UNIVERSITETI I PRISHTINS

FAKULTETI I SHKENCAVE T APLIKUARA N BIZNES PEJ Departamenti / Konta i!itet "#e Finan$a n% Bi&ne' Tit(!!i i )(r'it *!%n"%' m%'imore+ , ---------------- Ba&at e i&ne'it I . II Viti i 't("ime/e "#e 'eme'tri, ------------------------ Viti i par%0

'eme'tri "im%ror *KF+ 1233/1231 Tema, 21 P4ZITA E BIZNESIT N ZHVILLI5IN EK4N45IK46SH47R4R N KUSHTET E EK4N45IS S TRE8UT
Kemi thn se pozitn apo mjedisin e biznesit e ndihmojn disa faktor shum t rndsishm e q nj ndr kta faktor sht edhe; - !iri9a n% ra9on% N ditt e sotme shoqerit e emancipuara, (t ngritura) pcjellin do dit mesazhin e s ardhmes s njerezimit0 'e me '#(m% !iri n% ra9onin ton%, do t thot m shum premisa (m shum shpresa, m shum mundsi), zh!illimi n do fush" Me shkalln e liris rritet edhe mundsia pr rritjes s mirqenjes s qytetarit #et zh!illimi ekonomiko-shoqror i njerzimit, n !shtrim t prgjithshm na tregon se, ni!eli i mirqenies shoqrore sht rritur prafrsisht n raport t drejt me shkalln e liris, Popujt q japin shembullin e demokracis, rrezatojn modele t prparuara n zhvillimin ekonomiko-shoqrore t tyre. $ozita apo mjedisi i biznesit sht nj faktor n%its me pesh (ndikim) te paz!endsueshm ne zh!illimin ekonomik t nj !endi"

Fa)tor%t e m9e"i'it t% i&ne'it

&" 'aktort e jashtm t mjedisit t biznesit (" 'aktort e brendshm t mjedisit t biznesit A- Fa)tor%t e 9a'#t% t% m9e"i'it apo ma)ro:a)toret 0/epro9ne 9a'#te )(:i9/e t% n9% or;ani&ate i&ne'i0 por )an% ro! "etermin(e' *apo )r<e'or%+ n% &#/i!!imin e i&ne'it )" faktort politiko ligjore, (krijon kushte t fa!orshme dhe inkurajon biznesin), paraprin dhe shoqron zh!illimin e biznesit n do faz dhe n do deg t ekonois, jo !etm n
5%'im"#%n%'i i )(r'it

)
Pej;

Pro:- A'- Dr- A"em Zo;9ani

UNIVERSITETI I PRISHTINS
FAKULTETI I SHKENCAVE T APLIKUARA N BIZNES PEJ kuptimin e !ullnetit politik, por ka sht po aq e rndsishme, duke ndrtuar ligje dhe akte t tjera, q jo !etm i hapin rrug zh!illimit t biznesit, por e n%isin dhe e stimulojn ate, pr tu br sa me pranueshm n treg dhe lojn e konkurrences s tij" *" faktort ekonomik, (infrastruktura, energjia elektrike,oferta dhe krkesa +" faktort social ( struktura e popullats me mosh t re e aft pr pun ," stabiliteti politik i !endit, (krijon siguri t in!estime!e -" Kapitali (!etanak dhe i huazuar) B- Fa)tor%t e ren"'#%m t% m9e"i'it0 /epro9ne m ren"a )(:i9/e t% i&ne'it0 "#e )an% poa'#t( ro! '#(m% t% r%n"%'i'#%m n% &#/i!!imin e ti9% e =% 9an%, .ena%hmenti dhe strktura mena%huese, mana%himi ekzekuti! prdor eksperiencn, ekspertizn, lidershipin, mendimin strategjik, dhe aftsit e njerz!e pr t hartuar dhe zbatuar strategjit pr rritjen e kompanis /e!erisja efekti!e,i cili prcakton 0rregullat e lojs0 sipas t cila!e duhet t !eprojn mana%hert kr1esor dhe t njsi!e Kapitali in!estues (!etanak dhe ai i huazuar) Kontrolli i brendshm (ndihmon dhe mbshtet mena%hmentin n qe!erisjen efekti!e dhe t suksesshme n parandalimin e rriskut dhe shtimin e profitit)

P%r:a=%'imi i m9e"i'it t% i&ne'it p%r %#et n;a2

3ubjekte t ndr1shme me nj interes t rndsishm n qe!erisje, pr shembull; 4rupet ambientaliste e !n theksin tek qndrueshmria (ekologjike5ambientaliste), 3indikatat theksojn t drejtat e punonjs!e" 'urnitort dhe punonjsit krkojn q transaksionet t kr1hen sipas praktika!e etike"

6 gjitha kto grupe n forma t ndr1shme i kan prcaktuar direkti!at (orjentimet) e t1re t qe!erisjes, ose n raste t tjera orjentohen n respektimi i ligje!e dhe norma!e ekzistuese" *
Pej;

5%'im"#%n%'i i )(r'it

Pro:- A'- Dr- A"em Zo;9ani

UNIVERSITETI I PRISHTINS
FAKULTETI I SHKENCAVE T APLIKUARA N BIZNES PEJ 7istorikisht biznesit, kr1esisht biznesit te !ogl dhe t mesm i sht kushtuar pak !mendje me gjith se gjenden dokumente, me cilsin e e akte!e rregulluese pr biznesin pr mbi ,888 !jet m par" N kto akte flitej deri pr mbrojtjen e konsumatorit nga biznesi, sigurisht duke iu referuar kodit dhe norma!e morale t kohs" Bi&ne'i i /o;%! "#e m9e"i'i 7istoriant grek dhe romak e kane injoruar biznesin duke fokusuar se idet dhe !eprimet ushtarake ishin materiali i historis, por n fakt q1tetrimi u prhap n shkall t gjr prmes biznesit t !ogl" $rgjat gjithe historise qendrimi i kishs ishte mosprfills deri dhe prbuzs (nn mues), me pretendimin se tregtaret e vegjl vetem shtojn dika mbi vleren e mallrave pr llogari t itimeve t tyre" 3tudime t mirefillta rreth bisnesit, siprrmarjes dhe mana%hmentit kan filluar rreth shekulli te )9-te" Si '#i)o#et 'ot% i&ne'i > !ot ka ndryshuar optika e vshtrimit. N ni!el ndrkombtare por dhe n !endet tona t prfshira tashm n pro esin e modelimit e ndrtimit t ekonomis s tregut biznesin e konsiderojn shumica e opinionit si nje akti!itet jetik, pr sigurimin e t mira!e dhe shrbime!e dhe zh!illimin ekonomik t do !endi, ndrsa siprmarrsit e biznesit konsiderohen si :heronjt e ndrmarrjes s lir:" E"#e 'ot n"o"# '#pe'#0 =% )(r t#emi i&ne'0 t% n%n)(pto9m% )orporatat ;9i;an"e "()e ana'#)a!(ar )omponentin '#(m% t% r%n"%'i'#%m t% ot%' '% i&ne'it0 ate t% i&ne'it t% /o;%! "#e t% me'%m" 3ot, paralelilsht me zh!illimin e industris s madhe, biznesi i !ogl dhe i mesm, ka marr nj zh!illim t madh duke u kth1er n nj element kr1esor pr zh!illimin ekonomik te nje !endi" N ;uropn $rndimore por edhe m gjr, rreth gj1sma e njerez!e t punesuar jane ne biznesin e !ogel" N% )%t% )onte)'t0 (ron :a)ti "omet#%n%'0 'e p9e'a m% e ma"#e e '#pi)9e/e "#e no/a$ione/e0 "eri 'ot0 )an% (r(ar m% '#(m% n;a i&ne'i i /o;%!"
5%'im"#%n%'i i )(r'it

+
Pej;

Pro:- A'- Dr- A"em Zo;9ani

UNIVERSITETI I PRISHTINS
FAKULTETI I SHKENCAVE T APLIKUARA N BIZNES PEJ 4r9entimi i po!iti)a/e e)onomi)e &ktualisht, politikat ekonomike jan prgjithesisht t orientuara ne funksion te n%itjes dhe stimulimit per zh!illimin e biznesit te !ogel dhe te mesem" <uke !eshtruar rreth zh!illimit te biznesit ne Koso!e, kemi njohuri se historia e )88 !itete!e te fundit pr Koso!en, flet per politika qe kane s1nuar shfr1tezimin dhe grabitjen dhe as qe eshte menduar per politika zh!illimi, megjithese resurset e saj jane impresionuese, si nga pikpamja nat1rore, ashtu edhe nga pikpamja e burime!e njerezore" E)onomia "#e i&ne'i n% Rep( !i)%n e Ko'o/%' Ne !itin *88, 4<$ pr fr1m (pr banor) ishte =>, euro, ndersa ne !itin *88>, arrin ne ),)+8 euro dhe ritmi i rritjes ekonomike n kt !it, ishte +")?" Ni!eli i papunesise ne !itin *88) ishte -@")? ndersa ne !itini *88-, ,)",?" At%#er 'i =%n"ron tre;( i p(n% > 3ipas disa t dhna t prezantuara nga $rof" <r" Asak .ustafa, n Konferencn e gjasht ndrkombetare n tetor *88@, thuhet se; Koso!a ka nje popullsi prej *",88"888 banorsh" Bdo !it tregut t puns n Cepublikn e Koso!s i shtohen **"888 !et n nj koh kur ekonomia Koso!are ofron rreth ,"*88 !ende pune n !it q do t thot q n kushtet e pandr1shueshmeris s faktore!e t tjere ushtrise s t papun!e n Koso!e ti shtohen do !it rreth )@ -88 !ete" Str()t(ra e pop(!!at%' n Kosov dhe e a:t%'i'% p%r p(n% Ci!a %'#t% p%r=in"9a e rini'% Ko'o/are n% E(rop% > Cepublika e Koso!s sht i !etmi !end n ;urope ku popullsia ne moshen deri *, !je arrin n ,="@?, Sa %'#t% p%r=in"9a e pop(!!at%' '% a:t% p%r p(n% > 3ipas shnime!e statistikore mendohet se popullsia n moshn )---, arrin ne --">? te saj" .e gjithse gjendja paraqitet mjaft e rnd pr sa i prket ni!elit t lart t papunsis, me shifrat q cituam m lart, ka mjaft hapesir q premton rrugdalje apo zgjidhje"
5%'im"#%n%'i i )(r'it

,
Pej;

Pro:- A'- Dr- A"em Zo;9ani

UNIVERSITETI I PRISHTINS
FAKULTETI I SHKENCAVE T APLIKUARA N BIZNES PEJ Z;9i"#9et e m(n"%'#me 3igurisht n kt aspekt duhet t ndrh1j /e!eria ku krkohet edhe Dap!i)imi i po!iti)a/e n?it%'e e 'tim(!(e'e0 dhe pr m tepr, me kushtet e krijuara ato jo !etem q nuk duhet t mungojn, por duhet t jen edhe adekuate (t prshtatshme pr ekonomin e tregut) dhe t programuara qart"

Ci!at 9an% ato po!iti)a >

3- 5a)ro m9e"i'i *)r<e'i'#t% /9en% n;a In'tit($ionet '#tet%rore+ 6aksat dhe tatimet (rrisin efekti!itetin e politika!e shtetrore n fa!or t zh!illimit t biznesit" $arandalimi ekonomis informale (jo ligjore) Critja e eksperiencs dhe kualifikimit t siprmarrs!e (biznesmen!e), dhe grupe!e mena%huese roli i t cil!e, n zh!illimin e biznesit sht mjaft i rndsishm" (shkollimet, trajnimet pr!oja n !endet me ekonomi t zh!illuar) Kushtet fa!orizuese pr bujqsin" (ujqesia n Koso! sht mjaft mbrapa, ka sht n konflikt t hapur me mundsit q oforn kjo deg e ekonomis koso!are" (sub!encionimi)

a) Ne zonat rurale jetojne me shume se gj1sma e t rinj!e t Koso!s" b) Nga pikepamja e parametra!e klimatiko-toksore dhe t tregues!e t pjelloris s toks Koso!a ka kushte ndr m t mirat n (allkan" prodhimi i grurit n Koso!e ka arritur n rreth )"+ ml ton ne !it mundesite e medha ne prodhimin e misrit si burim i rendesishem per zh!illimin e blegtorise" mundesi t mdha edhe n prodhimin e perime!e dhe frutikulturs" &ktualisht politikat ne lemin e bujqesise, duhen perqendruar mendojme ne ne disa drejtime; a" n n%itjen e krijimit t ferma!e bujqesore" Erganizimi i ferma!e bujqesore, do te ndihmmoje ne men1re mjaft efekti!e zh!illimin e industrise se
5%'im"#%n%'i i )(r'it

Pej;

Pro:- A'- Dr- A"em Zo;9ani

UNIVERSITETI I PRISHTINS
FAKULTETI I SHKENCAVE T APLIKUARA N BIZNES PEJ perpunimit te produkte!e bujqesore, cka krijon nje premise tjeter poziti!e si nga pikpamja e punesimit ashtu edhe per tregun e brendeshem dhe per eksport" $olitika ekonomike duhet t orjentoje dhe programoje masa, (kontrollit t mime!e), prcjellja e zbatimi i t cila!e "o t% @o9% n% & (t9en e "i:eren$%' '% ma"#e mi"i' @mime/e t% t% mira/e e '#% ime/e "#e @mimit t% p(n%'0 o'e '#)(rtimi'#t ni/e!it te pa;a/e" Kjo politike ekonomike do t ndikoj q s paku t zbutet ::padrejtsia:: apo ::konflikti:: n ni!elet e mime!e midis d1 tregje!e brenda !endit,; o atij te mallra!e nga njera ane dhe o tregut te punes nga ana tjetr $asurit nntoksore n Koso! jan nj garanci mjaft e madhe per zh!illimin e ekonomise se saj" ;shte e !ertete se ne kt drejtim t ekonomis krkohen mjete t konsiderueshme financiare, por sht e !rtet gjithashtu se kushtet optimale qe ofrojn pasurit nntoksore t Koso!s nga pikpamja e tregues!e teknikoekonomik jane mjaft terheqese per in!estitor t huaj qoft n blerje apo kon ension" (qra)" ;dhe kjo deg e ekonomis siguron nje burim te rendesishem punesimi" 3hfr1tezimi i resurse!e nat1rore n Koso! por edhe n !endet e tjera tregojn paaftesine e kapitalit !endas pr ricikllimin e kt1re pasuri!e (mungesa e kapitalit)"

*" Si;(ria
6ani me shpalljen e $a!arsis s Cepubliks s Koso!s An!estiort e jashtm dhe emigracioni koso!ar jan dhe do t jen n t ardhmen m t orientuara pr in!estime ne Koso!e, ka do t thot, nj rritje e mir e burime!e financiare n zh!illimin e biznesit"

Si para=itet &#/i!!imi i i&ne'it t% /o;%! "#e t% me'%m n% Ko'o/% > Ne !itin *88+, numri i subjekte!e te biznesit te !ogel dhe te mesem ne Koso!e ishte +8 888, ne !itin *88@ ka arritur ne >8 888, ndrsa n vitin 2009 e ka kaluar numrin 100.000, me nj mesatare t punesuarish prej rreth > !itesh dhe me nj numer total t punsuarish +>8-+@8 888 !eta" >
Pej;

5%'im"#%n%'i i )(r'it

Pro:- A'- Dr- A"em Zo;9ani

UNIVERSITETI I PRISHTINS
FAKULTETI I SHKENCAVE T APLIKUARA N BIZNES PEJ 3i shikohet, pr nj peridhu rreth > !jecare, n(mri i n"%rrmar9e/e t% (&ne'it e'#te tre:i'#(ar, pa asnj lloj ndihme dhe pr m teper akoma, para dhe pas !itit *88+ deri ne !itin *88>, !etm pr ndrtesa banimi, kr1esisht pr riparimin e pasoja!e te luftes se !itit )===, jan har%huar ) -88 888 888 euro" N qoft se k1 ritm, do t ruhet edhe pr - !ite, t tjera sigurisht q do te kishte nje tabllo tjetr n t gjith komponentet e zh!illimit ekonomik t Koso!s"

5%'im"#%n%'i i )(r'it

@
Pej;

Pro:- A'- Dr- A"em Zo;9ani