KK 2013

iler ve Sendika Temsilcileri iin
KILAVUZ KTAP
GVENCES-PERFORMANS DEERLENDRMES
KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi
BRLEK METAL- YAYINLARI

Tnel Yolu Cad. No.2 34744 Bostanc-STANBUL Tel: (0216) 380 85 90 Faks: (0216) 373 65 02 Teknik Hazrlk: Birleik Metal- Bask: Baka Matbaclk No: 03 / 2013
2
GR
Kendisine kaynaklk eden 158 sayl ILO szlemesinin 1994 ylnda imzalanmasndan dokuz yl sonra i gvencesi dzenlemeleri, 15 Mart 2003 tarihinde 4773 sayl Kanunla yrrle girmi olup daha sonra 4857 Sayl Yasann 18, 19, 20 ve 21 inci maddelerinde yer almtr. gvencesi 30veya daha fazla iinin alt iyerlerinde, en az 6 aylk kdemi olan iilerden belirsiz sreli i szlemesi ile alanlar kapsamaktadr. gvencesi kapsamna giren iinin belirsiz sreli i szlemesini fesheden iveren, iinin yeterliliinden veya davranlarndan ya da iletmenin, iyerinin veya iin gereklerinden kaynaklanan geerli bir sebebe dayanmak zorundadr. inin alt aylk kdemi, ayn iverenin bir veya deiik iyerlerinde geen sreler birletirilerek hesap edilir. verenin ayn ikolunda birden fazla iyerinin bulunmas halinde, iyerinde alan ii says, bu iyerlerinde alan toplam ii saysna gre belirlenir. veren fesih bildirimini yazl olarak yapmak ve fesih sebebini ak ve kesin bir ekilde fesih bildiriminde belirtmek zorundadr. inin belirsiz sreli i szlemesi, o iinin davran veya verimi ile ilgili nedenlerle savunmas alnmadan feshedilemez. Yine gvence hkmlerine iveren i szlemesini sona erdirirken geerli bir sebep gstermemi veya gsterdii sebep geerli deil ise ya da geerli sebeple feshin usulne uymamsa (savunma almam, feshi yazl yapmam veya feshe ak ve kesin gereke gstermemi) bu durumda iinin E ADE DAVASI ama hakk vardr. e iade davas fesih bildiriminin tebli tarihinden itibaren 30 gn iinde almaldr. Feshin geerli bir sebebe dayandnn ispat iverene aittir. i feshin baka sebepten kaynaklandn iddia ediyorsa bu sebebin ispat iiye aittir. Kanuna gre dava iki ay iinde sonulanmaldr. Temyiz edilirse Yargtay 1 ay iinde karar vermelidir. Mahkemede feshin geerli sebebe dayanmad tespit edilir ise iinin ie iadesine, bota kalma creti olarak en fazla 4 aylk cret denmesine ve iba yaptrlmamas halinde en az 4 en ok 8 aylk creti tutarnda tazminat denmesine hkmedecektir. Mahkeme kararnn kesinlemesinden itibaren 10 gn iinde iinin iba yapmak iin bavuru yapmas gerekmektedir. Aksi halde fesih geerli saylr. inin bavurusundan itibaren iveren 30 gn iinde iiyi iba yaptrmaz ise mahkemenin takdir ettii tazminat demekle ykmldr. inin iten karlmas ile Mahkeme kararnn kesinlemesine kadar geen sre iin en ok 4 aylk creti ve dier haklar iveren tarafndan denir. Yukarda belirtilen tazminat ve cret miktarlar szleme ile arttrlamaz. Feshin
3
geersizliine karar verilmesinden sonra ie balatrsa, pein olarak denen ihbar tazminat ile kdem tazminatndan 4 aya kadar domu olan cret ve dier haklar ile mahkemenin takdir ettii tazminat iveren demekle ykmldr. gvencesi dzenlemesi ile birlikte i yerlerinde yasann getirmi olduu ispat ykmlln yerine getirmek; yani mahkemelere delil oluturmak iin hazrlklar younlatrld. Bu hazrlklarn odak noktasn Performans Deerlendirmesi oluturmaktadr. Performansa ynelik uygulamalar yeni deil; ancak i gvencesi ile zel bir anlam kazanmtr. ilerin alma ve salk koullar ile yakndan ilgili bir kavram olan performans deerlendirmesi, sadece i gvencesinin alternatifi olarak uygulandnda, alma ve salk koullarn olumsuz etkileyebilecek bir nitelik kazanma olasl artmaktadr. yerlerinde toplam kalite ynetimi, kalite emberleri gibi uygulamalar yolu ile iilerin ynetime katld iddiasnda olanlarn, ayn iilerin kendi alma younluklar konusunda sz sylemeleri, yani performans deerlendirme srecine katlmlar konusunda da ayn tavr srdrmeleri beklenir. Fakat patronlar ve rgtleri bu konuda teki davranmaya, tek bana karar vermeye devam etmektedirler. Performans deerlendirmesi olduka karmak ve tartmal bir uygulama ve aratr. Her ara gibi iyi ve kt olarak kullanlma ihtimali sz konusudur. stelik iin iinde sosyal taraflarn aktif unsurlar olarak yer alyor olmas, performans konusunun aritmetik bir ilem olduu kadar sosyal bir uygulama olduuna iaret etmektedir. yerinin retimin verimliliin artmas ile ilgili olduu kadar, iinin alma koullaryla, salyla ilgili bir kavram olduu iin sosyal taraflarn zerinde uzlamaya vardklar uygulamalar biimine brndrlmesi gerekmektedir. cret mcadelesi, sendikal hareketin temel ilgi alann oluturuyor. inin eline geen para kadar, bu paray hangi koullarda, ne kadar eziyet ekerek, ne kadar stres altnda kazand da sendikal gndemimizin n sralarna tanmak zorunda. Hibir ada uygulama ve aracn insani yaama ve alma koullarn geriye gtrecek zellik tamas sz konusu olmamaldr. Her zaman daha iyiye, daha gzele doru gidilmesi ve bunun yollarnn aratrlmas gerekir. Performans ltlerinin alanlar tarafndan makul kabul edilmesi, uygulanabilir bulunmas ve hepsinden nemlisi insani olduuna inanlmas performans deerlendirme sistemlerinin temelini oluturmaldr. Bunlarn olmad durumda ortaya kacak olan, i kazalar, yksek hata paylar, erken
4
ypranma gibi insani olmayan bir ortamdr. Bu nedenle iiler ve onlarn rgtleri sendikalarn, performansla ilgili tm srelerin iinde (performans ltlerinin belirlenmesinden, performans deerlendirme sreci ve bu deerlendirme sonularnn kullanlma amalarna kadar) bir taraf olarak yer almak durumundadr. Sendikamz Birleik Metal ileri Sendikas, i gvencesi dzenlemelerine kar iverenlerin iyerlerinde yapt hazrlklarn odanda yer alan performans deerlendirmesi ve benzeri uygulamalara ynelik olarak genel merkez bnyesinde almalar yrtmektedir. Performans deerlendirmesi konusunun i gvencesinin bir alternatifi olarak getirilmeye allmasna ramen, rgtl olduumuz iyerlerinde, bu srecin taraf olduumuz dncesinden hareketle, performans ltlerinin belirlenmesi, koullarnn performans deerlendirme srecine katlarak alma arlatrlmasn engellemek iin youn bir almann iine girilmitir. Bu erevede; bata temsilcilerimiz olmak zere, yelerimizin bu konudaki duyarllklarn artrmak, iyerlerindeki srece katlabilmek iin yaplmas gerekenleri ortaya karmak, her iyeri iin ayr stratejiler oluturmak ve sonuta sendikal rgtlln glendirilmesi iin bir hat ortaya karmak amacyla eitim ve aratrma faaliyetleri srdrlmektedir. Elinizdeki Klavuz Kitap bu faaliyetlerin bir parasn oluturmaktadr. ye ve temsilcilerimize, yasal haklar konusunda bilgi vermeyi, iyerlerinde yaygnlaaca grlen performans uygulamalarna ynelik izleyecekleri yolu anlatmay amalyor. imdi ikinci basksn yaynlayacamz bu klavuz kitabn, ye ve temsilcilerimizle yapacamz eitimlerde ve nmzdeki sreteki almalarda daha da yararl olmas iin baz ekler yapm durumdayz. Bu ekler bu kitabn son blmnde yer alacaktr. ilerin insan onuruna yakr alma ve yaama koullarna kavuturulmas mcadelesini srdren sendikamz, performans deerlendirmesi uygulamasn da bu hedef erevesinde ele alyor. Daha iyi ve daha gzel gnleri hep birlikte yaratabilmek ve yaayabilmek umudu, insanln ortak paydas haline gelinceye kadar hi tkenmeyecek
Birleik Metal- Sendikas

Genel Ynetim Kurulu
Austos 2013
Neden Performans Deerlendirmesi?

4857 Sayl Yasas, i akdinin feshinde geerli bir neden gsterilmesi zorunluluu getirmektedir. Geerli neden kavram, feshin keyfi nedenlerle yaplp yaplmadnn deerlendirildii bir hukuksal srecin temel kavramdr. verenler, i akdini feshederken geerli bir neden gsterecekler ve ii feshin geerli nedene dayanmad iddiasyla mahkemeye bavurduunda iveren feshin geerli nedene dayandn ispat etmekle ve mahkeme nedenleri geersiz bulduunda da iiyi yeniden ie balatmak veya ie balatmama tazminat demekle ykml olacaklardr. Dolaysyla iverenler asndan iten karmalarda geerli bir nedene dayanmak ve geerli nedeni mahkemelerde kantlayacak belgeleri oluturmak zel bir nem tamaktadr. Yasas, geerli nedeni iki ana balk altnda toplamtr. 1. inin yeterlilii veya davranlar 2. letmenin, iyerinin veya iin gerekleri letmenin, iyerinin veya iin gereklerinden kaynaklanan nedenler esas olarak srm ve sat olanaklarnn azalmas, enerji sknts, pazar kayb, iktisadi kriz gibi iyeri dndan kaynaklanan nedenler olabilecei gibi; yeni alma yntemleri, yeni teknoloji kullanm gibi iyeri ii nedenler de olabilir. veren rgtleri, bu gibi durumlarn daha kolay kantlanabilir olduundan hareketle tm dikkatlerini iinin yeterlilii ve davranlarndan kaynaklanan nedenler zerine younlatrmaktadrlar. Buna ek olarak, iverenin bu nedenlerle alaca kararlarn dokunulamaz olduunu inanmaktadrlar. Bu nedenle iinin iyerindeki performans ve davranlar zel olarak takibe alnmakta, bunlar kaytlara geirilmektedir. yerlerinde dosyalama faaliyeti hz kazanmakta, insan kaynaklar ya da personel blmleri bir younluk iine girmektedirler. inin yeterlilii veya davranlarndan kaynaklanan nedenleri ispat edebilmek iin performans deerlendirme sistemi iverenler asndan nemli hale gelmitir. Performans deerlendirmesi zellikle iinin yetersizliini ispat etmekte bir ara olarak kullanlacaktr. verenler bu hususta genel olarak aada belirtilen yolu izlemektedirler: 1. Performans ltlerinin belirlenmesi 2. Performans deerlendirme ve dosyalama 3. Yazl ihtar veya cret kesintisi 4. Savunma talebi 5. Fesih
7
verenler performans deerlendirmesi sistemlerinden hangisini kullanacaklar, ltlerin ne olacana karar verme yetkisinin kendilerinde olduuna inanmaktadrlar. Dolaysyla, performans deerlendirmesi iyerleri ve mahkemelerde temel tartma ve mcadele konusu haline gelmitir.
Performans nedir?
En genel tanmyla performans, bir ii baarma derecesidir. Bu baarma derecesinin llmesi, yani performansn deerlendirilmesi, nceden belirlenmi standartlara gre yaplmak durumundadr. Bir iin yaplmas, bir maln retilmesi iin gerekli zaman hesaplanabilir olmakla birlikte, yaplan hesaplamann uygulanabilirlii o andaki koullara baldr. i ile makinenin bir araya geldii retim srecinde iki durum sz konusu olabilir. Birincisi, ii kulland makinenin hzn kontrol altnda tutabilir. Bu durumda performans iinin makineyi kullanma hzna bal olacaktr. kincisi, makinenin hz iinin denetimi dndadr (akar bant vb.) dolaysyla performans belirleyen, esas olarak makinenin hzdr. Ancak her durumda, ortaya kan performans her ikisinin; yani makine ve iinin ortak faaliyetinin sonucudur. Birinci durumda iinin makineyi kullanma hz, ikinci durumda ise makinenin iiyi kullanma hz arlk kazanmaktadr. Byle olmakla birlikte, her durumda sonucu etkileyen iinin performansdr. Hzn makine tarafndan belirlendii bir retim srecinde iinin bu hza ayak uyduramamas durumunda, aksamalar, durular sk olacandan makinenin hz anlamsz hale gelecektir. Bu nedenle, standartlar ya da hedefler ancak iiler tarafndan uygulanabilir olduunda gereki olabilirler. Bir makineyi dier arkadalarndan daha hzl kullanan bir iinin performans dier iiler asndan bir hedef, bir standart olarak gsterilemeyecei gibi; ayn ekilde makinenin standart retim zaman iilere bir hedef olarak sunulamaz. nk dinlenmeler, arzalar, durular ve daha pek ok faktr makinenin standart retim zamannn gereklemesine engel olur. Btn bunlardan kan sonu udur: Performansn gereki ve nesnel bir biimde deerlendirilmesi iin standartlarn belirlenmesi konusu zel bir nem tamaktadr. verenler, en ksa zaman iinde en fazla rn almak isterler. Bu nedenle de iinin alma hzn ve younluunu artrmaya alrlar ve standartlar (hedefleri) belirlerken iilerin katlmn ngrmezler ve bu hedeflere ulamalar iin performanslarn ykseltmelerini isterler, onlar buna zorlarlar. verenler, performans deerlendirmesini kendi belirlemi olduklar standartlara gre yaptklar ve bu deerlendirmenin sonularn, iten karmalar dahil, idari
8
kararlar vermek iin kullanacaklar iin standartlarn geree uygun, iiler tarafndan gerekletirilebilir ve kabul edilebilir olmas byk nem kazanmaktadr. Bunun iin de standartlarn belirlenmesi sreci, iilerin katlmnn zorunlu olduu bir sretir. iler asndan, performansn ykseltilmesi abas, iinin karl denmeyen emek gc miktarnn artrlmas anlamna gelmektedir. ba yaparken alma ortam ve koullarn pazarlk konusu yapamayan iiler, cretlerini belirli bir sre iverene bal olarak almak zere alrlar. inin iveren iin alt srenin uzatlmas iki yolla mmkndr. Ya alma sresi uzatlr; ya da alma sresi iinde gerekletirilen i miktar, alma younluunu artrmak suretiyle artrlr.
younluunun artrlmas (performans ykseltilmesi) toplam allan sre iinde iverene allan ksmn uzamas anlamna gelir. Bu, hem iinin cretinde greli bir azalmaya, hem ar biimde ypranmasna neden olacaktr. Ar yorgunluk ve stres, beraberinde hatal retim, i kazalar vb. olumsuz olgular getirecek ve performans dzeyi olumsuz etkilenecektir. Performansn zorlanmas
9
bir cret art ile gerekletii durumda da sonu deimeyecek ve yukarda sz edilen riskler yine ortaya kacaktr. Bu nedenlerle performans deerlendirmesine temel oluturacak olan standartlarn (hedeflerin) belirlenme sreci ve bu srece iilerin katlmalar nem kazanmaktadr. Performans standartlar, tartmaya, mzakere edilmeye ak standartlar olarak deerlendirilmek zorundadr.
Standartlar nasl belirlenmeli?

retim srecinde performansn deerlendirilmesi zaman veya miktar standartlarnn belirlenmesi yoluyla gerekletirilmektedir. Standart zaman yntemi daha sk kullanlan bir yntemdir. Bu yntemde bir iin yaplmas iin gerekli olan zaman, i ve zaman etd almalaryla saptanmaktadr. te bu an, iiler asndan byk bir nem tamaktadr. Bu standart zamann belirlenme biimi ve yntemi, iinin iyeri iinde ve dndaki yaantsn dorudan etkileyecek bir zellie sahiptir. Standart zamann belirlenmesi iin yaplmas esnasnda, iin yaplmas iin gerekli tm aamalarn zamannn saptanmas (kronometre tutulmas) yoluyla yaplmaktadr. Bu temel tanm detaylandrarak incelemek gerekiyor. i yapan ii inin kulland makine, tehizat ve malzemeler ve zaman etdn yapan kii lme ilemi, iin tm aamalarn (hazrlktan bitie kadar olan tm aamalar) kapsamak zorundadr. Ortaya kan zaman o iin hi hatasz, hi durmadan gerekletii zamandr. Bu zamana iinin dinlenmesi iin gereken sre, hatalardan kaynaklanan gecikmeler, makineden kaynaklanan duru zamanlar ve toleranslar eklendikten sonra standart zaman tespit edilebilir. Ancak bu standart zaman gereki deildir. lm yapan iinin zellikleri, lmn yapld zaman, lm yapan kiinin zellikleri, lmn yapld ortam, lm yaplan makinenin zellikleri standardn belirlenmesinde rol oynarlar. rnein lm ortalama performanstan yksek performansa sahip bir ii zerinde yaplyorsa, lm sabah saatlerinde yani ii yorgun deil iken yaplyorsa, lm yaplan ii moral olarak iyi durumda deilse, lm yapan kii nesnel deil ise, lm normal alma ortamnn dnda bir ortamda yaplyor ise, lmn yapld makinenin ypranmaml sz konusu ise standart zaman genel ortalamann altnda kacaktr. Standart zamann geree uygun biimde belirlenebilmesi iin:
10
1. lmler ya, kdem farkllklarn kapsayacak biimde ok sayda ii zerinde yaplmaldr. Standart zaman bir ortalamay ifade etmek zorundadr. yerindeki iiler, ya, mesleki eitim, tecrbe vb. gibi farkllklar nedeniyle doal olarak farkl performanslara sahip olacaklardr. Standartlarn belirli bir ii grubuna dayal olarak belirlenmesi, dierlerini zorlayacaktr. Standart zamann saptanmasnda bu nedenle iyerindeki iilerin ortalamasn yanstacak bir yntem uygulanmasnda srarl olmak gerekmektedir. 2. ok sayda lm yaplmaldr Az sayda yaplan lmler sonucunda belirlenen standart zaman gerei yanstmaktan uzak olacaktr. Bu nedenle yaplan lmlerin saysnn artrlmas ve bunlarn ortalamasnn alnmas doru olacaktr. 3. lmler gnn deiik saatlerinde, haftann deiik gnlerinde yaplmaldr. ilerin performanslar gnn saatlerine, haftann gnlerine gre deiiklik gsterir. Performansn yksek olduu bir saatte, rnein iinin sabah ie geldii bir saatte yaplan lme dayanan standart zaman dk kacaktr. Ayn ekilde, paydos saatine yakn bir zamanda yaplacak lmlerde standart zaman yksek kacaktr. Gece almasnda yaplan lmlerde de standart zaman yksek kacaktr. 4. Ortalama verimdeki makineler zerinde yaplmaldr. Yeni makineler eskilerine oranla iinin performansn ykseltici bir etkiye sahiplerdir. Deiik yalardaki makinelerde iinin performans farkl olacaktr. Ayn tipteki makineler iin bu nedenle bir ortalamann hesaplanmas ya da her makine iin ayr standart zaman saptanmas gerekebilir. Bu erevede yalanm makineler iin yeni lm istenebilir. 5. lm esnasnda kullanlan malzemelerin kayd tutulmaldr. Standardn belirlenmesinde makinenin kendisi kadar, bu makinelerde kullanlan aparatlar, kalplar, sarf malzemeleri vb. malzemelerin de etkisi vardr. Standart tespit edilirken hangi tr malzemenin kullanldnn kayt altna alnmas, gerekleen performans ile standart arasndaki fark aklamaya yardmc olacaktr. lm yaplrken kaliteli bir aparat kullanlm ama normal retimde daha dk kalitede bir aparat kullanlm ise, iinin performans, doal olarak, dk gzkecektir.
11
6. Gerekleen zamana eklenecek bo zamanlarn belirlenmesinde esneklik yksek olmaldr. Standart zaman hesaplanrken, arza, hata ve dier nedenlerden kaynaklanan durularn da hesaba katlmas gerekir. Bu eklemeler sadece iin gerei duraklamalarla snrlanamaz. almas glk gerektiren ilerde, rnein yksek s karsnda almak, tozlu ortamda almak ve benzeri ilerde eklenmesi gereken zaman, iinin ypranmasn dikkate alnarak hesaplanmaldr. Ayn ekilde, srekli ayn ii yapmak nedeniyle konsantrasyon bozukluu, stres, kas arlar ortaya kacaktr. Bunlarn hepsi performans olumsuz etkileyen faktrlerdir. inin normal (yasal) ara dinlenmesinin dnda, alt her saat iin belirli bir sre (5-8 dakika) dinlenmesi, performans olumlu etkileyecektir. Bu nedenle bu dinlenme srelerinin de standart zamann iine katlmas bir zorunluluktur. 7. Kronometre tutanlarn saysnn oaltlmas gerekmektedir. yeri ynetimleri performans deerlendirmesini belirli idari kararlar almak iin yaparlar. Ancak uygulamada nce kararlarn alnp ardndan deerlendirme yapmak ska karlalan bir durumdur. gvencesi yasasna alternatif olarak performans deerlendirmesi sistemini kullanma dncesi, kararn nce alnp, deerlendirmenin ardndan yaplmasn yaygn hale getirecek ve bu durumda lm yapan kiinin nesnel olmas mmkn olmayacaktr. Bu nedenle, lmn birden fazla grevli tarafndan yaplmas ve bunlarn elde ettikleri sonularn ortalamasnn alnmas nemlidir. 8. lme ilemi iiden habersiz yaplmamaldr. Yneticiler, lm esnasndan iinin etkileneceini gereke gstererek, iilerden habersiz lmler yapmaktadrlar. Bu, performans deerlendirmesinde kabul edilen uygulamalarnn dnda bir yaklamdr ve olumsuz sonular ortaya kmaktadr. inin lm esnasnda etkilenmesini ortadan kaldrmann esas yolu, lm saylarn artrmak; ok sayda ii zerinde lm yaparak mmkndr. lmn gizli yaplmamas kadar, lm yaplacann -rnein 24 saat nceden- lm yaplacak iiye ve sendika temsilcisine bildirilmesi uygun olacaktr. 9. lmler performans zorlamak amacyla sk sk yaplmamaldr. ilerin yaptklar ite uzun sre almakta olmalar ii yapma hzlarnda bir arta neden olmas kanlmazdr. Bu durum, i esnasnda yaplan
12
hareketler otomatik hale geldii iin ortaya kmaktadr. Bunu iinin performansn daha da ykseltmenin bir arac olarak grmek doru deildir ve standartlar sk sk deitirilmemelidir. Standartlar, teknolojik bir yenilenme, proseste bir deiim ve i organizasyonunda bir deiiklik olmadka deitirilmemelidir. Grld gibi, performans deerlendirmesinin ilk adm olan standartlarn saptanmas konusu, ayrntsna girildike karmaklaan dolaysyla da pek ok faktrn dikkate alnmas zorunlu olan bir konudur. Bu aamada basite standart retim zaman budur, sizden bunu bekliyorum; bu zamann zerinde performans gsterenler kendilerine dikkat etmelidirler yaklam inandrc ve kabul edilebilir deildir. Standart saptanrken yaplan lmn kime yapld, ne zaman yapld, kim tarafndan yapld, niye yapld gibi sorularn sorulmas kanlmazdr. Bu sorulara ak ve net yant veremeyen ynetimlerin, standartlarn belirlenmesinde iilerin onayn almadklar iin, uyguladklar performans deerlendirmesi gereki olmayacaktr
Birinci hata
Bu grler, iverenleri yanltmaktan baka bir ie yaramaz. Yetersizlik nedeniyle mahkemeye giden iinin ilk iddias, yeterli olduu ve performans kriterlerinin iveren tarafndan tek yanl belirlendii olacaktr. Mahkeme ise kanlmaz olarak bu kriterlerin isabetli olup olmadn aratrmak durumundadr. Yargnn performans deerlendirmesi konusuna alk olmamas, karar vermekten yoksun olduu anlamna gelmez. Bilirkiilik kurumu, esas olarak bu gibi durumlar iin vardr ve performans kriterlerini iyerinde tek yanl belirleyen iverenler, mahkeme aamasnda bu kriterlerin geree uygun olup olmadnn aratrlmasyla kar karya kalacaklardr. O nedenle, kriterlerin iiler ve sendikalarla ortak belirlenmesi, pek ok sorunu ortadan kaldracak ve iyeri alma barna katkda bulunacaktr.
kinci hata
Kriterlerin iyerinin koullarna gre belirlenecei dncesi de ada gereklere, iverenler arasndaki adil rekabet koullarna uymamaktadr. Standartlarn her iyerinde ayr belirlenmesi, iilerin alma koullarnn arlatrlmasna ve bunun sonucunda sermaye sahipleri arasnda ortaya kacak olan haksz rekabete olumlu bakmak anlamna gelmektedir. Yaplan iin trne gre bir standardn belirlenmesi ve bu standardn tm iyerlerinde geerli olmas gerek iverenler arasnda bir eitlik salayacak gerekse iilerin alma koullarnn o sektrde belirli bir ortalamay korumas salanacaktr.
13
Sorular, sorular...
Hali hazrda iyerlerinde belirlenmi olan standartlar konusunda sormamz gereken sorular ise unlardr: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Standartlar iin gereklerine uygun mu? Standartlar objektif olarak belirlendi mi? Standartlar kabul edilebilir mi? Standartlarn uygulanabilirlii var m? Standartlara gvenilebilir mi? Standartlara itiraz mekanizmas var m? Standartlarn belirlenmesinde iilerin ve sendikann grleri alnd m?
Gerekleen performans
alanlarn performanslarnn deerlendirilmesinde ok sayda yntem kullanlabilmektedir. alanlarn performanslar, kiisel zellikleri, davranlar ve yaptklar iler temelinde deerlendirilmektedir. Ancak iin z, alann zelliklerinin ve davranlarnn gzlenmesi, yapt ilerin takip edilmesinden olumaktadr. Bu nedenle, deerlendirme srecinin temel unsuru gzlem yapan, deerlendiren kii veya kiilerdir. Bunlar iverenlerin yetki verdii, amir, ustaba vb. insanlardan oluabilecei gibi, iyerinde performans deerlendirmesiyle ilgi zel bir birim de (insan kaynaklar birimi) oluturulabilmektedir. Oysa, gelimi lkelerdeki uygulamalar, performans deerlendirmesi yapan kiinin bu konuda zel olarak uzmanlam (sertifika sahibi) kiilerden olutuunu gstermektedir.
nyarglar sorunu
Deerlendirmeyi yapann insan olmas, deerlendirme srecinin iine duygularn fazlaca karmasna neden olmakta ve deerlendirmeye olan gvenilirlii ortadan kaldrmaktadr. Bunu engellemek, deerlendirme yapann belli kriterleri l alarak deerlendirme yapmasn salamak amacyla, alanlarn kiisel zellikleri, iyerindeki davranlar ve ortaya karm olduklar sonular belirli bir snflandrmaya tabi tutularak, deerlendirme yapann alan snrlanmaya allmaktadr. Ancak; iin iinde insan faktr olduundan, ne kadar snrlanrsa snrlansn, deerlendirme sreci znel olmaya eilimlidir. Deerlendirme yapan kii gzlemledii ve deerlendirecei ii hakknda deerlendirmeyi yapmadan nce bir gre sahiptir. iyle ilk defa karlamamaktadr, ortak bir gemileri vardr. Dolaysyla deerlendirmeyi yaparken deerlendirdii, puan verdii ii hakknda olumlu ya da olumsuz bir nyargs vardr.
14
Performans deerlendirme kurullar

alann ortaya karm olduu sonulara (verimlilik, miktar vb.) gre yaplan deerlendirmeler somut, elle tutulur zellikler tamasna ramen, kiisel zellikleri ve davranlarna ynelik deerlendirmeler deerlendirmeyi yapana bamldr. Bu nedenle, deerlendirme yapann vermi olduu rapor, iinde mutlaka sendika uzman ve temsilcilerinin yer ald daha geni bir kurul tarafndan ve bizzat alann itirazlarn da dinleyecek biimde yeniden ele alnmal ya da bu kriterlere gre deerlendirme alann toplam performans deerlendirmesinde olduka az yer tutmal yani arl az olmal ve kriterler somut olgularla kantlanabilir olmaldr. Performans deerlendirme sisteminin oluturulmasnda ii ve sendika yer almaldr. Ancak sonrasnda tek tek iilerin performans lmlerinde de yer almalar doru deildir.
Mucitlik ve iilik
Bunlar yerine gelmedii durumda, performans deerlendirmeleri iverenin ya da vekillerinin elinde alanlar sindirmenin bir aracna dnecektir. rnein alann kiisel yeteneklerini deerlendirme konusunda Yaratclk bir yetenek biimi olarak ele alnyorsa, yaratclktan kastn ne olduu, alann hangi tr yetenekler ortaya koyduunda yaratc saylaca ve en nemlisi verilen puanlarn hangi derecedeki yaratclk karsnda verilecei ak ve net bir biimde belirtilmelidir. MESS tarafndan yaynlanan Akll Kitapta Mavi Yakal Personel iin Performans Deerlendirmesi rnei yer almaktadr. Bu form be ana blmden ve u alt balklardan olumaktadr. I. Kiisel Yetenek 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Sorun zme ve analiz yetenei Yaratcl alma Arkadalaryla Etkili letiim Kurabilme Ekip almasna Yatknl Yardmlama Yn stleri ile uyumlu ve koordineli alabilme Deiiklie ve yenilie adaptasyonu Kavrama yetenei Gvenilirlik ve drstlk
15
II. Yetenei 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Bilgisini ve deneyiminin ite kullanma becerisi Yaptn iin kalitesi, ie gsterdii zen ve dikkat Organize, tertipli ve dzenli olma e Konsantrasyon, hatasz i yapma Sorumluluk bilinci Kalite odakl alma Birden fazla operasyonda alabilme iyle ilgili neri gelitirme Kural ve talimatlara uyumu
10. Zaman etkin kullanma 11. Verilen zamanda, beklenen nitelikte ve sayda i retme III. Hedeflerin Gerekleme Dzeyi (Bu blmde hedeflenen ve gerekleen iler yazlarak buna gre puanlama yaplmaktadr.) IV. Deerlendirenin Grleri A. B. C. Gl ynleri Gelitirilmesi gereken Ynleri ve Performans iyiletirme nerileri Verilmesi Uygun olan eitimler
D. alanla ilgili dier dnceler ve notlar V. Deerlendirilenin Grleri Her blm eitli alt balklara blnmtr ve ilk iki blmde her alt baln karsnda 5ten bire kadar notlarn iaretlenecei blmler vardr. 5 Mkemmel, 1 ise Yetersiz olanlara verilecek nottur. iler, formda snrlanm olan zelliklerine gre deerlendirilecektir. Ama hangi koullarda hangi puann verilecei ak biimde belirtilmemitir. rnein bir iiye ekip almasna yatknlktan 3; yani ortalama not verilmesinin hangi koullarda olaca belli deildir ve tamamen deerlendirenin insafna braklmtr. Performans
16
deerlendirmesinin
ok
s k
olmayan
aralklarla
yapld
dnldnde, iinin ald puan aklayacak bir takm baka belgelere ihtiya olduu aktr. 5 yerine 3 verilen bir iinin yl iinde ekip almasna yatkn olmadn gsteren bir takm davranlarda bulunmu olmaldr ki iki puan krlabilsin.
Objektif bir deerlendirme iin

Sz konusu deerlendirme kriterleri (alt balklar) yukarda deindiimiz zelliklere uymazlarsa performans deerlendirmesi, objektiflikten uzak olacak, iverenin elinde iileri sindirmenin bir arac haline dnecektir. Bu gibi bir durumun olumamas iin yaplmas gereken unlardr: 1. Kriterlerin yaplan detaylandrlmas i temelinde somutlanmas ve iyice
alann performansn deerlendirmek zere belirlenen kriterler (yukardaki rneimizde yer alan Sorun zme ve Analiz yetenei, Yaratclk, alma Arkadalaryla Etkin letiim Kurabilme, Ekip almasna Yatknl, Yardmlama Yn,vb...) iinin i esnasnda ortaya koyduu davranlar temelinde somutlanmal ve detaylandrlmaldr. Yani, ii alrken ne yaptnda alma arkadalaryla etkin iletiim kurmu olacak, ne yaptnda bu gereklemeyecektir. Bu detaylandrma almas yapldnda grlecektir ki, performans deerlendirme kriterlerinin pek ou somut karlklar olmayan, llebilmesi ve kantlanabilmesi zor kriterlerden olumaktadr. 2. Puanlama iin ayrntl bir klavuz Bu detaylandrma almas yapldktan sonra, verilecek puanlarn karl olan durumlar net ve ak bir biimde tanmlanmaldr ki, deerlendirme yapann kiisel deerlendirmesinin olumlu ya da olumsuz etkileri ortadan kaldrlabilsin. rnein deerlendirme yapan da deerlendirilen de, hangi durumlarda hangi puann verileceini net bir biimde bilmelidir. Nasl ki her sua denk den bir ceza miktar var ve hakimler kafalarna estii gibi sulular cezalandramyorlar ise, ayn ekilde performans deerlendirme notlarnn da davransal karlklar olmaldr. rnein i yetenei bal altnda yer alan sorumluluk bilinci ile alma alt balnda, ii unlar yaptnda mkemmel, unu yapmadnda iyi, unlar yapmadnda yetersiz not alacaktr diye ayr bir davran kitap hazrlanmaldr. Bu giriim bile, performans deerlendirme formlarnda pek ok notun somut karlnn tanmlanamadn ortaya koyacak ve dolaysyla bunlarn formlardan ayklanmas mmkn olacaktr.
17
3. Her kriterin not arl farkl olmaldr Bir dier nemli nokta da, alanlarn performans deerlendirmesinde kullanlan kriterlerin hepsinin eit arlkta olmamasdr. nk iiler iyerlerinde farkl iler yapmaktadrlar ve bu farkl ilerde farkl yeteneklerini kullanmaktadrlar. Bilgisayarl bir tezgah kullanan iiyle, temizlik ilerinde alan bir iinin ayn kriterlerle ve ayn notlarla deerlendirmesi adil olmayacaktr. 4. Baz kriterler deerlendirme d tutulmaldr. Dier yandan iinin yapt ile kiisel yetenekleri birbiri ile ilgisiz olabilir. Diyelim ki ii yapt ii iyi yapmaktadr ama analiz yetenei mkemmel deildir. ini mkemmel yapan bir ii iin analiz yeteneinin dk performans notu almasna neden olmasna engel olacak bir puanlama sistemi gelitirmek, performans kriterlerine farkl arlklar vermek yoluyla mmkn olacaktr. Btn bu almalarda nemli olan nokta, alanlarn temsilcileri ve sendikalarn bu srece birlikte katlmalardr. Kriterlerin normal ve kabul edilebilir biimlerde belirlenmesine katlan alanlar, bu kriterlere uyulmas konusunda ok daha duyarl olacaklar, bunlarn gereklemesi iin ura vereceklerdir. Aksi durumlarda iilerin kendilerine dayatlan kriterleri reddetmek haklardr. Unutulmamas gereken bir dier nokta da udur: veren iiyi ie alrken, deneme sresi iinde, ii yapmaya ehil olup olmad konusunda bir karar vermi durumdadr ki, o iiyi deneme sresi sonrasnda srekli olarak iba yaptrmtr. Dolaysyla iinin zellikle kiisel yetenekleri ve davranlar konusunda deerlendirmeye tabi tutulmas ve stelik, yukarda altn izmeye altmz artlar gerekletirmeden bu deerlendirmenin yaplmas uygun deildir.
Sonulara gre performans

Grld gibi iinin kiisel yetenekleri ve davranlaryla ilgili deerlendirmeler hata yapma olasl yksek, nyargya ak, amalanann dnda kullanlmas muhtemel zellikler tamaktadr. Gerekleen sonulara gre yaplan performans deerlendirmesi ise, llebilir ve karlatrlabilir olmas nedeniyle bu olumsuz nitelikleri daha az tamaktadr. Ancak burada da dikkat edilmesi gereken noktalar mevcuttur.
18
ncelikle yukarda ayrntl biimde ele aldmz, standartlarn ve hedeflerin belirlenmesi aamasnn ie ve iiye uygunluu, kabul edilirlii, uygulanabilirlii ve hepsinden nemlisi iilerin bu hedeflerin belirlenmesine katlmlar gibi koullar yerine gelmi olmaldr. Hedeflerin sre olarak dk, miktar olarak yksek tutulmas durumunda iiler ar zorlanacak, alma younluklar artacaktr. Bu nedenle, hedeflerin gereki belirlenmesi byk nem tamaktadr. verenlerin performans deerlendirmesine Yasasnn i gvencesi hkmlerine bir alternatif olarak yaklatklar gerei de gz nne alndnda standartlarn belirlenmesi iinin sadece i yerindeki faaliyetini deil, tm yaantsn etkileyecek nemdedir. Sonulara gre performans deerlendirmesi, belirlenmi olan standartlarla alanlarn gerekleen performansnn karlatrlmas yoluyla yaplmaktadr. i, ii standart zamandan dk bir zamanda gerekletiriyor ise, performans yksek; standart zamandan yksek bir zamanda gerekletiriyor ise, performans dk olarak gzkecektir. Ancak i deerlendirme aamasna geldiinde belirli baz noktalar nem kazanmaktadr. inin performans eitli faktrler tarafndan belirlenmektedir. Bunlarn banda iyerinin koullar gelmektedir. yerinin fiziksel Tespit et koullar, yani s (souk ya da scak), k, toz vb. Kaytlara geir! koullar ve ii sal ve gvenlii ile ilgili koullar, makine ve tehizatn kalibrasyonu, hammaddelerin standartlara uygunluu vb. nedenler performans dorudan etkileyen faktrlerdir. Yukarda belirttiimiz gibi bu zelliklerin standartlarn belirlenmesi aamasnda dikkate alnmas nemlidir. Dier taraftan, belirlenen hedef ile gerekleen performans arasnda, iyeri koullar nedeniyle farkllk olacaktr. Hedef belirlemesi bir anlamda laboratuar almasdr. Performans ise gerek hayattr. Laboratuarda her trl etkiden arndrlarak yaplan deneylerde ortaya kan sonular, gerek hayatta ortaya kmayabilirler. Dolaysyla, iiler asndan, standart zamandan sapma gsteren performanslarnn nedenlerinin tespit edilmesi nem kazanmaktadr.
19
Standart zamann zerinde retim yaptm nk iyeri ok souktu, ok scakt, ok tozluydu, ok gaz vard vb Bunlar sadece tespit etmek deil, kaytlara geirmek de gnmzde nem kazanmtr. inin gerekleen performansnn standart zamandan sapma gstermesi ve bunun sreklilik kazanmasnn nedeni standart Yeni standart zamann gereki belirlenmemesi de olabilir. Bu zaman lm durumda, yeni bir standart zaman belirlenmesi iin iste! talepte bulunmak yerinde olacaktr. iler, iyerlerinde performans deerlendirmesi yaplp yaplmadn ounlukla bilmemektedirler. Oysa performans deerlendirmesi Gizli yaplan esas itibariyle iilerin yaptklarnn gzlenmesi, kayt edilmesi ve dzenli olarak takip edilmesidir. Bunu lmlere itiraz yapmayan iyeri hemen hemen yok gibidir. et! gvencesi yasas kmadan nce iilere yetkililerin szl olarak, daha hzl al vb. trnden yaptklar uyarlar artk mahkemelere iinin yetersizliinin kantlarn oluturmak iin yazl ihtarlar biiminde vermektedir. inin performansn etkileyen faktrlerden bir dieri iinin ya, yorgunluk, tecrbe vb. zellikleridir. Daha gen iiler yallara gre daha yksek performans gstermeye Bireysel eilimlidirler. Yapt ite tecrbe kazanm iiler, farkllklarn daha tecrbesiz olanlara gre daha yksek kullanlmasna performans gsterirler. alma zaman iinde izin verme! dinlenen iilerin performans, dinlenmeyenlere gre daha yksek olur. Gece vardiyasnda alanlar, morali bozuk olanlar vb. daha dk performans gsterirler. Ayn ekilde, iverenin gzne girmek isteyen iiler, iten atlma korkusu tayanlar performanslarn ykseltmek iin urarlar. Dolaysyla performans deerlendirmesinde iilerin farkl zellikleri dikkate alnmak durumundadr. Pek ok iyerinde taeron firmada alan iilerin performansnn, sendikal iiler zerinde bir basn oluturduu tespit Taeron iileri, edilmitir. Taeron iileri, dk cretlerle almalarna ramen, her hangi bir gvenceden birlik ve yoksun olduklar ve iverenlerine daha fazla baml dayanma olduklar iin ve asl ie alnma beklentisi iinde konusunda ikna olduklar iin daha yksek performans
et!
20
gstermektedirler. Bu nedenle onlarn performans dier iilere dayatlamaz. Taeron uygulamasnn olduu iyerlerinde, asl iverenin iileri balangta rekabet nedeniyle performanslarn ykseltebilirler. Ancak, uzun sre yksek performansla almak iiler asndan mmkn deildir. Bir mddet sonra iilerin performanslar der. Bu aslnda bir dme deil, normal performansa geri dntr. Ancak kat zerinde bakldnda iilerin performans dm gibi gzkr. inin gnlk elde ettii kalori miktar performans etkileyen bir faktrdr. yerinde kan yemeklerin kalori asndan ierdii Yemeklerin deerin iveren tarafndan ilan edilmesi, gerekli kalorinin altnda n kmas durumunda bunun kalorisine tespit edilmesi gerekmektedir. dikkat! inin ie gelirken kulland ara ve kat ettii mesafe performansn etkiler. yerinde servis uygulamas yoksa ii toplu tam Servis ve ulam aralarn kullanarak ie geliyorsa ve uzun bir yol kat koullarnn ediyorsa ie geldiinde yorgun ve stresli olacaktr. dzeltilmesini Ayn ekilde servis aralarnn gzergahnn iilerin ikamet ettii yerlere yakn olarak belirlenmesi nem iste! tamaktadr. Youn fazla mesai almalar da performans olumsuz etkiler. i gnlk normal almasnn zerinde alacak, tam anlamyla Fazla mesai, dinlenmeden yeniden i ba yapacaktr. Fazla mesai, fazla cret deil, fazla ypranmadr. verenler yeni fazla cret deil, ii istihdam etme maliyetinden fazla mesailer, yani fazla varolan iileri daha uzun altrarak kurtulmakypranmadr! tadrlar. Ayn ekilde daha ksa sreli alanlarn daha yksek performans gsterdikleri kantlanmtr. alma srelerinin ksaltlmas bu nedenle Daha ksa de nemlidir. esnasnda ve alma sresinden alma sreleri, saylmas gereken ara dinlenmelerinin yokluu performans olumsuz etkiler. nsanlarn kan ekeri, a alma kalma sresi artka der, bu nedenle sk aralklarla srelerinden kan ekeri dzeyinin istikrarl olmasn salamak iin ara saylan ara nler gerekmektedir. yerlerinde alma zamannn dinlenmeleri. ortasnda verilecek olan ksa dinlenme sreleri ve nler salkl almak asndan nemlidir.
21
Yabanclama performans olumsuz etkileyen temel faktrlerdendir. i, evi ile ii arasnda gidip geliyorsa, hibir sosyal ve kltrel nsani deerlere faaliyetin iine katlmaya zaman kalmyorsa, her trl yabanclaMA! sosyal ilikisi i younluu ve yorgunluk nedeniyle ortadan kalkm ise performans zamanla azalacaktr. organizasyonunda yaplan deiikler, performans etkileyen bir dier faktrdr. Daha nceleri tek bir tezgahta alan ii, yeni alma dzenlemeyle birden fazla tezgaha bakmak zorunda artlarn braklm olabilir ve kanlmaz olarak eski performansn gsteremez. Ya da nceden birden arlatran fazla iinin birlikte i yaptklar retim biriminde tek organizasyon bana almak zorunda braklan iinin ayn deiikliklerine performans gstermesini beklemek hakszlktr. hayr! Sonular itibariyle bakldnda iinin performansnda bir azalma sz konusudur ancak bunun geerli nedenleri vardr. organizasyonunda yaplan deiiklerin tespit ve kayt edilmesi byk nem tamaktadr. in arlatrlmas, iinin performansnn zorlanmas mutlaka bir takm belirtilerle kendisini ortaya koyar. rnein bir iyerinde, iilerin byk bir ounluu bel ars, kas ten a rs gibi arlardan ikayetilerse, bu yaplan iin kaynaklanan arlnn kantdr. Bu nedenle, performans salk zorlamasna delil olarak, doktor raporlar, kullanlan problemlerinin ilalar, vizite katlar, hastane evraklar nemlidir ve kaydn tut! mutlak suretle saklanmaldr. Salk sorunlar performans zorlamasnn kanlmaz sonucu olarak ortaya kmakla kalmazlar ayn zamanda dk performansa da neden olutururlar. Bu alan ihmal edildiinde karmza, yetersiz performans gsterdiimizi belgeleyen deerlendirme formlar kacaktr. yeri hekimlii kurumu bu adan byk nem tamaktadr. yeri hekimlerinin grevleri arasnda
yeri hekimlerinden grevlerini yerine getirmelerini iste!
yeri hekimleri iilerin kendilerine uygun ilerde altrlmalar, yksek performanstan kaynaklanan sorunlarn ortadan kaldrlmas iin mdahalelerde bulunma gibi performans deerlendirmesi srecine dorudan mdahalede bulunma rollerine sahiplerdir.
22
Performans deerlendirmesi hangi sklkla yaplmaldr?

Standart zaman belirlenirken zorunlu durmalarn, aksamalarn vb.lerinin standart zamana eklenmesinin nemli olduunu sylemitik. Ancak, retim esnasnda bu sreler, belirlenmi olan standartlarn zerine kabilirler. Bunlarn tespit edilip, kayt altna alnmas byk nem tamaktadr. Aksi halde u tr yazl ihtarlar almak mmkndr: almakta olduunuz .. tezgahnda, performans kriterlerine gre belirlenen srenin tamamlayamadnz grlmektedir. Verimsiz almanz hakknda tarihine kadar yazl savunma vermenizi, savunmann geersiz nedenlere dayal bulunmas ve bundan sonraki almalarnzda benzer durumlarla karlalmas halinde i akdinizin feshedileceini zlerek bildiririz. Vs. vs.. Performans deerlendirmesi ile ilgili temel bavuru kaynaklarnda, deerlendirmenin dzenli ve kabul edilebilir aralklarla yaplmas gerektii nemle vurgulanmaktadr. Performans, insandan insana deien bir olgu olduu gibi, tek bir alann performans da deiken bir olgudur. inin sabah gstermi olduu performans ile akam gsterdii performans birbirinden farkl olacaktr vb. Dolaysyla performans deerlendirme sonularnn gerek performans yanstabilmesi iin deerlendirmenin belirli bir zaman aralnda ve bu sre iindeki ortalamay dikkate almas gerekmektedir. Bu nedenle yukardaki rneimizde olduu gibi iinin belirli bir vardiyada gstermi olduu performans zerinden deerlendirme yapmak, bunu gereke gstererek yazl ihtar vermek kt niyet gstergesidir. Gerek performans deerlendirmesine ynelik bilimsel almalar, gerek bu konu ile ilgili hukuksal birikim, tek bir vardiya sonucunun, iinin yetersizliinin kant olarak sunulamayacan ortaya koymaktadr.
Tutanaklara geirmenin nemi

Yasasnn i gvencesine ilikin hkmlerinin yrrle girmesiyle birlikte iverenler, mahkemelere delil sunabilmek iin youn bir kayt almas yapmaktadrlar. Sicil dosyalar daha titiz hazrlanyor. Szl uyarlar yerine yazl uyarlar kullanlyor. Ksaca iyerlerinde her ey kayt altna alnyor. iler, iverenlerin bu hazrlklarna ynelik olarak, kendi hazrlklarn yapmak durumundalar. Kayt tutmak iverenin ii, ben iime bakarm yaklamnn terk edilmesi gerekiyor. Tezgahta alan iiler, iveren iin doldurmu olduklar formlarn bir rneini kendilerinde saklamaldrlar. Elektrik, doalgaz, su faturalar bamza i gelmesin diye nasl saklyorsak, i yerindeki formlar da saklamalyz. Performans deerlendirme formlar genellikle iverenlerin grevlendirdii kiiler
23
Muhalefet erhi koymann nemi...
tarafndan doldurulmaktadr. i bu deerlendirme formunun bir rnei mutlaka edinmeli; ayrca bu forma kendisiyle ilgili deerlendirme sonucuna itiraz edecei konularda bir ek yaz koymaldr. Bunun bir kopyasn sendika temsilciliine vermeli, bir kopyasn da kendisinde saklamaldr. Bu, iinin kendi performansyla ilgili iverenin yapm olduu deerlendirmeye kar bir muhalefet erhidir. Bu muhalefet erhinde kendisine verilmi olan dk puanlara gerekeli biimde itiraz edilmelidir. rnein, performans deerlendirme formunda iiye fazla mesailere uyum konusunda 1 (zayf) verilmi ise, ii yazd muhalefet erhinde iilerin fazla mesailere katlmaya zorlanamayacann yasa ve toplu szleme tarafndan hkm altna alndn belirtmelidir. Ya da i arkadalar ile uyum konusunda ortalama bir not verildiyse, bunun retimi etkilemediini, ya da byle bir durum olmadn ifade etmelidir. ilerin konu ile ilgili kendi yaklamlarn yazl belge haline getirmeleri ihmal edilmeyecek nemdedir. Bu belgeler bir yandan i akdinin feshi davalarnda incelenecektir ama daha nemlisi iverenlerin iyerlerinde performans deerlendirmesini iileri sindirmek iin kullanmalarnn nne geilmi olacaktr. Bu nedenlerle iiler performans deerlendirme formlarna, varsa muhalefet erhi koymaldrlar. Bu yolla iverenlerle, belirlemi olduklar kriterleri tartmann yolu alm olacak ve iilerin katlmyla yeni kriterlerin belirlenmesi salanabilecektir.
Yazl ihtar ve savunma metinleri de nemli kayt evrakdr. verenlerin istemi olduu yazl savunmalarda savunmay geni tutmak Grevimiz byk nem tamaktadr. Yukarda verdiimiz ihtar rneine dnecek olursak bu tezgahta alan ii ayn savunma tezgahta daha nce ii alrken, imdi sadece kendisinin altrldn, yardmc birini istedii halde verilmediini vb.ni yazl savunmasnda mutlaka belirtmelidir.
24
Baz durumlarda, toplu dileke vermek gibi yntemler de kullanmak mmkndr. yerlerinde iverenler ve iilerin ortak kurullar vardr. Disiplin Kurulu, Sal ve Gvenlii Kurulu gibi. Bu kurullarn, zellikle de i sal ve gvenlii kurulunun performans Ortak kurullarn deerlendirmesine ynelik ok nemli ilevleri nemini unutma! bulunmaktadr. Bu kurul toplantlar ve toplant tutanaklarnn, performans olumsuz etkileyen faktrlerin kayt altna geirilmesi iin kullanlmas da mmkndr. ( Sal ve Gvenlii Kurulu iin daha ayrntl bilgi ekler ksmnda verilmektedir.) Bu kurullara sorunlarn zlmesi iin somut taleplerle gidilmeli, kurul bu talepleri karar altna almadnda kararlara muhalefet erhi konularak kayt altna aldrlmaldr. Tutanaklarn bir rneinin iiler ve temsilciler tarafndan saklanmas nemlidir. Bir dier tutanak oluturma arac da, daha nce de deinmi olduumuz, iyeri hekimlerinin tutmu olduklar salk dosyalar, iyerinde iilerin ar yorgunluk, i deiiklii ve ie uygunluk gibi ikayetlerine ynelik olarak yapm olduu giriimlerdir.
Kriterleri tek bana ve keyfi olarak belirlememeli

verenler, gerek standartlarn belirlenmesi gerekse performansn deerlendirilmesi aamasnda mutlak hakimin kendileri olduuna inanmaktadrlar. MESS, iverenlere yol-yntem retmeye alt Akll Kitap adl yaynnda, kriterleri belirleyecek olann iyeri ynetimleri olduunu, bu kriterlerin isabetli olup olmamasnn mahkemeler tarafndan sorgulanmayacan, mahkemelerin karar verirken iinin bu kriterleri yerine getirip getirmediine bakacan sylemektedir. Her iletme verimin llmesi konusunda, grlen iin nitelii ve iletme gereksinimleri erevesinde kendi ltlerini belirlemekte serbesttir. inin yetersizlii nedeniyle alan fesih davalarnda, mahkeme feshin geerli olup olmadn, kural olarak, belirlenen ltlerin isabet derecesi ynnden deil, bunlarn gerekleip gereklemedii ynnden aratrabilecektir. nk geni bir yelpazeye sahip olan performans deerlendirme kriterleri, yargnn alkn bulunmad pek ok kavram iermektedir. (Akll Kitap, J28/002)
25
Eer iyerlerinde standartlarn belirlenmesi ve performans deerlendirme sonular konusunda iilerin katlm sz konusu olmazsa mahkemeler bu srecin tartld zeminlere dnecektir. yerlerinde performans standartlarnn sadece iyeri ynetimleri tarafndan belirlenmesinin douraca sakncalara detayl biimde deinildi. alanlarn katlmad ve itiraz haklarnn olmad standartlar, alanlarn alma tempolarnn ykselmesi, salk sorunlarnn artmas, i makinelerinin yorgunluk vb. nedenlerle hasarlanmas, i kazalarnn art gibi olumsuz sonularn tetikleyicisi olacaktr. Ayn biimde, performans deerlendirme sonularnn gerei yanstmadna olan inan, iilerin performansn belirleyen nemli faktrlerden olan moral motivasyonlarnn dmesine, zerlerindeki basncn artmasna ve bunlara bal sorunlarn ortaya kmasna neden olacaktr.
Performans deerlendirmesi ve iverenler

Bugne kadar genellikle beyaz yakal personel iin uygulanan performans deerlendirmesi sistemleri, mavi yakal yani retim hattnda alan iiler iinde kullanlmaya balanacaktr. Bunun tek bir somut nedeni vardr. 4857 Sayl Yasann i gvencesi hkmleri. verenler, i gvencesi hkmlerinde yer alan i szlemesinin feshinde geerli bir neden gsterme zorunluluu nedeniyle, iinin yeterlilii veya davranlar yznden geerli fesih yaptklarn kantlamak iin performans deerlendirmesini bir ara olarak kullanmak istemektedirler. Dolaysyla daha balangta, performans deerlendirmesi kendisine uygun olmayan bir ilevle; yani mahkemelere kant oluturma greviyle donatlm bulunuyor.
Kt niyetin kant
Hemen belirtilmesi gerekir ki, performans deerlendirmesinin tek ynl ve tek bir amaca ynelik olarak kullanlma abas kt niyet gstergesidir. Bugne kadar, ak ve herkesin bilgisi dahilinde performans deerlendirmesi yaplmayan iyerlerinde bu uygulamann balatlm olmas, performans deerlendirme sisteminin kendisi asndan bir olumsuzluktur. Kimi iyerlerinde hazrlanm olan performans deerlendirme formlar incelendiinde, bu almalarn tamamen tek yanl, sbjektif kriterlere dayanan, iiyi sindirme ve mahkemelere delil oluturma amacyla hazrlanm olduu gzlenmitir. Performans deerlendirmesi, alann bir ii baarma derecesini len, elde ettii sonular temelinde iin yaplmasna, kaynaklarn, zamann kullanmna ynelik kararlar alma, olumsuzluklar giderme olanan salayan bir yntemdir. Bu
26
yntem ayn zamanda alanlarn cret, ikramiye, terfi vb. yollarla dllendirilmesi ya da mesleki eitim vb. yollarla gelitirilmesi iin verilecek kararlara nesnel bir temel salamak iin gelitirilmitir. Performans deerlendirme sisteminin uygulamasnda karlalan zorluklara daha nce deinmitik. Ama sistem esas itibariyle, bir btnlk oluturmaktadr. e, iin yaplma biimine ve alanlarn iteki durumuna ynelik nesnel bilgi edinebilmek sistemin temelini oluturmaktadr. Bu nedenle sistemin btnln bozarak, ksa vadeli karlar iin ve zellikle de mahkemelere delil oluturmak iin kullanlmaya kalklmas kt niyetin en ak delilidir. Performans deerlendirmesi sonucunda alanlara dl verilmesi sistemin bir parasdr. Ama gnmzde yaygnlatrlmaya allan uygulamalarda, zellikle mavi yakal personele ynelik olarak dllendirme sz konusu deilken, deerlendirmeler srf ceza amal (iten karma) kullanlmaktadr. Sendikal iyerlerinde toplu i szlemelerinde performans deerlendirmesi ve sonularnn deerlendirilmesi ile ilgili maddeler yer almamaktadr. Performans ile cret arasnda bir iliki tanmlanmamtr ve dolaysyla iilerin alma koullarnn deitirilmesi, performansn zorlanmas gibi konular szleme kapsam dndadr. Bu durum, iyerlerinde iverenlerin iiler karsndaki konumunu glendirmekte ve iiler arasnda birlik ve dayanmaya nemli darbeler vurulmu olmaktadr. Performans deerlendirmesi i gvencesine bir alternatif olarak kullanlamayaca gibi, iilerin alma koullarn arlatrmann arac olarak da kullanlmamaldr. verenler, i gvencesine sadece iten karmalarn maliyetlerinin ykselmesi nedeniyle kar kmyorlar. Bu kar kn en nemli nedenlerinden bir tanesi iyerlerinde iiler zerinde kurulu bulunan egemenliin bir nebze de olsa sarslmasdr. iler, iten atlma korkusu ve gelecek endiesiyle ok daha ar koullarda ve gvencesiz almaya raz olabilmektedirler. gvencesiyle birlikte iten karmalarda geerli bir neden gsterilmesi zorunluluu ve mahkemeye bavurarak ie iade hakk, iilerin bu korku ve endielerini hafifletici bir etkide bulunmutur. Egemenliin bir nebze de olsa sarslmasndan rahatszlk duyan iverenler performans deerlendirmesi gibi bir sistemi, bu egemenlii yeniden tesis etmek iin kullanmak istemektedirler.
Performans deerlendirmesi ve iiler

iler, emek glerini belirli bir sre karlnda almak zere iverenlere satarlar ve bunun karlnda bir cret alrlar. ilerin alm olduklar cret, iyerlerinde harcam olduklar emek gcnn hibir ekilde karl deildir. i iyerindeki almas karlnda iverene, onun kendisine verdiinden daha fazlasn kazandrr. Dolaysyla iilerin emek glerinin karl denmeyen bir ksm, iverenlerin elinde toplanan bir fazlalk vardr. Bu art-deer iverenin
27
karnn da kaynadr. Bu nedenle iverenler, iyerlerinde iilerin karl denmemi i gc miktarn en st dzeye karmak iin urarlar. Zaman, hareket ve i ettleri yaplmasnn, ayn zaman iinde daha fazla i karmasnn yol ve yntemlerinin aratrlmasnn temel nedeni budur. Bu adan bakldnda performansn artrlmas abalar iilerin karl denmemi emek-gc miktarlarnn artrlmas, iinin ayn cretle daha fazla ypranmas sonucunu dourmaktadr. i ie girerken, i yerindeki alma younluu ve koullar konusunda hemen hemen hi pazarlk edemez. O emek gcn belirli bir sre karlnda iverene devretmitir ve bu sre zarfnda ondan beklenen iverenin belirlemi olduu koullarda, onun istedii biimlerde almaktr. retim sreci, iinin bu srete kullanlan dier malzemelerle (makineler, hammadde gibi) eit olarak deerlendirildii, onun insani zelliklerinin yok sayld bir sre olarak planlanmtr. inin ayn sre iinde daha fazla i karmaya zorlanmasnn yani onun verimliliinin artrlmasnn, ii asndan ykc sonular vardr. i bu srete daha fazla yorulur ve ypranr. Etkiler sadece fiziksel deildir. ilerin daha yksek verimde almas, isizlii yaygnlatrr. inin bireysel verimlilii arttka, bir bakasnn yapaca i ortadan kalkm olur. i daha verimli altnda daha yksek bir gelir elde etmez. Dolaysyla, daha fazla emek gc harcamasna ramen ayn creti ald iin creti azalm olur. ilerin performanslarnn zorlanmasyla, daha dk performansl olarak grlen iiler zellikle de daha yal olan iiler devre d braklrlar ve iyerlerindeki kdem giderek dmeye balar. inin performans, btn bir alma hayat boyunca gsterecei performanstr. Bu performansn alma hayatnn belirli bir dneminde ar ypranma, youn alma ile tketilmesi, performansn ykseltilmesi amacyla elimektedir nk bir iiden alnacak toplam verim, ok daha ksa sre iinde tketilmektedir. Bunun ekonomik olduu iddia edilse bile, insancl olduu iddia edilemez. ilerin performanslarn ykseltme istek ve abas, grld gibi pek ok adan olumsuzluklar iermektedir. Fiziksel ypranma, erken yalanma, iiler arasnda rekabet, birlik ve dayanmann ortadan kaldrlarak iilerin iverene bamllnn artrlmas, sosyal ve insani faaliyetlerin dnda kalma; btn bunlar, iiyi bu toplumun eit bir bireyi olmaktan karr, sosyal problemlerin bymesine temel oluturur. Bu nedenlerle performans deerlendirme sistemleri iiler asndan byk nem tamaktadr. iler daha youn, daha hzl ve daha ypratc alma koullarn kabul edemezler. Bunun nedenle iiler, alma koullarnn ve iyeri dndaki yaamn insaniletirilmesi, iiler arasnda birlik ve dayanmann gelitirilmesi
28
amacyla, iverenlerin retim srecine yaptklar mdahalenin en nemli parasn oluturan performans deerlendirmesi uygulamalarna kendi karlar dorultusunda mdahale etmek zorundadrlar. Baz iyerlerinde, performans artna balantl olarak, cret art sistemleri gelitirilmitir. Taban cret dk olduundan, bu fazla cretleri alabilmek iin iiler daha yksek performansla almay kabul edebilmektedirler. Oysa bu, doru bir yaklam deildir. iler, daha az ypranmay; ama insanca yaamalarna yetecek bir cret elde etmeyi hedeflemelidirler. Performansa dayal cret sistemlerine rgtl mdahalede bulunmaz ise bu, iilerin ilk bakta farkna varamadklar ykc zararlara yol amaktadr. iler, tek tek alan iilerin performanslarnn ykseltilmesi yoluyla retimin artrlmasna kar, alma srelerinin ksaltlarak yeni iilerin istihdam edilmesini talep etmeli; belirli bir st snrn zerine performansn ykseltilmesine kar kmaldrlar.
iler ne yapmal?
gvencesi yasas ile birlikte performans deerlendirmesinin iilerin yetersizliini kantlamann bir arac olarak kullanlmaya balanmas nedeniyle, bu alanda verilecek mcadele daha da fazla nem kazanmtr.
iler, altklar tezgahlarda yapm olduklar retimin kaytlarn dzenli olarak tutmal ve saklamaldr. Bu kaytlarda hata, skarta durumu, tezgahn durma sreleri ve nedenleri ak bir biimde belirtilmelidir. iler gerek kendileri gerek ustaba, formenler tarafndan tutulan kaytlarn silinmez bir kalem ile tutulmasna zel dikkat gstermelidirler. alt tezgahn ya da birimin standart retim zaman gerekletirilebilir deilse, yeniden standart zaman tespiti istemelidir. Dier iiler, onun rakibi deil alma arkadalardr. Onlarla yarmamal, kendileri arasndaki rekabetin iverene yarayacan unutmamaldr. organizasyonunda yaplan deiiklikleri (tezgah saysnn artrlmas, yeni tezgahlarn kullanlmaya balanmas vb.) tarihi ve tr itibariyle not etmelidir. veren tarafndan i tanmlarnn, hedeflerin neler olduunu belirten yazl bir belgenin kendisine verilmesini istemelidir.
29
Standart zaman lmleri yaplrken, sendika temsilcisinin nezaretini talep etmelidir. lm yaplrken rahat olmal, performansn zorlayc bir aba iine girmemelidir. Standardn yeniden belirlenmesinden karl denmeksizin zarar grecek olann kendisi olduunu unutmamaldr. alma koullarnda performans etkileyen olumsuz faktrlerin (s, k, radyasyon, toz vb.) dzeltilmesi iin bavurularn yazl yapmaldr. Performans nedeniyle kendisinden savunma istendiinde bu bavurular ve dier gerekli noktalar savunmasna eklemeli ya da savunmasnda bunlar aklkla belirtmelidir. Savunmasn iyeri sendika temsilcisinin bilgisi ve yardmyla hazrlamaldr. veren ihtar cezas vermeden nce, iiden savunmasn alabilir. Bu durumda ii, iverenin bu talebini ieren yazsn, savunmasn hazrlayabilmek iin mutlaka almal ve derhal sendika temsilcilerini bilgilendirmelidir. inin savunmas alnmadan ihtar cezas verilmise, bu yaz da ii tarafndan alnmal ve yine temsilciler itirazn hazrlanabilmesi iin durumdan derhal haberdar edilmelidir. Yukardaki prosedr burada da uygulanmaldr. htar cezasnn disiplin kurulu tarafndan verildii iyerlerinde kurul yelerimiz, kurula yanstlan olayla ilgili olarak detayl bilgi edinmeli, iinin yazl savunmas nceden yukarda belirtildii gibi birlikte hazrlanmal ve ii tarafndan kurula verilmeli, varsa tanklar dinlenmeli, kurul yelerimiz kanaatlarn toplantda savunmal ve oybirlii salanamyorsa, grn gerekeleri ile birlikte disiplin kurulu kararna geirmelidir. alm olduu tezgahta daha nceki i organizasyonunu bilmelidir. rnein daha nce ayn tezgahta alan ii says nemli bir bilgidir. yeri hekimi ile ilikilerin nemli olduunu unutmamal, iyeri hekimlerine yapmalar gereken grevler hatrlatlmaldr. yeri hekiminin mdahale edebilecei konularda mdahale etmesi iin srarl olmaldr. Haklarn bilen, rgtl davranan iiler ortada duranlar da yanlarna ekerler.
Performans deerlendirmesi ve temsilciler

yerinde performansa ynelik uygulamalarn iverenlerin tekelinde olmas sendikal rgtlenmeyi olumsuz biimde etkilemektedir. verenlerin performans
30
konusunda mutlak hakim olmas, iilerin birlik ve dayanmasn olumsuz etkilemekte, sendikann faaliyet alann daraltmakta ve sorunlar giderek arlaan iiler asndan sendikal rgtlle gven giderek azalmaktadr. Bu nedenle, iyeri sendika temsilcilerine performansa ynelik uygulamalarda byk bir sorumluluk ve grev dmektedir. Nasl ki performansa ynelik iveren giriimlerine kaytsz kalmak iilerin birliini olumsuz etkiliyorsa, ayn ekilde performans konusunda ortaya atlacak talepler, iilerin birlik ve dayanmasn glendirici bir etkide bulunacaktr. Unutulmamas gereken nokta udur: alma koullar ve retim sreci konusunda rgtl bir tavrn gelimesi bile sonu alc olacak, iyerindeki alma koullarnn arlatrlmasnn nne geici bir etkide bulunacaktr. Temsilciler, iyeri ile ilgili nemli btn bilgileri kayt altna almal, bunlar dzenli olarak gncelleyip takip etmelidir. yerinde retilen rnler, retim miktar, kullanlan teknoloji ve Bilgi gtr! teknolojide yaplan deiiklikler, yerli ve yabanc ortaklar, ihracat ve ithalat balantlar, sat rakamlar, toplam maliyetler, iilik maliyetleri vb. bilgiler sendikal mcadelede hayati neme sahiplerdir. rnein, iyerinin ihracatnn younlat yabanc bir lkede kurulu bulunan iyeri bilgisine sahip olunmas, farkl fabrikalarda alan iilerin sendikalar araclyla eitli sorunlarn zmnde dayanma iine girmesine neden olmaktadr. zellikle gelimi lkelerde sendika yesi iiler, dk sosyal standartlarla retilen rnlerin kendi iyerlerinde ara mal olarak kullanlmasna tepki gstermekte ve bunu engellemek iin ihracat firmann alma koullarnn iyiletirilmesi mcadelesine byk katk sunmaktadrlar. Dier yandan yukarda saydmz trden bilgiler, iyerindeki alma koullarnn iyiletirilmesi asndan yrtlecek mzakerelerde byk nem tamaktadr. Sendikann kendisinden istemi olduu bilgileri en ksa zamanda ulatrmay grev edinmelidir. Sendika temsilcileri ncelikli olarak i gvencesine ilikin haklar konusunda iileri bilgilendirmelidir. Bununla balantl olarak, iileri yapm olduklar retim miktarlarn gsteren kaytlarn bir rneini saklamalar konusunda uyarmaldr.
31
ilerin performansa ilikin ikayetlerini tespit etmeli ve bunlar yazl olarak sendika ve iverene iletmelidir. ikayetleri rnein, bir tezgahta belirlenmi olan standart zamana ii uyum gsteremiyor ise ve bu esas olarak tespit et, standart zamann gereki belirlenmemesinden iverene ilet! kaynaklanyorsa bu tezgahta yeni bir standart zaman etd yaplmasn iverenden yazl olarak talep etmeli, durumu sendikaya ayrntlaryla sunmaldr. ilerin daha farkl ikayetleri de olabilir. htiya molalarnn az olmas ya da olmamas, ortam ssnn ok dk ya da ok yksek alma olmas, grlt ve tozun fazla olmas gibi. koullarn tespit Ksaca iinin alma ortam ve iiyle ilgili her trl et! ikayetini dinlemek, kaydetmek, bunlardan ncelikli ve nemli olanlar yaz ile iverene iletmek alma koullar hakknda duyarl olduumuzu hem ii arkadalarmza hem de iverene gstermek asndan nemlidir. Bu yazmalar ayrca mahkeme aamalarnda kullanlacak belgelerdir. Temsilciler, iyerindeki performans etkileyen koullar (hava, scaklk, k, makineler, ara dinlenmeleri vb.) ayrntl biimde tespitini istemeli, bunlarn dzeltilmesi iin somut nerileri yazl olarak iverene iletmelidir. Standartlarn belirlenmesine katlm konusunda talepte bulunmaldr. Bu talebin kabul edilmedii durumda, belirlenen standartlarn Katlm iin objektif, gereki, uygulanabilir olmadna ynelik talepte bulun! itirazda bulunmal, bu itirazn yazl olarak yapmal ve bu yazda belirlenen standarda hangi gerekeyle itiraz ettiini ak bir ekilde belirtmelidir. Standartlarn belirlenmesinde, lm saysnn, lm yapan saysnn, lmn yapld ii saysnn artrlmasn, lmn gnn Standartlarn deiik saatlerinde ve haftann deiik gnlerinde belirlenme yaplmasn talep etmelidir.
yntemine itiraz et!
Gizli yaplan lmlere yazl olarak itiraz etmelidir.
yerindeki her bir alma saatinde dinlenme ve ihtiya molas verilmesini ya da bu alma srelerinin birletirilerek ara dinlenmesinden nce ve sonra kullanlmasn talep etmelidir.
32
Ek ara dinlenmeleri talep et!
rnein 7.5 saat allan yerlerde her alma saatine 8 dakikalk dinlenme ve ihtiya molas toplamda 60 dakika eder. 7.5 saat allan yerlerde yasal ara dinlenme sresi 30 dakikadr. Dolaysyla bu ara dinlenmesinden nce ve sonraki blmlerde 15er dakikalk ara dinlenmeleri istenebilir. Bu dinlenmelerin alma sresinden saylmas esastr.
Performans deerlendirme formlarnda yer alan kriterlerin belirlenmesine katlm talep etmelidir. Bu kriterlerin iinin yapt ie gre somut hale getirilerek, deerlendirme yapann Performans sbjektif yarglarnn en aza indirilmesini istemelidir. deerlendirme
formlarnn oluturulmas ve notlama sisteminin objektif olmasn talep et!
iye verilen deerlendirme notlarnn somut karlklarnn neler olacann da aka belirtilmesini istemelidir. (Hangi durumlarda 5, hangi durumlarda 1 verilir) i deerlendirmeye itiraz ettiinde, itirazn nasl ele alnaca konusunun akla kavuturulmasnda srarl olmaldr. tirazn temsilcilerin katld ortak bir kurulda ele alnmas temel hedeflerden olmaldr. Performans deerlendirmesinin sk aralklarla yaplmasna kar kmaldr. Deerlendirmelerin yeni standartlar belirlemek iin iverenler tarafndan kullanlaca unutulmamaldr. inin performans ie yatkn hale gelmesi nedeniyle standardn zerine kabilir ve bu durumu iverenler yeni bir standart belirlenmesi iin kullanmak isteyebilirler. Sonuta ii ie yatkn hale gelmesinin kurban olur. Bu nedenle performans deerlendirmesinin yaplabilmesi iin belirli bir st snrn belirlenmesi faydal olacaktr.
Performans deerlendirme kurulunun oluturulmas iin talepte bulun!
rnein standardn yzde 30unun zerindeki performanslar iin yeni standart zaman belirlenemez, yzde 30u at durumlarda yeni zaman lm yaplabilir gibi. Performans deerlendirme formlarnn birer kopyasnn iiye ve sendika temsilciliine verilmesi konusunda bir uygulamay istemelidir.
33
yerinde farkl szleme trleriyle alanlar tespit etmeli, bunlara ayn iin yaptrlmas durumunu tespit ettiinde itiraz etmeli, sendikay durumdan haberdar etmelidir. Farkl szleme
trleriyle alanlar tespit et!
Sresi belirsiz olan ilerde belirli sreli szlemeyle ii altrlmas ya da taeron iilerin asl ite altrlmalarna itiraz etmeli, duyarllk gstermelidir. Daha yksek performans gstermeye eilimli olan iileri yaptnn kendisine ve iilerin birliine zarar verici olduunu hatrlatarak, ikna etmelidir. yerinde altrlan rak ve stajyer iilerin yasal haklarn (altrma ya, alma sresi) renmeli, bunlarn haklarnn korunmasna duyarllk gstermelidir. ilerden savunma istenmesi durumunda, savunmann hazrlanmasna yardmc olmal, yetersiz kald kritik durumlarda ube ve genel merkez ile ilikiye girmelidir. Tek tek iilere, sendikann sahip ktnn ak ve net bir biimde gsterilmesi, hazrlanacak savunmann ieriinden ok daha byk bir neme sahiptir. Bu sayede iilerin sendikaya olan gveni ve inanc pekiecek iverenler ise diledikleri gibi davranma konusunda dikkatli davranmak zorunda kalacaklardr. Savunma metinleri iinin kendisinde, sendika temsilcisinde ve iverende kalacak biimde nsha olarak hazrlanmal, iide kalacak nshada iveren tarafndan alnd kayd konulmasna zen gstermelidir.
rak ve stajyerlerin haklarn koru!
Performansn zorlanmasnn iilerin birliini bozduunu anlat!
i sal ve i gvenlii malzemelerinin kalitesi, kullanma uygunluu konularna zel bir dikkat gstermeli, iilerin malzemelerle ilgili ikayetlerini tutanak altna alarak, S G ii sal i gvenlii kurullarnn gndemine hkmlerinin tamaldr. uygulanmasn
sala!
ileri ii sal ve i gvenlii nlemlerine uymalar ve koruyucu malzemelerini kullanmalar konusunda uyarmaldr.
34
yerinde aydnlatma, stma, havalandrma durumu ile makine koruyucularnn durumu, ii sal ve i gvenlii kurulu tarafndan gnlk olarak iyeri gezilerek saptanmal, tutanakla belgelenmelidir; temsilcinin imzasn da ieren tutanan bir rnei temsilci tarafndan dosyalanmal ve saklanmaldr. yerinde alan iilerin de katklaryla belirlenen ii sal i gvenlii sorunlarnn, kurulun gndemine alnmas iin toplantdan nce temsilci tarafndan iyeri ii sal ve i gvenlii kurulu bakanna yazl olarak iletilmeli, toplantda da gndeme getirilmelidir. Sorunlarn zmlenmesi ii sal ve i gvelii kurulu toplantsnda karar altna alnmaya allmal ve karar defterine yazdrlmaldr. Ancak sorunlar karar altna alnmyorsa, temsilci kurul tutanan u, u sorunlar tutanaa ilenmemitir. Sorunlar devam etmektedir eklinde bir erh yazarak tutana imzalamal ve sorunlarn tutanaa geirilmesi salanmaldr. Tutanan bir rnei, temsilci tarafndan dosyalanmal ve saklanmaldr. inin davranlar geerli fesih nedeni sayldndan, iverenin iiler aleyhine kullanabilecei davranlar konusunda iileri Bireysel uyarmaldr.
davran ve tepkileri rgtl gcmze kat!
En doru tepkinin rgtl, bilinli ve zamannda verilen tepki olduu dncesini benimsemeli ve yaygnlatrmaldr. iler arasnda kan sorunlarda uzlatrc ve sorun zc bir rol stlenmeli, birlii salamlatrmaldr. ilerin iverenle olan grmelerinde (szl ihtar, yazl ihtar teblii, savunma istenmesi, savunma verilmesi vb.) temsilcinin nezaret etmesinin yararl olacan iilere benimsetmelidir. Grmelerde iileri savunmaldr.
ilerin birliini iverenlere gstermenin farkl yollarn bul!
35
EKLER-1
i Sal ve Gvenlii Kurullar
Performans deerlendirmesi uygulamalarnn yaygnlatrlmas ile birlikte, retim srecine mdahale gerek iyerlerinde gerek mahkemelerde temel mcadele alanlarmzdan biri haline gelmitir. yerinde iverenlerle oluturulan ortak kurullar bu anlamda giderek daha fazla nem kazanmaktadr. Sal ve Gvenlii Kurullar bu tr oluumlarn banda gelmektedir. SGK, yaslanm olduu mevzuat ile birlikte iilerin alma koullarnn iyiletirilmesi, performans zorlamalarna kar temel bir savunma hatt, i akdi fesihlerine geerli neden oluturma abalarna kar gerekelerin tutanaa geirildii zeminler olarak deerlendirilmelidir. SGK, alt aydan fazla srekli ilerin yapld ve en az 50 iinin alt iyerlerinde kurulmak zorundadr. 50den az ii altrlan yerlerde bu kurullarn kurulmas yasal olarak zorunlu olmamakla birlikte, yasal bir engel de sz konusu deildir. alan saysnn tespitinde, iyerindeki tm alanlar dikkate alnr. Kurul, en az ayda bir defa toplanmak zorundadr. Ancak kurul, iyerinin tehlike snfn dikkate alarak, tehlikeli iyerlerinde bu srenin iki ay, az tehlikeli iyerlerinde ise ay olarak belirlenmesine karar verebilir. Kurul ayda birden fazla toplanmas mmkndr. Kurul yelerinin gndemde deiiklik isteme haklar vardr. Kararlar oy okluu ile alnr. Toplantda grlen konular ve kararlar tutanak altna alnr. Bu tutanaklara muhalefet erhi yazmak mmkndr. Tutanaklar, davalarda delil niteliindedirler. Kurul, kurul bakan tarafndan yaplan aryla toplanr. Ancak ii temsilcileri, iyerinde ar bir i kazas olmas veya iyerinde zel bir nlemi gerektiren nemli bir halin meydana gelmesi gibi olaanst durumlarda kurul toplantya arabilirler. rnein, iyerinde makinelerin bakm uzun bir sredir yaplmyor ise bunu gereke gstererek ii temsilcisinin kurulu olaanst toplantya armas mmkndr. Kurula iyerinde alan ve kurulda grev almayan iiler sorunlarn aktarma hakkna sahiplerdir.
Kurul toplantlarna hazrlk amacyla ve iyerindeki alma koullarnn bir btn olarak iyiletirilmesi hedefi erevesinde iyerindeki fiziksel, mekanik,
36
kimyasal ve evresel koullarn dzenli olarak tespit edilip, kayt altna alnmas ve kurul gndemine sokularak zm aranmas nemlidir. Bu almalar ayn zamanda performans yetersizlii giriimlerine kar somut kantlar olacaktr.
Gvencesi Yasas ve Geerli Nedenler

4857 sayl Yasasnda hizmet akdinin feshi iin geerli neden gsterilmesi hkm olduunu ve bu geerli nedenlerin iki ana balk halinde -iinin yeterlilii veya davranlar; iletmenin, iyerinin veya iin gereklerinden kaynaklanan nedenler- toplandn grm bulunuyoruz. Yasa metni geerli nedenleri etraflca ele almamtr. Bunu Yasas yrrle girene kadar 2 ay gibi uygulanan 4773 sayl Gvencesi Kanununun gereke ksmnda yapmtr. yle ki, Feshin geerli sebebe dayandrlmas: Madde 13/A. Otuz veya daha fazla ii altrlan iyerlerinde en az alt aylk kdemi olan ve iletmenin btnn sevk ve idare eden iveren vekili niteliinde olmayan bir iinin belirsiz sreli hizmet akdini fesheden iveren, iinin yeterliliinden veya davranlarndan ya da iletmenin, iyerinin veya iin gereklerinden kaynaklanan geerli bir sebebe dayanmak zorundadr. Aadaki hususlar fesih iin geerli bir sebep oluturmaz: a) Sendika yelii veya alma saatleri dnda ya da iverenin rzas ile alma saatleri iinde sendikal faaliyetlere katlmak, b) yeri sendika temsilcilii veya ii temsilcilii yapm olmak, yapmak veya temsilcilie aday olmak, c) Mevzuatn veya szlemeden doan haklarn takip iin iveren aleyhine idari veya adli makamlara bavurmak veya bu hususta balatlm srece katlmak, d) Irk, renk, cinsiyet, medeni hal, aile ykmllkleri, hamilelik, din, siyasi gr, etnik veya sosyal kken, e) 70 inci madde uyarnca kadn iilerin altrlmalarnn yasak olduu srelerde ie gelmemek, f) Hastalk veya kaza nedeniyle 17 nci maddenin (I) numaral bendinin (b) fkrasnda ngrlen bekleme sresinde ie geici olarak devam etmemek.
inin alt aylk kdemi, ayn iyerinin bir veya deiik iyerlerinde geen sreler birletirilerek hesap edilir. Yasann gereke ksmnda ise yle demektedir:
37
Kanununun 13 nc maddesinde yaplan deiiklik ile belirsiz sreli hizmet akitlerinin iveren tarafndan feshedilebilmesi iin, 158 sayl ILO szlemesinde belirlendii zere, geerli bir sebep bildirme zorunluluu getirilmitir. Ayrca geerli sebebin neler olabilecei madde iinde dzenlenmitir. inin hizmet akdini fesheden iveren, iinin yeterliliinden veya davranlarndan ya da iletmenin, iyerinin veya iin gereklerinden kaynaklanan geerli bir sebebe dayanmak zorundadr. Geerli sebep geni kapsaml bir kavram olduu iin bu dzenleme ile sz konusu kavrama objektif llere uygun bir ierik kazandrlmaya allm ve baz rnekler verilmitir. inin yeterlilii veya davranlar iinin kiilii ile ilgili olan sebepleri olutururken; iletmenin, iyerinin veya iin gereklerinden kaynaklanan sebepler ise iyeri ile ilgilidir. Bu sebeplerin madde iinde belirtilmesi geerli sebepler kavramn bir lde somutlatrmaktadr. inin yeterliliinden veya davranlarndan kaynaklanan sebeplerin, hangi durumlarda geerli sebeplerden saylaca ve hangi durumlarn iletmenin, iyerinin veya iin gereklerinden kaynaklanan sebepler olarak kabul edilecei ise ancak, yarg kararlar ile zaman iinde belirginleebilecektir. zellikle Kanununun 17 nci maddesinde ayr bir dzenleme konusu olan hakl sebeplerle feshi, geerli sebeplerle fesih iin aranan sebeplerden ayrmak ve aradaki farklar ortaya koymak; maddi olaylar hukuk teknii bakmndan sz konusu iki farkl fesih tr asndan deerlendirmek gerekecektir. Bu alanda konunun gerektirdii ller iinde lke koullarn da dikkate alarak iki fesih tr asndan geerli olacak ayrmlar yapmak ve farkllklar ortaya koymak, yargnn yan sra retinin katklar ile salanacaktr. Kanununun 17 nci maddesinde saylan hakl sebeplerden Kanunun 13/A maddesinde belirtilen, iinin kiiliinden veya iyeri gereklerinden kaynaklanan sebepleri ayran balca unsur bunlarn Kanunun 17 nci maddesinde saylanlarn dnda kalan geerli sebepler olmasdr. Kanunun 13/A maddesi bakmnda geerli sebepler Kanununun 17 nci maddesinde belirtilenler kadar arlkl olmamakla birlikte, iinin ve iyerinin normal yryn olumsuz etkileyen hallerdir. Bu nedenle geerli fesih iin sz konusu olabilecek sebepler iinin i grme borcunun kendisinden veya iyerinden kaynaklanan sebeplerle ciddi bir biimde olumsuz etkileyen ve i grme borcunu gerektii ekilde yerine getirmesine olanak vermeyen sebepler olabilecektir. Sonuta i ilikisinin srdrlmesinin iveren asndan nemli ve makul ller iinde beklenemeyecei durumlarda, feshin geerli sebeplere dayandn kabul etmek gerekecektir. inin yeterliliinden ve davranlarndan kaynaklanan geerli sebepler Kanununun 17 nci maddesinde belirtilenlerin dnda kalan ve iyerlerinde iin
38
grlmesini nemli lde olumsuz etkileyen sebeplerdir. Bunlara rnek vermek gerekirse; 1. inin yetersizliinden kaynaklanan sebepler: Ortalama olarak benzer ii grenlerden daha az verimli alma; gsterdii niteliklerden beklenenden daha dk performansa sahip olma, ie younlamasnn giderek azalmas; ie yatkn olmama; renme ve kendisini yetitirme yetersizlii; sk sk hastalanma; alamaz duruma getirmemekle birlikte iini gerektii ekilde yapmasn devaml olarak etkileyen hastalk, uyum yeterliliinin azl, iyerinden kaynaklanan sebeplerle yaplacak fesihlerde emeklilik yana gelmi olma gibi hallerdir. 2. inin davranlarndan doan sebepler: Kanununun 17 nci maddesinde belirtilen derhal fesih iin ngrlen sebepler niteliinde olmamakla birlikte iinin hizmet akdine aykr davranlar olabilir. Bunlara rnek olarak iverene zarar vermek ya da zararn tekrar tedirginliini yaratmak; iyerinde rahatszlk yaratacak ekilde alma; arkadalarndan bor para istemek; arkadalarn iverene kar kkrtmak; iini uyarlara ramen eksik, kt veya yetersiz olarak yerine getirmek; iyerinde i akn ve i ortamn olumsuz etkileyecek bir biimde dier kiilerle ilikilere girmek; iin akn durduracak ekilde uzun telefon grmeleri yapmak, sk sk ie ge gelmek ve iini aksatarak iyerinde dolamak gibi haller verilebilir. inin yetersizliinden veya davranlarndan kaynaklanan sebepler ancak iyerinde olumsuzluklara yol amas halinde geerli sebepler olarak feshe neden olabilirler. inin sosyal adan olumsuz bir davran, toplumsal ve etki adan onaylanmayacak bir tutumu iyerindeki retim ve i ilikisi srecine herhangi bir olumsuz etki yapmyorsa geerli sebep saylamaz. (ab.) Grld gibi yasann madde gerekesinde geerli nedenler sadece rneklenmi ve konunun esas olarak yarg kararlar ve retinin katklaryla yol alabilecei zellikle belirtilmitir. inin yeterlilii ve davranlar bahsinde nemli olan, madde gerekesinde saylan tek tek durumlardan ziyade bunlarn iyerinde bir olumsuzlua yol ap amad sorusunun yantlanmasdr. i iyerinde arkadalarndan bor para istedii iin iten karldnda bu karmann geerli nedene dayanmas; ancak ve ancak bu davrann iyerinde bir olumsuzlua yol amas, i ve retim ilikisi srecine olumsuz bir etkide bulunuyorsa sz konusu olacaktr. imdi de iletmenin, iyerinin ve iin gereklerinden kaynaklanan nedenler ksmna bakalm. Yine madde gerekesinde yle denilmektedir:
39
Geerli sebeplerle fesih ilemine yol aabilecek nemli iyeri gereklerinin bulunmas hali iinin yeterliliinden veya davranlarndan kaynaklanabilecei gibi, ii ile balants olmakszn da ortaya kabilir. 3. letmenin, iyerinin veya iin gereklerinden kaynaklanan sebepler: yerinden kaynaklanan geerli sebepler iyerinin dndan veya iinden kaynaklanan sebepler olarak iki ynde deerlendirilebilir. a) yeri dndan kaynaklanan sebepler: Srm ve sat olanaklarnn azalmas; talep ve sipari azalmas; enerji sknts, lkede yaanan ekonomik kriz, piyasada genel durgunluk, d pazar kayb, ham madde sknts gibi sebeplerle iyerinde iin srdrlmesinin olanaksz hale gelmesi, b) yeri ii sebepler ise: Yeni alma yntemlerinin uygulanmas iyerinin daraltlmas, yeni teknolojinin uygulanmas, iyerlerinin baz blmlerinin kapatlmas, baz i trlerinin kaldrlmas, Gibi sebepler olabilir. Bu uygulamaya giderken iverenden beklenen, fazla almalar kaldrmak, iinin rzas ile alma sresinin ksaltlmas ve bunun iin mmkn olduu lde esnek alma ekillerinin getirilmesi, ii zamana yayarak, iileri baka ilerde altrma yollarn arayarak, iiyi yeniden eiterek sorunu amas ve feshe en son are olarak bakmasdr. Bu nedenle geerli sebep kavramna uygun yorum yaparken srekli olarak fesihten kanma olanann olup olmad aratrlmaldr. (ab) Madde gerekesinden de aka grld gibi, geerli neden kavram tam anlamyla somutlanm deildir ve yarg ve retinin desteine ihtiya vardr. Ayrca feshin geerli nedene dayanmasnn en nemli koulu iverenin feshe son are olarak baktn kantlamasdr. Geerli nedenin koullar olumu olsa dahi iveren feshi en son are olarak dnmek zorundadr.
Sonu
gvencesi konusundaki yasal dzenlemeler olduka ge yrrle girmitir. Kapsam snrlanm olduu iin btn alanlar kapsamyor ve iten karmalar hibir biimde engellemiyor. Btn bunlara ramen iverenler bu yasal dzenlemeden byk bir rahatszlk duydular ve duymaya devam ediyorlar. lk bakta, iten kartma maliyetlerinin ykselmesine tepki gsteriyor gibi grnmekle beraber, daha derinde yatan bir neden daha var. yerindeki egemenliklerinin -ok deil- bir nebze de olsa sarslmas. Bu egemenliklerini daha da salamlatrabilmek iin bu kez performans deerlendirmesi sistemini ve benzerlerini yaygnlatrmaya alyorlar.
40
Bu durum, sendikal iiler asndan, retim srecine mdahale ve bunun aralarnn yaratlmas konusunu gndemin ilk sralarna tayor. Sorunu sadece mahkemelerde verilecek hukuki mcadele ile snrl sanmak byk bir yanlgdr. Sorun iyerlerinde verilecek mcadeleye, iyerindeki rgtl gcmzn artrlmasna baml hale gelmi durumda. yerindeki sendikal rgtlln yaadmz son 10-15 yllk srete anmaya uramas, iverenlerin iyerlerindeki hakimiyetinin mutlak bir hakimiyete dnmesi ile dorudan ilikili. yeri rgtlln yeniden salamlatrmak, iyeri sorunlarna bilinli, stratejik ve rgtl mdahalelerden geiyor. Sendikal mcadele iki yldan iki yla yaplan toplu szlemelerle snrl deil, iyerlerine her gn sren bir mcadeledir. yeri rgtllkleri glenmeden ii snf ve sendikal hareketin lke apnda bir g olarak kendisini hissettirebilmesi mmkn gzkmyor. ilerin alma ve yaam koullarnn iyiletirilmesi mcadelesi, iilerin kendilerine ve birbirlerine olan gven ve inanlarnn artrlmasndan geiyor. Bata temsilci kadrolarmz olmak zere bu noktada tm sendikal rgtmze byk grevler dyor. Hazrlam olduumuz bu Klavuz Kitapta iyerlerinde iilerin alma koullarnn iyiletirilmesi mcadelesinde nelerin yaplabileceine dikkat ekmeye, retim srecine mdahalenin niye nemli olduuna vurgu yapmaya altk. Bitirirken vurgulamak istediimiz birka nokta var. Birincisi, sihirli bir zm yok. Her zel durum ve sorun kendi iinde ele alnarak, btn detaylar ile incelenerek zmler retilmelidir. kincisi, alma koullarnn iyiletirilmesi iin verilecek mcadele iyerlerindeki dayanma ve birliin pekitirilmesine katkda bulunaca gibi, ancak iyerindeki dayanma ve birlik sayesinde verilecek bir mcadeledir. iler alma koullarnn arlatrlmasna kar her zaman tepki gstermilerdir ve gstermeye de devam edeceklerdir. Sorun bu tepkilerin bireysellikten kurtarlmas, iyerine zarar vermesinin nlenmesi ve bilinli ve rgtl biimde ortaya konmasdr. ncs, iimizin tek bir gvencesi vardr. yerindeki rgtllmz, snfmza olan inancmz ve lke apnda ve uluslararas plandaki gcmz. Biz her zel durum ve sorun kendi iinde retilecek dediimizde, bunun hibir ekilde rgtl olduumuz her fabrikada ve MESSe bal iyerlerinde ve iletmelerde genel ereveyi belirleyen protokoller veya szlemeler yapabileceini de zel olarak belirtmek istiyoruz. Bu zmlerde hedefimiz; Ferdi szlemelerde ek maddelerle ve szleme eki
41
olacak protokollerle performansn belirlenmesinde sz sahibi olduumuzu saptamalyz. MESS Grup szlemesinde de bu ekilde bir yol alnabilir, alnmaldr. MESSe bal iyerlerinde ekte protokoln yaynladmz gibi ek protokoller yaparak iverenlerin keyfi davranmalarnn nne geebiliriz. Burada belirleyici olan ilgili iyerlerindeki RGTL GCMZDR!
42
EKLER-2 Yargtay Kararlar

Yargtay 9. Hukuk Dairesi, Karar No. 2005/14718, alma ve Toplum, Say: 6, Sayfa; 204
lgili Kanun / Madde 4857 S..K/18,19,20 T.C. YARGITAY 9. HUKUK DARES Esas No: 2005/10261 Karar No: 2005/14718 Tarihi: 27.04.2005 PERFORMANS DKL ESYLE FESH YAZILI SAVUNMA ALINMAMASI GEERSZ FESH GEREK-
ZET: veren fesih bildirimini yazl olarak yapmak ve fesih sebebini ak ve kesin bir ekilde belirtmek zorundadr. verenin sz edilen kanununun, 25. maddesi artlarna uygun fesih hakk sakl olmak art ile, hakkndaki iddialara kar savunmas alnmadan bir iinin belirsiz sreli i szlemesi, o iinin davran veya verimi ile ilgili nedenlerle feshedilemez. Dosya ieriine gre, davac ii i gvencesi kapsamnda kalmakta olup, dava da sresinde almtr. Ancak daval iverenin fesih iin iinin davran veya verimine dayanmasna ramen savunmasn almad anlalmaktadr. Feshin geersizliine ve ie iadeye karar verilmesi gerekir. DAVA: Davac, feshin geersizliine ve ie iadesine karar verilmesini istemitir. Yerel mahkeme, davay reddetmitir. Hkm sresi iinde davac avukat tarafndan temyiz edilmi olmakla dosya incelendi, gerei konuulup dnld: szlemesinin 4857 sayl Kanununun 18 ve devam maddelerine
43
aykr olarak feshedildiini iddia eden davac, feshin geerli nedenle yaplmadn belirterek feshin geersizliine ve ie iadesi ile bal tazminatlarn belirlenmesini talep etmitir. Daval, performans deerlendirme sonucunun beklenen dzeyin altnda kmas, verilen hedeflerin yerine getirilememesi nedeniyle i akdinin feshedildiini belirterek, davann reddini savunmutur. Mahkemece, davacnn giderek performansnn dt, performans formlaryla tespit edildii ve davacnn da bu tespitleri kabul ettii gerekesiyle, istemin reddine karar verilmitir. Karar davac tarafndan temyiz edilmitir. veren fesih bildirimini yazl olarak yapmak ve fesih sebebini ak ve kesin bir ekilde belirtmek zorundadr. verenin sz edilen kanununun, 25. maddesi artlarna uygun fesih hakk sakl olmak art ile, hakkndaki iddialara kar savunmas alnmadan bir iinin belirsiz sreli i szlemesi, o iinin davran veya verimi ile ilgili nedenlerle feshedilemez. Dosya ieriine gre, davac ii i gvencesi kapsamnda kalmakta olup, dava da sresinde almtr. Ancak daval iverenin fesih iin iinin davran veya verimine dayanmasna ramen savunmasn almad anlalmaktadr. Feshin geersizliine ve ie iadeye karar verilmesi gerekir. 4857 sayl Yasasnn 20/3 maddesi uyarnca Dairemizce aadaki ekilde karar verilmitir. HKM: Yukarda aklanan gereke ile; 1-Kararn bozularak ortadan kaldrlmasna, 2-Feshin geersizliine ve davacnn ie iadesine, 3-Davacnn yasal sre iinde bavurusuna ramen daval iverence sresi iinde ie balatlmamas halinde denmesi gereken tazminat miktarnn davacnn kdemi, fesih nedeni dikkate alnarak takdiren davacnn 4 aylk brt creti tutarnda belirlenmesine, 4-Davac iinin ie iadesi iin iverene sresi iinde mracaat halinde hak kazanlacak olan ve kararn kesinlemesine kadar en ok 4 aya kadar cret ve dier haklarnn davaldan tahsilinin gerektiinin tespitine, 5-Har pein alndndan yeniden alnmasna yer olmadna, 6-Davacnn yapm olduu 29.00 YTL yarglama giderinin davaldan tahsili ile davacya verilmesine, davalnn yapt yarglama giderinin zerinde braklmasna, 7-Karar tarihinde yrrlkte bulunan tarifeye gre 350 YTL creti vekaletin davaldan alnarak davacya verilmesine, 8-Pein alnan temyiz harcnn istei halinde ilgilisine iadesine, Kesin olarak 27.4.2005 tarihinde oybirlii ile karar verildi.
44
KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi Yargatay 9. Hukuk Dairesi, Karar No. 2006/15164, alma ve Toplum Say: 11, Sayfa: 269
lgili Kanun / Madde 4857 S.K/2,18-21 T.C YARGITAY 9. HUKUK DARES Esas No: 2006/10732 Karar No: 2006/15164 Tarihi: 22.05.2006 PERFORMANS DKL NEDENYLE FESH DDASININ ARATIRILMASI ELKL DAVRANI YASAI LKESNN VERENCE HLAL EDLP EDLMEDNN ARATIRILMASININ GEREKMES FAZLALII DURUMUNDA TEN IKARTILAN LERN SEMNDE OBJEKTF KRTERLERN UYGULANMASI ZORUNLULUU ZET: 4857 sayl Kanununun 20/2. maddesine gre feshin geerli nedene dayandn kantlama ykmll iverene aittir. Daval iveren, iyerinde retilen 42 gram maya retim ve satnda azalma meydana gelmesi nedeniyle performans dk olan davacnn i szlemesinin feshedildiini ileri srmtr. Satlarn dt konusunda iverence ibraz edilen belgelerin gerei yanstp yanstmad noktasnda iyerinde gerekirse keif icra edilerek bilirkii marifetiyle inceleme yaplmaldr. Ayrca, fesihten nce ve sonra yeni ii alnp alnmad Blge alma Mdrl ve Sosyal Sigortalar Kurumundan sorularak iverenin elikili davran yasa ilkesini ihlal edip etmedii saptanmaldr. Bu aratrmalardan sonra ayet bir ii fazlal sz konusu olmu ise, i szlemesi feshedilen davac iinin seiminde
45
objektif kriterlerin dikkate alnp alnmad da belirlendikten sonra sonucuna gre karar verilmelidir. DAVA: Davac, feshin geersizliine ve ie iadesine karar verilmesini istemitir. Yerel mahkeme, istein reddine karar vermitir. Hkm sresi iinde davac avukat tarafndan temyiz edilmi olmakla dosya incelendi, gerei konuulup dnld. Davac ii, i szlemesinin geerli neden olmadan iverence feshedildiini ileri srerek feshin geersizliine ve ie iadesine karar verilmesini, ie balatlmama halinde denmesi gereken tazminat ile bota geen sre cretinin belirlenmesini istemitir. Piyasa artlar nedeniyle sat fiyatlar ve miktarlarnn ar derecede dmesi nedeniyle performans en dk olan davacnn i szlemesinin feshedildiini belirterek davann reddine karar verilmesi gerektiini savunmutur. Mahkemece davacnn iyerinde 42 gram maya paketleme makinesinde alt, 2005 yl iinde 42 gram maya retim ve satnn %25 orannda yl boyu dk seyretmesi sebebi ile bu blmde alan iilerden performans en dk olduu iin davacnn i szlemesinin feshedildiini; feshin iletmenin, iyeri ve iin gereklerinden kaynaklanan geerli sebebe dayand gerekesi ile davann reddine karar verilmitir. 4857 sayl Kanunu'nun 20/2.maddesine gre feshin geerli nedene dayandn kantlama ykmll iverene aittir. Daval iveren, iyerinde retilen 42 gram maya retim ve satnda azalma meydana gelmesi nedeniyle performans dk olan davacnn i szlemesinin feshedildiini ileri srmtr. Satlarn dt konusunda iverence ibraz edilen belgelerin gerei yanstp yanstmad noktasnda iyerinde gerekirse keif icra edilerek bilirkii marifetiyle inceleme yaplmaldr. Ayrca, fesihten nce ve sonra yeni ii alnp alnmad Blge alma Mdrl ve Sosyal Sigortalar Kurumundan sorularak iverenin "elikili davran yasa ilkesi" ni ihlal edip etmedii saptanmaldr. Bu aratrmalardan sonra ayet bir ii fazlal sz konusu olmu ise, i szlemesi feshedilen davac iinin seiminde objektif kriterlerin dikkate alnp alnmad da belirlendikten sonra sonucuna gre karar verilmelidir. Eksik inceleme ile yazl ekilde karar verilmi olmas hataldr. SONU: Temyiz olunan kararn yukarda yazl sebepten BOZULMASINA, pein alnan temyiz harcnn istek halinde ilgiliye iadesine, 22.5.2006 gnnde oybirlii ile karar verildi.
46
KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi Yargtay 9. Hukuk Dairesi, Karar No. 2006/33393, alma ve Toplum Say: 13, Sayfa: 177
lgili Kanun / Madde 4857 K/18-21 T.C YARGITAY 9.HUKUK DARES Esas No: 2006/26514 Karar No: 2006/33393 Tarihi: 18.12.2006 PERFORMANS DEERLENDRMESNDE DI ETKENLERN DKKATE ALINMAMASI VERMLLK DEERLENDRMESNN OBJEKTF KRTERLERE GRE YAPILMAMASI GEERSZ FESH ZET: Somut olayda prim sistemine gre bir alma sz konusu ise de, anlan sistemin de sata bal olduu aktr. Salt sat oranna bal olarak belirlenen ve d etkenleri dikkate almayan verimlilik deerlendirmesinin objektif bir deerlendirme olmas mmkn deildir. Davac ii, ikametgahndan ok uzaktaki blgelerden sorumlu tutulduunu, sorumluluk alanndaki mevcut blgelerine Adapazar ilinin de eklendiini, yine Kocaeli'ndeki niversitenin blgesinden tandn, tantmn yapt bir ksm ilalarn uzman hekim tarafndan yazlmas artnn getirilmi olmas gibi d etkenlerin performansn etkilediini ileri srmtr. Mahkemece mtalaasna bavurulan bilirkii raporunda da belirtildii gibi ziyaret ykmlln eksiksiz yerine getiren davacnn performans dklne gereke gsterdii ve performans deerlendirme sisteminde dikkate alnmayan d etkenlerin performansn dmesinde ciddi rol oynayabilecek nitelikte olduu, ancak bu konuda hibir aklama ve delil sunmayan davalnn ispat yknn gereini yerine getirmedii anlalmaktadr. Byle olunca, feshin geerli nedene dayanmad kabul edilmelidir.
47
DAVA: Davac, feshin geersizliine ve ie iadesine karar verilmesini istemitir. Yerel mahkeme, davay reddetmitir. Hkm sresi iinde davac avukat tarafndan temyiz edilmi olmakla dosya incelendi, gerei konuulup dnld Davac ii, i szlemesinin geerli neden olmadan iverence feshedildiini ileri srerek feshin geersizliine ve ie iadesine karar verilmesini, ie balatlmama halinde denmesi gereken tazminat ile bota geen sre cretinin belirlenmesini istemitir. Daval iveren i szlemesinin davacnn performansnn dk olmas nedeni feshedildiini belirterek davann reddine karar verilmesi gerektiini savunmutur. Mahkemece fesih nedeni olarak gsterilen hususun daval tarafndan kantland gerekesi ile davann reddine karar verilmitir. Dosya ieriine gre davacnn daval iyerinde, tbbi ila mmessili olarak alt ve sorumluluundaki blgede iverenin sata sunduu ilalarn satndan ok, doktor ve hastane ziyaretleri ile tantmn yapt anlalmaktadr. Buna gre, davacnn asl grevi ila tantmdr. Tantm sonras ilalarn satlmas, hasta says, hastalarn Sosyal Gvenlik Kurumuna bal olup olmamas, hastann bal olduu sosyal gvenlik kurumu, doktorun tercihi, eczac ve hastanelerin talebi gibi tantm dndaki d etkenlere baldr. Somut olayda prim sistemine gre bir alma sz konusu ise de, anlan sistemin de sata bal olduu aktr. Salt sat oranna bal olarak belirlenen ve d etkenleri dikkate almayan verimlilik deerlendirmesinin objektif bir deerlendirme olmas mmkn deildir. Davac ii, ikametgahndan ok uzaktaki blgelerden sorumlu tutulduunu, sorumluluk alanndaki mevcut blgelerine Adapazar ilinin de eklendiini, yine Kocaeli'ndeki niversitenin blgesinden tandn, tantmn yapt bir ksm ilalarn uzman hekim tarafndan yazlmas artnn getirilmi olmas gibi d etkenlerin performansn etkilediini ileri srmtr. Mahkemece mtalaasna bavurulan bilirkii raporunda da belirtildii gibi ziyaret ykmlln eksiksiz yerine getiren davacnn performans dklne gereke gsterdii ve performans deerlendirme sisteminde dikkate alnmayan d etkenlerin performansn dmesinde ciddi rol oynayabilecek nitelikte olduu, ancak bu konuda hibir aklama ve delil sunmayan davalnn ispat yknn gereini yerine getirmedii anlalmaktadr. Byle olunca, feshin geerli nedene dayanmad kabul edilmelidir. Yazl ekilde davann reddi hataldr. Belirtilen nedenlerle, 4857 sayl Kanunun 2O.maddesinin 3.fkras uyarnca, hkmn bozulmak suretiyle ortadan kaldrlmas ve aadaki gibi karar verilmesi gerekmitir.
48
HKM: Yukarda belirtilen nedenlerle; l-) stanbul 7. Mahkemesinin 17.8.2006 gn ve 956-625 sayl kararnn bozularak ortadan kaldrlmasna, 2-) verence yaplan feshin geersizliine ve davacnn ie iadesine, 3-) Davacnn yasal srede ie bavurmasna ramen, iverenin sresi iinde ie balatmamas halinde denmesi gereken tazminat miktarnn fesih nedeni ve kdemi dikkate alnarak 4 aylk creti olarak belirlenmesine, 4-) Davacnn ie iade iin iverene sresi iinde bavurmas halinde hak kazanlacak olan ve kararn kesinlemesine kadar en ok 4 aylk cret ve dier haklarnn davacya denmesi gerektiinin belirlenmesine, Davacnn ie balatlmas halinde varsa denen ihbar ve kdem tazminatnn bu alacaktan mahsubuna, 5-) Har pein alndndan yeniden alnmasna yer olmadna, 6-) Davac vekille temsil edildiinden, karar tarihinde yrrlkte olan tarifeye gre 450.YTL vekalet cretinin davaldan alnp davacya verilmesine, 7-) Davac tarafndan yaplan (29.) YTL yarglama giderinin davaldan alnp davacya verilmesine, davalnn yapt yarglama giderinin zerinde braklmasna, 8-) Pein alnan temyiz harcnn istek halinde ilgiliye iadesine, kesin olarak, oybirliiyle 18.12.2006 tarihinde karar verildi
49
KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi Yargtay 9. Hukuk Dairesi, Karar No: 2007/27723, alma ve Toplum Say: 16, Sayfa: 240-241
lgili Kanun / Madde 4857 S.K/18-21 T.C YARGITAY 9. HUKUK DARES Esas No: 2007/13995 Karar No: 2007/27723 Tarihi: 24.09.2007 KALE VE TAHKM SZLEMES YAPILMASI VERENNN EKONOMK VE SOSYAL STNLN BASKI OLARAK KULLANMASI TAHKM VE KALENN GEERSZ OLACAI NN FESHN GEERSZLNE LKN E ADE DAVASI AMAKTAN VAZ GET YOLUNDAK SZLEMENN GEERSZ OLDUU PERFORMANS NEDENYLE YAPILAN FESH YAZILI SAVUNMANIN ALINMAMI OLMASI GEERSZ FESH ZET: Belirtmek gerekir ki, anlan protokoln davac tarafndan ihtiraz kayt konulmas nedeni ile, tahkim art ynnden geersiz kabul edilerek davalnn grev itiraznn reddine karar verilmesine karn, ayn szlemesinin ikale hkmlerinin geerli kabul edilerek, i szlemesinin karlkl anlama yolu ile sona erdiinin kabul edilmesi elikidir. Dier taraftan, tahkim artn ieren szlemesinin ahlaka aykr olmas halinde geerliinden sz edilemez. Bu hal genellikle tahkim
50
szlemesinde bir tarafn dieri zerinde ekonomik ve sosyal stnln kullanmasnda karmza kar. Somut uyumazlkta, protokoln fesih yannda, iinin iilik haklarnn da denmesini ierdii, bir bakma bu haklarn denmesinin tahkim artn ieren bu szlemenin imzalanmasna balanld, davacnn imzalamak zorunda brakld, daval irketin davac ii zerinde, ekonomik ve sosyal stnln kullanarak tahkim szlemesinde eitlii kendi lehim bozacak hususlar kabul ettirdii anlalmaktadr. Ayrca, anlan protokolde, iinin iveren aleyhine herhangi bir konuda dava amayaca belirtilmitir. inin, feshin geersizliini iler srerek ie iade davasn ama hakk, 4857 sayl Kanunu'nun 21.maddesinde dzenlenmi olup ayn yasann 2.maddesi son fkrasna gre yasa ile getirilen bu hakkn deitirilmesini veya ortadan kaldrlmasn ngren szleme hkmleri geersizdir. Sonu itibari ile, davac tarafndan ihtiraz kayt konulan protokol geersizdir. Davacnn i szlemesinin daval iveren tarafndan, performansndaki beklenen iyilememi gereklememesi nedeni ile feshedilmi, davacya ihbar ve kdem tazminat denmitir. Belirtilen fesih nedeni iinin verimi ile ilgili olup bu durumda 4857 sayl Kanunun 19.maddesi uyarnca fesihten nce iiden savunmasnn alnmas gerekir. Daval iveren fesihte yasal bu koulu yerim getirmemitir. Fesih geerli nedene dayanmamaktadr. DAVA: Davac, feshin geersizliine ve ie iadesine karar verilmesini istemitir Yerel mahkeme, davay reddetmitir. Hkm sresi iinde davac avukat tarafndan temyiz edilmi olmakla dosya incelendi, gerei konuulup dnld: szlemesinin daval iveren tarafndan geerli neden olmadan feshedildiini belirten davac ii, feshin geersizliine ve ie iadesine karar verilmesini talep etmitir. Daval iveren vekili, ncelikle grev itiraznda bulunarak, taraflar arasndaki protokol ile i gvencesinden doan uyumazlklarda tahkim artna
51
yer verildiini, uyumazln zel hakemde zmlenmesi gerektiini, ayrca i szlemesinin karlkl anlama ile sona erdiini, davacya bu anlama nedeni ile ilave ayrca 4 aylk cret tutarnda tazminat dendiini, davann reddi gerektiini savunmutur. Mahkemece, davacnn i szlemesinin karlkl anlama yolu ile feshi ve sonularna ilikin protokol ihtiraz kayt koyarak imzalamas nedeni ile grev itiraz kabul edilmemi ise de, daval iveren tarafndan performans dkl nedeni ile davacnn i szlemesinin feshedilmesine ilikin bildirim tebli edilmeden, davacnn bu bildirimin hkmsz olduuna dair dilekesi zerine karlkl anlama ve ikale szlemesiyle sona erdii gerekesi ile davann reddine karar verilmitir. Dosya ieriine gre, davacnn i szlemesi 14.11.2006 tarihli noter kanal ile gnderilen ve 15.11.2006 tarihinde tebli edilen, ancak davacnn hkmsz olduuna dair dileke verdii fesih bildiriminde, performansndaki beklenen iyilemenin gereklememesi nedeni ile feshedilmitir. Bu bildirimin ertesi gn, daval iveren ve davac ii 15.11.2006 tarihli " szlemesinin anlama yolu ile feshi ve sonularna ilikin protokol" imzalamlardr. Bu protokolde, i szlemesinin karlkl olarak 4857 sayl Kanunu'nun 17. maddesi uyarnca sona erdii, ihbar tazminat ve kdem tazminat yannda ie iade davasnda feragat etmesi karl ilave 4 aylk cret tutarnda tazminat denecei, ie iade davas ald takdirde, bu tazminatn yasal faizi ile geri denecei, i gvencesinden doabilecek itilaflarn zel hakeme gtrlecei, iinin iveren aleyhine herhangi bir konuda dava amayacan beyan ettii kararlatrlm, ancak davac imzalarken fazlaya ilikin dava ve talep haklarn sakl tutmutur. Belirtmek gerekir ki, anlan protokoln davac tarafndan ihtiraz kayt konulmas nedeni ile, tahkim art ynnden geersiz kabul edilerek davalnn grev itiraznn reddine karar verilmesine karn, ayn szlemesinin ikale hkmlerinin geerli kabul edilerek, i szlemesinin karlkl anlama yolu ile sona erdiinin kabul edilmesi elikidir. Dier taraftan, tahkim artn ieren szlemesinin ahlaka aykr olmas halinde geerliinden sz edilemez. Bu hal genellikle tahkim szlemesinde bir tarafn dieri zerinde ekonomik ve sosyal stnln kullanmasnda karmza kar. Somut uyumazlkta, protokoln fesih yannda, iinin iilik haklarnn da denmesini ierdii, bir bakma bu haklarn denmesinin tahkim artn ieren bu szlemenin imzalanmasna balanld, davacnn imzalamak zorunda brakld, daval irketin davac ii zerinde, ekonomik ve sosyal stnln kullanarak tahkim szlemesinde eitlii kendi lehim bozacak hususlar kabul ettirdii anlalmaktadr. Ayrca, anlan protokolde, iinin iveren aleyhine herhangi bir konuda dava amayaca belirtilmitir. inin, feshin geersizliini iler srerek ie iade davasn ama hakk, 4857 sayl Kanunu'nun 21.maddesinde dzenlenmi olup ayn yasann 2.maddesi son fkrasna gre yasa ile getirilen bu hakkn deitirilmesini veya
52
ortadan kaldrlmasn ngren szleme hkmleri geersizdir. Sonu itibari ile, davac tarafndan ihtiraz kayt konulan protokol geersizdir. Davacnn i szlemesinin daval iveren tarafndan, performansndaki beklenen iyilememi gereklememesi nedeni ile feshedilmi, davacya ihbar ve kdem tazminat denmitir. Belirtilen fesih nedeni iinin verimi ile ilgili olup bu durumda 4857 sayl Kanunun 19.maddesi uyarnca fesihten nce iiden savunmasnn alnmas gerekir. Daval iveren fesihte yasal bu koulu yerim getirmemitir. Fesih geerli nedene dayanmamaktadr. Davann kabul yerine, yazl ekilde reddi hataldr. 4857 sayl Yasasnn 20/3 maddesi uyarnca Dairemizce aadaki ekilde karar verilmitir. HKM: Yukarda aklanan gereke ile; 1.Mahkemenin kararnn BOZULARAK ORTADAN KALDIRILMASINA 2.Feshin GEERSZLNE ve davacnn E ADESNE, 3. Davacnn yasal sre iinde bavurusuna ramen daval iverence sresi iinde ie balatlmamas halinde denmesi gereken tazminat miktarnn davacnn kdemi, fesih nedeni dikkate alnarak takdiren davacnn 4 aylk brt creti tutarnda BELRLENMESNE, 4. Davac iinin ie iadesi iin iverene sresi iinde mracaat halinde hak kazanlacak olan ve kararn kesinlemesine kadar en ok 4 aya kadar cret ve dier haklarnn davaldan tahsilinin GEREKTNE, 5. Har pein alndndan yeniden alnmasna yer olmadna, 6. Davacnn yapm olduu 47.40 YTL yarglama giderinin davaldan tahsili ile davacya verilmesine, davalnn yapt yarglama giderinin zerinde braklmasna, 7. Karar tarihinde yrrlkte bulunan tarifeye gre 450-YTL creti vekaletin davaldan alnarak davacya verilmesine, 8. Pein alnan temyiz harcnn istei halinde ilgilisine iadesine, Kesin olarak 24.9.2007 gnnde oybirlii ile karar verildi.
53
KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi Yargtay 9. Hukuk Dairesi, Karar No. 2009/6142, alma ve Toplum Say: 24, sayfa: 422
lgili Kanun / Madde 4857.S.K/18-21 T.C YARGITAY 9. HUKUK DARES Esas No. 2008/20570 Karar No. 2009/6142 Tarihi: 09.03.2009 PERFORMANS DKL PERFORMANS DKLNN GEERL NEDEN OLABLMES N OBJEKTF LTLERE DAYANMASININ GEREKMES PERFORMANS KRTERLERNN NCEDEN SAPTANMI OLMASININ GEREKMES NN ALTI AYLIK ALIMASI AAMASINDA GSTERD PERFORMANSIN TESNDE BR PERFORMANS BEKLENTS N ETM VERLM OLMAMASININ GEREKMES PERFORMANSA DAYALI FESHTE SAVUNMA ALINMASININ ZORUNLU OLMASI ZET: Performans, en basit tanmyla verimliliin llmesidir. inin i srecinde harcad ve iin retimine katt emein kalitesi ve dzeyi, iinin performansn oluturur. Birim zamanda iinin harcad emein sonucu olan retimin dzeyi ise iinin verimliliini gsterir. Baka bir anlatmla performans, i srecinde yer alan emein bir boyutu, verimlilik ise birim zamanda harcanan emein sonucudur. Buna gre performans yksek olan iinin verimlilik dzeyinin de yksek olmas beklenir. inin performans ve verimlilik sonularnn geerli bir nedene dayanak olabilmesi iin objektif ltlerin belirlenmesi zorunludur. Performans ve
54
verimlilik standartlar iyerine zg olmaldr. Objektiflik lt o iyerinde ayn ii yapanlarn ayn kurallara bal olmas eklinde uygulanmaldr. Performans ve verimlilik standartlar gereki ve makul olmaldr. Performans ve verimlilik sonularna dayal geerli bir nedenin varl iin sreklilik gsteren dk veya dme eilimli sonular olmaldr. Koullara gre deien, sreklilik gstermeyen sonular geerli neden iin yeterli kabul edilmeyebilir. Ayrca performans ve verimliliin ykseltilmesine dnk hedeflere ulalamamas tek basma geerli neden olmamaldr, iinin kapasitesi yksek hedefler iin yeterli ise ancak ii bu hedefler iin gereken gayreti gstermiyorsa geerli neden sz konusu olabilir. Dier taraftan, performans deerlendirilmesinde objektif olabilmek ve geerli nedeni kabul edebilmek iin, performans deerlendirme kriterleri nceden saptanmal, iiye tebli edilmeli, iin gerektirdii bilgi, beceri, deneyim gibi yetkinlikler, iyerine uygun davranlar ve alandan gerekletirmesi beklenen i ve kiisel geliim hedeflerinde bu kriterler esas alnmaldr. inin, deneme sresi de belirli (ki bu en az alt ay olmal)bekleme sresi iinde saptanan mesleki zelliklerine dayanarak, bu sreden soma performans ve verim dkl nedeniyle i szlemesi feshedilirse bu geerli neden olarak kabul edilemez. Yani bu sre iinde iinin alma standartlar ve mesleki zellikleri daha somaki performans ve verimlilik lm bakmndan iverenin kabul ettii snrlar olarak dikkate alnr. Ancak bu sulularn altna dlmesi ve bunun sreklilik gstermesi halinde geerli neden doabilir. veren, bu snrlarn stnde bir performans ve verimlilik beklentisinde hakl olduunu ileri sryorsa, bu beklentiyi dorulayacak eitim ve i koullarnn iyiletirilmesi gibi performans artrc olanaklar saladn da kantlamaldr. te yandan, 4857 Kanunu'nun 19'uncu maddesine
55
gre: "Hakkndaki iddialara kar savunmasn almadan bir iinin belirsiz sreli i szlemesi, o iinin davranna veya verimi ile ilgili nedenlerle feshedilemez. DAVA: Davac, feshin geersizliine ve ie iadesine karar verilmesini istemitir. Yerel mahkeme, istein reddine karar verilmitir. Hkm sresi iinde davac avukat tarafndan temyiz edilmi olmakla, dava dosyas iin Tetkik Hakimi S.Gkta tarafndan dzenlenen rapor dinlendikten sonra dosya incelendi, gerei konuulup dnld: Davac ii, i szlemesinin geerli neden olmadan iverence feshedildiini ileri srerek feshin geersizliine ve ie iadesine karar verilmesini, ie balatlmama halinde denmesi gereken tazminat ile bota geen sre cretinin belirlenmesini istemitir Daval iveren, davacnn iini irket standartlarna uygun kalite ve hzda yapmamas ve performansnn dk olmas nedeni ile i szlemesinin geerli olarak feshedildiini belirterek davann reddine karar verilmesi gerektiini savunmutur. Mahkemece yaplan keif ve alnan bilirkii raporuna gre fesih ncesi ve sonras durum deerlendirilerek davacnn performansnn yetersizlii sonucunda oluan olumsuzluklarn fesih somasnda giderildiinin belirtildii, feshin geerli nedenlere dayand gerekesiyle davann reddine karar verilmitir. Karar davac tarafndan temyiz edilmitir. 4857 sayl Kanunu'nun 18'nci maddesinin 1. fkrasna gre, iveren, i szlemesini iinin davranlarndan kaynaklanan nedenlerle geerli olarak feshedebilir. Kanunu'nun gerekesinde hangi hallerin iinin yetersizlii nedeniyle geerli fesih hakk bahedecei rnek kabilinden saylm olup bunlar; ortalama olarak benzer ii grenlerden daha az verimli alma; gsterdii niteliklerden beklenenden daha dk performansa sahip olma, ie younlamasnn giderek azalmas; ie yatkn olmama; renme ve kendini yetitirme yetersizlii; sk sk hastalanma; alamaz duruma getirmemekle birlikte iini gerektii ekilde yapmasn devaml olarak etkileyen hastalk, uyum yetersizlii, iyerinden kaynaklanan sebeplerle yaplacak fesihlerde emeklilik yana gelmi olma hallerdir. Kanunun gerekelerinde ifade olunan yetersizlikten kaynaklanan sebepler dnda, iiyle yaplan i szlemesi, iyeri personel ynetmelii, kurumsal alma ilkeleri veya iyerine zg performans deerlendirme kriterlerinde yer alan iinin verimlii ile ilgili beklentilerin karlanamamas halinde de geerli sebeple fesih uygulanabilir. Performans, en basit tanmyla verimliliin llmesidir. inin i srecinde harcad ve iin retimine katt emein kalitesi ve dzeyi, iinin performansn oluturur. Birim zamanda iinin harcad emein sonucu olan
56
retimin dzeyi ise iinin verimliliini gsterir. Baka bir anlatmla performans, i srecinde yer alan emein bir boyutu, verimlilik ise birim zamanda harcanan emein sonucudur. Buna gre performans yksek olan iinin verimlilik dzeyinin de yksek olmas beklenir. inin performans ve verimlilik sonularnn geerli bir nedene dayanak olabilmesi iin objektif ltlerin belirlenmesi zorunludur. Performans ve verimlilik standartlar iyerine zg olmaldr. Objektiflik lt o iyerinde ayn ii yapanlarn ayn kurallara bal olmas eklinde uygulanmaldr. Performans ve verimlilik standartlar gereki ve makul olmaldr. Performans ve verimlilik sonularna dayal geerli bir nedenin varl iin sreklilik gsteren dk veya dme eilimli sonular olmaldr. Koullara gre deien, sreklilik gstermeyen sonular geerli neden iin yeterli kabul edilmeyebilir. Ayrca performans ve verimliliin ykseltilmesine dnk hedeflere ulalamamas tek basma geerli neden olmamaldr, iinin kapasitesi yksek hedefler iin yeterli ise ancak ii bu hedefler iin gereken gayreti gstermiyorsa geerli neden sz konusu olabilir. (08.04.2008 gn ve 2007/27829Esas, 2008/7831 Karar sayl ilammz) Dier taraftan, performans deerlendirilmesinde objektif olabilmek ve geerli nedeni kabul edebilmek iin, performans deerlendirme kriterleri nceden saptanmal, iiye tebli edilmeli, iin gerektirdii bilgi, beceri, deneyim gibi yetkinlikler, iyerine uygun davranlar ve alandan gerekletirmesi beklenen i ve kiisel geliim hedeflerinde bu kriterler esas alnmaldr. Bir baka anlatmla, alann nitelii, davranlar ve sonuta ulat hedef nemli olmaktadr. Bu kriterler alann grev tanmna, verimine, iverenin kurumsal ilkelerine, uyulmas gereken iyeri kurallarna uygun olarak objektif ve somut olarak ortaya konmal ve buna ynelik performans deerlendirme formlar hazrlanmaldr. yerine zg alanlarn performansnn deerlendirilecei, Performans Deerlendirme Sistemi gelitirilmeli ve uygulanmaldr(Dairemizin 24.09.2007 gn ve 2007/13994 Esas, 2007/27720 Karar sayl ilam). inin, deneme sresi de belirli (ki bu en az alt ay olmal)bekleme sresi iinde saptanan mesleki zelliklerine dayanarak, bu sreden soma performans ve verim dkl nedeniyle i szlemesi feshedilirse bu geerli neden olarak kabul edilemez. Yani bu sre iinde iinin alma standartlar ve mesleki zellikleri daha somaki performans ve verimlilik lm bakmndan iverenin kabul ettii snrlar olarak dikkate alnr. Ancak bu sulularn altna dlmesi ve bunun sreklilik gstermesi halinde geerli neden doabilir. veren, bu snrlarn stnde bir performans ve verimlilik beklentisinde hakl olduunu ileri sryorsa, bu beklentiyi dorulayacak eitim ve i koullarnn iyiletirilmesi gibi performans artrc olanaklar saladn da kantlamaldr. te yandan, 4857 Kanunu'nun 19'uncu maddesine gre: "Hakkndaki iddialara kar savunmasn almadan bir iinin belirsiz sreli i szlemesi, o iinin davranna veya verimi ile ilgili nedenlerle feshedilemez. Ancak, iverenin
57
25'inci maddenin (II) numaral bendi artlarna uygun fesih hakk sakldr". Bu hkmle, iinin savunmasnn alnmas, iinin davran veya verimi ile ilgili nedenlerle i szlemesinin feshi iin bir art olarak ngrlm ve salt iinin savunmamasnn alnmamasnn tek basma, sreli feshin geersizlii sonucunu douraca ifade edilmitir. Dosya ieriine gre, davacnn i szlemesinin performans dkl gerekesi ile feshedildii anlalmaktadr. Davacnn performans dklne dayanlmasna ramen yukarda belirtilen yasal dzenleme uyarnca fesihten nce savunmas istenmemitir. Daval iveren davacnn savunma vermekten imtina ettiine ilikin tutanak sunmusa da tutanakta imzas olan daval tan bu konudaki bilgisinin duyuma dayal olduunu belirtmitir. Mevcut olgulara gre davacdan usulne uygun savunmasnn istendii kantlanm deildir. Kald ki, bilirkii raporuna davacnn i szlemesi feshedildikten sonra bir takm iyiletirmeler yapldktan sonra cretinin miktarnn artt anlaldna gre enjeksiyon parametreleri iyiletirilerek retim miktarnn arttrld, mevcut kalp artlandrmalarnn devreye alnarak retimde yaanan itici izlerinin yok edildii, retilen paralardan apak oluumunun kalp altna pul takviyesi yaplarak giderildii, kalp ayrc, kalp temizleme ve kalp koruyucularnn deitirildii yaplan bu deiikliklerle retim hatalarnn minimize edildii, deiiklikler sonucu operatr saysnn da azaltld anlalmaktadr. Davac da bir takm eksiklikler konusunda daha nce uyanda bulunduunu belirtmitir. Bilirkii tarafndan tespit edilen ve fesihten sonra giderildii belirtilen eksikliklerden dolay davacnn performansnda meydana gelen d fesih nedeni yaplamaz. Baka bir anlatmla davacnn performans ahsndan deil, iyerinden kaynakl baz d faktrlerden etkilenmitir. Buna gre davac iinin performans dkl objektif olarak belirlenmi olmadndan feshin geerli nedene dayand kabul edilemez. Davann kabulne karar verilmesi gerekirken yazl gereke ile reddi hatal olmutur. Belirtilen nedenlerle, 4857 sayl Kanunun 20.maddesinin 3.fkras uyarnca, hkmn bozulmak suretiyle ortadan kaldrlmas ve aadaki gibi karar verilmesi gerekmitir. HKM: Yukarda belirtilen nedenlerle; 1-) Yerel Mahkemenin yukarda tarih ve says belirtilen kararnn BOZULARAK ORTADAN KALDIRILMASINA, 2-) verence yaplan FESHN GEERSZLNE VE DAVACININ E ADESNE, 3-) Davacnn yasal srede ie bavurmasna ramen, iverenin sresi iinde ie balatmamas halinde denmesi gereken tazminat miktarnn fesih nedeni ve kdemi dikkate alnarak 4 aylk creti olarak belirlenmesine, 4-) Davacnn ie iade iin iverene sresi iinde bavurmas halinde hak kazanlacak olan ve kararn kesinlemesine kadar en ok drt aylk cret ve dier
58
haklarnn davacya denmesi gerektiinin belirlenmesine, davacnn ie balatlmas halinde varsa denen ihbar ve kdem tazminatnn bu alacaktan mahsubuna, 5-) Har pein alndndan yeniden alnmasna yer olmadna, 6-) Davac vekille temsil edildiinden, karar tarihinde yrrlkte olan tarifeye gre 575.-TL veklet cretinin davaldan alnp davacya verilmesine, 7-) Davac tarafndan yaplan ( 44.40 ) TL yarglama giderinin davaldan alnp davacya verilmesine, davalnn yapt yarglama giderinin zerinde braklmasna, 8-) Pein alnan temyiz harcnn istek halinde ilgiliye iadesine kesin olarak oybirliiyle 9.3.2009tarihinde karar verildi.
59
letme, yeri ve in Gereklerinden Kaynaklanan Nedenlere Dayal Fesihlerde Yargsal Denetim1

Bekta KAR2
I. GR
gvencesi, isinin feshe kar korunmas kapsamnda yer alan, iinin iini korumak amacyla iverenin fesih hakkn snrlayan ve sadece iinin kullanabilecei, tek tarafl haklardan oluan bir i hukuku kurumudur. nce 4773 sayl yasa ile daha sonra da yrrle giren 4857 sayl yeni Kanunu ile i hukukuna, i szlemesinin feshi iin gereke olan "hakl neden" kavramnn yannda, "geerli neden" kavram getirilmitir. Kanununun 18. maddesinin 1. fkrasndaki dzenleme anayasal temelini szleme ve giriim zgrlnde(Anayasa 48. md.) bulan iverenin, iletmesi ile ilgili konular hakknda karar verme hak ve zgrlnden kaynaklanr. Ancak ayn hkmde i szlemesinin feshi geerli bir sebebe dayandrlmak suretiyle iverenin giriimci olarak karar verme zgrl ile iilerin ilerini koruma haklar yani anayasal alma hakk( Anayasa 49. md.) arasnda bir denge kurulmutur3. Yasa, iverenin fesih hakkn snrlarken, "geerli neden" kavramn merkeze oturtmutur. Baka bir anlatmla yasa, iverenin fesih hakkn, hakl nedenlerin olmad durumlarda, "geerli bir neden oluuncaya kadar" snrlamaktadr. Hakl nedenlerin olmad durumlarda iverenin fesih hakkn kullanabilmesi iin zorunlu olan "geerli neden" kavramnn akla kavuturulmas, tanmlanmas gereklidir. Bu kapsamda, geerli neden ile hakl neden arasndaki farklarn ortaya konmas nemli olacaktr. Hakl neden-geerli neden fark ayrmnda aadaki olgular gzden karlmamaldr. Her hakl neden, ayn zamanda bir geerli nedendir. Ancak her haksz neden, geersiz neden deildir. 4857 sayl Kanununun 25/II maddesi anlamnda "hakl neden"in varl halinde iinin i szlemesi ihbar sresi verilmeden ve tazminatsz feshedilir. Oysa "geerli neden"in varl halinde sreli ve tazminatl bir fesih sz konusu olur. Belirtmek gerekir ki iinin ie iade davas ama hakk tm fesih hallerinde vardr. Bir baka anlatmla iveren iinin i szlemesini ister geerli
1
2
Yargtay 9. Hukuk Dairesi Tetkik Hakimi 3 Yrd. Do. Dr. E. Murat ENGN, SZLEMESNN LETME GEREKLER LE FESH, s: 48 vd. Beta Y. stanbul, 2003, ; Szek, S. HUKUKU, s:444, Beta. 3. Bas. stanbul 2006
60
alma ve Toplum Say: 17 (2008/2) Sayfa: 101
nedene dayal olarak feshetsin, isterse hakl nedene dayal olarak feshetsin, ii her durumda ie iade davas ama hakkna sahiptir. Bu konuda ortaya kabilecek en nemli fark udur: Eer iverenin dayand nedenin hakl olmad, buna karlk geerli neden saylmas gerektii yarglama srecinde ortaya karsa, ie iade davas yine de reddedilecek, bununla birlikte iinin iverenden kdem ve ihbar tazminatlarn isteme hakk doacaktr. Yasada, geerli nedenin tanm yaplmamtr. Sadece geerli nedenin hangi durumlardan kaynaklanabilecei belirtilmitir. Buna gre geerli nedenler iiden ve iyerinden kaynaklanan nedenler olarak ikiye ayrlmtr. 4857 sayl Kanununun 18/1 maddesinde, Otuz) veya daha fazla ii altran iyerlerinde en az alt aylk kdemi olan bir iinin belirsiz sreli i szlemesini fesheden iveren, iinin yeterliliinden veya davranlarndan ya da iletmenin, iyerinin veya iin gereklerinden kaynaklanan geerli bir sebebe dayanmak zorundadr." Konumuz iletme, iyeri ve i gerekleri olduundan, ncelikle dier nedenlerde arand gibi, grev ve yetki sorunu zldkten sonra, davann 4857 sayl Kanunu'nun 20. maddesi uyarnca bir aylk hak drc sre iinde alp almadna baklmaldr. Grevli ve yetkili i mahkemesine davann sresinde ald anlald takdirde, bundan sonra davac iinin 4857 sayl Kanunu'nun 18. maddesi kapsamnda, i gvencesi hkmlerinden yararlanp yararlanmad aratrlmaldr. Mahkeme grevli ve yetkili, dava bir aylk hak drc sre iinde alm, iinin belirsiz sreli i szlemesi ile alt, iveren vekili konumunda olmad, iyerinde 6 aylk kdemi bulunduu ve iyerinde 30 ve daha fazla ii almakta ise, iletme, iyeri ve iin gereklerine dayal iverenin fesih ilemi 4857 sayl Kanununun 19. maddesinin 1. fkras uyarnca denetime tabi tutulmaldr. Bu anlamda fesih bildirimi yazl yaplm, fesih sebebi de ak ve kesin olarak belirtilmi ise, daha sonraki ve aada belirtilen feshin geerli nedene dayanp dayanmad denetimine geilmelidir. 4857 sayl Kanununun 20/2 maddesinde aka, feshin geerli nedenlere dayandnn ispat yk daval iverene verilmitir. veren, genel usul ve maddi savunma sebepleri dnda, savunma olarak fesih bildiriminde geerli ya da hakl bir sebep gsterdiini ve bunun kanun erevesinde geerli sebep olarak kabul edildiini ileri srerek savunma yapabilir. Feshin geerli bir sebebe dayandn ispat yk iverendedir. veren ister iletme ii isterse iletme d nedenlere dayanm olsun, bu nedenleri tek tek gstererek, bunlarn etkilerini, etkilenen alma yerlerini somut olarak ve denetime elverili olarak ortaya koymal ve i szlemesi feshedilecek iinin alma yerinin ortadan kalktn kantlamaldr4. verenin, dayand fesih sebebinin geerli (veya hakl) olduunu uygun kantlarla inandrc bir biimde ortaya koymas, kant ykn yerine getirmi
4
BRBEN, E;Doktora Tezi. SZLEMESNN VEREN TARAFINDAN FESHNDE LLLK LKES, Yaynlanmam eser, s: 162
61
saylmas bakmndan yeterlidir. Ancak bu durum, uyumazln zmlenmesine yetmemektedir. nk yasa koyucu iiye baka bir olanak daha sunmutur: Eer ii, feshin, iverenin dayand ve uygun kantlarla inandrc bir biimde ortaya koyduu sebebe deil, baka bir sebebe dayandn iddia ederse, bu baka sebebi kendisi kantlamakla ykmldr. letmenin, iyerinin ve iin gerekleri nedenleri ile fesihte, yargsal denetimin yaplabilmesi iin kavramlarn bilinmesi ve doru alglanmas gerekir.
II. KAVRAMLAR A. GEREK ve GEREKLLK:

Gerek szc, ihtiya ve zorunluluk bildiren bir kavramdr. Gereklilik kavram ise olmazsa olmaz, bir nevi zorunluluk anlamlarna geldii gibi, bir eyi ama edinmede gereklilik olarak aklanmaktadr. Gereklilik diye bir kavramdan szedebilmek iin, ortada bir sebep-sonu ilikisi olmas gerekir. letmenin, iyerinin ve iin gereklerinden kaynaklanan geerli nedenlerin, gerek ve gerekleri kavramndan hareketle, sebebinin bir zorunluluktan, ihtiyatan domas ve sonu olarak bundan dolay ii karlmas gerekir. Aslnda bu anlamda gerekleri kavramnn, feshin kanlmazln ierdii de sylenebilir.
B. LETME:
letme kavram, Hukukundan ok, Ticaret Hukuku alannda kendini gsteren bir kavramdr. Ancak gelien ve yenilenen Hukuku iletme kavramna yer vermeye balamtr. 4857 sayl Kanunu da iletme tanmna yer vermese de, birka maddesinde iletme kavramndan bahsetmitir. Alt asl iveren ilikisini dzenleyen 2, istisnalar dzenleyen 4, belirli sreli i szlemesini dzenleyen 12, feshin geerli sebebe dayandrlmasn dzenleyen 18, toplu ii karmay dzenleyen 29, i sal ve gvenlii ile ilgili 78, teftii dzenleyen 95 ve idari yaptrm cezalarn dzenleyen 105. maddelerinde iletme kavramna yer verilmitir. Keza 2821 sayl Sendikalar Kanununun 2 ve 24, 2822 sayl Toplu Szlemesi Grev ve Lokavt Kanununun 3, 15, 18, 27, 36, 39 ve 53. maddelerinde bu kavram yer almtr. letme, hereyden nce ekonomik, iyerinden daha geni ve iyerlerini kapsayan bir kavramdr. Genel anlamda iletme, iktisadi bir amacn gerekletirilmesi iin iverene ait bir veya daha fazla iyerinin bal olduu organize edilmi bir btn olarak tanmlanmaktadr. letme, iyeri gibi eitli mal ve retim faktrlerinin bir arada bulunduu bir organizasyonu tamaktadr. yerini iletmeden ayran en nemli lt, izlenen amatr. yeri teknik bir ama iin, iletme ise ekonomik bir ama iin rgtlenmitir. yeri iletmenin amalarna ulamasnda bir aratr. yerinin
62
vazgeilmez unsuru olan i gc, iletmede nemli deildir. Ticari iletmeden sz edilirken, ii altrlmas gerekli deildir5. letme Gerekleri: 4857 sayl Kanununun 18. maddesinde i szlemesinin iletmenin, iyerinin ve iin gereklerinden kaynaklanan geerli nedenle feshedilebilecei belirtilmi, ancak bu gereklerin neler olaca aklanmam, bir ltte sunulmamtr. Yasann gerekesinde bir takm rnekler saylmtr. Kaynak Alman hukukunda da iletme gerekleri aka saylmamakla birlikte, fesih nedeni kanlmaz iyeri-iletme gerekleri olarak tanmlanm ve bir lt belirtilmitir. Fransz hukukunda ise, feshin gerek ve ciddi nedenlere dayanmas gerektii genel hkmlerde belirtilirken, ayr blmde ekonomik nedenlerle (ki iyeri ve iletme gereklerinin en nemli nedenidir) fesihlerde, feshi geerli klan nedenlerin neler olduu aka dzenlenmitir6. Her iki hukuk sisteminde de iletme gerekleri ile i szlemesinin feshi iin kanunda saylan haller veya objektif nedenler de iinin alma olanann ortadan kalkmas aranmaktadr. letme gerekleri ile fesih, iinin kiilii ile ilgisi bulunmayan, ekonomik glklere, verimlilik ve rekabet gereklerine ve teknolojik deiimlere bal olarak, iyerinde iinin iinin ortadan kalkmas veya nitelik deitirmesi, dolays ile almaya devam olanann kalmamas sonucunda ortaya kan igc fazlalnn ii ihtiyacna uyarlanmasdr7.letme gerekleri ile fesihte, fesih nedeni iverenin iradesinden domaktadr. Oysa iiden kaynaklanan nedenlerde, fesih nedeni dardan bakan bir nc kii tarafndan da objektif olarak tespit edilebilecek bir durumdadr. Ancak iletme gerekleri ile feshinde, iiden kaynaklanan nedenlerde olduu gibi, dardan bakldnda feshin objektif olarak bakldnda feshin gerekli olduunu kabul etmeyi gerektirecek bir durum ortaya kmal, iveren karar feshi objektif olarak gerekli ve kanlmaz klmaldr8. Geerli bir iletme, iyeri ve i gerei, ancak iverenin iletmesel kararnn objektif olarak iinin alma olanan ortadan kaldrd takdirde, kabul edilmelidir. letme gerekleri ile fesihte, iyerini veya iletmeyi etkileyen objektif nedenler istihdam fazlas yaratmal ve iilerin istihdamn, btnyle ve srekli olarak engellemelidir. inin alma olanann kesin ve srekli olarak ortadan kalkma unsuru eksikse, iverenin iletmesel karar sadece bir irade ya da istek beyan olarak kalacak ve i gvencesi bakmndan anlam ifade etmeyecektir9. Ksaca istihdama engel olan nedenle fesih arasnda nedensellik ilikisi aranmaldr. Yukarda belirtildii gibi, gereklilik kavram da, bu nedenselliin, sebep sonu
YENSEY, D; HUKUKUNDA YER VE LETME s: 35 LEGAL, stanbul 2007. ENGN, , a.g.e., s:35 7 Szek, a.g.e., s:444, Engin, M. a.g.e, 35-36 8 ALP, M; SZLEMESNN DETRLMES, s: 181 Sekin. Ankara, 2005 9 Alp, a.g.e., s: 183
5 6
63
ilikisinin aklanmasn gerekli klmaktadr. letme gerekleri ile feshin amac, iyerindeki ii saysnn igc ihtiyacna uyarlanmas olmaldr10.
C. YER:
hukukunun yer itibari ile uygulama alann iyeri oluturur11. Genel anlamda iyeri, bir iverenin maddi olan ve olmayan aralarla belli bir teknik amac gerekletirmesine yarayan ve sreklilik gsteren organize edilmi bir btndr12. Buna gre, iyeri sadece sna ve ticari ama gden yerleri deil hizmet kesimine giren ve ayrca serbest meslek faaliyetlerinin de grld btn yerleri kapsar. yeri tanmna, i ve iletme kavramlarnn aksine, 4857 sayl Kanunu'nun 2. maddesinde iyeri tanmna yer verilmitir. Bu maddeye gre, veren tarafndan mal veya hizmet retmek amacyla maddi olan ve olmayan unsurlar ile iinin birlikte rgtlendii birime iyeri denir. 2822 sayl Toplu Szlemesi Grev ve Lokavt Kanunu 2. maddesinde iyeri, iin yapld yer olarak tanmlanmtr. 5953 sayl Basn Kanununda iyeri tanmna yer verilmemi, ancak bu kanun kapsamnda alan iilerin alt, gazete ve mevkutelerle haber ve fotoraf ajanslar iyeri olarak kabul edilmitir(Madde. 3). Ayn Kanununun 6. maddesi uyarnca Basn alanlarnn 4857 sayl Kanunu'nun 1821. maddeleri uyarnca i gvencesi hkmlerinden yararlanaca belirtilmitir. Bu nedenle iyeri gereklerinden kaynaklanan nedenlerle fesihlerde Basn alanlar asndan altklar iyerinin nemi vardr. Deniz Kanununda iyeri olarak hangi gemilerin kanun kapsamna dhil olaca belirtilmitir. Ancak Deniz Kanununu kapsamndaki iilerin, i gvencesi hkmlerinden yararlandrlmadn belirtmek gerekir. 4857 sayl Kanunu'nun 2. maddesinde tanm yaplan iyerinin unsurlar unlardr. a) Maddi unsurlar: yerinin maddi unsurlar, mal ve hizmet retiminde kullanlan, arsa, bina, makine, alet, bro aralar, hammadde ve bu gibi varlklardr. Ayrca aralar iyeri snrlar iinde madde de ayrca saylmtr. b) Maddi olmayan unsurlar: yerinin maddi olmayan unsurlar, teknolojik gelimeler ve snai haklarn artmas ile ne kmtr. Bunlar arasnda ticaret unvan, tecrbe, bulu, mteri evresi, teknik bilgi, patent, alacak hakk gibi deerler saylabilir. Ancak bunlarn iyerinin bir unsuru saylabilmesi iin iyerinin teknik amacn gerekletirmek amac ile oluturulan organizasyonun iinde olmas gerekir13.
Engin, a.g.e. s: 37 Szek, a.g.e., s:157 12 TATAN, S; HUKUKUNUN TEMEL KAVRAMLARI http://www.humanresourcesfocus.com/proje4.asp 13 Yenisey, a.g.e. s. 17
10 11
64
c) gc: yerinde alan ve emei temsil eden iilerin varl, iyerini oluturan nemli unsurlardan biridir. zellikle i gvencesi bakmndan iyerinde alan ii says nem arzetmektedir. d) Teknik ama: Mal ve hizmet retmek iin rgtlenen iyerine zelliini veren unsur teknik amatr. yerinin dier unsurlarn belirli bir amaca ulamak iin bulundurmas gerekir. Bu teknik amatr. letmenin iktisadi, iyerinin ise teknik amacndan szedilir. Bu anlamda, bir iletmeye bal iyeri niteliindeki fabrikann amac dorudan doruya kar salamak deil, sadece bunun iin mal retimi yapmaktr14. Bir iyerinde birden fazla teknik ama takip edilebilir. e) Organizasyon: Organizasyon iinde olan bir iyeri, salt bir yer olmaktan kar. Maddi ve manevi unsurlarn srekli bir organizasyon iinde rgtlenmesi ile iyeri oluur. Bu rgtlenmede i gcnn de organizasyon iinde yer almas gerekir15. Ayrca belirli bir ama dorultusunda rgtlenilmesi gerekir. Amac olmayan bir organizasyondan szedilemez. 4857 sayl Kanununun 2. maddesinde iyeri tanm ve eklentilerin belirtilirken, organizasyon kavramna yer verilmi ve iyerinin iyerine bal yerler, eklentiler ve aralar ile oluturulan i organizasyonu kapsamnda bir btn olduu aklanmtr. verenin rgtledii, erevesini izip organize ettii herhangi bir yer, i organizasyonu iinde yer alyorsa iyerinden saylacaktr. nk i organizasyonu kavram, iverenin fiilen ynetim hakkn yeterince kullanmasa da kurduu organizasyon iinde yer alan tm yerlerin iyerinden saylmasn gerektirecek bir anlama sahiptir16. 4857 sayl Kanunu iin yapld yer dndaki baz birimleri de iyeri kapsamnda saymtr. yerinin snrlar yasa ile aka dzenlenmi ve iyerinin, iyeri, bal yerler, eklentiler ve aralardan olutuu ve i organizasyonu kapsamnda bir btn olduu belirtilmitir. Ayn ekilde bir paralel dzenlemede, 506 sayl Sosyal Sigortalar Kanununda da yer almtr. verenin birden fazla retim yaplan iyeri vardr. Bal yerlerin teklik olarak iyeri iinde yer almas iin, asl iyeri ile bal bulunan iyerlerinin hukuksal olarak birbirlerine bal olmalar, teknik amalarnn ayn olmas ve ynetiminde de birlik olmas gerekir. yeri eklentileri, yalnzca mal ve retim yaplan yerler deil, bu retim yerlerini kapsayan ve iinin iinde bulunduu yerler olarak bilinmelidir. yeri eklentileri, yasada belirtilmi ve bir takm eklentilerin en olduu aka saylmtr. Bunlarn dinlenme, ocuk emzirme, yemek, uyku, ykanma, muayene ve bakm, beden ve mesleki eitim ve avlu gibi yerler olduu belirtilmitir. Kanundaki bu sayma snrl deildir. Bu nedenle benzer nitelikteki garaj, otoparklar, ykleme ve
Tatan, a.g.e. Yenisey, a.g.e. s:24 16 Szek, a.g.e., s:162
14 15
65
boaltma ilerinin yapld yerlerde iyerinden saylmaldr. Eklentilerin mal ve hizmet retimi yaplan yer iinde yer almas da gerekmez. nemli olan eklentilerin, iin yaplmas ile dolayl da olsa ilgisinin bulunmasdr. 4857 sayl Kanununun 2 ve 2821 sayl Sendikalar Kanununun 2. maddesinde her trl sabit ve hareketli aralarn iyerinden saylaca aka belirtilmitir. Aracn iyerinden saylmas iin, iyerinin corafi snrlar iinde bulunmasna ve mlkiyetinin iverene ait olmasna gerek yoktur. yeri gerekleri: yeri unsurlarndan birinde veya snrlarn tekil eden bal yerler, eklentiler ve aralar gibi iyerinden saylan yerlerde, iyerini etkileyen objektif nedenlerden dolay yaplan deiiklikler sonucu ii veya iilerin almasn engelleyen bir olgu ortaya ktnda, iyeri gereklerinden sz edilir.
D.
"" kavram ok eitli ekillerde tanmlanmaktadr. alan asndan i, bir cret karl emein sunulmak ve mal ve hizmet retmeye katkda bulunmak sureti ile verilen i grme ediminin yerine getirilmesi iin yaplan eitli faaliyetlerdir. Ekonomik adan bakldnda i, mal ve hizmet retmektir. Mal ve hizmet retimi ise, sosyal bir fayda amalanarak gerekletirilen ekonomik bir sretir. nsan kaynaklar ynetiminde iin tanmlanmas iin, baarlmas gereken grevler, davranlar, ilevler ve sorumluluklardan oluan bir ierik tamas, baarya ulamak iin yetenek, deneyim gibi baz nitelikleri gerektirmesi yannda getiri veya dllerinin bulunmas gereklidir. in gerekleri: 4857 sayl Kanunu'nun 18. maddesinde belirtilen iin gerekleri nedeni ile iinin i szlemesinin feshinin geerli bir neden tamas iin, ncelikle i analizi ve i tanmlar yaplmaldr. analizi, her eyden nce yaplan i dalnda bilgi toplanmas ve verilmesidir. grenlerin; ilevleri, kullandklar yntem ve teknikler, kullandklar alet ve makineler, rettikleri mal ve hizmetler ve iler iin gerekli olan bilgi, yetenek ve nitelikler hakknda bilgi toplamaktr. Bu veriler, iin cinsini, harcanan zaman, kullanlan i aralarn, malzemeleri, iin gerektirdii yetenekleri, tecrbeleri, yetki ve sorumluluklar ve iin hangi koullar altnda yapldn kapsadndan, yaplan i bu standartlar asndan bir analize tabi tutulmaldr. analizleri, i tanmlar ve gerekleri hazrlanmas iin temel tekil eder. analizleri ayrca o ii yapanlar iin alacak hizmet ii eitim programlarnda iin gerektirdii niteliklerin gelitirilmesine de yardmc olur. Bu yn ile i analizi ayn zamanda iinin performans ve verimliliinin arttrlmasn da rol oynamaktadr. tanmlar ise, i analizi tamamlandktan sonra toplanan verilerin sistematik hale getirilmesi sonucu, her iin kapsamna giren eylem ve ilemler, sorumluluk ve devler ile alma koullarnn zet bir ekilde ifade edilmesidir.
66
yerinde, i analizi ve tanmlanmalar sonucu, bir nevi yeniden yaplanma ile istihdam fazlal meydana geldiinde, iin gereklerinden sz edilecektir. Bir baka anlatmla iin gerekleri nedeni ile i szlemesinin feshinin geerli neden kabul edilmesi iin iverenin i analizi ve i tanmlarn yapm olmas gerekir. Bu kapsamda, iverenin iin gerekleri nedeni ile istihdam fazlas iilerin i szlemesini feshetmesi geerli neden tekil edecektir.
E. LETMESEL KARAR:
4857 sayl Kanununun 18. maddesinde iletmenin, iyerinin veya iin gerekleri kavramna yer verildii halde, iletmesel karar kavramndan szedilmemitir. veren ama ve ieriini belirlemekte serbest olduu kararlar, giriim zgrl kapsamnda alabilir. Geni anlamda, iletme, iyeri ile ilgili her trl ve iin dzenlenmesi konusunda iverenin ald kararlar, iletmesel karardr17. letme dzeyinde olmayan iyerlerinde, iverenin ald kararlarda bu kavram iinde yer almaktadr. letme, iyeri ve i gereklerine dayanan her feshin temelinde bir iletmesel karar yatmaktadr.18 inin i szlemesinin feshi de iletmesel karar kapsamndadr. verenin iyerinde ii saysn azaltma ynnde kendini zorunlu grmesine yol aan durumun, onun tarafndan daha nce alnan hatal bir karara dayanmas, i szlemesinin feshini Kanununun 18nci maddesi anlamnda geersiz klmaz. Bir baka anlatmla, yarg, iletmesel karar denetleyemeyeceinden onun hatal olup olmadn da denetleyemeyecek; dolaysyla iletme kararnn hatal olduu gerekesi ile feshin geersizliine karar veremeyecektir19. verenin iletmesindeki veya iyerindeki mevcut ii saysn artrmak ynnde vermi olduu kararn yargsal denetime tabi tutulmas szkonusu deilken, mevcut ii saysn azaltmak yolundaki karar geni anlamda bir iletmesel karar olmakla birlikte, mahkemeler iin balayc olmayp, iverenin igcnde azaltmay gerektiren nedenleri mahkemeye sunmas art ile kabul edilmektedir. Bylece feshe kar koruma hukuku iletmesel karar verme zgrln snrlamaktadr20. szlemesinin i, iyeri veya iletme gereklerine dayal olarak feshi, iletmesel kararn sonucu olarak gereklemekte, fesih ilemi de iletmesel karar erevesinde deien durumlara kar iverene tepkisini oluturmaktadr21. Bu kararlar iletme ve iyeri iinden kaynaklanan nedenlerden dolay alnabilecei gibi, iyeri dndan kaynaklanan nedenlerden dolay da alnabilir.
KILIOLU/ENOCAK, GVENCES HUKUKU, LEGAL, STANBUL, 2007, s: 232 18 Birben, E, a.g.e., s: 139 19 von Finckenstein, B., sh.130. Naklen. Klolu/enocak.. a.g.e., s: 257 20 Birben, a.g.e., s:143 21 Birben, a.g.e., s:142
17
67
letme ve iyeri dndan kaynaklanan nedenler, iverenin bir etki ve istei olmakszn ortaya kan ve iyerinde retime etki eden, talep ve siparilerde dme, srm ve sat olanaklarnn azalmas, hammadde darl, ekonomik kriz ve durgunluk gibi nedenlerdir. Bu nedenler, bir i yokluu veya azalmas yaratt ve bu nedenle i gc fazlal meydana geldii takdirde, geerli neden olarak kabul edilecektir22. letme ve iyeri iinden kaynaklanan nedenler ise, dorudan iverenin ald iletmesel karar sonucu, iyerindeki her trl yapsal ve teknolojik deiimlerdir. Bu yapsal ve teknolojik deiiklikler sonucu alnan karar ile i gc fazlal meydana geliyor ise, yine bu nedenlerin geerli neden kabul edileceinden phe yoktur. Yeni alma ynetmelerinin uygulanmas, iyerinin daraltlmas, blm kapatlmas, yeni teknoloji uygulanmas, baz i trlerinin kaldrlmas, yeniden yaplanma ve organizasyonda deiiklik gibi nedenler iletme ve iyeri iinden kaynaklanan nedenlerdir. Elbette ki, iverenin iyeri dndan kaynaklanan nedenlerle yeniden yaplanmaya gitmesi de szkonusu olabilir. Bu durumda iverenin ald yeniden yaplanma karar ikinci bir iletmesel karardr23. Burada d etkenler, bu neden dnda iyeri iinden kaynaklanan bir yaplanma karar almasna neden olmutur. letmesel kararn lsn ve amacn, iletme yarar belirler. letme yarar ise, iletmeyi ve iyerini oluturan tm unsurlarn ortak yarardr. Dolays ile iletmesel karar sadece iverenin ve ortaklarnn menfaati yannda, iilerin de menfaatini gzetmelidir. Ksaca bu karar salt kar amal olmamal, iletmenin ve iyerinin tm unsurlarn koruyan meru bir karar olmaldr24. Fransz hukukunda egemen olan bu dnce, bizim hukukumuzda amasal ve yerindelik denetiminin yaplamamas nedeni ile kabul grmemektedir. Aslnda yasann iletme, iyeri ve i gerekleri ile fesih tanmlamasnda, gerekleri kavramnn iletme yararn ierdii, dolays ile alnacak kararn iilerin menfaatini de korumas gerektii dncesindeyim. Gerekleen iletme ve iyerinden kaynaklanan nedenleri tek bana fesih iin yeterli deildir. lk aamada iverenin, bu nedenlerden dolay bir iletmesel karar almas ve uygulamas gerekir. letmesel karar, feshe ilikin yargsal denetimin temelini oluturur25. Bir baka anlatmla iletmenin, iyerinin ve iin gereklerinden kaynaklanan fesihte, yargsal denetim yaplabilmesi iin mutlaka bir iletmesel karar gerekir.
Engin, a.g.e., s: 36. Engin, a.g.e., s: 36, Alp, M. Hizmet Akitlerinin Sona Ermesi ve ilik Alacaklarnn Gvencesi, Ekonomik Krizin Hukuku Uygulamasna Etkisi, Hukukuna likin zm nerileri 2002 yl Toplants, stanbul Barosu-Galatasray niversitesi, stanbul, 2002. 24 Engin, a.g.e., s: 53, 25 Engin, a.g.e. s: 47,
22 23
68
letmesel kararlar iki trldr. 1. Kurucu iveren karar: veren, henz gereklemeyen ancak muhtemel riskleri dikkate alarak gelecee ynelik planlamalar yapabilir ve ekonomik durumun gvenilir olmamas nedeni ile bir takm tedbirler dnebilir. zellikle iletme ve iyeri verimliliine ynelik bir takm kararlar alabilir. te bu tr iveren kararlar kurucu iveren karar olarak adlandrlmaktadr26. verenin bu tr kararnda, aslnda i gc fazlaln douran, ksaca ifay engelleyen bir neden yoktur. vereni iletmesel karar almaya sevkeden olgu, rekabet gerekleri ve verimliliin artrlmasdr. Kurucu iverenin karar anayasal temelini, Anayasann, 48. maddesindeki giriim zgrl ve szleme serbestsinden almaktadr. 2. Bal veren Karar: verenin istek ve kusuru olmakszn ortaya kan ve istihdam edilen iilerin i szlemelerinin feshine neden olan, bu ekilde iilerin i grme borcunda ifay engelleyen olgular ekonomik ve iletmesel niteliktedir. Bu ekilde i szlemesi ilikisinde ifa ve ifay engelleyen nedenlere dayal iverenin ald iletmesel kararlar bal iveren karar olarak kabul edilmektedir27. fa ve ifay kabul engelleyen nedenler zorlayc nedenler olabilecei gibi, umulmayan haller iinde de toplanmaktadr. Borlar Hukuku kapsamnda ifa imkanszl yaratarak borcu sona erdiren nedenler, iletme, iyeri ve i gereklerinden kaynaklanan nedenlerdir. Bu olgulardan dolay iverenin iilerin i szlemesinin feshedilmesine karar vermesi, bal iveren karar olacaktr. Bunun yannda, iletme ii ekonomik kriz, iverenin hatal tutumlar nedeni ile meydana gelen ve iletme riski douran nedenlerden dolay alnacak kararlar da, bal iveren karardr. szlemesi ilikisinde ifay kabul engeline tepki niteliindeki iletmesel tedbir, feshe ynelik irade beyannn kurucu unsurudur. rade beyan yannda kurucu bir unsurun art koulduu hukuksal ilemlerde, kurucu unsur bulunmadan yaplan irade beyan sonu dourmaz28. szlemesinin feshinde geerli neden olan iletmenin, iyerinin ve iin gerekleri, feshe ynelik irade beyannn kurucu unsurudur ve geerli neden olmadan yaplan fesih, hkm ve sonu dourmayacaktr.
III. YARGISAL DENETM:

letmenin, iyerinin ve iin gereklerinden kaynaklanan nedenlerle i szlemesinin feshinde, iveren kararnn yargsal denetimi ve bu denetimin snrlar nem arz etmektedir.
Engin, a.g.e. s: 48, Engin, a.g.e. s: 39. 28 EREN, F, Borlar Hukuku Genel Hkmler, Cilt 1. 6. Bas. S: 116 stanbul 1998, Engin, a.g.e. s: 47
26 27
69
Yargsal denetim, kendisini en ok idare hukuku alannda, idarenin ilem ve eylemlerinde gstermektedir. Nitekim 1982 Anayasasnda, Yarg yetkisi, idari eylem ve ilemlerin hukuka uygunluunun denetimi ile snrl olduu, yrtme grevinin kanunlarda gsterilen ekil ve esaslara uygun olarak yerine getirilmesini kstlayacak, idari eylem ve ilem niteliinde veya takdir yetkisini kaldracak biimde yarg karar verilemeyecei" kuralna yer verilmitir. Yargsal denetimin snrlarnn Anayasa'da yer almas, Anayasa koyucunun gsterdii tepkinin ifadesi olmakla birlikte; ngrlen snrlar yargsal denetimin doal snrlardr. darenin yargsal denetimi, hukuka uygunluk denetimiyle snrldr. dari yarg hakimi, her uyumazln niteliini deerlendirip, yarglama tekniklerini kullanarak, hukuka uygunluk denetimi yapmakta; yerindelik alanna girmemektedir29. Hukukunda i gvencesi hkmlerinin yrrle girdii 15.03.200330 tarihinden bu yana iverenin i szlemesinin feshine ilikin iletmesel kararlar da, geersizlik anlamnda yargsal denetime tabi tutulmutur. verenin iletme, iyeri ve iin dzenlenmesi ile ilgili bir takm iletmesel kararlar almas, Anayasann 48. maddesi uyarnca giriim zgrl kapsamnda deerlendirildiinde, iverenin ynetim hakk kapsamnda her trl iletmesel karar alabilecei ve bu kararlarn zellikle yerindelik ve amasal olarak yarg denetimine tabi tutulamayaca dnlebilir. Ancak Anayasann 49. maddesinde de, alma herkesin hakk ve devi denildikten sonra, devletin alanlarn hayat seviyesini ykseltmek, alma hayatn gelitirmek iin alanlar ve isizleri korumak, almay desteklemek, isizlii nlemeye elverili ekonomik bir ortam yaratmak ve alma barn salamak iin gerekli tedbirleri almak zorunda olduu belirtilmektedir. Bunun yannda, Anayasann 13. maddesinde Temel hak ve hrriyetler, zlerine dokunulmakszn yalnzca Anayasann ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bal olarak ve ancak kanunla snrlanabilir. Bu snrlamalar, Anayasann szne ve ruhuna, demokratik toplum dzeninin ve laik Cumhuriyetin gereklerine ve lllk ilkesine aykr olamaz. dzenlenmesine yer verilmitir. Grld gibi iverenin Anayasann 48. maddesinden kaynaklanan giriim zgrl temel hakknn snrlar, alanlar asndan 49 ve 13. maddeler ile belirlenmitir. Nitekim 4857 sayl Kanunundaki i gvencesi hkmleri, Anayasann 49. maddesine uygun dzenlemelerdir. Hukuk dzeni iverenin iletmesel karar alma zgrln, iiyi korumak iin bir noktada snrlamakta, i szlemesinin feshi iin geerli neden aramaktadr. 4857 sayl Kanununun 18 ve devam maddelerinde dzenlenen i gvencesi hkmlerinde, iletmenin, iyerinin veya iin gerekleri nedeni ile i szlemesinin feshinde yargsal denetimin normatif hkmleri, belirtilen Anayasann 48,49 ve 13. maddeleri ile yasann kendi iindeki hkmleri
29 NLAY, M. darenin Yargsal Denetimi ve Hukukun stnl- Trk Hukukunda 80 Yllk Gelime Sempozyumunda bildiri http://www.danistay.gov.tr 30 4473 sayl yasa.
70
belirleyecektir. Baka bir anlatmla iverenin feshe ilikin iletmesel karar, anlan maddeler kapsamna yargsal denetime tabi tutulacaktr. letmesel kararn denetlenip denetlenemeyecei, denetlenebilir olduu kabul edildiinde bunun ls iletme gereklerine dayanan fesihler bakmndan feshe kar korumann zn tekil etmektedir31. Yargsal denetim, bir iletmesel karar alnp alnmad, bu iletmesel kararn dayana olan iyeri ii veya iyeri d olgularn gerekten mevcut olup olmad, bu iletmesel kararn gerekten iletmede veya iyerinde hayata geirilip geirilmedii ve iletmesel karar ile alma yerlerinin ortadan kalkmas arasnda sebep-sonu ilikisinin bulunup bulunmad ynnde yaplmaldr32.
A. YERNDELK DENETM:
Kural olarak ve Anayasann 48. maddesi uyarnca iveren, iletme, iyeri ve iin dzenlenmesi ile ilgili ynetim hakk ve giriim zgrl kapsamnda her trl karar alabilir. te bu olgu iverenin iletmesel kararnn yerindelik ve amasal denetiminin yaplamayaca sonucunu dourur. verenin takdir alanna giren iletmesel kararla ilgili ilemin denetimi yerindelik denetimi olur. letmesel karar ierii ve amac ynnden denetim d olduundan iverenin verdii kararn ve bu karar nedeni ile ald iten karma nleminin anlaml, rantabl ve ekonomik ynden aklc olup olmad incelenmemelidir33. Anlamsz ve mantksz olsa da, iveren ald nlemi uygulamakta serbest olmaldr. Yarg karar iverenin iletmesel kararnn yerine gememelidir. szlemesinin iletme gereklerine dayal olarak feshinde, feshin iletmesel bir karara dayanm olmas zorunludur. letmesel karar sz konusu olduunda, kararn yararl ya da amaca uygun olup olmad ynnde bir inceleme yaplamaz; yerindelik denetimine tabi tutulamaz34. veren tarafndan iletme ilgili olarak belirlenen ama ve hedefleri deitirmeye yetkili grmek ve iletme politikasn iveren yerine mahkemelerin belirlemesine ve ynetmesine msaade etmek, anayasa ile teminat altna alnan giriim zgrlne gayri meru bir mdahale tekil eder. Ekonomik kararlarnn baarl ya da baarszlkla neticelenmesinin rizikosunu sadece iveren tar. Dolaysyla, karar alma yetkisi ile kararnn yerindeliinin sonular ve sorumluluu tamamen ivereni ilgilendirir35. hukukumuzda dari yargda yerindelik denetimi yaplamayaca, hukuka uygunluk denetimi yaplaca kural olarak benimsenmitir. Anayasa Yargsnda ise yerindelik denetimi konusunda farkl kararlar verilmitir. zellikle kar
Birben, a.g.e. s:144 Birben, a.g.e., s:152 33 Engin, a.g.e., 63 34 Klolu/enocak, a.g.e. s: 232 35 Klolu/enocak, a.g.e, s: 278
31 32
71
grlerde, yerindelik denetimi yaplmayaca belirtilirken36, baz kararlarnda yerindelik denetimi yaplaca ynnde gr bildirilmi37 ve aka yerindelik denetimi yaplamayacana ilikin Anayasa'da da bir kural bulunmad, bu nedenle bu denetimi yapabileceine karar verilmitir38. Yargtay 9. Hukuk Dairesi de i szlemesinin iletmesel kararlarla feshinde kural olarak yerindelik denetimi yaplamayacan kabul etmitir39.
Anayasa Mahkemesi, 05.01.2006, 2005/55 E, 2006/4 K, R.G. 20.11.2007 S: 26706. Anayasa Mahkemesi, 28.12.1998, 1998/16 E, 1998/88 K, R.G. 09.07.1999 S: 23750. 38 Anayasa Mahkemesi, 26.03.1997, 1997/33 E, 1997/39 K, R.G. 30.04.1997 S: 22975 39 Yar. 9. HD. 24.09.2007. 2007/28108E, 2007/27809 szlemesinin daval iveren tarafndan geerli neden olmadan feshedildiini belirten davac ii, feshin geersizliine ve ie iadesine karar verilmesini talep etmitir. Daval iveren vekili, Gbre retimi yaplan iyerinde zelletirmeden sonra hammadde olan amonyan elde edildii doal gaz fiyatlarnn ar ykselmesi, ithal edilen gbrenin daha ucuz olmasndan dolay i ve d piyasalarda rekabet gcnde meydana gelen zorlayc ve olumsuz etki gibi ekonomik ve yapsal gerekler sonucu Ocak 2006 tarihinden balayarak gbre retiminin durdurulduunu, kompoze gbre blmnn kapatldn, bu blmde alanlarn i ilikilerine hemen son verilmediini, ancak gelecek ynnden retime geme grlemedii iin Ynetim kurulunca toplu ii karlmasna karar verildiini, iilere gbre retimi durdurulduu halde yllk cretli izinlerin hak edilen srelerden fazla kullandrldn, zorunluluk haline ramen cretsiz izin verilmediini, halen gbre yaplan bir blm olmadn, baka yerde i verme olana olmadn, feshin iletmenin ve iyerinin gereklerinden kaynaklandn, fesihte 4857 sayl Kanunu'nun 29. maddesine uygun hareket edildiini, nedenlerin aklandn, davann reddi gerektiini savunmutur. Mahkemece, daval iverenin hammadde olan doal gaz fiyatlarndaki art nedeni ile maliyetin ykselmesi sonucu olas zarar nlemek amac ile retimi durdurduu, az maliyet gerektirmesi nedeni ile yurt dndan ithalat ile gbre alnd ve torbalanp sata sunulduu, iverenin iletmenin en karl durumu ynnde ald iletmesel karara yarg yolu ile mdahale edilmesinin mmkn olmad, retimin durdurulmas nedeni ile iilerin retime bal baka bir blm olmadndan altrlma olana bulunmad, iverenin retimi durdurup, gbre ve amonyak ithalatna yneldii, retimin braklmas nedeni ile retimde alan iilerin i szlemelerinin feshinde feshe son are olarak baklamayaca, davacnn i szlemesinin feshinin geerli nedene dayand gerekesi ile davann reddine karar verilmitir. Dosya ieriine gre, daval iyerinin 2004 ylnda zelletirme kapsamnda devralnd, iyerinde daval iverenin azotlu gbrenin hammaddesini amonyak retiminin doal gaz fiyatlarnda ykselme nedeni ile 2006 yl balarnda, bu retimin durdurulduu, iverenin bu tarihten sonra iilere yllk cretli izin kullandrld 2006 yl ortalarnda doal gaz fiyatlarnda bire ara dme nedeni ile ksa bir sre tekrar retim yapld, ancak amonyak hammaddesinin ithalinin daha ucuz olmas nedeni ile, daval irket Ynetim Kurulunun ald karar ile amonyak hammaddesinin ithal yolu ile salanmasn ve buna ynelik iyerinde amonyak retiminin durdurulmasna ve retim yaplan blmn kapatlmasna karar verildii, bu kapsamda ounluu retime ynelik blmler yannda iletmenin
36 37
72
dier blmlerinde alan iilerin karlmasna karar verildii, 217 iinin topluca karlacann 13.11.2006 tarihinde 4857 sayl Kanunu'nun 29. maddesi uyarnca kurumlara bildirildii ve i szlemelerinin 22.12.2006 tarihinde feshedildii, fesih ncesi iyerinde kapsam ii 149, kapsam d 55 ve 96 alt iveren iisi olmak zere 300 ii alt, fesih sonras ise, kapsam ii 17, kapsam d 46 ve kadroya geirilen alt iveren iisi 24 kii olmak zere toplam 87 ii alt, zellikle retime ynelik blmlerde retim durdurulduu ve kapatld savunulmasna ramen az da olsa halen ii alt, zelletirmeden sonra daval iverenin eitli blmlerde alt iveren uygulamasna getii, ancak yargsal kararlarla bu uygulamalarn muvazaaya dayanmas nedeni ile alt iveren iilerinin balangtan itibaren daval iveren iisi sayld, ekonomik adan iverenin bir zararnn bulunmad, aksine doal gaz fiyatlarna gelen ykselileri gbre fiyatlarna yanstt, olas zarar iin amonyak retiminin durdurulduu, iverenin iyeri yannda kompoze gbre retimi iin fabrika inaatna balad, ancak, ne zaman biteceinin ve faaliyete geeceinin belirlenmedii, hkme esas bilirkii raporunda bu tespitler yannda, maliyetler ve fiyatlardaki dalgalanmalardaki riskin bir ksmn iverenin iiler lehine stlenmesinin sosyal sorumluluu olduu, iverenin fedakarlk yapmas gerektii, kompoze retimin doal gaz fiyatlarndan etkilenmedii, feshin son are olmas ilkesine uyulmad belirlenmitir. Daval iverenin doal gaz fiyatlarndaki art nedeni ile amonyak retimini durdurmas, bu maddeyi ithal yolu temin etme yoluna gitmesi, bu kapsamda toplu ii karmas iletmesel karar, gereklememi, ancak olas riskler dikkate alnarak gelecee ve bir nevi verimlilie ynelik bir iverenin karardr. Bu iletmesel karar, kurucu bir iveren karar olarak doktrin ve Alman Hukukunda adlandrlmaktadr.(M.Engin, Szlemesinin iletme gerekleri ile feshi, Beta Yaynlar. stanbul 2003. S:48). Kurucu iveren karar yasal temelini szleme ve iverenin giriim zgrlnde bulur. letmesel kararn amac, yarg denetimi dndadr. Baka bir anlatmla amaca uygunluk ve yerindelik denetimi yaplamaz. Ancak iveren yeniden yaplanma tedbirini ciddi ve kalc biimde uyguladn, tutarllk denetimi kapsamnda ispatlamaldr. Bunun dnda iletmesel karar; ispat yk iide olmak zere, iverenin ekonomik ve iletmesel nedenler dnda bir saikle fesihte bulunduu, bu hakkn ktye kullanld iddia edildiinde keyfilik denetimine ve ayrca feshin son are olmas ilkesi ve iyeri gereinin kanlmaz olup olmadnn denetimi kapsamnda lllk ve gereklilik denetimine tabi tutulabilir. Yarg denetimi srasnda iveren iletmesel kararn amacn aklayarak feshin neden gerekli olduunu ispatlamak zorunda olaca iin ii tarafndan ktniyet olarak ileri srlen olgular ou kez tutarllk denetiminin konusu olacaktr. lllk denetimi de iletmesel kararn amac ve bu amacn gerekten gerekli olup olmad yarg denetimi dnda kald iin, feshin kanlmazl ekonomik adan deil, teknik denetim kapsamnda, bu kararn hukuka uygun olup olmad ve iinin alma olanan ortadan kaldrp kaldrmad ynnde, ksaca feshin son are olmas ilkesi erevesinde yaplmaldr. Gereklilik denetimi de, iveren tarafndan gerekletirilen yeniden yaplanma nlemlerinin yasa ve szlemelere uygun olup olmadna indirgenmelidir. Somut uyumazlkta, iverenin fesih nedeni olarak gsterdii gbre hammaddesi amonyan retimi yerine ithaline dair ald iletmesel karar, iverenin giriim zgrl erevesinde ald bir kurucu karar olduundan, bu kararn amaca uygunluk ve yerindelik
73
denetimine tabi tutularak, doal gaz fiyatlarnda art yannda, satlan rnde de fiyat art olduu, daval irketin gerekleen zararnn bulunmad, fiyatta ve maliyetteki dalgalanmalar nedeni ile tekrar retime gei imkan olduu gerekesi ile ve iverenin amonyak retimi yapma ve bu kapsamda ii altrmaya zorlanacak ekilde ie iade karar verilmesi doru deildir. Daval iveren amonyak retim blmn gerekten kapatmsa, bu blmde alan iilerinde alma olana ortadan kalkmtr. Yerel mahkemenin bu yndeki deerlendirmesi yerindedir. Ancak iverenin ald bu iletmesel karar, yukarda sraland gibi, ncelikle tutarllk; bu hakkn ktye kullanld iddia edildiinden, keyfilik; daha sonrada feshin kanlmaz olup olmad kapsamnda lllk ve gereklilik denetimlerine tabi tutulmaldr. Mahkemece bu ynde bir denetim yaplmad gibi, alnan ancak mahkemece itibar edilmeyen bilirkii raporu da eksik ve yetersiz kalmtr. zellikle iverenin ald bu kararn kalc ve srekli olup olmad, gerekten uygulanp uygulanmad, yeni ii alnp alnmad, i szlemesi feshedilen iilerin baka blmlerde deerlendirme olana olup olmad, yeni yaplan ve inaat halindeki kompoze gbre fabrikasnn bu iletmesel kararn kalcln etkileyip etkilemeyecei akla kavuturulmaldr. veren ald bu karar tutarl bir ekilde uyguladn kantlamaldr. letmesel karar tutarl bir ekilde uygulanmyorsa, fesih geersiz kabul edilmelidir. Bu nedenle, kaytlar getirtilmeli, taraflarn delilleri toplanmal ve iletmesel karar aklanan ilkeler kapsamnda denetlendikten sonra sonucuna gre karar verilmelidir. Eksik inceleme ile yazl ekilde karar. KARI OY: Davacnn i szlemesi daval iveren tarafndan, gbre hammaddesi olan amonyan elde edildii doal gaz fiyatlarnn ar ykselmesi, ithal edilen gbrenin daha ucuz olmasndan dolay i ve d piyasalarda rekabet gcnde meydana gelen zorlayc ve olumsuz etki gibi ekonomik ve yapsal gerekler gereke gsterilerek feshedilmitir. Mahkemece, iverenin retimi durdurup, gbre ve amonyak ithalatna yneldii, retimin braklmas nedeni ile retimde alan iilerin i szlemelerinin feshinde feshe son are olarak baklamayaca, davacnn i szlemesinin feshinin geerli nedene dayand gerekesi ile davann reddine karar verilmitir. Yerel mahkemenin bu karar, Daire ounluu tarafndan, iverenin fesih nedeni olarak gsterdii gbre hammaddesi amonyan retimi yerine ithaline dair ald iletmesel kararn, iverenin giriim zgrl erevesinde ald bir kurucu karar olduu, bu kararn amaca uygunluk ve yerindelik denetimine tabi tutulamayaca, doal gaz fiyatlarnda art yannda, satlan rnde de fiyat art olduu, daval irketin gerekleen zararnn bulunmad, fiyatta ve maliyetteki dalgalanmalar nedeni ile tekrar retime gei imkan olduu gerekesi ile ve iverenin amonyak retimi yapma ve bu kapsamda ii altrmaya zorlanacak ekilde ie iade karar verilemeyecei, ancak tutarllk, keyfilik ve feshin son are olmas ynnden lllk denetimine tabi olduu, bu ynlerde denetim yaplmas ve sonucuna gre karar verilmesi iin aratrmaya ynelik bozulmasna karar verilmitir. Belirtmek gerekir ki, hammadde olan amonyan elde edildii doal gazn fiyatlarndaki art nedeni ve gbre ithalinin ekonomik olmas nedeni ile retim blmlerini kapatmas ve bu kapsamda burada alan iilerin i szlemelerini feshetmesi, iletmeye ilikin karardr. verenin giriim zgrl nedeni ile bu tr iletme karar almas hukuka aykr deildir. Ancak daval iveren bu karar alrken ve iilerin toplu olarak i szlemelerini
74
feshederken, i ve d piyasalarda rekabet gcnde meydana gelen zorlayc ve olumsuz etki gibi ekonomik ve yapsal gerekleri de belirtmitir. Belirtilen bu neden, iverenin iletmesel kararn kurucu iveren karar olmaktan karp, bal iveren karar haline getirmitir (Bkz. Engin, Murat: Szlemesinin letme Gerekleri ile Feshi, stanbul 2003, s.39). Bal iveren kararnda ifay engelleyen durum ispatlanmaldr. Baka bir anlatmla i ve d piyasalarda rekabet gcnde meydana gelen zorlayc ve olumsuz etki gibi ekonomik ve yapsal gerekler kantlanmaldr. Daval iveren, fesih bildiriminde zorlayc ve olumsuz ekonomik ve yapsal gereklerden sz ettiine gre, bu nedenleri ispatlamaldr. Gerekten 4857 sayl Kanunu'nun 20/2. maddesi uyarnca, feshin geerli bir sebebe dayandnn ispat yk iverene aittir. Somut uyumazlkta iyerinde yaplan keif sonras, iyeri kaytlarn inceleyen bilirkii heyeti, iverenin bir zararnn bulunmadn, aksine doal gaz fiyatlar ykselilerini gbre fiyatlarna yansttn, olas zarar iin amonyak retiminin durdurulduunu, fiyatlar dnce retime devam ettiini iverenin iyeri yannda kompoze gbre retimi iin fabrika inaatna baladn tespit etmilerdir. Uzman bilirkiilerin keif sonucu dzenledikleri raporda iverenin belirttii zorlayc ve olumsuz ekonomik ve yapsal gereklerin bulunmadn, feshin iletme ve iyeri gereklerine dayanmadn belirtmilerdir. Mahkemece bilgisine bavurulan bilirkii raporu esas alnarak feshin geersizliine karar verilmitir. te yandan ounluun kabul ettii gr gibi, iverenin feshe ilikin iletmesel kararnn bir an iin kurucu karar olduu kabul edilse de, iverenin giriim zgrlnn snr uluslararas hukuk ve retide tartmaldr. Fransz hukukunda alnan iletmesel kararn gerek ve ciddi olup olmad yarg denetimine tabi tutulmakta, bir nevi uygunluk ve yerindelik denetimi yaplmaktadr. Alman Hukukunda ise, iletmesel karar, amaca uygunluk ve yerindelik ynnden yarg denetimi dnda tutulmakla birlikte, nesnel ve akla uygun olmayan, keyfi ve hakkn ktye kullanm oluturan, iletme gereklerine dayal fesihler ie iade nedeni kabul edilmektedir(Engin, s.52). Grld gibi Alman Hukukunda hukuki bir lt olmamasna ramen, nesnel ve akla uygun olmayan iletmesel kararlar yarg denetimine tabi tutulmaktadr. Somut uyumazlkta, daval iverenin zararnn olmamas, doal gaza gelen fiyat artn satlara yanstmas, kompoze gbre retimi iin yeni fabrika inaatna balamas, gerek iletmesel karar bulunmadn, bu kararn nesnel ve akla uygun olmadnn gstergesidir. Ayrca, daval iveren zellikle zelletirme sonras, daha ekonomik olmas nedeni ile alt iveren uygulamasna gemi, bu nedenle asl kadrolu ve kapsam ii sendikal iilerin i szlemelerini feshetmi, bu uygulamasnn yarg kararlar ile muvazaal kabul edilmesi zerine, bu kez feshe konu iletmesel karar alm, fesihten nce uygulam, ancak bir ara doal gaz fiyatlarnn azalmas zerine tekrar retime gemi, daha sonra tekrar retimi durdurmutur. Fesihten sonra retim blmlerinin kapatld belirtilmesine ramen, halen ii bulunduu da tespit edilmitir. Fesih ncesi kapsam ii 159 ii alrken, fesih sonras bu say 17 kiiye dmtr. Kapsam d personelin fesih ncesi 55 kii iken, fesih sonras 46 kii olmas da dndrcdr. Zira retim olmasa bile ithal edilen gbrenin dier blmlerde hazrlanarak sata sunulmas aamalarnda kapsam iinden ok kapsam d personelin altrlm olmas dikkate deerdir. Fesih sonras 24 alt iveren iisi ise asl kadroya geirilmitir. Somut bu maddi olgulara ve olaylarn geliimine gre retim blmnde kapatmann kalc ve srekli olmad, iverenin tutarl
75
Anlan kararda, iletmenin, iyerinin ve iin gerekleri nedeni ile fesihte iverenin iletmesel kararnn denetim snr ve hangi denetimlerin yaplaca aklanm ve karlatrlmal hukuk ynnden de irdelenmitir. Bu kararda aka, iletmesel kararn amacnn yarg denetimi dnda olduu, ksaca yerindelik denetimi yaplamayaca, ancak iletmesel kararn hukuka uygunluk denetimi kapsamnda incelenmesi gerektii belirtilmitir. Yargtay 9. Hukuk Dairesinin yerindelik denetimi konusundaki itihadn, aslnda kurucu iveren karar ynnden dikkate almak gerekir. Bal iveren kararnda iveren, i grme edimini ve dolays ile i ilikisinde ifay engelleyen nedenleri, 4857 sayl Kanununun 20. maddesi uyarnca ispat etmek zorunda olduundan, iverenin bu yndeki kararnn bu anlamda yerindelik denetimine tabi olaca kukusuzdur. Zira iveren bu tr bir ilemde neden bu iletmesel karar aldn aklam ve belirtmitir. szlemesinin feshiyle sonulanan bal iveren kararnda, iverenin ifay engelleyen ve i szlemesinin feshine yol aan olgular, fiilen mevcut olduunu ispat etmesi gerekir40. Oysa kurucu iveren kararnda, ortada herhangi bir neden yoktur. veren verimlilik asndan bir karar almakta ve uygulamaktadr. Burada iverenin takdir nedeninin tartlmasna ve kantlanmasna gerek yoktur. Karlatrmal hukuk asndan yerindelik denetimi incelendiinden zellikle i gvencesi alannda farkl yaklamlar kmaktadr. Fransz Hukukunda, ekonomik nedenlerle fesih halleri aka yasada yazld gibi, feshe ilikin iverence alnan iletmesel kararn gerek ve ciddi olup olmad sorgulanmakta, bir nevi yerindelik denetimi yaplmaktadr41. Ekonomik glkler nedeni ile yaplan fesihte, ncelikle ekonomik gln gerek olup olmad incelenmekte, daha sonra bu ekonomik gln ciddi olup olmad denetlenmektedir. Bylece iinin alma olanann ortadan kalkp kalkmadndan ok, objektif ekonomik nedenlerin feshi geerli klp klmad aratrlmaktadr. Bunun dnda verimlilie ynelik fesihle ilgili iverenin iletmesel kararnda ise, iletme yarar olup olmad, gerekten gerekli olup
davranmad, zellikle yksek cret alan iileri aamal olarak kartarak yerine daha dk cretle alan alt iveren iilerini alarak keyfi davrand anlalmaktadr. verenin iletmesel karar tutarllk ve keyfilik denetimine tabi tutulduunda, feshin geerli nedene dayanmad anlalmaktadr. Daire ounluk grne karn dosyadaki delilleri yeterli bulduumdan aratrlma yaplmas iin kararn bozulmasna gerek bulunmad kansndaym. Yerel mahkemenin davann reddine dair karar, yukarda aklanan nedenlerle yerinde olmadndan ve bu kararn 4857 sayl Kanunu'nun 20/3 maddesi uyarnca bozularak ortadan kaldrlmas, feshin geersizliine ve davacnn ie iadesine karar verilmesi gerektiinden, ounluk grne katlmamaktaym. 40 Klolu/enocak, a.g.e, s: 278 41 Engin, a.g.e., 52
76
olmad, iletme yarar ve rekabet yeteneinin korunmas ilkeleri ynnden denetlenmektedir. Alman Hukukunda ise, iletmesel karar, amaca uygunluk ve yerindelik ynnden yarg denetimi dnda tutulmakla birlikte, nesnel ve akla uygun olmayan, keyfi ve hakkn ktye kullanm oluturan, iletme gereklerine dayal fesihlerde, feshin geerli nedene dayanmad kabul edilmektedir42. Alman Hukukunda iletmesel karar lllk ilkesine uygun yarg karar ile snrlandrlmaktadr. Alman Feshe Kar Koruma Kanununda fesih nedeni kanlmayan iyeri gerekleri olarak tanmlanmakta, buna karlk iletme gereinden szedilmemektedir43. Kanlmazlk iletmesel kararn ekonomik boyutu ynnden aranmamakta, teknik ynden iinin almaya devam olanann kalp kalmad konusuna indirgenmektedir. verenin ald iletmesel karar ile iinin alma olanann ortadan kalkmas arasnda nedensellik ilikisi bulunup bulunmad denetlenmektedir. verenin serbeste iletmesel karar alabilmesi ve bunun kural olarak yarg denetimi dnda tutulmas phesiz bu kararlarn hukuk dzeni tarafndan ngrlen snrlar iinde kalnarak alnm olmalarna baldr44. letmesel kararn amac ve ieriini belirlemekte zgr olan iveren, iletmesel karar uygulamak iin ald tedbirin feshi gerekli kldn, feshin geerli nedeni olduunu kantlamaldr45.
B. TUTARLILIK DENETM:
letmesel kararn amac ve ieriini serbeste belirleyen iveren, uygulamak iin ald, geeri neden tekil eden ve ayrca istihdam fazlas douran tedbire ilikin karar, srekli ve kalc ekilde uygulamaldr. Feshe ilikin iletmesel karar mantksz olduu halde, tutarl bir ekilde uygulanyor ise yaplan fesih geerli kabul edilmelidir46. Bu ekilde ki denetim, tutarllk denetimidir. Tutarllk denetiminde, iletmesel kararn kalc ve srekli olmas yannda, iyerinde gerekten uygulanmas aranr47. Alnan feshe ilikin iletmesel karar, tutarl ekilde uygulanmyor ve elien uygulamalar yaplyor ise, rnein fesihten nce ve sonra zellikle karlan ii vasfnda yeni ii alnyorsa, tutarllk denetimi kapsamnda, feshin geerli nedene dayanmad kabul edilecektir48.
Engin, a.g.e., 61, Klolu/enocak, a.g.e, s: 232 Engin, a.g.e., 62 44 Birben, a.g.e., s:153 45 Engin, a.g.e., 64 46 Engin, a.g.e., 64 47 Engin, a.g.e., 64 48 Yargtay. 9. HD.08.10.2007, 2007/1191329307 Davacnn i szlemesi, daval iverenin kamu borlar, baz ilerin hizmet alm yoluyla yaptrlmas ve ortaya kan
42 43
77
Tutarllk denetiminde ispat yk iverene aittir. Tutarllk denetimi kapsamnda, iverenin iletmesel kararla ngrd tedbirin fesih annda gerekletii aranmal, en azndan iinin kesin olarak alma olanann ortadan kalkm olduunun belirlenmesi gerekir. veren tutarllk denetimi kapsamnda, gerekten iiye ihtiyac kalmadn kantlamaldr. inin alma olanann ortadan kalkp kalkmad incelenirken, tutarllk denetimi ile birlikte feshin kanlmaz olup olmad ynnde gereklilik denetimi de birlikte yerine getirilecektir49.
C. KEYFLK DENETM:
verenin serbeste iletmesel karar alabilmesi ve bunun kural olarak mahkeme denetimi dnda tutulmas, phesiz bu kararlarn hukuk dzeni tarafndan ngrlen snrlar iinde kalnarak alnm olmalarna baldr. Bu da mahkeme kararlarnda yer verilen keyfilik, hakkn ktye kullanlmas gibi kavramlarn iletmesel karar kavram ile ilikilendirilmesi sureti ile yaplabilir50.Keyfilik denetimi, her hakkn doal snrn tekil eden hakkn ktye kullanlmas yasadr51. Trk Medeni Kanununun 2. maddesi uyarnca, Herkes, haklarn kullanrken ve borlarn yerine getirirken drstlk kurallarna uymak zorundadr. Bir hakkn aka ktye kullanlmasn hukuk dzeni korumaz. Hakkn ktye kullanlmas, kiinin hakkn objektif iyiniyet kurallarna aykr biimde kullanmas olarak tanmlanmaktadr52. letmesel karar verme zgrl
personel fazlal yannda hizmetine ihtiya duyulmamas nedeniyle feshedilmitir. Daval iveren, i szlemesinin feshinde toplu i szlemesinin 32. maddesinde belirtilen tenkisat kuralna uyulduunu da ayrca belirtmitir. Fesih nedenine ilikin bir takm belgeler dosyaya sunulmu ise de, davacnn iddias ve daval iverenin savunmas iyerinde uzman bilirkii arac ile keif yaplmasn gerektirmektedir. Mahkemece dosya zerinde sonuca gidilmesi hataldr. Ancak daval iverenin ayn fesih nedenine dayanarak i szlemesini feshettii iilerin at emsal davalarda, iyerinde yaplan keif sonras alnan bilirkii heyet raporunda, personel giderlerinin fazla olduunun tespiti yannda, daval iverenin norm kadro almas yapmad, iten karlacak iilerin belirlenmesinde Toplu Szlemesinde dzenlenen tenkisat kuralna uymad, ksaca objektif kriterler getirmedii, ayrca fesih nedeni ile elien uygulamalara girerek yeni ii ald anlalmtr. Nitekim Dairemizin 2007/33 Esasnda temyiz incelemesi yaplan emsal iinin dava dosyasnda bu nedenlerle feshin geersizliine ynelik yerel mahkeme karar onanmtr. Somut bu maddi ve hukuki olgulara gre, daval iveren iletmesel kararn uygulanmasnda tutarl davranmamtr. Daval iveren tarafndan gerekletirilen i szlemesinin feshinin geerli nedene dayanmad sabittir. 49 Engin, a.g.e., s: 79. 50 Birben, E, a.g.e., s:153 51 Engin, a.g.e, s: 65 52 Sarper Szek, Akdini Fesih Hakknn Ktye Kullanlmas, Ankara, 1976, s:85, Birben, a.g.e., s:153
78
bakmndan ktye kullanma, esasen mmkn ve geerli olan karar verme zgrlnn onaylanmayacak bir ama iin drstlk kuralna aykr olarak kullanlmasdr. Keyfilik ise, iletmesel kararn salt iveren iradesinden baka nesnel hibir esasa dayanmamasdr53. letmesel nlemin amacn belirlemek hakk iverene aittir; ancak iveren iletmesel bir tedbir iin ama gsteremiyorsa, sz konusu tedbir, keyfilik phesine maruz kalr54. ilikisinde iletmesel kararla i szlemesini fesheden iverende, bu kural gereince keyfi davranmamal, iletmesel karar alrken drst olmaldr. verenin feshe ilikin iletmesel kararnn bu madde kapsamna gre denetimi, keyfilik denetimidir. Keyfilik denetiminde iverenin keyfi davrandn ii iddia ettiinden, genel ispat kural gerei, ii bu durumu kantlamaldr. Ancak ou kez, iveren iletmesel kararn amacn aklayarak feshin neden gerekli olduunu ispatlamak zorunda kalaca iin, ii tarafndan ktniyet olarak ileri srlen olgular ou kez tutarllk denetiminin iinde incelenmi olacaktr. rnein, iveren bir yandan ii kartrken, dier yandan dk cretle yeni iileri alyor ise, iletmesel kararn keyfi olduu ileri srlebilecei gibi, iverenin tutarl davranmad da kabul edilebilecektir55. Bir anlamda tutarllk denetimi srasnda iverenin keyfi davranp davranmad da incelenmi olacaktr. letmesel kararn aka keyfi olduunun nceden bilinmesi veya belirtilmesi olanakl olmadndan, her somut olayda bu iddiann olaya zg incelenmesi ve bu dorultuda deerlendirme yaplmas yerinde olacaktr. letmesel kararn hukukilik denetimi kapsamnda yrrlkte olan emredici kurallarn snrlar ierisinde kalnarak alnm olmas nemlidir.
D. GEREKLLK DENETM:
Yerindelik denetimi bir anlamda, gereklilik denetimini de kapsamaktadr. Gerekten feshe ilikin iletmesel kararn gerekli olup olmadnn aratrlmas, alnan kararn bir anlamda yerindeliini incelemektir. 4857 sayl Kanununun i gvencesi hkmlerini kyasen esas aldmz, Alman Hukukunda yerindelik denetimi gibi, gereklilik denetiminin de yaplamayaca kabul edilmitir. Ancak, ister kurucu, ister ise bal iveren karar olsun, iveren iletme, iyeri ve iin gerekleri nedeni ile ald fesih kararnda, iyerinde istihdam fazlal meydana geldiini ve feshin kanlmazln kantlamak zorundadr. Gerekleri kavram neden sonu ilikisini sorguladndan, alnan karar sonucu bir istihdam fazlal meydana gelmiyor ise, alnan fesih kararnn geerli nedene
53 54 55
Preis, U., Prinzipien, sh.218. Naklen Klolu/enocak, a.g.e, s: 186 vd.

Engin, a.g.e, s: 65
79
Birben, E, a.g.e., s:154
dayandndan szedilemeyecektir. te bu ynde bir denetim, gereklilik denetimi olarak kabul edilebilir. inin alma olanann ortadan kalkmas demek, iletmesel karar sonucu iinin o gne kadar yapt iin srekliliinin ve zdeliinin yitirilmesi demektir in niteliini ve zdeliini deitirmek, iletmesel karar zgrlnn alan iindedir56. rneinin iyerinin bir blmnn kapatlmas halinde, kapatlan blmn faaliyeti dier bir blmde veya dier bir iyerinde devam etmiyor ise, iin sreklilii sona ermektedir. Yargtay 9. Hukuk Dairesi de yukarda 29. dipnotta geen kararnda, iletmesel kararn yerindelik denetimi gibi, kural olarak gereklilik denetimine tabi olmayacan belirtmi, ancak bu denetimin alnan kararn yasa ve szlemeye uygun olup olmad ynnden yaplacan aklamtr. Nitekim zelletirme ilemi ile iyerini devralan iverenin, devir szlemesi ile iyerini belirli bir sre ile altrmay kabul etmesine ramen, bu sre dolmadan iyerini kapatmasn ve istihdam fazlas iilerin i szlemesinin feshedilmesini, gereklilik denetimi ynnden incelemi ve feshin geersizliine karar vermitir57. Burada iyerinin kapatlmasn, devir szlemesindeki iyerini be yl sre ile altrma ykmll nedeni ile szlemeye uygun bulmam ve yaplan feshi geersiz kabul etmitir. szlemesinin feshiyle takip edilen amaca uygun daha hafif somut belirli tedbirlerin mevcut olup olmadnn deerlendirilmesi, iverenin tekelinde deildir. Bir bakma feshin kanlmaz olup olmad ynnde, iletmesel kararn gereklilii de denetlenmelidir. Aksine bir dnce, iletmesel gereklere dayal feshin lllk ilkesi kapsamnda yaplacak olan denetimi, hibir anlam ifade etmeyecektir58.
Engin, a.g.e., 77 Yar. 9. H.D. 26.11.2007. 2007/35430E, 2007/35193 K. iverenin kapatma olgusunun temel nedenleri olan iletmenin zarar etmesi, teknolojinin gnn koullarna uymamas, verimliliin yitirilmesi nedenlerini kantlayamad, zelletirme ile alnan iyerinin 5 yl kullanm hakk bulunduu, bu srenin dolmad, kapatlan fabrikann retim aralarnn dier iyerlerine nakledildii, davalya ait dier iyerlerinde alma teklifinin davacya yaplmad, daval iverenin zelletirme ihalesine katlp, teklif verdii andan itibaren, feshe gereke gsterdii hususlar bildii, bu koullara gre yatrm ve retimi srdrmeyi kabul ettii, nceden bilinen ve ngrlen bu nedenin yeni ortaya km gibi, ii karma gerekesi yaplmasnn doru olmad, fesihten sonra sendika yetkilileri ile grlerek sonu elde edilmeye alld, fesih kararndan nce tedbirlerin ve are aranmasnn gerektii, feshin son are olmas ilkesine uyulmad, feshin geerli nedene dayanmad, gerekesi ile feshin geersizliine ve iinin ie iadesine karar verilmitir. Somut uyumazlkta daval iverenin iletmesel karar tutarl ekilde uygulad ve feshin kanlmaz olduunu kantlayamad, ayrca gereklilik denetimi kapsamnda iverenin zelletirme sonucu hisse devir szlemesi hkmlerine uymad, feshin geerli nedene dayanmad, 58 Klolu/enocak, a.g.e, s: 278
56 57
80
Gereklilik ilkesi, i gvencesi hukuku asndan, iiyi daha az olumsuz etkileyecek baka bir elverili tedbirin mevcut olmas halinde, i szlemesinin feshinin gerekli olmad anlamna gelir. Bu ilkenin uygulanmasnda, fesih dnda iverenin takip ettii amaca ulalmasn salayacak baka bir alternatif nlemin bulunmas ve sz konusu alternatif nlemin iiyi feshe oranla daha az olumsuz ynde etkilemesi arttr59. Yaplan bu denetim, yukarda aklanan ve Yargtay kararnda belirtilen ekildeki, gereklilik denetimi deildir. Bu denetim bir nevi lllk ilkesinin alt ilkesi iinde yer alan gereklilik ilkesinin bir sonucudur.
E. LLLK DENETM:
letme, iyeri ve i gereinin kanlmaz olup olmadnn denetiminin dayana lllk ilkesidir. Fesih dnda baka bir aracn, izlenen amaca elverili olup olmayacana sadece iveren tarafndan karar verilemez. Bu itibarla iletmesel karar ile bu kararn uygulanmasnda bavurulacak aralarn llmesi yargsal denetime tabidir60. Fesih ile ayn lde amaca ulamaya elverili olmak kayd ile alternatif aralara ncelikle bavurulmal, fesih ancak baka hibir olaslk kalmadnda bavurulacak bir ara olmaldr61. Alman hukukunda hakim retiye gre, lllk ilkesi, temel haklarn znden ve hukuk devleti ilkesinden kaynaklanmaktadr62.lllk ilkesi, normatif dayanan yukarda akland gibi, Anayasann 13. maddesinden almaktadr. Bu ilke, ilk ve arlkl olarak idare hukukunda uygulanmakta olan bir ilkedir63. Ayn ilke, Anayasa hukukunda, snrlandrmada bavurulan aracn snrlama amacn gerekletirmeye elverili olmasn; bu aracn snrlama amac asndan gerekli (zorunlu) olmasn ve arala amacn lsz bir oran iinde bulunmamasn ifade eder64. Trk hukukunda da kabul edildii zere, lllk ilkesi, alt ilkeye ayrlabilir65. Bunlar, elverililik, gereklilik ve oranllk ilkeleridir. Buna gre, lllk ilkesi uyarnca, uygulanacak tedbir, ulalmak istenen amac gerekletirmeye elverili olmal bir baka anlatmla tedbir uygun olmal,
59 60 61
Preis, NZA, 1995, s:243, Naklen, Birben, a.g.e., s:152 Alp, a.g.e., s: 186 62 Alman Anayasa Mahkemesinin bu yndeki gr iin bkz. BVerfGE, 2, sh.79; BVerfGE, 16, sh.201-202; BVerfGE, 17, sh.313-314; BVerfGE, 19, sh.348-349.Naklen, Klolu/enocak, a.g.e, s: 63 Klolu/enocak, a.g.e, s:186 vd. 64 Salam, F.: Temel Haklarn Snrlamas ve z, Ankara 1982, sh.114. Klolu/enocak, a.g.e, s:188 65 Gzler, K.: dare Hukuku, C. I, Bursa 2003, sh.511 vd.; Atay, E.: dare Hukuku, Ankara 2006, sh.79 vd.; Ourlu, Y.: Karlatrmal dare Hukukunda lllk lkesi, Ankara 2002, sh.33 vd..
81
Hinze, P., sh.53. Naklen, Klolu/enocak, a.g.e, s: 192
ulalmak istenen ama asndan gerekli olmal66 ve uygulanacak tedbirin sonucu olan mdahale ile ulalmak istenen ama, lsz bir oran ierisinde bulunmamaldr67. Uygun olmayan tedbir, ayn zamanda gerekli de olmayacaktr. lllk ilkesi ve bu kapsamda alt ilkelerinin i gvencesinde zellikle iletmenin, iyerinin ve iin gerekleri nedeni ile i szlemesinin feshinin yargsal denetiminde uygulanmasna gelince; ncelikle nlem olarak dnlen i szlemesinin feshinin, fesihle takip edilen amaca uygun olmas gerekir. letme gereklerine dayal fesihte iverenin takip ettii ama, iletmenin mevcut personel saysn, karlllk ve verimlilik adna iletmenin personel ihtiyacna uyumlatrmaktr68. Feshe oranla daha hafif olan bir nlem, iverenin takip ettii amaca ulamasna fesih gibi elverili ise, fesihten kanlmas gerekir. veren, iletmenin karlln, ekonomik verimliliini ksaca iletmesel karar sonucu hedefledii bu durumu, ii karmadan da salayabiliyorsa, i szlemesinin feshi yoluna bavurmamaldr. verenin fesih dnda hangi alternatif nlemlere bavurabileceinin ve hangi aralarn feshe alternatif olamayacann ncelikle belirlenmesi gerekir. Bu nlemler fiilen ve hukuken gerekletirilmesi imkan dahilinde olmaldr. veren asndan imkansz olan bir nlemin alnmam olmas nedeni ile feshin gereksiz ve dolays ile geersiz olduu ileri srlemez69. Fesihten kanma yollarndan biri, iinin blmnn, grevinin, iyerinin deitirilmesidir. Bu deiiklik i artlarnda esasl deiiklik olabilecei gibi, esasl deiiklik boyutuna ulamayan nlemlerde olabilir. Fesih dnda birok nlem var ise, iveren ynetim hakk kapsamnda bunlardan birini kullanmaldr. Ancak doktrinde, iverenin istisnaen, olas alternatif nlemler arasndan szleme deiikliine neden olmayacak nleme, deiiklik feshine oranla ncelik verilmesi gerektii savunulmaktadr70. verenin talimat verme hakk kapsamnda bir alma yerinde altrabilecekse deiiklik feshine bavurulamaz71. Kanmca iveren objektif iyiniyet kural gerei, fesih dndaki tedbirlerden i artlarnda esasl deiiklik yapmayan nleme bavurmaldr. Klolu/enocakda ayn
Yukarda aklanan gereklilik denetiminin lllk denetimi iinde incelenmesidir. Klolu/enocak, a.g.e, s: 188 68 Holly, H.G., sh.153; Hinze, P., sh.52; Preis, U., Prinzipien, sh.312. Naklen Klolu/enocak, a.g.e, s: 192 69 Birben, E. a.g.e., s: 130 70 Hinze, P., sh.65. Boewer, D.: Streitgegenstand und Prfungsmastab bei der nderungsschutzklage, BB 1996, sh.2621; Gaul, B.: nderungskndigung zur Absenkung oder Flexibiliesierung von Arbeitszeit und/oder Arbeitsengelt, DB 1998, sh.1913 Naklen. Klolu/enocak, a.g.e, s: ; Alp, a.g.e., s:187 71 Ascheid, R./Preis, U./Schmidt, I., 1 KSchG Rdnr. 638, sh.419. lllk ilkesi, deiiklik feshine de hakim olan bir ilkedir. (BAG, 24.4.1997, AP 2 KSchG 1969, Nr. 42=NZA 1997, sh.1047; BAG, 26.1.1995, AP 2 KSchG 1969, Nr. 37=NZA 1995, sh.628. Ayrca bkz. Preis, U., Prinzipien, sh.307). Naklen Klolu/enocak, a.g.e, s: 188
66 67
82
dncede olup, iverenin, iletmesel plann en baarl bir ekilde nasl gerekletirebilecei ve iiyi, sahip olduu mesleki zellik ve yeteneklerine gre i szlemesi kapsamnda en efektif bir ekilde nerede deerlendirebilecei hususunda serbeste karar verebileceini, ancak iinin faaliyetinin ve alma yerinin deimesiyle bal olarak ii nezdinde ortaya kabilecek ahsi olumsuzluklar gznne almak zorunda olduunu belirtmilerdir72.
1. Feshin son are olmas (Ultima-ratio) ilkesi:

4857 sayl Kanununun da feshin son are olmas ilkesi aka dzenlenmi deildir. Ancak yasann gerekesinde yer alm ve iverenden uygulamaya giderken, feshe son are olarak bakmas gerektii belirtilmitir. Bu nedenle geerli neden kavramna uygun yorum yaplrken, srekli olarak fesihten kanma olanann olup olmad aratrlmaldr73. lllk denetimi iinde, feshin son are olmas ilkesi, iletme gereklerinden kaynaklanan geerli fesih nedenlerinin mevcudiyeti halinde gznnde bulundurulmas gereken en nemli ilkedir74. Bir baka anlatmla feshin son are olmasna gre yaplacak denetim, geerli neden denetiminin son aamasdr. iden veya iletmeden kaynaklanan ve i ilikisini olumsuz etkileyen nedenler yoksa, feshin son are olmas denetimine hi geilmeyecektir75. Feshin geerli bir nedene dayandnn kabul edilebilmesi iin, sadece iletme, iyeri ve iten kaynaklanan bir olgunun i ilikisini srdrmeye engel olmas yeterli deildir. Bunun tesinde feshin zorunlu olduu, baka bir anlatmla baka alternatif nlemlerle i ilikisini srdrmenin olanaksz olduu da kesinlemi olmaldr76. letme, iyeri ve i gereklerinin, i szlemesi feshedilen iinin iyerinde istihdam edilme imknna somut olarak etki etmesi arttr77. inin iverenin ayn iyerinde baka bir blmnde veya baka bir iyerinde altrlma olana varsa, iletme gereklerine dayal fesih geersiz olacaktr. nemle vurgulamak gerekirse, iverenin srf, iinin iyerinde baka bir alma yerinde altrlma olanann mmkn olup olmadn aratrmamas feshin geersizliine etki etmez78. Feshin
Klolu/enocak, a.g.e, s:203 Szek, a.g.e., s:450 74 Klolu/enocak, a.g.e, s:204 75 Alp, a.g.e., s:186 76 Alp, MUSTAFA, LKSNN SONA ERMES VE KIDEM TAZMNATI (Baslmam Tebli), s:22 77 v. Hoyningen- Huene, G., NZA 1994, sh.1011. Naklen. Klolu/enocak, a.g.e, s: 313. 78 von Hoyningen-Huene, G./Linck, R., 1 KSchG Rdnr. 395 sh.301; ErfK/Ascheid, 1 KSchG Rn. 416, sh.2163; Ascheid, R./Preis, U./Schmidt, I., Nr. 584, sh.400. BAG, 18.1.1990, AP 1 KSchG 1969, Nr. 19; BAG, 27.9.1984, AP 2 KSchG, Nr. 8=NZA 1985, sh.455; BAG, 24.3.1983, AP 1 KSchG 1969,
72 73
83
geerlilii asndan nemli olan, iinin iyerinde baka bir ekilde altrlma olanann fiilen ve gerekten mmkn olmasdr79. Yaplan aratrma sonucunda, iinin iyerinde baka suretle altrlma olana bulunmuyor ise, iverenin, salt bu durumu fesihten nce aratrmamas feshi geersiz klmaz. veren, daha ziyade, i szlemesi feshedilen iinin altrlmaya devam edebilecei baka bir alma yeri gerekten varsa, geerli bir fesih nedeninin varlna dayanamaz. Baka bir alma yerinden kast, iverenin ayn iyerinde veya dier iyerlerinde bulunan ve iiyi nitelikleri bakmndan i grme edimini yerine getirecei ve bo olan bir yerdir. verenin fesih dnda daha hafif bir nlemle amaca ulamas olanakl ve beklenebilir bir durumda ise, feshi geerli klan bir iletme, iyeri ve i gerei yoktur80. Feshin son are olmas ilkesine uygunluu denetiminde, somut duruma uygun bir inceleme yaplmal ve fesih yerine bavurulacak somut tedbirler aratrlmal ve aklanmaldr81.
Betriebsbedingte Kndigung, Nr. 12=NJW 1984, sh.78. Buna karlk Yargtay 9. HD.si aada anlan kararnda, iverenin, srf iinin iyerinde baka ekilde alma olanan aratrmamasn feshin geersizlik sebebi olarak kabul ettii intiba uyanmaktadr: Somut olayda iverence siparilerde azalma meydana geldii gerekesiyle davacnn i akti feshedilmi ise de ii karma yoluna gitmeden nce dier blmlerde alma imkannn olup olmad aratrlmad, esnek alma ve ksa alma gibi uygulamalara bavurulmad hizmet aktinin feshinin son are olduunun kantlanmad dosya ieriinden anlaldndan feshin geerli nedene dayandnn kabul mmkn deildir (bkz. Yarg. 9. HD., 13.1.2005 tarih ve E. 2005/33414, K. 2005/930). Naklen. Klolu/enocak, a.g.e, s: 313 79 Ascheid, R./Preis, U./Schmidt, I., Nr. 584 sh.400; von Hoyningen-Huene, G./Linck, R., 1 KSchG Rdnr. 395 sh.301; Ascheid, R., Erfurter Kommentar, 1 KSchG Rn. 416, sh.2163. Ayrca bkz. BAG, 27.9.1984, AP 2 KSchG 1969, Nr. 8=NZA 1985, sh.455; BAG, 24.3.1983, AP 1 KSchG 1969, Betriebsbedingte Kndigung, Nr. 12=NJW 1984, sh.78. Naklen. Klolu/enocak, a.g.e, s: 313 80 Engin, a.g.e. s: 91 81 Yargtay 9. H.D. 13.02.2006 gn ve 2005/37219E, 2006/3456K Dosyadaki bilgi ve belgelere gre daval irketin dava d Advansa Sasa A..nin forklift hizmetlerini stlendii, daval irket ile Advansa Sasa A.. arasndaki Forklift Hizmetleri Szlemesinin karlkl mutabakat ile sona erdirilmesi zerine daval irkete i szlemesi ile bal ve forklift retim hizmetleri operatr olarak alan davacnn i szlemesinin ihbar ve kdem tazminat denmek suretiyle feshedildii, daval irketin Genel Hizmetler Szlemesi kapsamnda anlan irketin dier bir ksm yardmc ilerini de stlendii ve bu szlemenin devam etmekte olduu, tank anlatmlarna gre Advansa Sasa A..nin forklift hizmetlerinin Naklog isminde baka bir firma tarafndan stlenildii anlalmaktadr. Mahkemece davacnn i szlemesi feshedilmeden nce feshin son are olduu ilkesinin gz nnde bulundurulmad gerekesi ile ie iade istei kabul edilmi ise de, davalnn alt iveren olduu ve bu gibi durumlarda altrlacak ii saysnn genellikle asl iverence nceden belirlendii hususu dikkate alnmad gibi, daval irketin ayn il ya da baka illerde iyerinin olup olmad da aratrlm deildir. Daval irketin ayn il veya
84
2. Sosyal Seim veya Objektif Kriter:

letmenin, iyerinin ve iin gerekleri ile i szlemesi feshedilecek, istihdam fazlas iilerin kimler olacann ortaya konulmasnda hangi sosyal ltlerin kullanlaca Trk Hukukunda tartma konusu olmutur. Alman Hukukunda, sosyal ltler kanunda aka yer alm ve drt lte yer verilmitir82. Yargtay 9. Hukuk Dairesi, 4857 sayl Kanununun da bu ltlere aka yer verilmemesine ve sosyal seimle ilgili bir kural bulunmamasna ramen, ilk uygulamalarnda bu ilkeyi benimsemi ve iten karlacak iilerin seiminde hangi ltlerin kullanldnn belirlenmesi gerektiini vurgulamtr83. Ancak zamanla bu uygulamasndan vazgemi ve bu kez seimde
dier illerde baka iyerinin bulunup bulunmad aratrlmadan ve daval irketin Genel Hizmetler Szlemesi kapsamnda stlendii dier ilerde davac iinin nasl deerlendirilebilecei aka ortaya konulmadan feshin son are olduu ilkesinin uygulanmadnn kabul doru deildir. Eksik inceleme ile yazl ekilde hkm kurulmas hatal olup, bozmay gerektirmitir. 82 GZEL, A/ERTAN, E, Karlatrmal Hukukta ve Trk Hukukunda Sosyal Seim ltleri, LEGAL, HUKUKU VE SOSYAL GVENLK HUKUKU DERGSi, SAYI: 16, s: 1294, 2007 83 Yargtay 9. HD. 03.04.2006. 2006/4878E, 2006/8253K. 4857 Sayl Kanununun 18.maddesinde i szlemesinin iveren tarafndan iletmenin, iyerinin ve iin gereklerinden kaynaklanan geerli bir sebebe dayanlarak feshedilebilecei dzenlenmitir. letmeyi veya iyerini etkileyen objektif nedenlerle ortaya kan igc fazlal sonucunda, iinin iyerinde alma olana ortadan kalkm ise fesih iin geerli bir sebebin varlndan sz edilir. veren ama ve ieriini belirlemekte serbest olduu iletmesel kararlar alabilir. Ancak, iletmesel karar sonucunda, tedbir olarak dnlen feshin zorunlu hale gelmi olmas gerekir. Baka bir anlatmla iverenin fesih konusunda keyfi kararlar yarg denetimine tabidir. te yandan, iletmesel kararla varlmak istenen hedefe fesihten baka bir yolla ulamak mmkn ise fesih iin geerli bir nedenden sz edilemez. Fazla almalar kaldrlarak, iinin rzas ile esnek alma biimleri getirilerek, iiyi baka ite altrarak ya da meslek ii eitime tabi tutarak amaca ulama olana var iken feshe bavurulmamas gerekir. Ksaca, fesih son are olmaldr(ultima ratio) ilkesi gzetilmelidir. 4857 sayl Kanununun 20/2.maddesine gre feshin geerli bir nedene dayandn ispat ykmll iverene aittir. veren, iletmesel karar uygulamak iin ald tedbirin feshi zorunlu kldn kantlamaldr. Ayrca, davac iinin alt retim blmnn alt iverene verilmesinden sonra o nitede alan iilerin tamamnn i szlemesinin feshedilip edilmedii, tamam iten karlmam ise karlan iilerin seiminde hangi objektif kriterlerin dikkate alnd da irdelenmelidir. verence iten karlacaklar seilirken; iyerinde ayn ii stlenen iiler karlatrlmal, iiler arasnda verim, hastalk nedeniyle ie gelememe, i grme borcunu yerine getirmede zen gsterme, kdem, emeklilie hak kazanma, evli ve ocuk sahibi veya gen olma gibi kriterlere gre oluturulacak sra gz nnde bulundurulmaldr. Baka bir anlatmla sosyal seimin hangi ltlere dayand saptanmaldr
85
objektif kriter kavramna yer vermitir84. Bu deiim, sadece kullanlan kavramn tercihi ile ilgili bir deiiklik olmayp, ieriini ve kapsamn da etkilemitir. reti de sosyal seim konusunda gr belirten yazarlarn byk ounluu, 4857 sayl Kanununun da bu konunda herhangi bir dzenleme olmadndan hareket ederek, iverenin iletme, iyeri ve i gerekleri ile i szlemelerini feshedecei iileri seerken, sosyal bir seim zorunluluu bulunmadn aklamlardr85. Bu grlere gre, fesih hakknn ktye kullanld, feshin keyfi olarak yapld durumlar dnda, iveren, ynetim hakk kapsamnda karlacak iileri serbeste belirleyebilecei gibi, yasal bir dayana bulunmayan bir ykmllkten dolay bu hakk snrlandrlmamaldr. reti de sosyal seim kriterinin uygulanmas gerektiini belirten grte olanlar ise, Hukukunun hem varlk nedeni hem de amacnn zayf olan iinin korunmas ilkesinin, iverene iten karlacak iilerin seiminde iiler arasnda sosyal bir seim yapma ykmll yklediini, yllar boyunca sadakatle iletmeye hizmet edip katkda bulunan iilerle i ilikisini srdrme ykmllnn normatif temelini de iverenin iiyi gzetme borcundan doduunu belirtmektedirler86. Gerek Alman Hukukunda ve gerekse Fransz Hukukunda iletme, iyeri ve i gerekleri ile fesih nedeni ile karlacak iilerin belirlenmesinde yasal dzenleme ile bir takm snrlamalar getirilmitir. Trk Hukukunda byle ak bir dzenlemeye yer verilmemitir. Elbette, 4857 sayl Kanununun 18 ve devam maddeleri dnda, ayn yasann eit ilem yapma borcu, 2821 sayl Sendikalar Kanununun 31. maddesindeki sendika yesi olan iilerin koruma altna alnmas
84 Yargtay 9. H.D. 22.05.2006. 2006/10732 E, 2006/15164. 4857 sayl Kanununun 20/2.maddesine gre feshin geerli nedene dayandn kantlama ykmll iverene aittir. Daval iveren, iyerinde retilen 42 gram maya retim ve satnda azalma meydana gelmesi nedeniyle performans dk olan davacnn i szlemesinin feshedildiini ileri srmtr. Satlarn dt konusunda iverence ibraz edilen belgelerin gerei yanstp yanstmad noktasnda iyerinde gerekirse keif icra edilerek bilirkii marifetiyle inceleme yaplmaldr. Ayrca, fesihten nce ve sonra yeni ii alnp alnmad Blge alma Mdrl ve Sosyal Sigortalar Kurumundan sorularak iverenin elikili davran yasa ilkesi ni ihlal edip etmedii saptanmaldr. Bu aratrmalardan sonra ayet bir ii fazlal sz konusu olmu ise, i szlemesi feshedilen davac iinin seiminde objektif kriterlerin dikkate alnp alnmad da belirlendikten sonra sonucuna gre karar verilmelidir. Eksik inceleme ile yazl ekilde karar verilmi olmas hataldr. 85 ALPAGUT, G, Szlemesinin Feshinde Sosyal Seim Ykmll Mevcut mudur? Sicil Hukuku Dergisi, Aralk 2006 s: 99 vd.; ELK, N, Hukuku Dersleri, 20. Bas, Beta, stanbul 2007, s: 224 vd.; Engin, M, a.g.e. s: 112, Naklen, GZEL, A/ERTAN, E, a.g.e., s:1284 86 GZEL, A/ERTAN, E, a.g.e., s:1286, ULUCAN, D., Gvencesi Kapsamnda Sosyal Seim Uygulamas ve Yargtayn Yaklam, HUKUKU VE SOSYAL GVENLK HUKUKU DERGS, SAYI: 14, s: 505 ,2007
86
hkmleri dikkate alnacaktr. Ancak, zellikle giriim zgrl kapsamnda serbeste iletmesel karar alan, bu iletmesel karar ekil asndan 4857 sayl Kanununun 19. maddesi, esas ynnden ise ayn yasann 18, 20, 21 ve 22. maddeleri uyarnca yukarda aklanan ilkeler kapsamnda denetime tabi tutulan iverenin, ileri srlmedii veya taraflar arasnda bu konuda ayrca bir dzenleme bulunmad srece igc fazlal nedeni ile iten karlacak iilerin seiminde bir kritere tabi tutulmas yasal olmayacaktr. ten karlacak iilerin seiminde taraflar arasnda bir bireysel veya toplu, ya da szleme eki i ynetmelik hkm var ise, iverenin bu hkmlere uyup uymad, keza iveren hibir iddia ve szleme hkm olmadan karlan iilerin seiminde baz kriterleri dikkate aldn, rnein emeklilii gelenleri veya performans yetersiz olanlar setiini savunmu ise, bu savunmas tutarllk denetimi kapsamnda denetime tabi tutulmaldr. Feshin geersizliini iddia eden ii, iverenin kendisini iten karrken, keyfi olarak davrandn, kendisinin seilmemesi gerektiini ileri srerse, bu iddias da keyfilik denetimi kapsamnda incelenmelidir.
F. SONU:
gvencesi hkmlerinden i szlemesinin feshi iin geerli neden olarak belirtilen iletme, iyeri ve i gereklerinin, kavram olarak bilinmesi ve iverenin buna ynelik kararnn denetiminin ne ekilde yaplaca uygulamada nem kazanmaktadr. Elbette ki, iletmesel kararn, yukarda belirtilen denetimler kapsamnda incelenebilmesi iin, iinin 4857 sayl Kanununun 18. maddesi uyarnca i gvencesi hkmlerinden yararlanmas, iverenin bu iletmesel kararnn yazl olarak alnm olmas, bu kararn ak ve kesin bir ekilde iiye bildirilmesi gerekir. 4857 sayl Kanununun 18. maddesi kapsamnda kalan iinin i szlemesinin iletmenin, iyerinin ve iin gereklerinden dolay feshinin, tutarllk, keyfilik, gereklilik ve lllk denetimlerine tabi tutulmasnda, iletmesel karara ilikin belgelerin, istihdam ile ilgili kaytlarn getirtilmesi (bu kaytlar iinde iletmede veya iyerinde alan tm iilerin grev tanmlar, iletme, iyeri organizasyon emas, iten karlacak iilerin, iyeri ahsi sicil dosyas, grev tanmlar ve altklar blmleri gsteren kaytlar yannda iyeri SSK bildirgeleri de yer almaldr), iyerinden keif yaplarak, zellikle iletmenin faaliyet alann ve i organizasyonunu bilen uzman bilirkii incelemesine tabi tutulmas nem tayacaktr87. verenin iletme gerekleri ile iten karmaya
87 Yargtay 9.H.Dairesi. 22.01.2007 gn ve 2006/37504E, 2007/86K. Mahkemece hkme esas alnan ve dosya zerinde inceleme yapan hukuku bilirkii ise, iyerinde sipari azalmas ve yeni ii alnmadn kabul etmekle birlikte, davalnn yeni ihaleler aldn, esnek alma sistemleri ile darl atlatabileceini, iverenin i szlemelerini feshetmesi geerli nedene dayansa bile fazla mesaileri yeterince azaltmadn, izin kullandrmadn, kaytlarda eliki olduunu, feshin son are olmas ilkesine uyulmadn belirtmektedir. Her eyden nce bilirkii raporlar kendi iinde elikili
87
ynelik iletmesel karar tutarl olarak uygulayp, uygulamad, fesihte keyfi davranp davranmad, feshin kanlmaz olup olmad, feshe son are olarak bavurulup bavurulmad konusunda, szkonusu kaytlar belirleyici olacaktr. Sonuta iverenin feshe ynelik iletmesel kararnn geerli nedene dayanp dayanmad anlalacaktr.
olduu gibi, ietmeden kaynaklanan fesih sebebine gre uzman bilirkiiler aracl ile aratrma yaplmasn gerektirmektedir. Bu nedenle iverenin retim yapt ikolu da dikkate alnarak, ikolunda uzman, retim ve sat deerlerinden anlayan, iyerindeki makine ve igcne gre belirleyebilecek endstri, makine ve i gvenlii mhendislerinin aralarnda bulunduu bilirkii heyeti ile iyerinde keif yaplarak, taahht ve sipari zerine retim yapan iyerinde, sipari azalmasnn geici olup, olmad, bu sipari azalmasnn igcnde azalmay zorunlu klp klmad, geici yada kalc sipari azalmasnn iyerinde alan iiler karlmadan esnek alma uygulanmas ile giderilip giderilemeyecei, fesihten sonra ihale ile alnan siparilerin i gcn etkileyip etkilemedii, bu siparilerin kalan iilerin i gc ile karlanp karlanamayaca olgular zerinde durulmal, bu kapsamda feshin son are olup olmad deerlendirmeli, iyerinden kaynaklanan sipari azalmasnn ii karlmasn zorunlu kld anlald takdirde, karlan iilerin seiminde objektif kriterlerin dikkate alnp alnmad belirlenmeli ve sonucuna gre karar verilmelidir. Eksik, elikili ve yetersiz bilirkii raporu ile yazl ekilde feshin geersizliine karar verilmesi hataldr.
88
89
90

KK 2013

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

KK 2013

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

iler ve Sendika Temsilcileri iin

KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi

BRLEK METAL- YAYINLARI

KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi

KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi

KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi

Birleik Metal- Sendikas

KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi

KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi

Neden Performans Deerlendirmesi?

KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi

KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi

KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi

Standartlar nasl belirlenmeli?

KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi

KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi

KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi

KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi

KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi

Performans deerlendirme kurullar

KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi

KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi

Objektif bir deerlendirme iin

KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi

Sonulara gre performans

KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi

KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi

KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi

KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi

KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi

Performans deerlendirmesi hangi sklkla yaplmaldr?

Tutanaklara geirmenin nemi

KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi

Muhalefet erhi koymann nemi...

KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi

Kriterleri tek bana ve keyfi olarak belirlememeli

KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi

Performans deerlendirmesi ve iverenler

KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi

Performans deerlendirmesi ve iiler

KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi

KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi

KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi

Performans deerlendirmesi ve temsilciler

KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi

KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi

Gizli yaplan lmlere yazl olarak itiraz etmelidir.

KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi

Ek ara dinlenmeleri talep et!

Performans deerlendirme kurulunun oluturulmas iin talepte bulun!

KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi

rak ve stajyerlerin haklarn koru!

Performansn zorlanmasnn iilerin birliini bozduunu anlat!

KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi

ilerin birliini iverenlere gstermenin farkl yollarn bul!

KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi

KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi

Gvencesi Yasas ve Geerli Nedenler

KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi

KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi

KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi

KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi

KILAVUZ KTAP Gvencesi-Performans Deerlendirmesi