PREDMET: URBANA I RURALNA GEOGRAFIJA

-EKOLOKI PROBLEMI GRADA-seminarski rad-

www.BesplatniSeminarskiRadovi.com
SADRAJ
1. UVOD.........................................................................................................3
2. PROBLEMI KOJI SU POSLJEDICA FIZIKE DEGRADACIJE
URBANE SREDINE.......................................................................................4
2.1. Problem urbanizacije......................................................................................4
2.1.1. Klizita...............................................................................................5
2.1.2. Slijeganje terena.................................................................................6
2.1.3. Gradska klima....................................................................................7
2.2. Zagaivanje zraka..........................................................................................8
2.3. Zagaivanje vode..........................................................................................11
2.4. Gradska buka................................................................................................13

3. PROBLEMI SOCIJALNE SREDINE......................................................14

3.1. Komunikacija................................................................................................14
3.2. Kriminal.........................................................................................................14

4. PROBLEMI PROSTORNE ORGANIZACIJE IVOTA.........................15

4.1. Saobraajni sistem........................................................................................15
4.2. Tradicionalna prepoznatljivost okoline......................................................16

5. ZAKLJUAK...........................................................................................18
6. LITERATURA..........................................................................................19

1. UVOD
Grad je gusto naseljena, kompaktno izgraena i funkcionalno dobro organizovana
prostorna cjelina u kojoj se uspostavljaju specifini odnosi izmeu ljudi i okoline. Zbog
uticaja prostornih procesa grad je, meutim, izloen neprestanim promjenama. Najvie na
rast grada, na njegovo irenje i unutranje prmjene utiu koncentracija i centralizacija.
Koncentracija stanovnitva, radnih mjesta, stambenih zgrada i drugih urbanih sadraja u
pojedinim dijelovima grada stalan je proces sa najvidljivijim posljedicama. Koncentracija
pojedinih funkcija u gradu uvjetuje centralizaciju, ije su posljedice intenzivne interakcije
izraene u prostornoj cirkulaciji ljudi, robe i informacije. U toku razvoja grada, a u
meuzavisnosti sa drutveno-ekonomskim razvojem, znaenje pojedinih prostornih
procesa postepeno se mijenja, procese koncentracije i centralizacije esto zamjenjuju
dekoncentracija i decentralizacija, sa tim to jaaju i drugi prostorni procesi. Osim
pozitivnih efekata, pojedini prostorni procesi mogu imati i negativne posljedice.
Posljedica

prenaglaene

koncentracije

centralizacije,

prenagle

intenzivne

decentralizacije i drugih prostornih procesa u razvoju grada moe biti destrukcija

osnovnih ljudskih vrijednosti i unitavanje ivotnog prostora.
Brojni problemi koji se pojavljuju u urbanim sredinama mogu se podijeliti u tri grupe:
1. Problemi koji su posljedica fizike degradacije urbane sredine;
2. Problemi socijalne sredine;
3. Problemi prostorne organizacije ivota u gradu.

2. PROBLEMI KOJI SU POSLJEDICA FIZIKE DEGRADACIJE

URBANE SREDINE
Jedna od grupa problema u urbanim sredinama jesu problemi koji su posljedica fizike
degradacije urbane sredine. Prije svega, treba istaknuti i injenicu da urbani razvoj esto
dovodi do nastanka, nazovimo je tako, betonirane i za ivot ljudi nepogodne urbane
sredine. esto je to posljedica funkcionalno usmjerene, a manje humanizovane gradnje.
U ovu grupu problema valja, svakako, uvrstiti zagaivanje urbane sredine, sve jae
zagaivanje zraka i vode problem je sa kojim se susreu svi gradovi svijeta. Uz
zagaivanje zraka i voda valja istaknuti i gradsku buku kao problem gradske sredine.
Jedan od problema jesu i saobraajna sredstva, pogotovo motori sa unutranjim
sagorjevanjem. To se osjea u poluciji zraka, guvama i gradskoj buci koja uveliko utie
na ivot ljudi u gradu. [1]
2.1. Problem urbanizacije
Veliki problemi i neeljene posljedice redovno se pojavljuju sa brzom i gustom
stambenom gradnjom, to je posljedica jake imigracije stanovnitva. Takva je bila
sudbina mnogih gradova u razdoblju industrijalizacije, kada su se podizale radnike
etvrti sa neodgovarajuom infrastrukturom, koje su brzo doivjele degradaciju. U nekim
gradovima nerazvijenih zemalja i danas nastaju, ponajprije na njihovim rubovima, velika
divlja naselja, esto bez elementarne infrastrukture. Pojedine etrvrti velikih gradova
razvijenih zemalja, pogotovo sredinje, izloene su takoer slamizaciji i fizikom
propadanju, iz ega izlaze i druge neeljene pojave.[1]
irenjem starih i gradnjom novih urbanih cjelina, ogromni poljoprivredni prostori
zamijenjeni su novim tehnikim sistemima kao to su: beton, plastika, elik i drugim
sadrajima. Na tim, danas nepovratno izgubljenim i unitenim, prostorima zasnivao se
razvoj, a i preivljavanje stanovnitva predindustrijskog perioda.
4

Urbani i drugi sociotehnogeni sistemi na Zemlji zauzimaju oko 2,5 do 3% ukupne

kopnene povrine. Ovaj podatak je samo trenutaan i stalno se poveava. Tako,
naprimjer, u bivem SSSR-u u periodu od 1961. do 1971. godine urbani i tehnogeni
sistemi nepovratno su odnijeli 30% ukupnih obradivih povrina. Svakog dana se za
urbane potrebe uzurpira 2000 ha agrarnih povrina, a ako se ovim dodaju i uzurpirane
povrine pod umama onda je ta brojka daleko vea. Ukoliko se zadri dosadanji tempo
urbanizacije za oko 150 godina svaki stanovnik planete raspolagat e tek sa 0,5 ha
obradivog zemljita.
Negativne posljedice gubitka poljoprivrednih povrina sve su oitije u naim gradovima,
posebno onim veim i onim koji se bre ire. Ovo se prije svega odnosi na okoli
industrijskih gradova i naseljima ija ruralna okolina zbog nepovoljnog reljefa i
geolokih uvjeta oskudijeva ziratnih povrinama. Ovo je posebno izraeno u krakim
podrujima, u kojim su ziratna zemljita vezana za fline i verfenske zone. [4]
Urbana sredina je sloen drutveni, privredni i biofiziki sistem kreiran interakcijom
izmeu fabrika koje je ovjek izgradio i fizikih osobina pejzaa. Opasnosti
potencijalnog urbanog ivota na fiziku geografiju grada podrazumjevaju veliinu i
poloaj, ali moe ukljuivati i niz dogaaja kao to su uragani, poplave, oluje,
zemljotrese, snijeg, vatrene oluje, klizita i slijeganje tla. [8]
2.1.1. Klizita
U odreenim podrujima svijeta pod uticajem kvartarne glacijacije, mnogi gradovi su
sagraeni na glacijalnim nanosima. Podzemne vode se mogu premjesiti na suelje izmeu
nanosa i podloge stijene ili na diskontinuitet izmeu proizvoda razliitih faza glacijalnog
taloenja. Ako se urbani razvoj nalazi na strmom breuljku pod ovim uslovima,
posljedine promjene u podzemnoj hidrologiji i pritisku izmeu razliitih materijala u
ledenim nanosima moe rezultirati klizanjem tla. Ostali faktori koji smanjuju stabilnost
nagiba su krenje uma, izgradnja i zemljotresi. Iako posljedice klizita nisu velike kao

kod glavnih geofizikih dogaaja (poplave ili zemljotresi), klizita su rasprostranjenija, a

ukupni finansijski gubitak zbog klizanja tla je vei nego kod veine drugih geolokih
opasnosti. Veliki dio tete koja je povezana sa zemljotresima i poplavama nastaje zbog
klizanja tla, koje pokree tresenje ili dubinske vode. Osim ekonomskih gubitaka,
znaajan je gubitak ivita do kojeg moe doi uslijed klizita.
U planiranju urbanog rasta, nuno je procjeniti stabilnost padina i identificirati situacije u
kojim ljudske intervencije mogu izazvati masovni pokret tla. Mnoga nadlena tijela za
planiranje optim propisima zabranjuju gradnju na padinama iznad odreenog nagiba.
Neki, kao oni u San Franciscu, su izradili karte stabilnosti terena za oznaavanje
relativnih mjera od opasnosti od odrona. U praksi je, meutim, esto razlika izmeu
identifikacije i javnih obavjesti o opasnim lokacijama i usvajanja primjerenog ponaanja.
[8]
2.1.2. Slijeganje terena
Vaenje resursa (kao to su podzemne vode, nafta, plin ili ugalj) i/ili zbijanje gline i
ljunka zbog teine zgrada moe dovesti do slijeganja tla u urbanim podrujima.
Problemi zbog slijeganja terena ukljuuju:
1. Postoji povean rizik od poplava obalnih podruja zbog plime i udara oluja i to
zahtijeva skup rad na zatiti od poplava.
2. Regionalni nagibi terena koji se pojavljuje mogu uticati na funkcionisanje
struktura, kao to su kanali i kanalizacija, koji se oslanjaju na gravitaciju za njihov
rad.
3. Zastoj u radu bunara, moe smanjiti i obino unitava produktivnost bunara.
4. Gdje se slijeganje terena pojavljuje u malim dubinama i graevine su utemeljene
na vrstim materijalima ispod zbijanja slojeva, komunalni prikljuci se mogu
slomiti.
5. Slijeganje tla moe dovesti do propadanja zemljita.

Nelson i Clark su 1976. godine opisali kako su se slijeganja od 10 metara dogodila u

Wilmington naftnom polju u Los Angelos-u. Izmeu 1937. i 1962. godine, 913 miliona
barela nafte, 484 miliona buradi vode i 832 milijarde m 3 plina su izvaeni iz sedimenata
na dubini od 1800 metara. Zbog toga to je podruje bilo samo nekoliko metara iznad
razine mora, bili su potrebni nasipi, drenani sistemi i morali su se podii zidovi luke, sve
dok slijeganje nije zaustavljeno 1966. godine

obnavljanjem podzemnog pritiska

pumpanjem slane vode da zamjeni izvaenu naftu. U Phoenix-u koritenje podzemnih

voda za navodnjavanje i za domainstvo, rezultiralo je slijeganjem terena i do 4 m u
odreenim dijelovima. U Cheshire-u u Engleskoj, vaenje soli je stvorilo problem sa
slijeganjem u susjednim gradovima koji se nalaze do 8 km od mjesta vaenja soli. Sline
probleme imaju mnogi gradovi na svijetu.[9]
2.1.3. Gradska klima
Kako se grad razvija, njegova prisutnost vri uticaj na atmosfersku sredinu koja na kraju
dominira. U takvim uslovima mogue je identifikovati gradsku klimu kao posebnu vrstu
mezoklimata. Prosjena temperatura grada je obino oko 1 C vea zbog otpadne topline
iz kue, transporta i industrije, i zbog relativno niskog albeda zgrada i poploanih
povrina. Koliina kinih padavina je takoer 5-10% vea u gradu zbog vee turbulencije
zraka iznad urbanih podruja i zbog vee koncentracije estica praine koja mogu
posluiti kao higroskopska jezgra. Uestalost oblanosti i magle je takoer vea u
gradovima. Sa druge strane, zbog trenja oko zgrada, prosjene brzine vjetra su nie, iako
se mogu desiti ekstremni naleti vjetra. Trajanje suneve svjetlosti je u prosjeku 5-15%
manje.
Zadatak u potrazi poboljanja gradskog ivota, djelomino je taj da ouva prednosti
gradske klime, koje su rijetke, i da suzbija nedostatke, kojih je mnogo. Meu takvim
nedostacima su problemi koji proizilaze zbog kinih padavina koje izaziva grad,
ukljuujui saobraajne nesree, vee trokove vodoprivrede. Iako uinak gradskih
podruja na lokalnu klimu izgleda sueno da poveava kako broj vozila, tako i broj
elektrana sa fosilnim gorivom raste i nastavkom urbanog porasta. Malo toga su javni

slubenici uradili po pitanju vremenskih anomalija ili po pitanju prilagoavanja na njihov

uticaj. To je dijelom i zbog drutvenih problema, kao to su kriminal, loi stambeni uslovi
i transport predstavlja problem, a dijelom jer je tee izmjeniti postojei okoli, nego
napraviti novi.
No, postoji nekoliko inicijativa kojim je mogue poboljati gradske sredine. To se moe
uraditi odredbom stabala za hlad, posipanjem ulica da bi se povealo evaporativno
hlaenje i poveanjem albeda, npr. koritenjem svijetlijih boja na krovovima i zamjenom
otvorenih parkinga garaama. Korisnost vegetacije za poboljanje gradske klime je vrlo
priznato, takoer. Kao i poveanje hlaenja ljeti evapotranspiracijom, drvee i druge
biljke smanjuju oticanje i ako su planski zasaeni, uzrokuju smanjenje koncentracije
estica u zraku i smanjuju buku. Neki od neeljnih vjetrovitih vrtloga koji se stvaraju
zbog visokih graevina urbanih kanjona, mogu se izbjei planskom izgradnjom ulica,
njene irine i orijentacije, te koritenjem odgovarajueg dizajna izgradnje. U gradovima
gdje su snijeg i led uobiajni zimski problemi, kanaliziranje otpadne topline iz pjeakih
staza i ulica, barem u kritinim dijelovima gradskog saobraajnog sistema (kao to su
mostovi, staze i pjeaki prelazi), je korisno u borbi protiv uinka snijega i poledice, koji
mogu paralisati grad. Mali broj urbanistikih planova, meutim, uzima klimatska
razmatranja u obzir.[10]
2.2. Zagaivanje zraka
Zagaivanje zraka je evidentno u svim, a pogotovo u velikim industrijskim gradovima.
Ono se vri emisijom dima, praine i plina.[1] Urbanizovane regije su najvei potroai
razliitih energenata, a time najvei zagaivai okoline. Potroaka energetska
postrojenja kao kuna loita i sl. izbacuju razliite polutante kao to su plinovi i vrste
tvari. Od ovih polutanata iznad gradova se formiraju gusti slojevi dima, koji sa maglom
obrazuju smog.[4] Smog je uestala pojava u mnogim gradovima, a najnaglaenija je
hladnijem dijelu godine.[1] Smog, prema engleskoj rijei, ini maglu sa velikom
koncentracijom ugljendioksida i drugih otrovnih gasova i svojevremeno je bio
karakteristian za engleska industrijska podruja, a posebno za London u kojem je 1952.

godine od posljedica takve magle, umrlo 4000 stanovnika. London, naalost, nije
usamljen primjer sa pojavom smoga. I brojni nai gradovi, meu kojima posebno Zenica i
Sarajevo, preteno u hladnijem periodu godine odlikuju se velikom koncentracijom
otrovnih polutanata u atmosferi. Ova koncentracija esto po nekoliko puta prevazilazi
dozvoljene doze. Velike koncentracije otrovnih plutanata u atmosferi iznad nekih urbanih
cjelina u Bosni i Hercegovini posljedica su visokotonane procesne tehnologije i
morfolokog sklopa u kojim se ti gradovi nalaze. Prirodno provjetravanje ovih kotlinskih
urnabih sistema je u vrijeme stabilne atmosfere gotovo zanemarujue zbog ega se u
gladnije periodu godine javljaju temperaturne inverzije koje mogu da traju, nekada,
kontinuirano i 15 dana. U tom razdoblju koncentracija tetnih polutanata se znatno
povea.
Slika 1. Zagaenje od industrije i saobraaja znatno teti zdravlju

Izvor: http://www.oslobodjenje.ba/index.php?id=6517
Sistem antropogenog monitorniga u Zenici, na primjer, pokazao je koncentraciju SO2 u
atmosferi dva puta veu od maksimalno dozvoljene. Zasienost zenike atmosfere u

predratnom razdoblju SO2 bila je vea za 300 mg/m 3 od prosjeno dozvoljene u trajanju
od 77 dana iako je takva koncentracija p svjetskim mjerilima dozvoljena najvie 18 dana.
Prema katastru, emisija zagaivaa zraka u Zenici, eljezara Zenica je isputala
godinje u atmosferu oko 75000 t praine, 85 milijardi m 3 gasova i oko 228 miliona m 3
dima. Navedene koliine zagaivaa isputaju se iz priblino 13 dimnjaka, ija je visina
od 100 do 150 m, to nije dovoljno za dispeziju tetnih polutanata iznad inverznog sloja.
Zapremina zenike kotline iznosi oko 0,4*109 m 3 , a u nju isputa priblino 1,9*10 9 po
mertu kubnom dimnih gasova, to u uvijetima termike inverzije i slabg provjetravanja
vrlo loe se odraava na kvalitet sredine i ovjeine zdravlje. Negativne posljedice
zagaenosti atmosfere prisutne su iu drugim urbanim centrima posebno Bosne i
Hercegovine zbog neplanske izgradnje visokotonane procesne tehnologije, posebno u
njenim dolinsko-kotlinskim podrujima.[5]
Zagaivanje zraka u gradu izraava se u tri primarna efekta: smanjenje prodora sunevog
svjetla, stvaranje magle i promjene u temperaturi zraka. esto se ova tri efekta kombinuju
tako da magla pojaava redukciju sunevog svjetla.[1] Velike koliine vrstih polutanata,
para i gasova isputaju se u atmosferu iznad urbanih sredina koji smanjuju broj sunanih
dana za oko 5 do 15% u odnosu na ruralne sredine. Iznad urbanih gradskih sredina ljetne
magle su za oko 30%, a zimske ak za 100% prisutnije u odnosu na ruralna podruja.
Veliki gubici toplote u urbanim sredinama stvaraju tople otoke i podiu temperaturu
atmosfere, u nekim sluajevima i do 5 stepeni. Poveane temperature atmosfere iznad
urbanih sredita stvara zonu nieg pritiska, prema kojoj se usmjeravaju zrane struje iz
podruja sa viim pritiscima. Ovo, kao i vea koncentracija aerosola koja potie od
ispusnih gasova automobila je uostalom razlog to urbana sredita imaju vie padavina za
5 do 10% u odnosu na ruralna podruja. [5]
U novije vrijeme, u velikoj mjeri kao rezultat porasta koritenja automobila, fotohemijski
(oksidirajui) polutanti su postali glavni problem. Meu njima, duikovi oksidi iz
benzinskog goriva motornih vozila i ugljikovodici (npr. isparavanje benzina i curenje
plinovoda) su posebno vani. Sekundarna reakcija u zraka izmeu duikovog oksida,
ugljikovdodika i suneve svjetlosti uzrokuje stvaranje prizemnog ozona, koji je prisutan u

10

fotohemijskog smogu i moe naruiti zdravlje kada postoje velike koncentracije. Ugljini
monoksid, formiran od nepotpunim izgaranjem fosilnih goriva, takoer je est polutant u
zraku. Relativno niska koncentracija olova u krvi moe pridonijeti veoj opasnosti od
sranog i modanog udara kod odraslih, a moe uticati na mentalni razvoj djece. [11]

Slika 2. Cestovni saobraaj uestvuje prosjeno sa oko 50% u ukupnom aerozagaenju

Izvor: http://www.srbijanet.rs/images/stories/vesti-svet/kina-guzva-498.jpg

2.3. Zagaivanje vode

Posebnu vanost za gradove predstavlja voda, a odatle i pitanje njenog zagaenja.
Potronja vode u gradovima je vrlo velika. Rauna se, npr., da se u gradovima razvijenog
svijeta dnevno potroi 600 litara vode po stanovniku. Jo je vea potronja vode u
industriji. Tako npr. za proizvodnju jedne tone elika potrebno je 100000 litara, a tone
plastike oko 2000000 litara itd. Istovremeno mnogi gradovi imaju mnogo problema sa
snadbjevanjem vodom. Voda se esto dovodi u gradove iz udaljenosti i po nekoliko
stotina km.

11

Opasnost od zagaivanja vode u gradu je velika. O tome govore podaci da grad sa oko
pola miliona stanovnika dnevno proizvodi preko 1800 tona krutog, te oko 190 miliona
litara tekueg otpada. Poseban problem pri tome predstavljaju anorganski otpadi,
pogotovo metali. [2]
Glavni izvori zagaenja vode su kanalizacije, industrijske otpadne vode, oluja i urbani
odvodi i poljoprivredni odvodi koji mogu doprijeti do zaliha pitke vode. Veina gradova
uzrokuje ozbiljna zagaenja vode, a u mnogim sluajevima rijeke u urbanim sredinama
su doslovno otvorene kanalizacije. U Bankoku je veina kanala toliko zagaena da su
anaerobni. U Jakarti su sve rijeke jako zagaene zbog isputanja odvoda i jama koji nose
neobraene otpadne vode iz kuanstava, poslovnih zgrada i ustanova, industrijske
otpadne vode, krute otpade i fekalnog otpada iz prepunih septikih jama ili onih koje
cure. Bolesti koje uzrokuje voda kao to su proljev, tifus i kolera poveava se njihova
vjerovatnoa, kada rijeka tee kroz gradsko podruje. Morske vode i sedimenti u zaljevu
Jakarta su zagaene pod uticajem uticanja zagaenih rijeka. Visoka koncentracija tekih
metala, kao to su kadmij, iva i olovo, je zabiljeena i ti teki metali mogu ui u lanac
ishrane preko riba i koljki.
U mnogim gradovima, kao to su Meksiko City i Dakar, nestaica pitke vode se dovodi u
vezu sa problemima tekueg otpada, posebno kanazlizacije i industrijske otpadne vode.
Stotine urbanih centara koji su se razvili u relativno sunim podrujima, kao to je Lima,
narasli su izvan tane gdje adekvatne zalihe mogu biti iz odvoda iz lokalnih ili ak
regionalnih izvora. Mnogi drugi gradovi se suoavaju sa velikim finansijskim
problemima u irenju zaliha koje zadovoljavaju potranju. Gotovo 80% stanovnika
Jakarte koristi podzemne vode, zalihe koje su postale konstantno siromane. U sjevernim
dijelovima grada ekstrakcija vode dovela je do slijeganja zemljita, to je povealo
osjetljivost grada na poplave i doputa da slane vode prodiru obalne vodonosnike i
zagauju sredinji gradski bunar, 15 km u unutranjosti. U slinim problemima se naai i
Bankok, koji je potonuo 1,6 m, u periodu od 1960. do 1988. godine, zbog ekstrakcije
podzemnih voda. [12]

12

2.4. Gradska buka

Buka se definie kao neeljeni zvuk, jedan je od najvanijih polutanata u savremenim
urbanim podrujima. tetni uticaji buke ukljuuju: (1) smetnja ili stres koji mogu
pridonijeti psihikim problemima, kao to su hipertenzija i neuroza, (2) fizioloki uinci,
npr. oteenje sluha, (3)

uticaj na obavljanje posla, i (4) smanjenje vrijednosti

nekretnina. Uticaj buke na gradsko stanovnitvo je teko izmjeriti precizno, jer tolerancije
variraju izmeu pojedinaca. Na mikroskali, smetnja ozbiljne buke moe nastati izmeu
apartmana, kancelarija i drugim slinim mjestima i, u sluaju stambene buke, moe doi
do sukoba izmeu komija. Vanjski izvori urbane buke obuhvataju izgradnju i radove na
cesti, industrijske radove i prevoz.
Znaajno ublaavanje smetnja saobraajne buke zahtjeva niz mjera, ukljuujui i
tehnika poboljanja na vozilima i propise za provedbu njihovog koritenja, ogranienje
saobraaja u pojedinim podrujima ( npr. u blizini bolnice) i u odreeno vrijeme,
poboljanja u dizajnu graevina (npr. dvostruko ili trostruko staklo) i slino. Problem
buke na zranim lukama je funkcija poloaja i veliine objekta, ali je ovo sve vea
opasnost u mnogim gradovima u razvijenom svijetu. Stambena podruja ispod putanje
kojom leti avion velike meunarodne luke, kao to je u sluaju Londona (Heathrow) i
New York-a (JFK), moraju podnijeti buku njihovih letova svaki dan. Rjeenje ovog
problema zahtjeva kombinaciju tehnikih poboljanja mlaznih motora za smanjenje buke,
izolacija stambenih jedinica u blizini piste, geografskim istraivanjima odrediti optimalnu
putanju leta preko bilo kojeg gradskog podruja. [13]

13

3. PROBLEMI SOCIJALNE SREDINE

Mnogi od ovih problema posljedica su opadanja zajednitva u okviru urbanog ivota,
posljedica smanjenja standarda i openiti drutvenog ivota. Veliki broj socijalnih
problema i konfkikata posljedica je dehumanizacije pojedinih dijelova grada, degradacije
stambenih zona i slamizacije. Openito se moe rei da ivot u gradu donosi sa sobom
otuenost, nemir i depresije. Na tu je pojavu ameriki sociolg L. Wirth upozorio ve u
meuratnom periodu, 1938. godine. Pri istraivanju socijalne strukture grada on polazi od
triju zavisnih varijabli: veliine, gustoe i heterogenosti. S veliinom grada poveava se
gustoa stanovnitva, ali istodobno i heterogenost i otuenost. Posljedica gubitka
humanosti, bliskosti i zajednitva je pojava razliitih mentralinih bolesti, agresivnosti i
kriminala. Nasilje, agresivnosti, kriminal, prostitucija i sline pojave najee se javljaju
u slamiziranim i siromanim etvrtima grada. [3]
3.1. Komunikacija
Gradski stanovnici redovno sklapaju manju broj prijateljstava nego stanovnici ruralnih
oblasti. Veliki je broj stanovnika u urbanim sredinama koji se stvarno poznaju, ali
meusobno ne komuniciraju. Ovo se posebno odnosi na komije iz iste ulice ili istog
ulaza jednog nebodera. Meusobne komunikacije meu stanovnicima u gradovima su
iznimke bez formalnog predstavljanja. [6]
3.2. Kriminal
Veliki urbani sistemi redovno imaju vii procenat ubistava i razbojnitava od manjih
gradova. Tako, naprimjer, u manjim gradovima sa 25000 stanovnika broj ubistava na
1000 stanovnika iznosi 0,57, a u gradovima sa milion stanovnika iznosi 2,92. U
gradovima sa 100000 stanovnika prosjeno ima 300 razbojnitava u tku godine, a u
gradovima sa vie od miolion stanovnika broj istih pojava iznosi 12000.[7]

14

4. PROBLEMI PROSTORNE ORGANIZACIJE IVOTA

Grad ini mnotvo pojedinaca i institucija meu kojim postoji stalna interakcija, razmjena
poruka i vijesti u gradu moe biti organizovana putem inih i beinih veza, meutim,
prostorna cirkulacija robe i ljudi zahtijeva adekvatnu saobraajnu mreu i organizovan
saobraajni sistem. Treba naglasiti da je u veini gradova opseg interakcija u mnogo
veem porastu nego stanovnitvo gradova. To jo vie poveava kompleksnost
ekonomskog i drutvenog ivota u gradu. Na porast interakcija utie sve vei broj
privatnih automobila. Poveana cirkulacija robe i ljudi te porast saobraajnih sredstava,
pogotovo automobila, izazivaju zasienja pa i zastoj u saobraajnim sistemima grada. S
tim u vezi javlja se problem organizacije opskrbe grada sirovinama, prehrambenim
proizvodima, energentima itd. U mnogim gradovima poseban je problem redovna
opskrba pitkom i industrijskom vodom. Saobraajna zakrenost i problemi normalne
cirkulacije imaju i druge dalekosene posljedice u organizaciji ivota u gradu i nainu
koritenja gradskog zemljita. [3]
4.1. Saobraajni sistemi
Automobilitet je u gradovima, uz svu korist koju je donio, pokazao i brojne uinke tetne
za ovjeka i okoli, to se osobito odrazilo na smanjenje kvalitete ivota u gradovima.
Neki su od pokazatelja tog smanjenja velik broj nezgoda, optereenje okolia bukom i
visokim koncentracijama tetnih hemijskih tvari, preoptereenje uline mree, male
brzine kretanja, nedostatak prostora za parkiranje, te zauzimanje dragocjenog urbanog
zemljita koje rezultira neprimjereno malenim povrinama za nemotorizirane sudionike
saobraaja. Prekomjeran broj automobila dovodi do saobraajnog ''infarkta'' u gradovima
gdje je gradska saobraajna mrea, to je esto sluaj, bila oblikovana krajem 19. st. i
sada naprosto ne moe zadovoljiti potrebe.

15

Automobilski je sobraaj u gradu polako izgubio svoju ekonominu svrhu, da robe i

putnike brzo i sigurno doveze na cilj i sve oitijom postaje upravo njegova
nefunkcionalna priroda koja se oituje u neekonominom utroku goriva, u
neekonominom zauzimanju urbanog zemljita. Ovakav razvoj saobraaja nije naravno
elja njegovih pojedinanih sudionika ve rezultat pogrene saobraajne politike koja je
uzrokovala brojne tetne posljedice: a) razvoj ''shopping centara'' namijenjenih iskljuivo
vozilu koji prodiru prirodnu okolicu naselja, a ujedno prisiljavaju njihove stanovnike da
kupuju dalje tj. slue se automobilom; b) blia mjesta rekreacije postupno se udaljuju pa
sve vie ljudi odmor trai izvan grada koji poistovjeuju sa stresom i uope ne
doivljavaju kao mjesto za odmor ili oputanje; c) sredita gradova, zbog preoptereenja
okolia, kao mjesta stanovanja gube na atraktivnosti, te su ljudi prisiljeni stanovati izvan
grada ime mjesto rada biva sve udaljenije od mjesta stanovanja, a automobil ponovno
neophodan. Odnos saobraaja i kvalitete ivota manifestira se u dva smjera: manje ili
vie kvalitetnim prijevozom ljudi i robe. Uz mobilnost koju daje saobraaj bi trebao
zadovoljavati zahtjeve brzine, ekonominosti, sigurnosti i udobnosti, no to esto nije
sluaj.
Estetski i ambijentalni uinci saobraaja i suvremenih saobraajnih objekata na strukturu
grada preteno su nepovoljni. Krianja u vie nivoa, rampe, nasipi i vijadukti, velike
distance meu zgradama, ulice i trgovi zatrpani automobilima sve to kvari sliku grada,
a esto i zahtijeva i unitenje ili naruavanje prije ugodnih ambijenata. Ipak, ima
sluajeva kad prometni objekti pridonose slici grada (npr. tramvaji u gradovima).[14]
4.2. Tradicionalna prepoznatljivost okoline
Poseban problem urbanizacije su zahvati koji negiraju tradicionalnu prepoznatljivost
okoline, to je posljedica primarne standardizacije stilova ugradnji pojedinih objekata ili
gradskih etvrti. U nedavnoj prolosti na prvi pogled su se prepoznavali i razlikovali
urbani sistemi po stilovima kao to su, naprimjer, gradovi primorskog, kontinentalnog,
nizijskog ili gradovi orijentalnog tipa. Oit primjer uvoenja novih urbanih tehnologija i
stilova su Sarajevo i Mostar gdje se na malom prostoru uoavaju tradicionalne orijentalne

16

graevine i novi urbani stilovi koji, pored ostalog, odudaraju od prirodnog ambijenta.
Graevine u predbetonskoj eri sazdane su, u prvom redu, od domaih materijala, koji su
uostalom i najvie odgovarali fizionomskim i funkcionalnim zahtjevima lokalne sredine.
Primjenom jeftinijeg i brzog betonskog graevinarstva, nastala je lokala prepoznatljivost
i vizuelna orginalnost savrmenog graevinarstva. Ne postoji velika razlika izmeu
tradicionalno razliitih prostornih prepoznatljivih stilova. Izmijenjeni stilovi su
zamijenjeni novim esto lokalnim zahtjevima, pa se bez ikakvih dvoumljenja moe
govoriti o vizuelnoj degradaciji sredine.
ovjek je, posebno u ranoj fazi graditeljstva, stremio da gradove u urbane cjeline uklopi
u prirodno okruenje. Tokom razvoja urbanizacije ti gradovi su prerastali kapacitet svog
prirodnog okruenja. Istina postoje gradovi, posebno u aridnim zonama, koji daleko vie
pruaju nego prirodna sredna, openito, gradovi u surovim prirodnim uslovima se javljaju
kao interzonalni areali povoljni za ivot i znatno se razlikuju od svojih surovih okruenja.
Oni uspjeno demonstriraju uspjeh ovjeijeg razuma, ukljuujui i dostignua nauke i
tehnologije i pobjedu ovjeka nad prirodom. Takvih gradova danas u svijetu je ne mali
broj. Posebno se istiu gradovi u Sibiru: Noriljask, Murmansk, Magada, evenko i
drugi. [7]

17

5. ZAKLJUAK
Posljedice brze i esto neracionalne urbanizacije u svijetu i kod nas su intenzivne i
mnogoznane. Urbanizacijom je naglaena neracionalna potronja ogranienog prostora
naroito produktivnog poljoprivrednog tla ije su povrine na Zemlji ograniene.
Urbanizovane zone i industrijski gradovi znaajno i veoma opasno ugroavaju kvalitet
ivotne sredine i njenih komponentnih dijelova zraka, vode (podzemnih i povrinskih),
produktivnog tla, biljnih i ivnotinjskih vrsta. Pored toga, nekontrolisan rast gradova i
urnanih sistema, kako po horizontali, tako i po vertikali znaajno utiu na izmjenu
mikroklimatksih obiljeja i drugih prirodnih vrijednosti, vodi dehumanizaciji ivota,
razliitim tjeskobama, napetostima i drugim sociolokim i psiholokim poremeajima.
Danas najvei ekoloki problemi grada su: zagaenje zraka i vode, buka, saobraajna
sredstva, saobraajni sistemi, problem urbanizacije, kriminal, komunikacija meu ljudima
u gradu i razni oblici prostorne organizacije ivota u gradu.

18

6. LITERATURA
1. Vresk, M., 1990., Osnove urbane geografije, Zagreb, 136
2. Vresk, M., 1990., Osnove urbane geografije, Zagreb, 136-137
3. Vresk, M., 1990., Osnove urbane geografije, Zagreb, 137
4. Spahi, M., 1999., Osnove geoekologije, Tuzla, 107-109
5. Spahi, M., 1999., Osnove geoekologije, Tuzla, 109-110
6. Spahi, M., 1999., Osnove geoekologije, Tuzla, 111
7. Spahi, M., 1999., Osnove geoekologije, Tuzla, 112
8. Pacione, M., 2009., Urban geography, A global perspective, 400
9. Pacione, M., 2009., Urban geography, A global perspective, 401
10. Pacione, M., 2009., Urban geography, A global perspective, 402
11. Pacione, M., 2009., Urban geography, A global perspective, 551
12. Pacione, M., 2009., Urban geography, A global perspective, 552-553
13. Pacione, M., 2009., Urban geography, A global perspective, 405
14. Golubi, J., 1995., Promet, Automobilitet i kvaliteta ivota u gradovima, Zagreb,

www.BesplatniSeminarskiRadovi.com

19