Mehanika Otpornost

Otpornost materijala
Osnovni pojmovi, spoljanje i

unutranje sile, definicije napona i
deformacije, vrste naprezanja

Osnovni pojmovi

Otpornost materi j al a

Kruto telo
Rastojanje ma koje 2 take je stalno,
ne menja se,
telo se ne deformie
predmet prouavanja mehanike
vrsto telo
Rastojanje ma koje 2 take se menja pod dejstvom sila,
realna tela koja mogu da se deformiu
menjaju svoj oblik i veliinu
PREDMET I ZUAVANJ A OTPORNOSTI MATERIJ ALA
10/24/2009
2
Predmet izuavanja
otpornosti materijala - vrste vrstih tela
tap
Ploa
Ljuska
Masiv
a
b
d
d
d
<< a
<< b
d
tap
Telo ija je duina znatno
vea od njegovih dimenzija
poprenog preseka
Prema obliku
Prav ili
Kriv
Prema poprenom preseku
Pun (masivan)
Tankozidni sa otvorenim ili
zatvorenim profilom
popre ni presek
osa tapa
teite preseka
10/24/2009
3
Zadatak otpornosti materijala
Proraun vrstoe
Odreivanje dimenzija elemenata, zavisno od odabranog
materijala,
koji iskljuuju mogunost loma
Proraun krutosti (deformabilnosti)
Dimenzije koje obezbeuju deformacije u odreenim granicama
Odreivanje deformacija tog elementa pod optereenjem
Proraun stabilnosti
Da element pod optereenjem zadri prvobitni oblik u eksploataciji
i ne izgubi stabilnu ravnoteu
Osnovne pretpostavke
otpornosti materijala
Neprekidnost materijala
Homogenost materijala
Izotropnost materijala (u svim
pravcima)
Elastinost materijala
10/24/2009
4
Podela sila koje deluju
Spoljanje
Unutranje
Osnovne pretpostavke
otpornosti materijala
Pretpostavka o linearnoj zavisnosti
napona i deformacija (Hukov zakon)
Princip poetnih dimenzija (deformacije
su male)
Princip nezavisnosti dejstva sile
(superpozicije)
Princip Sen-Venana
10/24/2009
5
Spoljanje sile se dele:
Aktivne
Reaktivne
Po mestu delovanja
zapreminske
povrinske
linijske
koncentrisane
Po karakteru dejstva
statike
dinamike
udarne
Spoljanje i unutranje sile
Telo je u ravnotei kada na
njega deluju dve sile jednakih
veliina, kolinearne i suprotnih
smerova
Prema zakonu akcije i reakcije:
Usled dejstva tereta,
spoljanjih sila, pojavie se
sile koje se odupiru dejstvu
spoljanjih sila - unutranje
sile
G
G
L
z
z
F
U
F
U
G
+
I I I I
Szi = G - F = 0
u
I I
10/24/2009
6
Naprezanja, naponi i deformacije
Kada vrsto telo napadaju spoljanje
sile kaemo da je NAPREGNUTO ili u
stanju naprezanja
Pod uticajem spoljnih sila telo donekle
menja svoj oblik i zapreminu
DEFORMIE SE
Osnovne vrste naprezanja:
Aksijalno naprezanje
Smicanje
Uvijanje
Savijanje
Izvijanje
10/24/2009
7
Zatezanje
Pritisak
izazivaju sile
kolinearne sa osom
tapa ili vie sila ija
je rezultanta u
pravcu ose tapa
F
F
- F
+ F
z
- F
+ F
Smicanje
- F
+ F
Ako deluju samo
transferzalne
(poprene) sile,
naprezanje je isto
smicanje
10/24/2009
8
Uvijanje - torzija
Ako u preseku deluje
samo moment torzije
naprezanje je isto
uvijanje - torzija
- F
+ F
m
t
m
A
A
B
Savijanje
m
B
A
B
m
A
Ako u preseku deluje
samo moment
savijanja naprezanje je
isto savijanje
10/24/2009
9
Izvijanje
- F
+ F
Ako je tap napregnut
aksijalnim silama a popreni
presek tapa mali u odnosu
na duinu tapa (vitki
tapovi) nastae sluaj
izvijanja vlakana, jer vlakna
prelaze u krive linije
Savijanje proste grede silama
A B
F
1
F
2
Savijanje i smicanje
Postojanje momenta savijanja
izaziva savijanje
Postojanje transverzalne sile - izaziva
smicanje
10/24/2009
10
Savijanje konzole silom
A
B
F
Savijanje i smicanje
Postojanje momenta savijanja
izaziva savijanje
Postojanje transverzalne sile - izaziva
smicanje
Uvijanje konzole silom na kraku
A
B
F
Savijanje, uvijanje i
smicanje
Postojanje momenta
uvijanja izaziva uvijanje
Postojanje momenta
savijanja izaziva savijanje
Postojanje transverzalne
sile - izaziva smicanje
10/24/2009
11
Unutranje sile. Metoda preseka
Presei telo zamiljenom ravni na mestu gde
treba odrediti unutranje sile
Odbaciti jedan deo
Dejstvo odbaenog dela zameniti silama
Postaviti statike jednaine ravnotee
Odrediti unutranje sile, komponente glavnog
vektora i glavnog momenta
Presei telo zamiljenom ravni na mestu gde
treba odrediti unutranje sile
F1
Fn
F3
Fm
Fo
F2
I
II
10/24/2009
12
Odbaciti jedan deo
Dejstvo odbaenog dela zameniti silama
F1
F3
F2
I
Postaviti statike jednaine ravnotee
Odrediti unutranje sile, komponente glavnog
vektora i glavnog momenta
F1
F3
F2
I
S x = 0
S y = 0
S x = 0
SM x = 0
SM y = 0
SM z = 0
F
F
F
FR
MR
10/24/2009
13
Fn
Fm
Fo
Fy
Fx
Fz
M z
M x
M y
x
z
y
II
F1
F3
F2
Fy
Fx
Fz M z
M x
M y
x
z
C
y
I
Naponi, sile u preseku
Odnos unutranje
sile i povrine na
koju ona deluje,
mera intenziteta sile,
je srednji napon psr
Ukupan napon p je
vektor kolinearan je
sa vektorom sile F
DF
DF DF dF
F1
F3
F2
I
n
t
M
DA
DA DA dA DA 0
p = sr p = lim
=
a
10/24/2009
14
Napon
Odnos unutranje sile DF koja deluje na povrinu
DA preseka optereenog tela, ako veliina ove
povrine tei ka nekoj graninoj vrednosti - ako
ovu povrinu smanjujemo do beskonano malih
dimenzija, suavajui njenu konturu oko take
M.
Granina vrednost ovog odnosa, koju definie
intenzitet unutranjih sila koje deluju na datu
povrinu u posmatranoj taki M, zove se NAPON.
Naponi, normalni i tangencijalni
Normalni napon s
(sigma) - izduenje
ili skraenje
Tangencijalni napon
t (tau)
F1
F3
F2
I
n
t
M
DA
p
s
t
a
s t
p =
+
2 2
10/24/2009
1
Geometrijske karakteristike
poprenog preseka
Geometrijske karakteristike
poprenog preseka
Povrina poprenog preseka
Statiki moment poprenog preseka
Momenti inercije poprenog preseka
10/24/2009
2
x
y
C
A
C
k
C
n-1
C
n
C
3
C
1
C
2
C
5
A1
A3
An
A2
1
2
n
3
{ } { } { } { }
n n n
y x C y x C y x C y x C ; . . . ; ; ;
3 3 1 2 2 1 1 1 1
n
A A A A . . . , , ,
3 2 1
n
n
i
i
A A A A A A + + + + = =
=
. . .
3 2 1
1
| |
2
L
Dimenzija
Jedinica
| |
2
m
}
=
A
dA A
10/24/2009
3
Statiki moment povrine za osu
dA
x
x
y
y
r
A
}
=
A
x
ydA S
}
=
A
y
xdA S
| |
3
L
Dimenzija
Jedinica
| |
3
m
Statiki moment
Za sloenu povrinu koja se sastoji od vie prostih
povrina, statiki moment za neku osu jednak je zbiru
statikih momenata pojedinih prostih povrina u
odnosu na istu osu
} } } } }
=
= + + = + + + + = =
n
i
i i n n
n A
x
y A y A y A y A ydA ydA ydA ydA ydA S
1
2 2 1 1
3 2 1
... ...
} } } } }
=
= + + + = + + + + = =
n
i
i i n n
n A
y
x A x A x A x A xdA xdA xdA xdA xdA S
1
2 2 1 1
3 2 1
... ...
10/24/2009
4
Koordinate teita
dA
x
x
y
y
r
x
C
y
C
C
A
Po Varinjonovoj teoremi:
(moment rezultante jednak je zbiru momenata komponenata)
A
S
dA
xdA
x
y
A
A
C
= =
}
}
A
S
dA
ydA
y
x
A
A
C
= =
}
}
Primer :
6
2
2
R
2
x
y
10/24/2009
5
Brojni primer:
( )
( )
( ) 0 ; 85 . 0 28 , 6
67 . 0 ; 2 2 6
1 ; 3 12
1 3
2
1 1
=
=
=
C A
C A
C A
C3
C1
C2
x
y
1
0
.
6
7
2
3
2
6
R
2
4
Brojni primer:
2
3 1
28 , 24 28 . 6 6 12
2
cm A A A A = + + = + + =
3
3 3 3
3
2 2 2
3
1 1 1
0 0 28 . 6
02 . 4 ) 67 . 0 ( 6
12 1 12
cm y A S
cm y A S
cm y A S
x
x
x
= = =
= = =
= = =
3
3 3 3
3
2 2 2
3
1 1 1
34 . 5 ) 85 . 0 ( 28 . 6
12 2 6
36 3 12
cm x A S
cm x A S
cm x A S
y
y
y
= = =
= = =
= = =
3
3 2 1
98 . 7 0 02 . 4 12 cm S S S S
x x x x
= + = + + =
3
3 2 1
66 . 42 34 . 5 12 36 cm S S S S
y y y y
= + = + + =
10/24/2009
6
Brojni primer:
cm
A
S
x
y
C
75 . 1
28 . 24
66 . 42
= = =
cm
A
S
y
x
C
32 . 0
28 . 24
98 . 7
= = =
C3
C1
C
C2
x
y
q
Karakteristike statikih
momenata poprenog preseka
Za osu simetrije statiki moment povrine jednak
je nuli jer ova osa prolazi kroz teite.
Ako povrina ima dve ose simetrije ili vie takvih
osa, teite se nalazi u presenoj taki tih osa
Kososimetrine povrine imaju teite u taki
kose ose simetrije
Ako osa prolazi kroz teite statiki moment
povrine za tu osu jednak je nuli
10/24/2009
7
Momenti inercije ravnih povina
Aksijalni moment inercije
Centrifugalni moment inercije
Polarni moment inercije
dA x I dA y I
A
y
A
x
2 2
} }
= =
dA xy I
A
xy
}
=
dA r I
A
o
2
}
=
dA
x
x
y
y
r
A
O
}
=
A
x
dA y I
2
}
=
A
y
dA x I
2
Aksijalni moment inercije povrine predstavlja zbir proizvoda
svih elementarnih povrina i kvadrata njihovih rastojanja od
odgovarajue ose u ravni te povrine
| |
4
L
Dimenzija
Jedinica
| |
4
m
10/24/2009
8
dA
x
x
y
y
r
A
O
}
=
A
y x
dA y x I
Centrifugalni moment povrine predstavlja zbir proizvoda
svih elementarnih povrina i oba njihova rastojanja od osa
u ravni te povrine
| |
4
L
Dimenzija
Jedinica
| |
4
m
dA
x
x
y
y
r
A
O
}
=
A
O
dA r I
2
Polarni moment inercije u odnosu na pol O u ravni te
povrine predstavlja proizvod svih elementarnih povrina i
kvadrata njihovih rastojanja od tog pola
( )
y x
A A A
O
I I dA y dA x dA y x I + = + = + =
} } }
2 2 2 2
2 2 2
y x r + =
| |
4
L
Dimenzija Jedinica
| |
4
m
10/24/2009
9
Karakteristike momenata inercije
Aksijalni i polarni moment inercije su uvek
pozitivni
Centrifugalni moment inercije moe biti vei,
manji ili jednak nuli
Svaka povrina ima bar jedan par osa za koje je
centrifugalni moment inercije jednak nuli
Znak polarnog momenta inercije
x
y
I >0
xy
x
y
I <0
xy
x
y
I <0
xy
I >0
xy
I >0
xy
I <0
xy
10/24/2009
10
Momenti inercije za paralelno pomeren
koordinatni sistem (tajnerova teorema)
Moment inercije za ose
teine Oq
dA x
x
y
y
A
O
q
q
a
b
O
1
C
x=a+
y=b+ q
}
=
A
dA I
2
q
}
=
A
dA I
2
q
}
=
A
dA I q
q
Ako osa prolazi kroz teite statiki
moment povrine za tu osu jednak je nuli
U izrazima za
momente inercije
za X i Y osu
vrednosti
koordinata x i y
zamenjujemo
vrednostima,
prema slici
dA
x
x
y
y
A
O
q
q
a
b
O
1
C
x=a+
y=b+ q
q + = + = b y a x
10/24/2009
11
q + =b y
( )
} }
+ = =
A A
x
dA b dA y I
2 2
q
} } }
+ + =
A A A
x
dA b dA b dA I
2 2
2 q q
A b S b I I
x
2
2 + + =

A b I I
x
2
+ =

Ako osa prolazi kroz teite statiki moment povrine
za tu osu jednak je nuli, a b je udaljenost x ose od
paralelne teine ose ,
+ =a x
( )
} }
+ = =
A A
y
dA a dA x I
2 2
} } }
+ + = + + =
A A A
y
A a S a I dA a dA a dA I
2 2 2
2 2
q q

A a I I
y
2
+ =
q
Ako osa prolazi kroz teite statiki moment povrine
za tu osu jednak je nuli, a b je udaljenost x ose od
paralelne teine ose ,
10/24/2009
12
q + = + = b y a x
( )( )
} }
+ + = =
A A
y x
dA b a xydA I q
abA S b aS I I
xy
+ + + =
q q
} } } }
+ + + =
A A A A
y x
dA ab dA b dA a dA I q q
Ako osa prolazi kroz teite statiki moment povrine za tu
osu jednak je nuli, a b je udaljenost x ose od paralelne
teine ose ,, dok je a udaljenost yose od paralelne teine
ose q,
abA I I
xy
+ =
q
Kada se koordinatni
poetak sistema O
1
q
poklapa sa teitem tada
su ose i q teine ose
Statiki moment za teine
ose jednak je nuli, a
koordinate
dA
x
x
y
y
A
O
q
q
a
b
O
1
C
x=a+
y=b+ q
0 = =
q
S S
a x b y
c c
= = ;
10/24/2009
13
Momenti
sopstveni momenti
inercije
Proizvod povrine
preseka i udaljenosti od
ose osa naziva se
poloajni moment
inercije
dA x
x
y
y
A
O
q
q
a
b
O
1
C
x=a+
y=b+ q
q q
I i I I ,
abA A a A b , ,
2 2
Momenti inercije za
teine ose Oq
nazivaju se sopstveni
momenti inercije
Momenti inercije za
vanteine ose jednaki
su zbiru sopstvenih
momenata inercije i
poloajnih momenata
inercije
dA
x
x
y
y
A
O
q
a
b
O
1
C
x=a
y
=
b
kada su ine
ose
q , te
10/24/2009
14
b y a x = =
A b I I
x
2
+ =

A a I I
y
2
+ =
q
abA I I
xy
+ =
q
Za teine ose , q za paralelno pomeren koordinatni sistem
izrazi za momente dobijaju oblik
Moment inercije za paralelno pomeren koordinatni sistem
jednak je zbiru sopstvenog momenta inercije(uvek za
teine ose) i poloajnog momenta inercije
Moment inercije za vanteine paralelne ose
jednak je zbiru sopstvenih momenata inercije
(teinih) i poloajnih momenata inercije
A y x I I
A x I I
A y I I
C C xy
C y
C x
+ =
+ =
+ =
q
q
2
2
Napomena: rastojanja xc i yc
uzimati sa svojim znakom
10/24/2009
15
Moment inercije za paralelne teine ose jednak je
razlici momenata inercije za vanteine paralelne
ose i poloajnih momenata inercije
A y x I I
A x I I
A y I I
C C xy
C y
C x
=
=
=
q
q
2
2
Momenti inercije za zaokrenuti
koordinatni sistem (za teine ose)
Poznati su momenti
inercije za teine
ose xCy Ix, Iy, Ixy
Za neki zaokrenuti
za ugao
koordinatni sistem
uCv treba odrediti
momente inercije Iu,
Iv, Iuv
dA
x
x
v
v
u
u
y
y
A
C
P
Q
M
N
10/24/2009
16
dA x
v
u
u
y
y
C
P
Q
M
N
v
x
cos sin x y CM PQ CM MN u + = + = + =
sin cos x y MP SQ NQ SQ u = = =
( )
} } } } }
+ = = =
A A A A A
u
xydA dA x dA y dA x y dA v I cos sin 2 sin cos sin cos
2 2 2 2 2 2
cos sin 2 sin cos
2 2
xy y x u
I I I I + =
( )
} } } } }
+ + = + = =
A A A A A
v
xydA dA x dA y dA x y dA u I cos sin 2 cos sin cos sin
2 2 2 2 2 2
cos sin 2 cos sin
2 2
xy y x v
I I I I + + =
( )xydA dA x dA y uvdA I
A A A
uv

2 2 2 2
sin cos cos sin +
|
|
.
|
\
|
= =
} } }
( ) ( )
2 2
sin cos cos sin + =
xy y x uv
I I I I
Koristei transformaciju koordinata dobijaju se:
10/24/2009
17
Momenti inercije za za okrenuti
Kako je:
( ), 2 cos 1
2
1
cos
2
+ = ( ), 2 cos 1
2
1
sin
2
=
2 sin cos sin 2 =
2 cos sin cos
2 2
=
Izrazi za izraunavanje teinih momenata inercije za zaokrenute ose sada su
( ) ( ) 2 sin 2 cos
2
1
2
1
xy y x y x u
I I I I I I + + =
( ) ( ) 2 sin 2 cos
2
1
2
1
xy y x y x v
I I I I I I + + =
( ) 2 cos 2 sin
2
1
xy y x uv
I I I I + + =
Ako su poznati momenti inercije za jedan par teinih osa bez integraljenja
mogu se izraunati momenti inercije za zaokrenute teine ose
Glavni momenti
inercije i glavne ose inercije
Kako se drugi izraz za moment moe dobiti iz prvog zamenom sa +90
o
analiziraju se drugi i trei izraz
Navedeni izrazi su neprekidne funkcije ugla pa se mogu odrediti ekstremne
vrednosti:
( ) ( ) 2 sin 2 cos
2
1
2
1
xy y x y x u
I I I I I I + + =
( ) 2 cos 2 sin
2
1
xy y x uv
I I I I + + =
( ) 0 2 cos 2 2 sin = + + =
xy y x
u
I I I
d
dI
argument koji zadovoljava ovu jednainu obeleimo sa a
( ) o o o 2 cos : 0 2 cos 2 2 sin = + +
xy y x
I I I
y x
xy
I I
I
tg
=
2
2o
10/24/2009
18
Glavni momenti
2o
o 2 tg
o
2
1
2
t
g
1
Ugao o odreuje poloaj glavnih teinih osa
( )
2 2 2
4 2 1
1
2 cos
xy y x
y x
I I I
I I
tg +

=
+
=
o
o
( )
2 2 2
4
2
2 1
2
2 sin
xy y x
xy
I I I
I
tg
tg
+

=
+
=
o
o
o
( ) ( )
2 2
1 max
4
2
1
2
1
xy y x y x
I I I I I I I + + + = =
( ) ( )
2 2
2 min
4
2
1
2
1
xy y x y x
I I I I I I I + + = =
( ) 0
12
= =
=
I I
uv o
y x
xy
I I
I
tg
=
2
2o
Glavni momenti
Za teine ose za koje aksijalni momenti inercije
imaju ekstremne vrednosti, centrifugalni moment
inercije je jednak nuli.
I obrnuto ako je za dve upravne teine ose
centrifugalni moment inercije jednak nuli, onda
aksijalni momenti za te ose imaju ekstreme
10/24/2009
19
Elipsa inercije
x
x
i
2
i
2
i
1
i
1
y
u
y
(
1
)
(2)
C
N(x,y)
Za povrinu A poznate su glavne teine ose
(1) i (2) i glavni teini momenti inercije I1 i I2 .
Za proizvoljnu teinu osu u pod uglom dobija
se
Deljenjem leve i desne strane sa
povrinom A dobija se

2
2
2
1
sin cos I I I
u
=
A
I
i
u
u
=
A
I
i
A
I
i
2
2
1
1
, = =

2
2
2
1
sin cos i i i
u
=
Poluprenici inercije za glavne ose
Poluprenik inercije za osu u
Momenti inercije pravougaonika
bdy dA
bh
dy y b dA y I
h
A
x
= = = =
} }
,
3
3
0
2 2
hdx dA
hb
dx x h dA x I
b
A
y
= = = =
} }
,
3
3
0
2 2
2 2
, ,
h
C
b
C
y x bh A = = =
bdy dA
b h
ydy
b
ydA xydA I
h b
b
A
xy
= = = = =
} } }
,
4 2
2 2
0
2
0
2
Za teine ose x i q
12 4 3
3 2 3
2
bh
bh
h bh
A y I I
C x
= = =
12 4 3
3 2 3
2
hb
bh
b hb
A x I I
C y
= = =
q
0
2 2 4
3 2
= = = bh
h b b h
A y x I I
C C xy q
x
y
d
y
dx
y
x
y
C
x
C
b
h
C
q
10/24/2009
20
Momenti inercije i elipsa inercije
pravougaonika
x
y
b
h
C
T
D
i
x
i
y
i
D
0 ,
12
,
12
3 3
= = =
xy y x
I
h b
I
bh
I
Za teine ose obeleene sa x i y
momenti inercije iznose:
Poluprenici inercije su
b b
b
bh
h b
A
I
i i
y
y
29 , 0
6
3
12
12
2
3
2
= = = = = =
h h
h
bh
bh
A
I
i i
x
x
29 , 0
6
3
12
12
2
3
1
= = = = = =
Za proizvoljnu osu tangenta paralelna sa
odabranom osom, i rastojanje od C do take dodira
tangente T je i
D
.
2
D D
i A I =
Podaci iz tablica za krug
R
y
x C
D
t
t
2
2
4
r
D
A = =
4 4
4 4
7854 , 0 0491 , 0
4 64
r D
r D
I I
y x
= ~ = = =
t t
2 4
r D
i i
y x
= = =
0 =
xy
I
10/24/2009
21
Podaci iz tablica za polovinu kruga
R
e
1
e
2
y
x
x
1
C
2 8
2 2
t t r D
A = =
4 4 4
0069 . 0 1098 . 0
9
8
8
D r r I
x
~ ~ |
.
|
\
|
=
t
t
D e r e D
r
e 2878 . 0 ; 2122 . 0
3
4
1 2 1
~ = ~ =
t
4 4
4 4
025 . 0 392 . 0
128 8
D r
D r
I
y
~ ~ = =
t t
4 4
4 4
1
025 . 0 392 . 0
128 8
D r
D r
I
x
~ ~ = =
t t
Postupak pri odreivanju momenata
inercije sloene povrine
1. Izabrati koordinatni sistem Oxy i odrediti poloaj
teita
2. Odrediti momente inercije za teine ose svake
povrine, pa primenom tajnerove teoreme
odrediti momente inercije za teine ose sloene
povrine
3. Odrediti ugao glavnih centralnih osa inercije
4. Odrediti glavne centralne momente inercije
5. Odrediti poluprenike elipse inercije i nacrtati
elipsu inercije
10/24/2009
22
Primer izraunavanja momenata za
sloenu povrinu
x
y
1
1
1
4
6
.
5
6
.
5
3.5
3.5
C
1
C
2
C
3
( )
( )
( ) 5 . 6 ; 5 . 3 ; 8 1 8
, 5 . 6 ; 5 . 3 ; 8 1 8
, 0 ; 0 ; 12 1 12
3 3
2 2
1 1
= =
= =
= =
C A
C A
C A
Odabrati ose x i y i odrediti teite
3
3
3
3
3
2
3
2
3
1
3
1
52 , 28
52 , 28
, 0 , 0
cm S cm S
cm S cm S
cm S cm S
y x
y x
y x
= =
= =
= =
0
8 8 12
28 28 0
3 2 1
3 2 1
=
+ +
+
=
+ +
+ +
=
A A A
S S S
x
x x x
C
0
8 8 12
52 52 0
3 2 1
3 2 1
=
+ +
+
=
+ +
+ +
=
A A A
S S S
y
y y y
C
sloenu povrinu
x
y
1
1
1
4
6
.
5
6
.
5
3.5
3.5
C
1
C
2
C
3
3
2
3 3 2
2
2 2 1
A y I A y I I I
C x C x x x
+ + + + =
Odrediti momente inercije za ose x i y
3
2
3 3 2
2
2 2 1
A x I A x I I I
C y C y y y
+ + + + =
3 3 3 3 2 2 2 2 1
A y x I A y x I I I
C C xy C C xy xy xy
+ + + + =
10/24/2009
23
sloenu povrinu
4
3 3
1
144
12
12 1
12
cm
bh
I
x
=
= =
4
3 3
1
1
12
12 1
12
cm
h b
I
y
=
= =
y = y
1
1
2C
1
x = x
1
4
1 1
0cm I
y x
=
sloenu povrinu
4
3 3
3 2
66 . 0
12
1 8
12
cm
bh
I I
x x
=
= = =
4
3 3
3 2
66 . 42
12
1 8
12
cm
h b
I I
y y
=
= = =
y
2
x
2
1
C
2
8
4
3 3 2 2
0 cm I I
y x y x
= =
10/24/2009
24
sloenu povrinu
4
2 2
822
8 5 . 6 66 . 0 8 5 . 6 66 . 0 144
cm I
I
x
x
=
+ + + + =
4
2 2
282
8 5 . 3 66 . 42 8 5 . 3 66 . 42 1
cm I
I
x
y
=
+ + + + =
( ) ( )
4
364
8 5 . 6 5 . 3 0 8 5 . 6 5 . 3 0 0
cm I
I
xy
xy
=
+ + + + =
x
y
1
1
1
4
6
.
5
6
.
5
3.5
3.5
C
1
C
2
C
3
C
sloenu povrinu
( )
= = =
=
=
72 . 26 433 . 53 3481 . 1 2
3481 . 1
282 33 . 821
364 2
2
2
o o
o
arctg
I I
I
tg
y x
xy
Odrediti ugao glavnih osa
( ) ( )
2 2
1 max
4
2
1
2
1
xy y x y x
I I I I I I I + + + = =
( ) ( )
2 2
2 min
4
2
1
2
1
xy y x y x
I I I I I I I + + = =
( ) 0
12
= =
=
I I
uv o
x
y
C
(2)
(1)
26.72
o
( ) ( )
2 2
1 max
364 4 282 822
2
1
282 822
2
1
+ + + = = I I
4
1 max
1006cm I I = =
( ) ( )
2 2
1 max
364 4 282 822
2
1
282 822
2
1
+ + = = I I
4
2 min
99cm I I = =
( ) 0
12
= =
=
I I
uv o
10/24/2009
25
sloenu povrinu
Poluprenici inercije
cm
A
I
i 66 . 5
28
1006
1
1
= = =
cm
A
I
i 88 . 1
28
99
2
2
= = =
x
y
C
(2)
(1)
26.72
o
1. Podeliti sloenu povrinu na odreen broj
manjih povrina za koje je lako odrediti:
Teite povrine
Statike momente inercije povrina za teine ose
Sopstvene momente inercije povrine za teine ose
Aksijalne momente inercije povrine za teine ose
Centrifugalne momente inercije povrine za teine
ose
Polarne momente inercije povrine za teine ose
10/24/2009
26
teita
3. Odrediti momente inercija za teine ose svake
povrine pa primenom tajnerove teoreme
povrine
elipsu inercije
Napomene pri odreivanju momenata
Treba koristiti simetriju teite sloene povrine
je uvek na osi simetrije
Osa simetrije je ujedno i jedna glavna osa inercije,
a druga glavna osa prolazi kroz teite i upravna
je na prvu
Ako povrina ima vie osa simetrije teite je u
njihovom preseku a one su ujedno i glavne ose
inercije
Za glavne ose uvek je centrifugalni moment
inercije jednak nuli
10/24/2009
27
Primer :
6
2
2
R
2
x
y
Brojni primer:
( )
( )
( ) 0 ; 85 . 0 28 , 6
67 . 0 ; 2 2 6
1 ; 3 12
1 3
2
1 1
=
=
=
C A
C A
C A
C3
C1
C2
x
y
1
0
.
6
7
2
3
2
6
R
2
4
10/24/2009
28
Brojni primer:
cm
A
S
x
y
C
75 . 1
28 . 24
66 . 42
= = =
cm
A
S
y
x
C
32 . 0
28 . 24
98 . 7
= = =
C3
C1
C
C2
x
y
q
Brojni primer:
C1
C
x1
y1
q
( ) 67 . 0 ; 24 . 1 12
1
2
1
C cm A =
4
3 3
1
4
12
2 6
12
cm
bh
I
x
=
= =
4
3 3
1
36
12
2 6
12
cm
h b
I
y
=
= =
0
1 1
=
y x
I
10/24/2009
29
Brojni primer:
( ) 1 ;. 24 . 0 6
1
2
2
= C cm A
4
3 3
2
33 . 1
36
2 6
36
cm
bh
I
x
=
= =
4
3 3
2
12
36
2 6
36
cm
h b
I
y
=
= =
y2
C
C2
q
x2
4
2 2 2 2
2 2
2
72
2 6
72
cm
h b
I
y x
=
= =
Brojni primer:
( ) 0 ; 61 . 2 28 . 6
1
2
1
= C cm A
4
4 4
3
28 . 6
8
2
8
cm
r
I
x
= = =
t t
( ) ( )
4 2
4
2
4
3
76 . 1 64 9
72
2
64 9
72
cm
r
I
y
= = = t
t
t
t
0
3 3
=
y x
I
y3
C3
C

q
x3
10/24/2009
30
Brojni primer:
3
2
3 3 2
2
2 2 1
2
1 1
A I A I A I I
x x x
q q q
+ + + + + =
3
2
3 3 2
2
2 2 1
2
1 1
A I A I A I I
y y y
q
q
+ + + + + =
4
23 28 . 6 6 33 . 1 38 . 5 4 cm I = + + + + =
4
3 . 111 75 . 1 78 . 42 34 . 0 12 45 . 18 36 cm I = + + + + + =
q
2 3 3 3 3 2 2 2 2 2 1 1 1 1 1
A I A I A I I
y x y x y x
q q q
q
+ + + + + =
( )
4
53 . 10 0 61 . 2 28 . 6 0 1 6 24 . 0 2 12 67 . 0 24 . 1 0 cm I = + + + + =
q
Rezime
Statiki moment povrine poprenog preseka
Teite povrine
tajnerova teorema - sopstveni + poloajni
Momenti inercije za zaokrenuti koordinatni sistem
Glavni momenti inercije i glavne ose inercije
Elipsa inercije i glavne teine ose
10/24/2009
31
teita
2. Odrediti momente inercija za teine ose svake
povrine, pa primenom tajnerove teoreme
povrine
elipsu inercije
11/1/2009
4
Zatezanje
Pritisak
F
F
- F
+ F
z
- F
+ F
Aksijalno naprezanje (zatezanje ili
pritisak) je takvo naprezanje pri kome
se u poprenim presecima
optereenog dela, najee tapa,
javljaju samo aksijalne unutranje sile
(unutranje sile su u pravcu uzdune
ose tapa)
11/1/2009
5
izazivaju sile kolinearne
sa osom tapa ili vie
sila ija je rezultanta u
pravcu ose tapa
F
F
- F
+ F
z
- F
+ F
Kod aksijalnog naprezanja
postoje samo normalni naponi
Normalni napon o (sigma) - izduenje ili skraenje
Nema tangencijalnih napona t (tau)
F1
F3
F2
I
n
M
AA
o
11/1/2009
6
Unutranje sile i naponi
0
0
= =
= =
a z
A z
F F F
F F F
Ravnotea spoljanjih i
unutranjih sila
Dijagram promene aksijalne sile
Zanemaren je uticaj teine tapa,
posmatra se homogeni tap konstantnog
poprenog preseka
F
A
F
A
F
a
F
F
B
B
A
A
I
I
+
0
0
= =
= =
a z
A z
F F F
F F F
Za proizvoljni zamiljeni
normalni presek vae uslovi
ravnotee:
F
A
F
a
o
F
F
F
B
B
B
A
I
I
I
I
I
I
11/1/2009
7
A
F
A dA dA F
a
A A
a
=
= = =
} }
o
o o o
Normalni napon konstantan u
svakoj taki poprenog preseka
Popreni presek nepromenljiv
itavom duinom tapa
Normalan napon dobija se kao
odnos sile po povrini
Jedinica MPa
Stare jedinice: kp/mm
2
i kg/cm
2
F
A
F
a
o
F
F
F
B
B
B
A
I
I
I
I
I
I
Deformacije kod aksijalnog naprezanja
F
F
F
F
l
l Al
l
1
elini tap duine l
deformisae se pod
dejstvom sile
zatezanja F
Duina e se
poveati za Al
Ukoliko su vee
aksijalne sile utoliko
su vea i izduenja
11/1/2009
8
elini tap duine l
deformisae se pod
dejstvom sile
pritiskanja F
Duina e se
smanjiti za Al
Ukoliko su vee
pritisne aksijalne sile
utoliko su vea i
skraenja
F
F
F
F
l
l
Al
Deformacija (u oba sluaja) je u promeni
duine tapa
Deformacija je zavisna od veliine aksijalnih
sila te raste ukoliko su sile vee
Uz odgovarajuu opremu mogue je snimiti
zavisnost izmeu spoljanjeg optereenja
(aksijalnih sila) i odgovarajuih deformacija
11/1/2009
9
Dijagram sile i deformacije eline ipke
Al
mm
F
kN
Dijagrami napona i dilatacije
Dijagram sile i izduenja zavisi od dimenzija
ipke
Za svaku ispitivanu ipku dobio bi se slian
dijagram
Da bi se otklonile neusaglaenosti i dobile
poredive vrednosti izvrena je
standardizacija metodologije ispitivanja
i epruvete koje se koriste
11/1/2009
10
Dijagrami napona i dilatacije
Za debele materijale propisane su prave
cilindrine epruvete
Za limove propisane su pljosnate epruvete
Propisane su i duine epruveta i to:
DUGAKE
KRATKE
0 0
10 d l =
0 0
5 d l =
Standardna epruveta za ispitivanje zatezanjem
11/1/2009
11
Ispitivanje zatezanjem na hidraulinoj kidalici
Savremene maine za ispitivanje
zatezanjem
11/1/2009
12
Dijagrami sila - izduenje za razliite
materijale
Dijagram sila izduenje
dijagram napon - dilatacija
Umesto izduenja naneti odnos
izduenja i prvobitne duine
c Dilatacija, neimenovan broj
0
0
l
l A
= c
11/1/2009
13
Dijagram sila izduenje
dijagram napon - dilatacija
Umesto sile naneti odnos sile i
povrine poprenog preseka
o Napon MPa
0
A
F
= o
Prema vaeim standardima napon se oznaava sa R
Dijagram napon - dilatacija
c
o
M Pa
Dijagram napon - dilatacija za meki elik
11/1/2009
14
Karakteristine take na dijagramu
napon - dilatacija
c
o
M Pa
P
E
TG
TD
M
K
o
o
P
o
M
o
E
P - granica proporcionalnosti
E - granica elastinosti
Tg -gornja granica teenja
Td - donja granica teenja
M - maksimalna vrstoa
K - taka prekida
tg =E o
Hukov zakon
Od koordinatnog poetka
do take P postoji
proporcionalnost izmeu
napona i dilatacije
E koeficijent
proporcionalnosti
MODUL ELASTINOSTI
ili Jungov modul
dimenzija MPa
c o = E
11/1/2009
15
Hukov zakon
Hukov zakon u obliku o=Ec
Zamenom u izrazu za dilataciju kao c=Al/lo
Napon kao odnos o=F/A
Dobija se izraz za Hukov zakon u obliku
A E
l F
l
= A
( ) c c + = + = A + = 1
1
l l l l l l
Duina ipke posle prekida
Poasonov koeficijent
c uzduna dilatacija
c
P
poprena dilatacija
koeficijent zavisnosti poprene dilatacije od uzdune
Poasonov koeficijent je neimenovan broj
l
l1
b
h
c
p
b
c
p
h
c c =
p
11/1/2009
16
Izraunavanjem zapremina pre i posle
deformacije dobija se zapreminska dilatacija
kao
( ) c c 2 1 ~
V
( )( )
V
V V
V
V
h b l h b l V
h b l V
V

=
A
=
+ = =
=
1
2
1 1 1
1 1
c
c c
Poasonov koeficijent i modul elastinosti
0,3
0,34
0,33
0,37
0,25
1/6
[-]
2.1
.
10
5
0.7
.
10
5
1.1
.
10
5
1.0
.
10
5
1.0
.
10
5
0.3
.
10
5
E [ MPa ]
elik
Materijal
Aluminijum
Bakar
Mesing
Sivi liv
Beton
11/1/2009
17
Dimenzionisanje aksijalno napregnutog
tapa, dozvoljeni napon, stepen sigurnosti
Obrasci u otpornosti materijala izvedeni su
na osnovu Hukovog (Robert Hooke)
zakona, to jest zakona proporcionalnosti
Pri dimenzionisanju delova treba to
potovati, pa dozvoljeni napon merodavan
za proraun mora biti manji od napona na
granici proporcionalnosti to se postie
uvoenjem stepena sigurnosti
Dozvoljeni napon mora biti manji od
napona na granici proporcionalnosti
c
o
M Pa
P
E
TG
TD
M
K
o
o
P
o
M
o
E
P - granica proporcionalnosti
E - granica elastinosti
Tg -gornja granica teenja
Td - donja granica teenja
M - maksimalna vrstoa
K - taka prekida
tg =E o
11/1/2009
18
Dimenzionisanje aksijalno napregnutog
tapa, dozvoljeni napon, stepen sigurnosti
Stepen sigurnosti je kolinik jaine na
kidanje, zatezne vrstoe, ili granice
teenja materijala od kog je
proraunavani tap i dozvoljenog
napona
doz
T
T
doz
M
M
o
o
v
o
o
v = =
Dozvoljeni napon
Dozvoljeni napon je kolinik jaine na
kidanje, zatezne vrstoe, od kog je
proraunavani deo i stepena sigurnosti
v
o
o o
M
d doz
= =
11/1/2009
19
Stepen sigurnosti
Zavisno od toga na koju karakteristiku se
odnosi, razlikuju se:
Stepen sigurnosti u odnosu na zateznu
vrstou
Stepen sigurnosti u odnosu na granicu
teenja
doz
T
T
doz
M
M
o
o
v
o
o
v = =
Na izbor veliine
stepena sigurnosti utiu
Tanost odreivanja spoljanjih sila
Nain dejstva spoljanjih sila
Namena projektovane konstrukcije
Zakonska regulativa za odreene
projekte
Osobine primenjenih materijala
11/1/2009
20
Stepen sigurnosti
prema vrsti optereenja
1. Mirno optereenje
2. Jednosmerno promenljivo
3. Naizmenino promenljivo
Stepeni sigurnosti
U okviru ovog kursa bie korieni
stepeni sigurnosti u odnosu na zateznu
vrstou
Bie reavani primeri sa mirnim
optereenjima
11/1/2009
21
Stepen sigurnosti
Vrednosti stepena sigurnosti u odnosu na zateznu
vrstou koji se sreu u literaturi:
Za elik termiki neobraen
za mirno optereenje 2.5-3
za naizmenino promenljivo 5-6
Za liveno gvoe
za mirno optereenje 3-6
za naizmenino promenljivo 5-12
Primer primene stepena sigurnosti
Iz tablica karakteristika materijala za odreen
materijal oitava se zatezna vrstoa
Primer za .0545
o
M
= 500-600 MPa o
eH
=280-300 MPa
MPa
M
doz
176
3
500
= = =
v
o
o
11/1/2009
22
Napon aksijalno napregnutog tapa
Napon aksijalno napregnutog dela mora biti
manji ili jednak dozvoljenom naponu
Normalni napon ili napon kod zatezanja
predstavlja kolinik aksijalne sile i povrine
poprenog preseka
doz
A
F
o o s =
MPa
Kod aksijalnog naprezanja
postoje tri osnovna zadatka
Poznato je optereenje i popreni
presek tapa i treba odrediti veliinu
napona
Poznato je optereenje, oblik poprenog
preseka i materijal, a potrebno je
odrediti dimenzije tog preseka
Poznati su popreni presek i dozvoljeni
napon, a potrebno je odrediti vrednost
maksimalne sile
A
F
= o
doz
F
A
o
=
A F
doz
=o
11/1/2009
23
Definisanje veliine napona
aksijalno napregnutog tapa
Odrediti vrednosti optereenja odnosno
aksijalnu silu koja deluje na tap
Izraunati povrinu poprenog preseka tapa
Izraunati napon koji nastaje delovanjem
aksijalne sile
Uporediti vrednost sa odreenim dozvoljenim
naponom
doz
A
F
o o s =
MPa
Dimenzionisanje
aksijalno napregnutog tapa
Odrediti vrednost aksijalne sile koja deluje na
tap
Odrediti dozvoljeni napon za odabrani
materijal
Sraunati potrebnu povrinu preseka
doz
F
A
o
= m
2
11/1/2009
24
Za dimenzionisani tap odrediti
vrednost aksijalne sile
Odrediti povrinu preseka
Odrediti dozvoljeni napon za poznati materijal
i definisani stepen sigurnosti
Sraunati maksimalnu aksijalnu silu
A F
doz
=o
N
Preporuke pri dimenzionisanju
1. Veliina aksijalnog optereenja - statika
2. Povrina poprenog preseka
3. Normalni napon za popreni presek -
stepen sigurnosti v
4. Za odabrani materijal dozvoljeni napon
5. Veliina poprenog preseka
6. Veliina optereenja za poznatu
povrinu i materijal
11/1/2009
25
Uticaj temperature na deformacije i
napone
Pod uticajem toplote sva tela se ire
irenje zavisi od materijala i
temperaturne razlike
Promena duine tapa proporcionalna
je duini tapa, vrsti materijala i
promeni temperature
napone
t
l
l
l l l
t l l
A =
A
=
= A
A = A
o c
o
1
l Al
l
1
11/1/2009
26
napone
Koeficijent linearnog irenja
| |
1
C
o
o
12
.
10
-6
23
.
10
-6
17
.
10
-6
19
.
10
-6
9
.
10
-6
o[ C ]
o -1
elik
Materijal
Aluminijum
Bakar
Mesing
Sivi liv
Unutranje sile i naponi usled zagrevanja
0
0
= =
= =
a z
B A z
F F F
F F F
Ravnotea spoljanjih i
unutranjih sila
Dijagram promene aksijalne sile
za statiki neodreen nosa
Usled promene toplote nastaje
izduenje tapa
Poto izmeu oslonaca ne dolazi
do izduenja, raste napon u
samom tapu
11/1/2009
27
Unutranje sile i naponi usled zagrevanja
1 2
t t t = A
Ako je nastala deformacija u
zoni elastinosti materijala, za
postojeu temperaturnu razliku
nastala bi dilatacija
Prema Hukovom zakonu napon
je definisan kao proizvod
modula elastinosti i dilatacije
Moe se odrediti i unutranja
sila
t
l
l
A =
A
= o c
t E A = o o
o a
o
a
A F
A
F
= = o o
c o = E
t l l A = A o
Napon u kosom preseku aksijalno
napregnutog tapa
A
F
= o
A
F
p =
F F
Ako analiziramo aksijalno napregnut

tap i neki presek pod uglom
11/1/2009
28
napregnutog tapa
U svakoj taki poprenog preseka
aksijalno napregnutog tapa javlja se
normalni napon o, a tangentnog
napona t nema
(napon je vektorska veliina ima
pravac, smer i intenzitet)
U kosom preseku aksijalno
napregnutog tapa javlja se totalni
napon p
A
F
= o
A
F
p =
napregnutog tapa
A
F
= o
A
F
p =
F F

11/1/2009
29
napregnutog tapa
A
F
= o
A
F
p =
napregnutog tapa
Ako analiziramo uoeni normalni presek i kosi
presek pod uglom
A
F
= o
A
F
p =
o
o o
cos
cos
cos
0
= = =
=
= =
A
A
A
A
p
A
A
A A p F
z
o
p
11/1/2009
30
napregnutog tapa
Komponente napona u pravcu normale i
tangente na posmatrani kosi presek
( )
o o t
o o o
2 sin
2
1
cos sin sin
2 cos 1
2
1
cos cos
2
= = =
+ = = =
p
p
p
p
o
t
o
p
n A
A
t
napregnutog tapa
Najvei normalni naponi su za =0
o
o
max
=o ,
a najmanji, odnosno jednaki nuli za =90
o
o
min
=0
Najvei tangencijalni i najmanji naponi su za
=45
o
t
max,min
=+- 1/2 o
( )
2 2
2 sin
2
1
2 cos 1
2
1

t o
o t o o
+ =
= + =
p
i
p p
Analizom dobijenih izraza u funkciji ugla
imajui na umu
11/1/2009
31
Grafiki prikaz Morov krug napona
( )
2 2
2 sin
2
1
2 cos 1
2
1

t o
o t
o o
+ =
=
+ =
p
p
p
napregnutog tapa
F
F
F
F
90
o
45
o
Kod krtih materijala
(kaljenih elika, sivog
liva ili kamena) prekid
je poprean
Kod plastinih, mekih,
materijala (meki elik,
bakar, aluminijum)
pucaju pod uglom od
45
o
11/4/2009
1
Naprezanje u dva pravca
Naponi i deformacije
Glavni naponi
Naprezanje sudova male debljine
Naprezanje u dva pravca (ravansko)
Zatezanje u dva pravca
Pritisak u dva pravca
Zatezanje i pritisak (smicanje)
11/4/2009
2
Tanka ploa, debljine o,
napregnuta je silama
jednako podeljenim po
povrinama osnova u
pravcu:
Ox ose
Oy ose
Veliine sila na jedinicu povrine
oznaimo sa ox, odnosno oy
u pravcu Ox imamo silu X
u pravcu Oy silu Y
Sile X ne izazivaju napone u ravni u-u
Sile y ne izazivaju napone u ravni p-p
11/4/2009
3
Hukov zakon
Od koordinatnog poetka do take P (granice
proporcionalnosti) postoji proporcionalnost
izmeu napona i dilatacije
E koeficijent proporcionalnosti MODUL
ELASTINOSTI ili Jungov modul
Dimenzija napona MPa
c o = E
c uzduna dilatacija
c
P
poprena dilatacija
koeficijent zavisnosti poprene dilatacije od uzdune
l
l1
b
h
c
p
b
c
p
h
c c =
p
11/4/2009
4
Dilatacija u pravcu Ox
Na osnovu pokazanih zavisnosti,
dobija se:
Pozitivna dilatacija u pravcu Ox
Negativna poprena dilatacija u
pravcu Ox ose kao posledica
istezanja u pravcu Oy ose
Ukupna dilatacija u pravcu Ox ose
E
y
o

E
x
o
E E E
y x y
x
x
o o o
o
c

= =
Dilatacija u pravcu Oy
dobija se:
Pozitivna dilatacija u pravcu Oy
pravcu Oy ose kao posledica
istezanja u pravcu Ox ose
Ukupna dilatacija u pravcu Oy ose
E
x
o

E
y
o
E E E
x y
x
y
y
o o
o
o
c

= =
11/4/2009
5
Dilatacija u pravcu osa Ox i Oy
E E E
x y
x
y
y
o o
o
o
c

= =
E E E
y x y
x
x
o o o
o
c

= =
Komponentni naponi u kosom preseku
zatezanje u dva pravca
Ako iz tanke ploe,
debljine o, napregnute
silama jednako
podeljenim po
povrinama osnova u
pravcu osa Ox i Oy,
izdvojimo prizmu male
debljine o i ispitamo
ravnoteu
11/4/2009
6
Ax=c o cos
Ay=c o sin
0 sin cos cos = =
o t o o o c cb c X
n x i
0 cos sin sin = + =
o t o o o c cb c Y
n y i
11/4/2009
7
o t o cos sin cos
x n
= +
o t o sin cos sin
y n
=
0 sin cos cos = =
o t o o o c cb c X
n x i
0 cos sin sin = + =
o t o o o c cb c Y
n y i
o t o cos cos sin cos = +
x n
o t o sin sin cos sin =
y n
Saberemo jednaine i dobijamo normalni
napon
1 cos sin
2 2
= +
o o o
2 2
sin cos
y x n
+ =
11/4/2009
8
o t o sin cos sin cos = +
x n
o t o cos sin cos sin =
y n
Oduzmemo drugu jednainu od prve i dobijamo
tangencijalni napon
2 sin
2
1
cos sin =
( ) o o t 2 sin
2
1
y x n
=
o o o
2 2
sin cos
y x n
+ =
( ) o o t 2 sin
2
1
y x n
=
11/4/2009
9
zatezanje u dva pravca - Morov krug
( ) o o t 2 sin
2
1
y x n
=
( ) o o o o o o o
2 2 2
sin cos cos cos
y x y x y y n
BD + = + = + =
povrinama osnova u
pravcu:
Ox ose
Oy ose
11/4/2009
10
kod pritiska u dva pravca
dobija se:
Negativna dilatacija u pravcu Ox
Pozitivna poprena dilatacija u
pritiska u pravcu Oy ose
E
y
o
E
x
o
E E E
y x y
x
x
o o o
o
c

= + =
dobija se:
Negativna dilatacija, skraenje, u
pravcu Oy
sabijanja u pravcu Ox ose
E
x
o
E
y
o
E E E
x y
x
y
y
o o
o
o
c

= + =
11/4/2009
11
E E E
x y
x
y
y
o o
o
o
c

= + =
E E E
y x y
x
x
o o o
o
c

= + =
Po apsolutnoj vrednosti ove dilatacije su
jednake zbiru dilatacija kod zatezanja u dva
pravca samo suprotnog znaka
Zatezanje i pritisak
povrinama osnova u
pravcu:
Ox ose
Oy ose
11/4/2009
12
dobija se:
Pozitivna dilatacija u pravcu Ox
pritiska u pravcu Oy ose
E
y
o
E
x
o
E E E
y x y
x
x
o o o
o
c
+
= + =
dobija se:
Negativna dilatacija u pravcu Oy
istezanja u pravcu Ox ose
E
x
o

E
y
o
E E E
x y
x
y
y
o o
o
o
c
+
= =
11/4/2009
13
E E E
x y
x
y
y
o o
o
o
c
+
= =
E E E
y x y
x
x
o o o
o
c
+
= + =
zatezanje i pritisak - Morov krug
( ) o o t 2 sin
2
1
y x n
+ = o o o
2 2
sin cos
y x n
=
11/4/2009
14
Zatezanje i pritisak
Vaan sluaj je kada su
pritisni i zateui napon
jednaki po apsolutnoj
vrednosti
o o o = =
y x
kada su pritisni i zateui naponi jednaki
( )
E
x
o
c
+
=
1
Po apsolutnoj vrednosti jednake su i dilatacije,
samo suprotnog znaka kod po apsolutnoj
vrednosti jednakih zateuih i pritisnih napona
( )
E
y
o
c
+
=
1
o o o = =
y x
11/4/2009
15
Komponentni naponi u kosom preseku jednakih
napona na zatezanje i pritisak - Morov krug
( ) o o o t 2 sin 2 sin
2
1
= + =
n
o o o o 2 cos sin cos
2 2
= =
n
Jednaki naponi na zatezanje i pritisak
za sluaj =45
o
o t =
n
0 =
n
o
0 90 cos 1 90 sin = =
o o
o t 2 sin =
n
o o 2 cos =
n
isto smicanje
11/9/2011
1
primer I zadatka za grafiki
Momenti inercije sloene ravne povri
Sloena povr iji moment inercije se trai
11/9/2011
2
Podeliti na poznate povri
Odrediti teite sloene povri
A
S
dA
xdA
x
y
A
A
C
= =
}
}
A
S
dA
ydA
y
x
A
A
C
= =
}
}
11/9/2011
3
Iz tablica oitati vrednosti momenata za teine
ose svake povri

Moment inercije za vanteine paralelne ose jednak je
zbiru sopstvenih momenata inercije (teinih) i
poloajnih momenata inercije
A y x I I
A x I I
A y I I
C C xy
C y
C x
+ =
+ =
+ =
q
q
2
2
11/9/2011
4
Za teine ose odrediti momente inercije No1


11/9/2011
5

Za teine ose odrediti momente inercije

11/9/2011
6
Glavni momenti
Kako se drugi izraz za moment moe dobiti iz prvog zamenom sa
+90
o
analiziraju se drugi i trei izraz
Navedeni izrazi su neprekidne funkcije ugla pa se mogu odrediti
ekstremne vrednosti:
( ) ( ) 2 sin 2 cos
2
1
2
1
xy y x y x u
I I I I I I + + =
( ) 2 cos 2 sin
2
1
xy y x uv
I I I I + + =
( ) 0 2 cos 2 2 sin = + + =
xy y x
u
I I I
d
dI
argument koji zadovoljava ovu jednainu obeleimo sa o
( ) o o o 2 cos : 0 2 cos 2 2 sin = + +
xy y x
I I I
y x
xy
I I
I
tg
=
2
2o
Glavne centralne ose inercije
y x
xy
I I
I
tg
=
2
2o
U primeru tg2o<0
11/9/2011
7
Poluprenici inercije

Elipsa inercije
11/9/2011
8
Elipsa inercije za dati primer
Smicanje
Unutranje sile i naponi,
deformacije, modul klizanja,
dimenzionisanje
11/9/2011
9
Osnovne vrste naprezanja:
Smicanje
Uvijanje
Savijanje
Izvijanje
Smicanje
- F
+ F
Ako deluju samo
transverzalne
(poprene) sile,
naprezanje je isto
smicanje
11/9/2011
12
Analiza naprezanja u dva pravca,
ravansko naprezanje
Zatezanje i pritisak - odakle se dobija
odnos modula elastinosti i modula
klizanja
Smicanje
Za razliku od dilatacija kod zatezanja, kod
istog smicanja nema promene zapremine
ve se deformacija ogleda u promeni oblika
Deformacija se naziva klizanje i registruje
kroz ugao klizanja ili krae klizanje
Klizanje se moe dovesti u vezu sa
tangencijalnim naponom
Klizanje je vrlo mali ugao
11/9/2011
13
Modul klizanja
Klizanje je srazmerno
tangencijalnom naponu
Kao i kod aksijalnog
naprezanja vai Hukov
zakon
Koeficijent srazmere
naziva se modul
klizanja G
t = G
Veza modula
elastinosti i modula klizanja
G modul klizanja MPa
E modul elastinosti MPa

- Poasonov koeficijent

( ) 2 1 2 +
=
E
G
MPa
11/9/2011
14
0,3
0,34
0,33
0,37
0,25
1/6
[-]
2.1
.
10
5
0.7
.
10
5
1.1
.
10
5
1.0
.
10
5
1.0
.
10
5
0.3
.
10
5
E [ MPa ]
elik
Materijal
Aluminijum
Bakar
Mesing
Sivi liv
Beton
Moduli klizanja i elastinosti za elik
G=8 10
4
MPa modul klizanja MPa
E=2,1 10
5
MPa - modul elastinosti

=0,3 Poasonov koeficijent

( )
Pa
m
N E E
G = = =
+
=
2
8
10 4
6 , 2 2 1 2
u starim jedinicama E=2,1 10
6
kp/cm
2
G=8 10
5
kp/cm
2
11/9/2011
15
Zatezna vrstoa i smicajna vrstoa
Kao i kod zatezanja mogu se snimiti
dijagrami zavisnosti tangencijalnog napona
i klizanja pri istom smicanju
Granica razvlaenja je mnogo nia, oko
80% od granice teenja kod zatezanja
Poto se u tablicama ee nalaze vrednosti
zatezne vrstoe za odreeni materijal od
vrednosti smicajne vrstoe koristi se njihov
odnos
Dozvoljeni napon kod zatezanja
kidanje, zatezne vrstoe materijala, od
kog je proraunavani deo i stepena
sigurnosti
v
o
o o
M
d doz
= =
11/9/2011
16
Dozvoljeni napon kod uvijanja (torzije)
torziju, smicajne torzione vrstoe
materijala, od kog je proraunavani
deo i stepena sigurnosti
v
t
t t
M
d doz
= =
Dozvoljeni smiui napon
Najee se koristi vrednost dozvoljenog
napona na zatezanje umanjena na 80%
( )
de ds
o t 80 , 0 75 , 0 =
11/9/2011
17
Smiui napon
Napon dela izloenog smicanju mora biti manji
ili jednak dozvoljenom naponu
Tangencijalni napon smicanja predstavlja
kolinik smiue sile i povrine poprenog
preseka
doz
A
F
t t s =
MPa
Primeri isto smiueg napona
Zakivci i zakovane
konstrukcije
Izrada rezervoara
Izrada ramnih i noseih
konstrukcija zakivanjem
(sada sve ee
ustupaju mesto varenim
konstrukcijama)
doz
nA
F
t t s =
1
Zakivak
lim
lim
A =
d
4
1
2
t
d
F
F
F
F
11/9/2011
18
Proraun takasto
zavarenog spoja
(jezgro zavarenog
spoja ini soivo
stopljenog
materijala izloeno
istom smicanju)
lim
lim
lim
lim
z ivo avareno so
z ivo avareno so
d
F
F
F
F
A =
d
4
1
2
t
doz
nA
F
t t s =
1
Primena zavrtnjeva za
osiguranje od preoptereenja
neke konstrukcije
Za prekid pri montai da bi
se spreila demontaa
(montaa brave pod
volanom)
M
A
F
t t = =
11/9/2011
19
Kod smiueg naprezanja
1. Poznato je optereenje i popreni presek
smiue povrine i treba odrediti veliinu
napona
2. Poznato je optereenje, oblik poprenog
preseka i materijal, a potrebno je odrediti
dimenzije tog preseka (broj elemenata)
3. Poznati su popreni presek i dozvoljeni napon,
a potrebno je odrediti vrednost maksimalne
sile smicanja
Definisanje veliine napona
dela izloenog istom smicanju
Odrediti vrednosti optereenja odnosno
smiuu silu koja deluje na deo
Izraunati povrinu poprenog preseka dela
Sraunati napon koji nastaje delovanjem
poprene sile
Uporediti vrednost sa odreenim dozvoljenim
naponom
doz
A
F
t t s =
MPa
11/9/2011
20
Dimenzionisanje
dela napregnutog na smicanje
Odrediti vrednost poprene - smiue sile koja
deluje na deo
Odrediti dozvoljeni napon za odabrani
materijal
Sraunati potrebnu povrinu preseka
doz
F
A
t
= m
2
Odrediti smiuu silu koju moe da
prenese deo
Odrediti povrinu preseka
Odrediti dozvoljeni napon za poznati materijal
i definisani stepen sigurnosti
Sraunati maksimalnu smiuu (poprenu) silu
A F
doz
=t
N

11/9/2011
21
Preporuke pri dimenzionisanju
1. Veliina smiueg optereenja - statika
2. Povrina poprenog preseka
3. Tangencijalni napon za popreni presek
4. Stepen sigurnosti v
5. Za odabrani materijal dozvoljeni tangencijalni napon
6. Veliina poprenog preseka
7. Veliina optereenja za poznatu povrinu i materijal

Rezime
Spoljanjoj smiuoj sili suprostavlja se unutranja
sila - proizvod napona i povrine
Smiui napon t
max
ravnomerno je rasporeen po
povrini
G modul klizanja
Hukov zakon: Napon je proporcionalan proizvodu
modula klizanja i ugla klizanja
Maksimalni smiui napon je kolinik sile smicanja F i
povrine poprenog preseka
11/22/2009
1
Uvijanje - torzija
Obrtni moment i moment uvijanja
Uvijanje grede krunog poprenog
preseka
Odnos modula elastinosti i modula
klizanja
Dimenzionisanje delova izloenih
istom uvijanju
Uvijanje - torzija
Ako u preseku
deluje samo moment
torzije naprezanje je
isto uvijanje -
torzija
- F
+ F
m
t
m
A
A
B
11/22/2009
2
Definicija uvijanja
Uvijanje je naprezanje pri kome se u
svakom poprenom preseku tapa
javlja samo moment koji obre oko
ose tapa moment uvijanja ili
moment torzije M
t
Kod tapa koji je izloen uvijanju ili
torziji deluje samo moment uvijanja
dok ostale unutranje sile - aksijalna
sila, transverzalna i moment savijanja
ne postoje.
Uzronici naprezanja su spoljanji
obrtni momenti koji deluju na tap u
ravnima upravnim na njegovu osu
11/22/2009
3
tap izloen dejstvu dva
sprega
Da bi tap bio u ravnotei
momenti ovih spregova
treba da budu
meusobno jednaki po
intenzitetu, a suprotnih
smerova
F
1
F
1
F
2
F
2
d
1
d
2
F d = F d =
1 1 2 2
M
Da bi se odredio
unutranji moment
uvijanja iskoriena je
metoda preseka
tap se preseca
zamiljenom ravni R
R
M
M
z
11/22/2009
4
Svaki od delova treba da
bude u ravnotei
To je mogue ako je
unutranji moment u
uoenom preseku jednak
obrtnom momentu suprotnog
smera
Momenti se razlikuju samo po
smeru saglasno zakonu akcije
i reakcije
M
M
M
t
M
t
M
t
M
t
= M
= M
Moment uvijanja M
t
,
unutranji moment,
smatra se pozitivnim ako
obre u smeru kazaljke
na asovniku posmatran
iz vrha normale na ravan
momenta
Dijagram momenta
uvijanja analiziranog
tapa
M
M
M
M
M
t
+
z
11/22/2009
5
Primer transmisije gde se
pogoni vratilo sa 5 kNm, a
na dva izlaza prosleuje 3
odnosno 2 kNm
Raspodela torzionog
momenta merodavna za
odreivanje dimenzija
vratila i napona u
presecima ima izgled kao
na slici
A B
izlaz izlaz ulaz
M =2kNm 2 M =5kNm 1 M =3kNm 3
3 kNm
3 kNm
-2kNm -2kNm
+
M
t
M
tI
M
tII
M 2 M 1
M 3
polje I polje II
Uvijanje grede krunog poprenog preseka
Moment uvijanja M
t
=M
A
deluje u ravni B
Nastaje deformacija pa
vlakno se ab na
spoljanjem omotau
UVIJA na ab, a vlakno
cd na cd za ugao
Istovremeno se u ravni B
zakrene Cd na Cb za
ugao u
a
b'
d'
c
b
d
C
1
u
F
-F
Mt
M A
l
A
B
11/22/2009
6
a
b'
d'
c
b
d
C
1
u
F
-F
Mt
M A
l
A
B
Iz trouglova Aabb i
ACbb jednaki
lukovi bb
L1=Ru odnosno na
nekom preniku
L=ru
Ugao naginjanja
srazmeran je
udaljenju od ose
0 0
1
= = = r za
R
r
R
r
= =
1
t
t
Tangencijalni, smicajni napon
po poprenom preseku se
menja po zakonu prave linije
Za vlakno koje se poklapa sa
geometrijskom osom
tangencijalni napon je jednak
nuli
Najvei je za r=R, t
max
=t
1
C
t t =
1
r
R
t
1
t
1
11/22/2009
7
( ) +
=
1 2
E
G
Izmeu tangencijalnog
napona i deformacije
klizanja postoji odnos
t=G Hukov zakon
Klizanje je srazmerno
tangencijalnom naponu
G - modul klizanja
E modul elastinosti
Hukov zakon o=Ec
Modul klizanja
b'
d'
b
d
C
u
R
r
bb' = R = l u
1
dd' = r = l u
=
1
r
R
o
A A
t
I
R
dA r
R
rdA M
1 2 1
t t
t = = =
} }
Tangencijalni napon t
deluje na dA, elementarnu
povrinu na nekom
preniku r
Ovo se svodi na
elementarnu silu tdA
Zbir momenata
elementarnih sila za taku
O daje moment torzije Mt
Io polarni moment inercije
C
t t =
1
r
R
t
1
t
1
r
dA
11/22/2009
8
Najvei tangencijalni smicajni napon
t
1
= t
max
maksimalni tangencijalni
napon, MPa
I
0
polarni moment inercije, m
4
W
0
polarni otporni moment
0 0
1 max
W
M
I
R M
t t
= = =t t
R
I
W
0
0
=
MPa
m
3
Ugao uvijanja u rad
t
1
= t
max
maksimalni tangencijalni napon,
MPa
I
0
4
G modul klizanja, MPa
L - duina, m
G R
l
GI
l M
t max
0
t
u = =
rad
11/22/2009
9
Ugao uvijanja u stepenima
t
1
= t
max
maksimalni tangencijalni napon,
MPa
I
0
4
L - duina, m
G R
l
GI
l M
t max
0
180 180 t
t t
u = =
o
c uzduna dilatacija
c
P
poprena dilatacija
koeficijent zavisnosti poprene dilatacije od
uzdune
l
l1
b
h
c
p
b
c
p
h
c c =
p
11/22/2009
10
0,3
0,34
0,33
0,37
0,25
1/6
[-]
2.1
.
10
5
0.7
.
10
5
1.1
.
10
5
1.0
.
10
5
1.0
.
10
5
0.3
.
10
5
E [ MPa ]
elik
Materijal
Aluminijum
Bakar
Mesing
Sivi liv
Beton
Veza modula elastinosti i modula klizanja
E modul elastinosti, MPa
- Poasonov koeficijent
( ) 2 1 2 +
=
E
G MPa
11/22/2009
11
Moduli klizanja i elastinosti za elik
G=8 10
4
MPa modul klizanja
E=2,1 10
5
MPa - modul elastinosti
=0,3 Poasonov koeficijent
( )
Pa
m
N E E
G = = =
+
=
2
8
10 4
6 , 2 2 1 2
u starim jedinicama E=2,1 10
6
kp/cm
2
G=8 10
5
kp/cm
2
Zatezna vrstoa i uvojna (torziona) vrstoa
Poto se u tablicama ee nalaze
vrednosti zatezne vrstoe za odreeni
materijal od vrednosti uvojne vrstoe
koristi se njihov odnos
( )
M M
o t 6 , 0 5 , 0 =
11/22/2009
12
Dozvoljeni napon kod zatezanja
kidanje, zatezne vrstoe, od kog je
proraunavani deo i stepena
sigurnosti
v
o
o o
M
d doz
= =
Dozvoljeni napon kod uvijanja (torzije)
torziju, smicajne (torzione) vrstoe, od
kog je proraunavani deo i stepena
sigurnosti
v
t
t t
M
d doz
= =
11/22/2009
13
Dozvoljeni torzioni (smicajni) napon
Poto se u tablicama ee nalaze
vrednosti dozvoljenog napona na
zatezanje koristi se odnos
( )
d d
o t 6 , 0 5 , 0 =
Dimenzionisanje vratila i tapova pri uvijanju
Dimenzionisanje dela prema
maksimalnom torzionom naponu - uslov
vrstoe
Dimenzionisanje prema dozvoljenom uglu
uvijanja po jedinici duine - uslov
deformabilnosti
ODABRATI NEPOVOLJNIJI KRITERIJUM
ODNOSNO VEE DIMENZIJE
11/22/2009
14
Dimenzionisanje prema najveem torzionom
naponu
Najvei napon pri uvijanju
Dobija se popreni presek
Za kruni popreni presek
doz
t
W
M
t t t s = =
0
1 max
doz
t
O
M
W
t
>
3
16
doz
t
M
D
t
>
Dimenzionisanje prema dozvoljenoj
deformabilnosti dozvoljeni ugao uvijanja
Najvei ugao pri
uvijanju
Dobija se popreni
presek
Za kruni popreni
presek
doz
t
GI
M
u u
'
s =
'
0
'
doz
t
O
G
M
I
u
>
3
32
doz
t
G
M
D
u t
'
>
(
'
m
rad
doz
u
11/22/2009
15
Dimenzionisanje
Nakon odreivanja prethodne dve
vrednosti dimenzija poprenog
preseka iz:
Uslova vrstoe
Uslova deformabilnosti
bira se raunom dobijena vea vrednost
Kod torzionog naprezanja
1. Poznato je optereenje i popreni presek
tapa i treba odrediti veliinu napona i
ugla deformacije
2. Poznato je optereenje, oblik poprenog
preseka i materijal, a potrebno je odrediti
dimenzije tog preseka
3. Poznat je popreni presek i dozvoljeni
napon, a potrebno je odrediti vrednost
maksimalnog torzionog momenta
11/22/2009
16
1. Odreivanje veliine napona i ugla
deformacije
MPa
W
M
t
0
= t
Poznato je optereenje i popreni presek tapa i
treba odrediti veliinu napona i ugla
deformacije
rad
GI
M
t
0
=
'
u
2. Odreivanje veliine poprenog
preseka
4
'
m
G
M
I
doz
t
O
u
>
(
'
m
rad
doz
u
Poznato je optereenje, oblik poprenog preseka
i materijal, a potrebno je odrediti dimenzije tog
preseka
3
m
M
W
doz
t
O
t
>
11/22/2009
17
3. Odreivanje veliine torzionog
momenta koji deo sme da prenese
'
'
doz
t
doz O t
G
M
G I M
u
u s
(
'
m
rad
doz
u
Poznat je popreni presek i dozvoljeni napon, a
potrebno je odrediti vrednost maksimalnog
torzionog momenta
Nm W M
doz t
t s
0
Kao merodavna uzima se manja vrednost
Veza izmeu obrtnog momenta i snage
Kada je poznata snaga koju prenosi analizirani
deo (vratilo, tap) poznat je i obrtni moment
W M P e =
(
s
1
e
J odnosno Nm
P
M
e
=
11/22/2009
18
Veza izmeu obrtnog momenta i snage
Kada je poznata snaga koju prenosi analizirani
deo (vratilo, tap) poznat je i obrtni moment
W
n
M P
30
=
t
(
min
o
n
Nm
n
P
M
=
t
30
| |
1
min
n
Rezime
Moment uvijanja jednak je spoljanjem obrtnom momentu
suprotnog smera M
t
=M
Kod uvijanja najvie se deformiu (uvijaju) spoljanja
vlakna, vlakna u osi se ne deformiu
Smicajni napon t
max
najvei je na spoljanjim vlaknima
G modul klizanja
Hukov zakon: napon je proporcionalan proizvodu modula
klizanja i ugla uvijanja
Maksimalni smiui napon je kolinik momenta M
t
torzije i
W
0
polarnog otpornog momenta
Maksimalni ugao uvijanja je kolinik momenta torzije M
t
i
proizvoda modula klizanja i polarnog momenta inercije GI
0
11/29/2009
1
Ravni nosai
Klasifikacija nosaa
Klasifikacija optereenja
Sile i momenti u poprenom preseku
Pojam statikog nosaa
Nosai su tela, u okviru konstrukcije ili
maine koja primaju optereenja i prenose ih
na oslonce
Svako kruto telo vezano za nepokretnu ravan
i optereeno silama, zove se nosa
11/29/2009
2
Nosee konstrukcije
Kuita maina
Karoserije automobila
Nosee konstrukcije
graevinskih maina
Vagoni i cisterne
Dizalina postrojenja
Pretovarni mostovi
Mostovi
Nadvonjaci i
podvonjaci
Krovne konstrukcije
Dalekovodi
Nosai nadzemnih
toplovoda
Karoserija automobila - nosai sloenog
oblika kod automobia
11/29/2009
3
Sistem zadnjeg oslanjanja - nosai
sloenog oblika kod automobila
11/29/2009
4
Podela nosaa
Prema poloaju optereenja
Prema obliku
Prema obliku poprenog preseka
11/29/2009
5
Podela nosaa prema poloaju
optereenja
Ravanske - imaju ravan simetrije i napadne
linije svih sila nalaze se u toj ravni
Prostorne napadne linije sila koje deluju na
nosa ne nalaze se u istoj ravni
Podela nosaa prema obliku
Pune imaju pun popreni presek. Puni
nosai su najee prizmatinog ili
cilindrinog oblika
Reetkaste sastavljene od lakih nosaa
tapova meusobno zglobno povezanih tako
da ine jednu krutu konstrukciju
11/29/2009
6
Podela nosaa prema obliku nosaa
Prosti
Sloeni
Pojam linijskog nosaa
Ukoliko je dimenzija poprenog preseka nosaa daleko
manja od njegove tree dimenzije, onda je takav nosa
linijski nosa. Najei primeri u mainstvu su vratila,
poluge, osovine
Prosti nosai
Prosta greda
Greda sa prepustima
Konzola
Okvirni nosa ram
Reetkasti nosa
11/29/2009
7
Primer okvirnog nosaa - rama
Primer reetkastog nosaa
11/29/2009
8
Prosta greda
To je nosa koji je na svojim krajevima vezan
nepokretnim i pokretnim osloncem
Rastojanje izmeu oslonaca zove se raspon grede
B
y
A
z
F
a
L
o
Prosta greda sa prepustima
To je nosa koji je na svojim krajevima vezan
nepokretnim i pokretnim osloncem
Rastojanje izmeu oslonaca zove se raspon grede,
a van oslonca prepust, sa jedne ili sa dve strane
B
y
A
z
F2 F1
a e1 e2
L
o
M
11/29/2009
9
Konzola
To je nosa koji je na svom kraju ukljeten
y
A
z
F1
a
L
o
M
Sloeni nosai dva ili vie prostih
nosaa povezanih zglobovima
Gerberova greda
Gerberova greda sa
prepustima
Konzola sa Gerberovim
zglobom
Okvirni nosa sa
Gerberovim zglobovima
ram sa Gerberovim
zglobovima
B
B
B
B
A
A
F2
F2
F3
F3
F1
F1
o
o
M
M
G
G
B
F2
F3 F1 o
M
G A
z
11/29/2009
10
Vrste optereenja
Koncentrisano optereenje dejstvo sile se
prenosi na veoma mali deo duine nosaa,
kae se da optereenje deluje u jednoj taki
Kontinualno - teret je rasporeen po izvesnoj
duini nosaa
Koncentrisano optereenje
Koncentrisana sila
Moment
Spreg sila
B
y
A
x
F
F
-F1
L
o
M
1
11/29/2009
11
Kontinualno optereenje
Ravnomerno rasporeeno na odreenoj duini
Promenljivo optereenje na odreenoj duini
B
B
y
y
A
A
z
z
Kontinualno optereenje
Specifino optereenje
q kN/m
Ravnomerno rasporeeno na
odreenoj duini q=const.
Promenljivo optereenje na
odreenoj duini q=q(z)
B
B
B
y
y
y
A
A
A
z
z
x
z
z
z
q
q=q(z)
q=q(z)
11/29/2009
12
Vrste delovanja optereenja
Direktno neposredno
Indirektno - posredno
B
B
A
A
F2
F2
F3
F3
F1
F1
Jednaine ravnotee za proste
nosae
B
B
A
A
-F1
L
L
y
y
z
z
F
F
F
o
o
M
M
1
A
x
a
L
F
M
o
=
=
=
0
0
0
i
i
i
M
Y
Z
11/29/2009
13
Veze i reakcije veza
Cilindrini zglob u ravni
Cilindrini zglob je veza dva tela sa
osovinom u ravni
Reakcija veze je ravanska sila
k F j F F
z y

+ =

Pokretni cilindrini zglob u ravni
Pokretni cilindrini zglob je veza dva tela sa
osovinom u ravni i mogunou kretanja po
leitu
Reakcija veze je normalna sila
k F F
z

=
11/29/2009
14
Ukljetenje u ravni
Veza ukljetenja je kada
se zavari profil za
noseu konstrukciju ili
uzida greda u zid
Reakcije veze su
1. Sila u ravni
2. Moment u ravni
k F j F i F
z y

+ + = 0
i M M
x

=
Osnovne statike veliine u
poprenom preseku
Transverzalna (poprena) sila
Aksijalna (uzduna) sila
Napadni moment
Promene osnovnih statikih veliina du nosaa prikazuju se
odgovarajuim dijagramima
11/29/2009
15
Konvencija o znacima za optereenja grede
Levo od preseka Desno od preseka
Konvencija o znacima optereenja grede
Transverzalna sila se
definie kao algebarski
zbir svih spoljanjih sila
upravnih na osu grede
koje deluju sa leve
strane od preseka p-p
F
A
F
B
F
1
F
2
F
4
F
3
F
AK
F
T
Mf
+
F
AK
F
T
Mf
+
p
p
| + = | +
L
i
L
T
Y F
Transverzalna sila se
upravnih na osu grede
koje deluju sa desne
+ + = + +
D
i
D
T
Y F
11/29/2009
16
Aksijalna sila se
koje deluju u pravcu
ose grede sa leve
F
A
F
B
F
1
F
2
F
4
F
3
F
AK
F
T
Mf
+
F
AK
F
T
Mf
+
p
p
+ = +
L
i
L
AK
Z F
Aksijalna sila se
koje deluju u pravcu
ose grede sa desne
+ = +
D
i
D
AK
Z F

Moment savijanja sa
leve strane se definie
kao algebarski zbir svih
momenata spoljanjih sila
i momenata koji deluju na
gredu sa leve strane od
preseka p-p
F
A
F
B
F
1
F
2
F
4
F
3
F
AK
F
T
Mf
+
F
AK
F
T
Mf
+
p
p
+ = +
L
i
L
f
M M
+ = +
D
i
D
f
M M
Moment savijanja sa
desne strane se definie
kao algebarski zbir svih
momenata spoljanjih sila
i momenata koji deluju na
gredu sa desne strane od
preseka p-p
11/29/2009
17
Savijanje
isto savijanje (spregovima)
Osnovne jednaine savijanja
Savijanje silama
Dimenzionisanje nosaa izloenih savijanju
Savijanje
Savijanje se najee analizira kod nosaa
ve izuavanih u okviru mehanike I ili statike
Nosee konstrukcije maina i postrojenja se
se po principima statike prevode u prostorne i
ravanske proste nosae
Optereenja se prevode u odgovarajue:
koncentrisane sile, kontinualna optereenja,
momente i spregove
11/29/2009
18
isto savijanje
Ravan savijanja
Neutralna ravan
Neutralna osa
Neutralna (elastina) linija
isto savijanje
m
B
A
B
m
A
z
Ako deluje samo moment savijanja, naprezanje je
isto savijanje
Na gredu deluju dva sprega jednakih intenziteta a
suprotnih smerova u vertikalnoj ravni
11/29/2009
19
isto savijanje proste grede spregovima
Spregovi istog intenziteta, a suprotnih
smerova deluju u vertikalnoj ravni koja prolazi
kroz uzdunu osu nosaa Az
Ova vertikalna ravan je RAVAN SAVIJ ANJ A
Horizontalna osa u ravni koja sadri uzdunu
osu, a upravna je na nju (obeleena sa x)
naziva se NEUTRALNA OSA
11/29/2009
20
l
A
B
- M + M
z
z
-M
-M
-M
FTR
B A B A i
F Y F Y Y = = + =
0
0 0 = = =
A A i
Z Z Z
0 = + =
B A
F l M M M
0 0 = =
A B
Y F
M M
f
=
0 =
TR
F
isto savijanje
Ovakvo optereenje grede mogue je ostvariti
kod grede sa dva jednaka prepusta na ijim
krajevima deluju jednake sile F
l c c
A
B
F
F
11/29/2009
21
isto savijanje grede
B A B A i
F Y F F Y F Y = = + + =
0
0 0 = = =
A A i
Z Z Z
( ) 0 = + + =
B A
F l l c F c F M
F Y F F
A B
= =
l c c
A
B
F
F
YA
FB
isto savijanje
Statiki dijagrami za ovu gredu sa prepustima
l c c
A
B
F
F
z
z
-M
-M
-M
FTR
YA
FB
-F
-F
( ) c F z F z c F M
f
= + + =
0 = + = F F F
TR
I polje II polje
III polje
Za II polje
11/29/2009
22
isto savijanje
Deformacija usled savijanja momentima
Pod dejstvom prikazanih spregova greda se
deformie tako to vlakna menjaju svoju duinu
Duina jednih vlakana se poveava, a duina
drugih se smanjuje
Vlakna koja se niti izduuju niti skrauju zovu se
neutralna vlakna
11/29/2009
23
Deformacija usled savijanja momentima u ravni
savijanja
Uoava se i utoliko vee izduenje vlakana ukoliko
je vlakno udaljenije od neutralne ose sa spoljanje
strane (a-a vee od b-b)
Sa druge strane, sa unutranje strane skraenje
vlakana je vee to su vlakna udaljenija od
neutralne linije (c-c vee od d-d)
Najvie se izduuju spoljanja vlakna
Uoena vlakna ija je dilatacija jednaka nuli (niti se
izduuju niti skrauju)
Neutralna vlakna se pojavljuju po itavom
poprenom preseku
Obrazuju neutralnu povrinu
Presena linija ravni savijanja i neutralnih linija
savijanja naziva se neutralnom linijom ili
ELASTINOM LINIJOM
11/29/2009
24
isto savijanje nastaje
Kada je ravan dejstva spregova (ravan savijanja)
istovremeno i ravan simetrije grede
Kada ravan savijanja prolazi kroz geometrijsku osu
Az grede
Veza izmeu aksijalne deformacije i napona
I jednaina savijanja - promena normalnog
napona
II jednaina savijanja krivina elastine
linije
11/29/2009
25
Prizmatina greda optereena na isto
savijanje
Nastaju deformacije izduenja ili skraenja
vlakana
Popreni preseci unutar grede su zaokrenuti
jedan u odnosu na drugi
Dilatacija posmatranih vlakna na nekom
udaljenju y od neutralne linije moe se
dovesti u vezu sa modulom elastinosti
(Hukov zakon) i poluprenikom krivine
elastine linije
Prva jednaina savijanja
Normalni napon u nekoj taki poprenog
preseka o
M moment sprega
I
x
aksijalni moment inercije povrine za tu
osu
y udaljenost posmatranog vlakna od ose
y
I
M
x
= o
11/29/2009
26
Druga jednaina savijanja
K- krivina elastine linije
M moment sprega
I
x
osu
E modul elastinosti
B=E
.
Ix krutost savijanja grede
R
k
poluprenik krivine
B
I E
R
K
x k
=
= =
1
12/6/2009
1
Konvencija o znacima za optereenja grede
Levo od preseka Desno od preseka
Savijanje
isto savijanje (spregovima)
Savijanje silama
Dimenzionisanje nosaa izloenih savijanju
12/6/2009
2
Savijanje
Savijanje se najee analizira kod nosaa
ve izuavanih u okviru mehanike I ili statike
Nosee konstrukcije maina i postrojenja se
se po principima statike prevode u prostorne i
ravanske proste nosae
Optereenja se prevode u odgovarajue:
koncentrisane sile, kontinualna optereenja,
momente i spregove
isto savijanje
Ravan savijanja
Neutralna ravan
Neutralna osa
Neutralna (elastina) linija
12/6/2009
3
isto savijanje
m
B
A
B
m
A
z
Ako deluje samo moment savijanja, naprezanje je
isto savijanje
Na gredu deluju dva sprega jednakih intenziteta, a
suprotnih smerova u vertikalnoj ravni
Spregovi istog intenziteta, a suprotnih
smerova deluju u vertikalnoj ravni koja prolazi
kroz uzdunu osu nosaa Az
Ova vertikalna ravan je RAVAN SAVIJ ANJ A
Horizontalna osa u ravni koja sadri uzdunu
osu, a upravna je na nju (obeleena sa x)
naziva se NEUTRALNA OSA
12/6/2009
4
l
A
B
- M + M
z
z
-M
-M
-M
FTR
B A B A i
F Y F Y Y = = + =
0
0 0 = = =
A A i
Z Z Z
0 = + =
B A
F l M M M
0 0 = =
A B
Y F
M M
f
=
0 =
TR
F
12/6/2009
5
isto savijanje
Ovakvo optereenje grede mogue je ostvariti
kod grede sa dva jednaka prepusta na ijim
krajevima deluju jednake sile F
l c c
A
B
F
F
isto savijanje grede
B A B A i
F Y F F Y F Y = = + + =
0
0 0 = = =
A A i
Z Z Z
( ) 0 = + + =
B A
F l l c F c F M
F Y F F
A B
= =
l c c
A
B
F
F
YA
FB
12/6/2009
6
isto savijanje
Statiki dijagrami za ovu gredu sa prepustima
l c c
A
B
F
F
z
z
-M
-M
-M
FTR
YA
FB
-F
-F
( ) c F z F z c F M
f
= + + =
0 = + = F F F
TR
I polje II polje
III polje
Za II polje
isto savijanje
12/6/2009
7
Pod dejstvom prikazanih spregova greda se
deformie tako to vlakna menjaju svoju duinu
Duina jednih vlakana se poveava, a duina
drugih se smanjuje
Vlakna koja se niti izduuju niti skrauju zovu se
neutralna vlakna
Deformacija usled savijanja momentima u ravni
savijanja
Uoava se utoliko vee izduenje vlakana ukoliko
je vlakno udaljenije od neutralne ose sa spoljanje
strane (a-a vee od b-b)
Sa druge strane, sa unutranje strane skraenje
vlakana je vee to su vlakna udaljenija od
neutralne linije (c-c vee od d-d)
Najvie se izduuju spoljanja vlakna
12/6/2009
8
Uoena vlakna ija je dilatacija jednaka nuli (niti se
izduuju niti skrauju)
Neutralna vlakna se pojavljuju po itavom
poprenom preseku
Obrazuju neutralnu povrinu
Presena linija ravni savijanja i neutralnih linija
savijanja naziva se neutralnom linijom ili
ELASTINOM LINIJOM
isto savijanje nastaje
Kada je ravan dejstva spregova (ravan savijanja)
istovremeno i ravan simetrije grede
Kada ravan savijanja prolazi kroz geometrijsku osu
Az grede
12/6/2009
9
Veza izmeu aksijalne deformacije i napona
I jednaina savijanja - promena normalnog
napona
II jednaina savijanja krivina elastine
linije
Prizmatina greda optereena na isto
savijanje
Nastaju deformacije - izduenja ili skraenja
vlakana
Popreni preseci unutar grede su zaokrenuti
jedan u odnosu na drugi
Dilatacija posmatranih vlakana na nekom
udaljenju y od neutralne linije moe se
dovesti u vezu sa modulom elastinosti
(Hukov zakon) i poluprenikom krivine
elastine linije
12/6/2009
10
preseka o
M moment sprega
I
x
osu
y
I
M
x
z
= o
M moment sprega
I
x
osu
E modul elastinosti
B=E
.
I
x
krutost savijanja grede
R
k
poluprenik krivine
B
I E
R
K
x k
=
= =
1
12/6/2009
11
pokazuje da:
preseka proporcionalan je napadnom
momentu Msavijanja i udaljenju y od
neutralne ose
Normalni napon je obrnuto proporcionalan
momentu inercije poprenog preseka za
neutralnu osu Ix koja se poklapa sa
teinom osom
y
I
M
x
z
= o
pokazuje da:
Kod istog savijanja napadni moment je u
svakom preseku isti, pa normalan napon ne
zavisi od koordinate z
To znai da ne zavisi i od udaljenosti poprenog
preseka od oslonca
Normalni napon ne zavisi od koordinate x, to
znai da je isti u svim takama ravni paralelnoj
koordinatnoj ravni Axz kroz osu grede Az
y
I
M
x
z
= o
12/6/2009
12
pokazuje da:
Normalni napon zavisi samo od udaljenosti
vlakana od neutralne ose Cx
U takama neutralne ose Cx, on je jednak 0
Zbog toga se ti naponi nazivaju i ivini naponi
y
I
M
x
z
= o
Druga glavna jednaina savijanja pokazuje
da:
Usled savijanja osa Az se krivi i postaje
elastina linija grede
Druga glavna jednaina slui za odreivanje
krivine te elastine linije
Za gredu konstantnog poprenog preseka i
konstantan napadni moment:
K =const.
B
I E
R
K
x k
=
= =
1
12/6/2009
13
Druga glavna jednaina savijanja
pokazuje da:
Krivina elastine linije je konstantna
Ovu osobinu ima samo kruni luk koji prolazi
kroz oslonce A i B.
Kod istog savijanja elastina linija je kruni
luk koji prolazi kroz oslonce A i B.
B
I E
R
K
x k
=
= =
1
Savijanje vertikalnim teretima
koncentrisanim silama;
kontinualnim optereenjima
u vertikalnoj ravni
12/6/2009
14
Primer grede sa dve koncentrisane sile
0
2 1
= + =
F F F F Y
B A i
0 6 4 2
2 1
= + =
B A
F a a F a F M
kN F kN F
B A
40 30 = =
Maksimalni moment
savijanja
Maksimalna
transverzalna sila
M
f
max
= 80 kNm
F
tmax
= 40 kN
12/6/2009
15
Promena transverzalne sile i momenta
savijanja du podune ose nosaa:
U svakom poprenom preseku imamo
odgovarajuu transverzalnu silu
U svakom poprenom preseku imamo
odgovarajui moment savijanja.
Transverzalnasila izaziva smicanje
Moment savijanja izaziva savijanje
nosaa oko poprene teine ose
Jednaine savijanja vae i kod savijanja
silama i moraju biti ispunjeni uslovi:
Da neutralna linija prolazi kroz teite svih
poprenih preseka
Da je neutralna osa teina osa poprenog
preseka
Da je neutralna osa, osa simetrije poprenog
preseka tj. glavna centralna ose inercije
preseka.
12/6/2009
16
Glavne jednaine savijanja
y
I
M
x
z
= o
x
f
k
I E
R
K
= =
1
Trea glavna jednaina
b I
S F
x
x T
'
= t
x
S
' - Moment inercije povrine A za neutralnu osu Cx
t - Tangencijalni napon grede optereene na savijanje
b - irina poprenog preseka za neutralnu osu
12/6/2009
17
Raspored normalnog napona po
poprenom preseku
y
I
M
x
z
= o
Raspored normalnog napona po
poprenom preseku
Odnos I
x
/y
max
zavisi od oblika poprenog preseka
i naziva se
OTPORNI MOMENT POPRENOG PRESEKA
max
y
I
W
x
x
=
L
3
12/6/2009
18
Otporni moment razliitih ravnih preseka
pravougaonik
kvadrat
12/6/2009
19
Krug i kruni prsten
Raspodela tangencijalnog napona po
poprenom preseku
'
=
x
x T
I
S F
x
S
'
- Moment inercije povrine A za neutralnu osu Cx
t - Tangencijalni napon grede optereene na savijanje
- promenljiva irina poprenog preseka za
neutralnu osu
F
T
Transverzalna sila
12/6/2009
20
Maksimalni normalni napon nosaa
izloenog optereenju na savijanje
Maksimalni normalni napon
Maksimalni moment savijanja
Otporni moment poprenog preseka
x
W
M
max
max
= o
poprenom preseku pravougaonika
A
F
T max
max
3
2
= t
(
(
|
.
|
\
|
=
2
max
4 1
h
y
t t
12/6/2009
21
poprenom preseku kruga
A
F
T max
max
3
4
= t
(
(
|
.
|
\
|
=
2
max
1
R
y
t t
poprenom preseku limenog nosaa
0
max
max
A
F
T
= t
12/6/2009
22
Dimenzionisanje nosaa optereenih
na savijanje
Postoje dva razliita zadatka:
1. Poznato je optereenje koje deluje na
nosa, a treba odrediti vrednosti najveeg
normalnog i tangencijalnog napona koji se
javljaju
2. Poznato je optereenje, raspon, nain
oslanjanja i oblik nosaa koji se mora
upotrebiti, a trae se dimenzije poprenog
preseka
Odreivanje veliina normalnog i
tangencijalnog napona ako je poznato
optereenje
Najvei normalni napon javlja se u opasnom
preseku, u najudaljenijem vlaknu
Najvei tangencijalni napon javlja se u
preseku u kome je najvea tangencijalna sila
Opasni presek najvei moment savijanja i
najvea transverzalna sila definiu se iz
statikih dijagrama nosaa
'
=
x
x T
I
S F
x
W
M
max
max
= o
12/6/2009
23
Odreivanje dimenzija poprenog
preseka nosaa
Prema definisanom optereenju izraunati
otporni moment preseka
Po odreivanju dimenzija proveriti da li je
tangencijalni napon manji od dozvoljenog
fdoz
x
W
M
o o s =
max
max
fdoz
x
M
W
o
max
=
Maksimalni napon manji od dozvoljenog
fdoz
o o s
max
fdoz
t t s
max
Provera tangencijalnih napona
Kod elinih konstrukcija tangencijalni naponi
su vrlo mali pa se ova provera esto i ne vri
Proveru obavezno vriti kod drvenih
konstrukcija
12/6/2009
24
Rezime: Dimenzionisanje nosaa
Odrediti otpore oslonaca
Nacrtati statike dijagrame i iz njih odrediti
najvei napadni moment i najveu
transverzalnu silu
Prema izabranom materijalu definisati
dozvoljene napone na savijanje
Odrediti otporni moment poprenog preseka
Proveriti da li su najvei normalni i
tangencijalni napon manji od dozvoljenih
12/11/2010
1
Savijanje elastine linije
Analitika metoda odreivanja elastine linije
Izraunavanje ugiba i nagiba uz pomo tablica
preseka o
M moment sprega
I
x
osu
y
I
M
x
z
= o
12/11/2010
2
M moment sprega
I
x
osu
E modul elastinosti
B=E
.
I
x
krutost savijanja grede
R
k
poluprenik krivine
B
I E
R
K
x k
=
= =
1
Diferencijalna jednaina elastine linije
Pomou druge glavne jednaine definisana je krivina
elastine linije savijenog nosaa
Iz matematike je poznato da se pod krivinom
podrazumeva odnos
Gde je:
R poluprenik krivine
ds elementarni luk
do elementarna promena ugla
B
I E
R d
s d
K
x
=
= = =
1
o
12/11/2010
3
Nagib tangente krive prema Ox osi iz
matematike
Nagib tangente krive f(x) je prvi izvod funkcije koja
predstavlja krivu
Kako je element luka krive
Odatle je krivina
y
dx
d
y tg ' ' = ' =
o
o
o
2
cos
1
,
2 2 2
1 y dx dy dx ds ' + = + =
( )
2
2
1
cos 1
y
y
ds
dx y
ds
d
R
K
'
' '
=
' '
= = =
o o
Usled savijanja teite nekog preseka se sputa (u
peavcu y ose) za duinu koju nazivamo
ugib elastine linije (strela)
tangenta sa osom Az gradi ugao koji se naziva
nagib grede
12/11/2010
4
proste grede
Gde su:
M
f
moment savijanja u preseku z
B = E
.
I
x
savojna krutost grede
B
M
I E
M
y
L
f
x
L
f
=
= ' '
L
f
M y B = ' '
Analitiko odreivanje elastine linije
Odrediti otpore oslonaca za reavani nosa
Napisati izraze za promenu momenta
savijanja u funkciji od podune koordinate z
Proizvod savojne krutosti i drugog izvoda
jednak je negativnom momentu savijanja i to
predstavlja diferencijalnu jednainu elastine
linije
L
f
M y B = ' '
12/11/2010
5
Analitiko odreivanje elastine linije
Integraljenjem dobija se jednaina promene
nagiba u zavisnosti od koordinate z
Ponovnim integraljenjem dobija se jednaina
promene ugiba u zavisnosti od koordinate z
Integracione konstante odreuju se iz uslova
da su ugibi oslonaca jednaki nuli i kod
nosaa u nekom preseku na kraju polja
promene optereenja oba kraja moraju imati
isti ugib i nagib
Primer jednaine elastine linije proste
grede
L
b
F F
A
=
Otpori oslonaca
L
a
F F
B
=
z
L
b
F z F M
A
= =
1
( ) ( ) a z F z
L
b
F a z F z F M
A
= =
2
a z s s 0
L z a s s
I polje
II polje
12/11/2010
6
grede
Uvedena je Klebova crta ili masna crta
Ona obeleava kraj prvog polja i poetak
drugog polja
( ) ( ) a z F z
L
a
F a z F z F M
A
= =
Oba izraza za moment mogu se objediniti
grede:
Izvriti integraciju
u I polju pre crte po z
u II polju posle crte po (z-a)
( ) ( ) a z F z
L
a
F a z F z F M y B
A
+ = + = =
' '
Diferencijalna jednaina
L
f
M y B =
' '
12/11/2010
7
grede
Integracione konstante se uvek stavljaju
ispred crte
Odreuju se iz graninih uslova
( )
2 2
2
1
2
a z
F C
z
L
a
F y B

+ + =
'
( )
6 6
3
2 1
3
a z
F C z C
z
L
a
F By

+ + + =
0 ,
0 , 0
= =
= =
y L z
y z
grede
( )
0
6
0
6
3
1
3
=
+ + + = =
a z
F L C
L
L
a
F By L y
Uslov za z=0 pripada prvom polju pa se primenjuje na deo
ispred crte
0 0 0
6
0
0
2 2 1
3
= = + + = = C C C
L
a
F By y
Uslov za z=L pripada drugo polju pa se primenjuje ceo
izraz brie se crta
0
6 6
3
1
= =
L
b
F L
b
F C
12/11/2010
8
grede
JEDNAINA NAGIBA
|
.
|
\
|

+
(
(
|
.
|
\
|
|
.
|
\
|
=
'
2 2 2
2
3 3 1
6 L
a z
L
z
L
b
L
b
B
FL
y
grede
Iz jednaine ugiba zamenom z=a dobije se
ugib ispod sile
2 2
3
3
|
.
|
\
|
|
.
|
\
|
=
=
L
b
L
b
B
FL
y
a z
12/11/2010
9
grede
|
.
|
\
|
+
=
'
=
=
L
b
L
b
L
a
B
FL
y
z
1
6
2
0
o
u osloncima zamenom z = 0 dobijamo nagib u
osloncu A
|
.
|
\
|
+
=
'
=
=
L
b
L
b
L
a
B
FL
y
L z
1
6
2
|
u osloncima zamenom z = L dobijamo nagib u
osloncu B
Elastine linije statiki odreenih
nosaa
U tablicama iz Otpornosti materijala postoje
obraeni karakteristini nosai i definisane
jednaine elastine linije, ugiba i nagiba.
Za odreivanje karakteristine vrednosti
potrebnog ugiba ili nagiba za konkretan
nosa sa definisanim optereenjima treba
koristiti princip superpozicije (sabiranja
dejstava)
12/11/2010
10
Elastine linije statiki odreenih
nosaa
Za posmatrani nosa uoiti koja optereenja
deluju
Uzeti kolika su udaljenja optereenja od
oslonaca
Za svako optereenje na nosau povaditi
podatke iz tablica
Napraviti konaan zbir na eljenoj poziciji
Primer reavanja istog zadatka
Primenom metode direktne integracije
Korienjem gotovih izraza u tablicama
12/11/2010
11
Postavka zadatka
Za datu gredu sa dve
sile odrediti ugib
ispod sile 2 i ugao
nagiba ispod sile 1
Primenom direktne
integracije
Korienjem tablica
Za dati nosa
Odreivanje otpora oslonaca i osnovnih
statikih dijagrama
Poto nije poznat popreni presek izvriti
dimenzionisanje kako bi se odredila savojna
krutost B
Poznato je da je greda od elika o
doz
=120 MPa
i E=2
.
10
5
MPa, i da je greda krunog
poprenog preseka
12/11/2010
12
Maksimalni moment
savijanja
Maksimalna
transverzalna sila
M
f
max
= 80 kNm
F
tmax
= 40 kN
preseka
U datom sluaju
Mfmax = 80 kNm
Standardno najblie vee je d=0.2m
3
6
3
10
3
2
10 120
10 80

=
= = s =
doz
f
x doz
x
f
M
W
W
M
o
o o
m d 189 . 0
3
10 2 32
3
3
=

=

t
12/11/2010
13
preseka grede
Za dobijeno d=0.2m moment inercije za x osu
Savojna krutost je
2
4
11
15707963
64
10 2 Nm
d
I E B
x
=
= =
t
64
2 . 0
64
4 4
t t
=
=
d
I
x
2
963 , 15707 kNm B =
Odreivanje jednaine elastine linije
Za odreene otpore oslonaca napisati izraz
za moment savijanja po poljima
z z F M
A
= = 30
1
( ) ( ) 2 20 30 2
1 2
= = z z a z F z F M
A
( ) ( ) a z F a z F z F M
A
4 2
2 1 3
=
12/11/2010
14
Reavanje zadatka direktnom
integracijom
Napisati izraze za momente savijanja po
poljima
Izvriti integraciju po promenljivim
Odrediti integracione konstante iz graninih
uslova
Odrediti traene vrednosti nagiba i ugiba
Izraz za moment predstavlja diferencijalnu
jednainu elastine linije
Izraz za moment moemo napisati
predvajanjem momenata po poljima
Klebovom ili masnom crtom
L
f
M y B =
' '
( ) ( ) a z F a z F z F M
A
4 2
2
1
3
=
12/11/2010
15
Diferencijalna jednaina elastine linije dobija
oblik
Za konkretan sluaj zamenimo vrednosti
L
f
M y B =
' '
( ) ( ) a z F a z F z F y B
A
4 2
2
1
+ + =
' '
( ) ( ) 4 50 2 20 30 + + =
' '
z z z y B
Izvriti integaljenje po promenljivoj z za prvo
polje, po (z-2) za drugo i (z-4) za tree polje
( ) ( ) 4 50 2 20 30 + + =
' '
z z z y B
( ) ( )
2
4
50
2
2
20
2
30
2 2
1
2
+ + =
'
z z
C
z
y B
( ) ( )
6
4
50
6
2
20
6
30
3 3
2 1
3
+ + + =
z z
C z C
z
By
12/11/2010
16
Integracione konstante odreuju se iz
graninih uslova
Poto je to u prvom polju, uzima se izraz do
prve Klebove crte
0 0 = = y z
( ) 0 0 0
6
0
30 0
2 2 1
3
= = + + = = C C C z By
Integracione konstante odreuju se iz
graninih uslova
Poto je to u treem polju, uzima se ceo izraz
0 6 = = = y L z
( )
( ) ( )
0
6
4 6
50
6
2 6
20
6
6
30 6
3 3
2 1
3
=
+ + + = = C z C z By
36
4800
1
= C
12/11/2010
17
Konaan oblik za dati primer je
( ) ( ) 4 50 2 20 30 + + =
' '
z z z y B
( ) ( )
2
4
50
2
2
20
36
4800
2
30
2 2
2
+ + = '
z z z
y B
( ) ( )
6
4
50
6
2
20
36
4800
6
30
3 3
3
+ + =
z z
z
z
By
Prema dobijenim izrazima izraunava se:
Ugib ispod sile 2 za koje je z=4, pripada kraju
drugog polja, pa se uzima izraz do druge
masne crte
( ) ( )
6
4
50
6
2
20
36
4800
6
30
3 3
3
+ + =
z z
z
z
By
( )
3
3
3
240
6
2 4
20 4
36
4800
6
4
30 kNm By =
+ + =
12/11/2010
18
Nabib ispod sile 1 za koje je z=2, pripada
kraju prvog polja, pa se uzima izraz do prve
masne crte
( ) ( )
2
4
50
2
2
20
36
4800
2
30
2 2
2
+ + = '
z z z
y B
36
2640
36
4800
2
2
30
2
= + =
'
y B
Ugib ispod sile 2
Nabib ispod sile 1
o
rad
B
y 267 . 0 00468 . 0
15707 36
2640
36
2640
=
= '
mm m
kNm
B
kNm
y 27 . 15 01527 . 0
15707
240 240
3 3
= = = =
12/11/2010
19
Reavanje zadatka korienjem tablica
Odrediti poloaje i uticaj optereenja
Oitati izraze za reavani zadatak
Izvriti zamenu vrednosti u primeru za mesto
dejstva sile 2
Prosta greda
tab1
12/11/2010
20
Prosta greda
Prosta greda
12/11/2010
21
Odreivanje ugiba na mestu sile 2
Primer je u tablicama na 43. strani
Izraunavamo ugib koji sila 1 pravi na mestu
sile 2
Izraunavamo ugib koji sila 2 pravi na mestu 2
Kao zbir odreujemo ukupni ugib
|
.
|
\
|
+
(
(
|
.
|
\
|
|
.
|
\
|
=
3 2 2
3
1
6 l
a z
l
z
l
b
l
z
l
b
B
Fl
y
sile 2, gde je a=2, b=4 mesto dejstva sile 1
od 20 kN i traeno z=4,
|
.
|
\
|
+
(
(
|
.
|
\
|
|
.
|
\
|
=
3 2 2
3
1
6 l
a z
l
z
l
b
l
z
l
b
B
Fl
y
81
7
6
6 20
6
2 4
6
4
6
4
1
6
4
6
4
6
6 20
2
3 2 2
3
1

|
.
|
\
|
+
(
(
|
.
|
\
|
|
.
|
\
|

=
B B
y
F
12/11/2010
22
od 50 kN i traeno z=4, poto je to sada na
kraju polja 1 koristi se izraz do crte
|
.
|
\
|
+
(
(
|
.
|
\
|
|
.
|
\
|
=
3 2 2
3
1
6 l
a z
l
z
l
b
l
z
l
b
B
Fl
y
81
8
6
6 20
6
4
6
2
1
6
4
6
2
6
6 50
2
2 2
3
2

(
(
|
.
|
\
|
|
.
|
\
|

=
B B
y
F
Ukupan ugib je zbir koji prave obe sile za z=4
B B B
y y y
F F
240
81
8
6
6 50
81
7
6
6 20
3 3
2 1
=
= + =
3
240kNm By =
12/11/2010
23
Odreivanje nagiba na mestu sile 1
ugao u rad
Primer je u tablicama na 43. strani
Izraunavamo nagib koji sila 1 pravi na mestu
sile 1
1
Kao zbir odreujemo ukupan nagib
|
.
|
\
|
+
(
(
|
.
|
\
|
|
.
|
\
|
= '
2 2 2
2
3 3 1
6 l
a z
l
z
l
b
l
b
B
Fl
y
od 20 kN i traeno z=2, i pripada prvom polju
|
.
|
\
|
+
(
(
|
.
|
\
|
|
.
|
\
|
= '
2 2 2
2
1
3 3 1
6 l
a z
l
z
l
b
l
b
B
Fl
y
F
27
4
6
6 20
6
2
3
6
4
1
6
4
6
6 20
2
2 2
2
1

(
(
|
.
|
\
|
|
.
|
\
|
= '
B B
y
F
12/11/2010
24
od 50 kN i traeno z=2, i pripada prvom polju
|
.
|
\
|
+
(
(
|
.
|
\
|
|
.
|
\
|
= '
2 2 2
2
2
3 3 1
6 l
a z
l
z
l
b
l
b
B
Fl
y
F
27
5
6
6
6
2
3
6
2
1
6
2
6
6 50
2
2 2
2
2
=
(
(
|
.
|
\
|
|
.
|
\
|
= '
B
F
B
y
F
Ukupan nagib je zbir koji prave obe sile na
z=4
B B B
y y y
F F
27
1980
27
5
6
6 50
27
4
6
6 20
2 2
2 1
=
= ' + ' = '

2 2
3333 . 73
27
1980
kNm kNm y B = = '
12/11/2010
25
Ugib ispod sile 2
Nagib ispod sile 1
o
rad
B
y 267 . 0 00468 . 0
15707 27
1980
27
1980
= =
= '
mm m
kNm
B
kNm
y 27 . 15 01527 . 0
15707
240 240
3 3
= = = =
Rezime:
Za odreivanje ugiba i nagiba nekog
statiki odreenog nosaa:
Prvo odrediti otpore oslonaca i nacrtati
statike dijagrame
Dimenzionisati nosa ako to nije ve uinjeno
Definisati savojnu krutost
12/11/2010
26
Rezime: Metoda direktne integracije
Napisati izraze za momente savijanja po
poljima
Izvriti integraciju po promenljivim
Odrediti integracione konstante iz graninih
uslova
Odrediti traene vrednosti nagiba i ugiba
Rezime: Reavanje korienjem tablica
Odrediti poloaje i uticaj optereenja
Oitati izraze za reavani zadatak za sva
definisana optereenja
Izvriti zamenu vrednosti
Sabrati dobijene ugibe, odnosno nagibe
12/26/2009
1
Izvijanje
Kritina sila
Kritini napon
Dimenzionisanje
Kritina sila izvijanja
Greda optereena aksijalnim pritisnim silama
Nastupa aksijalno naprezanje
Nastaje i aksijalna deformacija - skraenje
Leita ne dozvoljavaju pomeranje grede
Postoji samo normalni napon
A
F

12/26/2009
2
Zbog velike duine i neidealnosti grede dolazi
i do ugiba jer sila nije idealno centrina
Velika duina i odstupanje od pravca pri
izradi
Materijal nije homogen
Sila ne deluje idealno u centru povrine
A
F

Ovo je kod velike duine samo teorijski
mogue
Greda se krivi i u pojedinim presecima,
momenti savijanja izazivaju ugibe
Normalni naponi nisu podjednako
rasporeeni po preseku
Fy M
f

12/26/2009
3
Ovakav sluaj aksijalnog naprezanja naziva
se IZVIJANJE
Javlja se kod dugakih tapova
Kod debelih ree, kada aksijalna sila pree
kritinu vrednost
Fy M
f

Kritina sila izvijanja dobija se iz izraza za
ugib i zavisi samo od krutosti grede B=EIx
Prema Ojlerovom obrascu kritina sila je
2
min
2
l
I E
F
k

12/26/2009
4
Kritina sila izvijanja dobijena za sluaj
zglobno vezanog tapa na oba kraja
2
min
2
l
I E
F
k

l l
r

Kritina sila izvijanja dobijena za konzolno
ukljeten tap
2
min
2
4 l
I E
F
k
l l
r
2
12/26/2009
5
Kritina sila izvijanja dobijena za dvostrano
ukljeten tap
2
min
2
4
4
l
I E
F
k
l l
r

2
1
Kritina sila izvijanja dobijena za konzolno
ukljeten tap na jednom i zglobno ukljeten
na drugom kraju
2
min
2
4
2
l
I E
F
k
l l
r
71 . 0
12/26/2009
6
U Ojlerove formule uvodi se slobodna
redukovana duina
Predstavlja polovinu duine talasa sinusne
linije savijanja
Tehniki predstavlja duinu nosaa koja
stvarno uestvuje u izvijanju i jednaka je
duini elastine linije izmeu prevojnih taaka
Kritini napon izvijanja
Kolinik izmeu kritine sile izvijanja i
povrine poprenog preseka naziva se kritini
napon
2
min
2
r
K
k
l A
I E
A
F
12/26/2009
7
Napon je obrnuto srazmeran kvadratu
redukovane duine
Kao to je poznato
Zamenom dobija se
2
min min
i A I
2
2
2
min
2 2
R
r
k
E
l
i E

Jedinica za napon izvijanja je MPa
2
2
2
min
2 2
R
r
k
E
l
i E
12/26/2009
9
Odreivanje kritine sile
Poznata je:
Duina grede
Popreni presek
Nain oslanjanja grede
Materijal od koga je greda napravljena
2
min
2
r
k
l
I E
F

Odreivanje kritine sile
Ovo je ekstremna vrednost koju
konstrukcija moe da izdri a da ne
nastupi izvijanje
Izvijanje je opasno, pa se ne sme dozvoliti
u konstrukciji
Uvodi se stepen sigurnosti; maksimalna
sila koja se dozvoljava je 3 do 10 puta
manja od maksimalne: n=3-10
n
k
F
F
k
F
i

Kritini napon izvijanja - vitkost

Odnos redukovane duine tapa i najmanjeg
poluprenika inercije

l
r
r
min

naziva se VITKOST TAPA

12/26/2009
10
Za definisanu kritinu silu
Za poznatu silu i stepen sigurnosti dobija
se najmanji moment inercije
Odnosno popreni presek nosaa
E
l F
E
l F
I
r r k
2
2
2
2
min
2
2 2
min
min
r
E
F
i
I
A

Dimenzionisanje tapova
napregnutih na izvijanje
Postoje tri metode dimenzionisanja:
Prema Ojlerovim obrascima
Prema Tetmajerovim obrascima
Prema omega postupku
12/26/2009
12
Dimenzionisanje tapova po
Tetmajerovim obrascima
Radi prevazilaenja problema
dimenzionisanja tapova male vitkosti
(kratki i debeli tapovi) razvijen je
Tetmajerov postupak
U izrazu su konstante za materijale
dobijene nakon niza eksperimenata
B A
k

Dimenzionisanje tapova po
Tetmajerovim obrascima
Postupak se izvodi prvo po Ojlerovim
obrascima
Kada se ustanovi kolika je vitkost:
Za vitkost veu od kritine primeniti
Ojlerove obrasce
Za vitkost manju od kritine primeniti
Tetmajerov postupak i odrediti kritini
napon, a onda i povrinu pop.preseka
k
F
A
12/26/2009
13
Dimenzionisanje tapova po omega
postupku
Po ovom postupku dozvoljeni napon kod
izvijanja uzima se w puta manji od
dozvoljenog napona na pritisak
Vrednost koeficijenta proporcionalnosti w
zavisi od vitkosti i vrste materijala i daje se
tabelarno
dc dk
F F
A

Rezime:
Konstrukcije sa aksijalno napregnutim
tapovima na pritisak nose rizik pojave savijanja
Ovakav sluaj naprezanja naziva se izvijanje
Ovako napregnute tapove treba proraunati na
izvijanje
Izvijanje je veoma opasno i ne sme se dozvoliti
Prema tipu konstrukcije definisati slobodnu
redukovanu duinu tapa
12/26/2009
14
Rezime:
Pri proraunu treba ustanoviti vitkost
posmatranog tapa
Ako je vitkost vea od kritine, onda je napon
manji od napona na granici proporcionalnosti na
pritisak i primenjuju se Ojlerovi obrasci
Ako je vitkost manja od kritine, primenjuje se
Tetmajerov postupak

Mehanika Otpornost

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Mehanika Otpornost

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Otpornost materijala

Osnovni pojmovi, spoljanje i

Ako analiziramo aksijalno napregnut

Ako analiziramo aksijalno napregnut

Veze i reakcije veza

Konvencija o znacima optereenja grede

= ' + ' = '

Kritini napon izvijanja

You might also like