T.

Gyagler

Trkiye Bor Potansiyeli

T. Gyagler Maden Mhendisleri Odas, Ankara

ZET: ZET: Bu bildiride Trkiye'nin bor potansiyeli, bor rnleri ve kullanm alanlar, ile bor retim, tketim ve ticareti incelenmitir. lkemizde bor rezervi 2.5 milyon ton civarnda olup bu da toplam dnya bor rezervinin %63'ne tekaml etmektedir. Dnya bor rezervlerinin %63'ne sahip olmamza karn yaklak 1*2 milyar dolar olan yllk parasal deerden ancak %23 civarnda pay alnmaktadr. Bildiride borlara ilikin genel bir deerlendirme yaplm ve bor minerallerinin lke ekonomisine daha fazla katk koyabilmesi iin nelerin yaplmas gerektii tartlmtr. ABSTRACT: In this paper, boron potantial, products and their use are explained. Special emphasize is given to boron production, consumption and world trade. Boron rezerve of Turkey is about 2.5 billion tons corresponing to 63 % of total world reserve. In spite of this big potantial fact, the share of Turkey in the world boron market, having 1.2 billion dollars potantial, is about 23%. Finally, after general evaluation of the present situation, the requirements to maximize the income from boron trade was put forward.

1. BOR MNERALLER VE REZERV DURUMU

Simgesi (B) olan Bor'un atom numaras 5, atom arl 10,81 ve ergime noktas 2190 C olup, periyodik sistemin nc grubunun banda yer almaktadr. Bor kristal iken siyah renkli, gevrek, sert ve kat haldedir. Amorf durumda ise toz halde, siyah ve kahverengidir. Bor tabiatta serbest olarak bulunmaz. Bor elementi, doada 150'den fazla mineralin yaps iinde yer almasna ramen; ekonomik anlamda bor mineralleri kalsiyum, sodyum ve magnezyum elementleri ile hidrat bileikleri halinde teekkl etmi olarak bulunur. Bor minerallerinden ticari deere sahip olanlar; Tinkal (Boraks), Kolemanit, leksit,

Probertit, Borasit, Pandermit, Szyabelt, Hidroborasit ve Kernit'tir (1). Ticari deeri olan bor mineralleri ile bulunduklar lkeler izelge. 1 'de verilmitir. lkemizde iletilmekte olan balca bor minerallerinden Tinkal Krka (Eskiehir), Kolemanit Emet (Ktahya), Bigadi (Balkesir), ve Kestelek (Bursa), Uleksit ise Bigadi 'de (Balkesir) bulunmaktadr. lkemizdeki grnr bor rezerv miktar izelge 2'de verilmitir. Konu ile ilgili uzmanlar Eti Holding'in imtiyaz altndaki sahalarda yaplacak yeni arama almalaryla, lkemiz rezervlerinin artabileceini belirtmektedirler.

18

4.Endstryel Hammaddeler Sempozyumu 118-19 Ekim 2001, zmir, Trkiye

izelge 1. nemli Bor Mineralleri ve Bulunduu Yerler MNERAL ADI TEVKAL KERNET KOLEMANIT ULEKSrr PROBERTIT SZAYBELIT PANDERMIT DATOLIT SASOLIT(DOGAL B.ASIT) GOL SULARI KMYASA'L FORML N a 2 B 4 0 7 . 10H 2 O Na 2 B 4 07.4H2O Ca2B6011.5H20 NaCaB 5 09.-8H 2 0 NaCaB505.5H20 M g B 0 2 (OH) Ca4B10O19.7H2O Ca2B4S2012.2H20 H3B03. ERIMI TUZLAR B203 % 36,5 51,0 50,8 43,0 49,6 41,4 49,8 26,7 56,3 BULUNDUU LKELER Trkiye-ABD-Arjantin ABD-Arjantin Trkiye-ABD-Meksika Trkiye-ABD ABD Kazakistan-in Trkiye Kazakistan-Rusya italya ABD-ili-Bolivya

izelge 2. Blge ve Mineral eidini tibariyle Trkiye Bor Rezervi (1) Cevher Rezervi (x 1000 ton) 1 029 722 B203 Tenoru, % 35 B203 tibariyle Rezerv (x 1000 ton) 360 403

l/le

Bulunan Bor Mineralleri

Balkesir/Bigadi Kolemanit (en ok) leksit (yan rn) Kolemanit (en ok) leksit (yan rn) Meyerhofferrit,(yan rn) Probertit, Ktahya/Emet (yan rn) Tnelit, (yan rn) Hidroborasit,(yan rn) Boraks (en ok) leksit ( 2. Eskiehir/Krka Derece) Kolemanit(3.Derece) Kernit (yan rn) Kolemanit (en ok) Probertit, (yan Bursa/Mustafa rn) Hidroborasit,(yan rn) Kemalpaa, Meyerhofferrit,(yan rn) leksit Kestelek ky (yan rn) Toplam

886 743

35

310 360

518 535

25

129 634

8 142 |

35*

2 850

2 443 142

, 1

803 247

Ekonomik boyutlardaki bor yataklar, borun oksijen ile balanm bileikleri halinde daha ok Trkiye, ABD, Arjantin, Rusya, Kazakistan, in, Bolivya, Peru ve ili'nin kurak, volkanik ve hidrotermal aktivitesi olan baz blgelerinde bulunmaktadr. Dnya bor rezervlerinin dalm izelge 3'de verilmitir. Bor minerallerinin % B 2 3 ierikleri farkl olduundan, izelgede ekonomik olarak kullanlabilecek cevherlerin %100 B 2 0 3 19

edeerleri de verilmitir. izelgeden de grlecei gibi, Mevcut dnya bor retiminin \ ^deimeyecei varsayldnda, Trkiye'deki rnevcut bor rezervi, tm dnya iin tek bana 400'yl sre ile' yeterli olabilecektir. Bu sre ikinci ve nc byk rezerve sahip ABD ve Rusya iin 77 yl civarndadr.

T Guyagler 2. BOR RNLER VE KULLANIM ALANLARI Bor minerallerinin hemen hemen tamam, cevher hazrlama aamasndan sonra tketilmektedir. Baz ham bor cevher trleri, tuvenan olarak ok snrl alanlarda ve ok az miktarlarda kullanlmakta, ancak daha sonraki aamalarda retime dorudan girdi olarak da alnabilmektedir. Bor cevherlerinin yaplarndaki kil bileiklerinin arndrlmas m uygulanan zenginletirme ilemi ile elde edilen rn ham bor olarak tanmlanmaktadr. Bor minerklle piyasaya'ham bor ve/veya tlm ham bor olarak sunulabilmekte, ancak deeri att iin genel olarak ham bor, rafine bor bileiklerine dntrldkten sonra kullanlmaktadr. Dnya bor sektrnde yeralan ham bor ve rafine rnlerin en yaygn olanlar izelge.4'te verilmitir.

izelge 3. Dnya Bor Rezerve Dalm (B 2 0 3 baznda) (1).

lkeler Trkiye Amerika Birleik Devletleri Rusya ili in Jalk Cumhuriyeti Peru Bolivya Arjantin Toplam

Rezerv ( milyon ton) 803 209 136 41 36 22 - 19 9 1,275

Dnya Rezerv Oran,(%) 63,0 (%) 16,4 (%) 10,7 (%) 3,2 (%) 2,8 (%) 1,7 (%) 1,5 (%) 0,7 (%) 100,0 (%)

izelge 4. Dnya Piyasasnda Ham Bor ve Rafine rnler HAM BOR Tinkal Konsantre Uleksit Konsantre Kolemanit Konsantre (tlm Kolemanit) HidroBorast Konsantre Pinnoit ve Szaibelyit Konsantre RAFNE RNLER Boraks Pentahidrat (Rafine, Kalsine) Boraks Dekahdrat (Rafine, Kalsine) Susuz Boraks Borik Asit Susuz Borik Asit Sentetik, Kalsine, Rafine Kolemanit Kalsine Uleksit Kalsine HidroBorasit Kalsine Tinkal devam eden rafine bor tesislerinin devreye girmesiyle rafine bor kurulu kapasitesi 557 000 ton/yl'dan 817 000 ton/yl'a ulaacaktr. izelge'den grlecei gibi elde edilen balca

Eti Holding A.. 'nin bir ortakl olan Eti Bor A.,' ye bal iletmelerin 2001 yl itibaryla kurulu kapasiteleri izelge 5'de verilmitir. Yapm

20

4ndispyel Hammaddeler Sempozyumu 118-19 Ekim 2001, Izmir, Trkiye rafine rnleri; boraks pentahidrat, boraks dekahidrat, susuz boraks, borik asit ve sodyum perborat'dr. Bu rnler dnda genellikle yksek teknoloji gerektiren metotlar ile dnyada ticari olarak retilen ve deiik kullanm alanlar olan 175 civarnda, sektrde nihai rn olarak da snflandrlan, zel bor rnleri mevcuttur. Bu rnlerden en yaygn kullanm alanlarna sahip olanlar; Susuz 'borik asit, Element er bor, inko borat, Ferrobor, Borazon, Bor karbr, Bor karbit ve BornNitrr'dr.

izelge 5. Trkiye Ham ve Rafine Bor Kurulu Kapasiteleri (4) LETME RN Tinkal Konsantre Boraks Pentahidrat Boraks Dekahidrat Susuz Boraks Boraks Deka+Penta Hidrat Borik Asit Sodyum Perborat Konsantre Kolemant Konsantre Uleksit Konsantre Kolemanit Konsantre Kolemanit KURULU KAPASTE HAM Bor | RAFNE Bor Bin Ton/Y 800 \ 320 17 60 55 85 20 200 200 500 100 1800 557 alanlar ile kullanm yerleri izelge 6 ve 7'de detayl olarak verilmitir. 3. BOR RETM, TKETM VE TCARET lkemiz, % 100 B 2 0 3 baznda, dnya bor retiminde ABD'den sonra ikinci srada yer almaktadr (izelge 8). Ham cevher retiminde Trkiye dnya retiminin yansndan fazlasn gerekletirmektedir. 1988-2000 yllar aras Trkiye'nin ham cevher retimi devaml olarak ABD'den fazla olmutur. izelge 9'da verilen Dnya bor ticareti verikrine batamzda, yksek teknolojik rnler reten Bat Avrupa ile birlikte Kuzey Amerika'nn en yk tketici olarak toplam borun % 75'ini kullandklar grlmektedir. Bat Avrupa bor retiminin tamamna yakn ise Trkiye kaynakldr. Bu nedenle, pazarlama faaliyetlerinde imdiye kadar Avrupa'ya arlk verilmitir. retici lkelerin 1992-1996 yllan arasnda bor retimi izelge 10 'da verilmitir.

KIRKA

BANDIRMA

BGAD EMET KESTELEK TOPLAM

Bor bileii olarak, ilk tannan ve kullanlan tnkal'in (sodyum tetraborat-boraks) baz medeniyetlerce ok eski zamanlardan beri kullanld bilinmektedir. Smerler ve Etiler dnemlerinde metallerin yzeyindeki oksit tabakasn zme ilevi nedeniyle altn ve gm iletmeciliinde, lehim eleman olarak, yine Mezopotamya ve Msr medeniyetlerinde antiseptik olarak, in'de seramik ve cam retiminde, Romallarda arenalarn tabanna dezenfektan olarak ve cam yapmnda, Arap doktorlarn ise ila olarak boraks kullandna dair kaynaklar bulunmutur. Bu dnemlerdeki bor bileenlerinin Tibet'ten getirildii belirtilmekteyse de, Romallarn Anadolu kaynaklarn da kullanm elmalar byk bir olaslktr. Dnyada retilen bor minerallerinin % 10 ' una yakn bir blm dorudan mineral olarak, geriye kalan ksm rafine rnler elde etmek iin tketilmektedir. Bugn hammadde, rafine rn ve, nihai rn eklinde, en az 200'nde* alternatifsiz olmak zere 250'yi akn kullanm alan olumutur. Bor rnlerinin balca kullanm

21

T. Gyagler

izelge 6. Bor rnlerinin Kullanm Sektrleri

KULLANIM ALANI Askeri & Zrhl Aralar

KULLANIM YERLER

Zrh Plakalar, Seramik Plakalar, Ateli Silah Namlular vb. Borosilikat Camlar, Laboratuar Camlar, Uak Camlan, Borcam, Pyrex, izole Cam Sanayi Cam Elyaf, Tekstil Cam Elyaf, Optik Lifler, Cam Seramikleri, ie, dier Dz Camlar, Otomotiv Camlan vb. Mkro Chipler, LCD Ekranlan, CD-Siirclen, Akm Levlalan, Bilgisayar Elektronik ve Bilgisayar Alannda; Isya-Anmaya Dayankl Fiber Optik Kablolar, Yan iletkenler, Sanayi Vakum Tpler, Deletrik Malzemeler, Elektrik Kondansatrleri, Kapastrler, Gecikmeli Sigortalar, Bataryalar, Laser Printer tonerleri vb Gne Enerjisinin Depolasmas, Gne Pillerinde Koruyucu olarak, Hcre Enerji Sektr Yaktlar vb Fotoraflk ve Gr Kamera ve Mercek Camlan, Fotoraf Makinalar, Drbnler, Banyo ve Film Sistemleri malatlar Dezenfekte Ediciler, Antiseptikler, Di Macunlar, Lens Solsyonlar, Kolonya, la ve Kozmetik Sanayi Parfm, ampuan vb iletiim Aralarnda Cep Telefonlar, Modemler, Televizyonlar vb. Inaat-imento Sektrnde Mukavemet Artrc ve Izblasyon Amal olarak Kat Sanayi Beyazlatc Olarak Kauuk ve Plastik Sanayi Naylon vb Plastik Malzemeler vb. Baz Kimyasallarn indirgenmesi, Elektrolitik ilemler, Flotasyon ilalar, Banyo zeltileri, Katalistler, Atk Temizleme Amal olarak-, Petrol Boyalar, Yanmayan ve Erimeyen Boyalar, Tekstil Boyalar, Yaptrclar, Soutucu Kimya Sanayi Kimyasallar, Korozyon nleyiciler, Mrekkep, Pasta ve Cilalar, Kibrit, Kirelenme nleyicileri, Dezenfektan Svlar, Sabun, Toz Deterjanlar, Toz Beyazlatclar, Parlatclar Mumyalama vb Ahap Malzemeler ve Aalarda Koruyucu olarak, Boya ve Vernik Koruyucu Kurutucularnda vb. Makine Sanayii Manyetik Cihazlar, Zmpara ve Andrclar Kompozit Malzemeler, vb. Kaplama Sanayimde Elektrolit Olarak, Paslanmaz ve Alaml'elik, Srtnmeye-Ammaya Dayankl Malzemeler, Kaynak Elektrotlar, Metalurjik Metalrji Flaks, Refrakterler, Briket Malzemeleri, Lehimleme, Dkm Malzemelerinde Katk Maddesi olarak, Kesiciler Kompozit Malzemeler, Zmpara ve Andrclar vb. Reaktr Aksamlar, Ntron Emiciler, Reaktr Kontrol ubuklar, Nkleer Nkleer Sanayi Kazalarda Gvenlik Amal ve Nkleer Atk Depolayc olarak, Hava Yastklarnda, Hidroliklerde, Plastik Aksamda, Yalarda ve Metal Otomobil Sanayi Aksamlarda, Is ve Ses Yaltm Salamak Amacyla, Antifrizler vb Patlayc Maddeler Fiek vb. Seramik Sanayi Emaye, Sr, Fayans, Porselen Boyalar vb Kayak Aksamlar, Tenis Raketleri, Balk Oltalar, Golf Sopalar, Darbe Spor Malzemeleri Koruyucularvb. Biyolojik Geliim ve Kontrol Kimyasallar, Gbreler, Bocek-Bitki ldrcler, Tarm Sektr Yabani Otlar vb. Isya Dayankl Kumalar, Yanmay Geciktirici ve nleyici Selulozik Tekstil Sektr Malzemeler, zolasyoa Malzemeleri, Tekstil Boyalan Deri Renklendiricleri, Suni pek,Parlatma Malzemeleri, vb. Ostreopoz Tedavlennde, Alerjik Hastalklarda, Psikiyatride, Kemik Geliiminde Tp ve Artnjtte, Menopoz Tedavisinde BNTC Terapi Yntemiyle Beyin Kanserlerinin Tedavisinde, Manyetik Rezonans Grntleme Cihazlarnda vb Surtunmeye-Anmaya ve Isya Dayankl Malzemeler, Roket Yakt, Uydular, Uzay ve Havaclk Sanayii Uaklar^Helikopterler, Zeplinler, Balonlar vb

22

4 Endust iyel Hammaddeler Sempozyumu 118-19 Ekim 2001, Izmn,Trkiye

izelge 7 Bor rnlerinin Kullanm Alanlar

URUN Amorf ve Kristal Bor Bor Esterleri Bor Flamentlen Bor Haldler Bor Karbid Bor Karbr Borazon Borik Asit Fhobork Asit Kalsiyum Bor Cevheri (Kolemant) zel Sodyum Boratlar Sodyum Bor Cevheri (Ulekst ve Probertt) Sodyum Bor Hdrrler Sodyum Metaborat Sodyum Pentaborat Sodyum Perborat Sodyum Tetraborat(Boraks) Susuz Boraks Trmetl Borat

KULLANIM ALANLARI Asken Proteknk, Nukleer Silahlar ve Nukleer Gu Reaktrlerinde Muhafaza, Metallerde Alam Eleman ve Deoksdan, Bakr ve Alamlarnda Gaz Gdenc, Alminyum Dkmlerinde Tane Rafinasyonu, Yar iletkenlerde vb Polmerzasyon Reaksiyonlar n^Katalst, Polmer Stabhzatorler, Yangn Geciktiricileri Havaclk ve Spor malzemeleri iin Kompoztler ila Sanayii, Katahstler, Elektronik Paralar, Bor Flamentlen ve Fiber Optikler Kesme Ekipman Bileyicileri, Endstriyel Yataklar, ok Yksek Scaklklarda Korozyon ve Oksitlenme Direnci Gerektiren ekipmanlar Asken aralarda Zrh Plakalar, Uzay Mekiklerinde D Yzey Koruyucu, Amdnclar, Tesviye Akamlan, Yzey Parlatclar, Yksek anma Direnci ve Esnemezlk Gerektiren Dier Alanlar Yksek Hzl Kesiciler Antiseptikler, Goz Damlalan, Bor Alasndan, Nukleer, Yangn Geciktirici, Naylon, Fotoraflk, Tekstil, Denclk, Gbre, Nikel Kaplama, kimyasal Katalst, Cam, Cam Elyaf, Emaye, Sr, vb Kaplama Solsyonlar, Fluoborat Tuzlar, Sodyum Bor Hdrrler Tekstil Kalite Cam Elyaf, Bor Alamlar, Cruf Yapc, nukleer ak muhafazas Fotoraflk Kmyasallan, Yapnclar, Tekstil, "Finishing" Bleiklen, Deterjan ve Temizlik Malzemelen, Yangn Gecknncler, Gbreler ve Zirai Aralar Yaltm Cam Elyaf, BoroslkatCam zel Kmyasallan Saflatrma, Kat Hamurunu Beyazlatrma, Metal Yzeylerin Temizlenmesi \ Yapnc, Deterjan, Zirai ilalama Fotoraflk, Teksl Yangn Geciktirici, Gbre Deterjan ve Beyazlatc, Tekstil Lehim ve Kaynak ilemlerinde, Metal Yzeylerinin Temizlenmesi, Seramkle, Srlama, Yksek Mukavemetli Camlar vb Gbre, Cam, Cam Elyaf Metalurk Cruf Yapc, Emaye, Sr, Yangn Gecktnc Kaplama Solusyonlan, Fluoborat Tuzlar, Sodyum Bor Hdrrler

izelge 8 Dnya BOT retimi (1998, % 100 B2o3) (2)

MKTAR FRMA ADI US BORAX BORAX ARGENTINA ETI BOR KAMU KURULULARI JSC BOR NACC QUELBORAX SUCERSAL ARGENTINA SQM SALAR INCABOR DIGER TOPLAM
ULKE
ABD Arjantin Trkiye n Rusya ABD Bin Ton 560 27 475 140 73 60 60 30 16 13 57 1511

PAY
% 37 2 31 9 5 4 4 2 1 1 4 100

Arjantin l' Peru

ili

23

T Guyagule

izelge 9 Dnya Bor Ticareti, B 2 0 3 (3) RETM BLGE KUZEY AMERKA LATIN AMERIKA BATI AVRUPA* DOU AVRUPA ASYA/PASIFIK AFRKA/ORTADOU TOPLAM Trkiye Bat Avrupa iinde gsterilmitir 619 198 475 78 140 1 1.511

HRACAT 218 21 11 10 48 0 308

THALAT 20 0 228 10 49 1 308

TOPLAM 421 177 692 78 141 2 1.511

% 28 12 46 5 9 0 100

Bin Ton

izelge 10. Yllara itibariyle Dnya Bor retimi (2) retici lkeler Arjantin Bolivya (lekst) ili (lekst) n Almanya (Boraks) ran (Boraks) Kazakfstan Peru Trkiye A.B.D Toplam 1992 125 18 203 127 2 100 27 1,059 1,010 2,671 1993 146 12 117 155 2 1 90 37 1,241 1,060 2,861 (X 1000 Ton) 1995 1994 215 245 10 7 90 86 140 188 2 2 1 1 80 80 30 30 1,769 2,088 1,190 1,110 3,554 3,810 1996 245 7 90 180 2 1 80 30 2,401 1,150 4,186

Nihai kullanm baznda Bor tketimi izelge l l ' d e , zetlenmitir. Grld gibi bor ve

rnleri tuketmmm yarsna yakn fiberglas, deterjan ve cam sanayiinde kullanlmaktadr

izelge 11. Nihai Kullanm Baznda Bor Tketimi (2, 4) URUN FBERGLAS DETERJAN BOROSILIKAT CAM SERAMK TEKSTTL-TD? FBERGLAS TARIM DIGER TOPLAM K. AMERKA | B.AVRUPA | DIGER | TOPLAM PAY % Bin Ton-B 2 0, 37 302 20 168 97 21 242 17 280 19 51 73 179 2 55 162 11 13 80 69 67 17 84 421 7 14 208 692 87 27 77 398 161 58 369 1.511 11 4 24 100

24

4ndustnyel Hammaddeler Sempozyumu 118-19 Ekim 2001, zmir, Trkiye Trkiye dnya rezervinin %63 'ne sahip olmasna karn, dnya bor pazarnda %25 civarlarnda pay sahibidir. Dnya bor satlar ve sat deerleri izelge 12'de verilmitir.

izelge 12. DnyaBor Sat, Deeri ve Eti Holding'in Pay (1997) (2, 4) SATI MKTARI Bin Ton B 2 0 , E.Holding Dnya % 61 61 100,0 141 69 49,0 185 175 95,0 24,0 503 120 74 14 19,0 57 0 0,5 268 28 1,0 467 36,0 1.289 bor SATI DEER Milyon US $ Dnya E.HoIding 26 26 49 24 92 82 325 78 69 9 65 0 257 17 883 236 izelge 13'de

RN ADI TINKAL KON. ULEKSIT KON. KOLEMANIT KON. BORAKS PENTA BORAKS DEKA BORAKS SUSUZ BORK AST TOPLAM

% 100,0 49,0 89,0 24,0 13,0 0 7,0 27,0 verilmitir.

Trkiye'nin 1996-1999 yllar arasnda gerekletirdii bor ihracat ve ayn yllara ait ham

retimi

izelge 13. 96-99 Trkiye'nin Bor hracaat ve Ham Bor retimi (4) ihracat Kolemanit rinkal leksit Toplam 1996 370,094 178,503 211,275 759,872 1997 379,920 181,300 184,330 738,55 1998 334,647 150,054 202,800 688,001 1999 341,930 109.46C 214.75C 666,140

Ham borlar

Rafine borlar

Boraks Dekahdrat Boraks Pentahdrat Etibor-48 Etibor-65 Bonk Asit Sodyum Perborat tlm Kolemamt Toplam Genel Toplam roplam(1000 ton)

24,797 26,435 15,501 6,046 165,195 26,209 25,656 274.80C 11,025 6.60C 1,386 42,305 244,762 251,225 49,463 2^97 - 38,549 885 42,249 3,961 59C 116 1,861 6,62C 250,395 - 321,135 328,592 368,711 1,010,267 1,059,685 1,016,593 1,034,851

retim

A S)

(Etbor

2401

2,602

2,75

2,555

4. DEERLENDRME i. izelgelerden grlecei gibi imdiye kadar yaplan arama sonularna gre, % B 2 0 3 baznda lkemizin toplam dnya bor rezervlerindeki pay % 63, dnyadaki en byk reticisi durumundaki US Borax'm kontrol altndaki bor rezervleri (ABD ve Arjantin'deki rezervler) ise % 11 civarndadr. Bu veriler, Trkiye'nin dnyann en byk bor kaynaklarna sahip olduunu aka gstermektedir. 25

ii. Bugn Eti Holding, dnya bor pazarnda rekabet iinde bulunduu ABD'de yerleik US Borax firmas ile birlikte stratejik bir konumda bulunmaktadr. 1,5 milyon ton/yl civarnda olan dnya bor (B 2 0 3 olarak) retiminden, Eti Holding ve US Borax birbirlerine yakn paylar alrken, yaklak 1,2 Milyar US$/yl olan parasal deerden US Borax'm ald % 65, Eti Holding ise % 21 pay almaktadr. Bunun nedeni, Eti Holding'in 350 000 ton/yl rafine bor rn satna karlk, US Borax'm 1,3 Milyon ton/yl rafine rn sat

T. Gyagler gerekletirmesidir. Bor rezerv ve retimindeki bu bariz avantajlarmza ramen dnya bor ticaretinden aldmz pay olduka dktr. Dnya ham bor ve rafine rn toplam sat -miktarnda paymz % 36 olmasna karn, ham bor arlkl sat yaptmzdan, toplam sat deeri zerinden paymz % 27'ye dmektedir. Trkiye 2,5 milyar tonluk bor rezerviyle zengin bir lkedir. tlm olarak tonu 350-400 US$ olan bor mineralinin deeri, ilenerek satldnda katlanarak artacaktadr. iii. Rezerv mrlerine baktmzda durum ok daha arpcdr. Grmr rezerv baznda dnya tketimini tek bana karlama sresi ynyle lkemizin yataklar u anda US Borax kontrolndeki rezervlerin yaklak 7 katdr. Son yllardaki tketim art hz da dikkate alndnda 80 yl sonra lkemizin yataklarnn dnyada tek bor kayna olma olasl ok yksektir. u anda bor ve bor rnleri ile ilgili olarak dnya'da bir rezerv sorunu bulunmamaktadr. Bu sebeple, byk rezervlere sahip olmak kendi bana bir anlam ifade etmemektedir. Bu rezervden salanacak faydann en st seviyeye karlabilmesi ok daha nemlidir. izelge 2, lkemiz rezervlerinin arlkl olarak kolemantten olutuunu gstermektedir. lkemizde 1,4 milyar ton dolaylarnda kolemanite karlk dier lkelerdeki toplam kolemanit rezerv miktar 100 milyon ton civarndadr. Bu deerler, retimde kolemanit kullanmnn daha ekonomik ve/veya zorunlu olaca alanlarda byk avantaj salayacaktr. iv. Dnya bor ticaretinde, lkemiz arlkl olarak, ham bor olarak yer almaktadr. Dnya ham bor pazarndaki tinkal ve kolemanit'in neredeyse tek kayna Trkiye'dir. Eti Holding'in rakibi olan US Borax pazara ham bor srmemektedir. Bu yap doal olarak sat gelirlerine de yansmaktadr. Tvenan cevher retim miktarnn bykl fazla anlaml deildir. Asl" olan yllk L2 milyon ton dolayndaki % 100 B2O3 edeeri dnya bor pazarnn ne kadarnn alnabildiidir. Zira ham cevher retiminin artmas pazardan reel olarak daha fazla pay alnd anlamna gelmemektedir, v. Bor, ilave edildii malzemenin katma deerlerini olaanst ykseltmektedir. Gelien teknolojiler, bor kullanmm ve bor'a bamll artrmakta ve bu nedenle de borun stratejik mineral olma zellii giderek daha da belirginlemektedir. Deterjan sanayimden uzay teknolojisine kadar yzlerce deiik alanda kullanlan bor, petrol ve doalgaz kadar byk stratejik neme sahiptir. Bu nedenle de bor'un gelecein ' stratejik maddesi olarak 26 tanmlanmas yanl olmayacaktr. vi. Bor bileimlerinin sper iletkenlik derecesinin, tahmin edilenden ok daha yksek olduunu sanlmaktadr. Magnezyum-Bor bileeninin, yksek sdaki iletkenlii sayesinde, bilgisayar bileenlerinin drt kat daha hzl almasn salayaca sylenmektedir. Bilim adamlar, tahmin edilenden ok daha yksek derecelerde bile, neredeyse hi direnle karlamadan elektrik tayabilen bor bileenlerinin, zellikle sper hzl bilgisayarlarn retiminde kullanlabileceini sylenmektedir. 5. SONU VE NERLER Miktar ve kalite alarak ok avantajl durumda olmamza karn dnya pazarndaki paymzn yetersiz olmas bir yanlln sonucudur. Bu olumsuzluun almas iin rasyonel programlar vakit geirmeksizin uygulanmaldr. Bor rnlerinin birbirlerini ikame eder nitelikte olmas nedeniyle ocak retiminden zenginletirmeye, rafine-u rnler retmekten pazarlamaya kadar etkinliklerin tek eldan ve ciddi bir organizasyonla yaplmas gerekir. Bu kapsamda pazarlama ve d ticaret ada bir anlayla manevra kabiliyeti yksek bir konuma getirilmelidir. u anda, yurt dndaki pazarlama irketlerinin (Etiproducts, Etimine) ilerliinin arttrlmas i i n yeni dzenlemeler getirilmelidir. zellikle "henz yeterince doymam" bir pazar olan yakn ve Uzakdou da yeni pazarlama irketleri almal ve bu ekilde nemli lde gelir vaad eden bu pazarlarda ansmz deerlendirilmelidir Ham rn yerine mutlaka yksek katma deer yaratan, en azndan rafine rn satnn yaplmas dorultusunda programlarn yaplmas gereklidir. ET HOLDNG ham bor ihra etme olumsuzluundan uzaklamaldr. Varolan yatrmlar sratle sonulandrlmal, zellikle rafine ve u rn retmeye ynelik gereki yatrm projeleri hayata geirilmelidir. Bu kapsamda Ar-Ge faaliyetlerine zel nem verilmeli, niversitelerle ibirlii yaplarak, laboratuvar ve pilot apta "u rn retme" ye ynelik bilimsel almalara nem verilmelidir. Daha once var olan, ancak bilahere kapatlan "Bor Aratrma Merkezi" tekrar kurulmaldr.

4.Endiatriyel Hammaddeler Sempozyumu 118-19 Ekim 2001, zmir, Trkiye Bor konusunda lkemizin ok uluslu tekeller ile rekabet edebilmesi iin ocak retiminden balanarak, rafine-u rnler elde edilmesi ve bu rnlerin pazarlanmas hususu da dahil olmak zere bunlarn tek elden ve gl bir organizasyonla gerekletirilmesi gereklidir. Bu grev 2840 sayl yasa ile ET HOLDNG'e verilmitir. Bu i iin yllardr bilgi birikimi ve deneyimi olan ET HOLDNG'in daha verimli altrlmas salanmaldr. Bunlarn yaplabilmesi iin ET HOLDNG'in zerk bir yapya dntrlmesi gerekmektedir. lke iindeki bor pazar olduka dk dzeydedir. Bor kullanm alanlarn geniletmeye ynelik rasyonel yaklamlar gndeme getirilmelidir. Madenlerimiz, bir kez tkendiinde yerine konulamayacak deerler olduu iin halkmzn yaam seviyesini ykseltme perspektifi ile ele alnmal ve yeniden deerlendirilmelidir. Bunun iin planl kalknma ilkeleri hedeflenmelidir. zellikle borlar, kar marj ok yksek madenlerimiz olduundan gnlk ve dar erevede ele alnmamal, lkemiz ye halkmzn karlar n planda tutulmaldr. Bu. kapsamda, basit oyunlara alet edilmemeli, ve borlarn zelletirilmesi kesinlikle dnlmemelidir. KAYNAKLAR

nem,Y., "Sanayi Madenleri", Geniletilmi 2. Bask, Ankara, 2000 Roskill, Economics of Boron, 1999. Roskill, Economics of Boron, 9th. Edition. Eti Holding A.. Rapor ve Yaynlar '

27