Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n

Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

Ch¬ng IV
Ho¸ mÒm gç

Do b¶n chÊt gç thiÕu tÝnh mÒm dÎo, mµ khi gia c«ng thµnh
h×nh chñ yÕu ph¶i dùa vµo d¸n Ðp vµ gia c«ng c¾t gät, nã
hoµn toµn kh¸c nhau vÒ b¶n chÊt khi gia c«ng c¸c vËt liÖu kim
lo¹i, chÊt dÎo, gèm sø dÔ dµng bÞ uèn hoÆc dËp Ðp vµo khu«n
mÉu.
Xö lý ho¸ mÒm gç chÝnh lµ lµm cho gç cã tÝnh mÒm dÎo t¹m
thêi nh»m thùc hiÖn qu¸ tr×nh gia c«ng uèn vµ nÐn gç ®îc tiÕn
hµnh trong giai ®o¹n dÎo ho¸, ®ång thêi ®îc sÊy kh« ë tr¹ng th¸i
biÕn d¹ng, kh«i phôc trë l¹i cêng ®é vµ ®é cøng vèn cã cña gç.

TiÕt 1: xö lý ho¸ mÒm gç.

I. Xö lý ho¸ mÒm gç.

1. Kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ tÝnh chÊt c¬ häc cña gç.
(1). BiÕn d¹ng vµ øng suÊt.
Khi gç chÞu mét t¸c dông cña ngo¹i lùc mµ t¹i ®iÒu kiÖn ®ã
mµ kh«ng x¶y ra sù chuyÓn dêi qu¸n tÝnh nhng gç ®· ph¸t sinh
sù biÕn ®æi vÒ d¹ng h×nh häc vµ kÝch thíc cña nã, sù biÕn
®æi nµy ®îc gäi lµ biÕn d¹ng. Khi gç ®· ph¸t sinh biÕn d¹ng râ
rµng th× vÞ trÝ t¬ng ®èi vµ kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c thµnh phÇn
cña c¸c bé phËn vµ gi÷a c¸c ph©n tö trong c¸c thµnh phÇn ®ã
®· ph¸t sinh biÕn ®æi mµ s¶n sinh ra néi lùc gi÷a c¸c thµnh
phÇn víi nhau vµ gi÷a c¸c ph©n tö víi nhau nh»m chèng l¹i t¸c
dông cña ngo¹i lùc ®ång thêi lu«n cã xu thÕ kh«i phôc trë l¹i
tr¹ng th¸i ban ®Çu; khi ë tr¹ng th¸i c©n b»ng néi lùc vµ ngo¹i
lùc cã ®é lín t¬ng ®¬ng, ph¬ng chiÒu ngîc nhau. øng suÊt lµ
 Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n
Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

néi lùc trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch, hiÓn nhiªn gi¸ trÞ cña nã
còng b»ng gi¸ trÞ cña ngo¹i lùc trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch.
(2). §µn håi vµ M« ®un ®µn håi.
§µn håi: ChÊt r¾n chÞu t¸c ®éng ngo¹i lùc mµ sinh ra biÕn
d¹ng, sau khi ngo¹i lùc bÞ huû bá biÕn d¹ng trë ngay vÒ tr¹ng
th¸i ban ®Çu vÒ h×nh d¹ng còng nh kÝch thíc. TÝnh chÊt ®ã ®-
îc gäi lµ ®µn håi.
M« ®un ®µn håi: Díi mét tû lÖ giíi h¹n nhÊt ®Þnh, quan hÖ
gi÷a biÕn d¹ng vµ øng suÊt tu©n theo ®Þnh luËt Huc, tøc øng
suÊt vµ biÕn d¹ng theo tû lÖ thuËn, h»ng sè tû lÖ nµy ®îc gäi lµ
M« ®un ®µn håi.

M« ®un ®µn håi = øng suÊt/ BiÕn d¹ng

M« ®un ®µn håi lµ øng suÊt cña mét ®¬n vÞ biÕn d¹ng cña
vËt liÖu, nã biÓu trng ®é lín nhá chèng l¹i kh¶ n¨ng biÕn d¹ng
cña vËt liÖu. M« ®un cµng lín biÕn d¹ng cµng khã kh¨n, biÓu
thÞ ®é cøng cña vËt liÖu cµng lín. Gç lµ vËt liÖu dÞ híng, ë c¸c
ph¬ng chiÒu kh¸c nhau th× tÝnh chÊt c¬ häc còng kh¸c nhau,
tÊt nhiªn M« ®un ®µn håi còng sÏ kh¸c nhau. Th«ng thêng theo
híng däc thí t¬ng ®èi lín, cßn theo híng xuyªn t©m vµ tiÕp
tuyÕn t¬ng ®èi nhá. Thø tù ®îc biÓu diÔn nh sau:
El >> Er >> Et
Gi¸ trÞ cña tû sè El/Er (§èi víi gç Mao s¬n) 12: 1, (§èi víi gç
nhÑ) lµ 58:1. Tõ ®ã nãi lªn r»ng gç lµ lo¹i vËt liÖu cã tÝnh dÞ h-
íng dÞ tÝnh rÊt cao. M« ®un ®µn håi cña gç ®¹i thÓ tuú thuéc
vµo mËt ®é gç cµng lín th× sÏ cµng lín.
(3). DÎo vµ biÕn d¹ng dÎo.
Khi øng suÊt vît qua tû lÖ øng suÊt giíi h¹n th× biÕn d¹ng
biÕn ®æi kh«ng theo tû lÖ thuËn víi øng suÊt mµ sù biÕn d¹ng
sÏ tiÕn triÓn rÊt nhanh mÆc cho øng suÊt kh«ng hÒ ®îc t¨ng
lªn, t¹i ®iÓm ®ã ®îc gäi lµ giíi h¹n ch¶y; TÝnh chÊt cña øng
 Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n
Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

suÊt cña vËt liÖu kh«ng thay ®æi mµ biÕn d¹ng vÉn tiÕp tôc ®-
îc gäi lµ tÝnh dÎo.
BiÕn d¹ng dÎo lµ chØ sù biÕn d¹ng vÜnh cöu khi ngo¹i lùc ®·
®îc huû bá mµ kh«ng cã thÓ kh«i phôc h×nh d¹ng vµ kÝch thíc
ban ®Çu.
BiÕn d¹ng ®µn håi cña gç lµ do ph¸t sinh sù trît gi÷a c¸c sîi
Celluloze, trong v¸ch tÕ bµo còng ph¸t sinh biÕn d¹ng, nhng
gi÷a c¸c v¸ch tÕ bµo víi nhau kh«ng xuÊt hiÖn biÕn d¹ng vÜnh
cöu, do ®ã biÕn d¹ng ®µn håi lµ sù biÕn d¹ng trong ph©n tö vµ
sù co d·n kho¶ng c¸ch gi÷a nhãm chøc trong ph©n tö.
BiÕn d¹ng dÎo cña gç lµ do øng suÊt trong c¸c sîi vi Celluloze
qu¸ lín mµ ph¸t sinh sù ph¸ ho¹i mµ lµm cho c¸c cÇu trung gian
bÞ ph¸ huû, sù biÕn d¹ng cña v¸ch tÕ bµo mµ lµm cho xuÊt hiÖn
nh÷ng ®øt r¹n vÜnh cöu. Do ®ã, biÕn d¹ng dÎo lµ sù chuyÓn
dÞch ®an chÐo nhau gi÷a c¸c vÞ trÝ t¬ng ®èi trong ph©n tö.
Gç lµ lo¹i vËt liÖu võa cã tÝnh ®µn håi võa cã tÝnh dÎo mµ
®êng th¼ng biÓu diÔn mèi t¬ng quan gi÷a biÕn d¹ng víi øng
suÊt so víi vËt liÖu ®µn håi lý tëng cã sù kh¸c biÖt, trong ®iÒu
kiÖn nhiÖt ®é vµ ®é Èm b×nh thêng, gç chÞu t¸c ®éng cña
ngo¹i lùc, th× giíi h¹n ®iÓm ch¶y thÓ hiÖn kh«ng râ rµng. Ngoµi
ra, ®iÓm ho¸ mÒm gç cao h¬n nhiÖt ®é nhiÖt ph©n gç, gç lµ
vËt liÖu thiÕu tÝnh dÎo.
2. C¬ chÕ ho¸ mÒm gç.
(1). VËt liÖu cã thÓ dÎo ho¸ vµ ®Æc ®iÓm cña nã.
 Cã kh¶ n¨ng dÎo ho¸. Sö dông nh÷ng xö lý thÝch ®¸ng lµm
cho gç cã tÝnh dÎo ®îc gäi lµ cã thÓ (Kh¶ n¨ng) dÎo ho¸.
 VËt liÖu cã thÓ dÎo ho¸ cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau:
- M« ®un ®µn håi (§é cøng) gi¶m xuèng th× vËt liÖu sÏ trë
nªn mÒm dÎo.
 Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n
Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

- Khu vùc ®µn håi thu nhá hoÆc tiªu biÕn sÏ lµm cho sau khi
biÕn d¹ng khã håi phôc l¹i tr¹ng th¸i ban ®Çu.
- øng suÊt ph¸ ho¹i t¨ng lªn th× biÕn d¹ng cña vËt liÖu còng
t¨ng lªn.
- N¨ng lîng ph¸ huû t¨ng lªn, víi vËt liÖu gißn trë nªn “dÝnh”
h¬n.
(2). BiÕn d¹ng gi·n në.
Gç khi hót níc, Amoniac hoÆc rîu bËc thÊp hay khÝ cã cùc
th× sÏ dÉn ®Õn gi·n në. Khi c¸c dung dÞch tr¬ng d·n chui thÊm
vµo gi÷a c¸c ph©n tö trong cao ph©n tö, cÊu thµnh gç lµm cho
c¸c cÇu nèi gi÷a c¸c ph©n tö cã kho¶ng c¸ch xa ra, lùc kÕt hîp
gi÷a c¸c ph©n tö víi nhau gi¶m bít, khi chÞu t¸c dông ngo¹i lùc,
c¸c cÇu nèi trong ph©n tö ph¸t sinh chuyÓn dÞch t¬ng ®èi
gi÷a chóng, biÕn d¹ng ®· ®îc thùc hiÖn. Trong ®iÒu kiÖn nµy
mµ n©ng cao nhiÖt ®é lªn, rÊt dÔ lµm cho gç bÞ biÕn d¹ng. Gç
do tr¬ng gi·n mµ lµm cho M«®un ®µn håi gi¶m xuèng. Møc ®é
biÕn d¹ng tuú thuéc vµo lo¹i dung dÞch tr¬ng në kh¸c nhau, tû
lÖ gi·n në kh¸c nhau mµ kh¸c nhau, nh h×nh 4 - 1 ®· chØ.

H×nh 4 - 1: Quan hÖ gi÷a nhiÖt ®é vµ M« ®un c¾t

®un ®µn håi
Gi¸ trÞ t­¬ng
®èi cña M«

Ngoµi t¸c dông cña tr¬ng në ®èi víi tÝnh n¨ng biÕn d¹ng ra,
khi cã t¸c dông ngo¹i lùc lªn NhiÖt
gç ít ®ång thêi võa sÊy kh« võa
®é
n©ng cao nhiÖt ®é, tÝnh n¨ng biÕn d¹ng sÏ tèt h¬n khi gi÷ ë
nhiÖt ®é cè ®Þnh vµ ®é Èm cè ®Þnh. Lîng biÕn d¹ng tèi ®a cã
 Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n
Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

thÓ gÊp 3 lÇn lîng biÕn d¹ng thêi kú ®Çu, cßn lo¹i biÕn d¹ng nµy
sau khi lo¹i bá ngo¹i lùc cã thÓ trë thµnh tµn d biÕn d¹ng vÜnh
cöu.
(3). Gi¶m bít nhiÖt ®é chuyÓn ho¸ cña c¸c tæ phÇn
v¸ch tÕ bµo gç.
V¸ch tÕ bµo gç kh« tuyÖt ®èi hµm chøa trªn 50% Celluloze
(Trong ®ã khu vùc kÕt tinh chiÕm 55%), 20 - 30% lµ Hemi
Celluloze, cßn l¹i 20 - 30% lµ Lignin, v¸ch tÕ bµo cã kÕt cÊu
phøc hîp t¨ng cêng bëi Celluloze nhiÒu líp, Celluloze trong mçi
líp ®îc xÕp däc trôc gäi lµ sîi Mixen, gi÷a c¸c Mixen nµy ®îc lÊp
®Çy bëi Hemi Celluloze vµ Lignin. Níc vµ nhiÖt ®é cã t¸c dông
víi nhau víi c¸c thµnh phÇn nµy, ph©n tö nµy kh«ng cã thÓ
x©m nhËp ®îc vµo khu vùc nµy, ph©n tö níc kh«ng cã thÓ
x©m nhËp ®îc vµo khu vùc kÕt tinh cña Mixen, níc kÕt hîp vµo
gi÷a khu vùc Hemi Celluloze vµ Lignin vµ nh÷ng khe hë gi÷a
c¸c Mixen víi nhau vµ lÊp ®Çy nh÷ng dung dÞch tr¬ng në.
§èi sè cña M« ®un
(0,1Pa)

Tr¹ng th¸i thuû

tinh

Tr¹ng th¸i ®µn

H×nh 4 - 2: §êng cong
håi
nhiÖt ®é - M« ®un
cña phi kÕt tinh cao ph©n tö
Tr¹ng th¸i dÝnh
láng
 Thuû tinh ho¸ biÕn ®æi. Thuû tinh ho¸ biÕn ®æi lµ hiÖn
tîng rÊt phæ biÕn cña d¹ng cao ph©n tö v« ®Þnh h×nh, bëi v×
cho dï lµ cao ph©n tö kÕt tinh còng khã cã thÓ ®¹t ®îc kÕt tinh
100%, mµ lu«n lu«n tån t¹i khu vùc phi kÕt tinh. Khi cao ph©n
 Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n
Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

tö kÕt tinh thuû tinh ho¸ biÕn ®æi rÊt nhiÒu tÝnh chÊt vËt lý,
c¬ häc biÕn ®æi m¹nh mÏ, ®Æc biÖt lµ tÝnh c¬ häc, nhiÖt ®é
chØ thay ®æi vµi ®é trong khu vùc biÕn ®æi mµ M« ®un ®µn
håi ®· thay ®æi 3 - 4 cÊp (H×nh 4 - 2). VËt liÖu tõ tr¹ng th¸i
cøng ho¸ ®ét nhiªn biÕn ®æi trë thµnh vËt liÖu ®µn håi mÒm
dÎo, vËt liÖu ®· hoµn toµn biÕn ®æi tÝnh n¨ng vèn cã cña nã.
ChÊt dÎo sö dông cao ph©n tö khi nhiÖt ®é n©ng ®Õn xuÊt
hiÖn hiÖn tîng thuû tinh ho¸ biÕn ®æi th× sÏ mÊt ®i tÝnh dÎo
trë thµnh cao su ho¸. Do ®ã, thuû tinh ho¸ biÕn ®æi lµ mét
tÝnh chÊt quan träng cña cao ph©n tö. Nghiªn cøu hiÖn tîng
thuû tinh ho¸ biÕn ®æi cã mét ý nghÜa thùc tiÔn vµ lý luËn rÊt
quan träng.

Vïng
Tr¹ng Khu chÊt
th¸i Tr¹ng biÕn láng
thuû Khu th¸i ®æi lu
tinh biÕn cao ®én
®æi su g

H×nh 4 - 3: DiÔn biÕn ®éng th¸i ®iÓn h×nh

cao ph©n tö phi kÕt tinh

Tõ ®êng cong ®éng th¸i ta biÕt tÝnh dÎo vµ ®µn håi cña cao
ph©n tö ®iÓn h×nh cã thÓ c¨n cø vµo nhiÖt ®é kh¸c nhau mµ
chia thµnh 5 khu vùc. §êng cong ®éng th¸i c¬ häc ®iÓn h×nh
cña vËt liÖu cao ph©n tö phi tr¹ng th¸i tinh thÓ nh h×nh 4 - 3
chØ râ. Díi nhiÖt ®é thuû tinh ho¸, M« ®un cña cao ph©n tö
kho¶ng chõng 1 Gpa, ®ång thêi tuú theo nhiÖt ®é n©ng cao
th× M« ®un l¹i gi¶m xuèng rÊt chËm. LÊy nhiÖt ®é t¬ng øng
cña ®iÓm uèn ®êng cong biÓu diÔn M« ®un hay gi¸ trÞ cùc
 Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n
Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

®¹i cña ®êng cong tiªu hao bªn trong lµm nhiÖt ®é thuû tinh
ho¸ biÕn ®æi Tg cña cao ph©n tö. Trong khu vùc thuû tinh ho¸
biÕn ®æi, M« ®un gi¶m xuèng kho¶ng 1.000 lÇn. NhiÖt ®é l¹i
n©ng lªn, cao ph©n tö n»m trong khu vùc tr¹ng th¸i cao su, M«
®un kho¶ng 1 MPa, ®ång thêi kh«ng phô thuéc vµo nhiÖt ®é.
Qua khu vùc biÕn ®æi thø 2 cuèi cïng lµ khu vùc chÊt láng lu
®éng, cao ph©n tö ë tr¹ng th¸i ch¶y dÝnh, M« ®un l¹i tiÕp tôc
gi¶m.
ë tr¹ng th¸i thuû tinh vµ tr¹ng th¸i cao su, sù tiªu hao bªn
trong cña cao ph©n tö nhá lµ hoµn toµn cã thÓ gi¶i thÝch ®îc. ë
tr¹ng th¸i thuû tinh, cao ph©n tö c¬ b¶n chØ ph¸t sinh biÕn
h×nh d¹ng th«ng thêng, biÕn d¹ng ®µn håi th«ng thêng kh«ng
hao tæn bÊt kú n¨ng lîng nµo. ë tr¹ng th¸i ®µn håi cao, chuçi
ph©n tö cã thÓ vËn ®éng tù do, cao ph©n tö ph¸t sinh biÕn
d¹ng thuËn nghÞch cao, gãc lÖch gi÷a ®êng øng suÊt vµ ®êng
biÕn d¹ng δ rÊt bÐ, còng cã thÓ xem nh kh«ng hÒ tiªu hao n¨ng
lîng. Trong khu vùc biÕn ®æi, nguyªn nh©n lµm tiªu hao bªn
trong vµ mét sè chuçi ph©n tö nµo ®ã cã thÓ tù do vËn ®éng
trong khu vùc biÕn ®æi cña cao ph©n tö; Cã mét sè l¹i kh«ng
cã thÓ vËn ®éng trong mét giai ®o¹n biÕn d¹ng nµo ®ã, c¸i tríc
tÝch luü Ýt n¨ng lîng h¬n c¸i sau. Khi mét sè chuçi ph©n tö vËn
®éng tù do trong tr¹ng th¸i thuû tinh, nh÷ng n¨ng lîng thõa ®îc
tho¸t ra díi d¹ng nhiÖt. Cã mét n¨ng lîng tiªu hao bªn trong rÊt
lín xuÊt hiÖn trong khi thuû tinh ho¸ biÕn ®æi lµ bëi v× trong
nhiÖt ®é cña khu vùc nµy lµ nh vËy; rÊt nhiÒu ph©n tö ®«ng
kÕt cña cao ph©n tö b¾t ®Çu nãng ch¶y, khi nã ph¸t sinh biÕn
d¹ng ®µn håi cao sÏ lµm cho n¨ng lîng thõa biÕn thµnh nhiÖt
n¨ng.
 Sù biÕn ®æi thuû tinh ho¸ trong thµnh phÇn v¸ch tÕ bµo
do Hemi Celluloze vµ Lignin lµ s¶n phÈm cao ph©n tö ë tr¹ng
 Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n
Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

th¸i phi tinh thÓ ®iÓn h×nh, thuû tinh ho¸ biÕn ®æi thÓ hiÖn
rÊt râ rµng. Stone vµ ®ång nghiÖp nghiªn cøu ph¸t hiÖn khi
nhiÖt ®é ®¹t ®Õn nhiÖt ®é thuû tinh ho¸ Tg, Lignin sÏ mÒm
ho¸ vµ trë nªn dÝnh, ®ång thêi ph¸t hiÖn thÊy khi Lignin hÊp
thô mét lîng lín níc sÏ lµm cho nhiÖt ®é thuû tinh ho¸ biÕn ®æi
gi¶m xuèng râ rÖt, Hemi Celluloze còng cã tÝnh n¨ng t¬ng tù.
Celluloze bëi v× cã tÝnh kÕt tinh nhiÖt ®é mÒm ho¸ cña nã
hÇu nh kh«ng phô thuéc vµo thµnh phÇn níc.
B¶ng 4 - 1 ®Ó ®o thùc tÕ c¸c thµnh phÇn chñ yÕu trong
v¸ch tÕ bµo trong ®iÒu kiÖn kh« vµ ít ®èi víi c¸c thµnh phÇn
chñ yÕu cña v¸ch tÕ bµo.

B¶ng 4 -1: NhiÖt ®é thuû tinh ho¸ cña

thµnh phÇn chñ yÕu v¸ch tÕ bµo gç

NhiÖt ®é thuû tinh ho¸ Tg (0C)

Thµnh phÇn gç
Tr¹ng th¸i kh« Tr¹ng th¸i ít
Lignin
Hemi Celluloze
Celluloze

Tõ b¶ng ta nhËn thÊy nÕu nhiÖt lîng vµ níc thÝch hîp trong
gç, cho dï Celluloze cha hÒ x¶y ra thay ®æi nµo, mµ Lignin,
Hemi Celluloze nhanh chãng ®¹t ®Õn nhiÖt ®é thuû tinh ho¸
biÕn ®æi, tõ ®ã lµm M« ®un ®µn håi nhanh chãng gi¶m
xuèng, sù mÒm ho¸ cña Lignin vµ Hemi Celluloze (C¬ chÊt) dÉn
®Õn tÝnh dÎo cña gç ®îc t¨ng lªn. HÊp luéc cao tÇn Viba ®îc sö
dông gia nhiÖt sö lý ho¸ mÒm gç chÝnh lµ dùa vµo nguyªn lý
trªn.
(4). DÎo ho¸ vµ c¸c thµnh phÇn gç.
 Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n
Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

Vïng phi kÕt tinh cña Celluloze vµ Hemi Celluloze cã tÝnh

thÝch níc vµ c¸c dung dÞch tr¬ng në, cã t¸c dông lµm tr¬ng në
gç rÊt lín. Thµnh phÇn níc kh«ng thÓ thÊm s©u vµo vïng kÕt
tinh cña Celluloze cßn víi nh÷ng dung dÞch tr¬ng në nh
Amoniac th× cã thÓ thÊm vµo, tõ ®ã dÉn ®Õn sù tr¬ng gi·n
cña c¸c Mixen.
Lignin lµ thµnh phÇn v« cïng quan träng liªn quan tíi kh¶
n¨ng mÒm dÎo ho¸ cña gç mµ Amoniac còng lµ mét hîp chÊt mµ
Lignin rÊt thÝch, sù hoµ tan vµ tr¬ng në cña Lignin t¨ng lªn khi
mµ kh¶ n¨ng kÕt hîp cña cÇu OH t¨ng lªn.
Tæng l¹i mµ nãi khi sö dông c¸c dung dÞch tr¬ng gi·n xö lý
gç biÕn d¹ng dÎo lµ sù chuyÓn dÞch gi÷a c¸c ph©n tö víi nhau
cña Celluloze, Hemi Celluloze vµ Lignin, ®ång thêi còng do sù
chuyÓn dÞch vµ ®an chÐo nhau cña c¸c vÞ trÝ gi÷a c¸c tÇng
v¸ch tÕ bµo.
II. Xö lý ho¸ mÒm gç.
1. Môc ®Ých dÎo ho¸ gç.
(1). Gia c«ng thµnh h×nh.
Gia c«ng thµnh h×nh gç 3 c«ng ®o¹n liªn tôc: MÒm ho¸,
thµnh h×nh vµ cè ®Þnh. Sau khi gç ®îc gia nhiÖt, níc thÊm
s©u vµo gç ®Õn tr¹ng th¸i b·o hoµ c¬ chÊt ®îc mÒm ho¸ lµ cho
tÝnh dÎo cña gç ®îc n©ng lªn, c«ng viÖc gia c«ng thµnh h×nh
®îc b¾t ®Çu. Sau ®ã gç trong tr¹ng th¸i biÕn d¹ng ®îc tiÕn
hµnh sÊy kh«; thu ®îc biÕn d¹ng vÜnh cöu - gäi lµ sÊy kh« cè
®Þnh. §Ó ®¹t môc ®Ých nµy, thêng dïng ph¬ng ph¸p hÊp luéc,
ph¬ng ph¸p thµnh h×nh gia nhiÖt Viba trong tr¹ng th¸i níc b·o
hoµ, ph¬ng ph¸p xö lý lµm dung dÞch Amoniac hoÆc khÝ
Amoniac. C¸c ph¬ng ph¸p nµy kh¸c víi viÖc thµnh h×nh b»ng
c¾t gät, d¸n, ghÐp méng lµ kh«ng lµm tæn h¹i ®èi víi gç lµ mét
 Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n
Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

ph¬ng ph¸p gia c«ng thµnh h×nh mang tÝnh liªn tôc cña
Celluloze gç.
(2). NÐn t¨ng mËt ®é.
V× ®Ó n©ng cao M« ®un ®µn håi vµ ®é cøng cña gç mµ
sö dông ph¬ng ph¸p nÐn Ðp lµm cho mËt ®é cña gç t¨ng lªn.
Trong qu¸ tr×nh nÐn Ðp nÕu gç ®ang trong t×nh tr¹ng dÎo ho¸
t¹m thêi th× viÖc biÕn ®æi lµm t¨ng mËt ®é gç ®îc diÔn ra dÔ
dµng. MËt ®é bÒ mÆt cña gç ®îc n©ng cao lµm t¨ng thªm tÝnh
chÞu mµi mßn cña nã, ngoµi ra cã thÓ lîi dông c¸c khu«n mÉu
cã hoa v¨n lµm cho bÒ mÆt cña gç ®îc gia c«ng theo nh÷ng
hoa v¨n ®Æc biÖt. Tríc khi nÐn lµm t¨ng mËt ®é, mong muèn
lµm cho gç t¹m thêi ë tr¹ng th¸i dÎo, cã thÓ lîi dông viÖc xö lý gia
nhiÖt díi tr¹ng th¸i gç cã ®é Èm, còng cã thÓ sö dông ph¬ng
ph¸p ng©m trong Amoniac.
(3). Thµnh h×nh b»ng gç vôn.
§em d¨m bµo hoÆc Celluloze gia c«ng thµnh h×nh trong
®iÒu kiÖn dÎo ho¸ thÝch hîp, trong qu¸ tr×nh Ðp nhiÖt lµm cho
v¸n d¨m bµo hoÆc sîi cã mËt ®é bÒ mÆt lín.
(4). DÎo vÜnh cöu.
§a vµo bªn trong gç mét sè chÊt ho¸ mÒm thÝch hîp lµm cho
®iÓm ho¸ mÒm cña gç gi¶m xuèng díi nhiÖt ®é kh«ng khÝ, tõ
®ã thu ®îc vËt liÖu cã tÝnh mÒm dÎo trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é
kh«ng khÝ. LÊy Amine lµm c¬ chÊt dung m«i tr¬ng në kh«ng
bay h¬i sÏ cã t¸c dông nµy. Nhng muèn thùc hiÖn s¶n xuÊt
thµnh th¬ng phÈm th× cßn cÇn gi¶i quyÕt nhiÒu vÊn ®Ò cô
thÓ.
(5). DÎo ho¸.
Gç ®îc tiÕn hµnh xö lý thÊm s©u ho¸ chÊt tøc lµ chÊt xö lý
thÊm s©u vµo khu vùc kÕt tinh Mixen trong v¸ch tÕ bµo, tõ ®ã
lµm cho nã trë thµnh lo¹i vËt liÖu dÎo ho¸.
 Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n
Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

2. Xö lý ho¸ mÒm gç.

Xö lý hãa mÒm gç cã thÓ ph©n thµnh 2 d¹ng: §ã lµ ph¬ng
ph¸p vËt lý vµ ph¬ng ph¸p ho¸ häc.
Ph¬ng ph¸p vËt lý - Ph¬ng ph¸p níng, ph¬ng ph¸p hÊp, ph-
¬ng ph¸p luéc, ph¬ng ph¸p cao t¸n, ph¬ng ph¸p Viba.
Ph¬ng ph¸p ho¸ häc (Cßn ®îc gäi lµ ph¬ng ph¸p xö lý dung
dÞch ho¸ chÊt) - Dïng Amoniac, khÝ Amoniac, dung dÞch NaOH,
KOH, Acid Tanic…
(1). Ph¬ng ph¸p vËt lý.
Ph¬ng ph¸p vËt lý cßn ®îc gäi lµ ph¬ng ph¸p xö lý nhiÖt
Èm. LÊy níc lµm dung dÞch ho¸ mÒm, ®ång thêi gia nhiÖt cho
®Õn khi gç ®· ®îc ho¸ mÒm.
 Ph¬ng ph¸p luéc. Dïng níc nãng ®un s«i hoÆc h¬i níc ë
nhÞªt ®é cao. Thêi gian xö lý tuú thuéc vµo chñng lo¹i gç, ®é
dµy cña s¶n phÈm, nhiÖt ®é xö lý kh¸c nhau mµ cã sù thay
®æi. Khi xö lý gç cã chiÒu dµy lín ®Ó rót ng¾n thêi gian mµ xö
lý nåi chÞu ¸p suÊt, n©ng cao ¸p suÊt h¬i níc. NÕu ¸p suÊt h¬i
níc qu¸ lín, lu«n lu«n lµm cho bÒ mÆt gç nhiÖt ®é qu¸ cao,
mÒm ho¸ qu¸ tr×nh cßn ë t¹i líp gi÷a nhiÖt ®é cßn thÊp, dÎo
hãa kh«ng ®ång ®Òu. Ngîc l¹i nÕu nhiÖt ®é xö lý qu¸ thÊp th×
sù mÒm ho¸ kh«ng ®Çy ®ñ. Th«ng thêng lÊy nhiÖt ®é lín h¬n
800C ®Ó xö lý, thêi gian xö lý tõ 60 - 100 min, khi dïng nhiÖt ®é
h¬i níc tõ 80 - 1000C th× thêi gian xö lý tõ 20 - 80 min. B¶ng 4 -
2 lµ ®iÒu kiÖn xö lý ®èi víi gç Yu vµ Thuû khóc liÔu.

B¶ng 4 - 2: §iÒu kiÖn xö lý v¸n b»ng h¬i níc nãng

§é dµy Thêi gian (min) xö lý ë nhiÖt ®é (0C) kh¸c

Lo¹i gç ph«i nhau
(mm)
Gç Yu
 Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n
Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

Thuû khóc
liÔu

Mét sè t¸c gi¶ nghiªn cøu gç trong qu¸ tr×nh xö lý nhiÖt Èm,
c¸c chØ tiªu cêng ®é c¬ häc (M« ®un E, cêng ®é ph¸ ho¹i ə,
biÕn d¹ng ph¸ ho¸ ε) víi c¸c thµnh phÇn cÊu t¹o cña v¸ch tÕ bµo
(§é kÕt tinh cña Celluloze Cr, hµm lîng Lignin L, ®é ®Þnh híng
ph©n tö trong khu vùc v« ®Þnh h×nh F) gi÷a chóng cã quan
hÖ t¬ng quan: ‹1› Gç cã hµm lîng Lignin (L) thÊp th× M« ®un E
lín vµ cêng ®é ə gi¶m ®i rÊt nhanh chãng mµ biÕn d¹ng ph¸
ho¹i (ε ) l¹i t¨ng lªn rÊt nhanh. ‹2› §é kÕt tinh (Cr ) vµ hµm lîng
Lignin (L), ®é ®Þnh híng ph©n tö (F) víi hµm lîng Lignin (L)
gi÷a chóng víi nhau cã quan hÖ tû lÖ thuËn. §é kÕt tinh cao th×
hµm lîng Lignin còng cao, quan hÖ nµy phï hîp víi nh÷ng lo¹i gç
ë vïng nhiÖt ®íi vµ gç c©y l¸ kim; §é kÕt tinh thÊp hµm lîng
Lignin còng thÊp. Quan hÖ nµy ®îc thÓ hiÖn rÊt râ rµng trong
c¸c loµi gç ë NhËt B¶n.
KÕt qu¶ nghiªn cøu chØ râ ®é kÕt tinh cña gç thÊp hµm lîng
Lignin thÊp. Nh÷ng lo¹i gç cã ®é ®Þnh lîng ph©n tö thÊp th×
dÔ uèn; Gç c©y l¸ réng dÔ uèn h¬n so víi c©y l¸ kim, gç ë vïng
«n ®íi nh Hoa méc, S¬n mao ®Òu cã tÝnh n¨ng uèn rÊt tèt.
 Ph¬ng ph¸p gia nhiÖt cao tÇn. §em gç ®Æt vµo gi÷a hai
b¶n cùc cña m¸y cao tÇn, nèi ®iÖn ¸p cao tÇn, gi÷a hai b¶n cùc
sÏ xuÊt hiÖn dßng c¶m øng cao tÇn. Díi t¸c dông nµy, dÉn ®Õn
c¸c ph©n tö bªn trong cña gç lu«n lu«n bÞ cùc hãa, gi÷a c¸c
ph©n tö víi nhau cã sù cä s¸t m·nh liÖt. Nh vËy lµm cho trong tõ
trêng ®· biÕn ®æi ®iÖn n¨ng thµnh nhiÖt n¨ng, tõ ®ã lµm cho
gç ®îc gia nhiÖt vµ mÒm hãa. Sù thay ®æi ®iÖn trêng cµng
nhanh, tøc lµ tÇn sè cµng cao, sù cùc hãa cµng m·nh liÖt, thêi
gian mÒm hãa cña gç cµng ng¾n.
 Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n
Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

ThÝ nghiÖm c«ng nghÖ mÒm hãa cao tÇn chØ râ: Gç ®îc gia
nhiÖt rÊt nhanh, chu kú mÒm hãa ng¾n, gia nhiÖt ®ång ®Òu,
mµ gç cµng dµy th× c¸c u ®iÓm nµy cµng thÓ hiÖn râ. §èi víi
gç Phong d¬ng vµ Th¹ch thô kÕt qu¶ thÝ nghiÖm ®îc chØ ra ë
b¶ng 4 - 3.

B¶ng 4 - 3: §iÒu kiÖn mÒm hãa cao tÇn cña gç

§é dµy §é Èm Thêi gian gia nhiÖt

MËt ®é cêng
Lo¹i gç v¸n ban ®Çu ®¹t chÊt lîng tèt
suÊt (W/cm3)
(mm) (%) nhÊt (min)
Feng
yuang
Zhe shu

Do gia nhiÖt cho gç ®îc tiÕn hµnh ngay trong lßng cña nã,
m«i trêng xung quanh gç cã thÓ cã h¬i níc bay ra nªn ®é Èm
ban ®Çu nªn cao h¬n so víi ph¬ng ph¸p hÊp luéc. Trong ®iÒu
kiÖn xö lý nh nhau nhiÖt ®é bªn trong cña gç Zhe shu cã thÓ
®¹t ®Õn trªn díi 1500C cßn ®èi víi gç Phong d¬ng nhiÖt ®é
kh«ng qu¸ 1100C, ®iÒu ®ã chØ râ thµnh phÇn níc vµ tÝnh thÊm
cña h¬i níc qu¸ nhiÖt gç thÊp h¬n so víi gç Phong d¬ng. Gç
Phong d¬ng t¬ng ®èi mÒm xèp, gia nhiÖt cao tÇn díi mËt ®é
c«ng suÊt m¸y 1,2W/cm3 trong vßng 4 min, gç thÝ nghiÖm sÏ
qu¸ kh«, khi tiÕn hµnh uèn dÔ bÞ nøt g·y, nÕu thêi gian gia
nhiÖt 7 min th× bÒ mÆt gç ®· kh«, kh«ng thÓ uèn ®îc. TÇn sè
cña m¸y ph¸t cao tÇn cã ¶nh hëng rÊt lín ®Õn tèc ®é mÒm hãa
vµ chÊt lîng. NÕu lÊy sù mÒm hãa mµ n¬i tÇn sè lµm viÖc tèt
nhÊt nªn lùa chän trong kho¶ng tÇn sè tiªu hao lín nhÊt cña mçi
chÊt mµ v¸ch tÕ bµo lµ nguyªn nh©n. Thùc nghiÖm chøng tá
®èi víi gç Phong d¬ng vµ khi tÇn sè lµ 4 MHz gç ®îc gia nhiÖt
dÔ dµng, mµ l¹i cã thÓ gi÷ ®îc lîng níc thÝch hîp lµm cho chÊt l-
 Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n
Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

îng mÒm hãa gia nhiÖt ®¹t ®îc tr¹ng th¸i tèt nhÊt. Khi gia nhiÖt
b»ng cao tÇn c¸c b¶n cùc cÇn ph¶i ®îc tiÕp xóc víi gç. T¹i c¸c n-
íc §øc, NhËt B¶n, Ba Lan còng ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Þnh
h×nh víi gia nhiÖt mÒm hãa cao tÇn ®èi víi gç, ®ång thêi thiÕt
kÕ nh÷ng thiÕt bÞ s¶n xuÊt t¬ng øng.
 Ph¬ng ph¸p gia nhiÖt Viba: §©y lµ c«ng nghÖ míi ®îc më
ra trong nh÷ng n¨m 80. TÇn sè cña Viba n»m trong kho¶ng 300
MHz ®Õn 300 GHz, bíc sãng dµi 1 - 1.000 mm, nã cã n¨ng lùc
xuyªn th©u vµo chÊt ®iÖn m«i kÝch ho¹t c¸c ph©n tö trong
®iÖn m«i ph©n cùc rung ®éng, ma s¸t sinh nhiÖt. Khi dïng
Viba 2450 MHz chiÕu räi vµo gç cã ®é Èm b·o hoµ, bªn trong
gç nhanh chãng ph¸t nhiÖt do ¸p lùc bªn trong cña gç t¨ng lªn,
thµnh phÇn níc bªn trong cã xu híng tho¸t ra phÝa ngoµi díi d¹ng
níc nãng hoÆc d¹ng h¬i níc nãng, gç râ rµng bÞ mÒm hãa. NÕu
lÊy nguån Viba c«ng suÊt 1 - 5KW ®Ó chiÕu räi trong vµi phót,
bÒ mÆt cña gç cã thÓ ®¹t ®Õn 90 - 1100C, nhiÖt ®é bªn trong
cã thÓ ®¹t 100 - 1300C. NÕu ®em gç cã ®é dµy 1 cm, ®é Èm
b·o hoµ gia nhiÖt b»ng Viba trong vßng 1 - 2 min uèn cã ®ai
Gç Gç
kim lo¹i, b¸n kÝnh uèn cong cã thÓ ®¹t ®Õn 3 cm.
Nh÷ng häc gi¶ NhËt B¶n ®· dïng 2 ph¬ng ph¸p nh trong
Gç tr¹ng th¸ib·o Gç b·o hoµ
h×nh 4 - 4hoµ
®· chØ ®Ó gia c«ng uèn gç b»ng Viba.
Gia t¶i biÕn
d¹ng
Gia nhiÖt Uèn
H×nh
Viba
4 - 4: Hai ph¬ng ¸n dïng gç Viba uèn gç
Khèng chÕ
nhiÖt ®é Gia nhiÖt
Uèn Viba

SÊy
Van kÑp h×nh
thµnh
Khèng chÕ nhiÖt
SÊy ®é
kh«

Gç Gç
uèn uèn

(a (b
 Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n
Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

a. Ph¬ng ph¸p ®iÓn h×nh. b. Ph¬ng ph¸p liªn hîp c¬ giíi +

mÒm hãa

KÕt qu¶ thÝ nghiÖm ®îc chØ ra ë b¶ng 4 - 4.

B¶ng 4 - 4: KÕt qu¶ uèn gç gia nhiÖt Viba

Lo¹i gç D BQ
Gç l¸ réng NhËt B¶n

So s¸nh víi ph¬ng ph¸p hãa mÒm truyÒn thèng, ph¬ng ph¸p
hãa mÒm Viba cã nh÷ng u ®iÓm sau: ‹1› Do viÖc gia nhiÖt ®îc
tiÕn hµnh tõ bªn trong lßng gç, nhiÖt ®é t¨ng lªn nhanh chãng,
thêi gian hãa mÒm ng¾n l¹i. VÝ dô: Gç cã chiÒu dµy 2 cm, ®Ó
®¹t ®îc nhiÖt ®é trong lßng gç lµ 800C; dïng ph¬ng ph¸p hãa
mÒm nhiÖt Èm ph¶i cÇn ®Õn 8h, cßn nÕu dïng ph¬ng ph¸p gia
nhiÖt Viba chØ cÇn 1 min. §Æc biÖt khi xö lý gç cã quy c¸ch
kÝch thíc t¬ng ®èi lín th× hiÖu qu¶ kinh tÕ cµng râ rÖt h¬n so
víi ph¬ng ph¸p hÊp luéc. ‹2› NhiÖt ®é trong qu¸ tr×nh xö lý ®îc
khèng chÕ mét c¸ch dÔ dµng, gç cã thÓ ®îc mÒm hãa trong
 Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n
Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

®iÒu kiÖn c«ng nghÖ tèt ®Ñp nhÊt. ‹3› Trong trêng hîp mong
muèn cã sù biÕn d¹ng m·nh liÖt nªn ®em ph«i vµ khu«n mÉu
thao t¸c ngay trong lß vi sãng nh»m lµm cho gç trong tr¹ng th¸i
chÞu t¶i ®îc sÊy kh« lµm mÊt ®i tÝnh kh¸ng uèn cña gç. Trªn
c¬ së ®ã më réng ph¹m vi øng dông qu¸ tr×nh uèn gç, tøc lµ cã
thÓ sö dông nh÷ng lo¹i gç cã thø h¹ng thÊp mµ chÞu ®îc sù
biÕn d¹ng t¬ng ®èi lín, ®¶m b¶o cho chÊt lîng uèn gç. H×nh 4
- 5 lµ s¬ ®å c¬ cÊu ®Þnh h×nh, thµnh h×nh trong lß vi sãng.

H×nh 4 - 5:

Dïng mµng máng cao ph©n tö bao bäc gç b·o hoµ, sau ®ã
chiÕu räi vi sãng. Nh vËy cã thÓ ng¨n ngõa do sù bay h¬i cña n-
íc mµ lµm gi¶m nhiÖt ®é bÒ mÆt cña gç, tÝnh n¨ng hãa mÒm
sÏ kÐm ®i. ThÝ nghiÖm ®èi víi mét sè lo¹i gç nh chØ râ, ®é uèn
cña c¸c mÉu gç qua xö lý lín h¬n rÊt nhiÒu so víi kh«ng xö lý.
(2). Ph¬ng ph¸p xö lý dung dÞch hãa häc.
C¬ chÕ hãa mÒm gç b»ng dung dÞch hãa häc kh¸c víi ph-
¬ng ph¸p hÊp luéc, khi sö dông c¸c dung dÞch hãa häc kh¸c
nhau xö lý gç, th× c¬ chÕ hãa mÒm còng cã sù kh¸c nhau.
§Æc ®iÓm cña ph¬ng ph¸p xö lý nµy lµ gç ®îc hãa mÒm
triÖt ®Ó, kh«ng bÞ h¹n chÕ bëi loµi c©y lµ ph¬ng ph¸p thùc
dông cã tÝnh phæ biÕn ®èi víi ph¬ng ph¸p xö lý hãa häc gç,
nhng còng cÇn ph¶i nghiªn cøu ph¸t triÓn thªm mét bíc n÷a.
Dung dÞch hãa chÊt thêng dïng trong xö lý cã xö lý b»ng kiÒm,
xö lý Amoniac trong ®ã xö lý Amoniac lµ cã hiÖu qu¶ rÊt tèt.
 Ph¬ng ph¸p xö lý kiÒm. Ph¬ng ph¸p nµy lµ ®em gç
ng©m vµo dung dÞch NaOH nång ®é 10 - 15% hay dung dÞch
KOH nång ®é 15 - 20%, sau mét thêi gian nhÊt ®Þnh gç ®· ®îc
mÒm hãa râ rµng, vít gç ra dïng níc s¹ch röa s¹ch lµ cã thÓ tiÕn
 Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n
Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

hµnh uèn nÐn. Ph¬ng ph¸p nµy hiÖu qu¶ hãa mÒm rÊt tèt, nh-
ng gç dÔ xuÊt hiÖn biÕn mµu vµ søt c¹nh. V× ®Ó phßng ngõa
s¶n sinh nh÷ng khuyÕt tËt trªn cã thÓ ng©m qua níc Oxi giµ
nång ®é 3 - 5% ®ång thêi ng©m tÈm. Gç sau khi ®îc xö lý
b»ng ph¬ng ph¸p kiÒm tuy ®· ®îc ®Þnh h×nh vµ sÊy kh« nhng
nÕu l¹i ng©m vµo trong níc th× nã l¹i kh«i phôc trë vÒ d¹ng dÎo
hãa.
 Xö lý Amoniac. N¨m 1955 Stamm lµ ngêi ®Çu tiªn ®Ò
xuÊt dïng Amoniac ®Ó hãa mÒm gç, u ®iÓm cña ph¬ng ph¸p
nµy so víi hãa mÒm b»ng hÊp luéc nh sau: ‹1› HÇu nh tÊt c¶ c¸c
lo¹i gç c©y l¸ réng qua xö lý hãa mÒm ®Òu cã thÓ hãa mÒm
triÖt ®Ó. ‹2› Khi h×nh thµnh chØ tæn hao lùc phô trî bÐ, thêi
gian ng¾n, tû lÖ phÕ phÈm Ýt. ‹3› S¶n phÈm sau khi ®· ®Þnh
h×nh cã xu thÕ phôc håi nguyªn tr¹ng bÐ nhá, nhng mïi khã
chÞu m¹nh tÝnh kÝch thÝch cao, do vËy khi tiÕn hµnh s¶n xuÊt
nhÊt thiÕt ph¶i trong m«i trêng kÝn. Amoniac ®Òu cã thÓ ph¸t
sinh t¸c dông m¹nh mÏ ®èi víi Celluloze, Hemi Celluloze vµ
Lignin, Amoniac lµ tr¬ng në Celluloze bëi v× Amoniac cã thÓ
thÊm s©u vµo vïng kÕt tinh mµ h×nh thµnh Amoniac hãa
Celluloze, do vËy Amoniac lµ mét dung dÞch tr¬ng në m¹nh ®èi
víi Celluloze, Amoniac cã thÓ lµm cho c¸c ph©n tö trong Hemi
Celluloze t¸i ®Þnh híng. Amoniac còng lµ mét chÊt mÒm hãa rÊt
tèt ®èi víi Lignin, trong qu¸ tr×nh dÎo hãa, c¸c ph©n tö Lignin
ph¸t sinh chuyÓn vÞ, ®ång thêi xuÊt hiÖn tr¹ng th¸i dÎo hãa.
Ngay c¶ Amine còng cã thÓ mÒm hãa.
TÝnh dÎo cña gç khi xö lý b»ng Amoniac cã quan hÖ mËt
thiÕt víi chñng lo¹i gç, ®é Èm vµ kÕt cÊu cña gç
‹1› Xö lý b»ng dung dÞch Amoniac. §em gç kh« tuyÖt ®èi
ng©m vµo trong dung dÞch Amoniac láng - 33 → - 780C trong
 Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n
Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

kho¶ng 0,5 - 4h sau ®ã lÊy ra, khi nhiÖt ®é dÇn t¨ng lªn ®Õn
nhiÖt ®é nhÊt ®Þnh nµo ®ã ë trong phßng, gç ®· ®îc mÒm
hãa. Sau ®ã uèn gia c«ng thµnh h×nh ®Æt trong mét thêi gian
nhÊt ®Þnh lµm cho Amoniac hoµn toµn bay h¬i, tøc lµ ®· ®îc
thµnh h×nh cè ®Þnh, kh«i phôc l¹i ®é cøng cña gç. Xö lý trong
®iÒu kiÖn nhiÖt ®é kh«ng khÝ thêi gian trong kho¶ng 8 - 30
min ®Ó gç cã thÓ dÔ dµng biÕn d¹ng. Víi v¸n máng cã chiÒu
dµy 3 mm ng©m trong dung dÞch Amoniac trong 4h, ®· cã thÓ
thu ®îc tÝnh mÒm dÎo hoµn thiÖn, cã thÓ tiÕn hµnh uèn s¶n
phÈm tuú ý. So s¸nh ph¬ng ph¸p nµy víi ph¬ng ph¸p hÊp luéc
nã cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau: B¸n kÝnh cong khi uèn gç bÐ hÇu
nh thÝch hîp víi tÊt c¶ mäi lo¹i gç. M« men khi uèn bÐ, sù ph¸
ho¹i cña gç trong qu¸ uèn thÊp, s¶n phÈm uèn nÐn díi t¸c dông
cña thµnh phÇn níc hÇu nh kh«ng trë l¹i tr¹ng th¸i ban ®Çu. T¸c
dông mÒm hãa cña dung dÞch Amoniac ®îc biÓu hiÖn râ rÖt
®èi víi Lignin vµ ®êng bËc cao nã lµm tr¬ng në c¸c thµnh phÇn
nµy. Lignin lµ mét lo¹i cao ph©n tö cÇu thÓ ph©n nh¸nh, khi ®-
îc mÒm hãa bëi Amoniac c¸c ph©n tö Lignin ®· ph¸t sinh biÕn
d¹ng chuyÓn vÞ nhng chuçi ph©n tö kh«ng bÞ hoµ tan hoÆc lµ
kh«ng hoµn toµn ph©n ly, ®ång thêi nh÷ng Lignin láng lÎo cã
sù liªn kÕt víi ®êng bËc cao, lµm cho nã cá thÓ hiÖn tr¹ng th¸i
dÎo hãa. Kh¸c víi ph©n tö níc Amoniac cã thÓ thÊm s©u vµo
vïng kÕt tinh cña Celluloze lµm cho vïng kÕt tinh më réng vµ trë
nªn láng lÎo, dÉn ®Õn gi÷a c¸c ph©n tö Celluloze víi nhau ph¸t
sinh sù chuyÓn ®éng t¬ng ®èi, do ®ã thÓ hiÖn râ tÝnh dÎo cña
nã.
§Ó n©ng cao kh¶ n¨ng thÊm cña dung dÞch Amoniac còng
cã thÓ sö dông khÝ CO2 hoÆc khÝ Amoniac thay thÕ kh«ng khÝ
trong ruét tÕ bµo tríc khi xö lý.
 Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n
Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

Trong xö lý dung dÞch Amoniac do v¸ch tÕ bµo ph©n cùc

dÎo hãa, khi Amoniac bay h¬i dÔ ph¸t sinh chÊt thÊm tõ ruét tÕ
bµo ra ph¸ vì v¸ch tÕ bµo, sù ph¸ vì nµy lµm cho kÝch thíc cña
gç bÞ co l¹i so víi kÝch thíc ban ®Çu tõ vµi % ®Õn trªn díi 30%.
§Ó ng¨n ngõa sù co rót, cã thÓ cho vµo dung dÞch Amoniac chÊt
chèng bay h¬i nh:

‹2› Xö lý níc Amoniac.

§em gç cã ®é Èm 80 - 90% ng©m vµo trong níc Amoniac
nång ®é 25%, gi÷ nhiÖt ®é vµ ¸p suÊt trong phßng ®Ó tiÕn
hµnh lµm mÒm hãa, thêi gian xö lý ®îc quyÕt ®Þnh bëi quy
c¸ch kÝch thíc vµ chñng lo¹i gç, cã khi kÐo dµi ®Õn mêi mÊy
ngµy. Sau khi xö lý hãa mÒm tiÕn hµnh Ðp trong ®iÒu kiÖn
nhiÖt ®é kh«ng khÝ díi ¸p suÊt 8 MPa, sau ®ã gia nhiÖt sÊy kh«
®Õn ®é Èm tõ 3 - 5% lµ cã thÓ thu ®îc ®é nÐn cã dung träng
1,0 - 1,3 g/cm3, lo¹i gç nµy ®îc gäi lµ gç nÐn dÎo hãa Amoniac.
Th«ng thêng gç ®îc dïng ®Ó xö lý lµ c©y l¸ réng m¹ch ph©n
t¸n lµ thÝch hîp nhÊt. Gia c«ng thµnh h×nh gç nÐn b»ng ph¬ng
ph¸p ng©m níc Amoniac nh h×nh 4 - 6 chØ râ.

H×nh 4 - 6:

‹3› Xö lý khÝ Amoniac.

KhÝ Amoniac ®îc khuyÕch t¸n trong gç ®îc thÊm s©u vµo,
sù thÊm cña nã sÏ tèt h¬n ®èi víi gç ®îc sÊy kh« b»ng dßng khÝ
mµ kh«ng ph¶i lµ kh« hoµn toµn, do khi ®é Èm cña gç tõ 10 -
25% th× hiÖu qu¶ xö lý t¬ng ®èi tèt. Th«ng thêng ®em gç cã
®é Èm tõ 10 - 20% ®Æt vµo trong lß sau ®ã x¶ khÝ Amoniac
b·o hoµ (Khi ë nhiÖt ®é 260C kho¶ng 0,1MPa, khi 50C kho¶ng
0,05 MPa) xö lý tõ 2 - 4h, thêi gian cô thÓ ®îc quyÕt ®Þnh bëi
 Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n
Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

®é dµy cña gç, tÝnh n¨ng uèn cong lµ ¼. Gç uèn dïng ph¬ng
ph¸p xö lý nµy ®Ó mÒm hãa th× tÝnh n¨ng ®Þnh h×nh cña nã
kh«ng ®îc nh ph¬ng ph¸p xö lý b»ng dung dÞch Amoniac.
‹4› Xö lý b»ng Ure.
§em gç ng©m vµo trong dung dÞch Ure 50% ®èi víi gç cã
chiÒu dµy 25 mm ®îc ng©m trong 10 ngµy trong ®iÒu kiÖn
nhiÖt ®é nhÊt ®Þnh ®îc sÊy kh« ®Õn ®é Èm 20 - 30% sau ®ã
gia nhiÖt ®Õn díi 1000C, tiÕn hµnh uèn Ðp, sÊy kh« ®Þnh
h×nh. Nh ®èi víi gç Shan mao ju vµ Xiangshu sau khi ®îc
ng©m xö lý trong Ure - formaldehyd, tÝnh n¨ng uèn cña nã cã
thÓ ®¹t kho¶ng 1/6. §Ó thu ®îc hiÖu qu¶ uèn nÐn cµng tèt, tríc
khi uèn ®em gç ng©m vµo dung dÞch Ure ®un nãng trong 15 -
20 min. Khi cÇn uèn gç t¬ng ®èi dµy, cÇn ph¶i duy tr× ®é Èm
cña gç trong kho¶ng 20 - 30%, sau ®ã dïng ®ai kim lo¹i ®Ó
uèn, ®ång thêi sÊy kh« ®Õn ®é Èm thÝch hîp. Khi ë ®iÒu kiÖn
®ã, ®îi khi ®· thµnh h×nh th× cã thÓ th¸o dì.
‹5› Xö lý
Nång ®é cña dung dÞch tõ 3 - 15% lµ thÝch hîp, khi xö lý gç
t¬i cÇn nång ®é cao h¬n.
Ng©m b»ng lo¹i dung dÞch nµy cã thÓ dïng nhiÒu lo¹i ph¬ng
ph¸p ng©m tÈm, th«ng thêng dïng ph¬ng ph¸p tÕ bµo ®Çy,
®em gç ®Æt vµo thïng xö lý, tríc tiªn rót ch©n kh«ng, sau ®ã
b¬m dung dÞch thuèc vµo, t¨ng ¸p ®Ó thÊm s©u. Trong qu¸
tr×nh ng©m tÈm, gç sÏ bÞ mÒm hãa, l¹i gia nhiÖt ®Õn 80 -
1000C trong kho¶ng 10 - 30 min, lµm cho ®é dÎo cña gç tiÕp tôc
t¨ng lªn; Gç sau xö lý cã thÓ uèn hoÆc Ðp nÐn.
III. TÝnh chÊt vµ nh©n tè ¶nh hëng xö lý gç b»ng
Amoniac.
1. Nh©n tè ¶nh hëng xö lý mÒm hãa gç b»ng Amoniac.
 Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n
Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

Nh©n tè ¶nh hëng chñ yÕu khi xö lý hãa mÒm gç b»ng

Amoniac lµ thêi gian, nhiÖt ®é, ¸p suÊt, xö lý sau vµ lo¹i gç.
(1). Thêi gian.
Hãa mÒm b»ng Amoniac lµ ph¶n øng gi÷a dung dÞch víi cao
ph©n tö, chÝnh lµ ph¶n øng cña c¸c cÇu OH, còng chÝnh lµ
ph¶n øng toan kiÒm. Khi ph©n tö Amoniac mét khi ®· tiÕp cËn
c¸c cÇu - OH th× ph¶n øng liÒn x¶y ra, kÕt cÊu cña ®¹i ph©n tö
gç ®îc s¾p xÕp l¹i, ®Ó cã thÓ dung n¹p ®îc thÓ tÝch cña dung
dÞch. Do ®ã thêi gian ®Ó hãa mÒm kh«ng chØ lµ thêi gian cho
ph¶n øng mµ quan träng h¬n lµ thêi gian ®Ó cho Amoniac
khuyÕch t¸n vµo trong gç, tøc lµ c¨n cø vµo ®é thÊm s©u cña
thuèc mµ quyÕt ®Þnh. Gç cã chiÒu dµy 1,6 mm cÇn 15 - 30
min lµ hoµn toµn mÒm hãa. KÝch thíc cña mÉu gç 3,2 mm x 10
mm x 1100 mm ph¶i cÇn ®Õn 4 - 5h mÒm hãa míi cã thÓ uèn.
Sö dông rót ch©n kh«ng tríc, sau ®ã míi ng©m tÈm hoÆc dïng
ph¬ng ph¸p ¸p lùc ®Ó ®a thuèc vµo, cã thÓ gi¶m ®îc thêi gian
hãa mÒm gç rÊt lín. Tèc ®é mÒm hãa phô thuéc rÊt lín vµo kÕt
cÊu th«ng tho¸ng cña gç v× môc ®Ých rót ng¾n thêi gian hãa
mÒm ph¶i nªn tr¸nh sù t¸i s¾p xÕp cña c¸c ®¹i ph©n tö trong
gç, sù ph¸ vì cña v¸ch tÕ bµo.
(2). NhiÖt ®é.
NhiÖt ®é ¶nh hëng mÒm hãa ph¶n ¶nh t¸c dông t¬ng ph¶n.
Mét mÆt gi¶m bít nhiÖt ®é lµm t¨ng nhanh sù khuyÕch t¸n cña
Amoniac, ®ång thêi cã lîi cho viÖc tr¬ng gi·n cña Celluloze vµ
sù mÒm hãa. MÆt kh¸c, gi¶m bít nhiÖt ®é sÏ lµm h¹n chÕ m·nh
liÖt sù vËn ®éng cña c¸c ph©n tö, lµm t¨ng thªm ®é cøng. VÝ
dô: Khi gç xö lý Amoniac ë nhiÖt ®é - 500C, nã rÊt r¾n ch¾c,
chØ khi nhiÖt ®é t¨ng cao th× tÝnh dÎo míi cã thÓ xuÊt hiÖn,
nhng sau khi nhiÖt ®é t¨ng cao, Amoniac ®îc gi¶i phãng, cÇu
OH trong ph©n tö Celluloze t¸i h×nh thµnh lµm t¨ng thªm kÕt
 Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n
Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

cÊu ®é cøng cña gç. Cho nªn khi ®Ò cËp ®Õn t¸c dông cña hai
t¬ng ph¶n nµy nhÊt thiÕt ph¶i lùa chän ph¹m vi nhiÖt ®é hîp lý
nhÊt ®Ó h×nh thµnh cña gç, th«ng thêng nhiÖt ®é thÝch hîp
nhÊt n»m trong kho¶ng nhiÖt ®é kh«ng khÝ vµ nhiÖt ®é ®iÓm
s«i cña Amoniac ( -320C)
(3). ¸p suÊt.
NÕu thao t¸c mÒm hãa ®îc tiÕn hµnh díi ¸p suÊt cao cña
Amoniac, vËy th× díi nhiÖt ®é t¬ng ®èi cao th× cã thÓ thu ®îc
®é mÒm dÎo lý tëng nhÊt, ¶nh hëng quan träng nhÊt cùc ¸p
suÊt lµ lµm t¨ng nhanh ®é thÊm thuèc vµo gç, ph¬ng ¸n tèt
nhÊt xö lý gç dµy lµ rót ch©n kh«ng ®èi víi gç. Dïng khÝ
Amoniac thay thÕ kh«ng khÝ trong khoang bµo, sau ®ã tiÕn
hµnh ng©m vµo dung dÞch díi ®iÒu kiÖn ¸p suÊt ®· chØ.
(4). Xö lý sau.
TÝnh chÊt c¬ häc cña gç ®· dÎo hãa chñ yÕu quyÕt ®Þnh
bëi ph¬ng ph¸p xö lý vµ hËu xö lý. Ph¬ng ph¸p hËu xö lý kh¸c
nhau, hiÖu qu¶ xö lý còng kh¸c nhau.
(5). Lo¹i gç.
V¸ch tÕ bµo cña tÊt c¶ c¸c lo¹i gç ®Òu cã thÓ ph¸t sinh dÎo
hãa sù sai kh¸c chót Ýt vÒ thµnh phÇn hãa häc cña gç sÏ kh«ng
dÉn ®Õn sù thay ®æi lín ®Õn t¸c dông t¬ng hç gi÷a cao ph©n
tö vµ dung dÞch hãa mÒm, nhng sù uèn cña mét sè loµi gç mµ
nã thùc sù dÔ dµng h¬n mét sè loµi kh¸c. Gç cã mËt ®é thÊp
dÔ bÞ ph¸ ho¹i khi nÐn Ðp. Nh÷ng bé phËn gç m¹ch vßng rÊt dÔ
ph¸t sinh tæn h¹i mµ ph¹m vi biÕn d¹ng còng rÊt cã h¹n. Dïng
c¸c lo¹i gç cã v©n thí th¼ng nh B¹ch l¹p, Hoa méc, S¬n mao,
H¹nh ®µo khi uèn Ðp cã thÓ ®¹t ®îc c¸c h×nh d¹ng phøc t¹p.
2. TÝnh chÊt gç xö lý hãa mÒm Amoniac.
(1). Tr¬ng në vµ co rót.
 Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n
Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

Tèc ®é tr¬ng në cña c¸c lo¹i gç khi xö lý b»ng Amoniac ®Òu

lín h¬n so víi ng©m trong níc, bëi v× tèc ®é khuyÕch t¸n cña
Amoniac trong gç lín h¬n sù khuyÕch t¸n cña níc. Khi ®¹t c©n
b»ng, tÊt c¶ c¸c lo¹i gç ng©m trong Amoniac hÇu nh ®Òu cã sù
tr¬ng në theo híng kÝnh lµ rÊt lín. Sù tr¬ng në cã quan hÖ mËt
thiÕt kÕt c©u xèp gç vµ sù trît cña v¸ch tÕ bµo. Gç qua xö lý
Amoniac nÕu l¹i ng©m trong níc, lµm cho sù co rót gi¶m xuèng.
Gç ®· ®îc xö lý Amoniac th× ®é co rót vµ gi·n në trong níc
lín h¬n gç cha qua xö lý. Nhng tèc ®é thÊm níc vµo gç l¹i chËm
h¬n.
Gç ®· xö lý hay cha xö lý qua thÝ nghiÖm hót Èm ®Òu
chøng tá: Giai ®o¹n ®Çu, gç qua xö lý hót níc nhiÒu, nhng khi
®¹t gi¸ trÞ c©n b»ng th× gç ®· xö lý l¹i hót Ýt h¬n. Tr¬ng në vµ
hót Èm ®Òu cã hiÖn tîng t¬ng tù, ®Òu ®ã cã thÓ liªn quan
®Õn hiÖn tîng t¸i kÕt tinh cña Lignin trong gç. Sù mÉn c¶m ®èi
víi h¬i níc cña gç ®· xö lý vµ kh«ng xö lý lµ nh nhau.
(2). MËt ®é.
Xö lý Amoniac trong thêi gian dµi mét lÇn cã thÓ lµm cho
mËt ®é t¨ng lªn tõ 10 - 40%, nÕu xö lý lÆp ®i lÆp l¹i nhiÒu lÇn
sÏ lµm cho mËt ®é tiÕp tôc t¨ng lªn.
(3). Mµu s¾c.
Møc ®é thay ®æi mµu s¾c cña gç phô thuéc vµo thêi gian
vµ nhiÖt ®é xö lý kh¸c nhau. Th«ng thêng dùa vµo viÖc khèng
chÕ nhiÖt ®é vµ thêi gian ®Ó phßng ngõa sù biÕn ®æi mµu
s¾c cña gç.
(4). TÝnh chÊt c¬ häc.
Sau khi dïng Amoniac xö lý, ®a sè chñng lo¹i gç ®Òu cã thÓ
cã n©ng cao ®îc tÝnh chÊt c¬ häc, nhng ®é dÎo dai bÞ gi¶m
xuèn chõng 30 - 40%. Cêng ®é kÐo, nÐn cña gç t¨ng lªn tõ 10 -
40%, cêng ®é uèn t¨ng 3 - 30%, møc ®é t¨ng cña hai gi¸ trÞ
 Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n
Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

nµy cã quan hÖ mËt thiÕt víi chñng lo¹i gç. M« ®un ®µn håi
uèn gi¶m tõ 10 - 20%.
¶nh hëng ®Õn tÝnh chÊt c¬ häc ®èi víi gç ®· xö lý cßn tuú
thuéc bëi qu¸ tr×nh xö lý, cã mét sè th× gi¶m cêng ®é, mét sè
l¹i n©ng cao cêng ®é cña gç. Nguyªn nh©n dÉn ®Õn lµm gi¶m
bít tÝnh chÊt c¬ häc lµ: ‹1› Trong gç xö lý Amoniac cã thªm cÇu
thø cÊp láng lÎo, lµm gi¶m bít nång ®é kÕt tinh. ‹2› Sù chuyÓn
dêi cña c¸c thµnh phÇn trong v¸ch tÕ bµo lµm cho b¶n chÊt cña
gç trë nªn xèp láng lÎo. ‹3› Sù ph¸ vì tÕ vi cña v¸ch tÕ bµo vµ sù
cong cuén cña nã ph¸ ho¹i sù kÕt hîp gi÷a c¸c cÇu thø yÕu vµ
cÇu chÝnh. Nguyªn nh©n dÉn ®Õn tÝnh c¬ häc t¨ng lªn lµ: ‹1›
Do tÕ bµo vµ v¸ch tÕ bµo ®îc Ðp dÑt ra lµm t¨ng lªn mËt ®é
cña gç. ‹2› Do kÕt cÊu xèp láng lÎo mµ mÒm dÎo lµm cho øng
suÊt cña c¸c tæ chøc ®· bÞ triÖt tiªu mét c¸ch tèi ®a vµ lµm
gi¶m bít møc ®é chªnh lÖch dÞ híng dÞ tÝnh cña ph¬ng xuyªn
t©m vµ tiÕp tuyÕn. Trong ®ã ¶nh hëng nhÊt lµ sù gia t¨ng cña
mËt ®é.
(5). TÝnh chÊt ch¶y.
¶nh hëng cêng ®é nÐn khi xö lý xö lý b»ng Amoniac cao
h¬n râ rÖt h¬n ¶nh hëng cña cêng ®é kÐo, bëi v× cêng ®é
nÐn chñ yÕu ®îc quyÕt ®Þnh bëi hµm lîng Lignin. §iÒu ®ã nãi
nªn r»ng khi mÒm hãa b»ng Amoniac b¾t ®Çu lµ ®Õn Lignin.
Nghiªn cøu gç qua xö lý b»ng Amoniac quan hÖ cña chóng lµ
tuyÕn tÝnh hay phi tuyÕn tÝnh cho ®Õn nay vÉn cha ®îc x¸c
®Þnh. Trong ®iÒu kiÖn mÒm hãa sù phôc håi cña biÕn d¹ng
sau khi cã t¸c dông cña t¶i träng lµ rÊt bÐ. Thêi gian t¸c ®éng
cña t¶i träng cµng dµi, sù biÕn d¹ng ®µn håi cµng bÐ. Tõ ®ã rót
ra díi t¸c dông cña t¶i träng sù biÕn ®æi biÕn d¹ng ®µn håi cña
tÝnh ch¶y vµ sù duy tr× kÐo dµi lµ kiÓu biÕn d¹ng kh«ng thuËn
nghÞch.
 Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n
Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

TiÕt 2: kü thuËt thµnh h×nh gç.

Kü thuËt thµnh h×nh gç uèn lµ s¶n xuÊt c¸c ®å méc cã d¹ng

cong nh mi cöa sæ cong, cöa, c¸c chi tiÕt trong tµu, xe, c¸c ®å
méc gia ®×nh. Do ®ã, mÆc dï gç lµ lo¹i vËt liÖu khã gia c«ng
uèn, nhng tõ tríc ®Õn nay con ngêi lu«n lu«n kh«ng ngõng t×m
tßi lµm cho gç cã thÓ mÒm hãa, trªn c¬ së ®ã n¾m v÷ng kü
thuËt chÕ t¹o uèn thµnh h×nh s¶n phÈm ®å méc.
Ph¬ng ph¸p chÕ t¹o chi tiÕt d¹ng cong cã 2 d¹ng lín chñ yÕu
®ã lµ: Gia c«ng ca c¾t vµ uèn nÐn. Gia c«ng cña c¾t lµ dïng ca
sau khi ca c¾t ph«i cã d¹ng cong vµ tiÕp tôc gia c«ng thªm mét
bíc ®Ó chi tiÕt cã d¹ng cong. Do mét sè lîng lín Celluloze bÞ c¾t
®øt mµ lµm cho cêng ®é cña chi tiÕt bÞ gi¶m xuèng, chÊt lîng
trang søc còng kÐm, tû lÖ lîi dông gç thÊp. Gia c«ng uèn nÐn
cßn ®îc gäi lµ gia c«ng uèn thµnh h×nh, lµ ph¬ng ph¸p dïng ¸p
lùc t¸c ®éng lªn gç nguyªn, v¸n máng hoÆc gç vôn ®Ó chÕ t¹o
thµnh c¸c chi tiÕt cã h×nh d¹ng cong. Cô thÓ cã nh÷ng ph¬ng
ph¸p sau: Uèn gç nguyªn, uèn d¸n v¸n máng, Ðp thµnh h×nh gç
vôn vµ
Díi ®©y chØ tr×nh bµy kü thuËt uèn d¸n v¸n máng vµ uèn
gç nguyªn.
I. Uèn gç nguyªn.
1. Kh¸i qu¸t.
Uèn gç nguyªn lµ ®em gç nguyªn liÖu sau khi ®· ®îc xö lý
mÒm hãa ®Æt díi t¸c dông cña M« men uèn ®Ó uèn thµnh
h×nh d¹ng cong d¹ng cè ®Þnh ®ång thêi lµm cho nã kh« vµ
®Þnh h×nh.
Con ngêi ®· sím biÕt dïng ph¬ng ph¸p ®èt löa ®Ó uèn cong
gç, nhng b¸n kÝnh uèn cong rÊt h¹n chÕ, hoµn toµn kh«ng ®¸p
 Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n
Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

øng ®îc yªu cÇu cña con ngêi. N¨m 1830 Michael Thonenmet ®·
ph¸t minh ®ai kim lo¹i n»m phÝa mÆt cong cña qu¸ tr×nh uèn
lµm cho gç ®· ®îc hÊp luéc chÞu tr¹ng th¸i nÐn Ðp trong qu¸
tr×nh uèn cong. ¤ng ®· ®em c¸c thanh gç S¬n mao sau khi ®·
®îc hÊp luéc uèn thµnh ch©n ghÕ, tùa ghÕ cã d¹ng cong víi
khèi lîng lín. Do c¸c s¶n phÈm ®å méc cã ®é cong nªn cã
phong c¸ch nghÖ thuËt ®Æc biÖt, c¸c ®êng cong mÒm m¹i, mµ
cêng ®é l¹i tèt, tiÕt kiÖm nguyªn liÖu, do ®ã nã ®îc ph¸t triÓn
rÊt nhanh. Theo dßng tiÕn bé cña thêi ®¹i vµ sù ph¸t triÓn kü
thuËt, con ngêi ®· t»ng cêng nghiªn cøu c¸c ph¬ng ph¸p uèn
cong c¸c lo¹i gç, mÒm hãa vµ sÊy kh« thµnh h×nh, ®ång thêi
qua ®ã thu ®îc sù ph¸t triÓn rÊt lín. Vµo nhng n¨m 50 mét sè
nhµ m¸y xÝ nghiÖp ë Thîng H¶i, B¾c Kinh cña níc ta b¾t ®Çu
nghiªn cøu s¶n xuÊt c¸c ®å méc uèn cong, s¶n phÈm ghÕ gÊp
uèn cong cña nhµ m¸y ®å méc Thîng H¶i ®· xuÊt khÈu víi sè l-
îng lín. Nhng do tµi nguyªn gç Thuû khóc liÔu, gç D cña vïng
§«ng B¾c cã tÝnh n¨ng uèn nÐn tèt l¹i bÞ h¹n chÕ. Sù ph¸t triÓn
cña uèn gç ®· trë nªn chËm ch¹p, thËm trÝ bÞ ngõng trÖ. Trong
mÊy n¨m gÇn ®©y trêng §¹i häc l©m nghiÖp Nam Kinh ®· tiÕn
hµnh uèn gç thÝch hîp vµ hãa mÒm b»ng cao tÇn, kü thuËt xö lý
b»ng hãa chÊt vµ ®Þnh h×nh ®Ó tiÕn hµnh s¶n xuÊt uèn cong
gç, ®ång thêi hîp t¸c s¶n xuÊt víi nhiÒu c¬ së thu ®îc nh÷ng
ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh.
Khi uèn gç, mÆt låi xuÊt hiÖn øng suÊt kÐo, cßn phÝa mÆt
lâm xuÊt hiÖn øng suÊt nÐn. Líp gi÷a trung gian kh«ng chÞu
kÐo còng nh chÞu nÐn, ®îc gäi lµ tÇng trung tÝnh. Gç sÊy kh« ë
®iÒu kiÖn nhiÖt ®é kh«ng khÝ th× gi¸ trÞ biÕn d¹ng kÐo lín
nhÊt theo chiÒu däc cña Celluloze lµ kho¶ng 2%, gi¸ trÞ biÕn
d¹ng nÐn lµ trªn 40%. Díi ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é cao khi gç Èm,
th× gi¸ trÞ biÕn d¹ng kÐo thay ®æi rÊt Ýt cßn ®èi víi nÐn th×
 Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n
Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

l¹i lín, ®ång thêi nã thay ®æi tuú theo ®iÒu kiÖn xö lý vµ
chñng lo¹i gç. Víi gç S¬n mao, B¸ch §«ng B¾c vµ mét sè gç
cøng c©y th× biÕn d¹ng nÐn cã thÓ ®¹t ®Õn trªn díi 30%. Khi
bÒ mÆt chÞu kÐo cña gç uèn lu«n ¸p s¸t víi ®ai vµ tÊm chÆn
hai ®Çu t¹o thµnh mét khèi thèng nhÊt råi tiÕn hµnh uèn, do
tÇng trung tÝnh dÞch chuyÓn dÇn vÒ phÝa kÐo, ®ai kim lo¹i
chÞu lùc kÐo lµ chñ yÕu, ®èi víi gç chñ yÕu chÞu t¸c dông cña
lùc nÐn, nÕu gç cã thÓ uèn ®îc víi b¸n kÝnh cong bÐ h¬n. §iÒu
®ã nãi lªn tÝnh n¨ng uèn ®· ®îc tèt h¬n. Khi ®· dïng ®ai kim
lo¹i ®Ó uèn, tÝnh n¨ng uèn h/R= (ξ1 + ξ2)/ (1- ξ2), trong ®ã h lµ
®é dµy cña gç nguyªn; R lµ b¸n kÝnh cong cña mÉu khu«n
mÉu; ξ1, ξ2 lµ biÕn d¹ng kÐo vµ nÐn cña lo¹i gç nµy. TÝnh n¨ng
uèn cã quan hÖ víi chñng lo¹i gç, tuæi, vÞ trÝ cña gç, ®iÒu kiÖn
hãa mÒm.
2. C«ng nghÖ uèn.
Uèn gç nguyªn bao gåm c¸c bíc c«ng nghÖ sau: Gia c«ng vµ
chän lùa ph«i gç, xö lý hãa mÒm, uèn, sÊy kh« thµnh h×nh.
(1). Chän lùa ph«i.
TÝnh n¨ng uèn cña c¸c chñng lo¹i gç kh¸c nhau còng rÊt kh¸c
nhau, mÆc dï cïng chñng lo¹i gç hoÆc cïng trong mét c©y nhng
vÞ trÝ cña nã kh¸c nhau th× tÝnh n¨ng uèn còng vÉn kh¸c nhau,
ngêi ta ®· lµm rÊt nhiÒu thÝ nghiÖm vÒ vÊn ®Ò nµy. Th«ng th-
êng mµ nãi, tÝnh n¨ng uèn cña gç c©y l¸ réng tèt h¬n so víi gç
c©y l¸ kim, gç c©y l¸ réng mÒm, gç non, gç gi¸c so víi gç lâi
tÝnh n¨ng uèn tèt. Nh÷ng chñng lo¹i gç cã tÝnh n¨ng uèn tèt nh:
S¬n mao, Thuû khóc liÔu,…. Lo¹i trung b×nh cã Hoa méc, ThiÕt
sa,…. Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gç uèn, nhÊt thiÕt ph¶i c¨n cø
vµo b¸n kÝnh cong cÇn uèn vµ nh÷ng yªu cÇu kh¸c nh ®é cøng
r¾n, v©n thí cña gç mµ lùa chän hîp lý; Thí gç ph¶i th¼ng,
 Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n
Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

kh«ng bÞ môc, thí nghiªng, gi¾t vá, m¾t…. C¸c t liÖu liªn quan
nÐn gç cña c¸c lo¹i gç ®îc ghi trong b¶ng 4 - 5.

B¶ng 4 - 5: TÝnh n¨ng uèn cña mét sè lo¹i gç.

Chó ý:  L: ph¬ng däc sîi Celluloze; R: Híng kÝnh; h/R ®é

dµy cña mÉu/b¸n kÝnh cong uèn.  C¸c sè liÖu trong b¶ng lµ
kÕt qu¶ thÝ nghiÖm trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c nhau, ®îc
trÝch dÉn tõ nhiÒu tµi liÖu kh¸c nhau, do vËy tÝnh n¨ng uèn
còng sÏ cã sù kh¸c nhau.  Tªn c©y ë phô lôc A,B… biÓu thÞ
cïng lo¹i c©y ë ®iÒu kiÖn lËp ®Þa kh¸c nhau.
(2). Xö lý mÒm hãa. (Nh trªn ®· tr×nh bµy)
(3). Gia ¸p uèn cong.
Lîi dông khu«n mÉu, ®ai kim lo¹i mµ ®em gç ®· ®îc mÒm
hãa tiÕn hµnh gia ¸p uèn cong thµnh h×nh theo yªu cÇu ®·
®Þnh. Uèn cong gç cã thÓ ph©n thµnh hai lo¹i ®ã lµ kiÓu uèn
®¬n gi¶n vµ phøc hîp. Uèn ®¬n gi¶n ®îc gäi lµ thuÇn uèn, sau
thuÇn uèn tiÕt diÖn ngang kh«ng cã sù thay ®æi. Cßn ®èi víi
uèn phøc hîp, gç ®ång thêi chÞu nÐn cßn ph¶i chÞu uèn, h×nh
d¹ng uèn cã thÓ lµ ®êng cong kh«ng gian 2 chiÒu, nh kiÓu d¹ng
L.V.S.O, hoÆc kh«ng gian 3 chiÒu nh c¸c chi tiÕt tùa sau, tay
vÞn ghÕ. Thao t¸c uèn gç cã thÓ ®îc tiÕn hµnh b»ng thñ c«ng
hay b»ng m¸y uèn chuyªn dïng. Nguyªn lý lµm viÖc cña uèn thñ
c«ng, uèn trªn m¸y kiÓu V, m¸y uèn quay, m¸y uèn Ðp nh h×nh
4 - 7 ®· chØ râ. Chi tiÕt kiÓu d¹ng S vµ kh«ng gian 3 chiÒu
th«ng thêng uèn b»ng thñ c«ng, cßn ®èi víi ch©n sau cña ghÕ,
xµ sau cña tùa ghÕ do b¸n kÝnh cong lín, h×nh d¹ng ®¬n gi¶n,
®ßi hái s¶n xuÊt khèi lîng lín nªn ®îc tiÕn hµnh trªn c¸c m¸y Ðp
uèn, ®èi víi chi tiÕt d¹ng O,V th× dïng m¸y uèn d¹ng kiÓu V vµ
m¸y uèn quay.
 Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n
Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

H×nh 4 - 7:
(4). SÊy kh« ®Þnh h×nh.
§em gç ®ang trong tr¹ng th¸i uèn sÊy kh« ®Õn ®é Èm trªn díi
10%, lµm cho biÕn d¹ng ®îc cè ®Þnh l¹i. BÊt luËn ph¬ng ph¸p hãa
mÒm gç nh thÕ nµo, gç uèn khi ®Þnh h×nh tèt nhÊt lµ ph¶i gia
nhiÖt, ®ång thêi dÔ cè ®Þnh ®Þnh h×nh trªn khu«n mÉu, nh»m
®¶m b¶o tÝnh chÝnh x¸c cña h×nh d¹ng uèn. C¨n cø vµo ph¬ng
thøc ®Þnh h×nh cã ph©n lo¹i nh sau:
 Ph¬ng ph¸p lß sÊy ®Þnh h×nh. §em ph«i gç ®· ®îc uèn
xong cïng víi ®ai vµ khu«n ®Æt xÕp lªn goßng ®a vµo lß sÊy. Lß
sÊy cã thÓ lµ lo¹i th«ng dông sÊy b»ng kh«ng khÝ nãng, còng cã
thÓ dïng buång sÊy nhiÖt ®é thÊp hót Èm. Khi dïng sÊy kh« b»ng
kh«ng khÝ nãng, v× ®Ó ®¶m b¶o chÊt lîng ®Þnh h×nh cña gç
nÐn th«ng thêng dïng nhiÖt ®é tõ 60 - 700C, thêi gian sÊy tõ 15 -
40h. Ph¬ng ph¸p hót Èm sÊy kh« ph©n thµnh 2 giai ®o¹n dù
nhiÖt vµ hót Èm. ChÊt lîng sÊy kh« cña ph¬ng ph¸p nµy t¬ng ®èi
tèt, chu kú sÊy kh« t¬ng ®èi dµi.
 Ph¬ng ph¸p sÊy kh« tù nhiªn ®Þnh h×nh. §em ph«i gç ®·
®îc uèn xong, ®Æt vµo chç cã ®iÒu kiÖn tù nhiªn ®Ó tiÕn hµnh
sÊy kh«, ®Þnh h×nh. Thêi gian cÇn thiÕt t¬ng ®èi dµi, chÊt lîng
kh«ng b¶o ®¶m ch¾c ch¾n, ngo¹i trõ mét sè chi tiÕt cã kÝch thíc
lín nh linh kiÖn uèn gç ®ãng thuyÒn hay cÊu kiÖn kiÕn tróc ra,
trong s¶n xuÊt ®å méc rÊt Ýt sö dông ph¬ng ph¸p nµy.
 Ph¬ng ph¸p cao tÇn ®Þnh h×nh. §em ph«i gç ®· ®îc uèn
cong xong ®Æt vµo ®iÖn trêng cao tÇn lµ cã thÓ tiÕn hµnh sÊy
kh« lµm cho tõ trong lßng gç ®îc gia nhiÖt sÊy kh« ®Þnh h×nh.
ThiÕt bÞ sÊy cao tÇn ®Þnh h×nh cÇn ph¶i tho¶ m·n ®iÒu kiÖn
sau: §iÖn trêng cao tÇn nhÊt thiÕt ph¶i ph©n bè ®ång ®Òu
chung quanh chi tiÕt cÇn uèn cong. KÕt cÊu cña c¬ cÊu phô t¶i
ph¶i thuËn tiÖn cho viÖc tho¸t h¬i níc; Phô t¶i vµ thiÕt bÞ cao tÇn
 Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n
Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

ph¶i ®ång bé phèi hîp. Cã thÓ trùc tiÕp sö dông ®ai kim lo¹i lµm
thµnh mét cùc, cßn ®iÖn cùc kia n»m trªn khu«n mÉu uèn. Trªn
bÒ mÆt ®iÖn cùc ®îc khoan lç cã mËt ®é ®ång ®Òu sè lîng nhÊt
®Þnh nµo ®ã, cã lîi cho viÖc tho¸t h¬i níc. §Æc ®iÓm cña c«ng
nghÖ sÊy kh« cao tÇn ®Þnh h×nh lµ tèc ®é sÊy kh« nhanh. NÕu
khi mËt ®é c«ng suÊt ®¹t 2 W/cm2 ®é Èm ban ®Çu cña gç lµ 30%
cÇn sÊy kh« ®Õn 8% chØ cÇn kho¶ng 10 min, cã thÓ rót ng¾n
chu kú s¶n xuÊt, tiÕt kiÖm sè lîng khu«n mÉu rÊt nhiÒu. ChÊt lîng
uèn gç ®Þnh h×nh t¬ng ®èi æn ®Þnh, ®é Èm ph©n bè ®Òu
®Æn, ®Æc biÖt ®èi víi gç cã ®é dµy lín cµng thÓ hiÖn râ rµng.