YUNANCA'NIN TURKEHARFLERLE

YAZILII

H. MLLAS.

Ankara niversitesi Dil-Tarih ve Corafya Fakltesi a) Yunan Dili ve Edebiyat Anabilim Dal ile b) ada Yunan Dili ve Edebiyat Anabilim Dal, "Yunanca'nn Trke Harflerle Yazl" konusunda Trkiye'de kurum ve kiilerin farkl uygulamaara gittiklerini gz nne alarak, bu konuda bir tutarlln salanmas amacyla bu almay yapmtr. Bu yazda nce uygulanmakta olan kimi yntemlere deinilecek ve Transliterasyon (evriharf) ile Transkripsyon (evriyaz) farklar belirtilip standart bir uygulama nerilecektir. Yunanca'nn Trke harflerle yazl, gdlen amaca gre iki farkl anlay ve yntemle gerekleebilir. A- "Transliterasyon", yabanc dilde yazlann (genellikle her harf , ayr ayr belirtilerek ve gene zgn metine dntrlmesini salyacak biimde) Trke harflerle yazlmasdr. Bu yntem genellikle ktphanelerde kitap balklarnn yazlmasnda yada bilimsel kitaplarn isimleri yazldnda kullanlr. B- "Transkripsiyon" ise yabanc dilin Trke harflerle okunduu gibi yazlmasdr. Bu yntemin kullanlmas kimi edebiyat metinlerindeki yada'gnliik konumalardaki seslerin aktarlmas amalandnda yararl olmaktadr. nce "Transliterasyon" sonra "Transkripsiyon" ele alnacaktr.
(*) (1) D.T.C.F. a~da Yunan Dili ve Edebiyat Anabilim Dal gretim Grevlisi

Bu alma, Ankara niversitesi Dil ve Tarih-Cografya Fakltesi Yunan Dili ve Edebiyat Anadbilim Dal Bakan Prof. Dr. Candan entuna ve agda Yunan Dili ve Edebiyat Anabilim Dal Bakan Prof. Dr. Melek Delilba'nn ortak mutabakat ile hazrlanmtr.

190

HERKL

MiLLAS

A- TRANSLTERASYON Trkiye'de Kimi Uygulamalar Trk Dil Kurumu'nun imia Klavuzu (Ankara 1988, S. 26), bu konuda "Yunan Harf/erinin ses deerlerini karlayan Trk harfleri kullanlr" demek<: ancak bu "karlklarn" hangileri olduu belirtilmemektedir. Ana Yazm Klavuzu da (Adam 1989, s. 51) bu konuda yardmc olma makUldr: "Yabanc szckler i Trke'de sylendikleri gibi yazlr" kural, zellikle l diller iin okuma kurallar belirtilmediinde, geersizdir.

"
YUNANCA'NiN TRKE HARFLERLE YAZILII

191

E~

00 Il7t
Pp

ks o
P

x,ks o
P

x o
P

x o
P

ks o
P

o
P

x o
P

ks o
P

r :G s T, t Yu y ph <i>~ kh XX 'P'~ ps nC) o

r
~

t y ph kh ps o

r"rh s t y,u pl ch ps o

r s t u f h ps o

r s t y,u ph kb ps o

r s t y f ch ps o

r s t y ph ch ps o

r s t y,u ph kh ps

1- Yunan klasikleri (YK): Maarif Vekaleti tarafndan "Yunan Klasikleri" seri~inde 1935-1940 yllarnda verilen tablo. 2- Suat Sinanolu (SS): "Yunan Dili Grameri, i Ksm", ituri Biraderler, 1950. 3- Tarih Kurumu (TK): ubat i992 tarihinde uygulanan yntem. 4- A..D.T.C. Fakltesi Ktphanesi'nde tarihinde kullanlan yntem. (DT): ubat 1992

5- Milli Ktphane (MK): ubat 1992'de kullanlan yntem. 6- Yunanistan Standartlar Enstits (YS). 7- A.B.D. Yale ve Congress Ktliphanesi (KK). 8- Bu yaz ile nerilen standart yntem (ST). Notlar: (4) no. lu yntemde "KG" harflerinin ayr yazldklar iaret edilmektedir -yani "k.s" olarak (E>(G't'IXGL - ek. stasis). (7) no. lu yntemde "Y" durumunda genelde "y" kullanlmakta ama "XU","e:u" "OU"durumlarnda "au", "eu", "ou" kullanlmaktadr (e:u&u - euthys). Ayrca ') iareti de "h" harfi ile gsterilmektedir (uye:(x - hygeia). Uygulamalarn Yorumu En bata, gze arpan, yedi harfte grlen uyumsuzluktur. Bu harfler unlardr: H (e, e,2), E (ks, x)" P (r; rh), Y (u, y), <i> (f, ph), X (kh, ch, l), n (o, il). Bunlardan '1" ve "rl" genel olarak kullanlan yntemlere ok ters dtklerinden gz nne almmasa da, geriye gene alr harfte uyumsuzluk srmektedir.

i
i

---

192

HERKL MLLAS

Ama asl sorun kimi,Trke yazllar ve kullanlan harfler "transliterasyon"un temel anla.y olan "Trke yazla bakp yeniden Yunanca'y yazabilme" ilkesini .karlamadklardr. Bu durumlar un~~r: . 1- Hem "E" hem de "H" iin "e" kullanld durumlarda (e:Ql'1lfLe:PL - efemeris) "e" nin neyi karlad anlalmamaktadr. Bu durumda "H" iin "e" ("'E" iin ise "e" e:p7)fLe:PL - efemeris) kullanmak uygun grlmektedir. 2- "S" iin "ks" kullanld durumlarda "ks" karl - aksi belirtilmezse - her zaman "S" olarak anlalacaktr. Dolaysyla zgn metinde "ka" olan curumlar, da Trke'den Yunanca'ya evrildinde "S" olarak yazlacaktr. rnein "xa't'~:<JL" "ekstasis" olarak yazlacak ve yeniden Yunanca'ya evrildiinde "e~~lXaL" olacaktr. Bunun nlenmesi iin ' farkl yntem kullanlabilir.: a- "S", "k,s" olarak, "ka" ise "ks" olarak yazlabilir. b- "S", "ks" olarak, "ka" ise "k. s" olarak yazlabilir. c- "S", "x" .olarak, "ka" ise "ks" olarak yazlabilir. Yukarda (4-DT) tarafndan da kullanlan "b" zm bugne dek ve geni bir biimde kullanlriu olan yntem olup en ,az deiiklie neden olacandan en uygun yaklam olarak nerilmektedir (e:~L - eksi, e:MXxepe:U -- ek.skafeus). 3 - Y durumunda genel de "y" kull~nlmas ve "cxu","e:u" "au" durumlarnda "au", "e1j", "ou" kullanlmas "Congress" standard~ lar ile uyum salayacaktr ('t'U7tO - typos, cxu't'O - autos). 4- "<I>"durumunda "ph" yerine "f" nin kullanm hem basitlik hem de 'daha ksa olduundan daha akla yakn grnmektedir. Ancak genel uyum salama a;mndan "ph" kullanmak daha uygun olacaktr. 5- "X" harfi durumunda "x" Trke olmadndan uygun grlmemektedir. "kh" yada "ch" den biri kullanlabilir. "H" harfinin (') nin yuine de kullanld gz nne alnsa da "tek bana "H" her zaman kelime banda olacandan atma ve karklk be1rmemektedir. 6~~

"n" harfinin

"" ile yazlmas en uygun yntem gibi grnmek.

i!
---

'

YUNANCA'NN

T.RKE HARFLERLE

YAZL I

193

Ayrca (') iareti iin "(~lXadx - Daseia" yada "spiritus asper" denir) ekte bir liste verilmektedir. Transliterasyon ilemine girien, bu listeye bavurarak "h" harfinin hangi durumlarda kullanlacan bulabilecektir. (Antik Yunanca ve ada Yunanca byk harflerle yazldnda (') iareti kullanlmaz. Ayrca ada Yunanca'da, 1976 ylndakibir kararla artk (') iareti kullanlmamaktadr). Yunanca'da (') iareti alan (yada yeni kurallara gre (') almasa da 'gelenekselolarak bu iareti almalar gereken) kelimeler unlardr. a) Y, u harfi ile balayan btn kelimeler (uydx yada uydx, Y~pO! yada 'Y~FIX gibi). b) o, 'YI, OL, OCL artikleri c) ix, e, 1j, O, UL,c> harf(ler)i ile balayan ve aada alfabetik srayla verilen kelimeler2 d) Bu kelimelerin trevIeri (rnein uYLeLVo, OCfLXL, XfLOCOC, OCfLocoaToLXLIX, OCLfLOCTW~'1j, e~80fLX,EAM, E).).OC~LXO gibi kelimeler). e) Bu kelimelerin ekim sonucu yada Antik / ada Yunanca farkndan ortaya km farkl biimleri (rnein u'Ydocv, uydoc, EAAX~o, E).).X~oc,gibi).

2 Liste iin bak: "Ne:oeA).1jvLX~ rpocfLfLOCTLX~ "OJ Sy)fLOTLX~", Ap La't"oTeAeLorrciVe7tLaT~fLLO 0eaerIXAovLx1j,!verTLToho Neoe:A)'1jVLXWV ~7tOU~WV, I~pufLIX MOCVOh1J Tp Locv't'ocpu).).L81j, 0eererocAovLX1j. 1988. Kelimeler ada Yunanca gramere gre yazlm olduklanndan kimi du. rumIarda eski ve yeni dil arasnda farklar grlebilir. Omein EAA1JVIX ve OCLpe:a1j, Antik Yunanca biimiyle yazldnda EAA1jV ve IXLpe:L olmaktadr.

194

HERKL

MLLA!

TAFL

?
CW~~l

o13-c. C<'.( etX; ayv6 e.r

ac.p~

a>. :6,: a:\&.: A :.lCtQJ.."'.'e' a"ela A::iu:apv((C'c6

a),i.nCle:.:>

A.6",,'1<'c,: .;nr'P"~; a:.u~r

a"L'C"t':'(

ap1l6r; - ctyn6>

o~ap:6\)'.'

c'IJ.L:.:.a a~t;t>!'o
an~

otPr o4ilc< 'i'[ 8')1l0<; a'VlKopo

a).wv

alfJ.C Al..o cilpcr

a::l","''1 6fJ.o AfJ.a~,pL":(~;t<;

pfJ.o 6pfJ.1'l "'pfJ.O", tE;e epfJ.oeo pIJ.o<ppce Pirvw Epf Epf-LLO"r l:pnc.> &"}16C; :o

o:.lno ,i.::lIJ.o .lplJ. E,,613'l E~6:'1

E:c:i:~

ou:6 e13OfJ.0 E13poto E13p~ ~e.pa et"",:o

2

~"<o .?"w

onepL ea:.t""

6<;

E::I"r E""r"o "o t.va V:KC1

a:o:6pLO ,e;;al'po
Z~OlJ.J.9c;

EIC't.o:>ct;

E"t 'l f::. tK a EALKt:"O

IEUP&:fPLO Ecp:~

LlJ.0plJ.ll:vr

ElpK:f

:":,."",
ll~eLIl" (oXe<;: ',no:a Hp':' ""01"6'; t.A&:>:> (;"ep"l

~13r IlY\16,,0<;; ily O':'fJ.E v o,. 'lao"' LlSp;,<.>

.Cplt>:a~

"L<ta'

Hpa~"r' Hp6o:c r;p,,:a Hcto6o

r'a..'X~ H'.pa l a:0<;

r" i. C-C;
Il.,:pa ffJ.I~POC; IEPO()c'!:l;lffJ. LK:t"''''':.
lK:~;t..:r~

LlJ.a:c>
Ln"1C

t.O"'t6

."POt; 6o!>"y6 0~6 6"fJ.o o"oK"llpO<; 6"0<;

Lc:p[a. 6po(0) 6Co 600., 6;0" o;. 6.:L

j.1rf'O C\..'1POC; ol e::, to j.1e::,o<; Oj.L(x"r 0fJ.0

OfJ.w on"r' 6n"0 6nceo onoc.o.; no:c 6noU <iJ:o.oc;

onw<; 6pocr opC",

Opo

6p~o QplJ.o QpfJ.:l

~ae.<
OfJ.a"6 cI'PC2

6f-L0'.0,> c.s:a'tOC;

"">

YUNANCA'NN

TRKE

HARFLERLE

YAZILII

195

B- TRANSKRIPSYON ada Yunanca ada Yunanca'nn kimi zaman okunduu gibi yazlmas gerekebilir. Ama yada ncelik bir yaznn nasl duyulduu, kulaa Dasl alndnn belirtilmesiolduu durumlarda: Trk okuyucusuna "transliterasyon" yeterli olmayabilir. Aada ada Yunanca'nm Trke olarak (ve Transliterasyon'dan farkl bir yntemle de) nasl yazlabilecei ve Yunanca'ya en yakn bir biimde nasl okunaca gfterilmektedir.

.Yunanca
"

TABLO 3 Trke yazl ve okunu a e ai ai Notlar

harfler
oc
IXL

IXL

oc"
IXU

av
af
v

IXU

(), y, 8, ~, A, !L, v, 8, p ve seslile"r nnde .&, Y., ~. 1t", 11, 'r, <p,X, ~ nnde ve kelime

r;
y

sonunda y

y
yy

Le i ve ii i sesinden nce . sessizlerden ve / el, i i i den baka seslilerleen nce

kelimenin kelimenin ortasnda banda,

yy. yx.
" y~

ng ng
g

sessizlerden sonra ve hece tekrarlandnda

rx,
~

nks nh

dh
e
i

ngilizce'deki

(th)e gibi

ei
ei

ev
ef

~, y, ~, ~, A, !L, v, p. ve seslilerin nnde .&, Y., ,1t", 11, 'r, <p, X, ~ nnde ve kelime

sonunda

i.

196
Z
i

BEitKL MLLAS

iv v
th
tIX X

~,r, 8, g, A,
.&, x, ~, n, ngilizce'deki

0', T,

Il, v, P ve seslilerin nnde p, X, ij nnde ve kelime

sonunda (th)eater gibi

ya

/ e I,

ii / nnde

e(k)i gibi; teki durumlarda e(k)te gibi

m
b kelimenin banda; sessizden sonra, hece tekrarlandnda ve kimi yabanc kelimelerde kelimenin ortasnda kelimenin banda .. sessizden sonra, hece tekrarlandnda ve kimi yabanc kelimelerde kelimenin ortasnda

Iln
v
VT

mp n d

VT

nd
ks o
i

o
Ot Ot

Ol)

ol oi
u

p
r

p
O', o'
T

s z
t

[),r, 8, g, A, Il, ",

den nce

TO' T~

u
Ut

. , ts c, d i
i

p X

f h ps o

/ e /, / i / nnde (h)i gibi; teki durumlarda ta(h)t gibi

YUNANCA'NN

TRKE

HARFLERLE

YAZILII

197

Ayrca . 1- kelime sonundaki v harfi, sonraki kelime 7t, . , x ile balyorsa (ikisi bir arada) i mb I, i nd I, i ng i okunur (6e:u 7t(XCU, <1'OjV T~vo~ vocv xoccpe:). ' 2- kelime sonundaki v harfi, sonraki kelime ~, ~ ile balyorsa (ikisi bir arada) i ngz I, i nbz i okunur ('rov ~e:pe:~,T1)V~OCxve:~) . .3-

r harfi,

nnde

ini

okunur

(<1UYXOCP1)T1)P~OC).

4- ift sessizler (<1<1, XX, v.b) tek sesli gibi okunur ve yazlrlar (&OCAM<1OC) . 5- htendii durumlarda; vurgulanan hecenin belirtilmesi iin, sesli harfin altna - iareti getirilebilir. rnek' "Ath!na" gibi. UYGULAMA REHBER

Yunanca bir kelime, bir balk yada bir metin Trke harflerle yazlmas gerektiinde u pratik admlarp atlmas gerekmektedir: 1- nce "Transliterasyon" yada "Transkripsyon" yntemlerinden hangisinin uygulanaca saptanr. (Bunun iin "nsz" blmnn "A" ve :'B" paragrafna bakn:) 2- "Transkripsiyon" gerektiinde Tablo 3 kullanlr. Yunanca harflerin Trk@ okunular bu tablodan seilir. Tablo sonundaki drt nottan gerekli dze-ltme1er yaplr. (rnek: H I<1Toptoc TOUEAA1)V~XOU E&vou: i storia tu Eliniku Ethnus) 3- Transliterasyon gerektiinde Tablo i kullanlr. Trke harfler stun 8'e gre (Sr) seilir. Ayrca u kontroller yaplr: a) Yunanca'da "X<1" ieren kelimelerin ("ks" olarak deil) yazlacaktr. "ou" Trke'si

"1.s" olarak
"eu", "au",

b) "Y - u" harfi "ocu", "e:u" "ou" biimindeyse olarak yazlacak; aksi halde "y" kul~anlacak.

c) Ayrca (') iaretinin (spiritus asper) varl kontrol edilir. Bunun iin (kelimenin banda yazlm yada yazlmam olsun):

c-I: "Y" balayan, btn kelimelerin bana "h" eklenir.

c-2: o, 1) o~, a~ artikleri saptanr (ho, he ho, hai diye yazlr) c-3; oc, e:, 1), o, U~, cu ile balayan kelimeler Tablo 2'den kontrol edilir ve eer bu kelimelerin kendileri, trevieri yada ekilmi halleri var ise "h" eklenir. (rnek: H I(JTop~oc 'wu EIJ"1)v~xou E&vou: He Historia tou Hellenikou Ethnous.)