V.

ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES _______________________________________________ 307 _______

DEAL MEKATRONK MHENDSL ETM VE HDROLK PNMATK

Ayta GREN zgn BAER

ZET lk kez 1970li yllarda telaffuz edilmeye, 1990larda ise olduka gzde olmaya balayan mekatronik kavram, ngilizce mechanics ile electronics kelimelerinin uygun bir ekilde birletirilmesinden olumutur. Mekatronik, makina, elektronik, yazlm ve kontrol sistemleri teknolojilerine dayanan yeni bir alandr. Yeni bir mhendislik alan olmas itibariyle, mekatronik mhendislii eitimi kapsam da gn getike genilemekte ve deiime uramaktadr. Yeni bir aratrma ve mhendislik alan ortaya kmasndan hemen sonra yaanan gei srecinde verilmesi gereken eitimlerin konu ve kapsamlarnn seilmesi gerek yeni bir alan olmas gerekse de farkl corafi artlarda farkl sorunlarla ilgilenilmesi ihtiyacndan dolay olduka zordur. Bununla birlikte, her yerde bire bir ayn konu ve kapsamda eitimin gereklilii beklenmez. Bu almada, mekatronik aratrma ve eitim alannn ortaya kt gelimi lkelerdeki niversitelerdeki mekatronik mhendislii eitimlerinden yola klarak, ideal mekatronik ve mekatronik mhendislii eitimlerinin lkemizde nasl olmas ve nasl olmamas gerektii zerinde durulmu; hidrolik pnmatik alannn bu eitimler kapsamnda geleceinin ne olabilecei hakknda deerlendirmeler yaplmaya allmtr.

ABSTRACT The word mechatronics was firstly pronounced in 1970s. It was originated from the words mechanics and electronics. In 1990s, this research area began to be very popular. Mechatronics research area is a new research area which is based on machines, electronics, software and control system technologies. Since it is a new interdisciplinary engineering field, the contents of the field are expanding and progressing day by day. Both the lectures and the contents of the lectures in education of a new engineering area are hard to determine since the area is new and the local conditions for the new area are uncertain at the beginning. In addition to this, the education contents have to be flexible for different regions. Setting out from the mechatronics engineering education in universities of some developed countries, in which the mechatronics term originated, ideal mechatronics engineering education for our country and the future of hydraulics-pneumatics in mechatronics engineering education are discussed in this study.

V. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES _______________________________________________ 308 _______

1. MEKATRONK Mekatronik, teknolojik rn ve tasarmda makine, elektrik-elektronik ve bilgisayar mhendisliklerinin kaynamasn ifade eden disiplinleraras bir mhendislik felsefesidir. Bu terim ilk olarak 1969 ylnda Japonyada Yoshikawa firmas tarafndan kullanlm, ksa zamanda btn dnyada ok nemli bir yer edinmitir. Mekatronik, hassas makine mhendisliinin, elektronik kontroln ve sistem dncesinin rn ve proses tasarmnda sinerjik kombinasyonudur [3]. Sistem entegrasyonu ve tasarm, g elektronii, hareket ve grlt kontrol, otomotiv, retim uygulamalar, otomasyon ve zellikle robotik uygulamalar, tekstil, mikro elemanlar, optoelektronik sistemler, hidrolik-pnmatik sistemler ve benzer sistemler mekatroniin uygulama alanlar arasnda saylabilir. Gnmzde mekatronik sistemlerin geliimi biyomekatronik, tarmsal mekatronik, tketici mekatronii gibi ok deiik terimleri ortaya karmtr [4]. Baka bir tanmlamaya gre ise mekatronik; mikro elektroniin, makine mhendisliine uygulanmas veya mekanik ve elektronii, bilgi teknolojisi ile ilevsel olarak birletirip zmsenmesini salayan bir yaklamdr [5]. Yukardaki tanmlardan hareketle mekatronik; bata makina olmak zere, elektrik-elektronik ve bilgisayar bilim dallarn, teknolojik talep ve sorunlara zm getirmek zere, mteri istekleri dorultusunda, bir btnlk iinde alglayan ve ayn potada eriten yeni bir interdisipliner mhendislik felsefesi olarak tanmlanabilir. Bu yeni mhendislik felsefesinde, eitli bilimlerin koalisyonu ve sinerjik kaynatrlmas sz konusudur. Mekatronik ile ilgili tanmlarda, mekatroniin aslnda bir kesiim mhendislii olduu ve byk oranda robotikten olutuuna ska vurgu yaplmaktadr.

* BDT, BDA, BDM: Bilgisayar destekli tasarm, analiz ve mhendislik. ** Craig, mekatronik aratrma alanlarn anlatrken, tasarm boyunca sinerji ve entegrasyon olarak ifade eder.

ekil 1. Mekatronik mhendislii aratrma alanlar [16].

Mekatroniin tarihesine bakldnda temellerinin otomasyona dayand grlmektedir. Otomasyon basite endstride kullanlan insan gcnn yerini eitli mekanizmalarn ve akll sistemlerin ald endstriyel sreler olarak tanmlanabilir. Her ne kadar tanmda akll sistemler kavram yer alsa da ilk organize otomasyon uygulamalarnn sanayi devrimin sonrasnda ngilterede 18. Yzyln ikinci yarsnn sonlarnda eitli mekanizmalarn retimde insan gcne olan ihtiyac azaltlmas ile balad varsaylr [10]. zellikle 1900l yllarnn hemen banda Henry Fordun seri retim

V. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES _______________________________________________ 309 _______

kavramn ortaya koymas, otomasyonun retim teknolojileri arasnda vazgeilmez bir yere sahip olmasn salamtr. Otomasyonun gnmzde anlalan tanma kavumas nmerik kontroll takm tezgahlarnn 1950li yllarda retimde kullanlmaya balanmasyla olmutur. 1960l yllarn sonlarnda yar iletken malzeme teknolojisinde hzlanan gelimeler ve mikroip bilgisayarlarn ortaya k, bilgisayar destekli nmerik kontroll takm tezgahlarnn (CNC tezgahlarnn) geliimi ve nihayetinde endstriyel robotlarn ve bu robotlar arasndaki koordinasyonu salayan bilgisayar alarnn 1970lerde ortaya k, mekaronik kavramnn otomasyon teknolojilerinin ortasna oturmasna neden olmutur. Gnmzde artk otomasyon denildiinde akla ilk mekatronik sistemler gelmekte ve bu sistemleri kullanma becerisi olan uzman kiilere olan talep hzla artmaktadr. Mekatronik mhendisliinin aratrma alanlar, otomotiv sanayiiden malzeme ileme sektrne, imalat teknolojilerinden savunma sanayiine, grnt sistemlerinden tp, uzay ve havaclk sistemlerine kadar olduka genitir. ekil 1de bu alanlar ve mekatronik mhendiliinin hangi mhendislik alanlarnn ortak kmesi olduu gsterilmitir [16].

ekil 2. Mekatronik Sistem retim sreleri 2. MEKATRONK SSTEMLERDE ANALZ, TASARIM VE RETM Bir mekatronik sistemin ortaya karlmas srecinde, sistem tasarm, analizi ve retimi gibi aamalarn gerekletirilmesi gerekmektedir. Mekatronik felsefesinin temelinde bu gibi sistemleri retebilen ve tm bu aamalarda farkl mhendislik alanlarnn bilgilerini kullanabilen elemanlar yetitirmek yatmaktadr. Aamalarn ierdii konulara gre makina mhendislii, elektrik-elektronik mhendislii ve bilgisayar mhendislii bilgilerinin gerektii yerlerde kullanlmas ile ancak bu sistemlerin tasarm yaplabilir. ekil 2de, bir mekatronik sistemin oluturulmas srecindeki aamalar ve bu aamalarda hangi mhendislik dallarnn bilgi birikimine ihtiya olduu gsterilmektedir.

V. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES _______________________________________________ 310 _______

ekil 2de grld gibi Mekatronik sistemlerinin tasarm srecinde mekanik sistemlerin tasarm, kontrol sistemlerinin tasarm ve program kodlarnn yazlmas alt ksmlar bulunmaktadr. Sistem tasarm yapldktan sonra mekanik sistemler iin gerekli analizler kat modelleme programlar ve elektrik-elektronik komponent analizi ise eitli devre analiz yazlmlar ile yaplabilmektedir. Tm bu tasarm ve analiz sreleri bittikten sonra ilk prototip paralarn retimi ve sistemin montaj yaplr. Prototip retildikten sonra gerekli testler yaplp sistemin uygun alt grlrse, sre tamamlanm olmaktadr. Eer retilen prototip testlerde istenen artlar salamaz ise tasarm ve analiz srelerine geri dnp gerekli gelitirmeler yaplmaldr.

3. MEKATRONK MHENDSL ETM Mekatronik mhendislii zel niteliklere sahip uygulamalar etrafnda gelimi, gelime sreci iinde uygulamalarn ekicilii ile yaygnlamtr [14]. Balangta, temelini oluturan mhendislik dallarnn birinde lisans eitiminin devamnda tamamlayc olarak yine mekatroniin temelini oluturan baka bir mhendislik alannda yksek lisansla bu mhendislik alannn boluu giderilmeye allsa da sonralar yava yava mekatronik mhendislii lisans eitimi veren niversiteler artmaya balamtr. Gelien teknoloji ve artan yaam kalitesinin endstriyel rnlere en byk etkilerinden birisi de genel tketici profiline gre deil; idealde, her tketici profiline ayr retilen rndr. Seri retimde bunu baarabilmenin kritik bir noktasn tketicinin isteklerinin retim ve tasarm aamasndaki kii ya da kiiler tarafndan bilinmesi ve uygun zmn bulunmas oluturur. Bu aamada, rnn mekanik tasarmnn, sistemin kontrolnn ve ilevselliinin tketici istekleriyle etkileiminin salanmas ile en uygun rnn tasarlanp retilebilmesinin zm, bu zelliklerin hepsini gznne alarak tasarlayabilecek ve retebilecek mhendis profilini bulabilmekten geer. Mekatronik mhendisi eitimini lisans dzeyinde verme ihtiyacnn temeli de bu kaygdan kaynaklanmaktadr. Lisans dzeyinde verilen mekatronik mhendislii eitiminin en nemli noktasn, ekil 1de gsterilen mhendislik alanlarnn birleiminden oluan programda bolca ve farkl zorluk derecelerinde verilmesi gereken projeler oluturmaktadr [8]. Bylece, projede uygulayarak gren renci, uygulamal retimin getirdii daha kolay renme avantajnn yannda, doru ve daha uygun zm bulma yetisi de kazanabilmektedir. Tablo 3de gsterilen mekatronik eitimi konular, mekatronik mhendislii eitimine uyarlandnda, tabloda belirtilen konularn verilecei derslerin ieriine tasarm, hesaplama ve temel mhendislik dersleri dahil edilmesinin yannda, tamamlayc olarak proje dersleri ve endstride uygun stajlar da eklenir. 3.1. rnek Bir Mekatronik Mhendislii Eitimi: HS - Esslingen (Almanya) Endstriden gelen youn talep zerine 1995 ylnda Almanyann ilk Mekatronik Enstits Esslingen niversitesinde Gppingende kurulmutur [13]. Alman eitim sisteminin birok lkenin eitim sisteminden farkldr (bknz. ekil 3). Bu farkllklar gznne alndnda, yeni olumakta olan bir mhendislik alannn sisteme entegrasyonunun baz avantaj ve dezavantajlar olmaktadr. Endstriye yaknl ile bilinen uygulamaya dayal niversitelerde (Fachhochschule), bu yaknlktan dolay gerek uygulama imkanlar gerekse de staj ve proje retebilme imkanlar olduka fazladr. Endstriyel sorunlarn niversite tarafndan zlebilmesinin gzel bir rnei, Steinbeis Vakfnn FHTE (Fachhochschule fr Technik Esslingen)de kullanlmasdr. Sanayi destekleri, sorunlarnn zmnde ve uygulamal eitimin ihtiyalarnn karlanabilmesinde etkin bir biimde kullanlabilmektedir. FHTE, Mekatronik ve Elektrik Mhendislii Fakltesi Dekan Prof. Dr. Wrslin, mekatronik kavramnn olduka geni olduunu ve sadece mekatronik eitimi ad altnda verilecek bir eitimin genel bir mhendis profili yetitirmekten teye gitmeyeceini, endstrinin ihtiyalarn karlamaktan ise uzak kalacan belirtiyor [13]. Bu nedenle, fakltedeki eitim brana blnm durumdadr (bknz.ekil 4). Bunlar, otomasyon, elektrik mhendislii ile hassas retim ve mikro mhendislik dallardr.

V. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES _______________________________________________ 311 _______

ekil 3. Almanyada yksekrenim sistemi.

ekil 4. HS-Esslingende mekatronik alannda eitim program [13]. Burada gzard edilmemesi gerekli bir nokta da 2007 istatistiklerine gre Trkiyede 38 devlet niversitesinde makina mhendislii eitimi verilmesidir [7]. Bu eitimlerin byk bir ounluunda ise genel makina mhendislii eitimi verilmektedir. Gelimi lkelerin byk bir gc olan endstrinin ve teknolojinin isteklerine ynelik hzl yenilenebilen esnek eitim ya da bilim retebilecek bireyler yetitirebilecek ideal bir eitim ise birok nedenden dolay malesef mmkn olamamaktadr.

V. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES _______________________________________________ 312 _______

3.2. rnek Bir Mekatronik Mhendislii Eitimi: University of Leeds (Birleik Krallk) Leeds niversitesi (Birleik Krallk), multi disipliner bir program olan (makina ve elektronik mhendisliklerine bal) mekatronik ve robotik programna yllk en fazla 25 renciyi 3 yllk lisans veya 4 yllk yksek lisans iin programa dahil etmektedir. Program 1991/1992 eitim ylnda almtr. lk aldnda [11], ilk iki ylnda yksek lisans ya da lisans rencisi iin ayn program geerli ve yksek lisans rencisi iin drt yllk eitimin nc yl istenilen bir enstitde yurtdnda devam edilebilmekteyken; 2008 yl iin ekil 5. teki biimde deimitir. Bu programda gsterilen hidrolik ve pnmatikle ilgili direkt ders isimleri bulunmamasna karn, hidrolik ve pnmatik konular eyleyiciler ve alglayclar gibi kontrol uygulamalarn ieren derslerin ieriinde bulunmaktadr (ekil 5).

ekil 5. Leeds niversitesi, Mekatronik ve Robotik lisans ve yksek lisans eitim program [12]. (BEng: Bach. of eng.; MEng: Mast.of eng.) Bir nce verilen FHTE rneiyle birlikte Leeds niversitesi rnei detayl incelendiinde gstermektedir ki; niversiteler, corafyalarnda bulunan sanayi dorultusunda eitimlerini eitlendirdiklerinde, hem uygulamal eitim iin gerekli destei kendi balarnda yaratabilmekte, mezunlar ok daha kolay i bulabilmekte, sanayi sorunlarna zm bulabilirken, yeni mezunlarca alnmas gereken ya da sanayi tarafndan ek olarak verilmesi gereken eitime harcanan masraflara engel olunarak lke ekonomisine byk katklar salanabilmektedir. te yandan, endstrinin aratrma ve gelitirmeye niversite zerinden destei ve AR-GEye daha fazla bte ayrmas, bilgi birikiminin salanmas, teknolojinin gelitirilebilmesi ve eitim kalitesinin art olarak geri dnebilmektedir.

V. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES _______________________________________________ 313 _______

4. TRKYEDE MEKATRONK MHENDSL ETM Mekatronik, Trkiye gndemine 1993 ylnda girmi olmasna ramen, bu konudaki gelimeler olduka yava bir seyir izlemitir. Mekatroniin akademik ve endstriyel evrelerde yaygnlk kazanmas 2000li yllarn banda mmkn olabilmitir. Trkiyede bugn mekatronik, n lisans, lisans ve lisansst dzeye kadar hemen her kademede eitimi yaplan bir disiplin haline gelmitir. Tablo 1de Trkiyede 2008-2009 retim ylnda alacak olan Mekatronik nlisans ve lisans programlar verilmitir [7]. Tablo 1. 2008-2009 retim yl alacak olan Mekatronik Programlar
niversite Faklte/Yksek Okul ATILIM NVERSTES (ANKARA) Mhendislik Fakltesi BAHEEHR NVERSTES (STANBUL) Mhendislik Fakltesi KOCAEL NVERSTES Mhendislik Fakltesi KOCAEL NVERSTES Mhendislik Fakltesi SABANCI NVERSTES (STANBUL) Mhendislik ve Doa Bilimleri SLEYMAN DEMREL NVERSTES (ISPARTA) Teknik Eitim Fakltesi MARMARA NVERSTES (STANBUL) Teknik Eitim Fakltesi BAHEEHR NVERSTES (STANBUL) Meslek Yksekokulu BAHEEHR NVERSTES (STANBUL) Meslek Yksekokulu BALIKESR NVERSTES Edremit Meslek Yksekokulu BALIKESR NVERSTES Edremit Meslek Yksekokulu CELL BAYAR NVERSTES (MANSA) Soma Meslek Yksekokulu ANAKKALE ONSEKZ MART NVERSTES an Meslek Yksekokulu ANAKKALE ONSEKZ MART NVERSTES an Meslek Yksekokulu DOKUZ EYLL NVERSTES (ZMR) zmir Meslek Yksekokulu DOKUZ EYLL NVERSTES (ZMR) zmir Meslek Yksekokulu GAZANTEP NVERSTES Gaziantep Meslek Yksekokulu GAZOSMANPAA NVERSTES (TOKAT) Turhal Meslek Yksekokulu GAZOSMANPAA NVERSTES (TOKAT) Zile Meslek Yksekokulu GAZOSMANPAA NVERSTES (TOKAT) Zile Meslek Yksekokulu GRESUN NVERSTES ebinkarahisar Meslek Yksekokulu KADR HAS NVERSTES (STANBUL) Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu Program Ad Mekatronik Mhendislii Mekatronik Mhendislii Mekatronik Mhendislii Mekatronik Mhendislii (ikinci r.) Mekatronik Mhendislii Mekatronik retmenlii Mekatronik retmenlii Mekatronik Mekatronik (ikinci r.) Mekatronik Mekatronik (ikinci r.) Mekatronik Mekatronik Mekatronik (ikinci r.) Mekatronik Mekatronik (ikinci r.) Mekatronik Mekatronik Mekatronik Mekatronik (ikinci r.) Mekatronik Mekatronik renim Sresi 4 4 4 4 4 4 4 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 40 40 60 60 30 30 40 40 40 45 45 30 35 40 40 40 50 Kontenjan 68 60 60 60

V. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES _______________________________________________ 314 _______

Tablo 1. (Devam) 2008-2009 retim yl alacak olan Mekatronik Programlar

niversite Faklte/Yksek Okul KASTAMONU NVERSTES Meslek Yksekokulu KASTAMONU NVERSTES Meslek Yksekokulu KOCAEL NVERSTES Gebze Meslek Yksekokulu KOCAEL NVERSTES Gebze Meslek Yksekokulu MUSTAFA KEMAL NVERSTES (HATAY) skenderun Meslek Yksekokulu MUSTAFA KEMAL NVERSTES (HATAY) skenderun Meslek Yksekokulu NAMIK KEMAL NVERSTES (TEKRDA) Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu SAKARYA NVERSTES Adapazar Meslek Yksekokulu SAKARYA NVERSTES Adapazar Meslek Yksekokulu SELUK NVERSTES (KONYA) Kadnhan Faik il Meslek Yksekokulu SELUK NVERSTES (KONYA) Konya Ereli Meslek Yksekokulu ULUDA NVERSTES (BURSA) Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu ULUDA NVERSTES (BURSA) Teknik Bilimler Meslek Yksekokulu * Bknz. Kaynaka [7] Program Ad Mekatronik Mekatronik (ikinci r.) Mekatronik Mekatronik (ikinci r.) Mekatronik Mekatronik (ikinci r.) Mekatronik Mekatronik (uzaktan eitim) Mekatronik Mekatronik Mekatronik Mekatronik Mekatronik (ikinci r.) renim Sresi 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 Kontenjan 50 50 50 50 30 30 40 700 30 40 40 30 30

Tablo 1de grld gibi, lisans seviyesinde vakf niversitesi olmak zere toplam drt niversite mekatronik mhendislii eitimi vermektedir. Ayrca Marmara ve Sleyman Demirel niversiteleri mekatronik retmenlii alannda 4 yllk eitim programlar ile dikkat ekmektedir. Bunlardan baka, dikkat eken bir dier husus ise Sakarya niversitesinin gerekletirdii uzaktan Mekatronik eitimi programdr. Tm tablo, mekatronik sistemleri alannda uzmanlaan tekniker/teknisyen, eitmen ve mhendislerin lkemizde ihtiya duyulan vasflarda eleman olduklarn gstermektedir. zellikle mekatronik eitiminin devam ettii n lisans okullarnn, Trkiyenin imalt sanayinin gelitii blgelerde bulunmas, nitelikli bir mekatronik eitimi iin gerekli olan okul-sanayi ibirliinin salanabilmesi bakmndan memnun edici bir durumdur. Trkiyede, nlisans dzeyde mekatronik eitimi alm teknik igcne daha da fazla talep vardr. nk, imalat endstrisinin %99.6s Kk ve Orta Byklkte letmelerden (KOB) olumakta ve imalat alanndaki toplam istihdamn %56.3n de, bu iletmeler salamaktadr [9]. Bu iletmeler, Ar-Ge almalar ve tasarm yapacak ekonomik gten yoksun olduklarndan, bunun yerine, hazr patent ve lisans almaya dayal retim yapmaktadrlar. Dolaysyla, bu iletmelerde, tasarmc mhendisten ok, uygulama ve retim becerisi yksek teknikere ihtiya duyulmaktadr. KOB lerin mekatronik n lisans dzeyinde eitim alm tekniker ihtiyacnn karlanmas iin, n lisans mekatronik programlarnn yaygnlatrlmas byk nem tar [2]. Lisans dzeyinde mekatronikle ilgili derslerin ve laboratuvarlarn bulunduu dier niversiteler Dokuz Eyll niversitesi, Boazii niversitesi, ODT, stanbul Teknik niversitesi, Yeditepe niversitesi ve Baheehir niversitesi olarak sralanabilir. Bu niversitelerde, lisans dzeyinde bamsz mekatronik mhendislii blmleri henz almam olmasna ramen, lisans dzeyinde yandal olarak ya da semeli ders olarak mekatronikle ilgili dersler verilmekte ve laboratuvar almalar yaplmaktadr.

V. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES _______________________________________________ 315 _______

Tablo 2. Mekatronik eitimi temel konular Kocaeli Mekatronik Mh. Eitim Program
1.DNEM -------------------------------------------------------------------------------Matematik I Fizik I Malzeme Bilimi I Bilgisayar Programlama I Elektrik-Elektronik I 2.DNEM -------------------------------------------------------------------------------Matematik II Fizik II Bilgisayar Destekli izim Bilgisayar Programlama II Malzeme Bilimi II Elektrik-Elektronik II 3.DNEM -------------------------------------------------------------------------------Yabanc Dilde Okuma Konuma ( ng) Yabanc Dilde Okuma Konuma (Alm) Mekatronik Temel Prensipleri Mekatronik Yap Elemanlar Termodinamik Teknik Mekanik Elektrik-Elektronik III statistik (Snrl Seimli) Uygulamal Mhendislik Matematii (Snrl Seimli) 4.DNEM -------------------------------------------------------------------------------Mesleki Yabanc Dil I ( ng) Mesleki Yabanc Dil I (Alm) Mekatronik Dizayn Sensor Teknii Elektrik-Elektronik IV Akkanlar Mekanii Tahrik Sistemleri 5.DNEM -------------------------------------------------------------------------------Mesleki Yabanc Dil II ( ng) Mesleki Yabanc Dil II (Alm) Otomasyon Proses Kontrol I malat Yntemleri 6.DNEM ------------------------------------------------------------------------- Hayat in Yabanc Dil ( ng) Hayat in Yabanc Dil (Alm) Uygulamal Bilgisayar Program Sistem Analizi Mikroilemciler Proses Kontrol II letme Organizasyonu 7.DNEM -------------------------------------------------------------------------Trk Dili-I Atatrk lkeleri ve nklap Tarihi-I Sunumlu Proje Teknik Semeli I Gerek Zamanda Kontrol Saysal Elektronik Saysal aret leme Teknik Semeli II Mekanik Titreimler Isl Sistemlerin Tasarm Teknik Semeli III Bilgisayar Destekli malat Endtriyel Otomasyon Haberlemesi G Elektronii ile Elektriksel Tahrik Sosyal Semeli I Web Tasarm Endstri Tarihi 8.DNEM -------------------------------------------------------------------------Trk Dili-II Atatrk lkeleri ve nklap Tarihi-II Bitirme almas Teknik Semeli Ders IV Bulank Mantk Dorusal Olmayan Sistemlerin Kontrol Teknik Semeli V Robot Sistem Uygulamalar Otomotiv Mekatronii Teknik Semeli VI Sonlu Elemanlar Yntemi Grnt (mge)leme Mekatronikte Kullanlan zel Elektrik Makinalar Sosyal Semeli II Bilim Tarihi Teknoloji Ynetimi

* Bknz. Kaynaka [15]

Yksek lisans programlarna baktmzda, stanbul Teknik niversitesi, Ortadou Teknik niversitesi, Sabanc niversitesi, Yldz Teknik niversitesi, Atlm niversitesi, Marmara niversitesi, Dokuz Eyll niversitesi bata olmak zere birok niversite artk mekatronik mhendisli alannda eitim vermekte, doktora programlar da gn getike oalmaktadr. Lisansst programlarnn artmas, yeni teknolojilerin gelitirilip mekatronik rnlere dntrme yeteneine sahip insanlarn lkemizde yetimesine nem verildiini gstermesi asndan sevindiricidir. Genel olarak Mekatronik eitimine bakldnda ders gruplarnn ana blmde toplandn grlmektedir. Bu blmlerin birincisi olan temel dersler, zellikle temel fen bilimleri konularn ve temel matematik alanlarn iermektedir. kinci ana blmde yer alan dersler makine mhendislii disiplini ile ilgili olan derslerdir. Bu dersler, genelde mekanizma tasarm ve analizi, malzeme seimi ve malzeme dayanm gibi konular ele almaktadr. Elektronik-elektronik, kontrol ve bilgisayar

V. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES _______________________________________________ 316 _______

derslerinden oluan nc blm mekatronik sistemlerin kontrol ve kumandasn salayan donanmlar ve yazlmlarn eitim ve retiminin verildii ksmdr (Bknz. Tablo 2 ve Tablo 3). Mekatronik eitiminde bu ana bal ieren konular arasnda ilikilerin iyi kurulmas, eitimin kalitesini ykseltmekte ve mekatronik tanmndaki sinerjinin eitim alanna aktarlmas salanabilmektedir. Tablo 3. Mekatronik mhendislii programnda alan rnek dersler
Mekatronik (Temel Dersler) - Teknolojinin Bilimsel lkeleri - Matematik - Bilgisayar - Temel Fen Bilimleri - Genel ve Teknik letiim - Zorunlu Dersler - Semeli Dersler Mekatronik (Elektrik-Elektronik, Kontrol ve Bilgisayar Dersleri) - Temel Elektrik Elektronik - Elektrik-Elektronik lme - Analog-Digital Devre Analizi - Mikroilemciler - Programlanabilir Mantk Denetleyiciler - Otomasyon - Alglayclar ve Eyleciler - Otomasyonda lme Teknikleri - Sre (Proses) Kontrol - Semeli Dersler Mekatronik (Makina ve Bilgisayarl Tasarm Dersleri) - malat lemleri - Malzeme - Bilgisayarl Tasarm ve retim - Akkanlar Mekanii - Termodinamik ve Is - Bilgisayarl Btnleik retim - Mekatronik Sistem Tasarm - Robot Teknolojileri - Semeli Dersler

* Bknz. Kaynaka [1]

5. MEKATRONK ETMNDE HDROLK-PNMATK Kapal devre bir kontrol sistemi ele alndnda, temel drt blmden olumaktadr (ekil 6). Bunlar, bili (kontrol eleman), eyleyici (aktvatr), alglayc (sensr) ve ilemdir (proses). Kontrol eleman, sistemden ald geribesleme ile sistemin hatasn dzelten ksmdr. Uygulamada genellikle, mikrodenetleyici/mikroilemci, PLC ya da bilgisayar kullanlr. Alglayclar birok farkl eitten olumaktadr. Kontrol edilmek istenilen sistemin kontrol parametrelerine gre kullanlrlar. Sisteme, hatay gidermek iin etki eden ksm ise eyleyicilerdir. Aktvatrler (eyleyiciler), g iletimi asndan grupta; elektrik, hidrolik ve pnmatik olarak incelenebilir [18, 20]. Pnmatik ve hidrolik, en ok bu ksmda kullanlr ve belirli zellikleri ile n plana kar. Endstriyel otomasyonda, pnmatik hz ve maliyet asndan stnken, hidrolik ise g ve hassasiyette stndr [21,22]. Hidroliin zellikle, yksek g/boyut oran, hzl tepki sresi ve yksek tork deeri olduka bilinen zellikleridir. Bu avantajlaryla, i makinalarnda, asansrlerde, otomotivde, iletimde, liftlerde, krenlerde, enjeksiyon makinalarnda ve elence parklarnda bolca kullanlrlar. Pnmatik ise temiz, bakm kolay ve hzl bir teknolojidir. Seri retimde, bu stnlkleri nedeniyle, oka karmza kmaktadr.
Eyleyici Girdi + e Kontrol eleman
(Mikroilemci, PLC, bilgisayar,...) (Elektrik motorlar, hidrolik-pnmatik sistemler, elektromanyetik sistemler... )

kt

Alglayc
(Mekanik, termal, Elektromanyetik, kimyasal, optik, radyasyon, titreim,...)

lem
(Kontrol edilmesi istenilen proses)

ekil 6. Temel kapal devre kontrol blok diyagram

V. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES _______________________________________________ 317 _______

Pnmatik ve hidroliin, mekatronik mhendislii eitiminde de makina mhendislii eitiminde olduu gibi, nemli bir yer tekil etmesi gerekmektedir. Eitim programlarnda direkt olarak pnmatik-hidrolik dersleri bulunmas, birok dersin ieriinde de olmas gereklidir. Bu derslerden birka: Otomasyon, eyleyiciler (aktvatrler), aratrma ve uygulama projeleri, sistem modelleme ve kontrol ile ilgili dersler, robotik olarak sralanabilir. Gelimi lkelerdeki konuyla ilgili programlar incelendiinde benzer sonular grlmektedir.

SONU Endstriyel otomasyonda pnmatik ve hidrolik sistemlerin dier zmlere gre stnlkleri dnldnde, mekatronik mhendislii eitim konularnn nemli bir ksmn hava ya da sv akkanla alan sistemlerin oluturmas gereklilii basite grlebilir. Pnmatik ve hidrolik eitimi, mekatronik mhendislii eitim program ierisinde zellikle laboratuvar derslerinde, uygulama derslerinde ve eyleyicilerle ilgili derslerde verilmesi gereklidir [11, 13, 17,18,19]. Kontrol, otomasyon, robotik gibi derslerin anlalmasn kolaylatrmas ve her rencinin uygulamalarda aktif rol alabilmesini salayabilecek uygun maliyetli bir zm olmas itibariyle, mekatronik mhendislii eitiminde pnmatik en uygun zm olarak grlmektedir. Multi disipliner veya konusu ok geni olan bir mhendislik eitim programnda , program oluturan mhendislik alanlarnn tm derslerinin drt ylda verilemeyecei dnldnde, en byk kayg fazla renci says ve ar hafifletilmi ya da genel mhendis yetitirmeye ynelik eitim programdr.

KAYNAKA [1] Grbz R., MYOnda Mekatronik Eitimi, Trkiyede Mekatronik Eitimi, ITHET2004, stanbul, 2004. [2] TMMOB Makine Mhendislii Odas zmir ubesi Mekatronik Uzmanlk Komisyonu Raporu, 2008. [3] Bradley, Dawson et. Al., Mechatronics, Electronics in Products and Processes, Chapman and Hall Verlag, London 1991. [4] Fukuda T. & Hasegawa Y., Mechatronics, today and tomorrow, Mechatronics 2004 9th Mechatronics Forum International Conference, August 2004. [5] eltekligil U., Elektrik mhendislii lisans retiminde branlama - endstriyel otomasyon http://egitim.emo.org.tr/bildiriler/bildiri_49.doc, 2003 [6] Erden A., Mekatronik zerine bir sylei, TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas, EMO Dergisi, Say: 419, Yl: 2003. [7] SYM internet sitesi, www.osym.gov.tr [8] Murray, W.R. & Garbini, J.L., Mechatronics capstone projects at the University of Washington, Proceedings of the 1999 IEEE/ASME International Conference on Advanced Intelligent Mechatronics, s. 598-604, Atlanta, ABD, 1999. [9] Savar, R. Trkiye ve AB lkelerinde kk ve orta boyutlu iletmeler asndan istihdam politikalar. Ankara: Kamu- Yayn,1999. [10] Joneja, A., Introduction to computing in industrial applications, lecture notes, Hong Kong University of Science and Technology, Department of Industrial Engineering and Logistics Management. [11] Gill, K.F. & Corda, J.,Mechatronics programme of study at the University of Leeds [12] Leeds niversitesi, Elektronik Mhendislii 2008/2009 eitim yl lisans dzeyi tantm bror. http://www.engineering.leeds.ac.uk/ug/images/UG%20brochure%20PDF's%20for%20web/2009/El ectronic_Electrical_Engineering_09.pdf. [13] Wrslin, R., Mechatronics, research and technology transfer at Esslingen University of Applied Sciences, IFAC-DECOM-TT07, s. 329-334, eme, 2007.

V. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES _______________________________________________ 318 _______

[14] Erden, A., Mekatronik mhendislii eitimi, Mekatronik Mhendislii Kavramlar ve Uygulamalar, s.122, MMO Yayn No: 2007/422, 2007. [15] Kocaeli niv. Mekatronik Mh. Bl. internet sayfas, http://mf.kou.edu.tr/dept.asp?b_kodu=23. [16] Craig, K., Is anything really new in mechatronics education?, IEEE Robotics and Automation Magazine, s. 12-19, Haziran 2001. [17] Ibrahim, M.Y., Development of a mechatronics course at Monash University, Australia, IEEE ICIT 02, s. 1327-1332, Bangkok. [18] Erden A., nlsoy Y. S., Hidrolik ve pnmatik sistemler ve mekatronik, Endstri ve Otomasyon, Say 57, s. 26-30, 2001. [19] Amerongen, J. & Jongkind, W., Mechatronics in the Netherlands, IEEE/ASME Transactions on Mechatronics, vol. 1, no. 2, s. 106-110, 1996. [20] Dlger L. C., Mekatronik yeni mhendislik felsefesi , Mhendis ve Makina Dergisi, Say 510, 2002. [21] Kartal, F., Endstriyel Hidrolik, Modl Ders Aralar ve zel Eitim Hizmetleri, zmir, 2007. [22] Gren A., Endstriyel otomasyon sunumu , www.deu.edu.tr/mechatronics/files/Endoto.pps MMO-Izmir ubesi, renci komisyonu bilgilendirme toplantlar, 2005.

ZGEMLER Ayta GREN Dokuz Eyll ni. Makina Mhendislii'nde Konstrksiyon ve malat opsiyonunu 1999 ylnda tamamlad. Yksek Lisans almasn 2001 ylnda Dokuz Eyll n. Makina Mh. - Makina Teorisi ve Dinamii ABD' da tamamlad. Yksek lisansta bir dnem davetli aratrmac olarak FH-Rosenheimda (Almanya) bulundu. 2007 ylnda Yapay Sinir Alaryla Non-holonomik Aralarn Kontrol zerine doktora almasn tamamlad. Doktora almas esnasnda, nanoteknoloji konusunda aratrmalarda bulunmak zere bir dnem Viyana Teknik niversitesinde (Avusturya) bulundu. NH aralarn dinamii ve kontrol, robot teknolojileri, klasik kontrol teknikleri, mekatronik, yapay sinir alar, grnt ileme, hidrolik-pnmatik sistemler ve endstriyel otomasyon zerinde almalarna halen DE, Makina Mh. Bl. , Otomatik Kontrol Laboratuvarnda devam etmektedir. 2005 ylndan gnmze Solaris (DE Gne Enerjisi ile alan Ara) projelerinin yrtcln ve danmanln yapmaktadr. Gne enerjisi ile alan aralar, modern kontrol teknikleri, mobil robotlar ve yapay sinir alar zerine yaynlar bulunmaktadr. MMO-zmir ubesi, Mekatronik Uzmanlk Komisyonu ve Yenilenebilir Enerji Kaynaklar Uzmanlk Komisyonu yesidir. zgn BAER 1996 ylnda Bornova Anodolu Lisesinde lise renimini tamamladktan sonra ayn yl Dokuz Eyll niversitesi Makine Mhendisliinde lisans eitimine balad. Bu blm 2000 ylnda tamamladktan sonra yksek lisans almas yapmak zere Dokuz Eyll niversitesi Fen Bilimleri Enstits Makine Teorisi ve Dinamii Programna girdi ve buradan 2003 ylnda mezun oldu. Yksek Lisans almasn iki ayakl yrme zerine yapt. Bu konuda almalarna devam etmek zere 2003 ylnda Dokuz Eyll niversitesinde doktora programna balad ve halen doktora eitimini srdrmektedir. lk olarak 2005 ylnda Tbitak tarafndan dzenlenen Formula G gne arabalar yarna katlmak zere kurulan Solaris ekibinde 2005-2006 yllarnda aktif olarak alan zgn Baerin alma konular arasnda iki ayakl yrme dinamii, robot teknolojiileri, mekatronik, klasik kontrol teknikleri ve gne enerjisi ile alan aralar bulunmaktadr.