ORMAN GENEL MDRL BYOENERJ KOMSYONU

Komisyon Bakan: smail BELEN Genel Mdr Yardmcs

yeler: Erdem KAPLAN Selami CLAN Bahattin RS Serdar KP Uur TFEKOLU Dr. Ik TAKIRAN Ramazan DOAN letme Pazarlama Dairesi Bakan ube Mdr ube Mdr ube Mdr ube Mdr Makina Mhendisi Orman Mhendisi

KATKI SALAYANLAR Prof.Dr. Nedim SARAOLU Bartn Orman Fakltesi, Orman Mhendislii Blm retim yesi Orman Harita ve Fotogrametri Mdrl

UBAT 2009 ANKARA

NDEKLER

Sayfa ZELGELER LSTES ........................................................................................................... iv EKLLER LSTES ................................................................................................................. v EKLLER LSTES (devam) ............................................ Hata! Yer iareti tanmlanmam. SMGELER VE KISALTMALAR DZN............................................................................. vii SMGELER VE KISALTMALAR DZN (devam) ............................................................. viii NSZ ..................................................................................................................................... ix ZET......................................................................................................................................... xi 1 2 GR ................................................................................................................................. 1 TRKYEDE ENERJ KAYNAKLARININ DURUMU ................................................ 3 2.1 3 Trkiyede Enerji retim ve Tketimine Ksa Bir Bak............................................ 3

BYOKTLE YAKITLAR ............................................................................................... 8 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 3.9 3.10 3.10.1 3.10.2 3.10.3 Odunsu Biyoktle ........................................................................................................ 9 Trkiyede Odunsu Biyoktle Kullanmnn Tarihesi ............................................... 9 Odunun Yanma zellikleri ........................................................................................ 13 Odunun Kalori Deerleri ........................................................................................... 13 Odunsu Biyoktle Kaynaklar ................................................................................... 21 Biyoktle Alanlarnn Tespitinde Dikkat Edilecek Hususlar .................................... 22 Orman Artklarnn Kapasitesi................................................................................... 23 Odunsu Biyoktlenin retim ve Tanma Maliyeti .................................................. 27 Odundan Yakt reten Sistemlerin Tasarm ............................................................ 28 Odundan Yakt retim Teknolojileri ..................................................................... 29 Gazlatrma ........................................................................................................ 29 Akkanlatrlm Yataklar ................................................................................ 29 Kombine evrim Gaz Trbinleri ....................................................................... 30

ii

NDEKLER (devam)

Sayfa 3.10.4 3.10.5 3.10.6 3.10.7 3.10.8 3.10.9 Yakt Hcreleri ................................................................................................... 30 Birleik retim (Kojenerasyon) ......................................................................... 31 Ortak yakma ....................................................................................................... 33 Etanol ................................................................................................................. 33 Metanol .............................................................................................................. 34 Biyo ya ............................................................................................................. 34

3.10.10 Pelet ve briketler ................................................................................................ 35 3.10.11 Odun kmr ..................................................................................................... 40 3.11 4 Odunsu Biyoktleden G retme Maliyeti ......................................................... 40

ENERJ POLTKALARI ................................................................................................ 47 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 Devlet Planlama Tekilat Sektr Planlamas ............................................................ 47 T.C. Ulusal Ormanclk Programnda Yer Alan Hususlar ......................................... 47 evre ve Orman Bakanlnn Temiz Enerji Politikalar ......................................... 48 Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn Politikalar ................................................. 49 Birlemi Milletler Biyoktle Politikalar ................................................................. 50 Avrupa Birlii lkelerinde Biyoktle Politikalar .................................................... 50 ABDde Biyoktle Konusunda Yaplan almalar .................................................. 57

ORMAN GENEL MDRLNN LKE VE POLTKALARI ........................... 60 5.1 5.2 Odundan Biyoenerji retilmesi le lgili Politikalar ................................................. 60 Orman Genel Mdrlnde Biyoktle Konusunda Yaplan almalar ............... 63 Gelibolu Orman letme efliinde biyoenerji uygulamas ............................. 64 Kozak Orman letme efliinde biyoenerji uygulamas ................................. 65 Sinop Ayanck Orman letme Mdrlnde biyoenerji almalar ............. 66 Bolu Orman Blge Mdrlnde yaplan uygulamalar ................................. 67

5.2.1 5.2.2 5.2.3 5.2.4

iii

NDEKLER(devam)

Sayfa 5.3 6 zel Sektrde Yaplan almalar ............................................................................ 68

SONULAR VE TARTIMA ........................................................................................ 73 6.1 Yaplmas Planlanan ler .......................................................................................... 75

KAYNAKLAR ................................................................................................................ 77

iv

ZELGELER LSTES izelge Sayfa

Tablo 2.1TrkiyedeBirincil Enerji Kaynaklarnn retimi ...................................................... 5 Tablo2.2 Trkiyede Birincil Enerji Kaynaklarnn Tketimi ................................................... 7 Tablo 3.1Trkiyede yllar itibariyle odun retimi .................................................................. 12 Tablo 3.2Aa Trlerimizin Nemsiz Tabana Gre st Kalori Deerleri ................................ 14 Tablo 3.3 Aa Trlerimizin Nemsiz Tabana Gre Alt Kalori Deerleri ............................... 15 Tablo 3.4 Aa Trlerimizde Gvde-Dal Odunu rneklerinin Yaklak Analiz Sonular .... 18 Tablo 3.5 Aa Trlerimizde Gvde-Dal/Kabuk rneklerinin Yaklak Analiz Sonular .... 19 Tablo 3.6 Odunun ve Kabuun Dier Yaktlarla Karlatrlmas .......................................... 20 Tablo3.7 Ormanlarmzda yetien baz aa trlerinin yllk verimleri ................................... 25 Tablo3.8 Orman Blge Mdrlklerinin 2007 Yl Toplam Odun retimleri ....................... 26 Tablo3.9 Pelet ve briketlerin zelliklerinin karlatrlmas ................................................... 36 Tablo3.10 Trkiyede yakt fiyatlarnn karlatrlmas ........................................................ 41 Tablo3.11 Elektrik s ve birleik s g santrallerinin karlatrlmas ................................. 42 Tablo3.12 Kullanlan teknolojiye gre odun yanma emisyonlar ............................................ 43 Tablo3.13 Odunsu biyoktle yaktlarnn temel zellikleri .................................................... 44 Tablo3.14 Odun yakan stma sistemleri ile bilinen stma sistemlerinin sera gaz emisyonlarnn karlatrlmas ............................................................................................... 45 Tablo3.15 Odun enerjisinin zellikleri, stnlkleri ve teknoloji seenekleri ........................ 46 Tablo 4.1 ABnin 20 lkesinde deiik enerji kaynaklar iin KDV oranlar......................... 59

EKLLER LSTES ekil Sayfa

ekil 2.1 Trkiyede birincil enerji retiminin kaynaklara gre dalm .................................. 6 ekil 2.2 Trkiyede birincil enerji tketiminin kaynaklara gre dalm ................................ 6 ekil 3.1 ekil 3.2 ekil 3.3 Odun artklarndan elektrik retiminin yapld Ayanck kereste fabrikas...... 10 1940l yllarda bir orman deposu .......................................................................... 11 Trkiyede1925-2008 Yllar arasnda odun retim miktarlar ............................ 12

ekil 3.4 Orman rehabilitasyon almalar ve retim sonucunda ortaya kan artklar. ......... 21 ekil 3.5 Testere artklar ve hurda tahtalar. ............................................................................ 22 ekil 3.6 Enerji orman ve odunsu biyoktleler. ...................................................................... 22 ekil 3.7 ARBRE 10 MWe kombine evrim gazlatrma tesisi .............................................. 30 ekil 3.8 Metanol yakt hcresi ................................................................................................ 31 ekil 3.9 Kopenagda bulunan ylda 300.000 ton pellet yakan bir birleik s g retme tesisi .................................................................................................................................................. 32 ekil 3.10 Odundan retilen etanol ve dizel yaktyla alan aralar. ................................ 33

ekil 3.11 Pelet retim teknolojisinin aamalar ...................................................................... 35 ekil 3.12 Avrupada yllar itibariyle pelet retim miktar (Ton/yl). ..................................... 37 ekil 3.13 ekil 3.14 Avrupada pellet reten tesislerin bulunduu yerler .......................................... 38 Avrupada pelet ticaretinin yapld lkeler.(Alakangas, 2007) ....................... 39

ekil 5.1 Glyaka ve Denizli Orman letme Mdrlklerinde yuvarlak odundan yonga retilmesi 64 ekil 5.2 Gelibolu Orman letme efliinde Biyoenerji Uygulamalar ................................ 65 ekil 5.3 Kozak Orman letme efliinde Biyoenerji uygulamalar..................................... 66 ekil 5.4 Sinop angalda Odundan Elektrik retmekte Kullanlan Makinalar. ................... 67 ekil 5.5 Alada Orman letme Mdrlnde odun yongas ile snan stma sistemi ....... 67 ekil 5.6 Glyaka Orman letme Mdrlnde odun yongas ile snan stma sistemi ..... 68

vi

EKLLER LSTES (devam) ekil Sayfa

ekil 5.7 ekil 5.8 ekil 5.9 ekil 5.10 ekil 5.11

OYKA Kat Fabrikasnn odunsu biyoktle ile alan elektrik santrali ............. 69 Arkazan tarafndan retilen pellet ve odun gazlatrma kazanlar ........................ 70 Meksis dorudan yakma kazan ............................................................................. 70 TES-SAN pelet yakma kazan............................................................................ 71 YEMTAR Pelet yapma makinas ....................................................................... 71

ekil 5.12 smak Tarm Makinalar aa kyma ve tme makinalar .................................. 72

vii

SMGELER VE KISALTMALAR DZN Sembol C CO CO2 qnet,ar qnet,d Ma.r NH3 PM10 SO2 Birimler Btu/h cal galon gr GWh ha Kcal/h kPa KW kwh/k m m
3

Aklama Derece santigrad Karbonmonoksit Karbondioksit AB para birimi Euro Kabul edilen net sl deer Doymu buharn net sl deeri (MJ/kg) Kabul edilen kuruluk derecesi Amonyak Sala zararl 10 m den kk paracklar Kkrtdioksit Aklama ngiliz s birimi (0,252 Kcal/h) Kalori Yaklak 4,5 litrelik bir sv ls birimi Gram Gigavatsaat Hektar Kilo kalori/saat (Is birim) Kilopaskal Kilovat Kilovat saat/kii metre metrekp Mikron metre (metrenin milyonda biri) Milyon ton petrol e deeri 1 m3 hacime ylm yakacak odun miktar Ton edeer petrol (1 Tep=41868 MJ=11630 kWh)

m Mtep Ster Tep

viii

SMGELER VE KISALTMALAR DZN (devam) Ksaltmalar AB ABD ADEME BM CCL CHP DS EE et.al. GAP IEA KDV MTA N/A OECD OGM OPE ORKY RDF RES TBMM TEK TK TPAO TBTAK YSE VAT VOC Aklama Avrupa Birlii Amerika Birleik Devletleri evre ve Enerji Ynetimi Ajans Birlemi Milletler klim Deiimi Vergisi Birleik Is G (retim merkezi) (Combine Heat Power) Devlet Su leri Elektrik leri Ett daresi Ve dierleri Gneydou Anadolu Projesi Uluslararas Enerji Ajans Katma deer vergisi Maden Tetkik ve Arama Enstits Uygulanabilir Deil (Not Applicable) Ekonomik Kalknma ve birlii rgt Orman Genel Mdrl Enerji in levsel Program Orman- Ky likileri Genel Mdrl Atklardan elde edilmi yakt (Refuse Derived Fuel) Yenilenebilir Enerji Kaynaklar Trkiye Byk Millet Meclisi Trkiye Elektrik Kurumu Trkiye Kmr letmeleri Trkiye Petrolleri Anonim Ortakl Trkiye Bilim ve Teknoloji Aratrma Kurumu Yol Su ve Elektrik leri Genel Mdrl Genel Katma Deer Vergisi Uucu organik bileen

ix

NSZ Her gn, kmr, petrol doalgaz gibi yz binlerce ylda meydana gelmi fosil yaktlar yakyoruz. balad. Atmosfere salnan karbondioksit gaz etkisini aka s olarak hissettirmeye Eer gerekten iklim deiiklii felaketini nlemek istiyorsak enerji retme nmzde duran en iyi

yntemlerimizde kkl deiiklikler yapmak zorundayz. kullanlmasdr.

zmlerden birisi insanolunun bildii en eski yakt olan odunun ileri teknolojik yntemlerle Dnyann pek ok lkesinde, ormanclk faaliyetlerinden kalan orman artklarnn srdrlebilir enerji retiminde kullanlmas ynnde almalar yaplyor. Uluslararas enerji uzmanlarnn yazd raporlarda, 2020 yllarnda OECD lkelerinin elektrik ihtiyacnn %15inin, yani 100 milyondan fazla evin elektriine e deer gcn, biyoktleden karlanabilecei belirtiliyor. Odunsu biyoktle, gelimi, ileri teknolojiler kullanldnda yenilenebilir bir enerji kayna olarak evre sorunlarnn zmnde bize iyi bir seenek sunar. Yetimesi srasnda bnyesine ald karbondioksiti yanarken salmas nedeniyle, odunsu biyoktlenin etkisiz karbonlu bir g kayna olduunu syleyebiliriz. Tketilen enerji kaynaklar iinde Trkiye, sadece biyoktlenin payn ykselterek karbondioksit salnmn ylda milyonlarca ton azaltr, ayrca binlerce i sahas yaratarak da krsal kalknmay desteklemi oluruz. endstriyel olarak deerlendirilmeyen orman ii artklarn enerji retiminde kullanmak suretiyle, yllk enerji tketiminde yenilenebilir enerjinin payn, ABnin 2010 yl hedefi olan % 12nin zerine karabilme kapasitesine sahiptir. Arazilerin biyoktle enerjisi iin mi yoksa besin bitkilerinin retiminde mi kullanlaca konusunda bir anlamazln kmasna gerek kalmadan, biyoktle kaynaklarnn gelimesi ile biyolojik eitlilik ve yerel evrenin korunmas yan yana ilerleyebilir. Balca kstlamalar teknikten ok ticari ve politik engellerdir. Dk karbonlu bir enerjinin geleceini kuran yolda modern bir biyoenerji endstrisini yaplandrmak iin gl ve ak politik kararlar gerekmektedir. Bunu salamak iin OGM, yurt iinde ve uluslararas alanda zerine den grevleri yerine getirmeye kararldr. Ormanlarmzn bakm almalar sonucunda ortaya kan odunsu artklarn enerji retiminde deerlendirilmesi, hem lkemizin refah hem de evrenin korunmas asndan yararl olacaktr.

lkemizde elektrik ve s elde etmek iin kurulacak olan, biyoktleden g retme tesislerinin hammadde ihtiyacn karlamak zere, Orman Genel Mdrl temel stratejilerini belirlemi olup yaplacak planlama ve uygulamalarda aktif rol alacak dzeyde her trl tedbiri almaktadr.

Osman KAHVEC Orman Genel dr

xi

ZET

Orman Genel Mdrl Biyoenerji Komisyonunun hazrlad bu raporda Trkiyedeki orman artklarndan yenilenebilir temiz enerji retme potansiyeli incelenmitir. Bu aratrma, orman ii artklarndan s ve elektrik enerjisi elde edilmesinin, sosyal ve ekonomik ynden pek ok faydasnn olacan gstermektedir. zellikle kk ve orta lekli stma sistemlerinde orman artklarndan retilen odunsu biyoktlenin kullanlmas halinde, karbondioksit emisyonlar nemli lde azalacak dolaysyla, temiz, ekonomik bir snma salanacaktr. Ayrca orman alanlarnda binlerce i sahasnn yaratlmasyla da krsal kalknmaya destek olunacaktr. Orman Genel Mdrlnn endstriyel odun retiminde geen yllara gre bir art gzlenmektedir. Endstriyel odun retiminden arta kalan odunsu materyal, yakacak olarak mkemmel bir kaynaktr. Gelien kazan teknoloji sayesinde, modern stma sistemleriyle odundan temiz ve verimli enerji elde etmek mmkndr. Bu gn hem odun yongas hem de odun peleti, modern yakma sistemlerinde otomatik olarak yaklabilmektedir. Orman artklarndan yenilenebilir enerji retimi, fosil yakt kaynaklar yetersiz olan Trkiye iin, zellikle srdrlebilir enerji temini asndan gz nnde bulundurulmas gereken nemli bir seenektir.

BLM 1 1 GR inde bulunduumuz yzylda dengeli bir kresel enerji ekonomisinin kurulabilmesi, yenilenebilir enerji teknolojilerinin gelimesine ve yaygnlamasna baldr. Yenilenebilir enerji kaynaklar, enerji elde etme eitliliine, gvenliine, ekonomik gelimeye ve blgesel evre sorunlarnn zmne byk katk salarlar. Uluslararas Enerji Ajansnn (IEA) hazrlad 2005 Raporunda, imdiki politikalarla devam edilirse enerji retiminden kaynaklanan CO2 emisyonlarnn 2030 ylna kadar 13 milyar ton artaca belirtilmektedir (International Energy Agency, 2006). Ayn raporda, birincil enerji tketimi iinde yenilenebilir enerjilerin paynn arttrlmas durumunda CO2 emisyonlarnn %16 orannda azaltlabileceine iaret edilmektedir. snmay nleme konusunda bize seenekler sunar. Geleneksel elektrik ve s datm ebekelerinin blmlere ayrlmasyla oluturulan yeni datlm enerji sistemlerine olan ilgi her geen gn artmaktadr. Enerji gvenlii, ekonomik kalknma ve evre koruma konularndaki gereksinimlerimiz, enerji sistemlerinin eitlendirilmesiyle giderilebilecektir. yaamsal nem tamaktadr. Bu gn dnyann birincil enerji retiminin %13,3 yenilenebilir enerji teknolojileri ile salanmaktadr. Bunlarn ou, su gc, biyoktle ve jeotermal gibi uzun sreden beri kullanlan salam teknolojilerdir. Ancak, son yllarda bu alanlarda bir durgunluk yaanrken, ikinci nesil yenilenebilir enerji teknolojileri olarak adlandrlan rzgr, gne ve ileri biyoenerjide hzl bir byme gzlenmektedir. leri biyoktle, biyoktle artma teknolojileri, younlatrlm gne enerjisi, okyanus enerjisi gibi nc nesil teknolojiler ise halen gelime aamasnda olmakla birlikte gelecek iin byk mit vermektedir. lkemizde orman rnlerinden elde edilen odunsu biyoktleden enerji retme teknolojilerinin gelitirilmesi, zellikle ormanlarmzn korunmas ve iletilmesi bakmndan gerekli hale gelmitir. Felakete yol aan byk yangnlar ormanlarmz tehdit etmektedir. Orman Genel Mdrl, son teknoloji rn yangn izleme, sndrme sistemleri kullanarak Ynetimlerin enerji alannda oluturacaklar, Yenilenebilir enerji kaynaklar, CO2 ve sera gaz emisyonlarnn olmamas ya da ok az olmas nedeniyle kresel

aratrma, gelitirme ve tantma programlar, yenilenebilir enerji teknolojilerinin ilerlemesinde

orman yangnlaryla her yl mcadele etmektedir. Ormanlarda biriken odunsu artklar, kendiliinden tutuma, toz tutumas, metan gaz salnm gibi fiziksel olaylar nedeniyle orman yangnlarnn balamasna, yangnn iddetlenmesine yol aan zarar verici yaktlardr ve bunlarn ormanlardan uzaklatrlmas gerekmektedir. Orman letmeleri her yl bakm, iyiletirme almalar srasnda bu tr tehlikeli yaktlarn toplatlmas ve imhas iin byk harcamalar yapmaktadr. .Ormanlarda biriken ve endstriyel rn olarak deerlendirilemeyen ormanii artklarnn, orman iletme almalarn zorlatran, orman gl gibi al ve kk aaklarn ileri biyoktle teknolojileri kullanlarak enerjiye dntrlmesiyle, orman iletmelerinin hem orman bakm masraflar hem de enerji giderleri azaltlabilecektir.

BLM 2 2 TRKYEDE ENERJ KAYNAKLARININ DURUMU Trkiye ok eitli birincil enerji kaynaklarna sahip bir lkedir. Takmr, linyit, asfaltit, ham petrol, doalgaz, yergaz gibi fosil kaynak rezervleri ile uranyum ve toryum gibi nkleer enerji kaynaklar; ayrca, su gc, jeotermal enerjisi, gne enerjisi, rzgr enerjisi, biyoktle enerjisi gibi yenilenebilir kaynak potansiyelleri bulunmaktadr. Trkiyenin zellikle akkan fosil yaktlarnn bilinen rezervleri yeterli dzeyde deildir. Kmr, jeotermal ve su gc enerji kayna ise dnya kaynak varlnn %1i civarndadr. Bu itibarla Trkiye, enerji ihtiyacnn byk blmn ithal etmek zorundadr. 2.1 Trkiyede Enerji retim ve Tketimine Ksa Bir Bak. Cumhuriyet ncesi dnemde enerji retimi ve tketimi olduka snrl dzeyde seyretmitir. Cumhuriyetin ilk yllarnda enerji, sanayiden ok stma amacyla konutlarda kullanlm, aydnlatma iin ise gazya tketilmitir. 1933-1942 dnemi iin hazrlanan 1. ve 2. be yllk sanayi planlarnda enerjiyle ilgili olarak retimi artrmak, da bamll azaltmak ve dviz tasarrufu ama olarak benimsenmitir. Bu dnemde kmr reten yabanc irketler milliletirilmi ve Maden Tetkik ve Arama Enstits (MTA), Elektrik leri Etd daresi, Etibank ve Petrol Ofisi kurulmutur. O dnemde MTA tarafndan ilk kez, 1940 ylnda Ramanda petrol bulunmutur. 1950-60 dneminde altyap giriimleri hz kazanm, hidrolik ve termik santrallerin kurulmas planlanmtr. Enerji retimi ve tketimi sanayilemeye ve ekonomik bymeye bal olarak arttrlm, bu dnemde sanayi kesiminde enerji tketimi de giderek artmtr. Devlet Su leri (DS), Trkiye Petrolleri Anonim Ortakl (TPAO), Babakanlk Atom Enerjisi Kurumu, Trkiye Kmr letmeleri(TK) bu dnemde kurulmutur. Saryar, Seyhan, Kemer, Gksu hidrolik santralleri 1956 ve 1959 yllarnda, Tunbilek ve Soma termik santralleri de 1956 ve 1957 yllarnda kurularak retime gemitir. 1963 ylnda planl kalknma dnemine geilen Trkiyede, 1. (1963-67) ve 2. (196872) be yllk kalknma planlarnda hidrolik enerji kaynaklarna gereken arln verilmesi ve elektrik tesislerinin verimli bir ekilde iletilmesi esas alnm ve 1970 ylnda Trkiye Elektrik Kurumu kurulmutur. 3. Be yllk planda (1973-77) ise, enerji konusunda devleti

gr benimsenmi, ihtiya duyulan elektrik enerjisinin srekli ve etkin bir biimde elde edilebilmesi yolunda TEKin almalar hzlandrlmtr. Planl dnemde TEKten baka, Yol Su ve Elektrik leri Genel Mdrl(YS), ve Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl kurulmutur. 3. be yllk kalknma dneminde Keban (1974) hidrolik santrali ile Seyitmer (1973), Hopa (1973) ve Aliaa (1975) termik santralleri devreye girmitir. Bununla birlikte 3. be yllk kalknma dneminde enerji talebi, zamannda ve yeterli derecede karlanamamtr. Kmr ve su gibi birincil enerji kaynaklar talebi karlayacak kadar gelitirilememi, petrol retimi artrlamam ve bu durum enerji kesiminde bir darboazn olumasna neden olmutur. 4. be yllk kalknma plannda, dnem sonuna dein toplam enerji tketiminin yzde 53nn birincil enerji kaynaklarndan retilecek enerji ile karlanaca belirtilmitir. Planl dnemler boyunca toplam enerji retimi art hz giderek azalrken, tketim hz artmtr. 1977 yl sonunda enerji talebinin ancak yars ulusal kaynaklardan retilen enerji rnleri ile karlanabilmitir. 3. plan dneminde Bulgaristan ile enerji balants gerekletirilerek elektrik arz artrlmaya allmtr. Yaplan yatrmn maliyeti karlama sresi dier yatrmlara oranla daha uzun olan ve youn sermaye gerektiren enerji yatrmlar daha ok devlet eli ile gerekletirilmi, zel kesimin pay olduka snrl kalmtr. malat sanayi iin nemli bir girdi olan enerji yatrmlarnn, imalt sanayii yatrmlarnn gerisinde kalmasndan dolay enerji retimi, talebi karlayamamtr. TPAO ve Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl verilerine gre, 1990-2000 yllar arasnda yerli birincil enerji retimi %9,8 artarak, 25,1Mtep (milyon ton edeer petrol)den 27,6Mtepe ulamtr. Bu artta en byk pay 3,3 kat artan doal gaz retimi ve 1,35 kat artan linyit retiminindir. 1990 ylnda toplam birincil enerji retiminin sadece %0,7sini oluturan doal gaz retimi Trakya blgesindeki son dnem Sevindik-1 ve Gerler-1 gibi doal gaz keiflerinin de etkisi ile toplam retimin %2,3ne ykselmitir. 1995 ylndan bu yana, 1970 yl dzeyinin altnda kalan petrol retiminde ise d devam etmektedir. 2000 yl linyit ve takmr retimi 14,6 Mtep olup, toplam retimin %53n oluturmaktadr. Birincil enerji kaynaklar retim bykl sralamasnda ikinci srada %12,9luk pay ile petrol ve doalgaz gelmektedir. Geri kalan ksm ise jeotermal ve hidrolik enerji, odunsu biyoktle ve gne enerjilerinin paydr. Ticari olmayan enerji grubunda yer

alan hayvan ve bitki artklarndan salanan klasik biyoktle enerjisi retimi dme, yenilenebilir enerji kaynaklarndan gne enerjisi retimi ise artma eilimindedir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn verilerine gre 2007 yl toplam enerji tketimi 96,736 Mtep olarak gereklemi, bunun %33 petrol, %34 doalgaz ve % 17 kmr olmak zere % 84 ithalat yoluyla karlanmtr Kii Bana Enerji Tketimi 1525 kwh/k, Kii Bana Elektrik Tketimi Net:2168 kwh/k. Brt:2692 kwh/k. olmutur. (Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, 2008) ekil 2.1 ve ekil 2.2 den grlecei zere fosil yakt kayna temininde darya baml olan Trkiye, yenilenebilir enerji kullanm bakmndan bir ok gelimi lkeye gre olduka iyi bir yerdedir.

Tablo 2.1TrkiyedeBirincil Enerji Kaynaklarnn retimi ENERJ KAYNAKLARI Kmr (Binton) Asfaltit (Binton) Petrol (Binton) Doalgaz (10 6 m3) Hidroelektrik (GWh) Jeotermal (Bintep) Rzgr (GWh) Gne (Bintep) Odun (Binton) Hayvan ve Bitki Art. (Binton) 12.816 9.253 15.765 12.839 28 17.870 8.030 3.033 23 1970 10.355 36 3.542 1980 18.057 558 2.330 23 11.348 60 1990 47.152 276 3.717 212 23.148 444 2000 63.246 22 2.749 639 30.879 724 33 262 16.938 5.981 2006 63.803 452 2.176 907 44.338 1.081 127 403 13.293 4.984

(Makina Mhendisleri Oda Raporu, 2008)

Yenilenebilir(gne, rzgr, jeotermal)

ekil 2.1 Trkiyede birincil enerji retiminin kaynaklara gre dalm

ekil 2.2 Trkiyede birincil enerji tketiminin kaynaklara gre dalm

Tablo2.2 Trkiyede Birincil Enerji Kaynaklarnn Tketimi ENERJ KAYNAKLARI Kmr (Binton) Asfaltit (Binton) Petrol (Binton) Doalgaz (10 6 m3) Hidroelektrik (GWh) Jeotermal (Bintep) Rzgr (GWh) Gne (Bintep) Odun (Binton) Hayvan ve Bitki Art. (Binton) 12.815 9.253 15.765 12.839 28 17.870 8.030 3.033 23 1970 10.499 36 7.579 1980 19.873 558 15.309 23 11.348 80 1990 54.082 287 22.700 3.418 23.148 444 2000 79.909 22 31.072 15.086 30.879 724 33 262 16.938 5.981 2006 82.982 602 31.395 31.313 44.338 1.081 127 403 13.293 4.984

(Makina Mhendisleri Oda Raporu, 2008)

Trkiyenin toplam enerji tketiminde yenilenebilir enerjinin pay %11 civarndadr. Avrupa Birlii Komisyonu Yenilenebilir Enerji Beyaz Sayfa 1997/ref.3/de , AB lkelerinde toplam enerji tketimi ierisinde yenilenebilir enerjinin payn, 2010 ylna kadar % 6 dan % 12ye karma hedefini koymutur. Bu hedefin hzla byyen biyoktle sektr sayesinde tutturulabilecei tahmin edilmektedir. Trkiye, sadece endstriyel olarak deerlendirilemeyen orman ii artklarn enerji retiminde kullanmak suretiyle, enerji tketiminde yenilenebilir enerji payn ABnin hedefi olan %12nin zerine karabilme kapasitesine sahiptir.

BLM 3 3 BYOKTLE YAKITLAR

Biyoktle yaktlar yeniden retilebilen organik maddelerdir. snfndan elde edilir.

Kullanlan biyoktle

yaktlarn byk ounluu, odunsu yaktlar ve hayvansal atklar olmak zere iki biyoktle Kentsel belediye kat atklar da bir biyoktle yakt kaynadr. Biyoktle yaktlardan elde edilen enerjiye biyoktle enerjisi denmektedir. Biyoktle yaktnn yanma emisyonlar azdr. Fosil yaktlara gre ok az asit yamuru ve duman retir. Uygun teknolojiler ve uygun yntemler kullanlarak doru bir ekilde enerjiye dntrldnde, evre zerinde etkisi az, hzl bir ekilde yeniden retilebilen, uzun sreli ve gvenli bir enerji kaynadr. Biyoktlenin enerji retimi asndan gz nnde tutulmas gereken en nemli zellii bnyesinde bulunan nemdir. Nem miktar yanma verimini drr. Gazlatrma ya da pelet yapm gibi baz yakt retme teknolojilerinde ise biyoktlenin belirli oranda bir nem iermesi istenir. Bununla birlikte ne kadar kuru olursa olsun biyoktle, her zaman fosil yaktlardan daha az enerji younluuna sahiptir. Dier bir deyile, ayn miktarda s elde edebilmek iin fosil yaktlara gre daha fazla biyoktle kullanmak gerekir. Bu durum toplama, depolama ve tama masraflarn artracandan, ekonomik zmler iin en doru olan biyoktlenin bulunduu yerde tketilmesi ya da sadece ksa mesafelere tanmasdr (Beck,2003). Isl deerinin az olmas ve biyoktlenin zellikle bir artk rn olmasndan dolay bir enerji retim tesisi iin biyoktle yaktlarn temini satn almaktan ok boaltma creti deyerek olur. Boaltma cretinin miktar yakta ve yaplacak ileme gre deiir. Biyoktle yaktlar iinde en az boaltma creti odunsu biyoktleye denmektedir. Biyoktle yaktlarn fiyatlandrlmasnda iki temel faktr gz nnde bulundurulur. Bunlar: 1-htiya duyulan miktarda yakt temininin srekliliini salayan rekabete dayal pazar ortam. 2-Biyoktle yaktn toplama, ileme, tama maliyeti ve bu maliyetlerin kim tarafndan deneceidir.

Sekiz kadar biyoktle snf olmakla birlikte bu raporda sadece odunsu biyoktlenin temini ve maliyeti ele alnmtr. 3.1 Odunsu Biyoktle Odun mkemmel bir biyoktle kaynadr. Odun dorudan yaklarak kullanlabildii gibi eitli ilemler sonucunda pelet, briket haline getirilerek de konutlarda ve i yerlerinde stma amacyla kullanlabilmektedir. Odun tek bana ya da kmr ve dier biyoktle yaktlaryla birlikte kalorifer kazanlarnda, elektrik santrallerinde ve gazlatrma kazanlarnda yakt olarak kullanlabilir. Modern teknolojiler odundan daha fazla enerji almamz mmkn klmaktadr. Gelecein teknolojileri ise odun artklarnn ilenerek iten yanmal motorlarda, yakt hcrelerinde ya da doalgaz tesislerinde kullanlmak zere yapay gaz retilmesine olanak salamaktadr. En nihayetinde daha gelimi yakt retim teknolojileriyle, odunda bulunan sellozik maddelerden biyobenzin, biyomotorin gibi eitli sv yaktlar retilebilmektedir. 3.2 Trkiyede Odunsu Biyoktle Kullanmnn Tarihesi Trkiyede enerji kayna olarak odun ve odun rnlerinin kullanlmas ok eskiye dayanr. 1800l yllarn balarna kadar, Trkiyede retilen ve kullanlan enerjinin neredeyse tamamna yakn odundan elde edilmitir. Osmanl mparatorluu dneminde lke ormanlarna, Sarayn yapacak, yakacak ihtiyac ile donanma tersanelerinin gemi yapm ve onarm iin kereste gereksinimi; ya da tophanede silah retiminde enerji kayna gibi belirli yararlanma ve kullanm amalar dnda zel bir nem verilmemi, ormanlardan yaplan yakacak odun retimi hakknda kayt tutulmamtr. 1839 Tanzimat Fermannda, lkede her trl servet kaynann daha verimli bir ekilde deerlendirilecei konusunda vaadler yer ald iin, o yl Ticaret Bakanlna bal bir Orman Mdrl kurulmutur (Orman Bakanl, 1998). Bundan baka, 1857-1868 yllar arasnda Rumeli Ormanlarndan baz kk sat ilerinin yapld bilinmektedir. 1868-1893 yllar arasnda ar ve pazar yerlerine gelen odun, kmr ve dier orman mahsllerinden orman hakk tahsil edilmeye balanmtr (Orman Bakanl, 1973). Cumhuriyet dnemine gelindiinde, 1925-1937 yllar arasnda retilen odunun %64 yakacak odun olup tketilen birincil enerjinin ortalama %60 odundan karlanmtr (Orman Bakanl, 1973).

10

ekil 3.1

Odun artklarndan elektrik retiminin yapld Ayanck kereste fabrikas.

1929 ylnda Sinop Ayanckta faaliyet gsteren Zingal Kereste Fabrikasnda kesilen tomruklarn artklarndan elektrik reten kk bir sistem kurulmutur. retilen elektrik, tomruk kesim makinalarnn, havai hatlarn altrlmasnda; konut ve evre aydnlatmasnda kullanlm olup jeneratrler Ayanck Orman letmesi tarafndan 1980li yllara kadar kullanlmtr. Dnyada 1900 l yllarda petroln kullanlmaya balanmasndan sonra teknolojik ilerleme ve retim tekniklerinin artmasyla petrol rnleri ucuzlamtr. Ayrca, sv petrol daha kolay tanabilir olduu iin stma sistemlerinde tercih edilmeye balanmtr. Birim hacimdeki petrol ve kmr, oduna gre yaklak %60 ila %90 arasnda daha fazla enerji younluuna sahiptir (Bergman, 2008). Fosil yaktlarn kalorisinin yksek olmas onlara olan talebi ar derecede arttrm, odun her yerde bulunabilen bir kaynak olmasna ramen fosil yaktlarla rekabet edememitir. Kmrden elektrik retiminin daha ucuza gelmesi ve alt yapsnn daha geni alana yaylmas nedeniyle yerleim yerlerinde odunun kullanm byk lde azalmtr. Trkiyede buhar makinelerinin gelimesiyle kmr kullanm artmaya balamtr. Teknolojik ilerlemeler,

11

yeni enerji kaynaklarnn bulunmas ve politik nedenlerle enerji tketiminde fosil yaktlarn pay artm ,odun tketimi 1970 li yllara gelindiinde %30a, gerilemitir.

ekil 3.2

1940l yllarda bir orman deposu

1970li yllarn banda ortaya kan petrol krizi nedeniyle odun tketiminde bir miktar art olmakla birlikte, 1980lerde kmrle alan yeni termik santrallerin kurulmas, hidroelektrik santrallerin devreye girmesi ve kara yolu tamaclna arlk verilmesiyle enerji retiminde kmr, petrol ve su gcnn paynn artmasna karlk, odun tketimi %14e kadar gerilemitir. 1990l yllardan itibaren doalgazn byk ehirlerde kullanlmaya balamas, boru hatlarnn yaygnlamas, doalgaz datmnn ticari hale gelmesi, doalgaz kullanmn ilelere kadar gtrmtr. Ayrca, 2000li yllarda krsal kesimde gne enerjili stma sistemlerinin kullanlmasn kolaylatran teviklerle birlikte odunun birincil enerji kaynaklar tketimindeki pay iyice azalm, 2007 ylnda bu oran %5e dmtr (Orman Genel Mdrl, 2007). Baz yllar itibariyle yakacak odun retimi miktarlar izelge 2.1 de yer almaktadr. Trkiyede henz odunsu biyoktleden ticari olarak elektrik enerjisi ya da s enerjisi salayan g retme tesisi olmamakla birlikte bu konuda deneme almalar devam

12

etmektedir. aycumada faaliyet gsteren OYKA kat fabrikas, tesisin elektrik ihtiyacn karlamak zere 10 MWlik g reten bir buhar trbini sistemi yaptrmtr. Sistem yakt olarak kat hamuru yapmnda deerlendirilemeyen odun talan kullanacak olup santralin test almalar tamamlanmak zeredir. Tablo 3.1Trkiyede yllar itibariyle odun retimi ODUN RETMYILLAR 1925-1937 1938-1949 1950-1962 1963-1973 1974-1984 1985-1990 1991-1995 1996-2000 2001-2006 YAKACAK RETM m3 11.600.000 38.133.702 103.951.626 127.198.000 44.539.000 38.590.000 25.706.000 22.635.000 30.000.000 ODUN ENDSTRYEL ODUN TOPLAM RETM RETM m3 6.440.000 6.601.263 19.550.732 46.185.000 25.558.000 75.960.000 34.978.000 35.882.000 49.670.000 m3 18.040.000 44.734.965 123.502.358 173.383.000 70.097.000 114.550.000 60.684.000 58.517.000 79.670.000 ODUN

ekil 3.3

Trkiyede1925-2008 Yllar arasnda odun retim miktarlar

13

Odunsu biyoktleden elektrik ve s reten termik santraller konusunda gerek devletin gerekse zel sektrn almalar yetersizdir. Endstriyel orman rnleri sektrnde faaliyet gsteren fabrikalar, g retme merkezlerinin odunsu biyoktle yakmaya uygun olmamas, evre ynetmeliklerine uygun baca gaz deerlerini salayamamalar, yeterince odunsu biyoktle temin edememeleri, odunsu biyoktlenin tanmasndaki zorluklar gibi nedenlerle elektrik enerjisi ihtiyalarnn ounu doalgazla alan evrim santrallerinden karlamaktadr. Bu tr fabrikalarda odunsu biyoktleden sadece s enerjisi retiminde

faydalanlmaktadr.

3.3

Odunun Yanma zellikleri Odun dier yaktlara gre daha ksa zamanda yanma ve abuk s verme zellikleriyle

stnlk tamaktadr. 1 kg ta kmr veya linyit iin 15-17 m3, 1 kg iyi kurutulmu odun iin ise 7-9 m3 havaya ihtiya vardr. Yanma sonunda, odunun brakt kl miktar daha az olup arlnn %1i kadardr. (Erkulolu ve Giray,1985). Aa tr, zgl arl, rutubet, kl ve ekstrasif madde miktarlar kalori deerine etki eden etmenlerdir. Yanma sonucunda oluan snn bir ksm odun iersindeki suyun buharlamasna harcand iin, rutubet miktarnn artmasyla kalori deeri azalmaktadr. Ekstrasif madde miktarnn artmasyla da kalori deeri artmaktadr. Ayrca uucu madde ve basit karbon oranlar da yaktlarn ve odunun yanma karakterine etki eden etmenlerdir. nk uucu maddeler yanma srasnda gaz fazna geerek uup giderler, sabit karbonu ise kat faz oluturur ve odun kmrnde olduu gibi yava yanar (Gorder, 1976). Odunda ve kabukta kl miktar arttka kalori deeri azalmaktadr. Bu deer linyit iin %15, kok ve antrasit iin %5 tir.

3.4

Odunun Kalori Deerleri Ksa olmas amacyla ine yaprakl ve yaprakl aa trlerinin kalorileri, nemsiz

tabana gre st kalori deerleri temel alnmtr.

Trkiyede yetien orman aalarnn

bazlarnn ortalama sl deerleri izelge 3-1 ve izelge 3-2de gsterilmektedir.

14

Tablo 3.2Aa Trlerimizin Nemsiz Tabana Gre st Kalori Deerleri TRLER ne Yaprakllar (Yumuak Odunlar) Saram Karaam Kzlam Servi Sedir Ard Gknar Ladin Yaprakllar (Sert Odunlar) Okaliptus Kayack Ormangl Akaaa Kayn Kavak Fndk Dibudak Mee Karaaa Kzlaa Grgen Ihlamur Kestane nar ORTALAMA (Erkulolu ve Giray,1985) Nemsiz tabana gre st kalori deerleri (cal/gr) Gvde-Odun 5274 5266 5096 5010 4933 4828 4803 4758 Gvde-Odun 4894 4828 4759 4746 4738 4689 4688 4636 4620 4617 4602 4578 4551 4533 4506 4664 Dal-Odun 5181 5266 5067 4933 4898 4981 4796 Dal-Odun 4767 4658 4690 4517 4783 4758 4419 4624 4692 4503 4626 4605 4811 4512 4470 4620 Gvde Kabuk 5310 5252 5087 4410 4561 4500 4772 4913 Gvde Kabuk 3380 4132 4937 4327 4476 5233 4721 4219 3768 3318 5122 4424 4538 4445 3737 4252 Dal-Kabuk 4989 5227 4531 4250 4456 4969 4602 Dal-Kabuk 3472 4312 4976 4270 4637 4804 4506 4264 4287 3879 4951 4446 4576 4523 4116 4372

15

Tablo 3.3 Aa Trlerimizin Nemsiz Tabana Gre Alt Kalori Deerleri TRLER ne Yaprakllar (Yumuak Odunlar) Saram Karaam Kzlam Servi Sedir Ard Gknar Ladin Yaprakllar (Sert Odunlar) Okaliptus Kayack Ormangl Akaaa Kayn Kavak Fndk Dibudak Mee Karaaa Kzlaa Grgen Ihlamur Kestane nar ORTALAMA (Erkulolu ve Giray,1985) Nemsiz tabana gre alt kalori deerleri (cal/gr) Gvde-Odun 4959 4950 4781 4695 4617 4513 4488 4443 Gvde-Odun 4579 4513 4444 4430 4423 4374 4373 4321 4304 4302 4287 4262 4236 4218 4194 4349 Dal-Odun 4866 4951 4752 4618 4583 4666 4481 Dal-Odun 4451 4343 4375 4202 4468 4443 4104 4309 4377 4188 4311 4290 4496 4196 4155 4305 Gvde Kabuk 4995 4937 4771 4095 4246 4185 4456 4598 Gvde Kabuk 3030 3817 4622 4012 4161 4918 4405 3904 3453 3002 4807 4108 4222 4130 3412 3935 3997 4661 3955 4322 4489 4191 3949 3972 3564 4636 4131 4261 4208 3801 4058 Dal-Kabuk 4674 4911 4216 3935 4141 4654 4287 Dal-Kabuk

16

ne yaprakl aalarn gvde odun kalori deerleri ortalamas yaklak 5000 cal/gr. Yaprakl aalarn ise 4660 cal/gr. dr. ne yaprakl aalarn gvde-odun kalori deeri yaprakllardan yaklak %7 daha fazladr. Bunun nedeni ine yaprakl aa odunlarndaki ekstraktif madde miktarnn yksek olmasdr. Nitekim kzlam gvde odunundaki reine miktar %7,32 , saramda %6,81 ve karaamda %4,48 dir ( Erkulolu, Giray, 1985). Bu aalarn kalori deerlerine bakldnda srasyla 5096, 5274, 5266 cal/gr. olduu grlmektedir (izelge 3-1). Reinenin kalori deeri ise 8580 cal/gr. dr. Aa trleri arasnda en yksek kalori deeri 5274 cal/gr. ile sarama aittir. Yaprakl aalarda ise en yksek deer 4894 cal/gr ile okaliptusun en dk deer ise 4500 cal/gr. ile narndr. Dal odunda ine yaprakl aalarda ortalama kalori deeri 5018 cal/gr. yaprakllarda 4620 cal/gr. olup ine yaprakl aalarn dal odunlarnn kalori deeri yaprakl aalardan %8 daha fazladr ne yaprakl aalarn ortalama dal-odun kalori deerlerinin gvde odunu ortalamasndan daha fazla olduu, yaprakllarda ise bu iki deer arasnda fazla bir fark olmad grlmektedir. Bu, gvde ve dal odununun yllk halka ve hcre yaplarnn olmas nedeniyle, dal gvde odunundan daha ar olmasndan ileri gelmektedir. Dal odununda hcre eperleri daha kaln ve destekleyici kuvvetlendirici hcre dokusunun katlma oran daha yksektir. ne yaprakl aalarn dal odunu reine maddesince, yaprakl aalarn dal odunu ise kauua benzer maddece daha zengindir. Ortalama olarak dal odunu gvde odununa gre yaprakl aalarda %6, ine yaprakllarda %25 daha ardr. zgl arlk odunun yanma karakterine, yanma hzna ve kalori deerine etki eden bir etmendir. Bu nedenle yakacak olarak ar odunlar hafif odunlara gre daha ok tercih edilirler. Gvde kabuk kalori deerleri ine yaprakl aalarda 5300-4400 cal/gr. yaprakl aalarda ise 5200-3300 cal/gr. arasnda deimekte olup, ine yaprakl aalarda ortalama deer 4850, yaprakl aalarda ise 4250 cal/gr. dr. ne yaprakl aalarn kabuklar, ne yaprakl aalarn kabuklarndan %12 daha fazla kalori deerine sahiptir. Bu da yine ine yaprakl aa kabuklarndaki ekstraktif maddelerin fazlalndan ileri gelmektedir. yaprakl aa kabuklarndaki ekstraktif madde miktar %2-25 yaprakllarda ise %5-10 dur (Harkin and Rowe,1971). Dal - kabuk kalori deerleri ortalamas ise ine yaprakllarda 4720 cal/gr, yaprakllarda 4370 cal/gr. olup ine yaprakl aalarn dal-kabuk kalori deeri, yaprakllardan %7 daha fazladr.

17

Odun ile kabuk arasnda bir karlatrma yaplacak olursa yaprakl ve ine yaprakl aa trlerinin ortalam gvde odun kalori deeri 4830 cal/gr, kabuk kalori deeri ise 4550 cal/gr. dr. Bu duruma gre odunun kalori deeri kabuunkinden %6 daha fazladr. Bu da odun ve kabuun bileimindeki selloz, lignin ve ekstraktif madde miktarnn farkllndan ve kabuktaki kl miktarnn fazla oluundan ileri gelmektedir. Odundaki selloz miktar %40-60 arasnda olup, bu rakam kabukta %20. dir (Berkel, 1972). Lignin miktar ise ine yaprakl aa odununda %25-30, yaprakllarda %18-25, kabukta ise srasyla %40-55 ve %40-50 dir (Harkin and Rowe, 1971). Sellozun kalori deeri 3450, ligninin ise 6000 cal/gr. dr (Bozkurt, 1972). Aa trlerine gre odunun iinde bulunan maddeler izelge 3-3 ve izelge 3-4de verilmitir. Odundaki kl miktar kabuktakinden daha azdr ve kl miktar arttka kalori deeri azaldndan odunun kalori deeri kabuunkinden daha yksektir. Yaprakl aalarn odunlar daha fazla kalsiyum ve fosfor asiti ierdiinden kl miktarlar ine yaprakl aalardan daha oktur. Yaprakl aalarn gvde-odun kl miktar %0,22-0,96, ine yaprakllarn ise %0,15-0,39 arasnda deimektedir. Aalarda en yksek kl miktar kabukta olup ine yaprakllarda %0,90-7,52 yaprakllarda ise %1,26-10,16 arasnda deimektedir. izelge 3-3 ve izelge 3-4de bakldnda yaprakl ve ine yaprakl aalarn gvde ve dal odunlarndaki uucu madde oranlar arasnda nemli bir fark olmad grlmektedir. Kabuktaki uucu madde oran odundan az, sabit karbon oran daha fazladr. Odunun uucu madde miktar kabuktan %14 daha fazla, kabuun sabit karbon miktar ise odundan %28 daha fazladr. Buradan da oduna gre kabuktan daha fazla kmr elde edilebilir sonucu kmaktadr.

18

Tablo 3.4 Aa Trlerimizde Gvde-Dal Odunu rneklerinin Yaklak Analiz Sonular TRLER ne Yaprakllar (Yumuak Odunlar) Ladin Gknar Kzlam Karaam Saram Sedir Servi Ard Yaprakllar (Sert Odunlar) Mee Kayn Kzlaa Grgen Akaaa Kestane Ihlamur Kavak Okaliptus Dibudak Karaaa nar Kayack Ormangl Fndk Kl (%) 0,39 0,25 0,26 0,26 0,19 0,39 0,34 0,38 Kl (%) 0,38 0,22 0,44 0,59 0,44 0,90 0,53 0,52 0,57 0,47 0,71 0,96 0,89 0,52 0,52 Gvde-Odun Uucu Madde (%) 71,78 78,39 78,61 76,33 76,85 77,04 77,00 75,48 Uucu Madde (%) 74,78 76,51 75,87 77,42 74,44 71,05 76,71 78,40 71,92 73,88 76,17 75,86 76,14 75,17 76,74 Sabit Karbon (%) 17,67 14,60 12,12 12,85 12,60 13,58 13,14 14,33 Sabit Karbon (%) 14,69 13,25 14,69 13,39 16,54 18,49 15,27 12,27 17,24 17,24 14,58 14,76 13,40 16,27 14,67 Dal-Odun Dal-Odun Kl (%) 0,68 0,35 0,35 0,28 0,36 0,41 0,45 0,26 Kl (%) 0,73 0,65 0,57 0,65 0,48 0,61 0,88 0,86 0,74 0,60 0,90 0,95 0,83 0,65 0,86 Uucu Madde (%) 71,23 74,40 75,51 75,35 78,98 74,39 73,60 72,95 Uucu Madde (%) 74,30 75,30 76,41 76,03 73,25 76,68 73,44 76,34 72,44 74,86 75,53 78,05 76,46 75,20 75,55 Sabit Karbon (%) 18,94 15,92 14,04 14,16 13,48 14,50 16,09 17,83 Sabit Karbon (%) 15,47 14,58 14,49 14,18 17,55 14,41 17,56 13,89 17,14 15,45 1497 13,28 14,02 15,75 15,21

19

Tablo 3.5 Aa Trlerimizde Gvde-Dal/Kabuk rneklerinin Yaklak Analiz Sonular TRLER ne Yaprakllar (Yumuak Odunlar) Ladin Gknar Kzlam Karaam Saram Sedir Servi Ard Yaprakllar (Sert Odunlar) Mee Kayn Kzlaa Grgen Akaaa Kestane Ihlamur Kavak Okaliptus Dibudak Karaaa nar Kayack Ormangl Fndk Kl (%) 2,69 2,83 1,49 0,90 1,20 4,03 6,19 4,65 Kl (%) 8,46 5,44 2,12 5,06 4,19 4,35 3,63 2,90 7,02 4,74 10,16 7,24 7,19 1,60 3,86 Gvde-Odun Uucu Madde (%) 59,42 65,55 62,26 64,72 64,90 63,58 67,49 68,10 Uucu Madde (%) 65,19 65,23 64,38 69,02 64,80 66,37 66,04 66,87 61,82 67,13 65,50 70,38 64,77 65,55 65,37 Sabit Karbon (%) 26,34 20,76 25,58 23,25 23,78 22,61 16,93 16,88 Sabit Karbon (%) 16,86 18,61 23,02 14,83 19,51 18,32 19,79 21,50 21,53 17,24 15,69 16,85 18,34 22,25 20,84 Dal-Odun Dal-Odun Kl (%) 4,54 2,93 5,12 1,30 1,94 5,31 7,52 5,50 Kl (%) 5,97 4,43 2,09 4,35 5,69 3,49 2,96 4,89 8,79 4,26 6,98 6,29 7,28 1,26 2,91 Uucu Madde (%) 66,46 69,47 65,88 67,89 69,87 67,83 67,29 65,16 Uucu Madde (%) 66,09 69,44 66,11 68,02 63,97 66,71 68,21 68,48 65,92 70,41 74,37 68,27 65,62 75,66 67,41 Sabit Karbon (%) 18,71 18,09 18,47 19,56 17,34 16,98 16,11 18,94 Sabit Karbon (%) 18,24 15,62 22,28 17,32 18,93 19,59 17,95 17,20 15,64 16,13 11,48 16,21 17,04 12,61 18,88

(Erkulolu ve Giray,1985)

20

Tablo 3.6 Odunun ve Kabuun Dier Yaktlarla Karlatrlmas YAKITLAR Antrasit Kok Kmr Linyit Turba Fuel -Oil Doalgaz Havagaz (Erkulolu ve Giray,1985) Edeer Kuru Odun 1,80 1,62 1,088 0,77 2,19 1,92 0,94

1 ton linyitten elde edilecek enerji 1,08 ton odundan elde edilebilir. 1 ton kok kmr yerine 1,62 ton odun kullanmak gerekmektedir. Ayn ekilde dnlerek kabuk iin de karlatrmalar yaplabilir. Yine 10 ton kabuk yaklak 9 ton linyite edeerdir. Gerek ine yaprakl gerekse yaprakl aa trlerinde dal odunun kalori deeri, gvde odunundan daha yksektir. Gvde odun kalori deeri ise kabuklardan daha yksektir. Kalori bakmndan 10 ton kuru kabuun 6 ton kok kmr ve 9 ton linyit kmrne edeer olduu gz nne alnrsa, ormanda retim art olarak braklan ve deerlendirilmeyen kabuun yakt olarak kullanlabilecei grlmektedir. Ancak, ayn arlktaki odundan, kabuun Bunun iin de kaplad hacim daha fazla olacandan, tama giderlerini arttracaktr. soyulmas, sonra tanmas doru olur. Kabuun

ortalama alt sl deeri 4250 cal/gr. alndnda 6 ton kok kmr 10 ton kabua edeerdir.

kabuklarn ormanda dank olarak deil de, kullanm yerine yakn olan belli merkezlerde

21

3.5

Odunsu Biyoktle Kaynaklar Odunsu biyoktle kaynaklar 6 alt blm altnda toplanabilir: 1-Orman artklar: Ormanlarda yaplan retim sonucu, sanayi odunu ya da yakacak

odun olarak deerlendirilemeyen ve ormanda terk edilen kk, dip kt, gvde ucu, tepe ve ince yan dallar, devirme ya da tama srasnda paralanan aalar; ormanlarda biriken kuru yapraklar, kozalaklar, ibreler; aalandrma iin saha temizlii, sklk ve srklk bakm gibi ormanclk uygulamalar sonucunda sahadan karlan ince materyal ile ormanda ekonomik olarak deerlendirilemeyen aa, aak, orman gl, sandal aac, kocayemi gibi allar, devrikler orman art olarak nitelendirilmektedir (Saraolu, 2002). 2-Testere artklar: Kent aalarnn budanmas srasnda ortaya kan artklar, marangozhane artklar, hurda tahtalar, kereste fabrikas artklar, testere tala bu blmde yer alr. Bunlardan, baltalk ormanlardan elde edilen odundan daha deiik yntemlerle enerji retilir. 3-Enerji Ormanlar: Belirli aalar ve ot trleri enerji bitkileri olarak deerlendirilebilir. Enerji ormanclnda, hzl byyen st, kavak, yalanc akasya, okalipts, nar, kzl aa gibi aa trleri ve mee yaygn olarak kullanlmaktadr. 4-Tarmsal artklar: Msr koan, kesilen otlar, ekin saplar, ba ve meyve aalarnn budanmasndan elde edilen artklar, potansiyel biyoenerji kaynaklardr.

ekil 3.4 Orman rehabilitasyon almalar ve retim sonucunda ortaya kan artklar.

22

ekil 3.5 Testere artklar ve hurda tahtalar. 5-ehir Aalar ve yeil alan artklar: Belediyelerin park ve bahelerinden toplanan artklar, kullanlm tahta eyalar, inaat tahtalar biyoenerji retme tesislerinde kullanlabilir. 6-Kimyasal olarak geri kazanm yaktlar (siyah likr): Kat endstrisinde kat hamuru retiminde kullanlan kimyasallardan elde edilen yaktlardr. (Simpkins, 2006)

ekil 3.6 Enerji orman ve odunsu biyoktleler. 3.6 Biyoktle Alanlarnn Tespitinde Dikkat Edilecek Hususlar lk nce kurulacak olan sistemin kullanm amac tespit edilmelidir. nk sistemin stma yada elektrik retimi amalarnda birisi iin kullanlmas durumunda kullanlacak teknoloji ile malzemenin miktar, boyutu (ip, yonga pelet vb.) ve nitelii deimektedir. Bu da hammaddenin temin edilebilecei alanlarn miktarn, retilecek materyalin vasfn ve zelliklerini etkilemektedir. Amalar iyi tespit edilirse o amaca uygun havzalarn tespiti daha hzl ve uygun olacaktr. Asgari tesis kapasitesi olan 5 MWt kapasiteli bir tesisin ylda 72.000 ster mee veya 100.000 ster ama ihtiya gsterdii dikkate alnacak olursa bu materyallerin, kurulacak

23

tesisin merkezinden yaklak 60-70 km yar apnda bir havzadan temin edilmesi gerekmektedir. Bu da havzalarn tespitine ok dikkat edilmesini ve ksa sreli aratrmalarla yaplacak tespitlerin ileride geri dnlmez hatalara sebebiyet vereceini gstermektedir. Almanyada hzl gelien trlerle yaplan enerji ormanlar tesisinde gbreleme yapmadan hektarda verimin 2,5 ton olduunu ve verimin 1 tondan aa olduu enerji ormanlarnn bu amala kullanlmasnn verimli olmad belirtilmitir. Avrupada bu amala kullanlan enerji ormanlarnn idari sresi 5-6 yl olarak planlanmaktadr. lkemizdeki baltalklarda planlama 20 yldr. Bu sre 5-6 yla indirilebilirse uygun verimlilik dzeyine sahip baltalklar bu amala kullanlabilir. Bunun iinde detayl bir alma yapmak gereklidir. Enerji piyasas kresel bir piyasa olduundan karar verirken dnya apnda sektrn artlar eksiler iyi hesap edilmelidir. nk bu alanda yaplacak yatrmlar uzun vadelidir. Piyasalarda olabilecek menfi deiimler yaplacak almalar olumsuz olarak etkileyebilir. retim sistemleri ve bunlarn yatrm byklklerinin oranna gre avantajl ve dezavantajl durumlar ortaya kmaktadr. Bu nedenle bata tesisin elektrik ve stma iin mi kurulacana karar verilmelidir. Karar verildikten sonra karllk, verimlilik ve srdrlebilirlilik asndan hangi sistem ve sistemlerin uygun olduu belirlenmelidir. 3.7 Orman Artklarnn Kapasitesi Son yllardaki biyoktle almalarnn byk blm, orman yangnlarn nleme ve orman iletme faaliyetlerinin artmas nedeniyle orman artklar zerinde younlamtr. Orman Blge Mdrlklerinin faaliyetleri arasnda ormanlarda biriken tehlikeli yaktlarn ormandan uzaklatrlmas, diri rt temizlii ve orman bakm almalar nemli bir yer tutmaktadr. Orman letmeleri, yangn tehlikesi oluturan orman ii artklar daha evreci yaklamlarla, deiik ekilde deerlendirebilir. Orman letmeleri asndan en iyi zm orman artklar iin bir pazarn yaratlmasdr. Dnlen pazar, orman iletmelerinin, ormanclk faaliyetleri yatrm programlarnda ihtiya duyulan genilemeyi karlayabilecek kadar gelir getirmelidir. Ormanlarmzda bir biyoktle projesini desteklemek iin gerekli olandan ok daha fazla miktarda orman art bulunmaktadr. Bununla birlikte orman ii artklarnn temininin deiken olmas, toplama, tama ve depolama maliyetleri gibi bir takm glkler orman ii

24

artklarnn

yakt

olarak

kullanlmas

konusunda

yaplmas

gereken

almalar

geciktirmektedir. Orman art teminindeki deimeler ormanclk faaliyetlerinin dnemsel yapsndan, orman endstrisi sektrndeki eilimlerden ve ormanclk faaliyetleri iin ayrlan bte deneklerinin deimesinden kaynaklanmaktadr. Trkiyedeki orman endstrisi son yllarda ykselme eiliminde olup sektrn talebini karlayabilmek amacyla endstriyel odun retimi son 4 ylda %35 artrlmtr. Endstriyel odun retimi 10 milyon m3 yakacak odun retimi ise 4 milyon m3 olmutur (Orman Genel Mdrl, 2008). Ormanda hasat sonras kesilen aalarn yaklak %50 si endstriyel rn olarak deerlendirilemeyen ksmlardan oluturmaktadr. Buna gre yllk 10 milyon m3 olan tomruk retiminden yaklak 5 milyon m3 orman art elde edilebilir. Bu artn bir ksm toprak zenginletirme amacyla ormanda braklmaktadr. Ormanlarmzda, Orman Genel Mdrlnn yakacak odun retimi dnda ormanlarn iyiletirilmesi, bakm ve hasat sonucu oluan retim artklar, orman yangnlar asndan tehlike oluturan odunsu materyaller, bozuk baltalk ormanlarn belli bir lde iyiletirilerek verimli hale dntrlmesiyle elde edilecek emvl; krsal kesimde yakacak olarak deerlendirilen odunlar ve zellikle Karadeniz Blgesinde yaygn olan ceyrat odun olmak zere, yllk kabaca 8 milyon tonluk bir odunsu biyoktle potansiyeli olduu tahmin edilmektedir. Yaklak 2 MTep enerji deerine karlk gelen orman artklarndan salanan odunsu biyoktle potansiyelimizin, ortalama 96 MTep olan Trkiyenin toplam enerji tketiminin kabaca %2sini karlamaya yetecek kapasitede olduunu syleyebiliriz.

25

Tablo3.7 Ormanlarmzda yetien baz aa trlerinin yllk verimleri AA TR Okalipts Halep am Karaam Adi Grgen Dou Kayn Melez Kavak Kzlam Saram Dou nar 0,20 0,25 0,07 BOZUK KORU (m3/ha) 0,1 0,05 0,21 0,41 0,58 3,11 1,27 3,32 1,01 4,30 20,0 2,49 3,84 2,56 NORMAL (m3/ha)

(Grboy, Bayramolu,Koer,2008)

26

Tablo3.8 Orman Blge Mdrlklerinin 2007 Yl Toplam Odun retimleri

SON BE YILLIK ORTALAMA (2002-2006) YAKACAK ODUN RETM (STER) RETME KONU EDLMEYEN DEERLENDRLE BLECEK RETM ARTIKLARI MKTARI (STER) SCEYRATTAN ELDE EDLEBLECEK YILLIK RETM (STER) SON BE YILLIK LF YONGA ORTALAMA RETM (STER)

LETME MDL

TOPLAM (STER)

ADANA ADAPAZARI AMASYA ANKARA ANTALYA ARTVN BALIKESR BOLU BURSA ANAKKALE DENZL ELAZI ERZURUM ESKEHR GRESUN ISPARTA STANBUL ZMR K.MARA KASTAMONU MERSN MULA TRABZON ZONGULDAK KTAHYA KONYA SNOP TOPLAM

153.463 376.600 557.499 113.265 207.064 13.819 416.540 288.738 701.982 360.560 117.475 181.749 40.171 64.061 47.888 68.485 1.244.680 171.627 71.000 185.470 97.200 208.491 23.186 133.660 60.791 35.202 197.250 6.137.916

39.493 123.000 104.550 20.000 38.370 5.000 12.000 34.200 37.000 61.140 16.324 7.530 77.794 7.900 15.965 29.612 201.452 42.907 51.000 238.953 15.800 75.081 23.989 60.251 9.849 6.350 29.150 1.384.660

5.353 60.000 13.497 0 48.620 1.200 5.000 8.000 7.000 13.769 1.500 0 20.966 0 53.546 26.372 22.356 80.692 0 5.890 15.100 31.130 20.094 21.200 378 1.750 9.200 472.613

92.599 179.816 335.435 75.820 82.887 626 141.720 88.060 167.824 160.914 39.497 0 7.834 21.687 93.714 126.649 304.750 168.571 27.200 422.153 27.400 139.097 7.113 166.146 71.899 12.810 135.200 3.097.421

290.908 739.416 1.010.981 209.085 376.941 20.645 575.260 418.998 913.806 596.383 174.796 189.279 146.765 93.648 211.113 251.118 1.773.238 463.797 149.200 852.466 155.500 453.799 74.382 381.257 142.917 56.112 370.800 11.092.610

27

3.8

Odunsu Biyoktlenin retim ve Tanma Maliyeti Odun, evreye etkisi bakmndan fosil yaktlara gre baz stnlklere sahiptir. Balca

stnl, srdrlebilir, gvenli bir tedarik sunan, yenilenebilir bir kaynak olmasdr. Yand zaman salnan karbondioksit miktar, fosil yaktlarn yanmasndan kan CO2den %90 daha azdr. Odunsu yaktlar czi miktarda kkrt ve ar metal ierir. Asit yamuru tehlikesi oluturmaz ve duman (parack emisyonlar) kontrol edilebilir zelliktedir. Odunsu biyoktle enerjisinin ekonomik olarak stnl, fiyatnn fosil yaktlara gre olduka ucuz olmasdr. Odunsu biyoktle enerjisiyle alan kk ve orta lekli stma sistemleri kullanarak mstakil evler, okullar, hastaneler, niversite kampsleri, belediye binalar ve kamu i yerleri rahat ve masrafsz bir ekilde stlabilir. Enerji retiminde odunsu biyoktle kullanan bir tesis yapmadan ya da tasarlamadan nce kullanc kitlesi ve odunsu biyoktlenin tedarik edilecei blgenin biyoktle kaynaklar ok iyi aratrlmaldr. avantajlarn snrlayabilir. Tomruk retim artklar ve orman bakm almalar sonucunda kan artklar bulunduklar yerde yongalanr. Odun yongalarnn tama srasnda neminin %50 olduu kabul edilerek, odun yongalarnn karayolu tamaclyla bir g retme tesisine naklinin 50 km, pelet retim tesisine naklinin ise 100 kmnin zerine kmas durumunda tamann ekonomik olmadn belirtilmektedir (Pelkonen et.al.,2001). Odun yongasnn bu mesafelerden daha uzak yere tanmas durumunda maliyet ykselmektedir. Pelet retim tesisinden peletin son kullanm yerine en ekonomik tanma mesafesi 100 km, yakacak odunun son tketim yerine ekonomik tama mesafesi ise 20 km olarak kabul edilmektedir. Tama maliyetleri odunsu biyoktlenin dier yaktlara gre

28

Yaplan baz almalarda odun yongasnn maliyetinin 5-13$ arasnda olduu ya da 17/MWh (1,4$, 3,5 ya da 4,7/GJ) olduu kabul edilmitir (Pelkonen et.al.,2001). En yksek maliyet 50 km tama mesafesinden sonra ortaya kmaktadr. Tomruk retimi srasnda ortaya kan artklardan elde edilen yonga, enerji ormanclndan retilen ya da dier aa trlerinden elde edilen yongaya gre en uygun maliyete sahiptir. Odun yongalarndan retilen peletlerin en uygun maliyeti 30-38 ya da 43 $/MWh olarak kabul edilmitir. Bir biyoktle enerji sisteminin ilk kurulum maliyeti, yakt besleme ve depolama sistemleri nedeniyle fosil yaktl bir sistemden %50 daha fazla olmaktadr. Bu gn, 1 ile 5 milyon Btu/h (0,3 ile1,5 MW aras) odunsu biyoktle yakc/kazan sisteminin kurulum maliyeti 1 milyon Btu/h (0,3 MW) s k bana tahmini olarak 80.000 TL ile 125.000 TL arasnda olmaktadr. Odunsu biyoktleyi etkili bir ekilde yakan mevcut ve yeni teknolojilerle, odun yakma, odun gazlatrma, birleik retim (kojenerasyon) ve kullanlan yakta bal olarak ortak yakma eklinde deiik yakma biimleri uygulanabilir. 3.9 Odundan Yakt reten Sistemlerin Tasarm Biyoktle yakma sistemlerinin performansn etkileyen en nemli faktrler, kullanlan yanma sisteminin trne bal olarak mhendislik tasarm ve etkili verim kontrolleridir. Kurumsal ve ticari stma sistemleri dorudan yakma ve iki aamal yakma olmak zere balca iki sistem kullanr. Dorudan yakma sisteminde kazan geni hacimli tek bir yanma odasndan ibarettir. Yanma odas iinde odunsu materyal yand zaman ortaya kan scak gazlar dorudan st tarafta yer alan s deitirme kanallarna doru ykselir. Scak gazlar slarn, kazann evreleyen gmlein iinde bulunan suya aktararak suyu str. yksek deildir. Orman letmeleri ya da orman endstrisi alannda faaliyet gsteren irketler, kendi odun artklarn yakarak elektrik ve s retimini salayabilirler. Odun, zellikle ya yonga (slak bazda %45-50 nemli) olmak zere, deiik biimlerde enerji tesisinin yaknndaki bir toplama merkezine nakledilir ya da depolanr. Odun yongalar helezon burgu ya da tama bantlar yardmyla, bir yakcya gnderilir. Odun yongalarnn yanmas sonucunda ortaya kan syla su buharlatrlr ve kzgn buharn trbini dndrmesiyle elektrik retilir. Buharn fazlas tesisteki baka ilerde, rnein yonga kurutma frnlarnda; scak su ise Isnan su binalarn snmasnda ya da baka ilemlerde kullanlr. Basit olmalarndan dolay kurulum maliyetleri

29

borular yardmyla tanarak binalarn stlmasnda ve temiz scak su temininde deerlendirilerek sistemin toplam verimi ykseltilir. ki yanma odal sistemlerde yanmaz maddeden astarl ayr bir yanma odas ve kazanla balanty salayan yanmaz maddeden ksa bir patlama borusu vardr. lk yanma odasnda yakt stlr, basnl hava flenerek besleme yaplr. Scak gazlar yakcdan patlama borusu iinden geerek dorudan ikinci yanma odasna gelir. ki odal sistem nemli ve kuru yaktn her ikisini de yakabilir. 3.10 Odundan Yakt retim Teknolojileri

3.10.1 Gazlatrma Odunun gazlatrlmas, oksijensiz bir ortamda uucu piroliz gazlarnn

(karbonmonoksit ve hidrojen) salnncaya kadar, odunun stlmas ilemidir.

Genellikle dk enerjili odun gaznn (150 Btu/ft3 (5,6 MJ/m3 )) son kullanmna bal olarak, retilen gaz, hava ya da saf oksijen ile kartrlabilir ve retilen s enerji datm iin bir kazana aktarlabilir. Yeni nesil gazlatrma ilemlerinde, gazlar soutulur, szlr katran ve paracklar gidermek iin artlr ve iten yanmal motorlarda, mikro trbinlerde, gaz trbinlerinde ve yakt hcrelerinde yakt olarak kullanlabilir. Temmuz 2007de Amerikann Corciya eyaletinde, ylda 100 milyon galon sellozik etanol reten bir tesis kurulmutur. Bu tesis, ulam sektrnde kullanlmak zere, odundan yapay gaz yakt reten ilk tesistir. 3.10.2 Akkanlatrlm Yatak lar Akkanlatrlm yatakl yksek frnlar en yeni frn teknolojisidir. Frn yata, kum ve kire ta ya da bu gibi tepkimeye girmeyen maddelerden olumutur. Bu frn yata

30

malzemeleri yksek hzl yksek scaklkl hava ile akkanlatrlr ve trblans karm iine pskrtlr. Akkanlatrlm yatakl yakclar hava hzna bal olarak kabarckl akkanlatrlm yatak ya da dolam akkanl yatak olma zere snflandrlabilir. Biyoktle yakan basnl- hava evrimli akkanlatrlm yataklar, frnlar ve kazanlar iin scak gaz salar. 1980lerden beri kullanlmaktadr. Yaktn nemi ve miktar akkan yatan trne gre deiebilir. Akkanlatrlm yataklar gnmzde kmr ve doalgaz yaktl kazanlarda denenmektedir, gaz trbinleri iin de gelitirilmeye allmaktadr. Yksek kurulum ve bakm maliyeti nedeniyle biyoktle yakan tesislerde daha az tercih edilmektedir. 3.10.3 Kombine evrim Gaz Trbinleri Bu sistemlerde gaz, trbin iinde yanar ve gaz trbininde egzost gazndan retilen s, buhar trbininde g ve s retmek iin kullanlr. Kombine evrim teknolojisinde salnan CO2in kg bana daha ok enerji retilebilir (Sims, 2007).

ekil 3.7 ARBRE 10 MWe kombine evrim gazlatrma tesisi

3.10.4 Yakt Hcreleri Yakt hcresi, elektrokimyasal bir enerji dnm aletidir. Dardan salanan yakt (anot taraf) ve oksitleyici (katot taraf) ile elektrik retir. Bunlar bir elektrolit ortam

31

ierisinde reaksiyona girerler.

Genellikle, reaksiyona girecek olanlar hcreye giri

yaparlarken, reaksiyon rnleri hcreyi terkeder, elektrolit ise hcrede kalr. Yakt hcreleri, gerekli ak saland srece sonsuza dek alabilirler. Yakt hcrelerinden; uzay arac, meteoroloji istasyonu, byk parklar, krsal alanlar, ve baz askeri uygulamalar gibi yerleim alanlarndan uzak blgelerde, ok kullanl g kayna olarak yararlanlabilir. Hidrojenle alan bir yakt hcresi az yer kaplar, hafif ve hareket eden paras da olmad iin gvenilir bir enerji kaynadr. Hzla gelien yakt hcresi teknolojisinde kullanlan yaktlarn retiminde, yenilenebilir bir kaynak olmas itibariyle odun umut vermektedir. Yakt hcresi yaktlar iin odunun ana avantaj ok az kkrt iermesidir. Yakt hcreleri kkrt gibi kirleticilere kar ok hassastr. Ayrca uuculuunun yksek olmas, hemen tepki vermesi de dier avantajlardr.

ekil 3.8 Metanol yakt hcresi

3.10.5 Birleik retim ( Kojenerasyon) Birleik retim tek bir yakttan elektrik ve snn ayn anda retilmesi olup genellikle birleik s ve g (CHP) olarak adlandrlr. Bilindii gibi elektrik retmek iin bir buhar trbininin kullanlmas gerekmektedir. Buna karn odun gazlatrma- iten yanma- birimi bir

32

kojenerasyon birimi olarak kullanlabilir.

Bir birleik s-g tesisinin ekonomik olarak

yaplabilirliini yaktn kurutulmas, depolanmas gibi kullanm glkleri, yksek elektrik fiyatlar, ve yl boyunca buhar kullanm gibi birka faktr etkiler. Bir birleik s g sistemi kurulurken en fazla yaplan iki hata 100 lbf/in2 (689 kPa)dan daha aza gre tasarlanm bir buhar kazan almak ya da byk sistem semektir. 100 lbf/inden daha az tasarlanm bir buhar kazan alnrsa sonuta trbin almas iin yeterli kalitede olmayan buhar retilir. Byk sistem alnmas ise daha iyi kalitede buhar deil ilave yatrm harcamalar yaratr. Ayrca bir birleik s g sisteminden herhangi bir s ve g retme tesisine gre daha az miktarda yaktla daha ok elektrik ve s retilir. Yeterli miktarda yakt temini, karmak yakt besleme ve depolama sorunlarnn zm, odun yakma sistemlerinin hemen hepsinde uralan balca sorunlardr.

ekil 3.9 Kopenagda bulunan ylda 300.000 ton pellet yakan bir birleik s g retme tesisi

Gelimekte olan baz lkelerde kylerin elektriinin kk lekli birleik g retme merkezlerinden saland uygulamalar vardr. Filipinlerde hindistan cevizi ileme tesisinde elektrik ve eitli ilemler iin s enerjisi salayan iki nite kurulmutur. Gelecekte kk-

33

lekli kojenerasyonlar, 2 kWe (6,830 Btu/h) kadar dk elektrik gcnde alabilecek ve evsel uygulamalarda kullanlabilecektir . 3.10.6 Ortak yakma Ortak yakma, iki farkl yaktn ayn yakma sisteminde yanmasdr. Yaktlar kat, sv ya da gaz yaktlar veya yaplarna gre fosil ya da yenilenebilir yaktlar olabilir. Ortak yakmada odunsu biyoktle bir kmr santralinin destek yakt olarak kullanlabilir. Odunsu artklarn kullanlmas, KWh bana yaklak 0,02$ maliyet indirimiyle birlikte kirlilik kaynaklarnn azaltlmasn salar. Elektrik retiminde biyoktle enerjisinin kmrle birlikte ortak kullanlmasnn birok faydas vardr. Biyoktle enerjisinin etkili bir biimde kullanlmas durumunda toplam enerji gelirlerinin %10 - %15 arasnda arttrlabilecei kantlanmtr. Ortak yakma net olarak sera gazlarnn azaltlmasn, kkrtdioksit ve azot oksit salnmlarnn daha dk seviyelerde olmasn salar. 3.10.7 Etanol Odundan yaplan benzin ve dizel yakt gibi farkl trlerde sv yaktlar olmasna ramen biyoktleden en fazla retilen yakt etanoldr. Biyoktleden elde edilen etanol genellikle fermantasyonla retilir. Amerikada odun artklar, evresel ve ekonomik ynden ham madde olarak tercih edilir.

ekil 3.10

Odundan retilen etanol ve dizel yaktyla alan aralar.

Etanol benzin ve dizel yaktndan daha temiz yanar ve oktan says normal benzinden daha fazladr. Etanol daha dk enerji younluuna sahip olmasna ramen yksek oktan says nedeniyle yksek basnl motorlarda benzinden daha etkili yanar. Etanol kullanarak yakt borularndaki tortular nlenir, souk havada motorun ilk almas kolay olur. Baz yerleim yerlerinde etanol yaz aylarnda benzin iinde oksijenletirici olarak kullanlr.

34

3.10.8 Metanol Metanol odundan retilebilecek dier bir yakttr. Metanol odun alkol olarak bilinir ve 1920li yllarda ounlukla odundan retilmitir. Metanol odun kmr retme ileminde, odun kmrnn damtlmas srasnda yan rn olarak elde edilir. Metanol doalgazdan sentezlenme yoluyla daha kolay retildii iin, gnmzde odundan metanol retimi braklmtr, odundan ve kmrden gazlatrma yoluyla az miktarda yaplmaktadr. Metanoln enerji younluu etanolden dktr ve zehirli maddedir. Bununla birlikte odundan etanole gre daha fazla metanol elde edilir. Odundan metanol yapmak iin lignin ve kabuk ieren tm aa bileenleri kullanlabilirken, etanol sadece selloz ve yar sellozdan retilebilir. 3.10.9 Biyo ya Piroliz ya (biyo ya) orta stma deerinde sv bir yakt olup kereste fabrikalar, kat endstrisi, orman rnleri sanayi, tarmsal iletmeler ve evrim iletmeleri gibi tesislerde elektrik ve s retiminde kullanlabilir. Biyoktleden elde edildii iin piroliz ya sera gaz kartmaz, kkrt iermez, azot oksit emisyonlar dktr ve yand zaman ok az duman karr (dizelden ok daha az). Piroliz ya retim noktasnda dorudan kullanlabilir. Piroliz ya ayrca kk g retme tesislerinde okullar, hastaneler, niversiteler gibi kurumlarda hizmet vermek zere elektrik retiminde de kullanlabilir. retilen ya asit zellii tar. Bu nedenle zellikle yksek scaklklarda korozyona neden olur. Sudan gelen %40-50 oksijen ieriine sahiptir. Isl deeri dk olup yaklak 16-21 MJ/kg (6900-9000 Btu/lb) dir. Piroliz ya bir dizel motorunda kendiliinden yanmaz. Setan says sadece 10 dur. Polimerizasyon nedeniyle akkanl 12 ay boyunca en yksee kar. Piroliz ya dizel yaktyla kartrlamaz. Kanada Ontarioda bir tesiste yaklak 40 m3 odun art kullanlarak ara seviyede piroliz ya retilmektedir. Gnlk retim 50 -100 tondur.

35

3.10.10

Pelet ve briketler

Pelet, odun artklarnn kurutulup, tlerek tala haline getirildikten sonra yksek basnla sktrlmasyla elde edilen 6-8 mm apndaki yakt paracklardr. Odun peletleri kimyasal balayc maddeler eklenmeden yksek basnla oluturulurlar. Bu ilemin faydalar: 1- Odunsu artklarn ileri termo-kimyasal dnmler iin kullanmn salamas, 2- Depolama alannn azaltlmas 3- leme biiminin ve tamann kolaylatrlmas ve masraflarn azaltlmas 4- Enerji younluu / hacim orannn artrlmas 5- Fermantasyon nedeniyle oluan madde kaybnn ortadan kaldrlmasdr.

ekil 3.11 Pelet retim teknolojisinin aamalar

36

Genel hatlaryla pelet retim teknolojisinin aamalar ekil 3.11 de gsterilmitir. Bunlar ksaca: 1. ham maddenin retilmesi ve depolanmas 2. ham maddenin kurutulmas 3. pelet retim ilemi 4. peletin soutulmas 5. peletin depolanmas,olarak aklanabilir.

Tablo3.9 Pelet ve briketlerin zelliklerinin karlatrlmas zellikler Isl deeri Younluk ap Uzunluk Kl ierii Rutubet Peletler 4500-6000 Kcal/kg 650 700 kg/m3 6 16 mm 20 30 mm % 0,4 1,0 % 7 12 Briketler 4500-6000Kcal/kg 650 700 kg/m3 65 mm 25 200 mm % 0,5 % 7 - 12

Peletler kk sobalar iin ve otomatik beslenmeye uygundur, briketler ise daha byk boyutlar ve yksek yanma scaklklar nedeniyle 500 kWtan daha kk kazanlarda yakt olarak kullanlmaya uygun deildir. Dnya genelinde 2007 ylnda retim yapan 442 pelet santralinin 14 milyon ton/yl pelet retim kapasitesine sahip olduu ve enerji deeri 65 TWh olarak aklanmtr. Avrupadaki pelet retme merkezlerinin haritas ekil 3.13 de gsterilmektedir. Almanya 2,4 milyon ton/yl, Kanada 2 milyon ton/yl, ABD 1,8 milyon ton/yl, Avusturya , sve , Fransa ve Rusya yaklak 1 milyon ton/yl ile pelet retiminde dnyann nde gelen lkeleridir.

37

ekil 3.12 Avrupada yllar itibariyle pelet retim miktar (Ton/yl). ( The Bioenergy International 05.06.2007 http://www.bioenergyinternational.com)

38

ekil 3.13

Avrupada pellet reten tesislerin bulunduu yerler

39

Avrupa Birlii lkelerinin 2010 ylnda kullanaca 15 milyon ton peletin nemli blm Kanadadan salanacaktr. Almanyada 2015 ylna kadar 500.000 ile 1.500.000 arasnda pelet yakan soba ve kazanlar kurulacaktr. talyada kullanlan pelet sobas says 700.000 den fazladr. Ylda 800.000 ton pelet tketilmektedir (300.000 tonu ithal). Danimarkada 50.000 pelet sobas ve kazanlarnda, s-g santrallerinde ve endstride ylda 800.000 ton pelet kullanlmaktadr. Odun peletinin fiyat 2007 ylnda Avrupada 200-260 /ton arasnda deimitir. Pelet fuel-oilin yar maliyetinde olduu iin tercih edilmektedir. Trkiyede Akdent firmas tarafndan retilen peletin tonu 270 TL olarak aklanmtr.

ekil 3.14

Avrupada pelet ticaretinin yapld lkeler.(Alakangas, 2007)

40

3.10.11 Odun kmr Odun kmr, odunun havasz bir ortamda kmrletirilmesinden elde edilen kat ksmdr. Hava olmaynca odun kl oluncaya kadar yanmadan kimyasal olarak paralanarak kmr halini alr. Odun kmr, kimya endstrisinde (karbon dislfit, sodyum siyanit ve karpit imali), metalrjide(demir filizinin artlmas, demir silikon ile saf silikon retimi, eliin sertletirilmesi, bakr filizinin artlmas, kalay filizinin artlmas), imento endstrisinde yakt olarak, aktif karbona dntrlmesi (su artma, klorlama, gaz artma, pil sanayi, eker sanayi, ila sanayi, katalizr olarak), filtrelemede (ime suyu filtrasyonu, sigara filtresi), gaz jeneratrlerinde (makineler iin gaz retimi, ieceklerin karbonizasyonu), meyvelerin kurutulmasnda, bask endstrisi gibi birbirinden ok farkl ve ok sayda endstri alannda kullanlabilmektedir (Csdk, 2008). 3.11 Odunsu Biyoktleden G retme Maliyeti Odunsu biyoktle yaktl tesislerin yatrm maliyetleri fuel-oil yakan tesislere gre 1,5 ile 4 kat arasnda daha yksek olmaktadr. lk yatrm maliyetinin yksek olmas, daha byk lekte kazanlara ve odun art retme, depolama tesisine ihtiya duyulmasndan kaynaklanmaktadr. Doalgaz ya da fuel oil yakan cihazlardan ortalama %80 verim alnrken, odunsu artklarn yaklmasndan %70-75 arasnda verim alnmas beklenir. boaltm masraflar dikkatlice deerlendirilerek ayrntl olarak hesaplanmaldr. Odun yakan g retme tesislerinden elde edilen elektriin maliyeti kWh bana 0,06$dan 0,11 $a kadar bir aralkta deimektedir. bu tesisler kWh bana 14.000 den 18.000e Btu s debileriyle birlikte %18 ile %24 arasnda bir verime sahiptir. Bunlar genel olarak ok dk fiyatlardan odunsu biyoktle salandnda ya da elektrik cretlerinin yksek olduu yerlere kurulduklarnda doalgaz ve kmrle rekabet edebilmektedirler. Elektrik santrallerinde yakt olarak odun artklarnn kullanlmas teknik olarak uygun olmasna ramen bir ok durumda ekonomik adan baz olumsuzluklar tar. Orman rnleri sanayinde faaliyet gsteren bir reticinin yakt ve elektrik giderlerini azaltmak iin odun artklarndan enerji salamasnn yararl olaca gayet aktr. Ama bu yararlar yksek sermaye maliyetleri, dk tesis verimi ve bakm masraflar nedeniyle snrlanabilir. Odun artklarndan enerji retiminin ekonomik faydalar geleneksel fosil yaktlarn fiyat artlarna gre daha ekici gelmektedir. Mukayeseli almalar yaplmadan nce bir yakt kayna Otomatik yakmann zor olmas, maksimum g isteini karlamada yava kalmas, kl temizlii ve

41

olarak odun artnn s kapasitesi, ihtiya duyulan tesis yatrmlar ve iletim giderleri dikkatlice hesaplanmaldr. Odun enerji sistemleri iin maliyet tahminleri tesis gereksinimlerine ve verecei tesis hizmetlerine geni lekte fiyat dalgalanmalarna bal olarak esneklik ve teknik kavray gerektirir. Bir tesiste, odun enerji sisteminin kurulmasnn olanaklarn belirlerken izelge 3.11 de gsterilen fiyat tahminlerinden yararlanlabilir. amzda odundan enerji retme teknolojisi aslnda snrsz olanaklara sahiptir. Kamu ve zel sektr desteiyle, evler ve byk kereste atlyeleri iin 3 kWe dan 5 MWe a kadar bir aralkta kk modler biyoktle sistemlerinin kullanm artacaktr. Gelecein sistemleri ile atklarn deiik trleri yakt olarak kullanlabilecektir.

Tablo3.10 Trkiyede yakt fiyatlarnn karlatrlmas Yakt Motorin TpGaz LPG Propan Elektrik Fuel-Oil 4 Kmr (thal) Doalgaz Odun Birim Fiyat 2,592 2,750 2,631 0,158 1,400 0,420 0,551 0,12 TL/kg TL/kg TL/kg TL/kWh TL/kg TL/kg TL/m3 TL/kg Isl deer 10200 11000 11000 860 9875 7000 8650 3000 kcal/kg kcal/kg kcal/kg kcal/kWh kcal/kg kcal/kg kcal/m3 Kcal/kg Verim 0,84 0,90 0,90 0,99 0,80 0,65 0,93 0,75 TL/1000 kcal 0.302 0.278 0.266 0.186 0.177 0.092 0.072 0,060

42

Tablo3.11 Elektrik s ve birleik s g santrallerinin karlatrlmas Kapasitesi (MW) Elektrik Kamu tesisi Endstriyel tesis Okul Yerlekesi 10.75 2.25 N/A 100,000-800,000 10,000-150,000 N/A N/A 20.150 4.50 N/A N/A 2.15 0.5.5 N/A N/A 18.24 20.25 N/A N/A Kullanlan Yakt (Ya ton/yl) Yatrm Maliyeti letme ve Verim Bakm (%) (milyon $) (milyon $)

Ticari/Kurumsal N/A Is Kamu tesisi Endstriyel tesis Okul Yerlekesi 14.6-29.3 1.5-22.0 1.5-17.6

20,000-40,000 5,000-60,000 2,000-20,000 200-20,000

10.20 1.5.10 1.5.8 0.25.4

2.4 1.3 0.15.3 0.02.2

50.70 50.70 55.75 55.75

Ticari/Kurumsal 0.3-5.9 Birleik Is -G (CHP) Kamu tesisi Endstriyel tesis Okul Yerlekesi 25 (73)a 0.2-7 (2.9-4.4) 0.5-1 (2.9-4.4)

275,000 10,000-100,000 5,000-10,000 5,000

50 5.25 5.7.5 5

5.10 0.5.3 0.5.2 0.5.2

60.80 60.80 65.75 65.75

Ticari/Kurumsal 0.5-1 (2.9-7.3)

a

lk deer elektrik parantez iindeki deer ise s iindir.

1MW = 3.413 million Btu/h.

eitli odunsu biyoktle yaktlarnn temel zellikleri izelge 3.13de verilmitir. (Alakangas, 2007)

43

Kabul edilen net sl deer (rutubetli biyoktle yakt) CEN/TS 15234 standardna gre kuru bazn net sl deeri zerinden hesaplanr. Hesaplama ekli denklem (1) de gsterilmitir: Yakt miktarn GJa dntrme deerleri
q net , ar q net , d x 100 M ar 100 0,02443 xM ar

(1)

Burada: qnet,ar qnet,d Ma.r 0,02443 = Kabul edilen net sl deer (MJ/kg) = Doymu buharn net sl deeri (MJ/kg) = Kabul edilen kuruluk derecesi (w-%100) = 25 Cde ve sabit basnta slak buharn buharlama entalpisi iin verilen dzeltme faktr ve (MJ/kg)

Tablo3.12 Kullanlan teknolojiye gre odun yanma emisyonlar Odun Yakan Cihaz Ocak, mine; D Cihaz2 Katalitik olmayan odun sobalar: Standart3 Katalitik olmayan odun sobalar: Dk -Yaynml4 Katalitik olmayan odun sobalar: Pelet-yakan5 Kazanlar ve ocaklar Emisyon Faktrleri(yanan ton bana kg) PM101 NOx CO VOC SO2 NH3 1,57 1,17 113,67 103,05 0,18 0,81 13,77 6,93 1,89 12,96 1,26 0,9 6,21 1,17 103,86 55,755 17,73 113,67 103,05 23,85 6,075 0,18 0,18 0,18 0,18 0,765 0,405 0,135 0,81

Bu izelgeda parack emisyonlarnn 10 mikron ve 2,5 mikron seviyesi birbirine denk kabul edilmitir. Pek ok tat uygulamalarnda bunlar ayr tutulur.
1 2

Ocaklar, bacalar, barbekler, mineler, ate kuyular gibi duvarl stclar kapsar Bu snflandrma kodlar sertifikal olmayan ve sertifikal olan odun sobalar iin nerilir Bu snflandrma kodlar sertifikal olmayan ve sertifikal olan odun sobalar iin nerilir Bunlar sertifikal ve pelet sobalar dnda olanlarn her ikisini de kapsar

44

Tablo3.13 Odunsu biyoktle yaktlarnn temel zellikleri Net sl deeri ( qnet, d) YAKIT [Gj/t] [%] [kg/m3] Nem (Mar) Hacim younluu Kabul edilen net sl deeri ( qnet, d) [Gj/t] Kabul edilen Enerji Younluu [Gj/m3]

ORMAN ARTIKLARI Yongalar-son kesim Yongalar- sklk bakm Yongalar-kk aaklar-allar 18,5-20,0 18,5-20,0 18,5-20,0 50-60 45-55 40-55 250-400 250-350 250-350 6,0-9,0 7,0-10,0 7,0-11,0 2,5-3,2 2,5-3,2 2,5-3,2

ENDSTRYEL RNLER VE ARTIKLARI Testere tala Kabuk, kozalaklar Yongalar YAKMALIK ODUN Yakmalk ktkler Kesilmi yakmalk odun 18,5-19,0 18,5-19,0 20 20 240-320 240-320 13,4-14,5 13,4-14,5 4,9-5,7 (GJ/ster) 9,3 19,0-19,2 18,5-20,0 18,5-20,0 45-60 10-50 50-65 250-350 250-350 150-300 6,0-10,0 5,0-9,0 6,0-15,0 1,6-2,5 1,8-2,5 1,8-1,9

ODUN ARTIKLARI/ KULLANILMI TAHTA 18,0-19, NCELTLM ODUN YAKITLAR Peletler

Briketler

15-35

150-250

12-16

2,2-2,9

19,0-19,2 19,0-19,2

8-10 8-10

650-750 650-750

16,8
17,3

11,0
11,0

45

Tablo3.14 Odun yakan stma sistemleri ile bilinen stma sistemlerinin sera gaz emisyonlarnn karlatrlmas Toplam Emisyon Deerleri (kg edeer CO2/MWh Odun Yakan Istma Sistemi Odun Tek katl bir ev iin yuvarlak odun yakan30 kW'lk kazan Tek katl bir ev iin yuvarlak odun yakan 150 kW'lk kazan Tek katl bir ev iin ormandan kesilmi odun yongas yakan 5 kW'lk soba Tek katl bir ev iin ormandan kesilmi odun yongas yakan 60 kW'lk soba Tek katl bir ev iin ormandan kesilmi odun yakan 60 kW'lk kazan Tek katl bir ev iin odun yongas yakan 150 kW'lk kazan Tek katl bir ev iin dal yongas yakan 150 kW'lk kazan Tek katl bir ev iin yuvarlak odun yongas yakan 460 kW'lk kazan Tek katl bir ev iin dal yongas yakan 460 kW'lk kazan Tek katl bir ev iin testere talandan pelet yakan 7kW'lk soba Tek katl bir ev iin dal peleti yakan 7kW'lk soba Tek katl bir ev iin testere talandan pelet yakan 30W'lk kazan Tek katl bir ev iin dal peleti yakan 30W'lk kazan 39 35 Elektrik 580 579 Fuel Doalgaz oil 234 232 389 386 LPG Kmr 320 319 503 500

33

582

237

396

323

509

27

580

233

388

320

501

29 26 27 24 26 58 63 53 53

580 579 579 579 579 581 581 580 580

233 232 232 231 231 236 236 234 234

388 386 386 385 385 394 394 389 389

320 319 319 318 318 323 323 320 320

501 500 500 498 498 508 508 503 503

46

Tablo3.15 Odun enerjisinin zellikleri, stnlkleri ve teknoloji seenekleri Kaynak Enerji zellii stnlkleri Sakncalar Kullanlan Teknoloji

yeil aa: 4800 yenilenebilir, bol Btu/lb (%45 nemli, bulunur. ya bazda ) Depolanabilir, Kuru testere art kesintili deildir, (kuru odun): 6930 Btu/lb(%13 nemli, stma iin bilinen teknolojidir ya bazda ) Pelet ya da briketler: 80009000 Btu/lb(%8 nemli, ya bazda) Odun ve Orman artklar Odundan etanole evrim mr fosil enerji oran: 1429:1 srekli olarak retilirse karbon ntr dr,kmrden daha temizdir. odun endstrisi ve ileme sanayi iin kirlilik nleyici, organik maddelerin kaybolmasn nler, orman saln iyiletirir, orman yangnlarnn,zararl bceklerin, hastalklarn etkisini azaltr,

Fosil MD yaktlara gre kalorisi azdr Odun yakan kazanlar Tanmas Odun ve pahall Kmr yakan olabilir ift yaktl Depolama kazanlar alan Dier gerektirir biyoktle Baz enerji kaynaklaryla uygulamalar ortak yakma iin kuru Pirolitik yalar olmak zorundadr GELECEKTE Baz yenilenebilir enerji kaynaklarna gre daha kirletici olabilir Sreklilii konusunda phe vardr. Odunun Etanol retiminde kullanlmas Yapay yaktlar

47

BLM 4 4 4.1 ENERJ POLTKALARI Devlet Planlama Tekilat Sektr Planlamas T.C Babakanlk- Devlet Planlama Tekilat Dokuzuncu Kalknma Plannda ( 20072013 yllar aras) yenilenebilir enerji kaynaklarndan azami ekilde yararlanlmas, su gc, rzgr, jeotermal, gne ve biyoktle potansiyelinin belirlenmesi almalar, bu kaynaklarn verimli ve etkin bir ekilde kullanm ve yaygnlatrlmas amacyla aratrma gelitirme, tip proje ve uygulama almalarnn gerekletirilecei belirtilmitir. 4.2 T.C. Ulusal Ormanclk Programnda Yer Alan Hususlar Ulusal Ormanclk Program almalar; Birlemi Milletler Gda ve Tarm Tekilat (FAO) tarafndan desteklenen Trkiye Ulusal Ormanclk Programnn Hazrlanmas Projesi (TCP/TUR/0066 (A) erevesinde Ocak 2001 de balatlm 2003 yl sonunda tamamlanmtr. Bu program 2004-2023 dneminde lkemizin ormanclk politikalarn ynlendirecektir. Bu programda ulusal ormanclmzn temel amac lkemiz orman kaynaklarnn srdrlebilir ynetimi ile, toplum refahna ve lkenin srdrlebilir kalknmasna optimum katklarn salanmas eklinde belirlenmitir. Ulusal ormanclk programnda, Ormanlardan Faydalanma balnn, Ormanlarn koruyucu ve evresel fonksiyonlarndan faydalanma alt balnda, Ormanlarn karbon birikimi ve hava kirliliinin azaltlmas fonksiyonlarnn sadece ulusal adan deil, kresel adan da nemli olduu belirtilmitir. lkemizde ormanlarn tuttuu karbon miktar 424 milyon ton olarak tahmin edilmektedir Burada zerinde srarla durulan konu, karbon depolanmasnn garanti altna alnmas ve bunun srekliliinin salanmas gerektii ve salnan karbonla tutulan karbonun en azndan ntr seviyelere ekilmesi gerektiidir lkemizde yaklak 20.430 orman kynde yaamakta olan 7,5 milyon civarndaki orman kyls toplumun en yoksul kesimleri arasnda yer almaktadr. Gemi yllardan beri orman kylerinde yoksulluun azaltlmasna ve krsal kalknmaya ynelik uygun ulusal politika, strateji ve programlarn yeterince gelitirilemedii, yeterli kaynan da salanamad orman tekilat dndaki kurum ve kurulularn yerleim yerlerinden uzak st

48

havzalarda ve dalk yrelerde yaayan orman kyllerinin sorunlarnn zmne gerekli ilgi, ncelik ve katklar salayamad grlmektedir. Bu artlar altnda orman tekilat, ormanlar zerinde bu eit basklarn ve tahribatlarn nlenmesi ve orman kylleriyle ilikilerin gelitirilmesi amacyla, orman kyllerinin ihtiyalarnn karlanmasna ve kalknmalarna katk salanmasna ynelik almalara nem vermekte ve bu dorultuda eitli politikalar, programlar gelitirmekte ve uygulamaktadr. Ulusal Ormanclk Programnn Hazrlanmas Projesi erevesinde ilgi gruplar katlmyla belirlenen ormancl gelitirme senaryosunda, orman kylleri ile ilikili gr ve nerilerden birisi ve en nemlisi aada belirtilmitir: Orman kylerinde yoksulluun azaltlmas ve kalknma bir ulusal sorun olup, zm her eyden nce politik irade, uygun ulusal politika ve modellerinin (entegre havza veya krsal kalknma modeli, vb.), gelitirilmesi ve uygulamalarn gerekli kurumsal, yasal ve finansal dzenlemelerle yeterli ekilde desteklenmesini gerektirmektedir. Biyoenerji almalar dnya leinde , ncelikli olarak enerji retimi ve evresel etkilerinden faydalanma eklinde dnlerek yaplsa da en nemli fonksiyonlardan bir tanesi krsal kalknmaya fayda salamasdr. lkemizdede sanayi merkezlerinden uzak olarak yaayan ve milli gelirden en az pay alan orman ii yada kenarnda yaayan orman kylsne gelir salamak iin orman ii artklarndan enerji retme almalarmz orman kylleri ile ibirlii iinde gerekletirmek nem tamaktadr.

4.3

evre ve Orman Bakanlnn Temiz Enerji Politikalar 4856 sayl evre ve Orman Bakanl Tekilt ve Grevleri Hakknda kanunun 9.

maddesinde - evre Ynetimi Genel Mdrlnn grevleri arasnda: Yenilenebilir enerji kaynaklar bata olmak zere temiz enerji kullanmn desteklemek, yaktlarn hava kirliliine yol amayacak ekilde kullanlabilmesi iin gerekli nlemleri almak veya aldrmak, evreye uygun teknolojileri belirlemek ve bu maksatla, kurulacak tesislerin vasflarn saptamak. yer almaktadr. Bakanlmz, yenilenebilir, doaya uygun enerji retiminin tevik edilmesi ve yaygnlatrlmas iin, kurumlarna kanunlarla eitli grevler vermitir. Bu grev sadece sz konusu birime deil, ayn zamanda Bakanlmzn politikasn ierdii iin, her birime verilmi bir hedeftir. evre ve Orman Bakanl 1. evre ve Ormanclk uras Kararlar 73. paragrafta ; emisyonlarn azaltlmas amacyla sektrel nlem ve politikalarn gelitirilmesi iin Ulusal

49

klim Deiiklii Eylem Plannn hazrlanmasnn, 74. paragrafta ise yeni ve yenilenebilir kaynaklar arasnda enerji ormanlar v.b. biyoktle enerji kaynaklaryla ilgili aratrmagelitirme almalarnn arttrlmasnn, lkemizdeki potansiyelleri deerlendirilerek birincil enerji tketimi ve elektrik retimindeki paylarnn arttrlmasna ynelik saysal hedefler belirlenmesinin gerektii zerinde durulmutur. endstriyel plantasyonlara dayal, hzl 6. Maddede de su havzalar, orman aa trleriyle yaplacak zel ekosistemi alanlarnda ok amal srdrlebilir orman ekosistemi planlama ve ynetimi iin byyen aalandrmalar ve modern enerji ormancl tevik edilerek, biyoktle esasna dayal, modern enerji orman tesisi almalarnda planlanan enerji santrali de dikkate alnarak uygulamaya balanlmas, zel sektr ve orman ky kooperatiflerini zendirerek dzenlemelerin yaplmas gerektii vurgulanmtr (Anonim, 2006).

4.4

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn Politikalar Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn yaynlad 5346 sayl Yenilenebilir Enerji

Kaynaklarnn Elektrik Enerjisi retimi Amal Kullanmna ilikin kanunun 4. Blm aada verilmitir. Bu kanun biyoktleden enerji retme konusunda faaliyet gstermeyi planlayan kurum ve irketleri yakndan ilgilendirmektedir. Yatrm dnemi uygulamalar MADDE 7. - Yenilenebilir enerji kaynaklarn kullanarak sadece kendi ihtiyalarn karlamak amacyla azami bin kilovatlk kurulu gce sahip izole elektrik retim tesisi ve ebeke destekli elektrik retim tesisi kuran gerek ve tzel kiilerden kesin projesi, planlamas, master plan, n incelemesi veya ilk etd DS veya EE tarafndan hazrlanan projeler iin hizmet bedelleri alnmaz. Bu Kanun kapsamnda; a) Enerji retim tesis yatrmlar, b) Kullanlacak elektro-mekanik sistemlerin yurt iinde imalat olarak temini, c) Gne pilleri ve odaklaycl niteler kullanan elektrik retim sistemleri kapsamndaki yaplacak AR-GE ve imalat yatrmlar, d) Biyoktle kaynaklarn kullanarak elektrik enerjisi veya yakt retimine ynelik AR-GE tesis yatrmlar, Bakanlar Kurulu karar ile teviklerden yararlandrlabilir.

50

Yeterli jeotermal kaynaklarn bulunduu blgelerdeki valilik ve belediyelerin snrlar iinde kalan yerleim birimlerinin s enerjisi ihtiyalarn ncelikle jeotermal ve gne termal kaynaklarndan karlamalar esastr.

Arazi ihtiyacna ilikin uygulamalar MADDE 8. - Orman veya Hazinenin zel mlkiyetinde ya da Devletin hkm ve tasarrufu altnda bulunan her trl tanmazn bu Kanun kapsamndaki yenilenebilir enerji kaynaklarndan elektrik enerjisi retimi yapmak amacyla kullanlmas halinde, bu araziler iin evre ve Orman Bakanl veya Maliye Bakanl tarafndan bedeli karlnda izin verilir, kiralama yaplr, irtifak hakk tesis edilir veya kullanma izni verilir. Yatrm dneminde izin, kira, irtifak hakk ve kullanma izni bedellerine yzde elli indirim uygulanr. Orman arazilerinde ORKY ve Aalandrma zel denek Gelirleri alnmaz. 4.5 Birlemi Milletler Biyoktle Politikalar Birlemi Milletler (BM) tarafndan hazrlanan ve biyoyaktlarn faydalar ve risklerini inceleyen en kapsaml alma olan BM Srdrlebilir Biyoenerji Raporu iinde, bitkilerden yakt elde etme ynteminin hem insanlarn yaam koullar, hem de evre zerinde ciddi etkileri, yararlar olabileceine dikkat ekildii aktarlmakta ve desteklenmektedir. BM Raporu gncel aratrmalarn biyoktlenin kombine s ve g retiminde kullanmnn sera gaz emisyonlarn azaltmak iin en iyi ve en ucuz seeneklerden biri olacan gstermektedir (Karlsson, 2007).

4.6

Avrupa Birlii lkelerinde Biyoktle Politikalar Avrupa Birlii Komisyonu Avrupa Birlii lkelerinde toplam enerji tketimi ierisinde

yenilenebilir enerjinin payn ykseltmek amacyla bir alma program oluturmutur (Baetinelik, 2004). Bu plann temel zellikleri; 1. dzenleme ve mali alanlarda i pazar desteklemek, 2. ye lkeler arasnda ibirliini glendirme iin neriler sunmak 3. yenilenebilir enerji alannda yatrmlar kolaylatrmak iin destek olmak 4. yenilenebilir enerji konusundaki ortaklk politikalarn glendirmektir.

51

Avrupa Birlii Komisyonu, 2010 ylna kadar yenilenebilir enerji kaynaklarnn paynn iki katna karlmasnda ye lkelerin blgesel ve ulusal politikalarnn nemli rol oynad, bireysel hedefleri oluturabilmeleri iin destek salamak gerektii dncesindedir. Avrupa Birliine ye baz lkelerin biyoktle ve teknolojilerinin kullanm iin oluturduklar bireysel politikalar incelenmi ve aada ksaca verilmitir. Almanya: Biyoktle enerjisi Almanyann temel enerji ihtiyacnn yalnzca % 0,8ini karlamaktadr. Yaplan aratrmalar Almanyann enerji ihtiyacnn %5-10u arasnda bir gereksinimi karlayabilecek biyoktle potansiyeline sahip olduunu gstermektedir. Biyoktlenin yenilenebilir enerji kaynaklar iindeki pay % 50dir. Biyoktleden enerji elde etmenin yksek sermaye maliyeti gerektirmesi bir engeldir. Biyoktle teknolojisi petrol ve gaz iin kurulmu sistemlerden daha pahaldr. Almanyada bir dier engel ise biyoktle yakt piyasasnn halen kurulmam olmasdr. Alman hkmeti gerek maliyetlere dayanan bir yenilenebilir teknoloji iin belirli tarifeler oluturan ve geleneksel elektrik piyasasndaki aksaklklar telafi etmeyi amalayan kanunlar yapmtr. Yenilenebilir Enerji Yasas 25 ubat 2001 de kabul edilmitir. Bu kanunun hedefi yenilenebilir kaynaklardan elektrik retim miktarn iki katna kararak 2010 ylna kadar pazar payn % 5 ten % 10 a ykseltmektir. Avusturya Avusturyann toplam enerji tketiminde ncelikli yenilenebilir enerji kaynaklarna bal bir enerji politikas olmasna ramen, fosil yaktlarn kullanmnn daha ok olduu grlmektedir. Avusturya, toplam enerji tketiminin eyreini (% 23) yenilenebilir kaynaklardan karlamasyla vnmektedir. Bu kaynaklar hidrolik enerji (% 80) ve biyoktle (% 19,9) oluturmaktadr. Avusturyada orman atk kaynaklar dikkate deer olsa bile bunlar iin ok iyi bir piyasa kurulmamtr. Genel Katma Deer Vergisi (VAT) % 20 iken, tarmsal rnleri ve orman biyoktle rnleri iin bu oran % 10 indirilmitir. Elektrik, doal gaz ve kmrde genel enerji vergisi vardr. llerin seviyelerine gre yenilenebilir kaynaklardan elde edilen elektrik iin zel bir destek tarifesi uygulanmaktadr. Belika Belikada kat ve sv endstriyel atklar en nemli biyoktle kaynaklardr. Bu kaynaklar optimum ekilde kullanlmamaktadr. Toplam enerji tketimi iinde RES pay % 1

52

dir. Belikada srdrlebilir gelime grne dayanan daha geni bir politikada yenilenebilir enerji kaynaklarna destek salamak iin admlar atlmtr. Ulusal balamada RES geliimini desteklemek iin en nemli l yeil elektrik reticilerine verilen 0,02449 /kWh dorudan destekleme demesidir. Bununla birlikte yenilenebilir enerji kaynaklarna yerel ynetimlerde denek salamaktadr. Toplam destek miktar uygun yatrm maliyetinin maksimum % 30 u ile snrldr. Yatrm desteklerine ek olarak, irketler alanlar iin eitim programlar destei sunan yerel faaliyetlerden de yararlanabilmektedirler.

Danimarka Danimarka topraklarnn % 10u ormanlktr. Danimarka odun ve saman kullanmna dayanan ok iyi kurulmu biyoktle piyasasna sahiptir. 1970lerdeki petrol krizi ve 1980lerdeki kmr ve petrol vergilerindeki art odun kullanmna olan ilgiyi artrd. Danimarka hkmetinin Enerji 2000 olarak adlandrlan yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanm iin hedefleri koyan bir enerji plan vardr. Saman ve odun Danimarkada nemli bir enerji kaynadr. Danimarkada toplam yenilenebilir enerji rnlerinin en az % 28ni odun oluturmaktadr. Danimarka son yllarda odun peleti ve odun briketi retimine balam ve bu amala odun art ithalat talebinde art gzlenmitir.. CO2 Kanunu ile bir biyoktle CHP (Birleik Is ve G) sisteminin kurulum maliyetinin % 50sinin desteklenmesi salanmaktadr. Destekleme genellikle sermaye miktarnn % 20-30u arasndadr. Doalgaza dayanan elektrik retiminin her MWhi 13 , odun tala ve samana dayal elektrik retiminin ise her MWhi 23 destekleme garantisi altndadr. Yenilenebilir enerji iin MWh bana 13 CO2 vergisi geri demesi yaplmaktadr. Sonu olarak yenilenebilir enerji reticileri MWh toplam bana 36 destekleme almaktadrlar.

Finlandiya Finlandiya son 20 yldr biyoktle enerji kullanmn ikiye katlam ve enerjisinin % 25ini bu yolla retmeye doru gitmektedir. u anda Avrupa Birliinde en byk yenilenebilir enerji kayna kullancs ve elektriinin % 17sini biyoktleden reten bir lke olarak en byk paya sahiptir. Finlandiya hkmeti 2010 ylna kadar yenilenebilir enerji kayna kullanmn % 50ye karmay hedeflemektedir. Finlandiyada biyoenerji iin yllk toplam yatrm denei 15 milyon iken aratrma ve gelitirmelerde 17 milyon civarndadr. u an asl proje orman atklarnn (budama, yonga) kullanmn artrmay

53

amalayan Odun Enerji Teknolojisi Program dr. Bu program 40 milyon luk bir bteye sahiptir. Odundan elde edilen elektrik iin retici MWh bana 4,2 vergi iadesi almaktadr. Finlandiya hkmeti biyoktle teknolojilerinin kullanmn artrmak ile yeni retim alanlar ve teknolojileri iin destekleme denekleri verecei konusunda taahhtlerde bulunmaktadr. Ayrca Avrupada biyoktle teknolojisinin en byk kullanclarndan birisi olmasna ramen halen yaplacak ok eylerin olduunu kabul etmektedir.

Fransa Fransa ok iyi saman ve odun kaynaklarna sahiptir. Byk saman kaynaklar Kat

olmasna ramen bunlar enerji retiminde kullanmamaktadr. En ok kullanlan biyoktle tipi odundur. Fakat her nedense kaynaklarn yalnz te ikisi kullanlmaktadr. endstriyel rnlerin % 20 si enerji retiminde kullanlr. Fransann odun yakt politikas, 1994te balatlm ve 2000 ylnda 6 yllk dnem iin yenilenmi olan programn temelinde gelimektedir. Global btesi yaklak 12,2 milyon olan program ADEME (The Agency for the Environment and Energy Management) tarafndan ynetilmektedir. teknik yardm konusunda anlama yaplmas iin verilmektedir. Desteklemeler; fizibilite almaklar ve biyoktle stma santrallerin iletilmesi ve kurulmas iin yetkililerle Biyoktle kullanmnn nndeki temel engeller odun yakt salama sistemi ve mali sistemin dezavantajlardr. Ayrca biyoyaktlar ile ilgili olarak effaf kurallarn eksiklii de projeler iin bir dezavantaj oluturmaktadr.

Hollanda Hollandada dikkate deer bir odun at mevcuttur. Fakat dier biyoktle kaynaklar olduka azdr. Yakacak odun Hollandada pek fazla nemsenmemektedir. Hollandada en nemli biyoyakt kk paralar halindeki biyoktle atklardr ve bunun gerek miktarn tahmin etmek olduka gtr. RDF (Refuse Drived Fuel) peletlerinde endstriyel atk karmlarnn n ilemini amalayan yeni bir endstri ortaya kmtr. RDF peletlerinin bir ksm Belika ve Almanyaya imento fabrikalarnda ve kk bir ksm da svee blgesel stma sistemlerinde yakt olarak kullanlmas iin ihra edilmektedir. Hollandada biyoktle esasl bina stma sistemleri henz pek bilinmemektedir. Hollandann hemen hemen btn arazilerinden doal gaz karlabilmektedir ve nispeten dk fiyatldr. Odun peletleri ve krntlarnn fiyatlar dk olmasna ramen bir biyoktle yakma sistemi iin tipik geri

54

deme periyodunun ok uzun olmas dikkate alnmaktadr. Hollanda da kullanlan RES kaynaklarnn (% 2) hemen hemen tamamn (% 95) biyoktle oluturmaktadr. ngiltere ngilterenin toplam enerji retiminin yalnzca % 2,8i yenilenebilir enerjiden olumaktadr. Bununda, % 82 si biyoktledir. Yenilenebilir elektrik toplam retimin yaklak % 2,5ini oluturur. Bu orandan 2010a kadar Avrupann nerilen hedefi olan % 12lik yenilenebilir kaynaklara ulamann ngiltere devleti iin zor olaca dnlmektedir. Bunu iin ngilterede klim Deiimi Vergisi (CCL) ad altnda bir tedbir ortaya konmutur. CCL aslnda elektrik, gaz, linyit ve kok kmrnn ticari ve endstriyel kullanmnda (evlerdeki kullanmlar iin deil) uygulanan bir vergidir. datlmaktadr. ngilterede yenilenebilir kaynaklarn pazarn artrma almalarndan bir dieri elektrik firmalarnn yenilenebilir kaynaklarn kullanm paynn korunmasn zorunlu klan Yenilebilirlerin Zorunluluu adnda bir uygulamann oluturulmasdr. Biyoktle esasl projelere ngiliz hkmetinden parasal destek almak mmkndr. Son zamanlarda Kamu Enerji Program kk lekli projeler iin destek vermeye balamtr. Bu plan altnda kamu esasl projeler hedeflenmitir. ngilterede dikkate deer byklkte birka yatrm vardr. Ayn zamanda Avrupadan baarl bir ekilde maddi destek elde etmi olan birka proje de vardr. u an ngiltere de bir biyoktle projesinin gelimesini oyalayan politik belirsizlik mevcuttur. Tarm sektrnde zellikle gncel problemlerin nda hem odun hem de saman piyasalarn gelitirmek iin gerekli potansiyel vardr. Bu tr doayla ilgili projeler iin maddi destek bulunabilmektedir. Fakat bundan yoksun kalan zel sektr desteidir. Politik durum aydnlatlana kadar yksek sermaye miktar gerektirdiinden dolay bunun deitirilme olasl zordur. Hkmet tarafndan bu yeni vergilerle toplanan paralar iverenlerin milli sigorta katklarna indirim olarak geri

rlanda Yenilenebilir enerji rlandann toplam enerji ihtiyacna % 2 den daha az katkda bulunmaktadr. rlanda zengin yenilenebilir enerji kaynaklarna sahiptir. Odun tek bana en

55

nemli yenilenebilir enerji kaynadr.

Son Yllarda kk lekli CHP santralleri

kurulmutur. Bu konuda Kuzey rlanda nclk etmektedir. rlanda enerjisinin % 86s ithaldir. Sahip olduklar enerjiden bir gelir salamak amacyla yenilenebilir enerji kaynaklarnn iletilmesi d kaynakl irketler tarafndan dikkate alnmaktadr. Bu, biyoktlenin kullanmnn artmas iin bir frsat salar. rlanda hkmeti rzgar enerjisi ve biyoktle enerjisi projeleri iin 6,3 ile 10 milyon arasnda bir kaynak ayrmtr. Hedef toplam enerji tketiminin % 12 sini yenilenebilir enerji kaynaklarndan salamaktr. Biyoktle projeleri iin yatrm desteklemeleri verilmektedir. Genel kamu karlarna dayanan projelere % 100 denek salayabilmektedir. rlandann, Kyoto

Protokol gereince 2010 ylna kadar karbondioksit emisyonunda % 13 lk bir arta gelebilecei grlmektedir. Fakat tahminler u an karbondioksit emisyonunda % 25e yakn bir artn olduunu gstermektedir. rlanda, yenilenebilir enerji kaynaklarn kullanarak uluslararas anlamalarn gereklerini yerine getirebilir durumdadr. spanya

spanya saman ve dier tarmsal atklar gibi byk bir biyoktle kaynana sahiptir. Buna ek olarak mobilya sanayinden ve dier endstriyel faaliyetlerden elde edilen odun atklar mevcuttur. u an lkenin odun kaynaklarnn ve endstriyel atklarnn tamam kullanlmaktadr. Fakat dier biyoktle materyallerinin (tarmsal atklar, zeytin endstrisinin atklar vb.) yalnzca % 10luk bir ksm kullanlmaktadr. spanya Yenilenebilir Enerji Kaynaklar Destekleme Plan biyoktle enerji geliimindeki engelleri ve bunlarn stesinden gelmek iin gereken nlemlerin listesini tanmlamtr. Destekleme plan yerel stma iin biyoktle kullanmn iermi olsa bile temel hedefi biyoktleden enerji retimini artrmaktr. Plann hedefi 2010 ylna kadar spanyann toplam enerji ihtiyacnn %12 sini yenilenebilir enerji kaynaklardan karlamaktr. Destekleme Planna gre yenilenebilir enerji 2010 da 16,6Mtep ykseltilecektir. spanyann toplam enerji tketimi ierisinde RES nn pay % 6 dr. RES ierisinde de biyoktlenin pay yaklak % 16 dr. sve sve enerji piyasasnn % 16sn biyoyakt oluturmaktadr. Bu enerji balca odun yaktlarndan (ktkler, aa kabuu ve enerji orman), kat fabrikalarndan kan atk zeltiler, saman, enerji bitkileri ve atklardan olumaktadr. u an biyoyakt svete toplam

56

elektrik retimine snrl bir katk yapmaktadr. Fakat yeni yasalar biyoyakt kullanm iin frsatlar artrmaldr. Yksek sermaye maliyetleri, yenilenebilir kaynaklardan elde edilen elektrik iin sabitlenmi dk fiyatlarn balamasyla dengelenecek yenilenebilir enerji teknolojisiyle ilikilidir. Ama yenilenebilir enerjinin elektrik retimindeki katksn 2010 ylna kadar % 14 ten % 22 ye karmaktr. svete biyoyakt kullanm Avrupa ortalamasnn zerindedir. CHP tesisleri sadece

stma deil ayn zamanda elektrikte salamak iin odun endstrisinden elde edilen rnlerle alr. svete zellikle CHP tesislerine yatrm desteklemeleri mevcuttur. Toplam sermaye miktarnn maksimum % 25ine kadar kurulan her kW bana 332 destekleme denei yaplmaktadr. Biyoktle piyasas nmzdeki yllarda kurumay dnmektedir. Bu, odun ve odun artklarnn kullanmn ve enerji bitkilerinin retiminin artn daha da bytecektir. talya talyada en nemli biyoktle kayna odundur. Baz endstriyel rnler ve odun atklar da kullanlmaktadr. Dier taraftan meyve aalar, balar ve zeytin aalarnn budanmas sonucu kan artklarn miktar tahmin edilememektedir. talya da toplam enerji tketimi ierisinde RES pay % 16 dr. Bunun % 5i biyoktledir. 1998-99 yllar arasnda biyoenerji sektr iin yeni bir politik yap oluturulmaya allmtr. Biyoktleden enerji retimi iin ilk ulusal program 1998 ylnda balatlm ve bir yl sonra bunu Ulusal Biyoktle Fiyat Tespit Program takip etmitir. Bu programlarn temel amalar; 2010a kadar lkenin global enerji ihtiyacna biyoktlenin katksn iki katna karmak, daha gelimi biyoenerji sektrnn rekabet edebilirliini artrmak, tarmsal ihtiyalar daha iyi karlamak amacyla biyoenerji ile dier yenilenebilir enerji kaynaklarn birletirmek, hareket planlarnn uygulanmas iin ulusal ve AB ynetmeliklerine uyum salamak ve son olarak da gdasz tarm iin yeni bir strateji belirlemektir. Portekiz Ormanlar Portekiz topraklarnn %38ini kaplamaktadr. Dolaysyla orman artklar ve endstriyel atklar Portekizde biyoktle kayna olarak olduka zengindir. Krsal kesimde geleneksel biyoktle ile stma hala kullanlmaktadr. Belediyeler 1990larda VALOREN programnn desteiyle birlikte okullarda ve sosyal binalarda biyoktle kullanan stma nitelerinden ok miktarda kurmulardr. Portekiz milli plan, yenilenebilir kaynaklarn

57

kullanmnn tantm ve belediyeler dzeyinde enerji ynetimi iin belediyelere yeni eylem planlar kurmas konusunda temel oluturmaktadr. Bu plan, hem eitim, teknik yardm ve finansal faaliyet tavsiyeleri hem de blgesel enerji takmlar veya ajanslar yaratmay amalamaktadr. RES geliimini artrmak iin genel enerji politikalarnn byk hedefleri olsa bile u an biyoktle iin KDV oran benzer dier enerji kaynaklarnkinden daha yksektir (%17 kar %5). Yunanistan Yunanistanda RES katks toplam enerji ihtiyacnn % 9unu oluturmaktadr. Biyoktle bu payn yarsndan fazlasn oluturmaktadr. Biyoktlenin yllk toplam katks yaklak olarak 1 Mtep dir. Son yllarda bu deer, yeni biyoenerji uygulamalarnda (tarmsal ve endstriyel atklar) yava yava art olmas ve geleneksel biyoenerji kaynaklarnn (odun yakt) azalmas gibi iki kar akmn etkisiyle olduu gibi kalmtr. Yunanistanda tarmsal rnler biyoenerjinin byk bir ksmn oluturmaktadr. Fakat dier Avrupa lkelerinde ormandan elde edilen biyoktle daha hakimdir. Yunanistan hkmeti RES iin geni kapsaml nerileri tevik etmek iin birtakm admlar atmaktadr. 2000 ylnda 733 Mtep olan biyoktle enerjisini 2005 ylnda 1400 Mtepe karmay hedeflemektedir. Salam bir yasama yaps tarafndan desteklenen yerel ynetimler, kurululara ve zel yatrmclara yenilenebilir enerji potansiyelinin ounu kullanmak iin frsat vermektedir. Enerji in levsel Program (OPE) ve son yllarda yeni devreye giren Elektrik ve Geliim Kanunlar, ortak finansman, desteklemeler ve fiyatlandrma politikalar ile ilgili yeterli bilgi iermektedir. OPE, 1996 ve 1999 yllar arasnda biyoktle sistemi dzenekleri iin % 45 denek salamay kapsayan enerjinin ll kullanmnn ve RES alanlarnda 87,6 milyon yatrm destei sunmutur. Ayrca Avrupa Birliinin tarm politikasna uygun olarak enerji iin biyoktlenin kullanm, zellikle blgesel dzeyde (isizliin azaltlmas, tarmsal gelirin istikrar vb.) nemli sosyal ve ekonomik hedeflerin gereklemesine yardm etmektedir.

4.7

ABDde Biyoktle Konusunda Yaplan almalar Amerika Birleik Devletlerinin topraklarnn yaklak % 33 ormanlarla kapldr ve bu

da yaklak 302 milyon hektara karlk gelmektedir. Ormanlar geni alanlara yaylmtr. Bu

58

alanlar eitli kullanm yerlerine gre ayrlm ve planlanmlardr. Bu alanlarda elde edilen kullanlabilir materyallerin yannda, retim artklarndan da faydalanlmaktadr. 2007 yl Eyll aynda, ABD Enerji Blm Bakan Samuel W. Bodman, Biyoenerji Bilim Merkezi, Biyoenerji aratrma Merkezi ve Biyoenerji Enstits olmak zere, bu kuruma yaklak 375 Milyon dolar yatrm yapacaklarn aklamtr. Bu merkezlerin grevleri, sellozik etanol ve dier biyolojik sv yakt elde etme teknolojilerini aratrmak, ABD nin 10 yl ierisinde fosil yaktlara olan ihtiyacn % 20 orannda drme yollarn bulmaktr. ABD de retilen en nemli biyoenerji kayna etanoldr. Odunsu biyoktleden etanol temini her geen gn artmaktadr. Biyoktle kullanarak s enerjisi elde etme yntemleri ok eitlidir. Bu yntemlerin bir ou ABD de etkin olarak kullanlmaktadr. Geleneksel olarak kullanlan stma sobalar ve frnlardan, odun-kmr ve orman artklarnn birlikte kullanld derin yakmal piroliz yntemi uygulanan sobalara gei yaplmtr. nk; Geleneksel odun sobalar enerji 80 arasnda verimliliini en fazla % 36lara karabilmektedir. Fakat, odun-kmr ve odunun birlikte kullanld derin yakmal sistemlerde ise enerji verimlilii % 44 ile % olmaktadr. En etkili sistem ise odun paletlerinin kullanld modern sobalardr ki enerji verimlilii % 80lerdedir. Konutlarda youn olarak modern pelet sobalar kullanlmaktadr. Bu yaygn kullanmdan dolay ise pelet retimi her geen gn artmaktadr. ABD de biyoktle teknolojisi son yllarda, sanayi alannda enerji retip kullanma yntemlerine younlamtr. Gelitirilen ve hala almalar devam eden bu sistemlerde, hem s enerjisi retilirken hem de elde edilen buhar kullanlarak elektrik enerjisi de elde edilmektedir. Son dnemlerde bu evre dostu yeil enerji elde etme yntemleri tercih edilmektedir ve tevik edilmektedir. nk, Bilim adamlarndan Spitzer ve Jungmeier ( 2006 ) e gre odun paracklar kullanlarak elde edilen her kilovat elektrik enerjisine karlk doaya 60 g karbondioksit salnmaktadr, fakat doal gaz kullanlarak elde edilen her kilovat elektrik enerjisine karlk 427 g karbondioksit salnmaktadr.

59

Tablo 4.1 ABnin 20 lkesinde deiik enerji kaynaklar iin KDV oranlar. LKE AVUSTURYA BELKA EK CUM. DANMARKA ESTONYA FNLANDYA FRANSA ALMANYA YUNANSTAN MACARSTAN RLANDA TALYA LETONYA LTVANYA HOLLANDA POLONYA PORTEKZ SLOVAK CUM. SPANYA SVE NGLTERE (Alakangas, et.al, 2007) STANDART VERG (%) 20 21 19 25 18 22 19,6 16 19 20 21 20 18 18 19 22 19 19 16 25 17,5 ELEKTRK (%) 20 21 19 25 18 22 19,6 16 9 20 13,5 10 18 18 19 22 5 19 16 25 5 DOAL GAZ (%) 20 21 19 25 18 22 19,6 16 9 20 13,5 10 18 18 19 22 5 19 16 25 5 BYOKTLE YAKITLAR (%) 10 6 19 25 18 22 5,5-19,6 7,0-16,0 19 15 13,5 10 18 18 19 7,0-22,0 19 19 16 25 5

60

BLM 5

5 5.1

ORMAN GENEL MDRLNN LKE VE POLTKALARI Odundan Biyoenerji retilmesi le lgili Politikalar

Ormanlarmz 2004 yl envanter sonularna gre 21,2 milyon hektar alanda yayl gstermekte olup lke alannn %27sini oluturmaktadr. Ormanlk alanlarmzn %99,9u devletin mlkiyetindeki ormanlardr. zellikle da ekosistemlerinde yer alan lkemiz ormanlarnn byk bir ksm doal ormanlardan olumakta olup, bu ormanlar iinde bulunduu iklim kuann zellikleri, jeolojik morfolojik ynden farkl bir yapya sahip olmas sebebiyle orman yetitirme blgeleri, yetime yreleri ve yetime ortam birimleri bakmndan byk eitlilik gstermektedir. Bu zenginlii ile lkemiz bir kta zellii tamakta 150ye yakn aa tr ormanlarmzda doal olarak yetiebilmektedir. %99,9u devletin mlkiyetinde olan ormanlarmza ynelik kamu ve iletmecilik hizmetleri, 6831 sayl Orman Kanunu, 3234 sayl Orman Genel Mdrl Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun, Devlet Orman iletmesi ve Dner Sermayesi Ynetmelii ve benzeri mevzuatlarla Orman Genel Mdrlne verilmitir Orman Genel Mdrl kamu

61

hizmeti gren bir devlet kuruluu , bunun yannda da devlet ormanlarn ileten bir iktisadi kurulu niteliindedir(Kl ve Tfekiolu,2008). 170 Yllk gemie sahip Orman Genel Mdrlnn geleneksel ormanclk politikasn yle zetleyebiliriz: 1. Ormanlarn korunmas, gelitirilmesi, geniletilmesi, biyotik ve abiyotik zararllara kar korunmas, 2. lkemizin endstriyel ve yakacak odun ihtiyalarnn srdrlebilir ekilde karlanmas, 3. 4. Bozuk orman alanlarnn rehabilitasyon Ormanlarn koruyucu ve evresel fonksiyonlar ile yine sosyal ve kltrel hizmetlerinin topluma sunulmas Orman Genel Mdrl, toplumumuzun ihtiya duyduu endstriyel ve yakacak odun ihtiyacnn srdrlebilirlik iersinde karlanmasnn yan sra, ekonomik olarak deerlendirilmeyen ve ormanlarda atl vaziyette bekleyen orman ii artklarn enerji retiminde kullanarak lkemizin yenilenebilir enerji retimini arttrmay amalamaktadr. Bata , lkemizde dzensiz faydalanmalar neticesinde kurulu zellikleri bozulmu bozuk vasfl geni yaprakl ormanlarn iyiletirilmesi almalar ve enerji ormanclna uygun hale getirilmesi ile balayan almalar ile bu gne kadar 620 bin hektar bozuk vasfl mee ve kayn gibi trlerden oluan geni yaprakl orman bu amaca hizmet edecek ekilde Orman Genel Mdrl tarafndan yeniden dzenlenmitir. oluturulmaya allmaktadr. 21,2 milyon hektar alanda yayl gsteren ve %99,9u devlet tarafndan iletilen ormanlarmzdan, lkemizin ihtiya duyduu endstriyel odunun %80i karlanmaktadr. Orman Genel Mdrlmz retim amacyla iletilen ormanlarn bu gnk ve gelecekteki artm ve gelime potansiyelini riske etmeden, bu ormanlarn srdrlebilir orman iletmecilii ilkeleri dorultusunda iletilmesiyle toplum ve sanayinin ihtiya duyduu enerjide kullanlacak hammaddenin en iyi karlanmas iin temel ilke ve politikalarn olutururken aadaki kaynaklara da etkinlik kazandrmak istemektedir. Gnmzde ise neredeyse ormanlarmzn tamamndan enerji ormanclna ynelik faydalanmay esas klan politikalar

62

1. lkemiz orman artklarndan binlerce yldr snma ve piirmede yararlanmakta ancak halen dnyadaki modern biyoktle kullanm eiliminin dnda kalmaktadr. Hlbuki lkemiz enerji ormanclna uygun (kavak, st, kzlaa, okaliptus, akasya gibi hzl byyen trler bata olmak zere ) geni alanlarda yayl gsteren trlere sahiptir. 2. Sz konusu alanlar uygun planlamalar dorultusunda modern enerji ormanclnda deerlendirilmelidir. Kaliteli rn veren kymetli aalarn dnda kalan ve endstride deerlendirilemeyen retim fazlas rnler ve retim artklarnn bu sektrn enerji hammadde ihtiyacn byk oranda karlayaca tahmin edilmektedir. 3. lkemizin toplam arazisinin %34 ilenebilmektedir. lenmeyen arazi iersinde de tarma uygun alanlar mevcuttur. Bu alanlar ile gemite ilenen, bu gn deiik gerekelerle terk edilerek kendi haline braklan araziler, ar meyilli erozyon tehdidi altnda, arazi kullanma kabiliyet snflarnda 6,7,8. Snf araziler modern enerji ormanclna konu edilmelidir. 4. Bu tr arazilerde enerji ormanclna ynelik faaliyetler (arazi hazrl, fidan ve makine temini, bakm almalar v.b.), devlete dk faizli krediler ile desteklenmeli ve teknik bilgi ve danmanlk hizmetleri Orman Genel Mdrlnce verilmelidir. 5. Orman rnleri alannda faaliyet gsteren byk sanayi tesislerine, fabrikalara, kendi retim artklarn yakan modern s-g tesislerini kurmas ve ihtiya duyulan elektrik ve s enerjisinin buralardan salanmas hususunda devletin yaptrmlarda bulunmas, zel enerji plantasyonlar iin Pazar oluturacaktr. 6. GAP Blgesi, Yeil Irmak, oruh Vadisi gibi havza projeleri kapsamnda biyoktle enerji teknolojisi plan ve uygulamalarda mutlaka yer almaldr. Dnyann oalan nfusu ve sanayilemesi ile giderek artan enerji gereksinimi, evreyi kirletmeden ve srdrlebilir olarak salayabilecek kaynaklardan en nemlisi biyoktledir. lkemizde elektrik ve s elde etmek iin kurulacak biyoktle enerji tesislerinin hammadde ihtiyacnn salanmas iin Orman Genel Mdrl temel stratejilerini belirlemi olup yaplacak planlama ve uygulamalarda aktif rol alacak dzeyde her trl tedbiri almaktadr.

63

5.2

Orman Genel Mdrlnde Biyoktle Konusunda Yaplan almalar 2007 ylnda Enerji Bakanl, TBTAK, niversiteler, Aratrma kurumlar ve

Bakanlmz ilgili birimlerinin katlmyla Bakanlmzda yaplan toplantlarda odunsu biyoktlenin enerjide deerlendirilmesi zerine lkemizde neler yaplabilecei ve kurumlarn bu yndeki almalar deerlendirilmitir. lk aamada, Ormanlarmzda odunsu biyoktle olarak deerlendirilebilecek potansiyel tara birimlerimizin almalaryla belirlenerek, Blge Mdrlkleri itibariyle biyoktle potansiyeli, OGM tarafndan internet ortamnda yaynlanmtr. Odunsu biyoktlenin enerji retiminde kullanmnda potansiyelin belirlenmesi ve uygulama iin yaplmas gerekli i ve ilemlerin belirlenmesi amacyla Orman Genel Mdrl bnyesinde bir komisyon oluturulmutur. Biyoktle Komisyonu, 19-20 Ekim 2008 tarihleri arasnda, TBMM evre Komisyonu, Bartn Orman Fakltesi ve zel sektr temsilcilerinin; Bakanlmz st dzey yneticileri ve alanlarnn katld bir bilgilendirme toplants dzenlemitir. Biyoktle enerji retiminde dnyadaki gelimeler, yaplan almalar aratrlm, biyoktle kongreleri ve bu konuda yaplan uluslararas altaylar izlenmi, 17-21 Aralk 208 tarihinde stanbulda yaplan 7. Ulusal Temiz Enerji Sempozyumuna katlm salanmtr. Ormanlardaki retim artklar ile sceyrat, al, rp gibi ince materyal artklarn biyoktle olarak piyasada deerlendirilmesini salayacak dzenlemeler yaplarak 26.09.2008 gn ve 521 sayl Genel Mdrlk emriyle uygulamaya konulmutur. Talep dorultusunda bu rnlerin, Orman letme Mdrlklerince sat yaplmaya balanmtr. Ormanlarmzda retim sonucu ortaya kan dal, kabuk kozalak gibi deerlendirilmeyen artklar kendi tesislerimizin stma sistemlerinde yakt olarak kullanlmasna geilmitir. odunsu

64

ekil 5.1 retilmesi

Glyaka ve Denizli Orman letme Mdrlklerinde yuvarlak odundan yonga

Bolu Orman Blge Mdrlne bal iki iletme mdrlnde, ince dallarn, kabuk ve al tr bitkiler tlerek stma sisteminde yakt olarak kullanlmaktadr. Denizli Orman Blge Mdrlnde, 2 - 5 cm apndaki ince materyal, orman kyllerince yonga yaplarak sanayi kurulularna satlmak suretiyle gelir salanmtr. Zonguldak ve Kastamonu Orman Blge Mdrlklerinde silvikltrel almalar nedeniyle saha dna karlmas gereken ince materyal artklar orman kyllerince yonga haline getirilerek lif yonga kurulularna satlmtr.

5.2.1 Gelibolu Orman letme efliinde biyoenerji uygulamas anakkale Orman Blge Mdrlnde, Gelibolu Orman letme eflii idare binas ve lojmanlarnda, fosil yaktlar kullanlmadan, sadece orman artklar, kkler ve yank sahadan alnan deerlendirilemeyen atklar kullanlarak s enerjisi retilmekte ve ihtiya tamamen bu yolla temin edilmektedir. Orman Genel Mdrmzn ziyaretlerinde kendilerini bu konuda tevik etmelerinden ve gerekli mali destei vermelerinden sonra, Orman letme efi Tarkan BALAMUR, 2007 ylnda almalarna balam ve almalar baarl sonu vermitir. Halen stma ihtiyalar biyoktle kullanlarak elde edilmektedir. Biyoktle temini, ormandan kk, kozalak, dal, tala v.b odunsu artklar toplanarak salanmaktadrlar. Gelibolu Yarmadas Tarihi Milli Park Mdrl snrlar ierisinde ate yakmak yasak olduundan, halk tarla temizlemekte ok zorlanmaktadrlar. Tarlalar odunsu

65

bitkilerden temizlemek iin Milli Parklara ait yongalama makinesini kullanlmaktadr. Odunsu biyoktle yonga hale getirilerek dorudan yakma kazanlarnda stma tesisatnn s ihtiyacn karlamak zere yakt olarak kullanlmaktadr.

ekil 5.2 Gelibolu Orman letme efliinde Biyoenerji Uygulamalar

5.2.2 Kozak Orman letme efliinde biyoenerji uygulamas Kozak Orman letme efliinin devlet orman snrlar iinde 498,4 ha. saf olarak 183,6 ha. kzlam ile kark fstk am ormanlar bulunmaktadr. Son 15 yl iinde bozuk orman arazilerinin ky tzel kiiliklerine zel aalandrma izni ile verilip aalandrlmas sonucu 655,3 ha. saha fstkam ile aalandrlmtr. Buna gre zel mlkiyette ve devlet ormanndaki arazilerde toplam 17.337,3 ha fstk am bulunmakta olup yre halknn birinci geim kayna fstkam retimi ve bunun oluturduu yan kollardaki dier alma alanlardr. Fstkam aacnn kozala aralk, ocak, ubat, mart aylar iinde toplanp Haziran ayndan itibaren fstkam kozalaklar harman yerlerine kylerde ev bahelerinde zerleri am dallar ile kapatlarak ya da havadar depolarda haziran ayna kadar saklanr. serilerek gnein etkisiyle doal olarak almas salanr. Daha sonra alm olan kozalaklar yre halk tarafndan gelitirilen ve traktrn arka mili vastas ile g alp alan makinelere fstkam tohumunun ( yresel ismi kner ) ayrlmas iin atlr ve iki k olan makinenin bir tarafndan fstkam tohumu (kner) dier tarafndan kozalak paralar elde edilir. Yresel olarak bu kozalak paralarna kpk da denilmektedir ve snmak iin sobalarda yada ekmek frnlarnda yakt olarak kullanlmaktadr. Kozak letme eflii binas 2006 ylndan beri fstk am kozalaklarndan retilen yongalarla stlmaktadr. Kalorifer kazannn yakt deposuna her gn bir sefer kpk doldurulmaktadr. stenilen sya ulamak ve snn devamn salamak iin termostat ve

66

zaman rleleri ile yakt srme, yakt besleme zaman ayarlar ve fan ayarlar bir sefer yapldktan sonra kazan otomatik olarak almakta banda her hangi bir ii gerektirmeden stmay salamaktadr. Mesai saatleri iinde hava artlarna bal olarak gnlk 30-50 Kg kpk yaklmakta , yllk olarak ortalama 6-7 ton kpk tketilmektedir. Kazanda tam yanma salandnda son derece az duman kmakta, az miktarda kl olumakta ve temiz bir ortam salamaktadr.

ekil 5.3 Kozak Orman letme efliinde Biyoenerji uygulamalar

5.2.3 Sinop Ayanck Orman letme Mdrlnde biyoenerji almalar Sinop Ayanckta 1930lu yllarda faaliyet gsteren Zingal Kereste Fabrikasnda tomruk retiminden artan kereste artklar kullanlarak elektrik retilmitir. angal Orman letme efi zgr KILIn belirttii zere sz konusu jeneratrler 1980'li yllara kadar alm olup imdi kullanlmamaktadr. Odun ve retim artklar yaklarak elde edilen elektrik enerjisi angal letme Merkezi ile Ayanck Kereste Fabrikas arasndaki havai hattn altrlmasnda, angal letme Merkezinin ve civar kylerin elektrik ihtiyalarnn karlanmasnda kullanlmtr. Makinalar 1929 yl Alman yapmdr.

67

ekil 5.4 Sinop angalda Odundan Elektrik retmekte Kullanlan Makinalar.

5.2.4

Bolu Orman Blge Mdrlnde yaplan uygulamalar Alada Orman letme Mdrl, Alada Orman letme eflii ne ait Deirmenz

misafirhanesinin stma sistemi odun yongasyla stlmaktadr. Yakt olarak kullanlan odun yongas, orman bakm ve retim almalar sonucunda ortaya kan dal, yaprak gibi odunsu artklarn tme makinasnda yongalanmasyla retilmektedir. Istma sisteminin s ihtiyac 150.000 Kcal/h kapasiteli, ift yaktl (odun-kmr) dorudan yakma kazanyla salanmaktadr. Gnlk yaklak 350 kg yonga tketilmektedir. D hava scaklnn

ortalama -20 C olmas nedeniyle yakt tketimi fazladr.

ekil 5.5 Alada Orman letme Mdrlnde odun yongas ile snan stma sistemi

68

Glyaka Orman letme Mdrl, Aydnpnar Orman letme efliinin dare binas ve 4 adet lojman odun yongas ile stlmaktadr. Odun yongas ormanlarda yaplan retim sonunda deerlendirilemeyen artklarn kullanmyla salanmaktadr. Kazann yakt tketimini tespit etmek iin Aydnpnar Orman letme efi Hakan Mercan tarafndan lmler yaplmtr. ncelikle orman bakm almalar sonucu elde edilen dallar aa tme makinasyla yonga haline getirilmitir. 1 ster yaprakl odundan 490 kg yonga elde edilmitir. Yongalama makinasn altran traktr 2 lt mazot yakmtr. D hava scaklklarnn 0C ile +6C arasnda deitii gnlerde gnde 194 kg-200 kg yonga

yaklmtr. Kazan su scakl 60C olduunda, s yaltm olan ift caml lojmanlarda 22C24C at s yaltm olmayan ve pencereleri tek caml olan idare binasnda 19C -20C scaklk elde edildii bildirilmitir. Kurulan yakma sistemi otomatik beslemeli olduu iin iilik giderleri azdr.

ekil 5.6 Glyaka Orman letme Mdrlnde odun yongas ile snan stma sistemi

5.3

zel Sektrde Yaplan almalar aykur Pazar/Rize ay Fabrikas: ay pleri enerji retme sisteminde yakt olarak

kullanlmaktadr. Sistem 2 yldr almaktadr. Yllk enerji tasarrufu 200.000 YTL dir. Trakya Birlik Karacabey Ya fabrikas: Ayiei kabuunun yaklmasndan enerji retilmekte olup sistem 4 yldr almaktadr. Yllk enerji tasarrufu 600.000 YTL dir. Paymar Ya fabrikas-Hatay: Ayie kabuu yaklarak enerji retimi. Sistem 3 yldr almaktadr. Yllk enerji tasarrufu 600.000 YTL dir.

69

Oyak Holding aycuma Kat Fabrikas:

OYKA Kat Fabrikasnda MMSAN

firmas tarafndan 2008de yaplan 10 MWlk elektrik santrali, lkemizde odunsu biyoktleden elektrik reten ilk tesistir. Tesis yakt olarak kat retiminde kullanlan tomruk artklarn, kabuklar kullanmaktadr. Santral buhar retimine balam olup deneme almalar devam etmektedir. Hem elektrik hem s reten bir tesistir. Atk buhar kurutma ilemlerinde kullanlmaktadr. Sistem yeni devreye alnmtr. Beklenen yllk enerji tasarrufu 700.000 YTL dir. Veziraa Orman rnleri-Vezirkpr Samsun. Aa artklarnn yaklarak proses ihtiyac olan buhar ve kzgn ya kazannn altrlmas. Sistem yeni devreye alnmtr. Beklenen yllk enerji tasarrufu 700.000 YTL dir. Konyada AKDENT Salk Hizmetleri Ltd.ti: Eyll 2008 tarihinde MDF artklarndan pelet yakt retimine balamtr. Tesisin kapasitesi 40 ton/gndr. Pelet, konutlarn ve iyerlerinin stma sistemlerinde yakt olarak kullanlmaktadr. retilen peletin alt sl deeri 4500 Kcal/kg, tonu 270 TL olarak bildirilmitir.

ekil 5.7

OYKA Kat Fabrikasnn odunsu biyoktle ile alan elektrik santrali

70

Ankaradaki ARI Kazan Firmas, pelet yakan kazanlar ve odun gazlatrma kazanlar retmektedir.

ekil 5.8

Arkazan tarafndan retilen pellet ve odun gazlatrma kazanlar

Ankarada faaliyet gsteren MEKSS firmas odun yongas ve tala yakan dorudan yakma kazanlar retmektedir.

ekil 5.9

Meksis dorudan yakma kazan

Konyada TES-SAN kazan firmas, pelet yakan kalorifer kazanlar retmektedir.

71

ekil 5.10

TES-SAN pelet yakma kazan

Bandrmada YEMTAR firmas odun talandan pelet yapan byk kapasiteli makinalar retmektedir. 500 kg/h kapasiteli makinann fiyat 42.000 +KDV ve soutma sistemi 6000 +KDV olarak verilmitir.

ekil 5.11

YEMTAR Pelet yapma makinas

Konyada faaliyet gsteren SMAK Tarm Makinalar Ltd. ti. aa dallarn ten ve yongalayan makinalar retmektedir. Aa tme ve dal kyma makinalar traktrn

72

kuyruk milinden hareket alarak ya da elektrikle altrlmaktadr. Traktrn milinden hareket alanlar gezicidir. Bu makinalarla 13 cm apa kadar aa dallar kozalaklar, odunsu artklar tlerek yongalanabilmektedir. Saatte 450 kg yonga retebilmektedir. Aa tme Sz konusu makinesi ise meyve aalarnn dallarnn tlmesinde kullanlmaktadr. makinalar, stma sistemleri iin yonga yakt hazrlamaya uygundur.

ekil 5.12 smak Tarm Makinalar aa kyma ve tme makinalar

73

BLM 6

SONULAR VE TARTIMA Trkiyede ticari olarak odunsu biyoktleden enerji retimi konusunda henz bir pazar

kurulmamtr.

zel sektr bu konuya ok ihtiyatl yaklamaktadr.

Yakt temininin

sreklilii ve fiyatlar konusunda yeni kacak yasal dzenlemelerin yaptrmlar konusunda ekinceleri vardr. rnein Konyada faaliyet gsteren AKDENT Salk Hizmetleri Ltd. irketi MDF fabrikalarnn artklarndan pelet reten bir tesis kurarak pelet yakt retimine balamtr. Ancak Konya Bykehir Belediyesinin odun esasl rnlerin yaklmasn Sonu olarak odunsu yasaklayan karar sonucunda Konya iline sat yapamamaktadr.

biyoktle kullanm konusunda ncelikle yasal dzenlemeler yaplmal, odunsu rnlerden retilen yaktlar iin uluslararas alanda da geerlilii olan standartlar oluturulmaldr. Devletin bu alanlara yatrm yapmas, ve pazar oluturarak zel sektre nclk etmesi, odunsu biyoktleden enerji retim konularnda yaplacak almalara tevikler vermesi bu sektrn lkemizde gelimesi asndan yararl olacaktr. Ormanlardaki biyolojik ktle sadece yakt olarak deil de ok ynl bir enerji kayna olarak dnlmelidir. Dnya lkelerinde odundan enerji kayna olarak yararlanlmas konusunda bir ok almalar yaplmaktadr. Odunsu rnler s ve elektrik santrallerinde yakt olarak kullanlmakta, enerji sorununu zmek iin her lke kendi enerji kaynaklarna gre nlemler almaktadr. kullanlmas gerekmektedir. AB toplam enerji tketiminde yenilenebilir enerjinin payn 2010 ylna kadar % 6lardan %12ye karmay hedeflemektedir. AB lkelerinde yaplan uygulamalara ve yatrmlara bakldnda bu hedefi kendi kaynaklarndan tutturmalar zor grnmektedir. Blm 3de akland gibi AB lkeleri bu amala Kanada, Gney Afrika gibi lkelerden pelet ithal etmeyi planlamaktadrlar. AB lkelerinin bu pelet talebinin bir ksmn Trkiye karlayabilir. AB ile Gmrk Birlii antlamas yapm olduu iin dier lkeler gre daha avantajldr. Ayn durum lkemiz iin de sz konusu olduundan ormanlarmzda bu gn iin deerlendirilmeyen orman retim artklarnn enerji retiminde

74

Orman Genel Mdrl, rettii odun esasl rnlerin eitliliini arttrmakla sat pazarn geniletme olanana sahip olur, bylelikle odun satlarnn durmas ya da fiyatlarda dler yaanmas durumunda yeni rn eitleri ile zararn dengeleyebilir. Ormanlarmzdaki odunsu biyoktlenin enerji kayna olarak kullanlabilmesinde balca sorunlardan birisi, ekonomik tanma zorunluluudur. nce materyal veya artk olduu gibi tanrsa ekonomik olmamakta maliyet artmaktadr. Buna karlk pelet ya da briket yaplarak tanrsa 7 kamyon materyal 1 kamyon pelet olarak tanabilmektedir. Tesis kurulmas iin yeterli hammadde olmayan yerlerde ince materyal ve artklarn preslenerek balya v.b. ekline getirecek veya yongalanp sktrlmasn salayacak mobil ekipmanlarn oluturulmas gerekmektedir. Odunsu biyoktlenin enerji retiminde deerlendirilmesinin nndeki dier nemli bir sorun ise Orman letme Mdrlklerinde odunsu biyoktle toplama, tama, retme v.b konularda alacak yeterli sayda personel olmamas, yeterli sayda ara, gere ve teknik donanmn olmamasdr.. Avantajlar 1- Sonu olarak:modern biyoktle enerjisinin yararlarn u ekilde sralayabiliriz: 2- Doruda yaklabilen ya da gazlatrarak yaklan yakacak odun, pelet, yonga, briket gibi kat yaktlara; gelecein yakt ve yakt teknolojisi olarak grlen hidrojen retiminde ve yakt hcrelerinde kullanlmak zere eitli sv ve gaz yaktlara, elektrik enerjisine dntrlerek deerlendirilebilmesi, 3- karbondioksit bata olmak zere eitli sera gaz salnmlarn ve parack emisyonlarn azaltmas, asit yamurlarn nlemesi 4- karasal karbon yutaklar ve depolarn arttrmas, 5- Tarmda deerlendirilemeyen topraklarn ekonomiye kazandrlmasyla biyolojik eitlilii koruma, arttrma, topra erozyon ve kirlenmeden koruma, ekonomik ekilde slahna katk salama, 6- snrl doal kaynaklar zerindeki basky, erozyon ve llemeyi azaltma ve hidrolojik evrime katk salamas,

75

7- enerji gvenliini salamas, krsal ve kentsel igcne, krsal sosyo-ekonomik kalknmaya katk salamas, blgesel hava kirliliini, snrl doal kaynaklarn zorlanmasn azaltmas, 8- depolanarak saklanmas kolay olduundan kesikli alternatif enerji kaynaklarndan yararlanan hibrit, temiz, yenilenir enerji tesislerinde deerlendirilebilir oluu, 9- tarm-ormanclk gibi uygulamalar sayesinde bitkisel kaynaklarn ok amal olarak , eitli ekonomik ekillerde deerlendirilmesi yannda enerjiye dntrdkten sonraki artklarn tarm ve ormanclk ya da endstriyel amala kullanlabilir oluu. Dezavantajlar Biyoktleden enerji retiminin dezavantajlarn ise yle sralayabiliriz: 1- Gnmzde biyoktle g retme tesislerinin retim giderleri santrallerden daha yksektir. 2- Biyoktle yaktlar fosil yaktlara gre daha dk younlukta enerji ierir, uzak mesafelere tanmas daha masrafldr ve daha ok n hazrlk ve ileme gerektirir. Bu durum fiyatlara yansr.
3-

fosil yaktl

Biyoktle teknolojilerini gelitirmek iin daha fazla aratrma yapmaya ihtiya duyulmaktadr. (http://www.eere.energy.gov/de/biomass_power.html)

6.1

Yaplmas Planlanan ler Trkiyedeki orman ii artklarn kapasitesini belirlemek zere Orman Genel

Mdrl tarafndan bir yntem gelitirilecektir. Seilen Blge Mdrlklerinde bu yntem kullanlarak orman ii artk kapasitesi belirlenecektir. Bu Blge Mdrlklerinde Orman i Artklarn Toplama ve Depolama Merkezleri kurulacaktr. Seilen Blge Mdrlklerinin stma sistemlerindeki kalorifer kazanlar odun peleti, odun yongas ya da tala yakan kazanlara dntrlecektir. Toplama ve depolama merkezlerine odun yongalama makinalar, pelet yapma makinalar, pelet paketleme makinalar eitli tama aralar alnacaktr.

76

Depolama merkezlerinin hemen yanna odun yongas yakan 1-2 MW retim kapasiteli elektrik - s retme tesisleri kurulabilir. ahslarn kendi arazilerinde ya da OGM nin tapulu arazilerinde enerji ormancl yapabilmeleri konusunda yasal dzenlemeler yaplacaktr. Orman artklarndan retilen ve kazanlarda yaklan her trl yaktn, uluslararas standartlara uygun retim standartlar oluturulacaktr.

77

KAYNAKLAR

Alakangas, E., Antti Heikkinen, Terhi Lensu, Pirkko Vesterinen. (2007). Biomass Fuel Trade in Europe. EUBIONET. Jyvaskyla: VTT Technical Research Centre. Anadolu niversitesi. (1985). Enerji Dnyasnn Sorunlar Seenek ve zmleri Karsnda Trkiye. Trkiye'nin Isl enerji Tasarrufu Potansiyeli (s. 405-407). Eskiehir: Anadolu niversitesi. Anonim, (2006), 1. evre ve Ormanclk uras kararlar, T.C. evre ve Orman Bakanl, Strateji Gelitirme Bakanl, http://www.sgb.cevreorman.gov.tr/depo/kararlar.aspx. Baetinelik, A., Karaca, Cengiz.,ztrk, H.H, (2004), Baz Avrupa Birlii lkelerinde Biyoktle Politikalar V. Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu, stanbul Beck, R.W.,(2003), Review of Biomass Fuels and Technologies,Biomass Report Doc.Yakima County Public Books. Solid Waste Division, Washington. p.21 Berkel, A., (1972). Aa Malzeme Teknolojisi, II. Sermet Matbaas, stanbul, s386. Bozkurt, Y. (1972). Yakacak Odun zellikleri ve Odunun Is Deeri. Or.Fak.Der.Seri B.22 (2), s 58-70 Csdk, . (2008). Trkiye'de Enerji Tarm Enerji Ormancl ve Agroforestirisi Uygulamalarnn Yaygnlatrlmas, Ankara niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Sosyal evre Bilimleri, Anabilim Dal, Yksek Lisans Tezi, 376 S., Ankara Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl. (2006). 2005 Yl Genel Enerji Dengesi Ankara, www.enerji.gov.tr. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl. (2007). 2006 Yl Genel Enerji Dengesi. Ankara. www.enerji.gov.tr. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl.(2008).,2007 Yl Genel Enerji Dengesi. Ankara. www.enerji.gov.tr. Erkulolu, .S., Giray, N., (1985) erif Yksel Aratrma Orman Seme letme Snfnda Silvikltrel Uygulamalar, Ormanclk Aratrma Enstits Yaynlar, Dergi Serisi, Cilt 31, No.62, s 91-110. Erten, P., nal, S. (1985). Aa trlerimiz odun ve kabuklarnn kalori deerlerinin saptanmasna ilikin aratrmalar. OAE Yaynlar, Teknik Blten Serisi No: 147, 89-111. Forest Products Laboratory . (2004). Wood for Biomass. Forest Products Laboratory , Private Forestry Technology Marketing Unit, Madison. Gorder,E.s.,(1976). Properties and Uses of Bark as an Energy Source. Research Paper 31. Forest Research Laboratory School of Oregon State University, Carvallis, Oregon, p 21.

78

Grboy, B., Bayramolu, M., Koer, S., ( 2008)Trkiyede Lignosellozik Biyoktle Kayna Olarak Kavan Biyoetanol Potansiyelinin Deerlendirilmesi, VII. Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu, s 184. Harkn, J.M. Rowe,J.W. (1971). Bark and Its Posible Uses. Forest Products Laboratory Madison, W.S.I, p 56. http://www.aebiom.org/ http://www.eere.energy.gov/de/biomass_power.html http://www.powerscorecard.org/tech_detail.cfm?resource_id=1 International Energy Agency. (2007). Bioenergy Project Development and Biomass Supply. IEA. Paris: Head of Publications Service. International Energy Agency. (2006). Renewable Energy. Paris: Actis. Karlsson, M. 2007. UN-Energy, Sustainable Bioenegy: A Framework for decision makers. http://esa.un.org/un-energy/pdf/susdev.Biofuels.FAO.pdf Kl, M., Tfekiolu, U., (2008), Ormanlarmz, Ormanclmz ve Enerji Ormanlar, Orman Mhendisleri Odas Dergisi, s35,37, Ankara Makina Mhendisleri Odas. (2007). Yenilenebilir Enerji Kaynaklar. Ankara: Makina Mhendisleri Odas. Michigan Biomass Energy Program. (2006). Michigan Biomass Energy Program. Department of Labor & Economic Growth. Lansing: Dulcey Simpkins. Orman Bakanl. (1973). Cumhuriyetimizin 50. Ylnda Ormanclmz. Ankara: Orman bakanl Yayn Dairesi. Orman Bakanl. (1973). Cumhuriyetimizin 50. Ylnda Ormanclmz. Ankara: Orman Genel Mdrl. Orman Bakanl. (1998). Cumhuriyetimizin 75. Ylnda Ormanclmz. (M. S. Arslankara, D.) Ankara: Orman Bakanl Yayn Dairesi Bakanl. Orman Genel Mdrl. (2007). OGM 2003-2007. Ankara: Orman Genel Mdrl Eitim Dairesi. www.ogm.gov.tr Pelkonen, P., Hakkila, P., Karjalainen, T., and Schlamadinger, B. (2001). Woody Biomass as an Energy Source-Challenges in Europe. Saarijarvi: European Forest Institute. Saraolu, N. (2002). Orman Haslat Bilgisi. Bartn: Bartn Orman Fakltesi Yaynlar. The Bioenergy International 05.06.2007 http://www.bioenergyinternational.com Sims, R. E. (2007). Electricity and CHP production from biomass. OECD/IEA.

79

USDA Forest Service. (2006). Fuel Value Calculator. USDA Forest Service, Forest Products Laboratory and the Pellet Fuels Institute. (2007). Woody Biomass Utilization Desk Guide. United States Department of Agriculture, Forest Service, Washington.

80

Odunsu Biyoktle le lgili Firmalarn letiim Bilgileri

1-AKDENT Ferhuniye Mh. Sultanah Cd. Darifa Sk. Aktif Merkezi Kat:1 No:7/101-102 -Seluklu / KONYA Telefon: 0.332 350 57 93 350 72 89 350 76 65 Faks: 0.332 353 33 27 Gsm: 0.532 461 29 41 http://www.peletyakitlari.com/ Odunsu biyoktleden pelet retimi.

2-ARI KAZAN Bro:Bykeli Sok. No:9 Kavakldere -ANKARA Tel:0312-4680911 Fabrika: Konya Yolu 29. Km-Glba-ANKARA Kalorifer kazanlar, pelet ve odun gazlatrma kazanlar retimi

3-SMAK TARIM MAKNALARI Sanayi Sitesi 2. Blok No:4 Akehir/KONYA Tel: 0332 812 50 05 Fax: 0332 812 50 05 www.ismaktarim.net Mail: info@ismaktarim.net Aa tme ve Kyma makinalar

81

4-MEKSS Genel Mdr: Makine Mhendisi Ender KARTAL Adres: Sincan Sanayi Sitesi 3.Cadde No:97 06930 Sincan ANKARA - TRKYE Tel : +90 312 271 43 05 (pbx) Faks : +90 312 271 43 04 E-Mail : meksis@meksis.com.tr Kalorifer kazanlar, odun yongas yakan kalorifer kazanlar, Buhar kazanlar retimi.

5-MMSAN Telefon : (0 422) 2440144 -4440499 Adres : 2.Organize Sanayi Blgesi Havaalan Yolu zeri 15.Km. Pk. 44222 MALATYA www.mimsan.net Biyoktle yakma sistemleri, Buhar kazanlar, Enerji Sistemleri Kurulumu

6-TES-SAN Nianta Mahallesi Sadabat Sk. Ulu Sitesi A Blok 4/A KONYA Tel : 0.332. 237 55 35 Faks : 0.332. 237 55 82 www.tes-sanisi.com Pelet yakan kalorifer kazanlar retimi 7-YEMTAR Balkesir Asfalt 5.Km 10200 - Bandrma, BALIKESIR Tel: +90 266 733 8550 Faks: +90 266 733 8554 Email: yemtar@yemtar.com

82

8-ZERE MAKNA smet Paa Mah. Ahmet Fatolu Cad. No:30 28300 Bulancak-GRESUN-Trkiye Tel: +90 454 318 18 05 Faks: +90 454 318 18 10 Aa yongalama fakinalar retimi