04.06.

2013 Nhiu tc gi Huyn Thin Trn V, n Qun Thnh Trn V l tn gi ti Vit Nam ca thn Chn V, ngi Vit cn gi l Trn V, l mt trong nhng v thn c th phng ph bin ti Trung Quc v cc nc ng. V thn ny tng trng cho sao Bc cc, v l mt v thn ln ca o gio thng tr phng Bc, kim qun l cc loi thy tc nn cng c coi l thy thn hay hi thn. Theo hu Chn V l hai tng Quy, X, tng trng cho s trng tn v sc mnh, v Ng long thn tng. Theo tn ngng dn gian ngi Trung Quc, tt c v sao u di chuyn v tr, ring sao Bc Cc l bt ng, do c xem l ngi sao tn qu nht. Do , h thn thnh ha ngi sao ny vi chc v "Bc u Tinh qun", do mt v thn "Huyn Thin Thng " trn gi. Truyn thuyt v thn Huyn V xut hin vo khong i nh Tu Trung Quc, tng ng vi khi o gio pht trin h thng thn in ca mnh. n khong n m Nguyn Phong i Tng th i thnh Chn V, v tn ny c gi nguyn ti Trung Quc, i Loan cho n nay. Truyn thuyt: Ngc Hong Thng trn thin nh, v mun gip trn th, tch mt th phch ca mnh xung trn, u thai vo nh Tnh Lc quc vng v Thin Thng hong hu. C thuyt khc th ni l th phch th 28 ca Thi Thng Lo Qun u thai. V Thi t khi sinh ra khng mun ni nghip lm vua, m quyt tm i tu. c Diu Lc thin tn dy d, Thi t vo ni V ng tu hnh, khi t c thn thng th rch bng vt b gan v rut ri vn du v phng Bc tr yu ma qu qui gip dn. Khng ng gan v rut ca thn bin thnh yu qui Ra v Rn lm hi dn quanh ni. Thn quay v thu phc hai yu qui, tr thnh hai v tng di trung. Ngoi ra thn cn c nm v tng l nm con rng i theo. Thn c Ngc Hong Thng giao cho trn gi phng Bc. Tn th: Ni tn th chnh l cung Ngc H, ni V ng (V ang), tng truyn l ni thn thnh o v tr ng. Triu Minh ca Trung Quc phong thn l v thn bo h cho triu i, nn dng rt nhiu n th cc ni tn th. Trn nh ni V ng cng dng mt to in ton bng ng th, gi l Kim in. Tng thn Chn V thng c tc thn ang ngi, tay tri bt quyt, tay phi chng ln thanh gm. Thanh gm chng ln lng Ra, c con rn cun quanh. K b tng Huyn Thin Trn V n Qun Thnh Nhc n n Qun Thnh, ngi ta s ngh ngay n pho tng ng qu gi Huyn Thin Trn V. Bc tng ng ni ting ny cha ng nhiu iu k b cn c

gii m. n Qun Thnh xa kia c xem l mt trong Thng Long t trn v Thng Long t qun. Tng truyn ngi n c t i L Thi T th thnh Trn V v thn trn gi phng Bc. V vy m n c tn l n Trn V, Qun Thnh Trn V hay Qun Thnh. Tng truyn, thnh Trn V l ngi c cng tr loi h ly tinh chuyn quy nhiu dn lnh. tng nh cng n to ln ca ng, nhn dn cng nhau c ln mt bc tng phc ha hnh nh ca ng bng ng. Bc tng c t trn tng cm thch vi hnh nh c Huyn Thin Trn V mt vung ch in nghim ngh m bnh thn hin hu, hai bn chn trn, bn tay tri a ln ngang ngc bt n thuyt gip, bn tay phi p ln c kim, kim chng trn lng ra nm gia hai bn chn, quanh li kim c con rn qun t di ln trn. Rn v ra theo truyn thuyt k li l hai b h theo hu c Trn V. C l v th m rn ra kim to thnh b ba biu trng cho Huyn Thin Trn V. Bc tng Huyn Thin Trn V l mt cng trnh ngh thut c o, khng nh ngh thut c ng v tc tng ca ngi H Ni cch y ba th k. Khi dng ln bc tng ny, nhn dn mun gi gm nhiu thng ip qu gi. i tm hiu ngun gc v qu trnh tn ti ca bc tng ny, chng ta s dn dn khm ph ra nhng b mt n cha ng sau nhng khi ng, hnh dng, t th ca bc tng. Thnh Chn V cn c rt nhiu danh xng khc nhau nh: Chn V Tinh qun/ Chn V i ()/ Bc Phng Chn V Huyn Thin Thng ( )/ Bc Cc Huyn Thin Thng ()/ Huyn Thin Thng ( )/ Huyn V ()/ Bc ()/ Cng () (Teh Kong theo khu ng Phc Kin)/ Thng T s/ ng Ma thin tn/ Trn thin Chn V Linh ng Hu thnh qun/ Hu thnh Chn qun Huyn thin Thng / Ngc H S tng/ Bo n s tng/ Phi pht s tng. Trn V cng l v thn bo tr cho ni V ang tnh H Bc, Trung Quc. Trn V cng l thn bo tr ca nhng ngi ni ting Mn Nam, c bit nhng ngi nguyn qun Phc Kin. Tng Trn V trong n Qun Thnh. Tng Bc Cc Huyn Thin Thng ti H Lin Tr, T Dinh, Cao Hng, i Loan. Ti Vit Nam: Khi sang Vit Nam, thn c gi l Trn V, c dn gian ho thnh v thn gip An Dng Vng tr g tinh, dit co thnh tinh h Ty. Thn c th nhiu ni: n Qun Thnh H Ty, H Ni/ Huyn Thin c qun ti ph Hng Khoai, H Ni, nay chuyn thnh cha Huyn Thin/ Huyn Thin i qun, hay cn

gi l n Si Thu Li, ng Anh, H Ni/ n Trn V Gia Lm/ Qun ng Thin ti ph ng Thnh, H Ni, nay chuyn thnh cha Kim C. Ti H Ni, vn cn 2 ni th thn Chn V l n Qun Thnh v cha Huyn Thin. n Qun Thnh, tn ch l Trn V Qun, c t i L Thi T (1010 - 1028), th Huyn Thin Trn V, l mt trong bn v thn c lp n th trn gi bn ca ng thnh Thng Long khi xa (Thng Long t trn). Bn ngi n l: n Bch M (trn gi pha ng kinh thnh); n Voi Phc (trn gi pha Ty kinh thnh); n Kim Lin (trn gi pha Nam kinh thnh); n Qun Thnh (trn gi pha Bc kinh thnh). n Qun Thnh nm bn cnh H Ty, cng vi cha Kim Lin v cha Trn Quc to nn s hi ho trong kin trc cnh quan v trong vn ho tn ngng i vi c khu vc pha Ty Bc ca H Ni. n c xy dng vo u thi nh L. Tng tri qua nhiu t trng tu vo cc nm 1618, 1677, 1768, 1836, 1843, 1893, 1941 (cc ln trng tu ny c ghi li trn vn bia). t trng tu nm inh T nin hiu Vnh Tr th 2 i vua L Hy Tng th c tng Huyn Thin Trn V bng ng hun, thay cho pho tng bng g trc . Nm Cnh Thnh 2 (1794) i vua Quang Ton, vin c Ty Sn l L Vn Ng cho c chic khnh ng ln.[1] Vua Minh Mng nh Nguyn khi ra tun th Bc Thnh cho i tn n thnh Chn V qun()[1]. Ba ch Hn ny c tc trn nc cng tam quan. Tuy nhin, trn bc honh trong Bi ng vn ghi l Trn V qun (). Nm 1842, vua Thiu Tr n thm n v ban tin c vng vng eo cho tng Trn V. n c cng nhn di tch lch s-vn ha cp quc gia t u nm 1962.[1] C th thy ngi xa chp nhn c hai cch vit v gi l Trn V qun v n Qun Thnh. Qun l o Qun v l ni th t ca o Gio, cng nh cha l ca Pht Gio. Thnh Trn V l mt hnh tng kt hp nhn vt thn thoi Vit Nam (ng Thnh gip An Dng Vng tr ma trong khi xy dng thnh C Loa) v nhn vt thn thoi Trung Quc Chn V Tinh qun (v Thnh coi gi phng Bc). Kin trc: Tng truyn n c t i L Thi T (1010-1028). Nhng theo V Tam Lang trong cun Kin trc c Vit Nam, th n c khi dng nm 1102[2] (c l l l nm 1012 th ng hn). Theo V Tam Lang th n c di di v pha Nam h Ty trong t m rng Hong thnh Thng Long nm 1474 ca vua L Thnh Tng[2], nhng din mo c tu sa vo nm 1836-1838 i vua Minh Mng. Cc b phn kin trc n sau khi trng tu bao gm tam quan, sn, ba lp nh tin t, trung t, hu cung. Cc mng chm khc trn g c gi tr ngh thut cao. B cc khng gian thong v hi ha. H Ty pha trc mt tin to nn bu khng kh mt m quanh nm.

Ngi chnh in (bi ng) ni t tng Trn V c 4 lp mi (4 hng hin). Chnh gia l bc honh phi "Trn V Qun". Hai tng hi c khc cc bi th ca ngi ngi n v pho tng Trn V ca cc tc gi thi nh Nguyn nh Nguyn Thng Hin, V Phm Hm... Nh Tin t c khm th v n th cng tng th ngh nhn c tng Trn V, ng Trm Trng.[1] Pho tng thn Huyn Thin Trn V Pho tng thn Huyn Thin Trn V c c bng ng vo nm Vnh Tr th 2 (1677), i L Hy Tng [3].Tng cao 3,96m, chu vi 8m, nng 4 tn ta trn tng cm thch cao 1,2m. Tng c khun mt vung ch in nghim ngh nhng bnh thn, hin hu vi i mt nhn thng, ru di, tc xo khng i m, mc o o s ngi trn bc vi hai bn chn trn. Bn tay tri ca tng a ln ngang ngc bt n thuyt php, bn tay phi p ln c kim, kim chng trn lng ra nm gia hai bn chn, quanh li kim c con rn qun t di ln trn. Ra, rn v kim l biu trng ca Huyn Thin Trn V. Theo nh s tch c ghi chp n th Huyn Thin Trn V l thn trn qun phng Bc nhiu ln gip nc Vit nh ui ngoi xm. Ln th nht vo i Hng Vng th 6 nh gic t vng bin trn vo, ln th hai vo i Hng Vng th 7 nh gic Thch Linh... Trong bn ghi chp cn c chi tit Huyn Thin Trn V gip dn thnh Thng Long tr t ma v yu qui, gip An Dng Vng tr tinh g trng xy thnh C Loa, dit H ly tinh trn sng Hng i L Thnh Tng... Pho tng Huyn Thin Trn V l mt cng trnh ngh thut c o, nh du k thut c ng v ti ngh ca cc ngh nhn Vit Nam cch y 3 th k. Cng Tam quan n, pha trn l 3 ch (Trn V (V) qun). _____ ^ a b c d H Ni-di tch lch s vn ha v danh thng ca Don oan Trinh, n Qun Thnh, trang 556-557. ^ a b Kin trc c Vit Nam ca V Tam Lang, trang 93. ^ c ng Ng X. Truy cp ngy 20/2/2011 Huyn Thin Trn V - V thn trn pha Bc n Qun Thnh, th Huyn Thin Trn V, trn pha Bc kinh thnh Thng Long. n Qun Thnh, c ngi gi l Quan Thnh, l mt trong Thng Long t trn. Tng truyn c lp t khi vua L Thi T di v Thng Long (1010). n xa c tn l Huyn Thin Trn V i qun, n nm 1823 vua Minh Mng

i ra l Trn V qun, nm 1842 di thi vua Thiu Tr i ra tn hin nay. Theo truyn thuyt, Huyn Thin Trn V l thn coi gi phng Bc, tng u thai lm con vua nc Tinh Lc (Trung Quc), ln ln b ngi hong t n tu luyn trong hang V Dng lin trong 42 nm, gip ngi phng Bc dit tr nhiu qu d, gip dn i Chu chin thng thn dch hch gy bnh cht ngi hng lot, c Thng phong l i T, i Bi, cui cng c phong l Huyn Thin Huyn Thin Trn V sau sang nc Vit, gip cc vua Hng ba ln nh thng gic ngoi xm. i Hng Vng th 6, gic n phng Bc rt hung d em qu n xm ln t nc Vn Lang. Quan qun vua Hng nh khng ni. Thn u thai vo mt b m lng Ph ng b V Ninh, sinh ra cu b chng ni chng rng, nhng khi nghe tin s nh vua i truyn rao tm ngi ti gii, t nhin bt thnh ting xin s gi tu ln nh vua, xin vua cp cho nga st nng mt nghn cn v mt cy roi st nng mt trm cn. Khi nhn c nga st, roi st vua ban, thn ang t l mt cu b bng vn ln thnh chng trai cao ln dn u my vn qun Nam xng ln nh cho gic n tan tnh, gi vng b ci giang sn. Sau khi nh tan gic, thn ha php ni V Linh bay ln tri. Vua Hng bn phong thn l ng Thin Vng v lp cho n th cng trng th. Theo truyn thuyt th Huyn Thin Trn V chnh l c Thnh Ging c cng gip vua Hng dp gic n m nhn dn ta ang th cng nhiu ni. Cng theo truyn thuyt vo i Hng Vng th 14, thn gip nhn dn lng B cnh sng Hng tr dit con ra yu tinh tng tn hi nhiu dn lnh. n thi vua An Dng Vng xy thnh C Loa chng tr qun xm lc Triu , c con g trng ha tinh v qu vng ni Tht Diu thng n quy ph khin nh vua khng xy c thnh, thn nghe theo li thnh cu ca thn Kim Quy gip vua An Dng Vng tr ht mi t ma, nh Loa Thnh c xy nn vng chc. Sau mt thi gian, thn tr li phng Bc u thai lm con vua Ty. Sang i ng, thn gip vua ng tiu dit con qu d thng gieo bnh git hi tr con Trung Quc. n thi vua L i Hnh, thn li xung t L Lm gn thnh Long gip nhn dn tr qu d. Khi bn tng nh Tng l Hu Nhn Bo v Tn Ton Hng theo lnh vua Tng em qun sang cp nc i C Vit, thn dng nc sng Nguyt c (sng Cu), sng Nht c (sng Thng) ln cao to thnh ho su ngn cn.

Thn cn hin thnh mt v tng nh tri cao 10 trng, mc chin bo mu vng, tay cm ngn gio bng vng ng trn u trc mt qun Tng. Quan qun Tng trng thy th s qu hong ht quay u vt chn ln c tho chy. Qun Nam nhn c hi mnh lit truy kch qun gic, git cht ch tng gic Hu Nhn Bo, bo v ton vn non sng. Sang i L, i Trn, thn cn xut hin nhiu ln gip nhn dn dit tr qu d. Ngun: Danh nhn H Ni/Vietnam+ K l 2 bc tng Huyn Thin Trn V H Ni Nhc n Trn V, ngi ta ngh n n Qun Thnh, ni c pho tng ng thnh Huyn Thin Trn V qu gi. Nhng t ai bit rng, Ngc Tr, Thch Bn, Gia Lm, H Ni cng c mt pho nh th vi quy m v kin trc mang nhiu nt tng ng. Thn Trn V c th coi l hnh nh giao thoa gia hai nn vn ha, va mang m truyn thuyt dn gian Vit Nam li pha cht vn ha Trung Quc. Trong thn thoi Trung Quc ghi li thn Trn V c Ngc Hong giao cho cai qun phng Bc, lo vic ma, gi, c b h theo hu l rn v ra. Cng bi vy, hnh nh thn Trn V thng xut hin cng biu tng quy, x. Cn trong truyn thuyt ca Vit Nam, thn Trn V l v thn c cng gip An Dng Vng tr tinh bch k quy ri vic xy dng thnh C Loa. Nhng ngi dn trong thn Ngc Tr lun coi bc tng khng l bng ng nh mt bo vt. Dn trong lng thuc lu cu chuyn vua L Thnh Tng (1460 -1497) trn ng em qun i chinh pht phng Nam c ngh chn ti C Linh (tn gi xa ca vng t Ngc Tr). m y, thnh Trn V hin linh bo mng ph tr nh vua. Nhn ci tch y, sau khi chin thng, vua cho lp n v tc tng th, gi l Hin linh Trn V qun. n c xy dng trn th t linh vi quy x hi t. Trc mt l cnh ng rng c g t nh hnh ra ang phc trc n. m trn pha sau ngi n l con sng Hng cao un ln. Theo PGS.TS Trn Lm Bin, nu , phn ln cc khu vc gn sng Hng u c n th Huyn Thin Trn V vi mc ch cu ma thun gi ha, tr thy hoc tiu thy. Nh vy, khng c s khc bit hai pho tng Trn V n Qun Thnh hay Ngc Tr. Ch khc nhau chc nng ca v thnh ny khi c th hai ni khc nhau. Nh n Qun Thnh l trn yu ma, qu qui kinh thnh, canh gi ton b phng Bc. Cn pho t Ngc Tr li ch c chc nng tr thy, dit thy qui nhng khu vc thng b nc lt honh hnh. Nhng trng hp k l Khi n mi dng, tng Trn V tc bng g. Nhng th sut 292 nm th h hi qu nhiu. n thi L Hin Tng th khng cn kh nng phc ch. By gi, Vua

L Hin Tng thy pho tng g khng tng xng so vi c thnh Huyn Thin Trn V bn h lnh cho ngi khn trng quyn ng ca dn chng gn xa v c tng. Cc ngh nhn c ng lc by gi phi mt hn 14 nm mit mi lao ng. Cng nhng bc tng t hnh th k l. C mi ln c xong li thy cha xng vi s uy nghi b th ca thn Trn V, li mt ln na p ng cho tng cao dn ln, to dn ln v ngy cng uy nghim, mang hng thi ca mt v tng canh gi ci Bc. Trn tm bia Trn V in bi k dng nm 1820 cng ghi li: Nm inh Su Cnh Hng (1757) c tng ng. Mi ln chim ngng tng thn li mun to ln hn nn tit ng ch nm Mu Thn 1788) c li tng... n thng tm nm Nhm Tut (1802) th hon thnh. Vic c pho tng ny cng tn ti hai thuyt khc nhau. C thuyt cho rng, tng c c vo thi Ty Sn, c th lc u cha dm c ngay v c thi gian nh Ty Sn dp b cc n, cha v thu chung ng c v kh Ch n khi nh Ty Sn b chnh sch ny, th vic c tng mi c tip tc tin hnh. Tuy nhin, theo PGS. TS Trn Lm Bin qua nhng du tch ngh thut trn pho tng cho thy, nhiu kh nng tng c c t cui thi nh Nguyn, khong th k 19. Bi cho n nay cha h pht hin c pho tng thi L Trung Hng no c c theo li kin trc, ngh thut nh vy. Chng hn nh ng ln sng np o theo hnh hoa vn sen ln qua ln li rt mnh, li ngh thut ny ph bin cui thi nh Nguyn ch khng h c thi L Trung Hng. Ngay c to hnh cm ru bng km vo tng cng xut hin rt mun. PGS.TS khng nh, tng ny mang nhiu chi tit cc kiu tng mun, t kh nng c nin i t thi L nh nhng thng tin trc y tng cng b. Tri qua bao ma nng thi gian, pho tng vn phn ln bo ton c nguyn dng so vi dng v ban u. Tuy nhin, cng c nhng chi tit ng xut hin du hi u xung cp, hoen g, phn ng l ra tng mng nh lm mt i v hon ho vn c ca bc tng. My chc nm trc, mt s h dn trong lng quyn gp tin, sn ln pho tng mt lp o bo, ph mt lp sn ln b mt tng bo v tng. Cng t y, pho tng mi mang dng v nh ngy nay, ngoi lp o bo, di u gi tng cng c t v ha tit hoa sen cch iu thnh hnh h ph to im nhn tng s uy dng cho pho tng. C mt s trng hp k l l pho tng ny mang nhiu nt tng ng vi tng Trn V n Qun Thnh. C hai bc tng u c c trong t th ngi uy nghim trn mt b gch cao, u trn, mt trn, mt m to, nhn thng, my rm, mi to, cm trn, ming khp, mi dy, c ria mp, tai to, ta ra dng dp uy nghim l lng. Tay tri tng trc ngc, ang bt quyt. Tay phi p xung c kim. Mi kim chc xung chng ln mai ra. Pho tng Trn V Ngc Tr rng 1,7 mt, di 2,9 mt. Tng cao 3,8 mt, nng khong 4 tn. Nhng con s gn nh trng khp vi pho tng n Qun Thnh mc d hai pho tng c c vo hai giai on khc nhau.

ng Mai Hng Binh - Trng tiu ban qun l di tch phng Thch Bn cho bit, nu khng sm c k hoch trng tu, tn to, di vt v gi y c th s vnh vin b lng qun theo thi gian. Ngun: An ninh th . Thng Long t trn L khi nim xut hin trong dn gian ch v bn ngi n thing trn gi cc hng ng Ty Nam Bc ca thnh Thng Long l: Trn ng: n Bch M (ph Hng Bum) th thn Long - thnh hong H Ni. n c xy dng t th k 9. Trn Ty: n Voi Phc (ng ra l n Th L), (hin nm trong Cng vin Th L) th Linh Lang - mt hong t thi nh L. n c xy dng t th k 11 Trn Nam: n Kim Lin, trc y thuc phng Kim Hoa, sau thuc phng ng Tc, huyn Th Xng, ph Hoi c (nay l phng Phng Lin, ng a, H Ni), th Cao Sn i Vng. n c xy dng t th k 17 Trn Bc: n Qun Thnh (ng ra l n Trn V), (cui ng Thanh Nin), th Huyn Thin Trn V. n c xy dng t th k 10 Cn mt cch hiu khc l bn kinh trn hay cn gi l ni trn (ngoi ra l cc phin trn) bao quanh kinh thnh Thng Long, c nhim v che chn, bo v kinh thnh ngay t vng ngoi khi kinh thnh trc tip b e da. Ngoi ra, v gn kinh thnh nn bn trn cn l nhng lc lng c nhim v "cu gi" v dp yn ni lon khi kinh thnh c bin. l cc trn: Kinh Bc: bao gm cc tnh Bc Ninh, Bc Giang v Phc Yn sau ny.Thnh Bc t ti Bc Ninh. Sn Nam: tng ng cc tnh H ng, H Nam, Thi Bnh, Nam nh, Ninh Bnh v Hng Yn sau ny. Thnh Nam t ti Nam nh Hi Dng: bao gm cc tnh Hi Dng, Hi Phng v Kin An sau ny. Thnh ng t ti Hi Dng Sn Ty: tng ng cc tnh Ph Th, Vnh Yn v Sn Ty sau ny. Thnh Ty (Thnh Sn Ty) t ti Sn Ty n Bch M, Thng Long ng trn n Qun Thnh, Thng Long Bc trn

Thng Long Ty trn, cng dn vo n Voi Phc n Kim Lin, Thng Long Nam trn

Thng Long t qun l bn qun ca o gio t Thng Long xa. Qun l ni tu hnh ca nhng ngi theo o gio. Thng Long c bn o qun ln, bao gm: Trn V qun, nay gi l n Qun Thnh ph Qun Thnh. Huyn Thin qun, nay l cha Huyn Thin ph Hng Khoai. ng Thin qun, nay l cha Kim C ph ng Thnh. Thch qun, nay l cha Vua ph Thnh Yn. Nhng o qun ny u xy dng t thi k pht trin ca o gio Vit Nam t xa xa, nhng cng ch n ht i Mc. T i L Trung Hng, do o gio suy thoi, nhng o qun b Pht gio ha, tr thnh cha. Bn cnh tng cc thnh ca o gio cn c thm tng Pht. Ngoi tr Trn V qun c tng Trn V qu ln nn vn cn gi c bn cht o qun, nhng qun cn li u i tn thnh cha, tr thnh ni th Pht. T liu