gitmiti
kim bilir?
Amerikallar alamayan parat stne konu
tular bir sre de. Paratn almay nemliydi
onlar iin.
Beraberlerinde getirdikleri yamurluk, muam
ba, ip, tel, naylon, kazma, krek ve ekileri kyl
lere brakarak gitmeye hazrlandlar. Kyllerin el
lerini tek tek sktlar. Aaya, helikopterlerine do. ru yrdler sonra.
Tonlarca arlktaki sava uan kullanan, da1 18

lardan dalara, iklimIerden iklimIere koturan pilot

arkadalarnn ls, ufack bir naylon torbann ii
ne smaya yetmiti. Yar yarya yanm bir ayakla,
tek bir gzden oluan pilotun tabutu, binba dokto
run elinde tanan ufack bir torbayd imdi.
Kalegedii'ne be kiiyle inen helikopter az son
ra alt kiiyle havaland.
Uan enkaz Kalegedii'nde aylarca kald. Fr
tna esti, karlar rtt stne. Koyu siyah nisan bu
lutlar geldi sonra. Gkyz gnlerce yamur sad
Toroslara. Karlar eridi. Sular birbiri stne boand.
Her yer akan sularla doldu. Ufack dereler bile
ses verdi.
Den uan yardmna koan kyllerden Us
tahrnet iyi bir demirciydi. Ustal adndan nce sy
lenirdi. Demircilii eski ocaklardan kalmayd . De
mire su verdii kara aa teknesinin evresinde ba
zen ak mantarlar biterdi . Yrede herkes tanrd onu.
Kyller, bir maln salamln belirtmek iin. "Us
tahrnet yaps gibi," derlerdi. ''Arkadan eriden
kokucudan seeceine, Ustahmet gibilerinden sel
derlerdi. nsann Ustahmet gibi demirciden arkada
nn olmas demek, on develi sekiz ykl tccardan
iyi olmas demekti nk. '
Ksa boylu, yeil gzl, dazlak kafal bir adamd
Ustahmet. Kk yatan beri eki altna girmekten
boyu ksalmt. Banda sa yoktu. Yaz k harlayan
ocan, kzan demirin karsnda tozdan terden sa
m kalrd?
raklar alrd yannda Ustahmet'in. raklar
n kendisi arayp bulmaz, gnll kyller getirir ka
tverirlerdi yanna. Ustahmet, oullarn rakla ka
. bul edince de iyi bir eve kz vermiesine sevinirlerdi.
Oullar onun yannda deri nlk giyecek, rs eki1 19

ci tanyacak, kmrn cinsini, harlayan atei, kzan

demirin dilini renip anlayacakt nk. Krk ek
mesini reneceklerdi. Herkes krk ekemezdi. K
r kendi aznla flermi gibi fleyecek, rktme
yecekti atei. Kr yerine gre az, yerine gre hz
l ekecek, bylece demiri tavna getirecekti. Ustah
met'in kr ifte kanatl, ifte azlyd. Birinin so
luu bitmeden brfin basacaktn atee ki ocakta
yanan ateten, kzaran korun ayarndan belli olurdu
usta krknn ekii. Bylece Ustahmet'in yann
da on -on drt yl altktan sonra ad demirciye
kard oullarnn. Artk ondan sonras kolayd. On
dan sonra bir demircinin alp alp da kazanmak
tan baka ii neydi? Demireilik lmez meslekti n
k. Demircilik, obanlk kadar eskiydi. Bir ucu Haz
reti Davut'a dayanrd. Tm yeryz demircilerinin
pid Davut'a. Bir eli kska, yumruu eki, dizi rs,
soluu da krkm Davut'un. Bir gn akkor haline
gelmi demiri eliyle alp dizinde yumruuyla dver
ken, kars: "Ey Davut! Bu keramet senden mi, ben
den mi? " demi. "Bunu bilmeyecek Iie var. Tabii ki
benden," demi Davut. Kars: "Hayr benden ! . ." de
mi. Sendendi bendendi derken, "imdi grrsn Ey
Davut! " demi kars. Yenini dirseine kadar emre
yip svam , gemi ocan bana. Kpkrmz akkor
haline gelmi demiri tutar tutmaz yanm eli. Bar
m. Davut, zlm karsmn bu haline. Onun da de
mir dvmeini istemi. Dnm aresini. Sonra
ocan nnde yatp uyumakta olan kpeinin st
ste aprazlama uzatt n ayaklarna bakarak ks

kac, kendi dizine bakar rs, yumruuna bakarak

da ekici yapm koyvermi karsmn nne.

''Al! Senin de gnln olsun. Bundan byle sen de

demir dv! .."
120

Ustahmet kmre basmaz. Kmr yerden alr,

ekmek gibi pp bana kor. "Sofram ! " dedii rsn
stne kimseyi oturtmaz. Ocanda yksek sesle ko
numaz, konuturmaz. Kfr ettirmez. Bir ifti bu
dayn nasl inetmezse, oban nndeki srsn
rktmezse, Ustahmet de kmrn ylece korur.
Ocann bana geince rsnn stn eliyle siler,
azyla per, sonra da ekicini eline alarak, "Ya Allah!
Ya Davut! . . " diyerek balar demiri dvmeye.
Bahar gelip de yollar iyice alnca Ustahmet
raklaryla birlikte Kalegedii'nin yolunu tuttu . Elle
rinde kskalar, ekiler, balyozlar, kazma ve krek
lerle. lkin evreye salm ie yarayabilecek ne ka
dar demir paras varsa toplamaya altlar. Para
lar yle bilinen demirler gibi ar deil, hafiftiler,
salamdlar. Ustahmet ekiciyle ana gvdenin srt
na tak tak vurup yoklad. "ok ate gerek! " dedi.
" ok ate ! . ."
ra odunlaryla nlyd Kalegedii. raklar
yrede ne kadar ral ktk, odun ve kk varsa top
layp getirdiler. Tepeleme ydlar enkazn stne.
Ardndan bir deli ate koyverdiler. Kaln ral k
tkler tututu. Tam bir gn, bir gece yand. Kpkr
mz kora kesen atete uan kimi yerleri eridi d
kld. Kablolar, teller bir bir ortaya kt. Somunlar,
civatalar puturak rnei dkld. Ancak ana gvde,
m"otor aksam onca atee bana msn demedi. Her
yan simsiyah ise, kmre, hurdaya kesti.
Ustahmet'le raklar ellerinde demir kska ye
ekilerle, keskilerle skebilecekleri yerleri skt
ler. Kestiler. Topladlar. Orta yere ydlar. Sonra da
katr ve eek srtnda kylerine tadlar. ki- gn
srd bu. Tpk yamur sularnn azar azar bir yer
den bir yere akp gitmesi ya da bir ylan lsn ka121

rncalarn az az, di di kopararak tayp yok et

meleri gibi.
Ustahmet rsnn stn pp ekici eline ald
sonra. Ateini yakt.
"Ya Allah! Ya Davut! . . "
ifte kanatl krk almaya, hava basmaya
balad atee. Tepeleme kmr yd. ok ate yan
d, ok kmr gitti. Gece-gndz yand ocak, ttt
baca. Gece gndz harlayan krn sesiyle inledi
ky. Uak paralarnn her biri basit, kullanl kara

demiri oldu, keser oldu, orak oldu. Trpan, dahra,

balta, satr. . . hatta kav yakmaya akmak bile oldu.
"Ustahmet elii gibi," dediler grenler. "Bir akta
kav ateten harlatverir. . . "
Ustahmet kimi paralar dve dve kat gibi in
celterek karnnn stne drp bkerek iinden
perinIedi. Tuttu gbeine bir de dil takt. an oldu. '
irili ufakl deve anlar, sr anlar, olak anlar. . .
O anlar airet srlerinin boynunda ses dvd, n
n tt. O sesleri Toros ' un yaln havasna kart.

demir kskalarn aznda kpkrmz bir korda,

Hala da karr.

ocaktan rse, rsten ocaa tand. Evrile evrile d

Ve demirin maden ocaklarndan kalkan, oradan

ar demir elik fabrikalarna kadar uzanan, oradan

vld rsn stnde . . .

,_

Ustahmet, karsnda balyoz sallayan raklarna

da gkyzne geen o sonsuz uzun yolu, sonunda

para stnde vuracaklar yerleri, ufack ekiciyle,

"tik taka! tik taka! " vurularla gsterdi. iyi bir demir

U stahmet'in elinde yepyeni bir yaama dnd. Ve

tm bunlarn olabilmesi iin yle yzlerce, binlerce

ci ustas demir dverken konumazd pek. Az dili

yln gemesi gerekmedi. Birka ay yetti sadece. Ye

elindeki ekiciydi nk. Ne syleyecekse ekiciyle

di-sekiz ay ncesinin mavi Toros gklerini sarsan

syler gsterirdi raklarna, vuracaklar yerleri.

inim inim inleten, yllar nce Vietnam' bombalayan

o korsan yzl elik yuma uak, Ustahmet'in elin
de basit, reten devrine dnd.
Yoksul Toros kylsnn bir ift kznn ek
tii karasabanlarn ucunda topra srd. Srlen,
kabartlan toprakta avu avu salan tohumun im

inceli kalnl ho bir tempoda rs ve eki sesle

riyle inledi ky. Dev preslerin , altnda sktrlm
alminyum elik alam paralarn dvle dvle
eklini bozmak, bir baka ekle sokmak bir sorun ol
du. Zorun zoru oldu. Her eki vuruta kskacn
ucundaki para przsz yaln bir seste "nn ! " diye

lenmesine katld.

tt. Kayatuzu derler ipince mermer tozunu Ustah

met pene pene alp att harlayan demirin stne.
Atlan her toz, demirin dnda bir kat yapt. Atei i
tahlandrrken demiri de ateken korudu, besledi.
Kayatuzsuz kzan demiri ate yer bitirirdi yoksa. So
nunda deimeye balad dmir. Paralarn boyu k""
sa iken uzad, kaln iken inceIdi. Yedii ekice gre
geniledi yamyass oldu. rsn stnde evrile ev
rile, sindirile sindirile ekilden ekile girdi. Saban
1 22

1 23

Bu asker salmalarnn birinde Efrenk Ky'n

den doksana yakn insan toplayp gtrdler aske
re. Ky -drt gnn iinde boald. ou evler s
szlad. Hazrla koyulan koyulana . . . Azlar ekme
ipten bzmeli bez torbalar dikmeye durdu kadn
lar. lerine ynl orapar, giysiler, yal ekmek, ka
vurma, pestil, kuru zm, dut kurusu konuldu. Pa

Makam Talar
"Sedef gibi trnanda
Kalem gibi parmanda

ras olmayana birer ikier mecidiye harlklar veril

di. Kycek byk bir yal rek yapld ayrca. O
yal rekten herkes dilim dilim kesip alarak aske
re giden oluysa oluna, kocasysa kocasna srtp

Bir tek olan bytemedik

yedirdi. Geri kalan az art rekleri de herkes

u Efrenk'in rneinde. . . "

kapsnn stndeki duvarn oyuklarna sokup sak

lad. O reklerde herkesin az haklar, di haklar

Ortaln iyice ard, acnn, kederin kimseyi

darda brakmad, iyilerin geride kalp ktlerin
ne getii yllarn adyd; seferberlik. . . Zaptiyalar
kar gelirdi o zamanlar Toroslara. nce ilek deri
den izmeleri, kuzu postundan kara klah balkla

vard ya; hak arrd sahibini, arrd insann. . .

Davullar vurdu sonra. Tokma ince, kasna ge
ni davuII ar. Ardndan Efrenk uann asker g
balad. Kimi atl, kimi eekli, kimi de yayan. Orta
lk beterin beteri kart. Her yan mahere dnd.

r olur, byk byk brakrlard. Altlarnda ise kaln

Kadnlar alaarak katar katar giden asker uaklar

nall atlar, bastklar y.erlerden ate kartrd.

nn arkalarndan kotular. O kouda kovalar dolusu

Ky ky, oba oba dolaarak r keser, asker sal

su dkenler, arkalarndan ayna tutanlar, rzgara kar

mas salarlard zaptiyalar. Halk sevmezdi onlar.

un atp un serpenler, "yollarnz gtrrnl olaa!"

"Yasak" derlerdi onlara, "hkmeteHi" derlerdi sev

diye

mezlerdi. Geriden onlar grnr grnmez eli kula

?aranlar. . .

Sadk d a askere alnanlarn iindeydi. Sadk,

nda herkes ac ac barrd:

Kara Havva'nn oluydu. Kara Havvalar at bir

"Yasaklar geliyooor! . . "

Artk obalarn ii ya ; barann arann hangi
birini sorarsn? Maln topraa gmp saklayan m,
alp ban dalara kaan m? Yasaklar gidinceye
dek srerdi bu. Sonra kp.an dnmeye, saklayan bu

soydand. Tm ailecek at yakar, at sylerlerdi. .

lup karmaya balard maln geriye. Durduk yerde

herkes kendi yurdunun kaa, kendi malnn hrs
z olur kard yani.
1 24

Sesleri gzeldi.
Kara Havva, olu Sadk' kendi elleriyle giydirip
kuatt. Ayanda kiremit rengi kundura, stte na
kl diz orab, ip ekli gk uhadan alvar, mavi
cepken yelei, belinde de dokuma ipten kua sal
lanrd. Her zaman gzel giyinirdi Sadk. Efrenk'te
giyinmenin, insan iine kmann ssyd o.
1 25

Kara Havva . eline su dolu ibrii ald. Suyunu d

ke dke giden olunun ardndan kotu . briin suyu
biten kadar. Sonra orackta sarlp barna bast o
. lunu. At ya, ilk atn yakt hemen.
"Gelecee yansmz ou!
Saygda arkamzdan geleni de,
Kanda nmze deni ou. .. "

Davullar gm gm vurunca ortalk daha da ka

rt. yle ki gne snd de, gkyz kreImi gibi
geldi herkese.
Sesler kesildi sonra. Alaylar, lklar kesildi.
Asker gnn n ard grnmez oldu. Onca insan
yitti gitti Toros karanlklarnn iinde.
Efrenk uann seferberlie gtrl ite ay
nen byle oldu. Ama dnleri byle olmad.
Bir Osman vard. "Yorgan dndren" Osman.
kardein ortancas. Gle, en, bir durduu yerde bir
daha duramayan, tutuan otun alnn trtsna bile
dayanamayp da kalkp oynayan, yaylalann merhemi
Osman. nce elleri, uzun boyu, koyu yeil gzleri var
d Osman'n. Dnlerde engi alar, kekilik eder
oynard. Salann yaz k usturayla dibinden kaztr,
daz plak gezerdi. Oyuna knca al bir mendil sarar
d bana. Kl rengi ipekten darack gmlek giyer, ke
e stnde yumuak yemeniyle oynard. OYnard de
mek dile gelmi bir omak; bedeni tiril tiril titrer, her
yanndan eit eit oyun dkrd. Boaz nakl
mendilleri alr eline, yzI1: de yarm az yukan ve
rir, hem syler, hem oynard Osman.
"Kek elinde mendilin mi saanr,
Ne glersin a sevdiim orada! .. "

al ipekten kuann arasna epeevre knal

tahta aklar sokulmu olurdu . Trklerini syler,
mendl ounu da bitirdikten sonra sra kak oyu
nuna gelrd. Parmaklarnn arasnda ifter ifter k
nal tahta kaklar havada takrdar, dner, sonra iyi
ce counca, kak saplarn birbirlerine vura vura k
rar, krklarn frlatp atverirdi seyircinin stne.
Her frlat ta, her kak sap krta byk bir alk
.
olurdu sey. :cde.
O Osman ki tek bir oyuna kta
dokuz-on ft tahta ka krp att olurdu . . Par
mak aralannn kpkrmz kan anana dnd
de ... Osman: "Bana bir yorgan getirin!" diye barr
d sonra. Getirirlerdi gelinle gveyin yorgann. Os
an, yorgan bann stne alr aar, ellerinin s
tunde emsiye rnei fr fr dndrdkten sonra da
krel:Yivrirdi seyircinin stne. Ondan, "yorgan
donuren derlerdi adna Osman'n.
Ite ilk knye, ilk lm kad onun geldi. Gaz
ze'de Drz harbinde vurmular Osman'. Ufack el
kadar bir sar katta knyesi okundu. Herkes ka
dn bana topland. Kadnlar alamaya durdular
At Kara Havva alnna kara yas aputlar sararak
?sn' vinin eiine oturdu. Osman'n az art
oen nne koyarak: "Hani hakkn?" dedi.
Han nye armazsn hakkn?" Knal kaklar
.
n am pegnden
kuan, ince dal boyunu, oyna

d g oyunlan, katld dnleri bir bir atlaryla

.
dunyaya
anlatmaya balad Osman'n . .
"Uz
un boyu am alal
.
,
Ince boyu al dolal
Ka gn olmu lel i?
Okutun knyeyi de duyaym
...
127

' ....

Misis Devrendi yolunda

antasn takm kolunda
Trkleri vard dilinde
Syleyip syleyip de dnemeyen Osmanm. . .

"

Arap Halil'le, Hseyin, baba-oul ayn kurada as

kere gitmilerdi. Musul'daki kavgada vurulup d-
mler yere. Baba-oul ikisinin knyeleri bir geldi.
Hmmet Ali ile Hmmet Mustafa, bir de Gkde
de Sleyman, Yemen' de ehit dmler. Knyeleri
epey sonra geldi. Onlarn knyeleri vard, ldkleri
yer belliydi hi olmazsa. Oysa erilerin olunun
nden de bir haber alnamad. Tutsak m dt
ler? Bomba dt de, havaya m utular bilinemedi.
Analar Hatice kadn kahrndan yedi bitirdi kendini.
Salar bir gecede aard. Acsna dayanaroad l
drd kadn. Kendi evinin kapsn gm gm tala
maya balad. Sonra da o talarla dizlerine, gsne
vura vura ldrd kendini kadn.
Bulduk Bekir'le Bulduk smail ayn airetten
olurlard. Biri anakkale siperlerinde gitmi, br
Halep nlerinde. Knyeleri ayr geldi.
uval Dken Helim vard bir de. Doma byme
kszd, yetimdi Helim. Tezek altnda kalm otlar
olur. Kvrr kalr da boyu bir trl yerine gelmez.
te o otlar rnei, elimsiz, ksa kt boyluydu He
limcik. Ensesinden tartya tutup da kaldrsan eline
gelir. Gelir de bunun dnyaya verdii arlktan ne
olacak dersin? Kimseye gc yetmedii iin itilir
kaklrd ok. O da hncin alm olmak iin gider
karsndakinin uvaln ker devirirdi yere. On
dan uval Dken' e kmt ad. Bir kurun da ona
demi, gitmi Helim. Sava hali, alelacele topran
yzne gmmler onu. stn topraklamlar. y-

le ki tavuk deinse bulur lsn Helim'in. Cebinde

de birka ba kuru soan varm. Yoksul yetim art
kuru soan. O soanlar gvdesinin yana yeerip
km topran yzne. Kupkuru topran yznde
yemyeil soanlar... Helim'in soanlar ...
Ve Sarkam . . . Dalarn karlar rtm Sarkam'n. Her yan beyaz bir bereket gibi. Tepeler ko
yaklar kardan dmdz olmu. Her eyin ekli gr
nm deimi. Toprak, aalar, ormanlar h r ey
dokuz-on metre karn altnda kalm. Dondurucu
soukta atr atr direklenmi buzlar. Ve o korkun
soukta yan yana, koyun koyuna yatm kalm
donmu ller binlerce. Asker lleri ... Kimi kapu
tuna sarlm , kimi birbirine. Donan insann gzleri
de bolua bir tuhaf bakar ki, gren onlar canl sa- .
nr. Yaan kara, donan yen dnyaya bakarlar.
arlar yorgan olmu stlerine, kansz, bembeyaz,
h stmayan yorgan1ar. . . Atlar da donmu. Topa
nmluya koulmu atlarn kimi yedekte, kimi ipte,
ort ayaklarnn stnde donmu ylece dururlar.
Oyle ki koup stlerine binesin gelir. Oysa dehlesen,
mahmuzunla karn1arn oysan da gitmezler, don
mu kalmlar.
Ar rktc yamurlar boanr aylar sonra.
r akr krba gibi inerler yeryzne. Buzlar
.
zulur, karlar erir. Ortalk grl grl suya keser.
Toprak srtn gsterir ya, llerin ou havada, am
d larnda asl kalm . Kiminin kolu sarkar, kimi
nn ayaklar. Gne vurduka kokan, ryen, ya
mur sularyla birlikte azar azar dklen ller... Top
arabas am aacnn bana kar m hi? O kor
kun kta kymda, dokUz-on metre karn stnde
d:vrilmi, yan yatm top arabalarndan biri am
agalarndan birinin stnde kalm. Taklm yle-

Az inde Dil Gibi-Ac Duman

1 28

129/9

ce durur. Yazn karlar eriyince top arabas am aa

cnn tepesine tnemi gibi . . .
O baharlarda, o scaklarda, yamurlarda ller
kokar. Akan sular l kokar. Hibir hayvan eilip i
mez, kokumsu bulurlar sular. O kokuda otlar azar.
Otlar alr ban byrler. Yatar kalrlar bir yanlar
nn stne. Dklm l salar toprakla akan sula
rn aznda birikir. Toplasan avucunda top olur. Kaya
yzlerinde, oyuklarda ku yuvalar ve o yuvalarda
yavrular, ku analar. Her yuvann ii ku gagalary
la toplanm getirilmi l salaryla dolu. Ve o sala
rn stnde yzlerce, binlerce sar gagal ku yavru
lar trler. O yavrular o lklarnda neler syler
ler de, kimlerin haberini dnyaya yayarlar bilinmez.
Kara Hasan, Halil Onba, bir de Laz Ali ite o k- .
ymda gittiler.
Knyeler oaldka Efrenk'te kimse yerinde
duramaz oldu. Herkes len olunun, kocasnn renk
renk giysilerini kararak evinin grenek yerine, du
varna ast. Gelen geen o giysilerden anlad ki o
evin yas var, ehiti var, acs var. Herkes o giysilerin
nnde topland. Giysileri koklayarak, bazen kol ve
bacak. yenIerinin ularndan tutup havaya kaldra
rak, ac atlar sylediler. Kara Havva her giysinin
nne, her kadn kmesinin ortasna oturdu. Giysi
lerle konutu tek tek. Birbirinden ac, dokunakl ya
kmlar, vmeler dzd. ehit olan acysa yapt
avlar; duvarcysa rd duvarlar; dam temelleri
ne oturttuu kaln ke talarn; obansa kl abas
n, dalarda an dven srlerini; nalbantsa dvd
nallar; semerci ise sem erciyi kaybedeli beri k
yn atnn eeinin srtnn palansz plak kald
n; ikiciyse bo ielerini... Kyn demireisi Laz
130

Ali'nin dalara gidip gidip de ard aacndan k

mr yakn. ..
" yz dirhem taynlar,
Alamandan oyunlar
Knye knye adlar yazk
Yazk hay Allahm yazk . . .

"

Kara Havva her yakt atta lenleri tek tek

isim isim and sayd. vmeden vmeye, attan
a
ta geti sesi.
"Birini sylesem biri kalr
Saysam dksem akam olur
Kara askerimin.fatr kalr
Okutun knyeyi de duyaym. . .

"

Kara Havva atlarn sylerken, kadnlar elle

ri?de mendilleri, alaarak, birbirlerine sarlarak,
azlarn yukar gkyzne doru vererek, ok ac,
yurek sklC, hazin lklar attlar. Kara Havva
.yledii atlarda dnyann batn anlatt hep
O mler getirdi, lml r gtrd; hi deimeyen,
.
kor doyumsuz lmler... Eski krmlar, byk daya
nlmaz souklar, savalar, alktan ot yemekten ze
hirlenmi, karnlar imi, . dilleri bir kar dar
km arm, yemyeil bir kusmukta zehirlenmi
bebeler. Gne doarkenki sabah; batarkenki ikin
dini, akam sonra, zifiri kr karanlklar ve dnya
nn artk hep o karanlkta durduunu... kimsenin
gsnde ak merhametin kalmadn, yardm et
mediini, dalarn kaaa, ekyaya kestiini, kya
met gnnn yaklatn, ecel yellerinin stlerinde
estiini, iyiliin ge ekildiini, felein kendileri-

131

ni, iyileri taa tuttuunu, yiitleri kataryla opran

yuttuunu ve daha da doymadn, her eyn acyla
lme kestiini ... Bahar gelince aan yapran, yaz
gelince soluunu, gz gelince kuruyuunu ve dn
yann hep o kuruyuta beklediini imdi... Artk ba
harn gelmeyeceini, dnyann bir daha bahara y
znn kalmadn, gelinlerin ksr ktn, ocuk
lu kadnlarn gen yalarda gslerinde taze stn
aladn. . . Kocasz kadnlarn yalnzln, znt
den dk yapm, zamansz doan ocuklar, yedi
aylklar, kr yetim, sahipsiz mezarlar... Yoksulluk
larn sonra. Ekinlerin biilemediini, biilenin de
harmanlarda kar altnda kalp rdn, deir
menlerin dnmediini, dnebilenin de buday m
sr unuttuunu, sabah akam yediklerinin arpayla
nohut ekmeine kestiini... Kyde dulluun, dul av
ratln oaldn, kadnlarn gzlerinin erkeksiz
likten gerdiini, bya sakala hasret kaldklarn,
erkeksindiklerini ok ... nsan soyu bir kez dengini
yitirmeye grsn, beter arp azdn, kimi gen
kadnlarn erkeksizlikten ra gibi yanp tututukla
rn, ormana gidip de evvelce erkeklerin balta azn
dan dm iri aa kamgalarn koklayara;
"Oaoh! Erkek erkek kokuyor!" dediklerini... Sefer
berlikten dnebilenlerin ounun salam deil, kr,
topal, eksik kusurlu geldiini, erkek demeye bin a
hit istediini, n drdn toplasan bir erkek et
mediini, ama ona da raz olduklarn, hi olmaya
nn yannda olann da biraz eksik kusurlu bulmu
sun, bundan bir eyin kmayacan, hi olmazsa
konuacak dillerinin oldunu, sava anlattklar
n , anlatrken seslerinin erkek erkek ttn ve
bundan holandklarn. ..
,

* * *

1 32

Kara Havva'nn olu Sadk, Van'da drdnc or

dunun kavgasnda vurulur. Kaldrp atarlar hastane
ye. Durumu umutsuz, yaras kanar, kan kaybeder
durmadan. Artk mr bir gn m eker, iki gn m
bilinmez. nk her solukta can bu dnyadan ok
teki dnyaya gel gel diyor. Alar Sadk. Boyuna a
lar. Kendi cannn acsna deil, anasna, yurduna,
bir de kars evka kza alar. evka kz, ocukluk
yangn onun. Ta ocukluklarndan sever tanrlar
birbirlerini, bir de olu olmu, ka nasl, gz nasl,
"
grernedim der, ona alar.
Yan banda yatmakta olan yaralyla konuur o
ara:
"Karda be! Karda! Bir olum olmu duydum.
Adn ne koydular bilernem. Bu gidile de bilemeye
ceim, bu kesin. te canm grnyor, gidici. Sen
den bir dileim var. Eer cann sa kalr da bir gn
bizim oralara yolun derse, doruca k var yukar
Toroslara. Efrenk Ky'ne. Orada Kara Havva dedin
mi herkes tanr, herkes gsterir. Anam olur. Var ona,
var karma, var kylme selamm syle. Olumun
gzlerinden p. Oluma sakn ola ki yarm ekmek,
blk ekmek yedirmesinler. Blk ekmek, yarm
ekmek ne de olsa yetim ekmei, ksz ekmei. Ve
receklerse tam ekmek, btn ekmek versinler de
olum anlamasn ilerde ksz yetim kaldn, anla
masn ... "
Kuanda drt mecidiye de altn varm. G
lkle karr verir adama.
"Bunlarn ikisi imdiden senin ayann kiras
karda," der. "Dier ikisini de olumun avucuna
koyver. Kalsn benden ona ehit babasndan yadi_
gar... "
133

Alamaya balar Sadk. O da anas gibi at ya,

alarken kendi atn kendisi yakar. Oluna kendi
sesinden gnderir acsn:
"Oum babayn on iki yaras var.
mden me sa kamann aresi var. . . "

B ulamazlar aresini. Atn bitiremeden lr

Sadk.
Sadk'n knyesi geldii zaman ky bir sessizlik kaplad. Kimse konuamad. Herkes ne diyecei
ni ard. Kara Havva, bana kocaman bir kara r
t balayarak odasna kapand. Uzun sre yanna
kimseyi almad. afaa doruydu boan d.
enginli yksekli kt sesi. Ac, keder ne varsa tm
diline vurdu. Kadnlar bana toplandlar: Ama Kara
Havva yle evine kyne smad. kt ald ban
dalara gtti. n uurumlu kaya ularnda, kr dip
siz kuyu balarnda yakt atn. Arad, Sadk' sor-

du hep.
"Sadnk! . . Sadnnk!..
''A, sonluum! Yirmi ylda byttm de, bir
gnde yitirdiim! .. Ak bulutlara sardm da kara
bulutlara yedirdiim!.. lrken gremediim. Han
gi topraklara yaktrdlar sizleri yavrular? Giysileri
ni kimler giy di de, dmelerini kimler ilikledi?
lp lp de te dnyaya, ebeye dedeye hizmete ko
an yavrular! . . A, srtn kara topraklara belediim
d eniim benim! .. Ilk lk kanlarn akar m? Kan
larna karncalar okar m? Dmanlarn sevinir de
kenardan bakar m? A, knyesine sarlp sarlp da
doyamadm yavrum! ..
"Sadnnk! . . Sadnk! .. "
Ormanlara, yam:urda frtnada kalan snlan
134

maaralara, kaln aa diplerine sordu Sadk' hep.

Onu arad, onun adna ateler yakt. Boy boy byk
dumanl ateler. . . O ateler kimi geceler ok uzaklar
dan grnd. Bir byd bir kld. Sonunda da
grnmez oldu.
Kyller drt koldan Kara Havva'y aramaya
ktlar. ok aradlar. Sonunda Yaylack'n kayada .
buldular onu. inin yangnna dayanamam , yre
i dar uram lmt. Kesme yeil dallarla rt
tler stn kyller. Sardlar tabutladlar. Sonra da
omuzlarna alarak, kayalklardan aa indirdiler.
Kye yakn drt yol azna gelince durdular. Kara
Havva'nn tabutunu yere indirerek ly orada bir
sre dinlendirdiler. O dinlendirie an olsun diyerek
yolun kenarna, evrede, yolda ne kadar ta varsa
toplayp ydlar. O yn Kara Havva'nn makam
oldu bylece. Ondan sonra Kara Havva'nn lsn
oradan alarak ky gmtlnde topraa verdiler.
Yol boylarnda l indirip l dinlendirmek, ar
dndan onun adna makam talar dizip ymak al
lm eski bir treydi. ok eski bir Trkmen tre
siydi. Makam talar her lye ylmazd. Evinde,
deinde, kynde rahat lmlerin makam ol
mazd. Makam talar, dada bayrda, tarlada, krda
iinin banda alrken lenlere olurdu. Ve l ky- '
llerce ky gmtlne getirilirken, herkesin ra
hatlkla grebilecei, insanlarn en ok gelip getii
yol boylarnda, okluk da yol ayrmlarnda dinlendi
rilir, o dinlendirilie an olsun diyerek hemen oraya,
yolun kenarna makam talar toplanr ylrd. O
gnden sonra da o yoldan gelip geenler o yn .
grdke ly anarlar, sayglarn, yoldan bir ta
alp yna atarak gsterirlerdi. Bugn bile Toroslar
da eski ssz yol boylarnda hilla makam talar gr135

nr. Kimin adna ylm, hangi lnn ansn ta

d bilinmeyen makamlar. Bilmeyen, o ta ynla
rnn altnda birer gm var sanabilir. Deildir. G
msz, bir tr st an ynlardr onlar.
Yoldan gelen geen hemen herkes o makama
yoldan irice bir ta alp atmadan gemez, gemek is- .
temez. Zorunlu deildir, ama o makama ta atma
nn, o makamn ansna verilmi bir sayg, bir selam
oldunu bilir. Ondan, Efrenkliler baa baheye, k
ra ormana, yaylaya her gidi gelite Kara Havva'nn
makamna ta atmadan gemediler. Kara Havva'nn
idiliinde, onun yakt atlarnda tek tek sayd
kendi ehitlerini, gemilerini simgeletirdiler. An
dlar, selamladlar. Her geli geite, attklar her ta
ta ona olan sayglarn gsterdiler: Her ta at, her
selam veri, Kara Havva'ya, ehitlere bir tr sesle
niti, yad editi. Bir tr merhaba demekti. "Merhaba
Havva Ana! Merhaba Sadk! Merhaba Arap Halil!
Merhaba Yorgan Dndren! Kara Hasan! uval D
ken! Bulduk Bekir! Laz Ali! Merhaba! . . "
Makamn yanndan geerken yksek sesle ko
nuulmaz, koarak geilmezdi. Makamn ans i
nenmi olurdu yoksa. evresinde kavga dv edil
mezdi. Makam talarna konan kular -karga bile ol
sa- ta atlp rktlmezdi. Makarnn otlar yolun
maz, stne sr sr srlmezdi. Yamurlarda ma
kama yakn aa diplerinde durulurdu. Ayrca ma
kama atlan tan yoldan alnp atlmas en geerli
olanyd. Yol, tandan ayklanm olurdu bylece.
Seferberlik bitti... Yllar sonra yol boylarnda ma
kamlara ta atma gelenei srp gitti Efrenk'te. Ka
ra Havva'nn makamna atlan talar oald. Maka
m yl yl byd. Dev bir yna, bir tepe yksekli- .
ine ulat. Yamurda karda scakta yer yer yosun
136

tutmu talar simsiyah karard. Kyn giriinde

binlerce, on binlerce tatan oluan doal bir anta
dnt.
Yllarn stnden yllar geti. Belki elli, belki
altm, belki daha fazla ... Efrenk Ky'nde yaam
deiti. O byk savalardan, kymlardan, ktlklar
dan artakalan insanlarn ou gp gitti. Onlarla
birlikte anlar da . . . O eski atlardan anlatclar
dan kimse kalmad. Kye yollar ald. Eskiden aa
kentlere ylda bir-iki kez gidilip gelinirken,yollar
alnca herkes her gn ie, rgatla pamua ;gider
gelir oldu.
Kara Havva unutuldu. Anlmaz oldu. O doal
tatan dev ant da ylece kald. evresi zamanla ot
land, alland, rmceklendi. . .
Kye bir gn iki yabanc geldi. Kye konuk oldu.
Gazeteci deillerdi. Bir aratrmac, bir arkeolog, bir
tarihi de deillerdi. Bir folklorcu, bir politikac hi
deillerdi. Mteahhittiler. . .
Kara Havva'nn makamn gezdiler. Kyn ba
yla konuup anlatktan sonra kente geri dnd
ler. Birka gn sonra arkalarnda dozerler, ar dam
perli kamyonlarla geri geldiler. Dozerler geni az
l, kaln dili kepelerini aarak dev yengeler rne
i bir indirip bir kaldrarak drt koldan dev ta ynna giritiler. Korkusuzca dalp dalp kalkt kepe
ler. Her kalklarnda ar tatan yklerini byk bir
grltyle boalttlar kamyonlarn iine. Karn oyu
lan, alt boalan Kara Havva'nn makam tepeden
aa byk bir grltyle gt. Dozerler geri geri
ekilerek daha alttan, en dipten tabannn topray
la kazyp aldlar makam. Ve bir . daha boalttlar
ar tatan yklerini kamyonlaa ...
Gnlerce srd bu tama.. . Her kepede, her
137

Ieri,
daldrta, binlerce gemii, any, gelil ri, gidi
sela
ce
nler
O
.
nden

hatrlanlar alp sktler yeri

olan talar,
eler
simg
n
edii
yad
nn,
aba
merh
mn,
k pduygusuz sar makinelerin grltl hrsnda :
yuk
e kepe alnarak, demir damperli kamyonlara
nler,
Dke
l
uva
.ap .
lendi. Kara Havvalar, Sadklar,
G k
lar,
Hasan
HaliHer, Hmmet Mustafalar, Kara
-ogul
dede Sleymanlar, Yorgan Dndrenler, baba
birlikte ayn kurada askere gidenler, kardeler,
dnmeyenIer. . . adlar sesleri kayp renine karm
lar, gitmiler, ehitler. . . bir bir daha gtrldler...

A ktlerden birinde dev bir holding ku:rulu.

unun inaatnn temeline bol a ta ger:kld, be
ton dkm iin ... Ta boldu, bnlerce, yuz bnlerce,
milyonlarca makam talar ... Efrenk'te, Toro 'ta, her
yanda. . .

Ac Duman
Kapya yakn yerde incecik sacdan soba yanyor.
PasIanm, yer yer rm sobann deliklerinden
tr tr yanan alevler grnyor. ocuun
de babalarna olan korkularndan soba ile duvar ara
sna sokulup snmlar iyice. de soba kadar
kkler orada. Analar Gevri Kadn'n onlardan ka
lr yan yok gibi. Bir keye ekilmi pusmu iyice.
Mor psk kofisini emi alnna; yzn kocas
Hido'nun baklarndan saklyor.
Hido durmadan dolanyor. Sinirli, huysuz ... Bir
trl smyor, yerleemiyor evin iine sanki. Haya
tndan bkm usanm, sakall yznde gz altlar
morarm. fkesinin deip uzanmad yer kalma
m evde.. Durmadan syleniyor. Kendisini ttn
sz, yolsuz brakan karaka, ttne, felee veryan
sn ediyor. Veryansn ediyor ya, koca kn hesabn
kimden, nasl sorarsn?
Ka gndr hali byle Hido'nun. Ka gndr t
tnszlkten kavga var, huzursuzluk var iinde. Oy
sa denedi kendi kendine, sz verdi, "u ttn illetini
bir daha aklmn ucundan bile geirmeyeceim,"
dedi. Olmad. Ttne olan hasreti eskisinden fazla
gelip yklendi iine. Kolay deil, ka yln tiryakisi o.

138

_ _

:J

Geceleri uykusu arasnda bile ttn imeden uyuya

mayan, gndzleri yznn nnde duman gr
mezse yerinde duramayan Hido, imdi bir sarmlk
ttne hasret kvranyor ierde.
"Bural ar durulacak yurt deil! Buralar yzne
baklacak yer hi deil! Ama ne yaparsn? Kkleip
kalmz bir kere! .."
Bunu iinden sylyor Hido.
Bir an evde her ey fazla gereksiz geldi ona. Yr d. arpt kapy, kt dar. Kaln asker bozma
s kaputu srtndayd. Bata ka karlardan dam st
ne atlad. Kendi kendine doland bir sre. Tuhaf bir
boluktayd sanki. Ttnszlkten yrmek, adm
almak bile zor geldi ona. Durdu, evresine baknd.
Ne vard ki baknacak? Her yan kard, her yan el
dememi mhr kar... Hava da souk, dondurucu.
Yukarda gne vard ya, ban uzatp da azck ol
sun stabilmi deildi dnyay. Bir bulut tarlasnn
arkasna snm, ar tc kn bir paras ol
mu ... Tek bir canl da grnmyordu evrede. Ne
bir insan, ne de deinen birka tavuk ... Kar, souk
herkesi halsiz hareketsiz yapm, ocan bana ek
miti. K odunlar da ya olur, ar yanar. Bac an
kan dumanlardan anlamak olasyd bunu. U
m , sancl, kvrana kvrana bir ho ayorIard yu
kar. Evlerd'eki yava geen yaamn, uyuukluun
da vuran soluklaryd o dumanlar sanki.
, Hido o soukta darya niin kt? Bu soukta
dam stnde byle yapayalnz e arar? Buna kendi
si de at, kzd ilkin. ksrd. Azn ? algamlad.
Tkrd yere. "Ttn diye ceddini dumann, kn. .. " bast iinden kfr.
Yrye yrye damn ucuna kadar varnca grdklerine, ilkin kendisi de inanamad. Dondu kald.
140

"Vay anasnn!" dedi iinden. Bir daha bakt. Ve ba

klar o aklkta ylece kalakald. Ka gndr ara
d, uruna lp lp dirildii ttn oradayd.
Komusu Neo'nun nnde. Komu Neo, nne
kocaman bir boha alm, bir yandan parmak par
mak cigaralar saryor, bir yandan da fosur fosur ii
yordu. ard Hido. "Ulan bu karda kta nerden
buldu bunca ttn?" diye sordu iinden. Yutkun
du. Sonra da yldrm arpm gibi ald ynn ka
rd Neo' dan. Neo'ya o haliyle grnmeyi isteme
di. nk dmanyd Neo onun. Yllar var ki deil
konumak, tavuklarn bile bastrmazlard birbirle
rinin yaknna. imdi o dmanlklarnn stne bir
de o ttnszlnde grnp yakalanmak; hayr,
lsn bundan daha iyiydi.
Neo'yu grmemezlikten gelerek bir sre damn
stnde gezindi. Gezindi ya, akl Neo'nun itii t
tnlerde kald. Dayanamad, gzucuyla sezdirme
den bir daha bakt Neo'ya. O baknda Neo'nun
nndeki iri ttn bohasn tekrar grd. Akl git
ti. Neo bir yandan fosur fosur cigara iiyor, keyifle
havaya dumanlar flyor, bir yandan da sar defter
yapraklarn kopararak, avucunda iyice ovup yumu
atp aarak, iine bolca ttn koyup sararak iiyor
du. Hem de her cigaras parmak kalnlnda...
"Vay ba kesilesice! .. Ulan bu kta kyamette
nerde buldu bunca ttn?"
fkesinden damn stnde basacak yer bulama
d. Kendi kendine dnd durdu bir sre. Ka gn
dr kendisinde olmayan dmann elinde grmek,
hem de fazlasyla grmek deli etti onu. Ykt, ks
kandrd. O kskanl, iindeki ttne olan istei
ni daha da kamlad. Hele hele o ttn dolu' boha
yok mu, diren diye bir ey komad iinde.
'

141

''Vay sol parmann stnde namaza durasca!

man tam da ttnszlkten kuruduum zamanda
u hrponun yedii poka bak! .."
Yrye yrye damn Neo'dan yandaki ucuna
varp yerleti iyice. Ama dmanlklar aklna gelir
gelmez de ynn kard hemen. N eo'yu grmez- .
likten geldi. Oysa ne mmkn! Elinde deildi, daya
namad. Neo'dan yana dnd tekrar. Gizlice yapt
bunu. Yaparken de, "Aman grmeye! " dedi iinden.
"Aman grmeye! Grrse anlar nezevenk ttnsz
olduumu! Anlar dumanmn bamdan ktn da,
keyfine bir keyf daha katar itoliii..."
On be-yirmi adm tede Neo, dnyasndan ho
nut, srtn yumuack yn uvallarna vermi, ap
kasn alnna ykm, az burnu bir bacadan farksz,
birini yakp birini sndryordu cigaralarn. O iri
burnu da savrulan dumanlar iin yaratlm gibi. ..
Bu can alc grnt Hido'yu bir daha yedi bitir
di. iini, dmanna grnme korkusu sarnca da
bir kez daha evirdi ynn. Kendine moral vermi
olmak iin ban dimdik kaldrd. Souktan bz
p km omuzlarn gerdi. Grntsyle bari ol
sun yenik dmeyi istemedi dmanna. evreye
baknd. Baknd ya ne vard ki evrede? Her yan
kard. Dam saaklarndan kaln, kirli buzlar sarkm
direklenmiti yere; baltayla krsan krlr. Ba d
t, omuzlar bzld kt Hido.'nun. Sonra da sini
re yasa boulmu olarak kendisini u darlnda
dmannn azna baktran ttne, felee, karaka
veryansn etti.
''Vay ttn diye ceddil1i senin! Vay orospu dinli!
Ka yln tiryakisini brakp gidip de dmanmn
aznda tten ceddini senin ! . ."
Ardndan dayanlmaz bir istekte, tekrar Neo'yu
142

izlemeye koyuldu gizlice. Gren de Neo'yu ttn

harmannn ortasna dm sanrd!. Ama ara sra
bir de ksrmese! ii dna karcasna hem . . . O k
srdke Hido seviniyordu iinden.
"Geber eein olii geber! Geber de ektiin du
manlar iinde kala! . . Ula sen kiim, byle parmak
parmak cigaralarn hakkndan gelmek kim? Hi o
ekie cier mi dayanr itin oli?"
Bir yandan da olanca tedirginlii iinde sryor
Hido'nun. "Acep beni grd m?" diye. ''Ya grdy
.e? Eer grdyse yer yarla da iine girern,. ben.
Olem . . . Yok yok, beni grd herhal l . . Grd grd
de, anlad benim ttnsz olduumu pezevenk! . .
Anlad d a mahsustan yle iiyor. Aklnca dmann
atlatacak ortadan, dmann..." Kendi kendine
moral veriyor sonra. "Yok canm! Grmemtir! Ne
reden grecek? ii d dumana kesmi pezevengin.
O dumanda kimseyi grecek hali mi var?"
Buna inandryor kendini. inandryor da bir kez
daha grnmekten ekinerek baklarn karyor
Neo'dan. Artk bu kanc kar, bu kanc yn
alp verii, saysn kendisi de bilmiyor. Ama Neo'
ya grnmediinden emin ok. Hi deilse yle sa
nyor. Bir de dmanna ne denli gizlice bakmaya
alrsa alsn, artk bunu beceremiyor. Bunu
kendisi de biliyor. Anlyor baklarnda gizlilik deni
len . bir eyin kalmadn. Oraya, tam da damn
ucuna, dman N eo ban azck kaldrverse tam
da kendisini grmesi gereken yere dikilmi heykel
rnei. ocuk olsa anlar bu baklarda gizlilik
denilen bir eyin kalmadn, deil Neo . . .
. . . Baklar giderek yumuuyor Hido'nun. Sz
yor. Bir boyun ei , bir kabuHeni, bir ttne yeni
litir balyor iinde. Ttne olan hasreti, istei d143

manln, gururunu, her eyini geride brakyor. Bir

kay, bir zlme iinde ki, sorma gitsin . . . Adn ko
yamad, bir trl sze ekemedii bir istek gelip
gelip vurmaya balyor dilinin ucuna. Neo'ya olan
baklar da deimi gibi. Yumuak, dosta ... Der
ken iyiden iyi koyveriyor kendini. "Grdyse grd
anasn sataym! Grdyse grd ! . . Ne var, ne olmu
yani? Ucunda lm m var?" Deminden beri bir r
t altndan ya da bir kap aralndan bakyordu da,
imdi ilk kez aa km gibi ban dimdik kaldr
d. Srtndan ar bir yk kalkmasna hilesiz, sak
lsz, dosdoru bakmaya balad Neo'ya. Bu bak
nda kslk yoktu. Ttn vard sadece. Ttneydi
asl yenilgisi Hido'nun.
Damnn stnde kendi kendine dolanmaya ba
lad. Dilinin ucuna kadar gelen bir karar, kendin
den bile saklayan bir utanta, bir duyguda, "Acaba
iyi mi ediyorum, kt m? " diye dnd. lt,
biti, tartt, dnd. Sonra da Neo'dan yana dne
rek, sanki Neo'yla krk yllk ahbapm gibi, "man .
ka.fir!" dedi iinden. "Eer ki meramn atlatmaksa
beni iimden, oldu ha? Meramna erdin itin oli! . . "
Hzla damdan aa atlad. Kapya gelince d
nd biraz. iindeki hazrla yeterince inandrma
ya alt kendini. Boynunu bkt. "Ne yaparn?" de
di iinden. "Ne yapam? isternek bir aypsa, verme
mek iki ayp. . . "
Hzla kapy ap girdi ieri. Ttn istemeye oktan karann vermi bir yzdeydi imdi.
"Gevri! Hele gelesin, hele ! . . "
iindeki yenilgiyi rtrnek saklamak istermi gi
bi de ilk kez ynn kaird karsndan.
"Daraldm yahu! Daraldm!" dedi Gevri'ye. "Val
lahi bu lanet cier kom a iimde. Daraldm! .."
144

Dertlemeye hazr, isteyen; muhta bir sesti bu.

Gevri Kadn, kocasnn o halini grnce ard.
Ama nedenini bilemedii iin yreklenemedi fazla.
Hido, ttn tabakasn karsna uzatt.
"Al hele!" dedi. "Al hele ! . . Get de Neolar ttn
verelr biraz. Grdm onlarda ttn boldur. Belkim
uvalla . . . Get durma! .."
Her ey olaand. Neolarla en ufak bir dman
lklar yokmu gibi. . .
Gevri Kadn donakald. imdiye kadar deil ko
numak, ynlerini bile dnp bakmadklar dman
larndan gidip ttn isteyecekti demek. Gitmedl Gev
ri. Yalnzca dosdoru bakt kocasnn yzne. Bu
dorudan bak da bir yantt, konumayd aslnda
ya, Hido'nun o bak anlayacak hali yoktu. Ancak
karsnn iinden geenleri sezmi anlam gibi ken
di kendine sylendi:
"Ne yapam yay? Daraldm ha, daraldm? Bu me
redin yokluu eritti, yedi bitirdi beni. Hem bu t
tnszlk sadece bize vergi deil ki! Bugn bizeyse,
yarn onlara. stelik bu ttn darnda dmanln
yeri mi olurmu? Dman olunacak sra mym
imdi? Ks de olsak komu saylrk, deil mi?"
Gevri'nin hala yzne baktn, gitmediini g
rnce sinirlendi.
"De durma!" diye bard. "Bir ucuma da sen
geme! Zaten ttn Azrail olmu bamda. Bir de
sen . . . "
linde ttn tabakasyla Neolarn kapsna da
yand zaman bir sre durup dnd Gevr. Kay
naan iinin durulmasn bekledi. On be-yirmi
admlk yol, ok uzun gelmiti ona sanki. Usulca ka.;
py ald sonra. Kap ald. Neo'nun kars Zeynar
grnd. Zeynar, etine dolgun, imanca; esmer yz. Az inde Dil Gibi-Ac Duman

145/1 0

l bir kadnd. Canl oynak gzleri vard. Ancak o

gzleri birdenbire karsnda dmanlar Gevri'yi
grnce deiti hemen."
Serte sordu:
"Ne istiysen? "
Gevri alnd bundan.
"Eme yzn yle baci," dedi. "Kadn aklmla
gelmemi em kapna. Herifimdir ha? H erifimin ;
.
yan.
dandr beni byle yollam kapna. Elyem
Zeynar ayn sertlikle sordu:
,
,
"Ne istiysen?"
"Ne istiyem ki? Bir insaniyetlik borcu yani. Bir
komuluk!"
"Ne insaniyetlii? Ne komuluu? "
"Sesinle iime yol atp durma baci! Bir iyilik ya
nme. Herifim dardadr ka gndr. i tiryak. ol
mu ac dumana. Ne uykusu belli, ne yedii. Olip
lip diriliy yani. Dedi, bu darlkta komu ksmna
kslk yakmaz. Ttn vereler biraz ... "
Zeynar'n baklar yumuad. Bir Gevri'ye, bir
de elindeki ii bo ttn tabakasna bakt. Sonra se
vinle, "Bekle," dedi, ierde gzden kayboldu. Hzla
, arka kapdan kt. Olan bitenden habersiz keyifle
ttn imekte olan kocasnn yanna, Neo'ya kotu.
Sevincinden etekleri uuuyor, bedeni fkr fkr
kaynyordu Zeynar'n.
Karsnn bu haline bir anlam veremeyen Neo
sordu:
"Nedir ula?" dedi. "Nedir yle neen vurmu y
zne? Sevincin kime? "
zil takp oynayacakt sanki. Bir sr verir
Zeynar
'
mi gibi elini azna gtrdtL
"Sus hele! " dedi. "Sus hele! . . Yava ol! Hido'nun
avraddr kapmzda!"
Neo, olan bitenlerden habersiz ard. Srtn

1 46

uvallardan ald:
"Vaaay! Ula Hido'nun avrad ne aras
n kapmz
da? "
Soluk solua anlatmaya balad Zey
nar.
"Hele dur ki diyem! " dedi. "Hido gn
dermi, de
mi ki, daraldm ok. Ttn versinle
r biraz. Ttn
istiyler yani bizden."
"Nee? Ttn m? Ne ttn ?" Yz
deiiverdi
Ne o'nu n. Baklar karard.
Sevincinden durduu yerde durama
yan Zeynar,
kocasnn bu haline ard.
"Ne ttn olacak kurban? Basbaya
ttn i
te! "
Ne o'nun bir an kan ekildi sanki.
Azndaki C
garay alp att.
"Pok yeme ulan ! " diye kt kar
sna. "Lafa
bak ! Basbaya ttnm ! . . " Ardnda
n ar bir san
cdaym gibi kendi kendine kvr
anmaya balad
Ne o. "Demek ttn ha? Vay anasn
! . . Demek t
tn? man avrat ite imdi mahvolm
uum ben. Mah
volmuum!.. " apkasn alp alp yere
arpmaya ba
lad.
Zeynar kocasnn haline iyice ard.
Kocasnn
sevineceini, ummutu oysa. Sevinci
yznde kald.
"Ne oldu kurban ? " diye usulca sord
u. "Allaha
kna ne oldu? Sevinmedin mi yoksa,
dmanmzn
muhta muhtaca kapmza geldiin
e? "
Neo apkasn bir daha arpt yere
.
"ma konuup durma yle karmd
a?" diye ba
rd. "Sevinmez olmaz myam hi?
Tabii ki sevin
mi em. Am a! . . Ah ! . . Nasl diyemL. "
"Neyin var? Neyi nasl diyem ne
demek kur
ban ?"
Neo birdenbire patlad:
1 7

"U la, tamam ama hani ttn'? Hani verecek t

tn nerede '?" diyerek nndeki kocaman bohann
azn ap gsterdi. Zeynar ne grsn, koca boha
nn iinde tek bir kymk ttn yok. Olan da t
myle ipince kylm ottu, yoncayd, samand. Ne
o'yu sabahtan beri deli deli ksrten de o otlar ol-

malyd.
Zeynar ard ya, ksa srd bu. Az sonra kocasnn haline kkr kkr glmeye balad . N eo sinirlendi.
"Ula karma geip geip de glme yle!" dedi.
"Srtma yle ev yaniy kahpe taraniy hesab! Grmi
sen mi kocan zordadr, mahvolmu? Hem yle bir
mahvolma ki keke yer yarla da iine gireydim . . . "
Anlatmaya balad sonra: ''Vay benim budala ba
m!" dedi. "Vay aptal, mankafa bam ! . . Bouna de
memiler ki glme komuna, gelir bana . . . Durduk
yerde kendi kendimin oyununa gelmiim. Sonunda
da kazdm ukura den ben olmuu m!"
"Ne oyunu? Ne tuza kurban? "
"Ne oyunu olacak ulan'? Anlamtm Hido deyysnn ttnsz olduunu. Anlamtm da, dur
dedim kendi kendime. una bir oyun edem. Bir d
man atlatam ortadan, Kydm otu, kydm yapra,
verdim duman gzne gzne ki essahtan ttn
sansn, dedim. Ama nereden bilebilirdim ki bu oyu
num tutacak da, dmanm oyunuma gelecek? Ve
de gerekten ortasndan atlayacak ikiye. Gelip ben
den ttn isteyecek? ValIahi bin yl dnsem akl
ma gelmezdi bu. Ama imdi asl atlayan ben oldum.
nk hani ttn? Hani verecek ttn imdi? u
molozu ttn diye gnderirsem polimim ortaya
kacak . . . Ah ben mahvolmuum avrat, . mahv! .. "
Zeynar'n tekrar kkr kkr g1 <::-p. n grnce
1 48

N eo bir daha kzd. Bir aplak ekti karsnn etli

kna.
"S na demi em! Karmda glme yle kahpe gi
. en dmanmn hesab
b.. . . Gulme! Sevn
! . ."
aplana karn karsnn hala gldn g
r.. n e N o, durulur gibi oldu. Anlad ki, karsnn

. . . nun altnda bir eyler

guluu
var. Onu zmeyi ko
'
nuturmay denedi iinden. Acndrd sesini
" ! Ulan ah!" dedi. "Kar deil, ayran d lisi! Ah
.
k:mda senin Hatem Anan olacakt ki? Bu
ozmut? oktan. Hatem Ana senin gibi glmez

.
d de, aresn bulurdu hemen. Ama Hatem Alla ner
d ee, sen nerde? Benim kaynanam zaten cihanda
br tane ... Ah Hatem Ana olayd? "
ena , nasnn adnn kocasnn aznda ilk

kez ?vuldugun duyunca nazland daha da.
, Hele hele!" dedi.
"Hele hele! .."
eo, karsnn etli buduna bir aplak daha ekti.
.
i Ne heles ulan?" dedi . "G 1 hele, otur yle!
Ko
.
. gelm. k senin
n: . . . Benm fikrm
dilinin altnda
eyler var. Bu iin aresi sendedir yani. Demek
.
styem k, Hatem Ana gibi akll cihan karsnn k
z da senin gibi ahmeran olur ha'? stersen dma
r z apmzda daha fazla bekltmeyek ne der
sn . El bo kapmzdan gndermeyek yani. Ayp
olur. Durduk yerde' kendi kapmzda mahup peri
an olmayak? Ne dersin '?"
eynar'n sevincinden etekleri uuyordu.
,
Hele bekle !" dedi ko tu ieri. Hayatnda bu
.
dnl mutlu olduunu anmsamyordu pek. O se
vnle ykle dald Sapsar sac kaplamal, ii d
:
tavu kuu desenleryle ssl eyiz sandn at.
En dpten ufack ipek bir bohay ald gibi kocas- "
na kotu. Byk bir utku kazanmasna att koca-

.:n

149

snn nne. Sesi de kocaman kt.

':Ahha ttn!" dedi. "Aha ttn! . . Hatem kz olu
ram da erimi ttn darnda koyar myam hi?"
Neo, kck ipek mendilden bohay anca
az daha kkdilini yutacakt. Mendilin ii ipince
kylm altn gibi sapsar ttnle doluydu. Tek bir
telini eksen gerisi yumayla gelirdi. Mis gibi de .
kokuyordu, halis Bitlis ttn.
"man bu nee?" Gzleri kocaman kocaman oldu
Neo'nun. "Yani Hatem kz olduunu bilirdim de
bu kadar hnerli olduunu bilmezdim ha? Vay ana
sn ! . . u ie bak! Zaten bouna dememiler kar
milletinin srr ar srrna benzer diye. Nerde ne sak
ladklarn Allah'tan baka kim bilebilir?"
Dayanamad, Zeynar'n kna bir aplak daha
ekti.
"man pekey, bunca ttnn vard. Hazr boh
anda duruyordu. Ne diye iimi dm otun sama
nn dumanna boarsn ha? Niye atlatrsn beni
byle ortamdan?"
Zeynar yllardr saklad bir ana emanetinin ye
rini iyice bulduundan honut, fkr fkr gld.
"karr myam ya? " dedi. "Vaktiyle Hatem
Anam vermiti bunu bana. Saha vardmda, beni
bir kenara ekmi, 'Unutma! Avrat ksmnn iyisi ko
. casnn ttn darnda belli olur. Bu emaneti kocan
iyice dara dmeden karmayasn,' demiti. te o
dar zaman imdiki zaman. Bunu kendin syledin az
nce," diyerek kocasnn henz koklamaya bile k
yamad ttn bohasn kapt gibi bir . kouda
gitti. Yan kapda 'olan bitnden habersiz bekleyen
Gevri Kadn'n eline tututurdu.
"Ahha ttn!" dedi sevinle. "Aha ttn bacm!
Herifin bayram etsin. Aha ttn! .."
150

Yrk Ana
"Giden mrm geti geyik postunda"

En gzel renkleri sen aardn Ana. En gze

l renk
.
ler. .. bamza ne zaman bir basmacn
n, erinin
yolu dus e seni arrlard kadnlar. Sen
basmalar
yn yana arak, gnee kar tuta
rak, gneten
.
golgeye, golg
eden gnee tekrar tekrar tutarak o
renkleri birbirine krdra krdra nasl
da yart r
n Ana? Karndaki kadnn boyuna bosuna, inceli
gne kalnlna, rengine gre basma aar
renk se
.
erdn.
O ine ,:zun parmaklarn sdarda, ulh
ada nasl
da oya gb. lerdi? Ah o dokuduun uva
llar, kilim
l r, heybeler! Ah o namazlalar! Onla
rn tm de
br ayr renk, bir ayr desendi Ana. O renk
lerde To
ros' ur: torandan, suyundan, havasnd
an
gem e
.
yellklern tm vard. Tmn grm
ek olasyd'
ayr ye li, s t yeili, kaya yosunu,
aala, kuzu
kulav , gu:rercn gs ... Nak aralarnd
a ise ufack
boz ?e l yarpz ular. Ortada lahana
gbei ya da
aagulu desenleri. Bunlarn tm nasl
da birbirle
. le anlam bar iinde olurlard Ana? Bakan,
nden geen sevday, hasreti apak
grebilirdi
orada.

151

L
Babam ld zaman bir kilime oturdun. Hi
kalkmadn sdarn bandan. Ar sdar taraklar
elinde, gnlerce ip gerdin, nak attn, renk dvdn.
p aralarna girip kmaktan parmak ularn lif lif
kalkt, kanad. Kalkmadn. Okunan sabah ezanlar
seni o sdarn banda yakalad hep. Babama duydu
un saygy renk renk dokuduun kilime dktn.
Kilim bittii zaman gzlerin sulanm, kan anana
dnmt. Ama kilimi bksen bklmezdi. Karpuz
kabuu gibi sertti, karpuz kabuu gibi yeilli, alaca
l. Babamsa o kilimin iinde . . . Sanki toprandan
kalkm gelmi de o kilimin iine oturmu . Kar: s
na gesem de, "Baba naslsn? " desem, babam, "Iyi
yim," diyecek. "Baba gel otur!" desem, babam kili
min iinden kp gelecek. O denli canl, o denli ba
bama kesmi bir kilim . . .
imdi sen yoksun Ana. Babam d a yok, o kilim
.
de . . . Yok hibiri.
Ah o naklar, kilimler, heybeler, uvallar, namazlalar. Ah o kkrt rengi deve ynnden kee
stne ilenen renkler stleen sarlar, saman sar
lar. Onlar hangi yurt yerinin aacna gerdiin ul
halarda dokurdun Ana? O naklar, ilmekler hangi
yumak ellerinden kmayd da, hangi ince parmak
ularndan samayd? Ah o renkler, kilimler... O bin
lerce gemii bir arada yaayan, soluyan . . . Ka bin
usta parman ucunda yourula yourula, gzden
gze devredile devredile, dnden bugne koup ge
len renk hamurlar, duygu selleri . . . O toprak olmu,
o binlerce Yrn -atasndan gnmze sapasa
lam kalabilmeyi baarm tek nak, tek soluktu on
lar. Hepsi de parmaklarnn ucundan kmayd. Bir
tr byyd, srd onlar. Artk o parmaklarn yok
imdi. O naklar seninle birlikte gitti. .O renkler, il.
152

mekler, ipler, sdarlar, taraklar yok. Yok hibiri. G

renekler, yarenlikler sustu. Ulu kervan anlarnn
dilleri pasIand. Zamann, baharn yaayan her e
yin sonu gibi biz Yrkln de sonu geldi. O ge
be uvallarnn, o her biri apayr renk yk heybele
rin, mavi uhadan yaplm iri deve havutlarnn sa
hipleri, ustalar da yok. Rahvan atlar rnei her ey
soldu. Her ey inenmi, yolunmu bir otun solgun
devresinde imdi. Vicdanlar kreIdi. Dalar Yrk
l kaldrmaz oldu. an sesleri oktan yitirdi tad
n. Yrklk bin lm bir arada yayor imdi. ; .
Ey yaz atlarn genlii! Ey terk edilmi yurtla
rn sessizlii! Ey Toros yollarna gmlen ocuklu
um! Yrym ! Damarma ak olan yllar!.. Ey
ormanda kaybolmayaym diye boynuma taklan o
lak an! Nerede kald drt bin bacak koyunun sa
lp alland, o ulu g lerin konuulduu, ulu b
yk Trkmen adrlar? Hani o diller, yarenlikler?
iri kvrml da yollar?
Kuzu postlanna sarnr tanrdk srtlarda. Kl
keeler stnde uyurduk ilk ocukluk uykumuzu.
Yn eirir, yn yolar, gece gndz ynden yne gi
rerdik. Tepme keeden deirmi adrlarda oturur,
ince kayn, mumlu kamtan geni yaymal direi
miz olurdu bizim. inmezdik hi atla devenin srtn
dan. inmezdik de airetin umudunu o at ve develer
le ekerdik. Onlarn srtndan grr tanrdk dnya
y. En eski kervan yollar bizimdi. Derin kar yatakla
nndan geerdik de buzlu souk sulardan doyasya
ierdik. ok souktu o sular Ana; atee vursan hi
snmayacakm gibi. . .
Baharlan krlanglarn azndan duyar renir
dik. Krlanglar da grnr, biz Yrklerde tela
balard. Krlanglarn grnmesi demek sinein
1 53

grnmesi demekti nk. Hava uan, sinei t

meyecek kadar scak demekti. Artk Yrk kartan
scaklarnn eli kulanda ... adr skm balard
bizde. Yayla yollar grnrd. ukurova'da yollar
Toros'a gider, Toros'tan gelirdi biraz da. G balar,
yol balard. O yollar ki ilk hamln bizden alrd. .
Yrklk yol demekti, g demekti. Yrk dediin
yolda grr, yolda renirdi her eyi.
Bir Srek Fak'mz vard bizim. Bakmcmzd.
Hava yol bakmcmz. Toros'un yamuru nereden
tutar, rzgar nereden eser o bilirdi. Yamurun yaa
can, topran deien kokusundan, aacn kabu
undan, karncalarn telandan, sinein srmasn
dan, sarkan bulutlarn renginden, tksran keinin
sesinden anlard Srek Fak. Yalyd ok. ldn
de seksen iki yandayd. Seksen ikisinde vermitik
onu topraa. Aznda bir tek di yoktu. Bir tek di
gtrememiti topraa.
Tekmil akld Srek Fak. Dnceydi. Yry
akld, duruu akld. B acanda kll dokumadan
alvar, ayaklarnda ular kvrk, tozlu Yrk iz
meleri, boz topraktan yaplm gibi. .. En eski Yrk
bilgeliinin, glerin, havann, suyun, bulutun bil
gesiydi o.
Srek Fak nmze der, biz arkada ar ar
kar giderdik Toros karanlklarna. Dizimiz yelliy
di, gentik o zamanlar. Yokular severdi soluumuz.
Konak yerine varr varmaz ateimizi yakardk he
men. Kibritle gazl akmakla deil, ilk ateimizi ak
makta kavla yakardk uuru bol olsun diye. Eski
Yrk ocaklarndan kalm snm kmr kzlerini
katardk ilk yanan ateimize. Eski ocaklarn, uuru
bol olsun bize karsn diye.
Kardan rtsn atan toprak ilk nevruzlarn
154

aard. Toprak dourgan hamln o nevruzlarla

alrd sanki. Dal ularndan ince ince buular tter,
taze, topraktan geme bir soluk duyardk kanmz
da. Geceleri harman boylarnda ateler yakar, sinsin
oyu nuna kardk bir de. Yemeklik otlar toplardk,
.
ekkulak, ye !mik, kuzukula, idem... O ekiku
laklarla yemlkler semiz ve gr olurdu. Avucunda
o?layp ovup ye, tekmil suydu. Ekiydi de, limonu
nde. nca otun kekiin iinde beslenen, yaylan
m :ln et de lezzetli olurdu. Kesilen bir kuzuyu tr
ngnn uuna kadar syrp yemek abasyd. Maln
.
agz yeillk
ota tutulunca mal canlanr, mal ke'ndini
k?yverirdi iyice. Zaten bahar ay koyverme ayyd
braz da. Kanad olan rpnr, trna olan deinirdi.
aln alt kuzusuyla, ku yuvalar tyle enlenir
d. Sular akar, tepeler alkalanr gibi olurdu akan
koyun denizinden. Geceleri hava serin olurdu ama.
Bazen poyrazlar krba gibi aklard insan yzn
de. Koyunumuz keimiz o poyraz severdi. Poyraz
nn alr kovalard onu. Kl abalarmz karmaz
dk h srtmzdan. Byk dayanlmaz scaklar o iri
d zgarlar, o kara kl abalarmz srtmzd g
.
rurdu
hep. ukurova sca yaarken, biz ulu kar du
varlaryla komu olurduk da kesilen eti adrmzn
atmasna asar, gnlerce kokmadan saklardk.
Ah o oranlar! Yzlerce koyunu iine ekince
. . ble gstermeyen kara gr ormanar'
.
br tekn
Rzgar vurunca nasl da Uuldar, terdi? Nasl d
rmana byl gr sesler karrd? Yamurlar ya
?ard br de. Bir solukta suyu gl eden yamurlar...
Ilk den yamurun suyuna st kazanlarmzn a
n aardk. Yerden biten yeilliin bol olmas iin
l st, ya a yamurun suyuna katardk da, "Ya
,
yagmur, yag!.. diye barrdk. "Ya da bereketini
155

bize de ver! . ." Yamurlarn n sra karlar erir, sula

rn ak deiirdi. Sular byk bir grltyle akar
d. Ah o smbl iek aylar! O toplanan meneke
ler, smbller, o ho kokulu boy otlar ... Boy otlar
ufackt ya, kokusuyla bykt. Kokusu ta uzaklar
dan arrd insan.
Hani imdi o smbl iek aylar? Hani o boy ot- .
lar imdi nerde?
O zamanlar Toros'un her yayla bir airet oyma
yd. Otlakt, sulakt her yan. Maln az ufack ol
sun daralmazd oralarda. Gzn otlar sararp da
dalara ilk kar dnce, Bolkar Da biz Yrklere,
"Souu saldm salacam!" deyince, ukurova'ya
koza bozmasna inerdik. Olamz, kuzumuz by
m srye katlm olurdu. O zamanlar ukurova
toprann yars ekilir, yars nadasa braklrd. Ot
lakiye bol olunca korkusuzca salardk maln nn.
Sonra sonra motor kt, motorlar grdk biz. Oysa
bizde teker sevilmezdi. Tekerden, dnenden rker
dik. Durduu yerde duramayan, dneni, harket
edeni uursuz yaman sayardk. Hayrdualarmzda
bile vard bu. "Allah kimseyi artmasn! Teker s
tne drmesin!" diye. Ama beddualarmz sonun
da dnd bizi vurdu. Tekerler oald. Yollar, geit
ler dnenin altnda kald. Elimizin altndaki koyu
nun, keinin gbresiyle artp azdrdlar topra.
Tarlalar iyice verime durunca, herkesin akl kesti,
anlad ki topraklkta ok i var. Topraa bakarsan
toprak vermekten bkmyor. Bu yzden tamamn
srp ekmeye baladlar topran. O zaman da olan
bize oldu. Biz malclara Yrklere deil otlatmak,
adr kuracak yer kalmad. Nere gittiysek dnen te
kerlerin, harlayan motorlarn hmna uradk. Bin'
yllk gerliimiz sarsld. Aa, hor grrd. Ne

kzmza dnre gelen, ne olumuza kz veren .

..
"Topr srp ekmeyene, suyu ie komayana kz
da verlmez olan da!" denildi. "mrn drt ke i
n n sne balayan bir tre yaam az," denildi. e
bld leri in tm eskiye, geersize sayld. Bil
medklermzse bakalarnn aznda kald.
Yrklk ld Ana. Yrklk koyaklarda -be
adr art imdi. O kara kl adrlarmz alnyaz
mz oldu. Yllarca tayp durmadayz imdi kara kl
dan tabut misali.
. . . Sonra sonra toprak tuttu bizleri. Ger nsa
nyken yatak insan olup ktk. Atn devenin srtn
U l1.ttuk. Altk oturak yaaylara. Develer, atlar
gtt. Yollarn yataklar deiti. Dnen tekerin yel gi
bi giden motorun yannda nal ne yapsn, d ve ne
yapsn . . . Yl be yl hepsine yol verdik, sattk Ana. Ko
yunlara, kilimlere sra geldi. Onlar da sattk. Duy
ularz, trklerimizi, onurumuzu, kzlarmz,
nsanlgmz, akmz, sevgimizi de sattk. Her ey
alnp , satlan mal oldu. oum uz demiri tanmadan
araba sahibi oldu. imdi ne zamandr mrlerimiz o
d?nen tekerlerin stnde. Bir durduumuz yerde
br daha duramaz olduk. Bugn burada, yarn ora
dayz. Ne yapalm; km a benzin dedi bir kere ...

. . 1 56
157

"Bu ssza, bu baevine gelmeseydim ! . . Bu yalnzlk

ekilmez. Bu yalnzlk fena, yaban. Azaltacana
besliyor insann korkusunu, besliyor. . . Ama nereden
bilebilirdim ki dmanmn burada da izimi bulaca
n, nereden? Kader ite kt kader...
Kazo iinden bunlar diyor ya, belki de iyi etmi
ti bu ssza, baevine gelmekle. Gelmemi olsayd
oktan ldrlm olacakt belki de. yi ettiyse o za
man .bu korkusu niye? Niye bu denli duyuyor korku
yu ? Ite evi vard kaln ta duvarl. Silahlar taban
calar verilecek bir grev ann beklerler gibi sessiz
ce elinin altnda duruyordu. nlemini almt yani.
Ama olsun. Tedbirli de olsa tm korkudand bunla
rn. Tm de var olan bir eye kar vard nk.
Onun da ad korkuydu ite. Ne alnp ne satlabilen
korku.
Bu ssza, baevine geldii zaman evinin evresi
dut aalaryla kaplyd. imdi o aalarn bir tek
dal bile yoktu. Kazo tmn kestirmiti. Uzaktan
. evine yaklaan grmesi gerekti nk. Dmanlar
izni bulmulard. Hem de aradan bir ay bile geme
den bulmulard. D kapnn nne bir kalp sabun
la, drlp bklm bir kefen bezi koyup gitmi
lerdi. Belli ki dman Battal'n iiydi bu. Tanrd
Battal'; kurnaz, soukkanl, kan iici Battal'.
Dmannn korktuunu anlad zaman ekip
vurmazd Battal. Bilirdi can tayann Inekten ok
korkudan ac ekeceini, bilirdi korku' denilen zeh
rin tadn. . . O bilmesin de kim bilsindi ki? Daha n
ce Kazo'nun korkusundan saklanp da fellik fellik
kaan oydu. Ama Kazo yanllkla Battal' deil de
kardeini vurunca sra Battal'a gemiti imdi. te
o gn bugndr de Battal Kazo'nun peindeydi.
Can acsn en iyi kardei vurulan bilirdi. Karde"

Kann Masal

Pencereden gece grnyor darda. stne ba

slp yrnse insan tutacak denli ar sk dokun
mu bir gece. Kazo, bu geceden korkuyor. Bedeni bu
gecede batan aa sngere kesiyor da, sngerin
gzeleri su yerine korku ekiyor sani. Korkusu d
ardaki kardan, tipiden, frtnadan deil, insandan.
nsandan korkuyor Kazo. Dmanndan korkuyor.
Besra bir keye ekilmi duruyor. Her eyi ka
bullenmi, sessiz . . . O denli sessiz ki oturduu ke
sessizliini ondan alyor gibi. Ellerini kuann s
tne koymu. inden acyarak bakyor kocasna.
Bakyla bir tr are olmaya alyor ona. oka da
dnyor Besra. Kim bilir neler dnyor, neler
geiriyor aklndan? Sonu gelmez bir kan davasnn
ucunda kocas. Onu vuracaklar biliyor. Acaba koca
snn Yurulaca an m? Kocas vurulduktan sonra
ona kar yapaca o son grev ann m? Kocasn
dan sonra geirecei o dulluk yazglarn m? Hangi. . ?. . .
sn
Kazo dolanyor ierde.
"Keke gelmeseydim buralara," iyor . iinden.
158

1 59

kendi cannda duyard

ini lme yollayan kurunu
bir lm art olur
insan. Kardei vurulan insan
grmezdi. Ne yemek,
kard ki gz artk hibir eyi
ak, hibiri. nsanlktan
ne kadn, ne de gezmek tozm
derdi dmannn
kar, her eye veda ederdi de
peine.
korkusu onun.
Bunu biliyor Kazo. Bu yzden
kefen bezini
l
Kapsnda o bir kalp sabunla dr
O gnden beri bir
bulduu gnden beri hali byle.
rya. Vurulacan
kez olsun admn atm deil da
yerin, canna kur
dan korkuyor Kazo. Darda her
korkuyor.
un tayacak yerler olduundan
cekti acaba?
Kendisinden sonra, sra kime gele
r'e? Bilinmez
Battal' a m, Taco'ya m? Belki de Bei
Orta yerde
bu.
l
ki, sklacak kurunun niyetine ba
en lm ne diye
srasn bekleyen o kadar insan vark
ecellerle Sey
gocunsun, yorulsundu. . . Koskoca Dev
dner. l
nde
st
dolarn mr yllardr bu lmn
nlm az, n
bekler lm solurlar. Korkun, daya
a yatanda
alnmaz bir bekleme. yle aylarca hast
n ya da
alar
hast
leceini bilen, bekleyen kanserli
lm
nn
yal
seksenine merdiven dayam bir
hastalklarda,
beklemesine hi benzemez bu. Ar
r. Sona yak
yallklarda insan ne de olsa lme al
dr. Oys a
lar
lam lardr nk, lme yaklam
o'nun yalarn
Kazo ile Battal yle mi? Battal'la Kaz
larn ikisi de
toplasan bir ihtiyar ya etmez. Ama bun
rlar hep. Ya
solu
gece gndz yaamay de il lm
lm. Oysa
rna olan beklentilerinin tmnn ad
gibi yanar ile
. genlik ateleri, genlik hrslar ra
ez tkenmez
bitm
o
rinde. O karl verilemeyen
ir onlar. Ezer,
g, enerji her gn biraz daha yer bitir
ki dursun bu
skar, boar. En ufak bir umut da yok
kan susmaz.
a
bu
az,
kan, dinsin. Yok . Bu k n durm
160

?usarsa iki ynl susar ki, onun da aresi lmdr.

Iki azl iki bal lm. Orta yerde yanacak bir ey
kalmaynca yangnn kendi kendine snp bitmesi
gibi. ..
ilk olayn nasl olduu Kazo'nun bugn gibi ak
lnda.
l tekin olmaz, derler. kla dikkat etmek
gerek. U klla oyun olmaz. kla dokunulmaz. Do
kunulursa ktlk azar, kan kar. Ve acs yllar s
rer bazen.
Kazo'nun babas Seydo'yu anmsay:p.ca durup
dnmek gerek biraz. Seydo bela er adam, huy
suz, sinirli. .. Aklna eseni yapabilir, her an parlayve
rirdi pamua dm kvlcm rnei. Can sklnca
dvmek iin gider kahveden adam seerdi. Yolda
ayana taklan taa kurun skard. O denli garip
huysuz, ne yapacan kendisinin bile bilemeyecei
deli bir adamd Seydo. Bazen marabalarndan ikisi
ni n bir-iki gn a susuz ahrda beklettikten
sonra nlerine bir tas orbayla tek bir kak braka
rak izlemeye koyulurdu. Kural, ka eline geiren
orbay iecektir. Alktan gzleri dnm maraba
lar arasnda kasya kavga balard. ti kak ba
lard. A insanlarn o haline glebilmek iin insann
ancak Seydo olmas gerekti . . .
O zamanlar Seydolarla Devecellerin aralar iyiy
di. Bir gn Devecellerin snnet dnleri oldu. Kur
banlar esiIdi, yeniIdi iildi. Dam stlerinde durula
c k yer, kurulacak sofra yeri kalmad. Her yan gelip
gden konuklarla tat. Havaya silahlar skld. Cirit
oyununa geldi sra. Seydo'suz cirit oyunu mu olur?
"Getirin atm ! . ." dedi Seydo, ceketini kard. Atn
getirdiler. Getirdiler ya, Seydo'nun atnn kuyruu
nun kllar ta dibinden kesilmiti. O dn tela nAz inde Dil Gibi-Ac Duman

161/1 1

t bili:mez .
da hangi rtk niyetlinin yap
. . frlatp
nlern
lgna dnd Seydo. Atnn dizg
att hemen.
.
. e bag rd. " Ben bu kuydy
l!"
de
im
ben
at
"Bu
benim deil! . . " ilah
rukla gelmedim"buraya! Bu at
kuyrug na sahp ola- .
n ekti sonra, Ulan bir at:
ben : . . Bast kuru
mayan aala aalk m derm
t. Br kurun da t
nu Deveeel Aa'nn yzne. Bas
. gtt
aaya. ekp

na skt . Krleyiverdi lsn

gn
inden, delT
hal

m
dn

gz
un
do'n
Sey
ra.
son
varamad.
den herkes korktu . Kimse stne
gururun, zen
At erkein ssyd. At binmenin,
r iinde sslen
ginliin ssyd nk. At hyvanla
e ondan sonra . g
meye en yakan hayvand k dev
n kadnlar n
lirdi. Allah at erkekler kadar a ere
rn canlar ok
de yaratm derler. A eren kadnla
ad amar:a en
ey ister ya, canlar bazen en olm
gdp gtrlme
olmadk yiyecekleri ister ki, hemen
karn er. Bu
si gerek. Yok sa a eren kadn um ar,
uk hang haan
nu da o zaman attan hzl, attan ab
nn erke ne
gidip getirebilirdi? Bu yzden at, insa
vand.. .. o!l
de kadnna da dost hayvan, uur hay
demek bncs
bir hayvann kuyruunun kesilmesi
ruu keslm
nin onurunun krlmas demekti. Kuy
kslmas,
nin
atn stnde gln olm as, gr sesi
. .
sngsnn eilmesi demekti.
an are
Deveeel Aa'nn vurulmasnn ardnd
r. Sasz h
silahlanarak, Seydo'nun pe ine dtle
izledi. Am a Seydo nlem seve.:
. le, tuzak birbirini
. adamd. Kendi evinin iinde bile srt pencereye do
klardan kur
nk oturmazd. Bu yzder; pus u ve tuza
n al
tulmasn bild i. lm ondan korktu , lm
ak br gun
Seydo'nun gvdesine dar geldi sanki. Anc
geerken
'n
ay
r
o kalp bozuldu. Atyla Zenga
162

vurdular Seydo'yu. O ele avuca smayan Seydo'

nun lm birka gn, birka saat bile srmedi. A
zn bir-iki ap yumdu. O kadar. . .
Kural balamt artk. Kann kuralyd bu. Cana
kyann sen de kyacaktn canna ki, iinin yk
dinsin, acn dengelensin biraz. Karl verilmeyen
kan davas boa giderdi yoksa . . . Boa giden kan ise
akmaz, donar kalrd insann iinde. Yedii ekmek,
itii su rrd. nsan iipe karnamann, aa lanmann, utanmann verdii bir rmeydi ki, l
menin bir baka trlsyd bu da. Yaarken lmey
di. yisi mi kan akmalyd. Akmalyd da kendi izini
kendisi srmeliydi.
Bu olayn hemen ardndan Seydolar, Devecellere
bir gece bir baskn verdiler. Ky kuatarak kurun
yamuruna tuttular. O basknda Devecellerden biri
kadn, ikisi ocuk be kii ld. Saysz da yaral...
Seydolara bir gn candarma klnda drt kii
geldi. "Hakknzda ihbar var! . . fade iin karakola
gideceiz!.." denilerek Seydolardan kii alnp
gtrld. Sonra bir derenin sazlnda o kiinin
kuruna dizilmi lleri bulundu.
Bir de Hasan ocuk olay oldu. Ba bozumuydu.
Hasan ocuk altnda eeiyle balardan kfelerle
zm ekerdi kyne. Yedi-sekiz yalarnda, konu
kan, tatl dilliydi Hasan. zm balaryla ky ara
snda gider gelirken alan marabalara salkm sal. km zm verir, syleirdi. Yarenlikliydi.
zm balaryla ky arasndaki yol stlk bir
dereden geer. Stle giren bir yolcu bir sre
gzden yiter, grnmez olur. Birka . dakika sonra
dzle knca grnr. kinci gn eeinin s
tnde stle giren Hasan, eei dze kt hal
de grnmedi. Marabalar meraklanmadlar fazla,
1 63

iJ

"Herhal su dkmek iin stlkte eeinden in

mitir Hasan!" dediler. Ama eei kye vard hal
de Hasan ocuk stkten kmaynca marabalar
telalandlar.
"ill a Hasaaan! Hasan!. . "
Hasan ocuk ses vermeyince eein zm yk- .
n boaltmak iin kye doru biri kotu. Koskoca
kam sepeti kucaklayp da kaldrnca marabann
avular kpkrmz kan iinde kald. Maraba ard.
zm suyu olamazd. Tanan zmn cinsi kara
zm deil, avu zmyd. Kfenin azn aar
bakar ki Hasan ocuun krpe bedeni boazlanm
iinde ...
Kan davasnda kaza kurunlarnn dnda iki e
ye kurun sklmazd: kadna ve ocua ... Hasan o
cuun bile bile ldrl ii iyice rndan kard.
Hasan ocuu babas Rait, Kazo'nun amcas
Mslim'i ot bierken vurdu. Vurduuyla da kalmad.
Mslim'in lsn bir eein srtna ykledi gtr
d kendi airetinin dana lden bile hn almaya
kalkt. "llerini bile nasip . etmeyeceim! Kokuta
cak, kokusunu daa taa ya'jacamL" dedi. Ms
lim'in lsn ayaklarndan bir ipIe dadaan aac
na ash. "Doduunda nasl krk kmsa, ldn
de de krk kacak!.." dedi. Her rzgarda l, dada
an aacnn dalnda salland. Rait tuttu bir de o
lakan ast lnn ayana. Rzgar vurduka ann
uz uz tu duyuldu, ten an deil de lnn sesiy
mi gibi... O rzgarda, gnete lnn aya eli mos
mor iti. Kokusu daa taa yayld. Rait yeil yap
rak drp burnuna aput yerine bast da, gene ayrl
mad lnn bandan. l kurtland. Her yan kvl
kvl kurda sinee kesti. Derken lein kokusuna yu
karda kargalar, kartallar, akbabalar, belirdi. Dnp
_

1 64

rdular gn boyu lein stnde. Sonunda lye de

gl de kulara acd Rait. Gitti lnn ipini kesiver
d. Uzaklat gitti oradan. Gkyznde ne kadar kar
tal, akbaba, karga varsa lnn stne ullandlar.
ymk kY1'!,lk, didik didik yiyip bitirdiler Mslim'
r:. ls n. Oyle ki her paras bir kuun kursanda
gok:yuzune tand. Kemikleri kald yadigar...
Ite o Ra it'i de Kazo vurdu. Kazo o takipte Bat
,
t sandg br kiyi
daha vurdu, Battal'n kardei
n... Sonra da srann kendisine geldiini bilerek ka
rs esra'y da yanna ald, adnn sesinin duyulma
y ca S szlara, kim senin bilmedii dan banda
,
, ekildi. Ite
k bagevne
o gn bugndr Batta! Ka
zo'nun peindeydi. Kazo bu nedenle korkuyord ,
* * *

D a da buzlu kar frtnas

alm ban gidiyor.

gev
n bacas, oyukIar kedi lndan fark
sz
. or. Iere ise gr
otuy
l grl sob a yanyor. Yany

la dardak frtnaya kar bir tr direniyo

r gibi.
Kazo stnn silahyla yer yatana uza
nm
kollarn bann gerisine uzatm dn
yor. Yatak
ta o haliyle kollarn havaya kaldrm bir
tutsaktan
farksz Kazo.
Besra d kapy yoklam gelmi, ierde
dolanyor. Uykusu yznden akyor.
Kazo:
"Kapy iyice yoklam msan? "
.
"He kurban ! "
"Demir srgy ekip aa daya da day
am
msan?"
"Srgyu" srm, daya da dayamam
kurban ."
1 65

"Eyi. .. Lov tan ne yapm san? Dayam msan

onu da iyice?"
Besra yant vermedi. Belli ki lov tan dayamamt. Aryan belini tuttu.
"te onu dayamamam kurban! " dedi.
"Yahu niye? Unutmu musan yoksa?"
"Unutur muyam hi? Her zamanki yaptm
itir."
"O halde?"
"Belim ariy kurban. Lov ta ardr biliysen.
Hem dedim bu gece lov tan dayamaya ne lzum?
Bunca tedbire ne lzum ? "
Kaza yatandan dorularak karsnn gzlerinin

iine dik dik bakt.

"Bu gece lov tana ne lzum da ne demek oliy?
Ecelimi mi istiysen yoksa?"
Kadn alnd.
"Niye istiyem kurban? Tvbe, dman bana."
"yleysem nedir bu gece bunca tedbire ne lzum? Bu gecnin dier gecelerden fark nedir ki?"
"Yani demek istiyem ki, bu tipili boranl gecede .
darda dmann ii ne? Hangi insan u borann
azna cann atar da iz srer?"
"Ohooo! .." dedi, sylene sylene yerinden kalkt
Kaza. Lov tan dayamak iin d kapya doru y
rd. "Boa koniiysan, boa. . . Kadn aklnla cahil- .
lik ediysen . . . Su uyur dmn uyumaz yahu. Ortalk
kr cehennem de olsa tedbiri elden brakmamak ge
rek. Deil ki frtna boran . . . Davasnda kan olann
usul erkan budur. . . "
Besra da kocasnn ardndan gitti. Kar koca d
kapnn arkasndaydlar im di. Kaza, lov tan yu
varlaya yuvarlaya kapnn ardna dikip dayarken konumasn srdrd:

166

"Dmanmzn ad Battal'dr; unutma bunu!

Deve inatl Deveeel soylu Battal. Has dman, kavi
dmandr. . . in ucunda Battal varsa durup dn
mek gerek. yle deiiiI? Battal deyip gememeli . . . "
"Boynu kapa da yedigi itii gznden aka ... "
"Ula tamam, ama gene de tedbirli olmal derim.
Dman kk grmemeli, yabana atmamal Bat
tal'. u cihanda Battal' benden iyi kim tanr? Bat
tal yamandr yahu . . . Gz karadr, aklldr. Yerdeki
ylann gevediini bilir. Zaten yle olmasa onun
dmanln almazdm stme. Yani benim bildi
im Battal bu tipiyi boran dinlemez, der dma
nnn ardna. Tedbirli olalm deyiim bu yzden . . . "
Kaza kapnn kilidini, demir srgy, mee aa
cndan daya skca yokladktan sonra karsyla bir
likte odaya dndler. Kaza ceketini kard. Besra da
sobaya birka odun att. Kartrd iini. Kar koca
yatmaya hazrlanyarlard ki, bir ses duydu kulakla
r ikisinin de. Frtna teprriesine benzer bir ses. Kar
koca sesin kaynan anlamak istercesine gz gze
gelerek havay dinlediler. Az sonra ayn sesi bir, bir
daha duydular. Rzgar frtna tepmesi deil, basba
ya kap dvmesiydi bu.
"Tak tak tak!.."
Kaza telala ceketini giydi. Yzndeki korku iz
gileri karard. Gecenin bu saatinde kim olabilir, kim
dvebilirdi kaplarn? Hem de ssz dan banda,
karl frtnal bir gecede?
Besra, kocasnn arkasna sokuldu, kapana kst
rlmlarn telayla.
Kaza, tabancasn eline ald, ayann ucuna ba
sa basa d kapya doru yrd. Kulan kapya
dayayarak dary dinledi. O haliyle pusu kuran d
ardaki deil ierde kendisiydi sanki.
167

sra
Kap nc kez dvlnce Kazo iki adm
inli bekledi.
d. Eli tabancasnn tetiinde ar, temk
kar frt
Gece
n?
Acaba bir yolcu muydu kapy dve
Dm an ol
nasnda yolunu izini arm bir yolcu?
olmas ge
sa byle kap dverek gelmezdi. Dikkatli
ktan sora
oldu
anlk
rekti gene de. iin ucunda dm
klnda
her ey olabilirdi. Dman dediin yolcu
rin yap
da gelebilirdi, kadn klnda da, Devecelle
azlk
kurn
le
Hiley
.
.
.
da
t gibi candarma klnda
dmanln br adyd nk.
e
O ara kap bir kez daha dvlnce Kazo elind
tabancas, her an atee hazr, serte sordu :

"Ula kimdir?"
"Aaaa !"
m , takrdak bir sesti bu . . . Ve hemen kapnn dibinden geliyordu.
"Ula kims en? ismin cismin nedir ?"

" ? ."
"Kimsen dedim? "
"Ben dmann Battal ! . ."

Kazo'nun kan dondu sanki. akaklar korku

e
sundan seriyip titredi. Besra ise az geride dm
mi
"Evi
,
Kazo
du.
rnek iin, buz gibi duvara tutun
sardlar acaba ? " diye d nd. Sarmlard da, ken
?
disini diri dii yakalamaya m gelmilerdi acaba
n
birde
sad
anm
leri
Amcas Msl im'in ban a gelen
Kazo.
"Ne istiysen? "
"Hele aaa ! . ."
"Niye ki? "
"A ki diyern."
"Ula gece vakti dm ana kap ald nerede
grlm? "
"Ama d,man1a gelmedim ben. _Ktle gel168

medim. iyilie geldim. Hele a da konuak seninle."

"Ne konuak? Neyimiz kalmtr konuacak? "
"Vardr Kazo. Benim sana diyeceklerim vardr."
"Benim yoktur. Benim dmanma diyecek bir
tek szm yoktur."
"Benim vardr Kazo. Sana diyeceklerim vardr.
A ki konuak seninle."
Kazo bir an dnd. Battal ne konuacakt acaba ? Ne diyebilirdi? Kukuyla sordu.
"Yalnz msan?"
"He babam. Yalnzam."
Kazo tekrar dnd. Kapy amasa, "Kazo
korktu," diyecekti Battal. Oysa teke tektiler imdi.
Ve Battal'da olan kendisinde de vard. "Olan olduu
gibi olsun anasn satayrn," dedi iinden. Kapy a
maya davrand. nce kapnn arkasna dayad ar
lov tan sessizce bir kenara ekip yuvarlad. Ardn
dan kaln aatan daya, kara demirden srgy . . .
Dardaki dmanna e n ufak duyurmadan, iin
den utanarak sessizce yapt bunu. Eli kapnn kilidi
ne gitti. Az sonra her ey bitmi olacakt belki de. Ya
kendisi gidecekti ya da Battal. Hangisi giderse git
sin bu dnyadan bir soluk daha eksilecekti. Bu ara
da kazanan, her zaman karl kan da gene lm ola
cakt. Dnyann oburu lm ...
Kazo, eli tabancasnn tetiinde, her an temkin
li, br eliyle kapy birdenbire sonuna kadar ekip
at. At ya ieriye lm, kurun ve dman deil,
rzgarla birlikte uuan karlar girdi.
Battal ' savurtan kar tozlarnn hafif aaran lolu
unda gocuuna sarnm, kapda kapkara grnd.
O grnyle gecenin, darnn sahibiydi sanki o. .
Tam ortadayd. Ne bir adm yandayd, ne bir adm ar
ka; tam ortada. Saatlerdir orada durmaktan donmu
1 69

kalm gibi . . . Hemen girmedi ieriye. Belli ki onun

da korkusu ieridendi. eriden korkuyordu.
Az sonra dizinden aas kprdand Battal'n.
ki adm att, ieri girdi. Ortadan az yksekti boyu.
Salam, geni omuzluydu. Omuzlar, ensesi, boynu,
bal, izmeleri bembeyaz kar ununa batmt. s
tnde silaha benzer bir ey grnmyordu, elleri ce
bindeydi ama. Kaln gocuunun ceplerinde neler
tuttuu, neler saklad bilinmez di. Kaln yn rme
bir balk geirmiti bana. Akta grnen tek gz
leriydi. ri, kabuklu kocaman gzleri.
ki adm daha attktan sonra Kazo'ya dimdik
bakt. Kazo kapy kapad. Uuan karlarn, dolan
rzgarn uultusu kesildi. Battal ellerini ceplerin
den ar ar kard. Botu elleri. Sa eliyle yn r
me baln soyup kard bandan. Baktlar. Ka
zo ile yz yze, gz gzeydiler imdi. Ancak yle can
alc, kyc bir anlatm yoktu baklarnda Batta1'n.
Scakt, diriydi. Prl prl yanan canl, parlak gzleri
vard.
Battal, Kazo'nun elindeki tabancaya uzun uzun
bakt:
"At o silah elinden Kazo! " dedi birden. ''At o silah elinden! Ktle gelmedim ben. Dmanla
gelmedim. "
Kazo, azck utanr gibi oldu. Am a fazla belli et
medi bunu. Kendinden emin, gvenli, silahn ar
ar beline soktu.
"Ne syleyeceksen abuk syle!" dedi Battal'a.
"Kap ardnda bo szlere karnm toktur benim. Ne
syleyeceksen syle abuk! . . ';'
Hemen karlk vermedi Battal. Ne syleyecei
ni tartarm gibi bir-iki adm ald. Sonra ban kal
drd.
170

"Sen var ya? " dedi. ,,'Sen? Bu gece sen yoktun

arkada ! . . Bu gece var ya, bu gece? Grdn gre
cein son geceydi senin! Bir daha yarn gremeye
cektin. Yarnn yoktu senin. Bu gece mrn bitir
mitim senin. Bu gece kesin vuracaktm seni Kazo.
Bu gece var ya bu gece ... "
Kazo, iinden sarslr gibi olduysa da belli etme
di bunu. O da adm ald, yer deitirdi ve Batta1'n
szn kesti:
"Niye vurmadn yleyse? Niye vurmadn?" diye
kt. "Elini arkana bken mi vard? Bo ver ,.sen
byle laflar imdi, bo ver! Benim yerine getirilme
mi laflar dinlemeye zamanm yoktur."
Battal, hi ara vermeden konumasna devam
etti:
"Aslnda sen fazladansn imdi!" dedi. ''Aslnda
ta on be gn ncesinden yoktun sen! Hani bir kalp
sabunla, drl kefen bezini kapna koyduum ge
ceden beri yani. . . O gece rahat seni vurabilirdim
Kazo. Yani u an fazladansn karmda sen. On be
gn sana bamdr benim !"
Kazo sinirlendi. Vurumaya hazrlanrm gibi sa
ayan serte yere vurdu.
"Yapsaydn ya!" diye bard. ''Vursaydn ya! Be
nim bildiim dman frsat bulduu an yaptrr
kurunu."
"Vurmadm ite!"
"Niye vurmadn? "
"Vurmadm nk korktu u nu anladm Kazo.
Duymu musan, korktuunu? . Korkan adam her
gn lr. Brak lsn dedim kendi kendime. lsn . . .
Ta buralara, bu ssza, baevine gelip saklannn
ad korkudur Kazo? u evin evresindeki aalar
kestirenin addr korku? Ne yapm, ne etmisen as171

lnda tm de korkudand bunlarn, korkudan. Kor

kudan dedimse korku lafn sen stne alma babam.
Korku dediimin yars da benimdir. Benim stme
dir. Korkuyu seninle benden daha iyi kim bilebilir
hey Kazo? Hey korku yoldam? Yllardr korku de
il midir trnamz uzatan bizim? Kocatan, yiyip
bitiren? .. Neyse ne de . .. Dedim kendi kendime, nasl
olsa u Kazo'nun can benden gidecek. Hazr kendi
ni kapatm kafese. Kafes onunsa ,dars da benim
dir. Kafes dediin kk olur ve her zaman darya
muhtatr. Dedim kendi kendime, nasl olsa vuraca
m. yisi mi biraz daha korksun da, hi beklemedi
i, qatta azck rahatlayp gevedii zamanda yap
tram kurunu alnna...
"te o gece bu geceydi Kazo. u karl frtnal
gece. Bu gece vaktindi senin. Bu gece bir tamam bi
tirecektim iini ki u frtna kopmuken tam kop
sun! . . "
eride t yoktu. Battal hzn aldktan, birazck
soluklandktan sonra konumasna devam etti.
" Ama vurmadm Kazo! " dedi. "Daha dorusu sa
na nasl anlatam, vuramadm ite. Elim silahma
kalkmad. nk az nce kapnn arkasnda karnla
konutuklarnz duydum. Beni dn arkada sen.
Beni aka dn! Bunca yl kan dman olduu
muz halde beni ' dn! Benim dmanm yiittir,
dedin. Benim dmanm aklldr. . . Hem de gecenin
bir yarsnda, hem de pssz dan banda, bir kap
nn ardnda, ikinizden baka kimse yokken beni
dn. Bir kez olsun adm kt armadn. Beni aa
lamadn. Hem de z karnn, namusunun yannda
ona kar dn beni. Benim bildiim Battal yiittir,
aklldr, kurnazdr. Yerdeki ylann gevediini bilir
dedin. dn, adm gklere kardn Kazo.
172

"E, o zaman beni ktlemeyen dmanma kar

ben de kanmn davasn srdremem arkada !
Srdrmem! Elim varmaz buna! Bundan byle sana
kar kin, husumetlik gtmem ! Gstermem! .. Gitsin
artk u ate kapmzdan. Bitsin u iki diin birbiri
ni yemesi Kazo. Bitsin! . . imdik ver elini skak,
bar edek seninle. Kan kana dman iken, can cana
yolda olak! . . Bitsin kanlarmzn masal, bitsin! . .
Ver elini! .. "

i, .

1 73

Kr Gl an
"kara gzler,
ler
kararrn kara gz

i
yelken deryaya inm
.."
deryas kara gzler.

gi
inmi bir ab gyii .
Su imeye pnar bana
leye
yii gibi ses sz br dn
bi rkek, bir yaban ge
: ' o
ru

d
an . O ocuksu saf
vermi yzn G
ah
sy
, kara gzleri, o sm
kendisinin olan kara ka
r
yla greni byler. G
yal, parlak, uzun salar
zu
YU
ak
r
a iyice yakla, va
. mez.
gzlere geit vermez . Am
bl
mez. O baklar g
ne o gzler grmeyi bil
. Do
ranlk uykuda Gan
D nyas srekli bir ka
ol
smi ondan. O nne son
an gneler gcn ke
.
vr
r
rla
a ince ince uzun sn
mayan gnele aralarnd

bt
a gelen yolda yoruln:u
Evrene yeten gne , on
.
yar
ht
:
n
rgu
yo
ak saall bir
mi sanki. Gne onda

am
gm
ha s anasndan do .
. I k dnyadan deil

Gu
n kararm gzler
. ona. Daha rahim ouuyke

n kr geitler dizilm .n
an'n. Daha o zamanda
e.
nd

ler
gzeri kara perde
ne. O gn bugndr de
e

ler, kulakta duyar da g

Ayakta yrr, dilde sy
.
bil me z. Tanmay hel h
yi Qilmez. Ik dnyasn
any
du
s
Se
bilir Gl an .
Ama dokunmay , ellerneyi

174

sn da ... Duyduu her ses aklna bir delil olur, uan

kulardan arpan kanatlarn farkn bilir Glan.
Binlerce yldan beri hep nne, yere, hep ayak
larnn ucuna bakmaya altrlm , zorlanm ka
dnlarn ortamnda, o en kstlanamayan insan gz
lerinin bile denetim altnda tutulduu, ar bask al
tna alnd, kstland kadnlarn ortamnda G
lan, yere, ayann ucuna deil, karsna dosdo
ru bakar. Uzun sr dolu bakar, grmek yakala
mak istermiesine. Hilesiz, ak, saf. . .
Ve evinin nnden gemekte olan bir atl grr
onu bir gn. Grr de Glan'n dorudan kendisi- .
ne baktn sanar. arr. Onun ci kara kmr gz
lerine vurulur. Bylenir de bakakalr. Etkilenir, ak
l bandan gider atlnn. Atyla damn nnde bir o
yana gider, bir bu yana gider. Dolanr durur. Gl
an'sa izlendiinden habersiz, nal seslerinden anla
maya alr nndeki srarl geli gidiIeri. Ap ak ,
upuzun giysilerinin iinde, gzleri doutan mah
mur bir yar uykuda Glan. Lekesiz saf saf sz
r. Teni de ince, teni krpe . . . O grmenin yerini
alan kprtszca bir dinleyie verir yzn Glan.
O duruuyla, o yzyle havada srekli ses arar ku
laklar. Sestir onun dnyas nk. Sestir onda yl
lardan beri grmenin yerini alan.
"Hibir kadn bana byle bakmad!" der atl iin
den. "Hibir kadn!.." Bir azgnlk duyar kannda
n alnmaz, tutulmaz bir azgnlk. "Sevdim ban
bakan ! " der kendi kendine. "Sevdim! .. Sevince de
sevdiime ynelir elim ! . . " Dehleyiverir atn. Srer
yaklar da, belinden kapt gibi alr oturtur kuca
na. Verir atna kamy, verir dizgini. Kurun hzn-.
da karlar ky. Glan neye uradn arm
kuzu teslimi kucanda atlnn. rpnr, barr, se

1 75

Her rpnnda gl
sini bozkrda duyan olmaz.
dalara dalara srer
kollar sarar kuatr onu. Adam
in, bilmesin, bilirse
atn. Gittii yn kz grmes
puuyla skca sarr
ilerde geri kaar evine diyerek
dnyas bylece br
gzlerini Glan'n . Karanlk
daha kararr.
, uslanr, sGlan rpnm ay brakr. aresiz
atlnn gsne.
nr yaslar ban kendini karan
i kabullendi !" der
Atl ho lanr bundan. "Be lli, ben
bana bakmaz ..."
iinden. "Kabullenmeseydi zaten
a uzaklara der.
tahla kamlar atn. At uzaklar
nallarn degen
Yollar tepeler gerilerde kalr. Yollar
r Glan.
sesi nde n, soluyan atn terinden anla
ie bir evin
gen
Gn eilmeye yakn n baheli
karan atlnn
nnde dururlar. Glan kendisini
a.
gr, direten sesini duyar ilk kez orad
?
desnz . Ber
Ner
.
.
"Kz Cenneeet! Kz Zekiyeeel

gelin tezL "

.. ..
klar GuluAnnda ko an, telal sesleri alr kula
an'n.
"Geldim efendim ! "
"Yettim efendim! . . "
da kzlar
Gelen kadnlar atlnn kardeleri ya
.
sanr Glan . Yanlr. Karlardr oysa
usu lca a nAdam, Glan' beli nde n tutar,ak
'n gzlerne
dan aaya sarktp indirir. Glan
lece tanma
By
sard puuyi de soyar karr atl.
i bir evin nn
d bir atlnn kucandan, bilmedi
basar Glan ..
de gene bilmedii bir topraa ayak
e tutunacak br
nd
Glan kurtulunca, kollar
nlar yetiir1er
dal ararm gibi yrmeye al r. Kad
rek yardm et
o ara. "Dur anam ! Yava anam ! " diye
anlarlar Gmek isterlerse de, gzlerinden, halinde
lan'n kr olduunu hem en.

176

"Aman Allahm ! Krbal biri bu! Bu kzcazn

.
el daha eteinin ucunu bulamaz. Kr sabnn teki
bu! . ."
Adam, hmla atndan inerek: "N e kr be? Ne
r?" diye ?kr avratlarna. "Daha kapmdan ie
r admn ble atmadan kulp takmayn hemen. s
tnze taze gelin geldi diye nn laflamayn kzn.
Ne kr ? Sabahtan beri bal gzlerle yolda ar
m , sersemlemitir biraz. Koyverin kzcazn ba. n. Koyverin de yrsn alsn, kendine gelsin
biraz ! . . "
" Koyverdik aarn! . .
Kr bir ayak nereye basar da, . kr bir el nereyi
ttar? evresi uurumlarla kaplym gibi dmdz
men de akn akn yn arar kendine, Glan.
Adam da arr. "Acaba mahsus mu yle yryor
bu? Mahsus mu zrl gstermeye alyor kendi
ni? .. " Yanna giderek omuzlarndan tutar kendine
evirir Glan'. Dosdoru bakar kara zlerinin
i ne . B r lt, bir hareket arar. Eliyle Glan'n
.
gozlern
perdeler. Anlar ki o gzlerde kprt yok.
.
arr. Daha da emin olmak iin cebinden aynasn
kararak gnee doru kaldrr. Gne in aynadan
yansyan n Glan'n gzlerinin iine tutar.O
zaman bir kez daha gr! artlar ki, o gzlerde yaam
yo. O gzlerin nne deil aynann n, gnei
g:trsen gremez. Kahrolur adam. Aynal eli yana
d er. Kahrolur, byk bir vicdan azab, byk bir
p manlk duyar. Kz ayann tozuyla geri gtrp
evne brakmay dnr hemen. Ama yrei el ver
m :z buna. "Zaten felek vurduu kadar vurmu kz
cagza. Kardktan sonra geri gtrrsem stne
bir de ad kar. Yazk olur. Erkekliim almaz bunu ...
Vicdanm almaz ! . . Kaderimdir bu benim ! . ." te yan-

"

Az ide Dil Gibi-Ac Duman

1 77/1 2

istemez .
da kk d m eyi
r
ka
na
ar
rl
ka
da
z. Boyu
a b akar. Gl an gz el k
Gl an' a bir dah
Teni inc e, ya krp e...
.
bo su da yerinde.
r olsun !" dye bak
n
ars
"V
,
rek
ne
d
a
Karlarn
izi g
na bakt ya. ez geliim.
r.
r "Kr olsun ! . . Ba
az. O
br
sn
lensin, kendne gel
.
trn yukarya da din
yle . . . "
b
.
an
nd
.
bu
dir
im
em
hr
benim ma
buyruu yerine getrrCennet'l e, Zekiye verilen
nn
k. Bekliyorlard kocalar
ler. armazlar da pe
a
lun
Ko
ha getireceini nk.
stlerine bir kuma da
diye
el anam! Gel sab m ! .. "
girerler Glan'n . "G
n yukarya karrlr. . . . .
diye tahta merdivenlerde
Salkl, akr gozlu, r
Ad Me stan'dr adamn.
p
hede ceviz a cna balay
bykl Mestan. Atn ba
a o gece
ni ie r, di e.
kar yukarya. Kahvesi
arkadak
e. Ertes gunu
varmaz Glan'n stn
yer,
Kurban es irir: Yemek
yla bir im an: artr.
kz karl
o ur.
r br
urup ierler. Im am Kuran
ap ledgn, bunun kzn
a almakla byk bir sev
yra
dar Tanr katnda ha
g zle rin i atrmak ka
ahlarn kyar etan' la
getiini" syleyerek nik
d
stan'n ka rs olur. Ik ka
Gl an' n. Glan Me
r
olu
de
n
ri iki kadndan
nn nne kuma gelir. Ye
bylece Gl an'n.
e koynuna alr. Sever
Mestan ' Glan' o gec

tnle mi byk bir se

onu, ok ar. Acma ile b
g
:
o bir kez olsun grem
duyar . ona. Gl an' n
r. O dokunulm ayan gogus
krpe teni, Mestan'n olu
an
n Mestan'n olur. Gl
leri, o yz, koynu gerda
r
al
grmeye, '- tanmaya
da dokunarak elleriyle
n
n kokan sert byklar
Mesta'. Kocasnn tt
ise
e
kiy
Ze
e
hep. Cennet'l
gsnde yznde duyar
tarlar gn bo yu ... Onlar
ek
alt kattan s t kata yem
n
l an' sa yin olur. Mesta
hazrlayan, Mestan'la G

178

elmalar soyar, kendi elleriyle yedirir. Koruyucu, yu

muak, sevecen davranr Glan'a hep.
Evliliklerinin krknc gn Mestan atlanr gider
Glan'n kyne. Armaanlar vererek gnllerini
alr Glan'n anasyla babasnn. Ana ile baba se
vinirler ok. Sunulan armaanlara deil, evde kala
candan korktuklar kzlarnn iyi bir eve gittiin
den; iki kumann stne varsa da . . .
Deirmeni vardr Mestan'n, dner gn boyu.
Normal hayat balar. Mestan sabahlar kar, akam
lar dner evine. Glan'a ise kumalar bakarlar.
Evde yalnz brakmaya gelmez. Kimsesiz bir ocuk
gibi bakm ister, sevgi ister, zen ister Glan.
. nler, haftalar, aylar geer. Cennet'le Zekiye iten
e sylenmeye balarlar Mestan'a. Kzarlar, bir kr
kz stlerine kuma getirdi diye. Mestan bizi bir kr
kza tutma tuttu diye . . . ilk gnler dillerine vurmaz
.
bu. Ilerinde sakl .tutarlar. Mestan'dan korkarlar
n. Bilirler Mestan'n acmaszln. . .
Iki kadnn ikisi d e yllarca ocuksuz, karnsz
bir dnyada Mestan'n ekmeini yerler, karln
yaparlar. Mestan deirmende alrken onlar bah
eye bakarlar. apa yapar, aa budar, ot bier, bur
ma edr, ineklere bakarlar. Eve konuk gelince ar
larlar. Ikisi de yllanm, eskimi bir dnyada ocuk
suz, tekdze yaamlarn srdrrler.
Mestan, Cennet'i alm ilkin. Yedi yl sonra da
Zekiye'yi ... Zekiye knal sal, konukan, az lafa
zan bir kadn. Glan gelmezden nce Mestan'n
evresi onundu. Fr fr dner, "Efendim, efendim! .."
diye diye srtn omuzlarn ovard. Glan geleli, o
evreden uzaklat. Yeri st kattan alt kata indi.
Cennet'le ayn odada kalr oldu.
Cennet'le Zekiye giysilerini kendileri dokur,

1 79

iin
kendileri bier giyerlerken, Mestan, Glan
lar
basma
i
iekl
renkli
ii
fu
paralar harc ar. Dkk
.
Mestan
titrer
alr. Onlara diktirir, Glan'n stne
Bazen elinden tutarak bahesinde gezdirmeye ka
rr Gl an'. O aatan o aaca gtrr. Bazen de
aral giderek, "Sesim e gel! . ." diye altrr, sesiyle ye
der bahes inde Glan'. zmlere, armuUara, el
malara, eriklere gtrr onu. Glan' sa kimi aa
lar gvdesinden, kimi aalar kokusundan, yap
raklarnn sesinden anlar. Mestan deirmene gidin
ce, odasnda yalnz kalr Glan. Acknca eli sofra
nn yerini bilmez . Susaynca testinin, tasn, skn
ca su dkine gereksinimi iin tuvaletin . . . Cennet'le,
Zekiye ise gn boyu bahede ite alrlar. Zorunlu
kalm adka ilgilenmezler Glan'la. Bakmazlar.
in iin kskanrlar onu. "Mestan'n koynuna gir
meyi bilen, ekmein suyun yerini niye bilmez ? " der
ler. in iin snrler Glan'. Mestan sezinler
karlarnn Glan'a kskanlk yaptklarn ya ilk
gnler sesini karmaz. fkesine vurmaz bu. Vur- '
maz da, Glan' dier iki karsna muhta etme
menin arelerini dnr. Bir gn tutar Glan'n
kapsndan bir ip balar, karr gtrr ucunu evin
aklndaki tahta tuvaletin kapsna balar. Gl
an yalnz kalnca su dkmeye tuvalete gitmek iin
br karlarna muhta olmas n, onlar armasn
diye. Glan o iplere tutuna tutuna, uz uz gider ge-

lir gidecei yere.

Bu ip deneyinden Glan honut olunca, ipleri
oaltr Mestan. Baheye inen merdivenin parmak
na ipler balar. Kimi kaln kimi ince. Geriden g
ren de o ipleri amar ipleri sanr. plerin ucunu
Mestan gtrr, ta ilerdeki zmlere balar, kimini
elmalara, kimini eriklere, armutlara, _ gllere. . . iISO

menlie, tesliken otlarnn oraya ... Glan evde

yalnz kalnca bunalmasn, sklmasn. Sklrsa kim
seye muhta olmadan baheye ksn, gnlnce gez
sin. Can hangi meyveye aaca gitmeyi istiyorsa o
iplere tutuna tutuna gitsin, yrsn . . . Elinin sevdii
meyveyi koparp yesin sonra. plerin getii yerlerin
talarn dikenini de ayklatr, Mestan. Bylece geri
len her ipin alt Glan' a bir tr yol olur. Hangi ipin
hangi meyveye, baa zme gittiini Glan ar
masn diye de her ipin merdiven ucuna dmler
atar Mestan. Bir dm, iki dm, d4m ve
daha birok . . . Bazen de atal aalar, halkalar balar.
Tek dml olan eriklere gider, ift dml ola
n elmalara, dmls zmlere, armuUara . . .
Glan iplere tutuna tutuna caninn istedii aaca
meyveye gider gelir. O iplere dokunarak grmeye
alr. Her ipte, her dokunuta bir tr duygu zengini
olur kar Glan. Grme anlama merakyla dolu
dolu elleri, iri bir bcein duyargalar gibi nne
doru uzanm , yaprakl dal aralarnda uz uz meyve
bulur arar Glan.
Mestan'n bu tutkusu, ayrcal Cennet'le, Zeki
e'nin
glerine gider. in iin ileden karr onlar.
:y
Ilerinin bu fkesi yava yava dillerine vurur. Ne de
olsa de er orta, koca orta. Ortaklar arasnda
bir kskanlk balar, sylentiler oalr. En ok da Ze
kiye isinir bunu. stne alnr, Glan' ekemez.
nk Glan gelmeden nce Mestan onundu; yu
kar kat, Mestan'n odas, koynu onundu. imdiyse ...
Yerini bir kr kza kaptrd iin, iin iin snr
Glan'a. nk kadnl var, kadnl istekli da- ha. Henz umudunu yitirmi deil Mestan' dan.
Mestan olmad zaman sylenir, aa vurur ii
ni. "Eli eteinin ucunu bulamayandan, su dkmeye
ISI

"Olu rsa
bile iple gelen gidenden avrat m olur? " der.
heves
e
nesin
ne kadar olur da, Mestan bu avradn
si kr
eter, tutulur byle ? Ten krpe gen diye byle
avradn
ba biri getirilir de maya gibi iki tane yerli
stne kuma getirilir mi? "
Glan'n gzleri mahm ur, grmez ya, kulakla
et'le
r ald seslerin tonunu iyi tanr. Anlar Cenn
nl
kska
Anlar
u.
tonun
Zekiye'nin seslerine vuran
do
dolu
dn, iki kadnn ilerinin kendisine kar
lu olduunu. zlr Gl an. Ne desin ? Elinden bir
ey gelmez ki. Kendisinin gz mahkum, eli mah
kum, aya mahkum. Nere gitse drt daldan eli kesik.
O mu armt ki Mestan', gelsin de kendisini ka
Gan. Mestan'a
.rsn diye? Bunlar iine aktr
bir eyler diyemez. stem ez nk durduk yerde bir

niz ah kmasn.
Yunaklarda, amarlarda Glan' Cennet'le
Zekiye ykarlar. Kr bir kzIl: sabun bilmez elleri, ta
s bilme z. Ate yakmasn hele hi. Aksine ateten
ocaktan uzak durur: Giysilerinin yrtn dikemez.
Ondan, Gl an' n el ayak ilerini Cennet'le Zeki
ye'ye yaptrr Mestan. Cennet'le Zekiye nbetlee
yaparlar bunu . Yaparlar ya, hayli zorlarna gider.
Mestan'sz kaldklarnda dillerine daha bir vurur bu.

fkelerine vurur.
"Mestan Aa bizleri kar deil, kr bir baa tut
ma tutmu da haberimiz yokmu ! '" derler. Glan'
ykarken salarn ekerler, cann actrlar. Banyo
da stne dklecek suyun ayarn iyice ltrmaz
lar. Bazen kzgn sular dkerler stne. Glan'n
can yanp da azck barnca, azarlarlar. "Sus kz! "
derler. "Kr ey! Sus ! . . Hizme tin miyiz biz? Kr ba
na sana hizmet bu kadar olur. Sus ! . . Kocanla sevi
irken yanmayan cann imdi mi akla gelir oldu?
182

imdi mi naza bindi? Sus ! . ." Her gn krln ba

kakrlar. "Sen de er ortasn, biz de," derler.
. bzler
Senn
den farkn ne? Gocunman niye ? . Ah o
kr bakna n sl kand da durup duran karlmz

..
. gze mundar etti
o gorme
yen k
Mestan bizi? Nasl
d iki karnn yamacna bula bu la tuttu da seni getir
d? Haydi elin yzn dzgn olsa neyseydi ? Neyin
var enin imdi? Paran yok, pulun yok. Bir uzun sa
.
l govden var. O gvdede de gz yok, gez yok. nsan
da gz olmaynca eli de olmaz, aya da. El uzand
n, ayak bastn bilmez, grmezse ne yapsn? Cena
b Allah bir damla k drmemi ki nne . . ' ;
"Hi k rsndakinin eklini emalini grmeyen
. . kar
br
dye getirilir de, yamacmza dikilir mi? O
kylan nikaha yazk, okunan Kuran'a yazk bir de o
yapt mz hizmetlere ... Hi mi mrnde k dn gr
mem Mestan? Hi mi tanmam da, hi mi eli av
.
rat tenne dememi ? Hi mi heveslii, tad olmadk
onu ? imd bu biz kfr deil mi? Kadnlm

. d l .
za kufur
: n: ? Ble bile kadnlmz ineyip
geme k degl m? Kan yerine mi geldik biz? Esir
miyiz ? . "
..
Bir gn byle , gn byle . . . Bir gn Mestan
duar Unlar. Zekiye ile Cennet'i evinin nndeki
cevz agana, Glan'n iplerinden biriyle iyice sa
rar. Alr elne krein sapn, vur Allah vur! . . Alr m
sn almaz msn ?
"D mek beni bilmez grmez sanrsnz ha? De
mek br Mestan'n . keyfine karr ortak olursunuz
ha? D :mek bir_ kr kza karm oldu diye dilinizi s
.
rersnz ha? . Bir kr kzla geinemez, sabah akam
onu ekitirirsiniz ha? Onun soframda yedii iki
lokma ekmei kursanz almaz ha? Demek Allah'n
verdii bir krl bana kakarsnz ha? . .

na

"

183

Cennet'le Zekiye her sopada barr alarlar.

"Vurma aam! Yapma aam ! . . Canmza kast
vurma agam '. . . "
Dayaktan sonra Cennet'le Zekiye birbirlerine sarlarak alaa alaa odalarna ekilirler. Glan
atlarn duyar onlarn.
.

"Karnmda ocuk oynamad,

ime kabim kaynamad! . . "

Yllardr ocuk zlemi ektikleri halde, Mestan'

dan ocuklar olmamt nk.
.............

Bahenin ilerisinde, gnete kehribar gibi kzar

m yanm gz zmleri salkm salkm sarkar. Ar
lar okar o salkmlara bazen. Glan her zamanki
gibi baheye gezmeye kar bir gn. Aya topraa,
imene desin ister. ner merdivenlerden aaya.
Can zm yemek ister, zmlere gitmek ister bir
de. zmlere giden ipin ucunu bulur. Tutuna tutuna, uz uz yrmeye balar Glan.
.
zmlere yakn yerde bir kuyu vardr. Mestan
yllar nce bir kuyu ustasna kazdrp deldirmitir
onu. Su kmaynca da stn tahta bir kapakla rt
trmtr kuyunun. Kuyunun rmeye yz tut
mu nemli slak tahtadan kapa alnmtr o gn.
Her kim almsa alIl , orada kuyunun az ktl
n az gibi alm yukarya bakar.
Glan' zmlere gtrecek olan ipin ucu da
zmlerden zlm az yukarya, o kuyunun az
na yakn bir aaca skca bFlanmtr.
Tuttuu ipin, her zaman.ki gidip geldii ipin kn
disini zmlere deil, o kr kuyunun azna doru
gtrdnden habersiz, uz uz yrr gider Gl- .
an ...
184

Kanl Garo
Alev alev koan scan alnnda kararm
birer
glgeden farkszlar. Durmadan alyorlar.
Durma
dan ta toplayp ta yklyorlar traktr rmo
rklar
nn iine. Atlan her ta ar bir grlt
olup d
yor rmorklarn iine.
Tarlalarn yz boy boy talarla dolu; dz,
yuvar
lak, yass , keskin, ptrl . . . Binlerce ylda
n beri du
ra dura yatak yapp yerlemiler topran
yzne.
imdi rahat deiller ama. Yerlerinden bir
bir sk
lp alnyorlar. Tarlalar ya yknden kurt
arlyor
iyice. Ky ileriyle ilgili ynetim, Kamil'y
deneme
ky sem i kendine. Tarlalar tandan
kurtararak
ekime alabileceini yr.e kyllerine gst
ermeyi
istiyor. Yre kyllerinin yeterince topr
aklar var
m da, ayklanmadk bir talar kalm gibi.
Talar
ayklanan tarlalarn tm aa mal nk
. Yalnz
tarlalar m? Ta eken traktrler, rmorkla
r da yle.
lgililer, traktrlerle rmorklar da aalarda
n kirala
mlar: Aalarn hem talar ayklanyor,
hem de tar
lalar verime alyo'r. Aldklar traktr kiras
da ca
bas . Durduk yerde kazanlar ayklana
n talardan
ok.
Traktrlerin says ondan fazla. Biri gide
rken
185

br geliyor. Irgatlar er beer binip tutunmular

ta ykl rmorklarn srtna. Ta toplayan, ykle
yen canlar orada tatan daha kt bir noktada. Terli
yanm yzlerini motorun . gidi hzna vermiler.
Gmlekleri hafif yelde uuuyor. Boyunba men
dilleri tere doymu iyice. Burulup sklsa slak giysi
rnei, terden sakzlanm, almaz.
Kaml Ky ilerde, Ergani-Diyarbakr yolunun
stnde. Aalk. Kyn aklnda grnen bada
nal, kiremitli beyaz yap antiye binas. efle yakn
lar kalyorlar orada. Sada, ta alnm dzlkte ise
rgat adrlar grnyor. Saylar ondan fazla. an
tiye binasyla rgat adrlarnn arasndan beton su
lama kanal geiyor. -Kanal, Devegeidi Baraj'ndan
ald suyu Aa Pirinlik Ovas'na tayor. Binler
ce yldan beri susuzluktan kurumu, knaya dn
m toprak, kanal suyuyla azck tannca arm,
sarho olmu sanki. Kendini koyvermi iyice. Kanal
boyu bir utan bir uca bataklk, yosun, amur ve yar
pz kokuyor, Koyunla gbre kokusu da karm ay
rca. Yukar kanal suyunda yn ve koyun ykayan
airetlerin kokusu . . .
Hava scak. Ortalk atr atr. .. Talar yanyor.
Her ta gneten kopmu bir para sanki. O scakta
talara el srlmez oluyor. Buna karn elleri tatan
yanmasn diyerek antiyece datlan deri eldivenle
ri ou rgatlar giymemekte direniyorlar. "Elim ke
lepelenmi gibi oliy oul! " diyor kimi. Kimi de, "Bu
mereti giyince elim maharetten kesiliy! " deyip eldi
venleri bir kenara atyorlar Haksz da saylmazlar
pek. Yllarca yalnayak gezmi dolam birine iz
me giydirmekten farksz bu.
Ar scak, bunalt kaldrlp atlan tan arl
n geiyor gibi. Irgatlar, ksack ara vermelerde, din186

lenmelerde, " Yorgunluk en iyi yataktr, " deyip uza

nyorlar kzgn topran yzne. Kimileri tespih e
kyor. Ancak talarn ptrletirdii, parmak arala
rndan tespih tanelerinin eskisi kadar akmad da
bir gerek.
Elinde balyozuyla durmadan alan, ta kran
rgatn ad Garo. Kanl Garo diyorlar ona. Kimi l
drd., nerede kan dkt belirsiz. Ama ad Kan
l Garo. Iriyar dev boyuyla hemen ilk bakta gze
batyor. O dayanlmaz scakta kirden asl renginin
ne olduu belirsiz yn bir kazak geirmi srtna.
alvarnn nn lime lime talar gevmi. Kllar
plak. Kemikli dirsekleri eri birer kazktan fark
sz. Kaln kll kollarnn stnde ular sivri mavi
dvmeden bir kama var. O haliyle getirmiler, yar
boyunda, elimsiz bir avuun buyruuna vermiler.
avu bara bara altryor onu. Kimseye gz
a ?trmyor. Banda hasr apkas, aznda dd,
kumeden kmeye kouyor. Traktrlerle rgatlar ara
snda gidiyor geliyor boyuna. alanlardan biri teri
ni silmeye ya da aryan belini azck ovmaya dur.
sun, hemen yannda bitiyor.
."Heey! Dalgan geme! Dikilme yle dikme di
bek sap gibi ! . . "
"Heyy! Sen! Baknp durma yle! B u ynlarn
bitmesi gerek! Hadi, dn iinin bana! . . "
Bundan az sonra bir baka yerde ten dd
nn sesini duyuyor rgatlar.
"Vay ocan bata! " diye syleniyorlar avua.
"Tam da kulamzn aznda! Vay ddn bata!
.
avuluun bata! . ."
Kendi aralarnda diyorlar bunu. Aktan yzne
k syleyemiyorlar. avu, antiye efinin yeeni
.
..
unku.
Korkuyorlar. Kimse en ufak sevmiyor onu. a187

, len, akam
vu'un da umurundayd sanki . a
.
kez olsun aala
dinlenm elerinde , yemeklerde ble br
sOh?et e myor,
nna kanmyor. lrgatlarla oturmuyor,
na
yor onlarla . Akam olunca ya antye bnas
ay m
e
evnd
Aa
.
ne
gidiyor, ya da Kaml aalanmn e,,: .
.
u ...
buzdolab, souk su, televizyon var unk
En ok ona
.
avu
r
eniyo
titizl
En ok da Garo'ya
yannda
nun
boyu
banyor. Garo'nun iriyar dev
n kz
kendi elimsizliini gryor da, biraz da onda
ne kar
yor Garo 'ya. Oysa Garo , dev yapl grnm
, sabr
sessz
huylu
iyi
n rkn biri deiL. Aksine
:
k
yatm
l biri. Ezilmi, gariban . . . Yllarca haps
yme
m biri. Sessizlii ondan belki de. Darn
r da
blyo
,
bunu
r
biliyo
da
tini bildiinden . . . avu
stne stne gidiyor Garo' nun.
"Hee y! Sana derim Garo musu n, nesin ? Dikilme
. .
yle, al ! Durma Allah devesi gibi! "
Garo ise nn deki talardan farksz. Talar gb
ma
sessi z. Yllarca hapis damnda kalmaktan konu
i
y unutmu biri sanki. Azn ap da bir ey diyem
r.
o
;r
ar
kz
,
nyor
zorla
yor. Konuaca zaman yz
un,

avu
Ne diyeceini bilemiyor. Bunu da en ok
ya
"Allah devesi" gibi, "geyik olu geyik" gibi kt
kfre
sze,
Kt
or.
ktrmalarn duyunca yapy

kar hayli duyarl. Dikleiyor. O anlamsz bul

gibi duran gzleri parlayveriyor hemen. Ksa, delc
a
baklar atyor avu 'a. Balyozunu kaldr da

dam
haps
vu'un tepesine indirecek sanrsn. Ama
n dnnce eli aya kesiliveriyor Garo'nun.
"avuum! " diyor. "Dem e geyik! Deme deve! t
me kfr ! Etme zulm ! .. pilin eti yumuaktr lakn
!
bazen suu byk olur. Deme kfr ! Deme geyik
Deme, gnderme beni oraya ! . ."
Sesi de yalvarr gibi Garo'nun. avu sa aldrm-

188

yor. Kat, direten sesiyle stne stne gidiyor.

"Brak konumay !" diye baryor. "Ne demek
gnderme beni oraya? nne geen mi var?" dedik
ten sonra br rgatlara baryor.
"Hadi hadi! Baknp durmayn siz de yle! Bu y
nlarn bitmesi gerek. Durmayn! . . "
avu'un barp armalarna, hele hele Garo'
yu azarlamasna rgatlar kzyor.
"Vay avu diye senin ceddini! Vay ocan bata! "
diye syleniyorlar. "Durduk yerde ban belaya so
kacak adamn. "
"Sokacak ki, n e sokacak hem! Bulmu Garo gibi
dilsizi. Bulmu srtsz. Vardka varyor stne ada
mn. Eziyor fukaray, eziyor gnahsz. Denle bu
kadar da uralmaz yahu ! . ."
..
..
"Gunah , guna
h . . . ok guna
h'. .. "
"Yahu una gitsek de lisan halilen anlatsak. De
sek ki, bize dedin bardn, tamam! Ama varma u
Garo'nun stne fazla, varma! . . Yazktr, ezme mah
kumu! . ."
Tm de szde kalyor bunlarn. Belli ekiniyor
lar avu'tan. ki gn nce iten karlan arkada
lar, gzlerinin nnde hala. Kaderleri o ufack
avu'un dudaklarnn arasnda nk. e alan,
karan, izin veren, yevmiyelerini tutan o. antiye e
finin yzn gren cennetlik. Grnmyor ortada.
Ya Diyarbakr'a ekip gidiyor, ya da Kaml aalan
nn evine.
Ondan, rgatlarn homurtusu avu'un umurun
da deiL. Saylar altma varan her yatan rgata
buyruk verip onlar denetlernek, onlara barp a
rmak, avu'taki hkmetme duygusunun, kendi
ni gsterme duygusunun bir tr arac olmu hep.
Her bar arta bunun tadna vanyor gibi.
189

Garo scakta iyice yanm , kaln damarl, tozlu,

plak akbaba boynun uzatm . Ynn de telere
vermi, ya iinden alyor ya da tten scakta yanan
Diyarbakr Ovas'nn tesindeki sonsuz da duvar
larna bakyor. Ta Lice taraflarna, Karmasor Da'
na . . . Hep bir korkusu, hasreti var gibi yznde Ga
ro'nun. Hapis yatt yllarn dnda hakknda kim
se en ufak bir ey bilmiyor. O da azn ap da kim
seye bir ey sylemiyor. Irgatlarn kimi, onun bir k
fr yznden hapislere dtn, gene bir kfr
yznden hapishane mdrnn grtlana sarld
n sylyorlar. Kimi rgatlarsa onun, Lice depre
minde karsyla drt ocuunu birden yitirdiini. . .
Ancak bunlarn hangisi doru, hangisi yanl bilin
miyor. Bilinen, Garo'nun ' bandan bilinmez byk
aclarn getii.
Garo, bir sre daha uzaklara baktktan, kzgn
havay iyice iine ektikten sonra avularna tk
rerek, kerpi gibi sert ptrl nasrlarn sulandr
yor. Alyor balyozunu eline. Ta krmaya balyor he
men. Btn gn mr o balyozun stnde dnyor.
Nerde ele gelmez, kprdamaz ar talar varsa kr
yor. Kimi talar scakta rm, vuruu karlaya
madan dalveriyor. Ama ak damarl sar benizli
talar yok mu? ok etin. Garo balyozu nce tan
damar boyuna, sonra da damar ortalayan yerlerine
indiriyor. Ta sarsp yokluyor. Her vuruunda en az
iki yz elli- yz kiloluk bir basnla iniyor balyoz.
, O basnla ta sarslyor. Tok tok sesler karyor, di
reniyor bir tr. Huylanp sinirleniyor ta. Hatta o ka
dar ki bazen tepesine inen balyozu geri ittii bile
oluyor. O itite balyozun sap Garo'nun avularn
rpyor ya, avular o. acy duymuyor fazla. Avula
r kerpiten, kseleden farksz Garo'_Ilun. Avular190

nn ine topluineyi soksan bat

maz, eilir.
.
U, be , sekiz, on vurutan sonra
sesi deimeye
balar tan. Artk yle kar koy
an, iten, sinirlenen
'
tok tok sesler karan bir ta de
il, atlamaya hazr
gevrek, takrdak bir sestir bu. Gar
o tanr bu sesi . Ta
nr da tan vaktinin geldiini anla
yan bir hzda ba
caklarn daha da aarak, hzla ind
irmeye balar bal
yoznu. Bacaklarnn stnde
gvdesi byr. Kolla
r br ayr kalk ar, ayaklar bir
ayr bas ar. O haliyle
ok kollu bir ejderhaya benzer
Garo. Her vuruunda
balyozun az kz ar, snr. O sy
a cigaran sr, ya
kars . Ge e o sda tan tozu
yanar, una yakn ki
r:
re kre b ho koka . Garo o
kokuyu iine eker.
:

Balyozun a z gunlerdr ta dv
mekten eilmi, ha

fif hfif gerye doru ylma yap

m tr. Demiri bu
denl yoran ta, Garo'yu da yor
ar. Balyoz soluk al
.z ' .. talar soluk almaz ama Garo alr. Garo'nun
. r,
gogsu var e
cierleri var aznda byr. Dam
arl r mo smor kan kokar. Parmk
lar o yorgunlukta
.
kltlenr. Kollar bazen Szn
dinlemez olur. O yor
gunlukta Garo azck belini do
rultuverse avu heme n ba ucu nda bitiverir.
'.
"H eey.' D algan geme ! Garo musun
nes in? Diki.
hp durma yle ! al ! . . "
Garo sesini karmaz. Garo sah
ipsiz u"nku.
" Garo
b'r mahkum
"
"
art nk. Bu ta krma bal
yoz
'
"'
.
0 r:un bul ugu bulabl
ecei son ii, son an s gibi.
Kimseler vermez yok sa. Verince
de ite byle kat
lanmas gerekir Garo'nu n.
Tkrr tekrar tekrar elin e Gar
o. Alr balyozu
.
ehn e. Kaln iri vular balyozu
n
sap
n tutmaya

.
al m , hafife n
e doru kvrlmtt. Yz dersen
tozla terde ka lm . O tozdan
gs hrlar, soluu

.
allar. Kut kut
ksrd olur bazen. Aldrmaz

191

rul ar
indirir balyozunu .

Garo. Birbiri ardna

degdg

sert inko ta entkler

g
att
r
s
n
ozu
b ay
ro o ener srr' kan karr. Ga
yer1 er J1 et gObO kes
bz den ak iin dizlerine k n
tiklerden korunm
k balg
de bir zrhyla, br ? el
putlar sarar. stn
k za
e
ro' nu n. Gene o hal
oktur o haliyle Ga
p kal
gnmze klk d gtr
an savalarndan
olsayd ,
en farkszdr. Esk de
m canl bir simged
yerne karg
OO rz sallar, demir levye
balyoz yerne gu
e dove
lam kale kaplarn dv
tar, gurzyle en sa
bir vukaln gogus zrhIarn.
paralar, kargsyla en
.
ruta delebilirdi.
dokunmu br
kat
a
i
gi

zrh
an
imdiyse so
unda
dzenn nde, ya.r boy
yanl uygulamann,
o
na
yruuna verlm , azarla
elimsiz bir avuun bu
...
bir rgattr o. Ta rgat
zarlana altrlan basit
0

Zaman Sulusu

00

.0

00

Senin o yurdunda, o karl dalarn gerisindeki

yurdunda yamura yamur denirdi hep. Buza buz,
gnee gne denilirdi. Gene senin o ormanlarn ge
risindeki yurdunda zifte asfalta deil, taa topraa
baslrd hep. Ziftler merhem yerine srlrd so
uktan atlayan tabanIarn yarna. imdi katran
bol,- eriti bol bir yolun ortasna sermiler seni. Dm
dz yolun ortasna darack bir ukura sktrlm
asna dizlerin karnna ekilmi. Gzlerin akta,
dnyay grmyor. Kulaklarn duymuyor. ninniler
iin alan azna hava uramyor. Artk doan g'

ne ler senin iin gece imdi.

Aln dzlnn ortasnda isli siyah teker izleri.

Bol resimli gazeteden bir rt sermiler stne. Yan
bandan vzr vizr arabalar geiyor. Zaman nlerin
de nemsiz. Her hzda, her geite rzgarlar gazete
den rty bir indirip bir kaldryor. Her ini kalk
ta rperen, knal yosun kurusu salarn gryo
rum. Bir de yzn, o ok eski, uzun yolculuklardan
kalma yzn . . . Sol kulandan alakanl beynin ak
m, usul usul kzgn asfalt atlaklarn sulamada.
Disiz azn kovalm, yar ak, hayrette. Can verir
ken dnyaya dair braktn tek duygu bu kalm yAz inde Dil Gibi-Ac Duman

192

193/13

.. n. de Yllardr eri gvdene destek yapp yrd

kurtul
gun dgneinse artk seni tamak yknden
mu, a Otende duruyor. Olm den. 1en amaz .ya. sa.
deneine uzanrken yakalam ellerinden bn .
Avularn drlm, parmaklarn olukta res .
u kanlar az ncesine kadar govdended senn.
Yrtendi, duyurand seni Ana. Az ncesn kadar
senn de gzlerin grr, seslerin karrd. dunyaya.
kIarElinde eri denein, gsnde ise esk sogu
dan kalma bir ksrkle uz uz yrr, adm sayar
yollara ayaklarn. Keke yolu karya gemeeYdn
be Ana! Yrmeseydin keke u duygusuz sagr yo
lu karY9-. Senin olmayana adm atmasayn da, u
sahipsiz fukara cann bu denli vermeseydn ele. S
nin o yava gemi mrne gre hazrlanm br
olm deildi bu nk.
. g
Bilmem ki, sen yeni gen kzken, memelern

limi, taze ste durmuken yolar l, u d

reklere uzayp giden teller gerlm myd . Ve o tel
ler salnda acaba bir haber tam myd sana
dair? Doumunda, sancnda, hastalnda u hlar
dan hangisi komutu yardmna? Yoktu belk de
hibiri. Ne yol, ne asfalt, ne de u kur.un hznda ge
lip geen arabalarn hibiri yoktu. Br ssz n:ade
ocanda, binlerce yllk saf uykusuda r fil
zindeydiler henz. ekik karnl, gen ?:. g.
sl atl:r
koard o zamanlar. Dalara kardk, buyuk tur. u
. O
lere boanrd azmz. Artk o trkler yok md.
kzgn nal izleri, soluklar da yok ... Her ey dy.gusuz
bir hza, bir dilsize kesmi imdi. Asfalt dlsz,
yl
dilsiz, gerili teller, uzayp giden kilomete talar br
de... Gelip geen aralar as'falt yolla delce br oyna
a tutumular. Gerilerine pis, kirli solular ba
rak yolun ufkunu kavalyorlar. Uzayp gden gurulZ

194

, ;

tleri, yalnzln daha da saryor gibi. Hava terli,

hava kzgn temmuz sca. Her yan erimi, bunalt
c yakt kokuyor. Bol katranl yol, hrsl tekerlerin al
tnda kaynam sakza dnm, czrdyor.
Ah u acyla burumu yzn Ana! . . Ah u kuru
mu toprak rengi giysilerin hep bir uzak trky a
rtrr bana. Bir uzak duyguyu, at artrr...
u alvarn ceviz kabuundan alm rengini, belli.
Salarnsa pimi toprak knasndan.. . Pabularn
dan biri ayandan frlam, az tende duruyor. u
st ham deri, taban eskimi kamyon tekerinden
kesme karalastik pabularn. Kimbilir o ayaklarn
ka yl beklemiti bir araba tekerleinin eskiyip de
ayana taban olmasn, ka yl?
Yol grltlerle dolu. Yol yeryznn hi dinme
yen bir rma olmu akyor. Saatte yz, yz yirmi
kilometre hzla giden motorlar... motorlarn buyru
una koulmu' ikin, kara besili tekerler, uyumlu
bir dengede dne dne yolun sonsuzluunu saryor
Iar. Hibiri durup bakmyor, ilgilenmiyorlar seninle.
lmnle bari olsun dikkatlerini ekebilmi deil
sin onlarn. lm denilen tkenmez bolua itmi,
drmler seni. lm artk sende oktan nemi
ni yitirmi Ana.
Tat polisleri evrende imdi. Mein ceketleri,
beyaz kaskl elik balklaryla sana uzaklar, senin
dnyana uzaklar. Ellerinde erit metre, tebeir ve
santim santim lme vurulmaya balanan yanm
fren izleri. Asfalt stne tebeirle izilen lm blge
sinin haritas. Ve kedi gz ... Sanrm sulunun kim
olduuu o santimler belirleyecek. Sulu mu? Kim
mi? Sulu elbette ki sensin Ana. Kendi kendine gelip
gelip' de bir hzl dnyann tuzana den sen.
Doktorla savc, bol resimli gazeteden rtn al195

yorIar. O son vuru annn korkusuyla bym gz

lerin akta. O gzlerin imdi grmeyi bilseydi, bil
mem ki tanr myd o stne rtlen gazetedeki par
mak parmak harfleri? Bilir miydi be bin yllk harf
lerin ne ie yaradn?
Doktorla savc, kol ve bacaklarndan tutarak bir
yannn stne devirdiler seni imdi. Giysilerini so
yup yrtarak krlan bedenini grmeleri gerek n
k. Beline sarl renkli Trkmen kuann katlarn
dan dmelerle ykskler dyor yere. Yaz maki
nesine taklan kat sonra. Kat stne senin iin
den harfler, tutanaklar, izimler. Yollarn, kilomet
relerin, motorlarn, u yol boyunca uzayp giden di
reklerin bile sayya, numaraya vurulduu bir ada
senin nfusta kaydn bile bulunmayacak belki de.
Ama lmnle bari olsun hak ettin bunlar Ana.
Bundan byle senin de bir kimliin olacak, dosyala
ra girecek. Senin de bir sayn, numaran olacak. Alt
larna tarihler dlecek. Mhrl imzal izimler,
savc, doktor, polis raporlarnn tmn tek bir ine
tayacak. Sonra fotorafn ekecekler, sadan SOl
dan fotorafn. Grntn ilk kez karartma odalarn
dan, ilal sulardan geecek. Ve senden sz edecek
yarnki gazetelerin ou. O srtst dm halini,
lm haberinle birlikte yarn bakalar da grecek.
Ve lm haberini veren gazete yarn bir baka yol
boyunda, bir baka sahipsiz lnn stn rtecek
belki de. Sonra durumalar olacak Ana. Sayfalar, ek
ler, maddeler okunacak. Tat yasalarna niin uy
madndan, dz yollarda, seyir hakknn tatlarda
olduundan sz edilecek. Ve btn bunlar bilmedi
in iin bir delice hzdan sorumlu tutacaklar seni.
Gm izni verecekler sonra. Bir belediye aracna
,atacakl.ar. Karalastik pabularn banket talarndan

birinin dibinde unutul gidecek. Arabalar boana

cak sonra, arabalar... Aup, gr

gs
z
ara
bal
ar.
He
r
gl

gede, her grltde hz kat kat artacak. Kuru

n
hznda yol verecekler lar
bir
bir
leri
ne.
K
kre
yen
mo
torlar benzin yiyip soluyacak. Namlular gibi
kusmata kararm arka borularyla geip gidgaz
cekler ustuden: Ve henz kurumaya yz tut e

kanlan, delcesne dnen tekerlerin altnda kpmu

mz r slklkta bir o yana, bir bu yana yol boykr
un
ca daglp gdecek Ana, dalp gidecek ...
Ka bin yllk bir ikmenin altnda kalmayd
b,: Ana? .g yllardgec
byle hakkn verem'dii
mz de, gonlunu alamad
z?
Keke dalarda kalsaym
dn
a. Bir kayadan u
s Ydn. ylan soksa is eYdin. An
Olm
bari bir kz
sU.S Yd seni. At, katr tepseydi de ad
da
larda kalsay
d olumun, dalarda ...

, i

196
197

Sar SessizlikI

afakayd silah sesleri duyulu : Uzaktan gel

medi. ettatl Ky'nn kulann dbnden, heen
snrdan geldi. Silah sesleri yansmad pek. Daglar
tepeler yoktu, gz alabildiine dzlkt he yan.
Sesler yansmad. ocuk alamalar duyuldu yalnz
lar.
ca. Alamaktan yalanp anm ocuk alama
ev
de
ne
ald,
kap
Sonra onlar da kesildi. Ne bir
Seski
lerden kan oldu. Her ey silindi, her ey
mer sessizliine brnd.
.
Gne dodu sora. yle yava yava del, b.r
denbire bastran bir yamur, bir k saanag gb
dodu. Dnya dirildi. Gecenin glgeleri gitti, gne
in glgeleri geldi; koyu, kaln, ar glgeler..
ettatl Ky iin doan gne omad am. Ses
sizlik oldu; afakanda duyulan slah seslernden
bu yana doan sessizlik. Ne kuyu banda su eken
bir kadn grnd, ne oynaan birka ocuk. En ufak
glge yrmedi, grnmedi sabaha dair. amlar b
alm , soluk almazm gibi. .. KO:ku: g stos gu
nei ilk sabahta havay emrni bitrm gb. ..
. Karncalar da yuvalarna ekildi. Yuva azlar
suyu ekilmi pnar gzleri gibi sszd.

Bu ykdeki olaylar ve kiiler gerek deil, kurmacadr.

198

. '
_

Srlar grnd sonra. Sabahn nnde bozarm

srlar. Eri br dam aralarndan ktlar. Yirmi,
otuz, krk, daha da fazlaydlar. Zayf, pasakl, kuruy
dular hepsi de. Tozlu yolda trnaklar "krt krt"
sesler kard. Srtlar plak, tyleri dklm bir s
r eek kart aralarna . Tm de sessiz bir uyumda
salna salna terk edip gittiler ky. obana benzer
bir insan da yoktu balarnda. Sabah akam ayn y
ne gide gele almlard yollarna. Ky ortadan iki
ye blen geni meydanms yol tozland. Kalkan toz
lar sabah gneinde oyun olup uutu bir sre.
En ufak soluk esmedi sonra. Kyde her ey ses
sizledi. Kulak verilse duyulabilirdi uan tozlarn se
si havada.
Damlarn tm toprakt, alt toprak, st toprak,
yan toprakt. Alacktlar; yanlarndan geerken eli
ni uzatsan rahat stnn topran alabilirdin. Dam
stlerinde baharaz km sonra da hemen kuru
yuvermi sere otlar sar saryd.
Bir kedi grnd. Rengiyle bozkra uyum sala
m bozapar bir kedi. Darack tozlu yolu can alc
bir hzla geti karya. Gzden kayboldu. Dars
tehlikeydi nk, aklk tehlikeydi. Bir karga utu
sonra. Kyn sessizliinden rkm de bu sessizlii
bozmaya kararlym gibi "gaak"lad bir sre. Kara
kuzgun glgesi keskin gnete iri parlak grnd.
Ancak uuu, grnts kadar canl olmad. Tten
havada kanatlar erir gibiydi. Bir dizi uular yapa
bildi gene de. Hzlanm olmak iin nce yukarya
dikildi, sonra da gneye, mayn tarlalarna doru s
zld. Damlarn arasndan, grnmezden bir horo
zun kanat rp duyuldu. Kart, erkeksi sesiyle
uzun bir "guuuk!" ekti. Tavuklarna haber verdi ya
ban kuunun geiini.
i-

1 99

Sonra sessizledi her ey. Ky bir bekleme iine

girdi. Onca sessizliine karn ky bo deildi, evler
bo deildi. Soluk alp verii, yaad sezinlenebi
lirdi gene de.
Scak arttka hava atrdad. En ufak bir yel bir
soluk esmedi. Mezopotamya dznde gndz de
mek gne demekti biraz da, yangn demekti. Tek
bir kprt, aa, yaprak da grnmyordu evrede.
Her yan nlplakt, soyunmu, nlplak.. . Gk
ten boanan sar rman alayan gizli sesini duy
mak olasyd havada. Her yan dumansz bir yan
iindeydi. Havann titrediini, topran ar ar
kaynadn grebilirdi insan. Bylesi sessizlikler
de, sessizliin sesi artard daha da. Gevreyen otun,
atlayan toprakta kopan kkn sesini, bceklerin
kanat rplann... Ba dnerdi insann. Aznda
dili ier, lapalard. Kafas uuldar, kulaklar n
lar, yreinin arp hzlanr, yrek gste deil
de, gelir kulann aznda terdi. San sessizliin
sesiydi bu.
len oldu. Gne klanyla yeni biimler, yeni
glgeler getirmeye balad dnyaya. Uzaktan bir ka
ralt belirdi o ara. Gneyden, snra yakn mayntar
lalannn oradan. Gelii kye doruydu . . Yaklatka
n camnda kzgn gne bir parlayp bir snd. a-'
drsz, st ak bir cipti bu. Ar ar geliyordu. Yo
lunun eri br oluundan m? Deildi. Kyn
oturduu alan, sonsuz ova dmdzd orada. Kim bi
lir, belki de dolu dolu bir su tankn ekip getiriyor
du kye. O da deildi.
eip yaklat. Sabahki s;r srlerinin geip git
tii tozlu yola girince kyn bu uursuz sessizliini
bozmak istermiesine grledi. Kyde bir kprt ol
du, bir devinim, bir: trt, bir tela ... Damlar kendi
200

kendine soluk alp vermeye, kukulu baklar dam

oyuklarnda grnp kaybolmaya balad.
Cipin arkasnda ar ar ekip getirdii bir su
tank deil, bir lyd; ayaklarndan iple balanm
bir insan s ...
Ak cipte kiiydiler. nn de yeil keten
den giysileri vard. Ve o giysileri oka ykanp gi
yinmekten yer yer aarp solmutu gnete. Koltuk
altlar terlemi ar glgeler iindeydi. nde, sr
cnn yan banda oturan kara gne gzlkls
buyruk vericiydi. Kat, dimdik duruyordu. Qmuzla
rnda stnlk iaretleri vard.
Cipin srye srye getirdii l, tozdan tann
maz bir haldeydi. Bezden bir rt falan da atlmt
lnn stne.
eip kyn iine girince, arkada oturan er elini
azna gtrerek donuk bir sesle bard:
"Mevta vaaar!.."
Bir satcyd o sanki.
Damlar tekrar kprdand. Kaplar alp kapan
d. Dam oyuklanndan kukulu, darack baklar o
ald. Kadn, erkek, ocuk balar bir grnd bir
kayboldu; o scakta gze gelen birer serapmas
na...
Cip, ly ar ar ekmeye devam etti.
"Mevta vaaar!.."
nsann cansz canlsndan ar eker. Ayakla
nndan ekilen l, tozlu yolda derince bir izgi a
yordu gerisine. Yz toz toprak iindeydi. Azndan
akan kanlar kurumutu. Sol kulann altnda ufa
ck bir kzart vard. Kurunu oradan alm olmaly
d iine, bir uval kaak ipekli uruna. Kaakyd o.
Doutan kaakyd. Babas, amcas, days da ka
akyd: ettatl Ky'nn geimi tmyle kaak
201

alnp satlan mal stneydi. Topraklar yoktu. Ola

nna da mayn ekilmiti. Snrda mayn tarlalarnda
kalann, vurulup lenin yaknlar olmazd pek. Var
d da o gibi durumlarda olmazlar, grnmek iste
mezlerdi pek. Sahip karnazlard llerine. Filen
me, sorgu, dayak, mahkeme korkusu, bir de geride
kalanlar ele verme korkusu ... Gidemezlerdi. Onlar
gidemeyince llerini byle srye srye getire
rek kyllere bir ders vermeyi dnmt buyruk
verici.
l, ocukluunun getii, o ocukluk tozlarnn bir inip bir kalkt kynn meydannda ayak
larndan iple cipe bal srne srne getiriliyordu
imdi.
"Mevta vaaar!"
Bir kadn frlad geriden. Sabahtan beri kyde
grnen, ortaya kan ilk insand o. Scaa ramen
m gibi kara araflara sarnmt iyice. Ar
ar ekilen lye doru yldrm hzyla kotu. Son
ra da dayanlmaz bir hzda, ekirnde lnn stne
att kendini. Gvdesini kara bir rt gibi kapad l
nn stne. Cip hemen durdu. Durmayan uuan
tozlarla sinekler oldu yalnzca. Azlarnda birer dam
la kan tad, durmadan uuan, Vlzldayan ara yeil
sinekler...
Kadnn en ufak sesi kmad. yle kahredici,
uzun lklar atmad. Derin atlaryla yeri g
sarsmad. Yrei nasl da yangnd oysa. Yukardaki
gne deil de yanan onun yreiydi sanki. Ama
gneten bile sabrlyd o. En ufak vurmad ateini
darya. Vurmazd nk ylece gstermek istiyor
du, lsn deersiz bir eya gibi srye srye ge
tirenlere kar olan hncn.
Buyruk veriCi, cipten inerek kadna,doru yr202

d. Yznde, kadna, yerde yatan lye, evreye, k

ye kar bir acma, bir duygu yoktu. Kaytszd. G
s cebinden kadyla kalemini kararak kadna
doru eildi.
"Neyin olurdu?"
Kadndan ses kmad.
"Kocan myd?"
Yant vermedi kadn.
"Peki kardein?"
"? . . "
"Olun?"
"? .. "
''Ad neydi?"
Kadndan en ufak ses kmaynca buyruk verici
d?ruldu. "Fark etmez !" dedi. Kalemiyle kad
br eler iziktirdi, imzalad, gs cebine koyduna.
Tam gdecekti ki kadnn dorulduunu grd . Ka
dn kalkar kalkmaz bandaki araf hzla soyup al
d Ban nne eerek kapkara gr salarn
el: le skca tuttu. Bayla hart hart hart kesip bir
al
dg salarn byk bir hnla buyruk vericinin su
ratna arp. Buyruk verici ard, donup kald. A
zn at, br eyler diyecek oldu. Belki de svece
sayacakt. ama onu da diyemedi. enesi gerildi, ak
kaklar ttredi. O ara salar yznden, alnndan,
burnundan enesinden 'ar ar, tel tel akt aay
yere, tel tel... Buyruk verici kara parlak botlarnna
tnde hza dnd. ri admlarla yrd . Cipe bin
d. Arkadak yeil giysililerden birine :
"zn abuk mevtann ipini! " dedi. "Kyl
de syleyin, bir daha llerine adam gibi sahiplere
k
snlar... kmazlarsa sonu byle olur..."
Yeil giysililer verilen buyruu yerine getirdik
ten sonra ciplerine bindiler gene.
203

 ynne doru kalkt.

Buyruk vericinin eli gidind
en kurtulan cip, hz
Cip alt gazland. l yk
erler tozlu yolda deinerek
la ileri doru atld. Tek
rta savurta gitti.
gerisine kara duman toplarbirsavu
grnmez oldu.
Toz yknden ortalk sre
n stne kapanm
Tozlar yava yava alncai ln
kalkmak istiyordu da,
olan kadn grnd . Belk derma
... Kollarn ko
yatan lyd onu tutan, kaldaryla yan
nun lsn
caman amt kadn. Koll ie biroluyuv
yapmt.
iine alan, kucaklayan gen imlenmeyea durm
Delikanl biriydi l. Yenice uyur gibiyd: Kutu
byklar. Anasnn gsnde herhalde . Olmk
ol
ken de o kucakta yle uyurdu kalma alkanln
masna karn o ocukluktanAz yar akt. len
bozmak istemezmi gibiydi. meye alr gibiy
scanda uykusu gelmi de esneee kar korkusuz
di. Gzleri de akt. arpan gn
da yaknmyordu
ca bakyordu. Scaktan, tozdanzlard
hi . lyd ya, ller yaknma pek ... .

Beyaz kz

204

Nereye gitse o adam gryor Zeli, o kvrck ka

ra sal adam. Nereye gitse, hangi yne dnse ev
resi onun. Adam geriden geriye durarak, byklarn
burarak, enine boyuna szerek baklaryla kuat
yor Zeli'yi. Her gn byle bu. Her gn baklaryla
pende Zeli'nin. Bir erkek bir kadna nasl istekle
hevesle bakarsa, o da yle bakyor. Ynne, rzgar
na kar duruyor ki, Zeli azck ban kaldrverirse
kendisini grsn diye, glgesi Zeli'nin iine dsn
diye. Zeli farknda her eyin. Sezinliyor bu baklarn altnda yatan gerei.
,
Boyu gen, yeil adamn. Giyimi kuam da ye
rnde. Zeli iin iin hoIanyor bu adamn bakla
rndan. Kadnlk gururunu okuyor, ayaa kaldr
yor. Ama dna vurmuyor bunu. Tedirgin Zeli. G
rnmekten korkuyor. Adnn kmasndan, duyul
masndan korkuyor. nk Zeli evli. Zeli henz
aylk bir krpe gelin daha. Maraba Keto'nun kars
o. Keto, ta Hurig Ky'nden karp getirmi onu.
Zeli gzel, alml stelik. Sessiz, yumuak yzl.
Gzleri siyah irisi. Gsleri selli. Salar parlak,
budanm ba suyuyla ykanm sanrsn.
Zeli Zeli olsun da ne desin, bu adama imdi?
.

205

iL. Bir rgat, bir

Karsndaki yle sradan'nnbirikde
ei Kk
maraba deiL. Cercis Aa onlarn.kiftkard
zleri, tar
k
Aa. Oturduklar yerdam Hayvan balamaya
aka
lalar, tohum tm onlarn.onlar gsterir. Zeli Zeli
ol
caklar kazn yerini bile
i?
sun da ne desin bu adama imd
n kahr zen
"Biz fakiriz aam! Bizim ykmz
da namus eziyeti
gin. kide bir karma kp kpsrm
e! Zayf zebun
ektirme bana! Yreimi atee
etme beni !.."
Bir yarar olmad.
kt Kk
Bir keresinde bir sszda yoluna
yapa
Zeli
yi.
Zeli'

Aa. Baklaryla kuatt sard aya tutune

ldu.
can, ne diyeceini ard. Eli yzn edi. K
k Aa yanna yaklanca utand, Aldrmad KSr
k
tn dnd. Olduu yere meldi.durdu. Glgesi Ze
Aa. Yrd Zeli'nin arkasnda i grp grp att
li'nin stne dt. Zeli'nin yre
da byd,
gsnde . Heyecanndan soluu azn
ada ko
O
.
diye
"Acaba Kk Aa ne yapacak? " a karatenh
bir
lundan m tutup sryecek, yoks birltaaydyereo.
ekip stne mi kecekti? . nk ularnn hibiri
Korkusuzdu. Ama Zeli'nin bu kuk , davranlarn
olmad. Kk Aa'nn yaklamnda
da hovardaca bir anlatm yoktu. bana usulca bir
Kk Aa eildi. Zeli'nin yan m gzleriy
eyler koyup gitti. Zeli korkudan by mor bir kat
le konulana bakt. Bir parayd bu.neMos
ta koymu
para. Rzgarda umasn diy st bireden
hmla
tu Kk Aa. Zeli paraya elini srm
kalkt yerinden. Bir belaCilan, zordan kaareasna
uzaklat gitti.
. Murat'tan
Bir baka gn, Zeli elinde kovasylagene
Kk
sudan dnerken, karalt, cillk bir yerde
206

Aa'nn glgesini grd. aran, utanan Zeli srtn

dnd. Su kabn nne alarak meldi. Kk Aa
gene usulca yaklat. Zeli'yi azck olsun rktp go
cndurmadan su kabnn iine birka sa tokasyla,
br tutam iek atp gitti. Zeli kovann suyunu iinin
tokasyla, ieiyle devirip dkt yere. Sonra da
utanm kpkrmz bir yzle evine doru kotu. Ka
p.dan eri girdiinde az soluk doluydu . Keto iten
. evde onu bekliyordu. Karsn soluk solua
d
u,
gorunce ard. Bir anlam veremedi Keto.
"Zeli ne oldu?" dedi. "Nedir telan yznde?"
Soluunu tutmaya alan Zeli kzaran Yzn
kocasndan kard.
"Hii!" dedi.
"Nasl hitir Zeli? Soluun aznda hala? Yzn
se korkmu, bir eyden kaar gibi?"'
Zeli ikirciklendi. Sylese miydi, sylemese miy
d?. Ya olanlar bir gn kocas bakasnn azndan
duyarsa? Zeli ban edi. Dilinin ucuna seslenir gi
bi usulca,
"Kk Aa," dedi.
"Ne olmutur Kk Aa'ya?"
"Bana bakiy."
ard Keto.
"Vaay? Ne demek sana bakiy? Nasl yani?"
Zeli'yi titreme ald.
"Bakiy ite! Basbaya, senin benim .gibi ... "
Keto sinirlendi.
"Ula o nasl szdir? Ne dem'ek basbaya bakiy?
Ne demek senin benim gibi? Ben erinem , Kk
Aa ise? ..
. Zeli bir srrn aa vurmu olmaktan tedirgin,
.
omzunu bir indirip bir kaldrd.
"Ne bilem ha? Ne bilern?" dedi. "Kk Aa'nn
"

207

e! Nere gitsem
it
?
y
aki
.
B
en
.
b

a
m
rtak
o
na
.. ,
huyu
go"lge si stmdaedr.
mara. ba ka. Kk Aa onca
"Vaaay? ill. .pedekeey,
en sana nye goz
urk
dur
p
ru
du
n

n
gn
nc
ka
r_
taksn ?. " omuzlar br. n
. . p b' kalkt gene .
Zeli' nin
n keyfi myem ben?. "
"Ne bilem? Adam
"Pekeey, sonra.? " para koymutur."
"Sonras nme kocaman ald.
Keto'nun gzleri ? "
''Vaay? N e paras .
"Kagt para."
"Kagt?"
"He ya!"
?
?
yiok sa alm msan. "
.
y
para
tn
yap
ne
ey
Pek
"
Zeli almland. ? Sen beni ne sanysan?. Nye
'
"N' ye alam kurbana elimi ny. e su.. rem?. "
ayan
. , nnius
alam?. Benim. olm
"l
Ze
la
.
faz

.
ad
rm
Va
.

ad
rm
ka

n
ses
Keto
ara
an
su".re dndu" . Anlatlmarab a
tu"ne . Ban egerekgeblmr' ed
A. . ga'nn
" k dy
bir trl inanas uuna.daK"irum
d k ufak
ka. rlarna gz koyd. Yoksa yanlan Zeh m yd .
t
br ey duymam
ga
.
zn sakn bir yanll
. ''Yahu emn ms' en.ii? nGson
ra
va
du
z
m
basmaya? Yani ki bu . unda ba
vurmayak ha? " lmland.
Zeli bir daha a ? Emin ol a:m yoluna narr:.
"Ne yanl kurbanydim sana h
mi
ler
sy
da
mus olur
. "T
n usulca salladas
to, Zeli'den emin, ba
:
lsan L' '; Sonra da, A"Vaayha!anu nbl
mam. dedi. "Hak
.
k
u
K"
k
e
em
di kendne . "D nsiper .. ne kotugumuz
ded.i ken
.
ca
dgmz, u sabah ak.am
yanl hesfr.? Bu nasl
sl
na
bu
a
Kk Aa? Ul
"

edep haya dkn bir heriftir ki kendi marabas

nn z namusuna rabet ediy? ."
Eli aya uyutu Keto'nun . Can ekildi sanki.
kp kald duvarn dibine. Ksa boylu kara gzly
d Keto. Canna evikti. Uzun gelimi kollar vard
ve o kollarnn ucundaki elleri kemikli, yumru yum
ru bykt.
Karsnn kede usulca aladn grnce ya
nna vard.
"Sen he dert etme Zeli!" dedi. "zme kendini!
Bunda senin kabahatin ne ola? Demek ki Kk
Aa yoluna yol olmu seni dnr... Eer ki Kk
Aa gene yoluna kar da nne para pul koyarsa
sen hi dinleme al o paray Zeli. Al! . "
Zeli alnd.
"Niye alarn?" dedi. "Bana ne elin parasndan pu
lundan? Almam! Almam, elimi bilem srmem! .. "
Keto diretti. Bir dnd vard.
"Alacaksn!" dedi. "Bak yine diyorum, al sen o
paray! kram ikramdr de al! . Bakalm hele Kk
Aa'nn niyeti nedir? Anlayak ha, ne yapmak isti
yor? .. "
* * *

TT.
e

i"

208

.'

Ertesi sabah Keto evinden kp erkenden iine

gitti. Yz kararmt, dnceliydi. Yukar kayalk
larda alyordu Keto. Dev bir maarann azna
maraba arkadalaryla duvar ryordu. Maara, Cer
cis Aa'nn srlerine al olacakt.
Keto gittikten sonra Zeli evinden lene dek k
mad. Tedirgindi. Olan biteni kocasna sylemekle
iyi mi etmiti, kt m, bilemiyordu.
leden sonra su kabn ald. kzleri ipinden
boandrdi. kzler nde, o arkada ar ar kyn
Az inde Dil Gibi-Ac Duman

209/14

aasna Murat'a doru srd. Biraz yrmt ki

allklarn orada Kk Aa'y atndan inmi, yolu
nu gzlerken grd. Su kab elinde, kzler nnde
ne yapacan bilmez, akn gene srtn dnd Ze
li. kzler balarn alp gittiler o ara. Zeli korkutu
garip bir heyecanla meldi. Bzld, kck kal
d. stnde kartal dolanan 'yavru bir tavand o im
di. Kk Aa atn allardan birinin dalna bala
yarak ar ar Zeli'ye doru yaklat. Zeli, byl
garip bir ekimle, titreimle sarsld. O ara sa om
zundan nne doru uzanan Kk Aa'nn kll ak
elini grd. El, tuttuu paray Zeli'nin eteine ko
yup ekildi. Kk Aa'nn glgesi Zeli'nin stn
deydi daha. Ayn el tekrar uzand. Bu kez ayna var
d Kk Aa'nn avucunda. Ufack, dz, yuvarlak
bir cep aynas. El kalkt, aynay ar ar Zeli'nin y
zne doru tuttu. Garip, telal, bocalayan yzn
aynada grd Zeli. Kk Aa'yla kendini aynada
grd. Terledi, gzlerini yumdu bir an. Atnda
Kk Aa aynann iinde yoktu. Aynay da parann
. yanna koyup ekip gitmiti Kk Aa.
Zeli derin bir soluk ald. ok ar bir ykn al
tndan kalkmt sanki. Doruldu. Eteine konulan
parayla aynay alarak hzla uzaklat oradan, gzden
yitip gitmi kzlere doru ... Kk Aa gitmi de
ildi oysa. Bir al kmesinin arkasna melmi,
koyduklarnn alnp alnmadn izliyordu. Zeli'
nin aynayla paray aldn grnce sevindi.
"Sonunda ii bana boand Zeli'nin," dedi. ''Artk
benden ona bir ey geti. Az nce benim olan, imdi
onun oldu. Artk bundan byle glgesinin dnmesi
yakndr bana!.."
Zeli ald paray ayn akam kocasna verdi. Ancak aynadan sz etmedi. Ayna, Kk Aa ile kendi
si arasnda incecik bir sr olarak kald.
210

Keto, paray al a uzun uzun dnd . u ..

yada Zeli'den ba knc
. vard' k?. Tarlas m dun a
ne
s
.
ler' m :. u" Iku" m, paras m ? Hibiri. .. , okuzvard. Olum gze alarak Hurg. 'den k Bir Zeli's. i
arp getr' d. o helal
miti onu da. m
ine
de
K
u
'
k Aga go.. z
.
d' k:' ... U.. k Aa ile ktan bir tartuma
e uuk Ag a dengne almazd onu. Birya gireett'kten sonra , "has tr ,, yaptrr, kovard -iki laf
de. n. O zaman yen' evl' balaryla nereye k"oyun_
gidebilir'
kme sg nabl" rlerdi. Zaman gzdu" on
.
..
1
er
k
1 ayd, bahar olsayd eker giderlerd
' i buralt Yaz
ardan.
a ahara da, yaza da ok vard ...
un geldi, bu kukuyla yatp kalkamaz old
u Keto.
r umar, bir are arad. "Em'n oIma' m gerek
.teB
.
n:." ded. Aklnca lp biti. Kafasnda pla bu
.
.
nlar
duzdu.
Bir gn akamst kalkp giyindi Keto K
:orabn dizleme ekti. Boz abasn giydi. EIll:ndk:
YU
.. ? ee de n sopasyla
Cercis Aa'nn evine doru
du.
Lks lambasnn
Ag a yemek yiyorlard. nda Cercis .Aa ile Ku' u.. k
Keto:
. lun
.. z raz gel"yse
'am, ". de d. "Eger gon
.szden
bana
.
b'r gun z
" n. Palu'ya gidem
ge
lem
bi
r.
B
u
gece karam, yarn akama kalmaz dnerim
.
"
Ce
rcs Aga, ag zndak' lokmasn uzun uzun
'gd..
"Ula aam akam
ya gitmek de aklna ne
red:n geld? Palu gznPae lu'
mi gerildi?"
old
an
ge
ec
ek
zam
an

gecemden verem de. d aam. Birys

d..m
en
say
en
de ocamz yeni yeni
tut:nede . ama apka, srtm
ehtya go. rem dedimdi. .." a srtlk, evime biraz
"

ru

211

rmad. Onun yeri

Cercis Aa, bir sre sesini ka
u.
ne K k Aa yantlad Keto'ydedi
. . :'ad:m olun
:
,'
geldi
denk
eyi
n
"Aya
d nn ukkann ,
palu'yadr, gitmiken Seydal Efen
edec
r
ura. Bana bir ift kundura haz " ekt. Emanetne al, getir. Hadi yolun ak ola!..
Keto :
ya, cn. daha
"Sa olun aarn !" deyip kt. kt 'ya
gdp el
da karard. Bir ift kundura iin palu
k Aa'ya.. "Bna
mesi gerekti imdi. Hnland. KPalu
'ya gtmerr:
mus olu binamus! .." dedi. "Benim niye
gzlermi meer!.." Durup dururken . byle br
oyuna kalktm, diye kendine kzd Keto
kardar: aa
. Hava iyice kararmt. On adm
sa
nla
ann yzn seemezdin. Kara . ka:.o n
an
ortad
ran kukularn hzyla yrd Ketor gt.T rs yol
geerek ta ilerdeki allklara k.ad koyu
..
dan gizlice geri dnerek evine grd. Eva, alacnkd
tana yakndi. Eski koyun alndan bozm
vanl, uzunca tek gz bir yer damyd. aya n," ded.
"Kk Aa gelecek olursa korkm er
. e
Zeli'ye. "Renk verip belli etmeysi:w ?en
rsn.
olduumu ... Sorarsa, da palu'ya gttgm soyle
na
Grelim adamn niyeti ne? .. " Ve ykln' arkas
'
girip sakland Keto.
.. .
zaZeli, duvarn dibine sess. zce omeld: Her

manki gn basmadan fstan stndy: yce

: amba
e
!
.

elem
nn lo karanlnda yz pemb
dirgindi. Bu iin sonunun nereye varacagn kestremedii bir korku sarmt iini.
Lambann isi, kartal telei gibi duvar yukarya ,
doru karartmt. Duvarlarn yz yer yer atlam
yordu
svalarla kaplyd. Gbre, saman ve ot kokugz
yer
tek
n,
upuz
a
bozm
ieris i. Koyun alndan

212

damn bir ucunda Cercis Aa'nn iki kz balyd:

biri beyaz, biri siyah kzler...
Zaman getike Keto ykln ardnda huylan
maya balad. Palu'ya gidip gelmesi gerekliydi
ge
ce. Kk Aa'nn geleceinden emindi. Ama bu
ne za
man gelecekti? Kk Aa'nn zaman boldu, bol
ol
mayan kendisininkiydi. En fazla iki saat, bilemedin
saat bekleyebilirdi Kk Aa'y. Peki ya Kk
Aa imdi gelmez de, kendisi Palu'ya gittikten sonra,
sabaha kar gelirse? Kim bilir neler olurd zaman.
Keto bir an karsyla Kk Aa'nn arasnudao olabi
le
cekleri dnnce, fkesinden kan doranm gibi
oldu. Kzd kprd iinden. O kskanlk
ykln ardndan kararak Zeli'ye bard.la ban
"Sen de nedir yle yani? " dedi. "Nedir yle sz- .
lp dliriysan? "
Zeli srad. Ne yapacan bilmez, akn bir
yzle kocasna bakt.
"Nedem kurban?"
"Ne demek nedem? Nedir yle s-q.slenmi duriy
san? Kap ardnda gvey bekler'. gibi ? Kalk, dola !
Bir eyler et!.. San boz, yzn ;'kara
holanmaya senden. Anlasn istenmediini..et!." Adam
Zeli sesini karmad. Uulca kalkt yerinden.
San ban bozdu, datt, 'stndeki gn fstan
n soydu kard. Her zamanki giysileriydi oys.
rine eski bir fstan giydi. Elini ocan isine srerYe
ek
yzn gzn boyad Ora kadnlarnca bilinen bir
adetti bu. Kadn peine den erkekten holanmaz
sa onunla karlat zaman ya amur srerdi yz
ne ya da ocan isini, karasn. ..
Aradan ha;;vli zaman geti . Lamba ipil yan
n srdrd. Okzlerin ar ar gevi getiripilileri
du
yuldu.
213

leri geldi.
d, dardan ayak ses
Neden sonrayerin
kap de gl
y den frlad. DNlen
p vur. uldu . Zeli
dav. rana
l
rp grp vuran sank. Sas
.
de yur, egiydi gbir
es de ur, kek "
can bilemez halde kapya vard.
yavat.
"Kimdir?"
. . e sn
"A! Ben Kk Alea!"yk1n gersn
' r:,
Zeli korkulu gzler ya bakt. Kapy am
as n
kendisini izleyen Keinito'verdi Keto. Ykln arkaseliyle Zeli'ye iaret
na iyice sakland. . Kk Aa eh. nde br. n1a ' Zeli kapy at
dnlenm
inder: mindi. .:z ve
ri girdi. Rahatt, kend
iz , kur.u uzum dut kudinti. inde pestil,li'yceve ve
. "
rusu olan kn Zedi. "Diinrde .elence edersn!
"Senindir!" de
k:
Aa'dan kararak, ne
Zeli yzn Kk Am
u. a K , Aa yaTit. reybr
alp bir kenara koydde
en
yur otur, ded.
"ho geldin" dedi, ne ve"bu
K"
uu
einden korktu. " k
sesinin kendisini eletutturec
ndini.
Aa' dan uzak, aral sre Zekeli'y
e bakt. Bak duyguKk Aa bir
lu , yumuakt.
? Minder dek yok
"Hani buyur demek yok. mu
jem ..
mu ? Sana konuk geLmU yla
zn rleek kpdaZeli neeinin ucu ayald
braz
mad yerinden. Kkra:A rmad. Ierde .
daha dolandktan son ersiz deksiz de otururam sen yok. Mind
;nn "Zeviya
'ne '. " ded'. "Yeter ki seni grem , sana yakn
. b'raz'..."
. bo' . : . vard. Zel. ,nn
olam
ses
br
ak
sc
,
Okayc, iten
. armad. .. .. ..
yanm yzn fark ett i karara
a, zift etsen mumkunu
" Sen deil yzn
.

? "

214

yoktur. Bolanmam, gnl drmem sana ...

Gel hele, bana yakn ol biraz!.."
Zeli yerinden kprdamaynca ona doru birka
adm att Kk Aa. Zeli utanga, rkek, yalvaran
baklaryla geri geri ekilerek lambal duvara srt
n dayad. Elleriyle yzn kapad. Kk Aa'nn
hala stne doru geldiini grnce yalvard.
"Dur hele!" dedi. "Dur hele!.. Acelen nedir? Na
sl olsa gece nmzde. Dur hele!.." Ve sonra "pf"
deyip sndrd lambay.
Lambann snmesiyle birlikte Keto ykln
ardndan frlad. Elindeki keskin, trlkl ba ba
yla Kk Aa'ya arkadan saldrd. Bir eliyle de s
kca sarp rtt Kk Aa'nn azn. Vurdu, vurdu,
vurdu ... Belki on, belki yirmi. .. Karanlkta az sonra
fkeli, soluyan sesi duyuldu Keto'nun.
"Yak lambay Zeli!.."
Zeli lambann yanndan ayrlm deildi zaten.
Lamba yand . Ve lambann lgn nda Kk
Aa'y yerde can ekiirken grd. Simsiyah pek
mez gibi akan kann da ... Bouk bir lk att Zeli.
yzn duvara gmd.
. Korkusundan
Keto, elinde kanl keskin bayla ierde bir-iki
dnd. Az soluktan tam, gs bir inip bir kal
kyordu. Zeli'nin korktuunu grnce sylendi.
"Bir namus kirini ldrdm diye korkun niye
dir? Marabayz, yoksuluz diye bizim namusumuz el
ma deil ki elden ele verile. Korkma ZelL."
Zeli ynn dnmeden:
"Ne bilem kurban!" dedi. "Kan tutmutur herhal
benL."
Keto ba ban bir kenara koyarak dnme
ye balad. Zaman gelmi geiyordu. Acelesi vard.
Yoksa yarnn gnnde beklenmedik durumlar i

215

kabilir, kukular ekebilirdi stne. ly de byle

ortada brakp gidemezdi Palu'ya. Bir an ly ne
yapacana dair en ufak dnce gelmedi aklna.
Be-on dakika ncesine kadar Kk Aa'y ldreceini dnmemiti ki hi. Dnseydi nereye g
meceini de bilirdi.
Acaba ly bir uvala koysa da darda uygun
bir yere gmse miydi? Gece karanlnda kan dam
lar, izi kalabilirdi. Kazmann ucu karanlkta taa de
er, ses olur ve sese gelen olurdu. Murat'a atsa iki gn
sonra l ier davul gibi vururdu suyun yzne.
Keto bunlar dnrken gz birden kzlere
iliti. Hzlnd. Beyaz kz' ipinden zp ekerek
dier kzn yanna balad.
"Ver kazmay Zelil " dedi. "abuk ver kazmayla
krei ! . . "
Zeli yzn duvardan ald. Kapnn arkasna da
yal duran kazmayla kre i kocasna uzatt. Hala
lden korkuyor, gznn ucuyla bile olsun ona ba
kamyordu Zeli.
Keto'nun acelesi vard. Kazmay alr almaz top
ra kazmaya balad. Ancak bir-iki vurmadan sonra
brakt. Sol avucunda dayanlmaz, derin bir sz duy
du. Bir kaygan slaklk . . . Sol elini lambann na
tuttuundan avu iinin bir cierden farksz, para
lanm olduunu grd. Sert nasrl avu ii etleri
di di, kabuk kabuk kalkm kanyordu. Anmsad
hemen, azn kapatrken Kk Aa'nn elini sr
dn. Donunun ban zd. Avucuna ydrp
iedi. ernek, kanayan taze yaraya iyi gelirdi. Men
dilini kararak skca sard yaray. Kazmay eline
ald tekrar. Beyaz kz'n yatan kazmaya devam
etti. Bir rgatt, bir toprak insanyd o. Alkn elle
rinde kazma oyuncak gibi bir indi bir kalkt. Toprak,
216

sralt olunca gbreli, ya ve

yumuakt . nen kaz
may derinine derinine alyord
u. Keto abuk abuk
krekledi sonra. Acelesi var
d nk. Bir an nce
Palu'ya gitm eli, Kk Aa'n
n kundurasn alp ya
nna getirmeliydi.
etos alrken, Zeli bir k eye
ekilm i, sinmi
. .
t yc e. Okzler de gariptiler
biraz. Yem yemeyi, ge
vi getirmeyi unutmul ar, bur
unlar oday dolduran
kan kokusunu alm , tedirgi
n rkek gzlerle gecede
olanlara bakyorlard.
Keto yeterince derinlie ula
nca kazmayla k
rei brakt. ukurun iinden
frl ad. Kk Aa'y
bac aklarndan tutarak srye
srye ukurun iine
yzkoyun devirdi. Toprak
lamaya balad stn
sonra. Yerdeki kan izlerini dem
ir krein keskin ya
ntyla kaz d. Kk Aa'nn
Zeli'ye getirdii yiye
cek knn da alp att top
ran iine. Krekledi
inedi. Kabargn duran top
ran stnde bir sre
tepiI?:di. Tabanyla iyice dv
p bastrd topra. Be
yaz Okz'n dklanyla ot
ve saman
stne yayd. Artk esk isinden farkartklarn da
szd Beyaz
Okz'n yata im di.
:
.
Beyaz kz' ipinden zere
k eski yerine bala
d. Hayvan bir eyler sezinl
emi gibi yatann top
.
ran yadrgad ilkin. Topra
koklad. n ayakla
ryl a bir-iki deindi. Gvdesin
i de yana alarak biI- s
re basmak istemedi eski yata
nn stne. Keto Be
az kz'n sarsn, srtn okad, deviyiv
rdi.
Onn bolca yemledi. Beyaz
kz nne atl anlar
yemeye balaynca Keto rah
atlad.
stnn bann tozunu ' top
ran silkti. Kana
yan elinin mendilini alp att
ocaa. Eline bir baka
aput sard. Kpkrmz kan
iinde kalan kazma ile
krein sapn svazlaya sv
azlaya suyla ykad.

217

Keto gitmeye hazrd imdi . Zeli'nin yanna vard.

''Artk Palu'ya gitmem gerek benim Zeli," dedi.
"Hemen yola kam ki kukuyu ekmeyek stmze.
Yarna dnerim. Senin l cihetine he korkun olma-
ya. . . ek yorgann bana, uyumana bak. Gece dedi
inin mr ksadr ve de abuk geer. Korkma! . . "
Darda zaman gecenin bir tam yarsyd. Gece
az hafif bir de rzgar kmt. ok aalarda ka
ranla gmlm Murat suyunun uultusu duyulu
yordu. Rzgar, terleyen alnna iyi geldi Keto'nun.
Onu kendine getirdi. Sonra da bilinmez karanlkla
ra doru kaarcasna YrQ.d.
* * *

Ertesi gn Palu'dan kyne dnerken Keto'nun

admlar isteksizdi. Yorgunluktan deil, korkusun
dand. Bir gecede olan olmu, Kk Aa'y ldr
m, sonra da evinin iine, Beyaz kz'n karnnn
altna gmmt. Cercis Aa, kardeinin bana ge
lenleri . renmi miydi acaba? renmi se ne yap
mt? Ya Zeli ne haldeydi? Geceyi bir lyle tek ba
na nasl geirmiti? Korkusundan barp da olan
biteni tm kulaklara yayn etmise? Belki de kyl
ler elleri sopal Keto'nun yolunu gzlyorlard imdi.
Damnn alt st hncahn insan doluydu belki de.
Kye gitmese miydi yoksa? Gitmese de baka dala
ra m vursayd ynn? Bu dncesinden rkt.
Olmazd ki. Zeli vard orada. Ne yapmsa onun iin
yapmt. Zeli dnyasyd nun. Malyd, her eyiydi.
Gnbatmyd. Keto bu ; dnceler, korkular iin
de kye ulat. Tepeden bakt. Ne eli sopal kyller
grd, ne, de lk la alaan kadnlar. Her ey
bir gn ncesi
gibiydi. Dam bacalarndan tek tk

dumanar kyordu. Rahatlad Keto. Tepeden koar

casna nerek damna urad ilkin.
Kap:y atnda. Zeli'nin alaya alaya boynuna
sarlacagn umdu. Ierisi
karanlkt oysa. Ev terk
edilmiesine bombotu. Korkuya kapld birden .
Acaba bir tuzak m hazrlamlard kendine?
Ksk bir sesle:
"Zelii?" diye seslendi.
Yant gelmeyince panie kapld birden . Ve sessiz
ce ,gidip lambay yakt. Zeli'yi ykln dibinde ses
sizce oturur grnce, koup onun boynuna sarld.
"Zeli kurban!" dedi. "Nedir karanlkta otuiysan
byle?"
Zeli'nin yznde can kalmamt, yorgundu. Lam
bann na elini siper etti.
. korkiyam!
"Korki
yam. ded. " avktan, ktan
..
Beyaz Okz'den korkiyam!.."
"Korkma! ir kzden bir insana ne gelir?" di
yrek Beyaz Okz'n altnn tQpran Keto yle
br yoklad. Yoktu bir ey. Tekrar Zeli'ye dnd.
"Korkma Zeli!" dedi. "Sabr gerek, sabr!.. imdilik
s nden istediim tek budur... Bahar ucunu gster
sn, hemen gideceiz.buralardan. Sabr Zeli!.."
Sonra da koltuunda Kk Aa'nn smarlad
kunduralarla Cercis Aa'nn evine doru yrd.
i"

* * *

Kk Aa'nn kayboluunu kyde ilkin kimse

frk tmi. Kk Aa sessiz, iine kapank biriy
d. Kim blr aklna esmi de hangi kyde, hangi ar
kadann yanna ekmi gitmiti. lk gnler Cercis
Aa da sormad. Kardeinin ara sra evre kylere
gitmesine alknd o.
219

218

Ancak aradan birka gn geip de Kk Aa'

karma
dan bir ses kmaynca, Cercis Aa'nn akl ak
ya balad. Telaland. Haberciler karar tevre
kylere sordurdu. Yoktu. Admn bile atmam evre kylere.
Cercis Aa'nn akl daha da kart. Sylenmeye
balad.
"Yahu, koskoca adam bir bana nereye gider de,
orta yerde birdenbire kaybolur? Bir dne, bK :;i
ana devetli olsa bundan benim de haberim olur. Us
telik kardeimin atyla bayramlk esvaplar bura
da. O zaman bu uyarakllm nerelere gider? On bir
pusuya, bir kaza kurununa denk dt dese:n . ol
maz. nk bir sranmz, dalamz yok bzm.
Dmanmz yok. O zaman bu nasl yititir? Bu na
sl birdenbire ortadan kaybolutur, armam... "
Kk Aa'nn gidebilecei en uzak yerlere de
ler yolladysa da bir sonu alamad. Koskoca
. haberci
adam bir lokma ekmek 'olmu, yenilmi yutulmutu
sanki. Cercis Aa, merakndan ii iini yedi. Yeme
den imeden kesildi. Marabalarn tmn seferber
ederek Kk Aa'y aramaya kard .
Bylece gnler geti aradan. Yirmi gn, yirmi
be gn ve daha da fazla ... Kk Aa'dan bir haber
kmaynca Cercis Aa aresizlikten hlara, bak
clara bavurdu. hlar, sofralarda ar yemekler y
yerek, Kk Aa'y dlerinde grebilmek iin de
rin uykulara yattlar. Kzgn tavada kurun eriterek
bazen suya, bazen de kuma dktler. kan ekille
re bakarak anlamlar uydurup sylediler. Kyllerse
gece gndz Kk Aa'y aramay srdrdler.
Yoktu Kk Aa. Nasl ki doan sabahlar bir umu
dun balangc olduysa batan akamlar da o umu
dun k, sn oldu Cercis Aa iin.
220

Bu arada yakn evre kylerden dost, tandk ne

kadar insan varsa basalna gelmeye baladlar.
Cercis Aa onlara ne diyeceini ard. Daha henz
l m, sa m olduu bile belirsiz birinin basal
m olurdu?
Uzun uzun iini dkt gelen konuklarna Cercis
Aa.
"Dirisinden vazgemiim, lsn grem yeter
kardalar. lsnden de vazgemiim, bir parasn
grem gene yeter. Nasl olsa sonumuz lm derim.
On yl, yirmi yl sonra gelecek olan lmn yolu
dm, arm da acele etmi, imdi gem:i de
rim. Derim de kendi kendime teselli bulurum. Ama
gel gr ki kardeimin en ufak bir izi, bir paras yok
tur. Parasn bulsam uraya gmer de soranlara, '
te kardeimin mezar,' derim. Yeri belli olur hi ol
mazsa. Ama gel gr ki onu bile demeye dilim varm
yor. Ona bile ansm yoktur. Ey imdi l m, sa m
olduu bile belirsiz birinin mezar da olmaz, mevld
de. ValIahi armam ok, armam kardalar..."
Haftalar getike aramalarda bir sra, bir dzen
de kalmad. Herkes bildiine arar oldu. Kimi mara
balar aalarnn acsn hafifletebilmek, biraz da g
zne girebilmek iin en olmadk ykler uydurma
ya baladlar.
"Dn gece Kk Aa'y ryam alm iine... Su
yu bol, yeili bol bir bahede oturmu eleniyordu.
Beni grnce sevindi. Dedi ki, yaknda aranzdaym.
Dneceim."
"Ya . sen onu deyisen. Ben te gn essahn gr
mem Kk Aa'nn. Baktm, atlanm salna sa
. lna geliy. 'Aam! Aarn!..' dedim, bir kouda yoluna
vardm. Vardm ama bir de baktm ki Kk Aarna
benzeyen bir kara yabancL .. "
221

Aramalar srerken Kk Aa'nn kyn iinde

olduu, bir maraba tarafndan ldrlm olabilece
i kukusu kimsenin en ufak aklndan gemedi.
nk Kk Aa'ya kyde kim dmanlk besle
yebilirdi. Bu yzden uzaklarda, ok uzaklarda aran
d Kk Aa; Daha da aranacaa benzerdi. Ve bu
hamur daha ok su kaldnrd...

lanyla,
geceden sonra Zeli deiti. Davran
n, d
Dalg
.
baklanyla tuhaflat. Bir garipkoldu
Aa'y aramaya
nceli... Keto, sabah akam K hep
evde yalnz
Zeli
n
kan marabalara katlrke
.
eydi Zorunlu ol
kald. Ar kukular, korkular iindKula
en ufak bir
madka kmad evinden dar. rda da
tan
seste, bir duyguda n n tt. Da gndznaray
p
Kk Aa'ya kestii, herkesin gece
dan
adn
esin
da bulamad ar sr ondayd. Herk
Aa ondayd.
k
K

yakt
ar
sz ettii, adna atl
z'n karn
k
z
Hem de kendi evinin iinde, Beya istedii
gizi,
nn altnda... Herkesin renmek syleyembireme
bir insann iinde tutmas, bilip de den korkuyorsi,
tamas ne zor bir Yk... Zeli evinmezarla sabah
du. Ev dediin bir ;nezard imdi. O
.akam yan yanayd Zeli.
tu,
Keto, dtan emin grnse de ii altst olmu
l
dei
u
vurm
a
. tedirgindi ok. Ama iinin alas dn
z
Beya
nin
di henz. Onun korkusu Zeli'deydi. Zeli'
mediini
kz'den korktuunu, ona elini bile sre
tirmek
dei
i
Evin
ldi.
biliyordu. Zeli'nin hali hal dyi
kac
istese hem zamam deildi, hem nereyem oturtakt?
urdu
Kyde bo ev olsa byle koyun alndasnd? Ya kend
i
brak
onu Cercis Aa. Bir de evi kime
o

222

yerine girip yerleecek olan marabalardan biri k

zn altnn topran krrken, o yumuaklktan
.
kukulanrsa? Topra kazmaya kalkarsa? .
Alp balann gitseler, herkesin harl hanI K
k Aa'y arad bir zamanda ortadan kaybolmala
r fazla kuku ekerdi. Ortaln durulmasn bekle
yeklerdi aresiz. Keto'nun bu durumda yapabile
ceg tek ey Zeli'ydi. Zeli'yi evinde yalnz brakma
malyd. Bir de sabrl olmalydlar.
O geceden beri ynn Beyaz kz'e dnem ez
oldu .eli. O geceden beri elini ona sremez olclu. Be
yaz Okz'n s .bah akam bakmn Keto yapmaya
. balad. Beya. Okz'den korkuyordu Zeli. d patl
yor.du. Beyaz Okz'n baklar ona rkn, bir tuhaf
gelyor. Kukulu, canl, parlak baklaryla ac eken,
yalvaran, soru dolu bir insann baklanndan farksz
d. ynn. ne zaman dnse Beyaz kz oradayd.
Br Beyaz Okz
m? Evinde ne varsa canlanm, k
pr .r . oa bakyordu. Zeli'ye bir eyler diyorlard.
Zel nn o sylenen seslerle doluydu imdi.
''Ah korkiyem korkiyem!.. Herhal vicdanmdr
kalkm nme durur. Gama kesm vicdanm ...
Kke dilim lal olayd. Keke dilim gevemeyeydi,
enme demeyeydim. Ah vicdanm vicdanm!.."
Kim geceler Kk Aa'y ryasnda gryor
.
Zel. Evnder: kurtulmak istese, ksa danya, d
arda herkesn az yaynda, avazda. Her yan at
yak kadnlarla dolu. Tm azlar Kk Aa'ya
kesm, onu syler. Suya, alya gitse bu kez de K
k Aa'nn g.lgesi, hayali karsnda ayaklanm
onu seyreder. Alaan kadnlann arasna kanam
yor. Oala oturup birlikte alayamyor, konuam
yor. Sesnn, baklannn kendisini ele vereceinden
korkuyor. Zaten birisi soru sorsa, banverse her ey
223

a
tepeden trnaa Kk A
dilinin ucunda, gvdese iday
anamayp boaltacak heile dolu dolu. Ykn
men...
de kal sa b.u kez
Evinden kmasa, hep evinaniin
t
at yak kadnlarn kku.
de darda toplanm aa
olm
da

ya
kaybolmu
lerini ekecek . Kyn taysken
, Zeli neden gd. er de
at
ken herkesin az
ldr. A eriyern !.." de
evide oturur? "Karnm yk
de canl cansz ne
se, evinde kalsa, bu kezbakdear.evin
Zeli' den he.sap sorar.
varsa ayaklanm ona gidiIerin
de br d:lor
Zeli gnlerdir bu geli kyor. iin
n. g. g du
bir kyor, bir dalyor bir gerekmazgb
yor.
m gib i, bazen .?e d mu ? O her gecgo
e yataklarAh o Beyaz Okz yok
inleyen, cam g.bi parlayan
nn az tesinde soluuyla bak
Beyaz Ok ... Hele
gzleriyle insana ac ac la an
koklayp trr:gYla d
arada bir topran burnuyr kom
uyor Zel d . e,n
inmesi yok mu? Can ciek Aa
, Beyaz Okz. un
korkulara salyor onu. K dz Zeli'ye
bakar gb.
donuna girmi de gece gn , gn gn kar
arr. lar
''Ah iim bakra kes mi
an baksam Beyaz Okz
iler iime aclar... Ne zamyan
an yal. o. ? ?a
karmda. Yerdamnda solu e, bak
saplarur. Okuz uz
klar perran perran yreim
. Her bak me
ken bile baklaryla iime lafanatar
rram. Kafamn
konan bir bayku . Yegan yegarumbavicd
anm ...
bur, larndan ten o. Ah vicdde Kk Aa
ufack
Bir gn bohasnn iin a alp bak'nn

akt

aynasn buldu. Aynay avucun

.
Aga
uk
k kara sal Ku
kendini grd Zeli. Kvrcay
nn .st.e b s
y grd. Dayanamad, ayn kas
Zel. Gozlrn
trarak yzkoyun kapand kali
gzkapakla.n n
yumdu. Bu kez de ayn hayaliyum
de grd. Gzlerini asa da, sa da Kuuk Aga

"

224

nn hayali onu brakp da telere gitmedi. Yrei ca

yr cayr yanan bir alaft Zeli'nin.
"O duvarlar yer bitirir beni . O duvarlar yer biti
rir. Nere baksam baklarm hayaletler, glgeler re
tir. Hayaletler atacam admlardan ok. Beni onlar
alrlar. Beni ona sylerler. O zaman admm ata
mam. aklr katram. Ayaktaysam oturamam, otu
ruyorsam kalkarnam. Gzm ne grmse senden .
Kulam ne duymusa senden. ParmakIarm yetim
yetim oynamaz. Ah belamn sahibi, ah canm ... Be
yaz kz'e baksam tylerim parmak parmak kaba
rr. Kalbirn pare pare doranr. Hayallerin okunmu
ayetler gibi iimde. Durduum yer tutar beni. Beyaz
kz tutar beni. Azm aamam, kimselere bir ey
diyernem. im mezar ahalisine dnm susar. Ah
ahna yetemedim, ah ahna!.."
Keto, btn gn Kk Aa'y arayan marabala
rn iinde. Ama akl Zeli'den yana gidiyor. O gece
den beri Zeli anlalmaz garip bir duyguda. Sabah
akam Kk Aa'nn mezaryla ba baa Zeli. Zeli'
nin eli bir ie varmyor. Akam olunca oca yakp
yemek piirmiyor. brikle sular dqkp Keto'nun
ayaklarn ykamyor. Zeli karanla snm, ka
ranlkta oturuyor. Zeli' den yana iinde kederler var,
bilinmezler var Keto'nun. Zeli'ye gvenemiyor. Va
ramyor stne. Varr da azck sktrrsa dayana
mayp baracandan korkuyor karsnn. Zaten bir
konuyu iki kii bilirse, eni konu o konunun -dyula
can biliyor. Kyde bir tand, gvendii aile de
yok ki Zeli'yi yanlarna braksn. Zeli'yi kollamak,
evinde yalnz bana brakmamak en iyisi. Bu yz
den zamanl zamansz kp geliyor evine Keto. Her
geliinde yiyecekler getiriyor. Drt koldan yalvar
yor Zeli'ye.
Az inde Dil Gibi-Ac Duman

225/15

...

"Zelican! Sabr biraz! " diyor. "Her bir eyin ba

,
saor ,. .. Bahar gelsin, inan uzak yollar bizim olacak.
Gideceiz. Sabr Zeli! Senden istediim tek ey o:
Sabr! ..'"
Zeli yant vermiyor. Zeli'nin ii trl trl ses..
lerde.
.
"Gnlm feryat dolu. im barr. Iim toz olur
savrulur. Ba sonu yok bir YOldayam Kabiri
:.
adm temde. Ne zaman baksam Beyaz Okz stn
de. nsanlm ekilir. im varr avaza. Am .dT
Dilim laL. Orta yerde yalnzam . . . Ah m . . .
suskun.
.
Keto bir gn Murat'tan balk tuttu. Bir daln atalna asarak Zeli'ye getirdi.
.
''Al Zeli! " dedi. "unu akama yn et de, yyek
az tadyla . . . "
Keto akama evine dndnde b koYdug
yerde el srlmemi, atalnda buldu. Inden Zel
ye kzd ya, stne varamad fazla.
.
Br baka gn Cereis Aa, hlarn steg uzerne
tuttu bir kurban kestirdi. Kurban etini yoksula, ma
rabaya dattrd. Bir para da Keto'ya verdi. Keto
kurban etini Zeli'ye getirdi. len styd. Damn
pencereye benzeyen oyuuna eti koyarak:
.
.
"Al Zelican! " dedi. ''Al kurban! . . Sana et getrm
em. Bunu bari ziyan etme de akama yn edip yi
yelim . . . Dnme fazla kurbancan! Dnmek akla
fikre zarardr bazen. Sabret! Bahar bir gelsin . . . "
Akam eve dndnde eti damn o unda el
.
srlmemi grnce Keto'nun akl yce kart.
Yaklap Zeli'nin elinden tuttu. Elleri yaamyordu.
:
Buz gibiydi.
.
.
"Nedir bu hallerin kurban? " dedi. "Bu senn du
rumun inan caneier komuyor bende. Yoksa hasta
miS an ? Hastaysan derman ila getireni. sana. . . "
_

_ .

226

..

Zeli yant vermedi. Keto da stelemedi fazla.

Karn at. Kalkp oca yakt. Bayla eti kesti tuz
lad. Kzaran kzn stne atp piirdi. Keto, sofray
ap yedi. Zeli'ye de bir eyler yemesini sylediyse
de, Zeli sofraya bile yanamad.
"Ruhumu srmem ruhuna. Ruhumu ... Ruhum
geri gelmez . im tuhaflar yaar. Bam bolukta
sallanr. Dermanlar kar etmez. Dm sessiz. im
avaz. Keke dilim lal olayd. Keke o gece gelmeyey
din. Geldiinde baraydm. Soluum yetmeye de
eierim kuruyayd. Lambay sndrmeyeydim, ah
ahzarlar alm iimi, ahzarlar... Glgeleri sabah
akam ierirnde gllenir. . . Her zaman iim tuhaflar
yaar. Ruhumu srmem ruhuna, ruhumu ... "
Keto sofray drp bkt, kaldrd. Zeli'ye ya
nat.
"Zelkan! " dedi . . "De konu! Yoksa Hurig'de ana
y babay 'm zlemisen? Her ne haldeysen konu
da duyam sesini kurban? "
Zeli bir yabancdan farkszd. Gene yantlamad
kocasn. Keto yalvarrcasna sordu.
"Bak bu hallerimiz hal deiL BHirem. Ama ko
nuak! Neden byle dilin susmu da, yn:q kesik
bana ? Nedir iini basan glge kurban?"
"Hicabm bir kzden utanr etmi beni. Hica
bm kement olmu boynumu skar. Khne dilim ca
hallk etmi ele vermi seni. Keke dilim lal olayd.
Keke baraydm. Ah ne are ki dnen deirmenler
bir daha dnmez geri. nen un tane olmaz. Ah bir
ahna yeteydim, ah! .."
Keto, Zeli' den yant alamaynca iine dt
durumdan bin piman:
' ,ulan aaah!" diye sylendi. "Bir sevda uruna
bamza ne haller geldi, bir sevda uruna! . ."
227

o gece Keto'nun gzne uyku girmedi. Zeli'nin

bu anlalmaz garip halini ,dnd hep. Sabah er

kenden evinden kt. Kk Aa'y aramaya kan
maraba kmesine katld gene.
Aramadan sonra akam eve dnnce Zeli'yi ge
ne ayn yerde, ykln dibinde kara kara dnr
ken buldu. Zeli'nin dizinip dibine oturdu. Yumuak
bir dille yalvard:
"Zelican! nan geceleri uykularm benden uzak
lam . Seni dnmem hep. Nere baksam aklm
fikrim sende. u hallerimize zlmeyem mi sany
san ? Ne yapmsam senin iin yapmam Zeli. Se
nin uruna" senin yoluna aay feda etmiem. y
leyse nedir yzn eri bana kar? Nedir iinin riva
yetleri? Konu da anlayam ha, anlayam meramn
nedir?"
Zeli bir uvala konulup da s\lya atlmaya raz ses
vermeyince. Keto, Zeli'nin elini tutup sarsmak iste
di. Zeli kard hemen.
"Yakn olma banaa!" diye bard. . "Sen sen ol,
sakn yakn olma bana."
Tannmazd, yaband sesi. Hurig'den kard
zaman bile Zeli byle barmam, sinirlenmemiti
Keto'ya.
"Ula niye ki? Sebebin nedir Zeli? Nedir benden
istediin? Ben ister miydim bu iin sonunun byle
olmasn ha? ster miydim sanysan? Byle olaca
n bileydim, seninle gelip de snr mydm burala
ra? Aa dedik, aalk dedik soktuk bamz u bela
nn atalna. Grdn ite, sen kendin gzlerinle gr
dn. Ben Palu'ya gidince ':evime urad pezevenk.
Grdn ... Ne yapaydm yal1i? De syle, ne yapay
dm ? kp gitmeli miydim? Sabaha kadar stn
den mi geeydi Kk Aa? .. "
228

Zeli dinliyor muydu, belirsizdi . ok deil, bir ay

ncesine kadar kocasnn dilinin dnne gre ko
nuan Zeli'de imdi en ufak ses yoktu.
Keto biraz soluklandktan sonra tekrar sokuldu.
"Sana derim kurban Zeli? Elini dilini esirgeme
benden! Konu ! Bir sz de! De ki, sebebim, rivaye
tim bu ! Anlayam o zaman bu susuundaki niyetler
kime? Anlayam iini basan glgenin asl nedir? Ne
dir aramza giren kara?"
Ufack bir dncenin ak yoktu Zeli'nin y
znde. Arada bir kirpikIeri de oynamasa yaadna
;.
bin tank isterdi.
Keto kendini tutamad. Sinirliydi.
"Zeliii! " diye bard. "Ula bu susmay sana kim
koydu? Yoksa bana da m taze gelinlik edip susiy
san? De konu ha? Konu ! Yoksa dayan acsn bil
mez misen?"
Zeli gene yant vermeyince bir tokat att Zeli'ye.
"Yoksa bu bedende bana muhta deil misen?"
Tokata ramen ses yoktu Zeli'de. Yaamyordu
sanki. Tokatn yeliyle savrulan salar yzne yapm kalmt Zeli'nin.
.
Keto, Zeli'yi omuzlarndan tutarak sarst. Bir to
kat, bir tokat daha att.
"Konu ! " diye bard. "Konu ! Yoksa yreinin
yolunu bulan biri mi var? "
Zeli incecik bir seste alamaya balad.
"Bana cebir yapma!" dedi. "Bana sorgu suval et
me! Bu bedende benden bir ey umutlarna! "
"ill a ne cebiri? Erinem ben senin erin? Dma
nn deilem?"
"Bana cebir yapma! Bu durumda senden bana
tek iyilik, sorgu suval edip edip de korkuyu yrei
me srme benim! Srme! .."
"illa ne korkusu? Neler deyisen sen?"
229

sertlemi
Zeli' den daha ses kmad. Baklarkar
koyu
bir
e
ti. Kendi iine kapanm , d sert
tayd Zeli'nin .
Keto bard:
"Soruma cevap ver Zeli," dedi. "Deminden beri
am, elin
bakiyem, gzn bana yabanc. Elini tutuy
gnln bir
souk bana kar. Gnlne sesleniyem,yere
bakar?
hep
in
gzler
garip olmu. Nedir byle
?"
Yoksa kalbine inen ben deil miyem
Zeli kapanmt iyiden iyi iine. Ses vermedi.
den
Ama yzndeki tere, skntya bakarsan, demin
.
insan

beri konuann Zeli olduunu sanrd

fkeyle yerinden frlayp kalkt Keto. Sinirle
n
nince ok evik hareket ediyordu. Her eye belalado
ierde
sinirli
m , her eye ters bir yzle sinirli
land. Sonra darya kt. Karanlkta bir bana
i a
vurdu gitti. Gz ap kapayneaya kadar kendinsonra
Az
.
d
tu.
llklarda buldu. Hava da souk
geri dnd. Evine girdi. Bakt, Zeli yer yatannr
ucuna dvermi , devrilmi gibi yatmt. Uyuyo
muydu, belirsizdi. Keto lambay sndrd. Soyun
du, girdi, upuzun yatt yatann iine. Ellerini bai
nn altna ald. ok yorgun olmasna karn gzler
uyku tutmuyordu. Uykusunu, yorgunluunu aana
derin dnceler vard iinde. Olan biteni aklnd.
toplayarak bir daha en batan dnmeye balad
Acaba Zeli, Kk Aa'nn lmne neden bu denli
zlmt? Zeli ile Kk Aa arasnda fazladan
bir eyler mi olmutu? Kendisinin bile bilemedii,e
farkna varamad, Zeli'nin de kendisine syley
medii. .. lk kez kukulanmaya balad Zeli'den. Ni
ye olmasnd. Zaten bir iin ucunda kadn, kadnlk
varsa her bir ey olurdu. Bouna dememilerdi u
dnyada eye gven olmaz diye: Suy, atee, ka230

dna . : Bu lnn nerede ne yapacan kimse bile

mezd. Bakarsn su boar, ate yakard. Kadn da . ..
Bu kuklarn, tedirginliklerin iine bir batp bir
kt Keto. Br uyand, bir dald. Her trl dnce
hr :rl kuku bu uykusuyla uyankl arasnd
brb:e. kart, akp gitti. Hangisini ryasnda,
hangsn uyankken grd, bir trl iin iinden
kamad. Yorgundu ok. Daha bir gn ncesinden de
uykusuzdu. Bir ara yrei tuttu. Derin bir uykuya
dald.
Ardan ne kadar zaman geti. Bir saat mi, iki
saat m, yoksa daha m fazla, bilinmez. Keto'nun kua:a. nni sesler geldi. ok ince, ata benzeyen,
?l l soylenen, br uzayan, bir ksalan ninni sesle
r. Uykusunda, ar bir dn iindeymi gibi, ya da
uyankm da gerekmi gibi... Kula bir sre o ses
l:l oyaland Keto'nun. indeki kukularn bir tr
. vurmas, sese ata dnmesi miydi bilmi
duune
yordu . Ya da gerek olan bir sesti de, dne mi vur
mutu, hangisi?
Gzlerini birden at Keto. Uyand, kendine gel
.d. Uyan
d ya sesler kesilmi deildi. Ryasna vu
ran sesler hafl yayordu. Vard, d deildi kula
a gelen!e. Ve sesler ok yaknndan bir yerden ge
lY d . Iyce aran Keto iki yanna baknd. Eliyle
yoklad. Yoktu Zeli. Ykln di
Z.el nn yatagn
bnde de y.ktu. Bu kez sesin geldii yeri arad. Ses
ler eyaz . kz'n olduu yerden geliyordu. Keto
. .
rulup oturdu . Goz
1ern
yatagnn
nde
usulca
dog
. . oturup baknca, gecenin lo karanlnda
yce
e!az . Okz'n ayna gibi parlayan gzlerini grd
ln. Sonra
da kars Zeli'yi .. , Bir aydan daha fazla
br zamandan beri Beyaz kz'e elini bile srerne
yen, bakmn yapamayan, korkusundan yaklaama23 1

onu
yan Zeli, imdi Beyaz kz'n boynuna sarlm
gibi
avlu
n
kz'
seviyor, pyor, elleriyle Beyaz
veri
deviyi
sarkm geni tavl gerdann, ene altn

yor, o arada ok ac, ok ince, ie ileyen, ata benze

e
yen hazin bir ninni sylyordu. Zeli, Beyaz kz'
ses
i
byles
e
kz's
at yakyordu. Alyordu. Beyaz
siz, duyarl bir okanta greviymi gibi gzlerini
derin bir hazda yummu, az yar ak tatl bir devi
nite, gevi getiriyor, boynunu ileriye doru uzatarak
bu tatl okana katlyordu .
"Ruhumu srmem sana. Seni iime manzara
yap!ll am. imin seyri sana dnm. Yreimin
t senden yana. Ah gk altnda olaydk, el ele ve
reydik da bayr gezeydik. Bam za ak bulutlar ko
nayd. Kular kanat rpa rpa uayd. Ruhumu sr
me m sana. Ruhumu . . .
Keto gzlerine inanamad. arm , lgn, dayanlmaz bir fkede yerinden frlad. Elindeki kes
kin, trtkl ba bayla Beyaz kz' e saldrd.

OS MAN AH N

Krmz Yel-Acenta Mirza

-

tO

; ;;

232

Tr kcl nn usta isimlerinden Osman

ahn, lk kitab Krmz Ye!'i bundan otuz be yl
z'\l
o ce yaynla mt . Yaynla nd yllarda byk ilACENTA M
RZA
gyle karla nan, iindek i btn ykle r nerede y""-<>n,,l,,,, ,
: e t k tek fil e alnan, yabanc dillere evrile n bu
oy ku.ler edebyatmz n klasikle ri arasna oktan
grm . durum da . Krmz Ye!'i izleyen Acenta Mir
za da oyle . Atf Y lmaz, Yavuz Turg ul g ibi usta y
.
n :tmenle rn el nd Adak, Kibar Feyzo, Zrt
. fl mlere dne
Af!a adlary la kult
n ykle ri y
k d otuz be yln doldura n usta yazarr';' zn
.
butu n yaptla r erevesinde bir araya getiriyo ruz. Anado lu'da yaana n kesk'n, acm sz y a
.
cadel esini, bir yan yla halk hikaye lerinin b'
y a agda oy u
n u. n zengin likleriy le anlatan Krmz Yel-Ac nt
a, osman ahn ;i
derl. toplu okuma ya balam ak iin iyi bir frsat.

"

.,.u.
2-< '[\!.Il<

OSMAN AHN

OS MAN AH N

"Yaar Kemal romanc lnn temel kayna , te

mel lkesi Torosla rla ukurova'dr. Sylenc elere,
destanl ara, Karacaolan'a, Dadalo lu'na, isyan
lara; halk aklar na, trkc lere kan ve soluk ve
ren Torosla rla ukurova . Yaar Kemal sanatn n
GENI BIR. NEHR1N
ana kkleri, bu yreler in byley ici ruhund an alr
AKJI
gc n . Ben bu yreler in ocuu yum, oralara aiVA1Alt KEl1A t
tim . Yaar Kemal'i n romanl arn besleye n u
osman ahin
kurova ile Toros kylle rinin konutuklar dili kon uarak byd m . Bu nedenle yeryz ndeki btn Yaar Kemal okurlarnn en anslla r ndan biri
. 0....;;: .
,
Kemal'i n ir
ss:ua..: , sayyorum kendim i. Ne zaman Yaar
:< c. < .
_._
: . yaptn okusam sayfala r duygul arma ses enr,
bir szck
dili dilime alar. Bir-dil az, bir dil st, bir ala tad bulur,
yreleri, r
tomurc uunu n cokus unu yaarm . Yaptla rndaki doay ,
, yaam
gatlar, kyl leri, yrkle ri okuduka daha nce oralar grm
bir solu
taze
gibi
km
n
aznda
m gibi, konum alar a krabala rmn
."
yaarm
ar
duygul
n
you
bulur,
izlerini
ses
dilin
bir
taze
un,
OSMAN AHIN

<?sma n ahin, son yklerini bir araya getirdii

Olm Oyunlan 'nda yine ok iyi bildii bir yreyi,
LM
Toroslar' ve o blgede yaayan Yrkler'i a nlat
OYUNLAR
yor; Trelerin, kat bir ahlak a n laynn egemen
olduu insan ilikileri, bir trl kontrol altna al
namaya n iddet gds, bask alt ndaki insan
larda vurucu bir gce dnen kapal cinsellik,
bu yklerin omurgasn oluturuyor. Sylence
lerden de yararlanyor Osman ahin. Toros Y
.r kl : :.i arasnda yllardr anlatlan ola/f, Osman
u Oykleri'nden yola kara k buradaki yAga
. . . ., 9Y kendi potasnda yenider: retiyor. Masas
ogeler taya n bu ykde mekan, kiiler ve
olay rg s deimiyor, a ncak farkl bak alar ve deer yarglaryla
her birii n sonu ka oluyor. Osman ahin, klasik yk kalplar iin
de, ok farkl yaam lardan kesitler sunarken, zengin doa betimleme
leri, incelikli ayrntlar ve kul land sinema teknii ile deiik tatlar
sunuyor okuruna.

Geni Bir Nehrin Ak

i'

' ....._ ._ _

"

Osman ahin

./

Oyunlan

OSMAN
AH N
.

OS MAN AHN

Osma n ahin, bugne dein yazd yklerin

Osman Sahn
a rka grntsn krsa,l kesimle oluturd u . Ama
arka grnt ne olursa olsun, onu ilgilendiren inMAHSER
san n kendisiydi . duygusu, iddet, lm, kor
ku, ak, tutku, cinsellik, kadn-erkek, birey-top
l u m kartl ve insann kendi i elikileri gibi
temel duygular hep ilgisini ekti . yklerinde,
bazen hi beklenmeyen bir anda, yaamn apra
zna dm, skm bir insann, insanla ve ev
reyle olan ilikilerinin de deiebileceini anlatt .
nk insan , kyde, kentte, lde, dan ban
da, her yerde, ayn insandr; deimez. Bu kitap,
ta on yk yer alyor. Glgemin Glgesi'nde, bit
mi tkenmi bir yaamn kaynana yaplan yolculuu, Diler'de, ma
salms, erotik bir ak yksn okuyacaksnz. Bugne dein yazd
en uzun yk olan ve kendi iinde birbirine bal dehliz yklerden olu
an ; gerekle dn, dle karabasan n snrlarn iyice ortadan kald
ran Maher'de ise okur, ada bir "ehrazat"la bulumakta ve kadn
erkek i kilemi arasnda kalmaktadr. Coku ve iir dolu youn bir anla
tm, zengin bir grsellik . . .

ykclkte otuz altnc yln kutlayan Osman

ahin'in yeni yk kitab Sonuncu z'de, yzlerce
y l ncesinin Bolkarlarnn gizemli gebe ya
am la rna gidecek,. byleyici Toros kyla ba
baa kalac:aksnz. Ilkel kabile gelenekleri iinde,
yaamlarn silah, lm ve korku stne kuran
larn, henz vatanda bile olamamlarn, kavu
rucu Gneydou ortamlarn nasl bir kan batak
lna dntrdklerini, kskanln fel ettii,
umutsuz akyla kurban a rasnda skm kalm bir klarnet ustasnn hazin yksn 1 9 1 5 '
1;;. te, Dou Anadolu'da Ermeni ky Kuu'd , Rus'. Ia r n kkrtt Tanak Ermenilerle Padiaha
bagl yerl Ermenler arasndaki bl nmeleri, Tenekeci Onnik'in kz Lu
sik'in azndan okuyacak ve asla u nutamayacaksnz.

---;,-." '"

-,

------.,

' I",:'

Sonuncu z

Maher

OsMAN AHN
SONUNCU z