SAP2000 YAZILIMINDA ETKLEML VERTABANI UYGULAMALARI Prof. Dr. Gnay !

"#n

$. GR
SAP2000 yazlm, yap sistemi modellerinin gelitirilmesi, analizi ve boyutlandrlmas iin kullanlan genel amal bir programdr. Program Windo s ortamnda almakta ve t!m ilemler "zel Grafik Kullanc Arayz #$rap%i&al 'ser (nter)a&e* yardm ile SAP2000 ekran !zerinde gerekletirilmektedir. +er%angi bir yap sisteminin SAP2000 yardm ile analiz ve boyutlandrmasnda, genel olarak, aa,daki yol izlenmektedir a* S%&'#" Mo(#)%n%n o)*+'*r*)"a&, - .u ilk aamada, ya do,rudan do,ruya veya SAP2000 iinde bulunan ablon #/emplate* sistemler kullanlarak 0iri, kolon v.b. ubuk elemanlar, 1uvar, d"eme, kabuk gibi yap b"l!mlerini temsil eden sonlu elemanlar, 1!,!m noktalarnda veya mesnetlerde elastik veya lineer olmayan birleimler veya yaylar, 2eitli tipte mesnetler tanmlanarak sistem modeli oluturulur. .u srada, eitli yap elemanlarnn birleti,i Dm Noktalar #3oints*, Program tara)ndan otomatik olarak, t!retilmektedir. .az durumlarda, ele alnan sistemin "n&e k!!k #veya kaba* bir b"l!m! oluturulur. 1a%a sonra SAP20004in 5opy, Paste, 6epli&ate, 7es% Areas gibi olanaklarndan yararlanarak sistem tamamlanr. b* Ma)!#"# !#))%.)#r%n%n Tan,")an"a&, - SAP2000 iinde standart olarak, t!m "zellikleri ile tanmlanm olan .eton #5895*, 2elik #S/::;* ve Al!minyum #A;'7* malzemeleri mev&uttur. <stenirse bu malzeme t!rlerine ait "zelliklerin bazlar veya t!m! de,itirilebile&e,i gibi, yeni malzeme t!rleri de tanmlanp kullanlabilir. Seilen veya tanmlanan malzeme t!rleri, kesit tanmlamas srasnda kullanlmaktadr. &* K#&%' !#))%.)#r%n%n Tan,")an"a&, - 2eitli kesit tipleri ayr k!t!kler iinde verilmi bulunmaktadr. =zellikle elik yaplarda bu kesit tipleri, do,rudan do,ruya veya baz "zellikleri de,itirilerek kullanlabile&e,i gibi, istenen t!rde kesit tanmlamak iin, pek ok seenek vardr. Seilen veya tanmlanan kesitler sistem elemanlarna atanmaktadr. d* Y.)#r%n Tan,")an"a&, - /ekil, yayl, !gen veya yamuk y!klerle s&aklk de,imeleri tanmlanp d!,!m noktalarna, ubuklara veya sonlu elemanlara atanabilmektedir. Ayr&a, k!tle ve spektrum diyagramlar tanmlandktan sonra, mod birletirme y"ntemi ile 1inamik +esap da yaplabilir. 2ok sayda #Sabit, %areketli, r!zgar, deprem v.b.* de,iik y!klemeler tanmlanabile&e,i gibi, bunlar eitli s!perpozisyon katsaylar ile arplarak Ykleme Kombinezonlar da oluturulabilmektedir. e* /0!" 1Ana)%!2 - Sistem modelinin malzeme, kesit "zellikleri ve y!klemeleri ile birlikte tanmlanmas bittikten sonra 2"z!m #Analiz* yaplr. 2"z!m sonular da SAP2000 ekrannda g"r!nt!lenmektedir. .u g"r!nt! !zerinde istenen %er t!rl! ayrnt ayr&a

g"r!nt!lenip in&elenebilir. <stenirse, "z!m sonular bir k!t!,e yazdrlp orada in&elenir veya bastrlabilir. )* Boy*')an(,r"a - 2"z!m ilemi tamamlandktan sonra, seilen bir y"netmeli,in kurallar uygulanarak, elik veya betonarme elemanlarn boyutlandrmalar da yaplabilmektedir. .az "zel durumlarda, "zellikle sistem geometrisinin tanmlanmasn do,rudan SAP2000 ekrannda yapmak pek pratik olmamaktadr. .u durumda geometriyi Auto5A1 ortamnda oluturup 1>? k!t!kleri yardm ile SAP2000 ortamna aktarmak da%a uygun olmaktadr. =zellikle geometrisi pek d!zenli olmayan ka)es sistemlerde bu yolun uygulanmas ok pratik olmaktadr, @AB. .azen de d!,!m noktalarnn koordinatlar belirli bir )orm!l!n ardk olarak uygulanmas ile kolay&a saptanabilmektedir. .u durumda da koordinatlar :lektronik /ablo ortamnda oluturduktan sonra SAP2000 ortamna aktarmak pratik olmaktadr. 0aynak @AB4de bu uygulamay aklayan bir %elis merdiven "rne,i verilmi bulunmaktadr. SAP2000 yazlmnn son #CD* s!r!m!nde, gerek geometri tanmnda, gerekse eitli atamalarn yaplmasnda geni kolaylklar sa,layan yeni bir olanak sunulmutur. Etkileimli Veritaban Dzeni #(ntera&tive 1atabase :diting* ad verilen bu olanak sayesinde, %er t!rl! ilem :lektronik /ablo ortamnda gerekletirildikten sonra SAP2000 ortamna aktarlabilmektedir. ."yle&e %esaplama ilemleri, b!y!k bir olaslkla, zaten :lektronik /ablo ortamnda yaplan atama b!y!kl!klerinin SAP2000 ortamna aktarlmas %em ok kolaylamakta %em de olas kullan& #giri* %atalar t!m!yle ortadan kaldrlm olmaktadr. 0aynak @AB4deki eitli "rneklerde, :tkileimli Ceritaban 1!zeninin ekran !zerinde yaplan uygulamas g"sterilmi bulunmaktadr. .u almada :tkileimli Ceritaban 1!zeninin "zellikleri ksa&a aklandktan sonra, saysal bir "rnek !zerinde, :lektronik /ablolar ile etkileimli olarak nasl uygulana&a, g"sterile&ektir.

2. ETKLEML VERTABANI D3ZEN

SAP2000 ekrannn !st b"l!m!ndeki Edit men!s!nde bulunan nteracti!e Databa"e Editin#$ komutu tkland,nda ekrana nteracti!e Databa"e n%ut &able" ileti kutusu gelir, #Eekil A*.

Eekil A - (ntera&tive 1atabase (nput /ables ileti kutusu $"r!ld!,! gibi, bu ileti kutusunda Definition" #/anmlar* ve A""i#nment" #Atamalar* balkl iki b"l!m bulunmaktadr. +er bir b"l!mde, oluturulan modelin "zelliklerine g"re, akti) olan ve olmayan kutu&uklar bulunmaktadr. Akti) kutu&uklardan %er%angi biri #veya birka* iaretlenip 80 d!,mesine basld,nda, ekrana ilgili kutu&u,a ait nteracti!e Databa"e Editin# #:tkileimli Ceritaban 1!zeni* ileti kutusu gelir, #Eekil 2*.

Eekil 2 - :tkileimli Ceritaban 1!zeni ileti kutusu

.u ileti kutusunun sol tara)nda, gelitirilmi olan modelin "zelliklerine ba,l olarak d!zenlenmi bir tablo, bu tablonun !st tara)nda da, 'ile #0!t!k*( E)cel( Edit #1!zenle*( Vie* #$"r!n!m* ve +%tion" #Seenekler* balklar ile sralanm olan ekme men!ler bulunmaktadr. .u men!lerde, alt bl!mdeki tablo !zerinde eitli ilemler yaplmasn sa,layan komutlar vardr. <leti kutusunun sa, tara)nda da, ok kullanlan komutlara kolay&a eriilmesini sa,layan d!,meler bulunmaktadr. ,o%y #0opyala*, -a"te #Faptr*, -a"te n"ert #Araya Sokarak Faptr*, -a"te A%%end #:kleyerek Faptr*, Delete .ecord #0ayt Sil*, A%%end /lank .o*" #.o Satrlar :kle*, 'ind #.ul*, .e%lace #.ul ve 1e,itir* d!,meleri yardm ile, sol tara)taki tablo bir :lektronik /ablo gibi kullanlp eitli ilemler yaplabilmektedir. Ayr&a &o E)cel #:G&el /ablosuna Aktar*, komutu yardm ile tablonun t!m! :G&el ortamna aktarlarak da%a geni :lektronik /ablo olanaklarn kullanmak da m!mk!n olmaktadr. :lektronik /ablodaki ilemler tamamlandktan sonra sonularn t!m! veya bir b"l!m! ileti kutusundaki tabloya aktarlabilir. /ablo !zerindeki ilemler sona erdikten sonra, A%%ly to 0odel #7odele 'yarla* veya Done #/amam* d!,melerinden biri kullanlarak !retilen t!m bilgiler modele aktarlr. .u ilemlerin nasl yapld, aa,da saysal bir "rnek !zerinde aklana&aktr.

4. UYGULAMA
Saysal "rnek olarak seilen tek katl yapnn modeli ve boyutlar Eekil H4te g"sterilmitir.

Eekil H - Saysal "rnek 2elik ubuklardan oluan bu yapnn d"emeleri riIit diya)ram "zelli,i tamamaktadr. .u nedenle k!tle ve yatay y!k atamalarnn %er bir d!,!m noktasna ayr ayr yaplmas gerekmektedir. Aa,da bu atamalarn :tkileimli Ceritaban 1!zeni ile nasl yapla&a, aklana&aktr. Fap elemanlarnn a,rlk ve k!tle de,erleri i%mal edilmektedir. 1"eme !zerindeki sabit ve %areketli y!kler g J A.00 k9Km2 L J 2.00 k9Km2 olarak verilmitir.

4.$ A5,r),. 6# K')# 7#&a8,

+er bir kolon bana isabet eden Wi a,rlklar Wi J $i M n Ni #A*

olarak %esaplanabilir. .urada n O+areketli F!k 0atlm 0atsaysPn g"stermektedir, @2B. $ i ve Ni de, sras ile, sabit ve %areketli y!klerden kolon bana isabet eden a,rlk de,erleridir. .unlar $i J gi ;Gi ;yi Ni J Li ;Gi ;yi #2* #H*

olarak i)ade edilebilir. .urada ; Gi ve ;yi , sras ile, y!k alannn > ve F eksenleri do,rultusundaki boyutlarn g"stermektedir. +er bir kolona isabet eden y!k alanlar, tarama ve noktalama biimlerinde ayrt edilerek, Eekil Q4te g"sterilmitir.

Eekil Q - 0olon numaralar ve y!k alanlar Eekil !zerinde kolon numaralar ile, ilgili ; Gi ve ;yi boyutlar da g"sterilmi bulunmaktadr. 1!,!m noktalarna isabet eden a,rlk ve k!tle de,erlerinin %esaplanmas iin :G&el ortamnda d!zenlenmi olan y!k tablosunun %azrlk aamas /ablo A4de g"sterilmitir.

/ablo A - F!k tablosunun %azrlanmas

/abloda "n&e, g, L ve n de,erleri girilmekte, da%a sonra A, . ve 5 kolonlarna sras ile, 1!,!m 9oktalar ile ilgili ;G ve ;y de,erleri yazlmaktadr. 1R, :R ve ?R %!&relerine de, sras ile, #2*, #H* ve #A* )orm!llerine kar gelen :G&el i)adeleri yazlr. .u i)adelerin yazl biimleri tablonun iine yerletirilmi olan aklama kutularnda g"sterilmitir. Son olarak $R %!&resine mi = Wi g #Q*

k!tle i)adesi yazlmtr. 1R, :R, ?R ve $R %!&relerindeki )orm!llerin kopyalanp alt satrlara yaptrlmasndan sonra tablonun ald, son ekil /ablo 24de g"sterilmitir. /ablo 2 - F!k tablosunda k!tleler

4.2 K')# A'a"a)ar,

SAP2000 ortamnda seilen "rne,e ait geometrik modelin gelitirilmesi, malzeme ve kesit "zelliklerinin tanmlanmas aamalar tamamlandktan sonra k!tle ve y!k atamalarna geilir. :tkileimli Ceritaban 1!zenini kullanarak d!,!m noktalarna k!tle atamalarn gerekletirebilmek iin, "n&e %er%angi bir d!,!m noktasna #"rne,in R 9o.lu noktaya* da%a "n&e %esaplanm olan k!tle de,erleri atanr, #Eekil S*.

Eekil S - 0!tle atama 1a%a sonra Edit men!s!nde bulunan nteracti!e Databa"e Editin#$ komutu tklanarak ekrana nteracti!e Databa"e n%ut &able" ileti kutusu getirilir. .urada A""i#nment" b"l!m! seilip Added 0a"" kutu&u,u iaretlenir ve 80 d!,mesine baslr, #Eekil R*.

Eekil R - 0!tle atama iin :tkileimli Ceritaban uygulamas .u durumda ekrana Eekil T4de g"sterilen 0!tle Atama U :tkileimli Ceritaban 1!zeni ileti kutusu gelir.

Eekil T - 0!tle Atama :tkileimli Ceritaban 1!zeni ileti kutusu $"r!ld!,! gibi, k!tle tablosunda R 9o.lu d!,!m noktasna atanan k!tle de,erlerini ieren tek bir kayt bulunmaktadr. .u durumda SAP2000 programn kapatmadan :G&el ortamnda k!tle %esaplamak iin %azrlanm olan tabloya geilir, #/ablo 2*. .urada sras ile, :G&el ortamnda, A kolonundaki T. V AQ. satrlar arasnda bulunan 1!,!m 9o. numaralar seilip kopyalanr. SAP2000 ortamna geilip, -a"te A%%end komutu kullanlarak bu de,erler ileti kutusundaki tabloya aktarlr. :G&el ortamna geilip, $ kolonundaki T. V AQ. satrlar arasnda bulunan k!tle de,erleri seilir ve kopyalanr. SAP2000 ortamna geilip, 2. satrn 7assA balkl kolonunda bulunan %!&reye gidilir ve -a"te komutu kullanlr. 2. satrn 7ass2 balkl kolonunda bulunan %!&reye gidilip -a"te komutu ile bu kolona da ayn de,erler yaptrlr. /ablonun A. Satrndaki 5oordSys balkl %!&rede bulunan O3oint ;o&alP i)adesi ,o%y komutu ile kopyalanp alttaki satrlara yaptrlr. <leti kutusundaki tablonun son durumu Eekil D4de g"sterilmitir.

Eekil D - :G&el tablosundan k!tle de,erleri aktarlmas Son olarak Done d!,mesine baslr. :krana gelen yeni ileti kutusunda yaplan de,iikliklerin modele aktarlp aktarlmaya&a, sorulmaktadr. .urada da Ye" d!,mesine baslarak ilem tamamlanm olur. ."yle&e :G&el tablosunda !retilmi olan t!m k!tle de,erleri SAP2000 ortamndaki modele aktarlm olmaktadr.

4.4 D#9r#" Y.)#r% 7#&a8,

OA)et ."lgelerinde Fapla&ak Faplar +akknda F"netmelikP esaslarna g"re %er%angi bir do,rultudaki toplam deprem y!k! Ct J W A0 ( S#/* K 6a olarak %esaplanr, @2B. .urada W - /oplam yap a,rl,n, A0 - :tkin yer ivmesi katsaysn, (.ina "nem katsaysn, S#/* - .ina "zel periyoduna ba,l olarak %esaplanan Spektrum katsaysn, 6a - 1eprem y!k! azaltma #1avran* katsaysn g"stermektedir. 0!tle atamalar tamamlandktan sonra, bina "zel periyodu %esaplanp S spektrum katsays tayin edilebilir. 1i,er katsaylar da belirlendikten sonra toplam deprem y!k! %esaplanabilir. .urada bu %esaplarn ayrntlar g"sterilmemitir. /oplam deprem y!k! %esabnda kullanlan katsaylar A0 J 0.Q0, ( J A, S#/* J 2.S, 6a J D olarak alnmtr. .una g"re %er iki do,rultudaki toplam deprem y!k! Ct J W W 0.Q0 W A W 2.S K D J 0.A2S W #S* #S*

olarak %esaplanmaktadr. :le alnan yap tek katl oldu,undan bu y!k d!,!m noktalarna

?i =

Wi W Ct = i 0.A2SW = 0.A2SWi W W

#R*

)orm!l! ile da,tlabilir. A,rlk ve k!tle de,erlerinin %esaplanmas iin %azrlanm olan :G&el tablosunun sa, tara)na ?i de,erlerinin #R* )"rm!l!ne g"re %esab ile ilgili bir kolon eklenmitir, #/ablo H*. /ablo H - F!k tablosuna deprem y!klerinin eklenmesi

4.: D#9r#" Y. A'a"a)ar,

1!,!m noktalarna deprem y!klerinin atanmas yine :tkileimli Ceritaban 1!zenini kullanarak yaplabilir. .unun iin, "n&e bir :> y!kleme durumu tanmlanp %er%angi bir d!,!m noktasna #"rne,in R 9o.lu noktaya* da%a "n&e %esaplanm olan deprem y!k! de,eri atanr, #Eekil X*.

Eekil X - 1eprem y!k! atama 1a%a sonra yine Edit men!s!nde bulunan nteracti!e Databa"e Editin#$ komutu tklanarak ekrana nteracti!e Databa"e n%ut &able" ileti kutusu getirilir. .urada A""i#nment" b"l!m! seilir ve 1oint 'orce 2oad" kutu&u,u iaretlenir. Alt b"l!mde bulunan 3elect 2oad" ,a"e" kutusu tklanarak :> y!kleme durumu seilir ve 2 kez 80 d!,mesine baslr, #Eekil A0*.

Eekil A0 - F!k atama iin :tkileimli Ceritaban uygulamas .u durumda ekrana Eekil AA4de g"sterilen F!k Atama U :tkileimli Ceritaban 1!zeni ileti kutusu gelir.

Eekil AA - F!k Atama :tkileimli Ceritaban 1!zeni ileti kutusu $"r!ld!,! gibi, y!k tablosunda R 9o.lu d!,!m noktasna atanan yatay y!k de,erini ieren tek bir kayt bulunmaktadr. .u durumda SAP2000 programn kapatmadan :G&el ortamnda k!tle ve y!k %esaplamak iin %azrlanm olan tabloya geilir, #/ablo H*. .urada sras ile,

 :G&el ortamnda, A kolonundaki T. V AQ. satrlar arasnda bulunan 1!,!m 9o. numaralar seilip kopyalanr. SAP2000 ortamna geilip, -a"te A%%end komutu kullanlarak bu de,erler ileti kutusundaki tabloya aktarlr. :G&el ortamna geilip, + kolonundaki T. V AQ. satrlar arasnda bulunan y!k de,erleri seilir ve kopyalanr. SAP2000 ortamna geilip, 2. satrn ?A balkl kolonunda bulunan %!&reye gidilir ve -a"te komutu kullanlr. /ablonun A. Satrndaki ;oad5ase ve 5oordSys balkl %!&relerde bulunan O:>P ve O$;8.A;P i)adeleri ,o%y komutu ile kopyalanp alttaki satrlara yaptrlr. <leti kutusundaki tablonun son durumu Eekil A24de g"sterilmitir.

Eekil A2 - :G&el tablosundan y!k de,erleri aktarlmas Son olarak Done d!,mesine baslr ve :G&el tablosunda !retilmi olan t!m y!k de,erleri SAP2000 ortamndaki modele aktarlm olmaktadr. .enzer ilemler F do,rultusu iin tanmlanan :F y!kleme durumu iin de yinelenir. 1!ey y!kler ve y!kleme kombinezonlar da tanmlandktan sonra, 2"z!m #Analiz* ve .oyutlandrma ilemlerine geilebilir.

:. KAYNAKLAR
@AB $. =zmen, :. 8rakd",en, 0. 1arlmaz O=rneklerle SAP 2000 V CDP, .irsen Faynevi, <stanbul, 200Q. @2B OA)et ."lgelerinde Fapla&ak Faplar +akknda F"netmelikP, .ayndrlk ve <skan .akanl,, Ankara, AXXT.