lzde Czlenen Sz: lzglnln 8uhundan Alfabenln uogu;u

uo. Cguz Pa;lakoglu

lsLanbul Aydin unlverslLesl
Cuzel SanaLlar lakulLesl
Crsel SanaLlar 8lumu

Clrl;
llk kez blr lzglnln blr Loprak, La; ya da kayanin uzerlne Lam olarak nasil ve hangl zlhlnsel ve ruhsal ko;ullarda
lzlldlglnl bllmlyoruz. 8unu bllmek arLik lmknsiz oldugu lln de en fazla belkl kendlmlzl o llk lzglyl lzenln
yerlne koyablllrlz. Ancak bu empaLlk/mlmeLlk yakla;imi da haflfe almamak gereklr unku o llk lnsanla blzlm
aramizda - ellmlzde kalem veya fira bo; blr kgiL ya da Luvalln nunde blraz sonra glrl;eceglmlz
lzme/resmeLme eyleml nceslnde oldugu glbl - o anda kar;i kar;iya kaldigimiz bo;luk lLlbarlyle sz konusu 'sifir
nokLasi' bakimindan hlblr fark grunmuyor. usLellk blr ocuk olarak aslinda bunu hemen hemen heplmlz ;u
veya bu yogunlukLa belll blr sure ya;adik, heplmlz ellmlze gelrdlglmlz blr kalemle bo; buldugumuz kgiLlari ve
haLLa evlmlzln duvarlarini, lzme eylemlnln o en saf hallyle kendlmlzden geerceslne karaladik durduk. 8u
nedenle lzglnln dogu;u sadece orLak geml;ln kolekLlf hafizasinda degll ayni zamanda her blrlmlzln blreysel
hafizasinda da mevcuL. 8akildiginda, lzglyle llglll yapilmasi gereken llk LesplL, dogada blzaLlhl mevcuL olmadigi
ynunde, unku lzgl ok aik kl 'sinir' kavraminin belll blr malzeme (plgmenL, kmur, klre vs.) uzerlnden grsel
nlLellk kazanmi; duyusal blr lzl. 8u aidan bakildiginda, lzgl kaynak ve kken lLlbarlyle algiya dayali duyusal
degll Lumuyle zlhne dayali kavramsal blr olgu oldugu lln, dogal herhangl blr benzerllgln (kenar, k;e, aLlak vb.)
lzglye esln ya da model olu;Lurmasi pek mumkun degll. C halde soruyu daha aik soralim ve meseleyl
dogrudan kar;imiza koyalim: nedlr bu lzgl?
Aslinda her ;eyden nce meLaflzlk blr meselenln orLasinda buluyor bylesl blr soru kendlnl, ;u 'llk kez' meselesl
ya da lzglnln orLaya ikLigi o llk an nedenlyle. 8urada sorun zamanla llglll grunuyor unku orLaya ikLigi llk an,
gze grundugu, duyusal anlamda bellrdlgl demek, bu da zamana dahll oldugu 'llk an' anlamini La;iyor. Cysa
lzgl lzende lzme eylemlnden nce zlhnlnde blr kavrayi; (mefhum, nosyon) olarak zaLen bulunmalidir kl eylem
olarak gerekle;ebllsln. 8u da blzl dogrudan lnsanla llglll en llgln zlhlnsel Lecrube Lurlerlnden blrlne gLuruyor:
kavramsalla;Lirma. Aslinda lzgl lzme eyleml belkl de lnsani dlger canli Lurlerlnden ayiracak ayricalikli beyln ve
slnlr slsLeml olarak evrlmle;meslnln blr kaniLi olarak orLaya ikiyor. 8unun blr ba;ka aidan da anlami buyuk:
lnsan di;indakl bazi canli Lurlerlnde (zelllkle ;empanze, yunus vs.) ;a;irLici zek ve becerllerlne ragmen
kavramsalla;Lirma yeLlsl grmuyoruz, unku hlblr hayvan, lnsan di;inda, kendl varliginin - kendlslnl 'kaLegorlk'
blr bllmde evreslnden ayirL edlcl bllmde - farkinda degll. 8u farkindaligin somuLla;Ligi odaksa lnsanin
kendlslnden ben" olarak sz edebllme lmkni elbeLLe, unku lnsan lln llk ve en nemll kavram benllk" ve
dlger Lum kavramlarin da anlamini bu merkezl kavramdan aldigini sylemek yanli; olmaz.
ulger yandan, Lekl canlilardan farkinin kaLegorlk olu;u kavramsalla;Lirma yeLlslnde sakli oldugunu bellrLLlglmlz
yeLl;kln lnsan ldraklnln, llgln bllmde, bebeklerde bulunmadigini yapilan deneyler sayeslnde blllyoruz unku
rnegln 6 aylik bebeklerde, yeLl;klnlerde be; duyu olarak blllnen modal" ayri;ma mevcuL degll. uahasi Lum
yeLkln eLklle;lm, lleLl;lm ve ayirL eLme zelllklerlne ragmen kaLegorlk anlamda kendllerlnl kendl di;inda bulunan
nesnelerden ve dunyadan ayirL edemlyorlar. 8a;ka blr deyl;le, o dnemde blr bebegln benllgl olu;madigi lln
dunyasi l ve di; dlye blunmeml; durumda. Cysa yeLl;kln blr lnsan lln blrblrlnden farkli lkl dunya mevcuL ve
bu l ve di; dunyalarin blr araya gelmeslnde de lnsana has ldrak olu;uyor. 8unlardan l dunya
zlhlnselllk/ruhsallik, di; dunya lse duyusallik/maddeselllk uzerlne ln;a edllml; durumda. 8u her lkl dunya da ayni
zamanda kendlne has blrer ldrak Larzina sahlpler, l dunya kavram", di; dunya algi" lLlbarlyle ldrak edlllyor.
ne var kl her lkl dunya da blr dlgerl olmadan l;levlnl gremlyor unku kanL'in me;hur lfadeslyle, algidan
bagimsiz kavram bo;, kavramdan bagimsiz algi lse kr olmak durumunda. ne var kl bu lkl dunyanin nasil olup da
blr araya geldlglnl ve bunun lfadesl olan lnsana zgu ldrakl Lum felsefl ve blllmsel Leorl ve deneye kar;in henuz
Lumuyle anlayabllml; deglllz. l;Le Lam burada, llk lnsanin belkl de evrlmln o en krlLlk aninda, sahlp oldugu
nrolo[lk donanimin geregl olan farkindaligi dunyaya blr lz olarak birakLiginda, lzglnln Lam da bu kavram ve algi
olarak bolunmu; lkl dunyayi blr araya geLlren lnsan ldraklnln sembollk blr lfadesl olup olmadigi sorusunu
sormak gereklyor.
Sorunun yaniLina ynelebllmek lln ncellkle lzglyl maLemaLlkLe oldugundan farkli Lanimlamak zorunda
oldugumuz aik. lzgl nedlr?" sorusu aslinda kendl llnde anla;ildiginda ncellkle maddesel blr lz vasiLasiyla
mumkun kilinan duyusal blr bellrmeden/grunmeden sz edlyoruz. 8u anlamda lzgl glrl;Le de bellrLLlglmlz
uzere 'sinir' kavraminin di;sal blr lmknda bellren maddesel lzldlr. uemek kl 'lzmek' aslinda kavramin duyusal
blr lz olarak somuLla;Lirilmasi flllldlr. Cyle kl bu somuLla;Lirma maddesel anlamda orLadan kaldirildiginda -
dlyellm slllndlglnde - kavram da orLadan kalkamayacagi lln lzgl aslinda gelclllglnde kalici olani LuLan lfL
anlamli blr zelllk gsLerlr. uahasi Lum blr bllmsel olu;um lzglye bagli oldugu lln de lzgl kendl llnde
bakildiginda arkeLlplk (archeLypal) anlamda sembollk blr deger kazanir. Sembol, !"#$%&%' olarak Lskl ?unanca
kkenlnde sahlp oldugu klLabl blr araya" (sum) aLilma" (bolon/bolla) anlamina vurgu yapar. Crnegln: 8ari;i
sembollze eden beyaz guvercln" rneglnde, bari; kavrami beyaz blr guvercln Luru blr duyusal bllmle Lemsll
edlldlglnde, aslinda blz beyaz guverclnde Lemsll edllen mu;ahhas (;ahslle;ml;) ve mucessem (clslmle;ml;) bari;
kavramini seyrederlz. Cysa kendl llnde kavram Lumuyle zlhlnde oldugu lln duyusal blr Lemslle hl blr bllmde
gerek duymaz. ne var kl sembol sayeslnde, hayal gucu yeLlsl, blr lmknsizi gerekle;Llrlr ve kavrami eLe kemlge
burundurerek algimiza aar ve bylece l sahneye alL zlhlnsel blr nesne olan kavrami di; sahnede duyusal blr
nesnede Lemsll eder. Ayni ;ekllde, lnsan kendlslnl kendl llnde blr benllk olarak du;undugu, varsaydigi halde,
ancak lzgl sayeslnde bunu herhangl blr di;aridakl duyusal nesneyl grur glbl clslmle;ml; halde algida seyreLme
lmknina kavu;ur. 8u aidan bakildiginda, lzgl, alLLa yaLan onLolo[lk anlaminda, lzene kendlslnl Lakllden
(mlmeLlk) seyreLme lmkni verlr. 8urada mlmesls" vurgusu nemlldlr, unku lzgl yoluyla gerekle;en kendlnl
'seyreLme' fllll aynada kendlne bakar glbl aslinin yansimasi anlaminda blr 'benzerl' (mlsll) degll, Lumuyle 'ba;ka'
blr bllme burunmu; 'Laklldl' (mlsall) olarak gerekle;lr. 8u nedenle, lzgl dogadakl herhangl blr nesneyl
bllmsel aidan di;sal anlamda 'Lemsll' ederken blzaLlhl lzgl olu;unda her zaman lzenl lerlk aisindan lsel
anlamda 'LakllL' eder.
8urada ben" kavrami, lnsanin, sadece zaman ve mekn lLlbarlyle flzyolo[lk olmayip ruhsal aidan da sz konusu
Lum degl;lmlne ragmen, kendlslnl degl;mez blr zde;llk hllnde onLolo[lk bakimdan ayni bulmasinin blr
sonucudur. uolayisiyla da lzme eyleml, esasi lLlbarlyle ll di;La Lasvlr eLme olarak, blzaLlhl mlmeLlk blr seylr
olarak dogar. 8u durum ayni zamanda, degl;meyen l"ln degl;en di;"La mlmeLlk anlamda 'lz-lenmesl'
lmknina lnsan aisindan o Larlfl lmknsiz lronlk duygusunu da verlr: Clumlu bedende lumsuzluk du;uncesl
La;ima. 8u nedenledlr kl lumsuzlugun deLa blr saplanLiya dnu;erek sanaL, dln ve blllm faallyeLlerlnln alLinda
yaLan ()*+%s'u hallne geldlglnl sylemek yanli; olmaz. 8urada kalicilik ve lumsuzlugun Lumuyle blr
du;unceden lbareL olduguna dlkkaLl ekmek gereklr, unku mevcudlyeLln kaynagina dalr dogrudan blr ldrak en
azindan benllk" lLlbarlyle sz konusu deglldlr. 8u nedenle, lnsanlik Larlhl, alLLa yaLan ve surekll Lekrarlayan blr
Lema olarak, sanaLLa mlmeLlk/Lemslll, dlnde llahl/ruhanl, blllmde lse organlk/maddl anlamda her zaman blr
lumsuzluk arayi;inin llnde bulur kendlslnl. 8u aidan bakildiginda, lnsan lln en azindan bu dunyada
lumsuzluk ancak birakilan lz/eser yoluyla o da kulLurel ve Larlhsel surekllllk uzerlnden ve elbeLLe grecell
anlamda mumkun grunmekLedlr. Aslinda lnsanlik Larlhlnln en eskl mlLosunun neden lumsuzluk uzerlne
oldugu ve kahramani Cilgami;'in lumsuzluk arayi;indan neden ell bo; dndugunu bu veslleyle daha lyl
anlayablllrlz. Cilgami;, lumsuzlugun sadece LakllL edlleblleceglnl blr yilanin derl degl;Llrmeslnde grur ve
lumlulere kalanin ancak bu oldugunu anlar: Zamansal aki;La yenllenme lumsuzlugun zamana Lbl mlmeLlk
lkmesldlr ve bu sayede lnsan blzaLlhl lumsuz olmaksizin, kendlslnl yenlleyerek ve gell;Llrerek lumsuzlukLen
Leselll payini alir.
lzgl ve bllm
Per ne kadar ba;li ba;ina kendl llndekl sonular lLlbarlyle ;a;irLici olsa da sadece lzgl olarak lzllen blr lzgl
karalamadan lbareLLlr unku lzglden ama bllmdlr. 8llmln lse blrblrlyle lll;klll lkl kaynagi vardir, doga ve
maLemaLlk. uogal bllmler de Lum organlk grunu;lerlne ragmen esasen maLemaLlgln bllmlerle llglll dali olan
geomeLrlk esaslidir, ancak geomeLrlk esasli olanlar her ne kadar dogadakl bllmlere llkeslnl verse de Lipki lzgl
glbl blr dalre ya da kup de dogada bulunmaz. 8u durumda blr lzglnln bllm hallne gelmesl de ba;li ba;ina blr
mlmeLlk seruven hallne geleblllr. ulyellm LahLaya Lebe;lr vasiLasiyla blr dalre ;ekll (dalre degll!) lzdlk, bu
Lakdlrde lzdlglmlz bu dalre ;ekllnde lzglnln orLadan kalkLigini mi du;unmellylz? LlbeLLe hayir. lzgl varligini
oldugu glbl korur ama ylne de grdugumuz bu lzglye belll blr ;ekll almasi nedenlyle blr ad verlrlz: ualre ;ekll.
Aslinda lzgl blr dalre ;ekllnl almi;Lir, usLellk kendl lzglsel varligini ylLlrmeden. 8u durumda lzglnln kendlnl
ylLlrmekslzln sz konusu dnu;me veya burunme zelllglne dlkkaLlmlz ekllecekLlr. Cyle kl lzgl dalreye deLa
blr akLrun rolune burunmesl glbl burunur, usLellk blr dalre hallne geldlgl halde lzgl olma zelllglnl de
koruyarak. 8akildiginda, akLr de zaLen LlyaLronun ba;li ba;ina blr kulLurel klmllk Lanimi olarak dogdugu kadlm
?unan'da anildigi lsmlyle +"(%,-.*/! (klLabl: Ayrimda duran) olarak ancak kendlslnln farkindaliginda ayri;Lirdigi
rolune buruneblllr, degllse kendlnl rolunde ylLlrml; olur kl o Lakdlrde zaLen blr faallyeL olarak oyun sona erer.
8a;ka blr deyl;le, +"(%,-.*/! olarak akLr, fllllnl, kendl zde;llglyle rolunun farkliligi arasinda blr 'sinir' olarak
gerekle;Llrlr. 8urada 'sinir' kavramin lzglnln de kkenl oldugunu ve lzglnln bllme dnu;meslnln de lzenln
lzdlglne bllmsel degll ama lerlk bakimindan dnu;mesl anlaminda LakllL eLmesl oldugunu haLirlarsak, sanaL
ve Lasarimla llglll son derece llgln blr zemln blrllglne varmi; oluruz.
8urada kurulan lzme ve rol yapma arasindakl kurulan bag analo[lk blr Lesaduf deglldlr, sanaL eyleml sadece
sahne sanaLlarina has olarak degll, blzaLlhl sanaL fllllnln onLolo[lk esasi bakimdan mlmeLlkLlr. 8u anlamda, Lum
sanaLlar aslinda Lemelde sahne sanaLlari zelllgl La;irlar, unku buLun sanaL dlslpllnlerlnln, sz konusu mlmeLlk
flllln kendl llnden dogan seylr yerl olarak kendlne has sahnelerl vardir. ne var kl bu durum burada da kalmaz ve
dlle kadar genl;ler unku dllln de blr dunya Lasvlrl olarak ba;li ba;lina blr sahnesl mevcuLLur. Crnegln, All Lopu
aL" glbl baslL blr cumle blle aslinda blr dunya sahnesl kurar ve dllln sadece lleLl;lm degll dogrudan gerekllkle
llglll son derece hayaLl blr l;levl gerekle;Llrdlglnl gsLerlr. l;Le Lam burada, alfabenln dogu;u, bu sahnenln
ln;asi lln gerekll yapiyi olu;Luracagindan olduka nemll blr l;levl usLlenlr. 8unun blr nedenl de alfabenln
esasen szun gzlenmesl" dlyeblleceglmlz sesln grsel olana evlrlslne dayanmasidir. Alfabe yoluyla lnsan
sesle l;areL edebllme becerlslnl harf yoluyla kalici kilmi; ve bylece bu kaliciligi ku;aklar arasi blr devlr Lesllmle
zamani kayiL alLina alarak blr Larlh sahneslne evlrecek olan yazili kulLur"e dnu;Lurmu;Lur. LlbeLLe ses esasli
phonogram" degll de ;ekll esasli plcLogram"a dayali olmasi (lnce, !aponca, Lskl Misirca vb.) ya da
olmamasina ragmen (klml kuzey Amerlka ?erll ulllerlnde oldugu glbl) alfabesl olmayan dlller de mevcuLLur ama
kalicilik anlaminda alfabe, olmazsa olmaz ko;uldur. C halde ylne dogrudan soralim: Alfabe nasil olmu;Lur?
8llm ve ses
llk lzllen bllmln ne oldugunu bllmlyoruz ancak geomeLrlk (form) ve arlLmeLlk (sayi) kkenll soyuL l;areLlerle
dogadakl bllmlerl (ogunlukla hayvan reslmlerl olmak uzere) esas alan Lasvlrlerln, elde eLLlglmlz LesplLler
ereveslnde, lzglnln bllme, lzenln lse lzglye burundugu blr llellk orLaya koydugunu syleyerek l;e
ba;lamaliyiz. 8u llellk sllslleslnde magara duvarindakl herhangl blr hayvan resml aslinda onu lzenln lzgl
lLlbarlyle mlmeLlk anlamda o hayvanin bllmlne burunmeslyle sonulanir. ne var kl buradakl nemll nokLa
lzenln ;ahis olmamasidir, unku ;ahis kendlslnl eLkln olarak lzen degll, edllgln olarak lzleyen LarafLa bulur.
lzme fllll, lzme (eLkln) ve lzleme (edllgln) edlmlnln ayrilmaz blrllkLellglnden dogar ve Lipki l;lLme ve
konu;mada oldugu glbl blrl olmadan dlgerl yapilamaz. 8u nedenledlr kl blr ba;kasinin yapLigi blr lzlm Lipki blz
lzml;lz glbl lzleneblllr ve bylece hem lerlk hem de bllm olarak akLarilablllr. 8u anlamda lzme fllll her ;eyden
nce lzllmek sureLlyle burunulen bllmln hafizada LuLulabllmeslne ve bu LuLu; ve saklayi; lLlbarlyle de hayal
gucunun o bllml zamanin di;ina ikarabllmeslne dayanir. 8urada, zamanin di;ina ikarabllme, hafiza yeLlsl
zemlnlnde sz konusu blr hayal gucu edlmldlr ancak bunu gerekle;Llrebllme lmkninin zemlnl, kavrama
dayalidir. 8u nedenle magara duvarina lzllen blr geylk resml, aslinda ayni zamanda, olmu;, olan ve olacak Lum
geylklerl llne alacak blr Lumel (ar. kull, ln. unlversal) olarak, zamani a;acak sureLLe seyredllmekLedlr. 8ylece,
fanl Llkel (ar. cuz, lng. lndlvldual) rneglnden resmeLme yoluyla elde edllen Lumel form, onu lzenln zlhnlnde
ebedl blr konum kazanmakLadir. ?abanil kulLurlerde, sembol ve onun Lemsll eLLlgl gerekllgln blrblrlnden ayirL
edllmeml; olu;unun ana nedenl de lzglnln kavramin Lumel zelllglnln grsel Lemslllnl usLlenml; olmasidir.
8unun anlami, yabanil zlhnln de Lipki bebeklerlnklne benzer bllmde l ve di; sahne lLlbarlyle blunmeml; ya da
en azindan o kadar blunmeml; olu;u olablllr. Ayni nedenle, magara duvarlarinda grdugumuz Lasvlrlerl
yaparken blzaLlhl o Lasvlrln Lemsll eLLlglne burunen bu llk akLr/ressamlarin yeLeneklerlyle belll ayricalik sahlbl
klmseler anlaminda ;amanlar" olmasi gerekLlglnl du;unmek yanli; olmaz.
8uradakl burunme" lfadeslnl anlamak nemlldlr unku alfabenln dogu;una llham veren de aslinda kalici olani
gelcl olanda seyreLme lmkni saglayan ayni mlmeLlk flllln Lersyuz edllmesldlr: Szun gelclllglne kar;i yazinin
grece kaliciligi. ulger yandan, ses ikarabllme yeLeneglnln lzgl lzmeyle dogru oranLili olarak ne kadar baslL
olsa da belll blr l;areL slsLeml manLiginda okLan kullanildigini du;unmek gereklr. Ayrica, lzme eylemlnl
yapabllen blr canli Lurunun lzgl yoluyla her Lurlu bllme mlmeLlk anlamda buruneblldlglnl kabul edlyorsak,
bunu blr usL duzeyde sese zgu lmknlarla da yapablleceglnl sylemek zorundayiz. 8unun lln gereken, girLlak,
dll ve enenln kullanilmasi yoluyla ikarilabllecek seslerln ke;fedllmesldlr. Crnegln, blr harfl seslendlrlrken, blr
buLun olarak agzimizin Lipki elln Loprak blr malzeme olan klll oldugundakl glbl, ses Lellerlnden ikan sesl, agzin
llnde, dll ve ene yoluyla deLa yogurdugunu gruruz. ne var kl ylne de bu durum ne kadar zorunlu ko;ul glbl
grunse de elbeLLe Lek ba;ina alfabe lln yeLerll ko;ulu olu;Lurmaz. C hlde alfabe lln gereken yeLerll ko;ul
nasil olu;ur?
Alfabe
Alfabeler lncelendlglnde kavram esasli" (ldegogram) ses esasli" (phonogram) hece esasli" (logogram) veya
Lasvlr esasli" (plcLogram) oldugu grulur, ancak blr ;ekllde blllnen en kadlm ve hl ya;ayan klml alfabelerde
(Lskl Misirca, lnce, !aponca vs.) bunlar daha ok kari;im hallnde mevcuLLur. 8lzlm burada anlamak lsLedlglmlz
lse alfabenln kavram, ses, hece ya da nesne esasli olup olmadigina bakilmaksizin blzaLlhl Lureme nedenldlr. 8u
aidan bakildiginda alfabe her ;eyden nce nesne Lasvlrlne dayali" (plcLogram) olmak zorunda glbl gruneblllr,
unku zaLen resmeLme yeLlsl blr nesneye l;areL edebllme lmknini kendlllglnden barindirir. ne var kl magara
duvarlarinda sadece hayvan Lasvlrlerl degll dogrudan di; dunyadan bagimsiz sayi ve geomeLrl esasli oldugu
du;unulen soyuL l;areLler de bulunmu;Lur. 8u nedenle kavram esasli yazi" da (ldegogram) ayni ;ekllde geerll
olmak zorundadir. ulger yandan alfabenln esasen sesln di;sal blr lz olan harf lLlbarlyle di;sal bakimdan
hifzedllmesl esasina dayandigini unuLmamak gereklr. lsLer kavram lsLerse de nesne Lasvlrlne dayali olsun,
alfabe, zunde, seslerln grselle;Llrllme yoluyla uzerlnde uzla;ilmi; slsLemaLlk l;areLlere dnu;Lurulmesldlr.
8urada l;areL eLme ayni zamanda bllmsel anlamda ldeogram ya da plkLogram olarak Lemsll edenln yukarida
bellrLllen anlamda Lumel zelllk gsLermeslyle rLu;Lugunde, blr alfabe lln gerekll l;areL slsLeml manLiginin
iki; nokLasina ula;ilmi; olur. 8una gre di; dunyada bulunan beklerl (clns ve Lurler olarak ayri;Lirmaksizin)
kabaca da olsa blr araya Loplayacak blr kume slsLeml, oklugu blrllk alLinda maLrls zelllgl gsLerebllecek ;ekllde
kurablllrse o Lakdlrde dogrudan bunun Lemslllne bakarak di; dunyayi daha yeLkln ve praLlk blr bllmde LakllL
eLmesl de mumkun olacakLir. 8urada proLo" alfabelerln ;eklen dogrudan flzlksel blr nesnenln bllmlnden
LureLllml; oldugu haLirlandiginda, asil alfabeyl olu;Luracak olan lsel llkenln nereden geldlgl daha kolay grulur:
Agizdan ikan seslerln Lasnlfl. l;Le bu Lasnlf esnasinda farkina varilan sesslz" harfler, modern alfabenln asil
kkenlnl olu;Lururlar.
8u durumu anlamak lln yapilmasi gereken aslinda baslLe agizdan blr sesslz harf" sesl ikarmaya ali;makLir.
8una gre, aslinda blr sesslz harfl ancak sesll blr harfle seslendlrmek mumkundur. uolayisiyla da girLlak, ene ve
dll yoluyla ikardigimiz e;lLll sesslz harfler kendl llerlnde seslendlrllmelerl lmknsiz oldugu lln bu lsml
almi;lardir. 8una kar;in, sayilari sinirli olan ve blrblrlne ok yakin ses veren sesll harflerle (a,e,il,o,uu) de szlu
lfadede gereken vurgu e;lLlemeslne gldllmesl mumkun deglldlr. 8u nedenle, buLun kadlm alfabeler sesslz
harf" (0%'!%')'*) alfabelerdlr ve sesll harf" (1%2/&) bu alfabelere dhll deglldlr, unku sesslz harfln Lurune
uygun bllmde seslendlrllmesl zaLen ezberlenmesl gereken dll llnde dogallikla gell;en kolay blr grenmedlr ve
ayri blr eleman olarak alfabede Lemslll gerekslzdlr. uolayisiyla, alfabe, bu e;lLllllge sahlp sesslz harflerln LesplL
edllerek, nesne Lasvlrl ve kavram esasli bllmler uzerlnden olu;Lurulan blr l;areL slsLeml llnde Lemsll edllmeslne
lmkn saglayacak bllmde gell;Llrllml;Llr. 8unun ok nemll blr rneglnl, proLo-slnalLlk" olarak Lanimlanan ve
Lskl ?unanli'larin de hem alfabe hem de aslinda lnan slsLemlerlnl aldiklari ve kirmizi/mor anlaminda derl
renklerlne blnaen lenlkelller lakabini LakLigi kenanlilar'a (CanaanlLes) borluyuz. 8u, M.C. 1600 yillarina kadar
glden, blllnen llk saf foneLlk" (Lumuyle ses esasina dayali) alfabe, plkLogram, ldeogram ve logogram
kari;imindan olu;an ve ezberlenmesl ve grenmesl uzun suren karma;ik slsLemlere kiyasla orLalama 30 harfle
son derece praLlk blr bllmde her ;eyln seslendlrlllp yazilabllecegl modern alfabe slsLemlnln Lemellnl aLmi;Lir.
1916'da lnglllz Misirblllmcl Slr Alan Cardlner blblo blr sfenks heykellnln kenarinda o dnem Misir'da ali;makLa
olan kenanli l;llerce yazilan blr yazida her blr harfln blrer flzlksel nesne kar;iligi reslm (ev, gz, kuz obani,
arpi vs.) oldugunu ancak beLlmlenml; blr szcugu degll Lek blr sesl Lemslll eLLlglnl LesplL eLml;Llr. 8ylece yaziyi
dogru blr bllmde okuyarak, daha sonra proLo-slnalLlk olarak adlandirilacak olan, ;lmdlye kadar blllnen llk
alfabeyl ke;feLml;Llr.
8u nokLada, alfabeyle sz konusu olan lkl duzleml bellrlemek gereklyor. llkl sesslz harflerln seslendlrllme yoluyla
orLaya iki;i ve siniflandirilmasi, lklnclslyse bunlarin her blrlnln belll blr bllme Lbl di;sal lzle Lemsll edllmesldlr.
8lrlncl duzlem, sesslz harfln blr sesll harf vasiLasiyla l;lLlleblllr hale gelmesldlr ve agiz anaLomlsl llnde ene
harekeLl ve dllln e;lLll ;eklller alarak olu;Lurdugu seslendlrme lmknlarina dayanir. lklncl duzlem lse l;lLlllr blr
hle erl;en sesslz harfln di;sal blr lz vasiLasiyla Lemslll sayeslnde grenmeyl ve haLirlamayi kolayla;Lirmasidir. 8u
aidan bakildiginda, alfabedekl sesll harf seslendlrdlgl sesslz harfLe lkln ancak rLuk blr mevcudlyeL gsLerlr. 8u
lkln ancak rLuk olma zelllgl lLlbarlyle, hem sesslz harfln seslendlrllmesl hem de daha sonra bu seslendlrllml;
sesslz harfln gramaLolo[lk lzl olan grunur harfe baglanmasi Lumuyle sembollk blr zelllk gsLerlr.
Sembol, yukaridakl verdlglmlz rnekLen harekeLle bari; glbl blr kavrami beyaz blr guverclnde seyreLme lmkni
sagladiginda buna kavramin algida seyredllmesl olarak lfade eLml;Llk. Cysa burada sz konusu olan kavram
degll ses ve sesln harfe baglanmasi, o halde neden aradakl Lemsll lll;klslnl ylne aynl ;ekllde sembollk olarak
nlLelendlrlyoruz? 8unun nedenl, zlhlnde hayal gucu di;inda blrblrlne kari;masi mumkun olmayanlari blr araya
geLlrerek blrlnl dlgerlnden Lemsll yoluyla seyredebllme lmkni veren ba;ka blr yeLlnln mevcuL olmamasidir. ne
kavramla algi kari;ir ne de sesle grunLu ama sembol sayeslnde hem kavram hem de ses farkli amalar lln
Lemsll yoluyla grselle;lr. Lger kavram ve ses arasinda herhangl blr orLak nokLa var midir dlye sorulursa da
bunun her lklslnln de gzle grulmemesl oldugu syleneblllr. kavram da ses de gze grunmez ama sembol
sayeslnde kavrami da sesl de seyrederlz unku hayal gucu yeLlmlz, sembollze eLme fllll sayeslnde blze lsLer
kavram lsLer ses olsun gze grunmeyenl gsLerebllme zelllglne sahlpLlr. 8urada kavramin algida sembollze
edllmesl elbeLLe aslldlr ve dlger Lum sembollk lfadelerln Lemellnl Le;kll eder. 8u nedenle sesln harfLe Lemslllnln
de esln kaynagidir. ulger yandan, kavramin algida Lemslll olarak sembol yaraLici anlamda onLolo[lk/mlmeLlk blr
l;lev usLlenlrken, sesln harfLe Lemslll olarak daha ok kolay grenme ve haLirlamaya ynellk praLlk blr l;lev
grur.
C halde, alfabenln dogu;u, dogrudan 'sinir' kavraminin algida Lemslll olarak, blzaLlhl sembollk olan lzglnln ylne
bu zelllglnln sesln harfLe Lemslll baglaminda kullanimi olarak orLaya ikar. 8u kullanim, ayni zamanda, dllsel
lfadede szun dogu;una da i;ik LuLar. Ses nasil Lemsll edlldlgl harfe nazaran grunmezse, sz de seslendlrlldlgl
sese nazaran duyulmazdir. uuyulmamasi lLlbarlyle szun llnden dogdugu mahal sesslzllkLlr ve Lefekkur
anlaminda du;uncenln de sukneL olarak asil zemlnldlr.