HOWARD FAST SPARTAKS

BRNC BLM
Bu kitap kzm Rachel ve olum Jonathan iindir. ok eski
zamanlarda yayan cesur insanlarn, adlar asla
unutulmayanlarn hikyesidir. Bu hikyenin kahramanlar;
hrriyeti, insanlk onurunu daima aziz tuttular. Bu kitab
ocuklarm ve bakalar okusunlar, skntl gelecekleri
iin kuvvet alsnlar, hakszlk ve bask ynetimiyle
mcadele etsinler diye yazdm. Belki bylece
Spartacus'un emelleri, zamanmzda gereklik
kazanacaktr.
HOWARD FAST
Bu olaylarn balang tarihi M.. 71. yldr.
l
Mart aynn ortalarna doru, Ebed ehir Roma'dan daha
kk, oysa gzellikte ondan hi de geri kalmayan Capua
beldesine giden yol, halkn hizmetine yeniden ald. Bu,
gidi -geliin normale dndn gsteriyordu. Geen son
drt yl iinde lkede hibir yol, bir Roma yolundan
beklenen bereketli ticaret ve insan akmna tanklk
etmemiti. Az ya da ok, te-dJrginlik her yana dalmt.
Roma - Capua arasndaki yolun, bu tedirginliin bir
sembol haline girdiini sylemek hi de yanl olmaz.
Yollar, refah ve huzura elverdii srece, Roma rahat ve
huzur iindeydi.
ehrin drt bir yanna, ii olan vatandalarn Capua'ya
gidebilecekleri, ama elence ve zevk amacyla o sevimli
ehre gezinin tavsiye edilmedii iln olundu. Zamanla
talya topraklarm tatl ve yumuak bir hava kaplaynca
snrlamalar kaldrld. Bylece bir kez daha Capua'nn
zarif binalar, olaanst doa gzellikleri Romallar
kendine ekmee balad.

Campania blgesinin doal gzelliklerine ilveten, bir de

koku endstrisi vard ki, yalnz bu nedenle Capua'ya
koanlar oktu. Dnyada bir ei daha bulunmayan byk
koku fabrikalar burada kurulmutu. Gemilerle eitli
lkelerden en sekin iek yalar, zleri getiriliyordu.
Msr'n gl ya, Sheba ley8
lklarnn z, Galilie'nin gelincikleri, amber ya, portakal
ve limon kabuklarnn z, Ada ay, nane yapraklar, gl
aac, sandal aac bitip tkenmeyen bir dzenle
Capua'ya akard Parfm, Capua'da, Roma'da istenen
fiyattan daha ucuza salanyordu. O zaman, kadnlar
kadar erkekler arasnda da kokuya kar ilginin gittike
artt dnlecek olursa, Capua'ya baka bir nedenle
deilse bile yalnzca bu amala bir yolculuun seve seve
gze alnaca anlalr.
II
Yol, mart aynda ald. ki ay sonra, Mays aynn
ortalarna doru Caius Crassus, Capua'daki akrabalarnn
yannda bir hafta kalmak zere, kz kardei Helena ve
onun arkada Claudia Marius ile yola kt. Roma'dan
ayrldklar sabah hava duru, bulutsuz ve tertemizdi. Gezi
iin bundan daha gzel bir gn olamazd. de gen ve
salklydlar.
Gzleri, gezinin ve balarndan geeceini dndkleri
servenlerin, hayaliyle prl prl parlyordu. Yirmibe
yanda, siyah salar yumuak buklelerle kvrlan Caius
Crassus, yak-kl kadar soyluluuyla da tannrd.
Geen ya gnnde babasnn armaan siyah bir Arap
atna binmiti. ki kz, stleri ak tahtravanlara
kurulmulard. Tahtravanlarn her biri, istediinde
durmakszn drt mil koabilecek drder kle tarafndan
tanyordu. Be gnde bu yolu almaya karar vermilerdi.

Geceleri bir arkada ya da akrabann yazlk evinde

kalarak, rahat ve elenceli bir yolculukla Capua'ya
varacaklard. Daha balangta yolun, cezalandrlm
klelerle dolu olduunu bilmiyor deillerdi. Bundan
rahatsz olacaklarn akllarna getirmemilerdi. Doruyu
sylemek gerekirse, kzlar iittikleri eylerle olduka
heyecanlydlar. Caius'a gelince, o byle eylere kar ho,
bir para bedensel bir zevk duyard. Midesinin
salamlyla da ovunurdu ayrca.
Zaten, diye kzlarla ayn dncede olduunu belirtti, <
armha gerilmektense, armha gerilmi birini seyretms':
daha iyidir.
Helena, Dosdoru nmze bakarz, dedi.
Helena, sarn, solgun benizli, hastaym izlenimi
uyandran arkada Claudia'dan daha gzeldi. Geri
Claudia'nm dol gn ve ekici bir vcudu vard. Fakat Caius
onu bir para aptal bulur, kz kardeinin bu kiiliksiz kzn
nesini beendiini merak ederdi... Bu soruya yolculuk
srasnda bir cevap bulmaya karar vermiti. Bir ok defa,
kz kardeinin arkadan batan karmay dnm,
ama kzn yalnz kendine deil, btn erkeklere kar
gsterdii ilgisizlik yznden geri ekilmek zorunda
kalmt. Claudia'nn yorgun, bezgin bir havas vard. te
bu hava onu tamamiyle skc olmaktan kurtanyordu. Kz
kardei ise bambaka bireydi. Caius'su tedirgin
edercesine heyecanlandryordu. Helena da kendi gibi
uzun boyluydu. Birbirlerine ok benziyorlard. inde
uyanan yersiz duygulara b'r anlam vermee alacakt.
Helena ve Claudia garip oysa ho bir btn
oluturuyorlard. Caius dorusu yolculuktan ok ey
bekliyordu.
Roma'nn birka mil dnda armhlar sralanmaya
balad. Yol, kk bir ot ve kaya ynn yanndan

geiyordu. lk armh iin buras seilmiti. armh; taze,

zamk ince ince szan am aacndan yontulmutu. Yol
geride yoku aa indiinden, armh gkyzne doru iri
ve heybetli bir ekilde yk seliyordu. Dierleri gibi bu da
tepe blmnde bir para ne doru eikti. Caius, atnn
dizginini ekerek durdu. Sonra armha doru ilerledi.
Helena, elinin kk bir iaretiyle tahtra-van
tayclarna kardeini izlemelerini emretti.
armhn nnde durduklar zaman, tayclardan biri,
Dinlenebilir miyiz. Oh, hanm, dinlenebilir miyiz? diye
fsldad.
Helena, Tabi, diye cevap verdi. Henz yirmi yanda
olmasna ramen Helena ailenin dier kadnlar gibi kesin
ve
l
10
isabetli kararlar almasn bilirdi. Gerek klelere gerek
hayvan lara gereksiz yere ikence yaplmasn istemezdi.
Tayclar tahtravan yumuak hareketle indirdiler.
Kendileri de minnettar bir tavrla olduklar yere ktler.
Han birka metre nnde, iman, klksz bir adam
oturuyordu. Ban gneten koruyan parampara, kk
bir hasr paras tepesinde dalgalanyordu. nsann
dikkatini eken bambaka, ho bir grnm vard.
Bakal, boynunda kat kat olmu ifte enelerden,
kocaman gbeinden ileri geliyordu. Yoksulluu ise ileri
pislik dolu uzun trnaklarndan, eski, kirli elbiselerinden ve
krplm sakalndan belli oluyordu. Bir bakta, adamn
yllarca Forum ve Senato'nn ayak iieriylc urat
sylenebilirdi. Ama artk buradayd. Bir Roma dknler
evine giden yolda son adm atmt. Dileniyordu. Gene de
bir sergideki rtkann tok ve sert tonunu tayan bir se_i
vard. Anlattna gre, btn bunlar savan cilveleriydi.

Elini gbeinin stne koyarak Yerimden kalkamadm

iin kusuruma bakmayn benim soylu beyim ve
hanmlarm, dedi. Bakyorum yola erkenden kmsnz.
Tam da yolculuk havas. Capua'ya m?.
Caius, Evet, dedi.
Capua... Gzel ehir... irin, mcevher gibi bir ehir...
Tabi akrabalarnz ziyaret edeceksiniz?
Caius, Tabi, diye cevap verdi. Kzlar glyorlard
Dorusu ho adamd. Byk bir palyaoydu. iman adam
ciddiliini kaybetti. Bu genlere palyao rol oynamak
daha iyiydi. Caius, iin ucunda parann sz konusu
olacan sezdi ama aldr etmedi. Hibir arzusu ve
kaprisi iin para esirgememiti. Ayrca, kzlar eli akl,
kibarl ile bylemek istiyordu. Bundan daha gzel frsat
olabilir miydi?
Ben bir rehber, masal dedesi, ceza ve adalet
datcsym. Bir yarg da bundan fazla ne yapar ki?
Durum baka... Ama bii' dinar kabul etmek... Dilenciliin
verdii utanc...
Kzlar gzlerini armhn stndeki adamdan ayramycr11
lard. Tam nlerinde duruyordu. Adamn gneten yanm,
kularn para para ettii plak vcudunu kaamak
baklarla szyorlard. Kargalar tepesinde halkalar
iziyordu. Vcud, bir para ne doru eik, sanki
decekmi gibi duruyordu. llerin o tuhaf grmyle
hep hareket halindeydi. Ba sarkm, uzun, saman ans
salar yzndeki dehetle kaplanmt.
Caius, iman adama bir sikke uzatt. Tahmin ettikleri gibi
derhal bir teekkr yamuruna tutuldular. Tayclar
sessiz sedasz oturuyorlard. Bir defack olsun, balarn
kaldrp armhn stndeki adama bakmamlard. Hibiri

gzlerini yerden ayrmyordu. Onlar, iyi terbiye edilmi

sr'atli kouculard.
iman adam, Bu semboliktir, dedi. Hanmlarm,
grdnz insancl ynden korkun olarak
nitelendirmeyin. Roma verir. Roma alr. Su, verilen
cezaya uygundur. Bu armh burada,, yol boyunca
greceiniz eylere dikkatinizi ekmek iin duruyor.
Capua ile buras arasnda ne kadar var dersiniz?
Biliyorlard ama onun sylemesini beklediler. Bu iman,
ie'eli adamda onlar konumaktan alakoyan, konular
olduu gibi anlatmaya ynelten bir aklk, doruluk vard.
Onlara tam bir say verebilirdi. Bu say doru olmayabilirdi
ama geree en yakn say saylabilirdi.
Alt bin drt yz yetmi iki tane.
Tayclardan birka tanesi kmldand. Dinlenmiyorlard.
Aksine, dimdik, tetikteydiler. Kaskat kesilmilerdi. Biri
dikkatle baksa ne halde olduklarn anlard. Ama onlara
kimse deer vermedi.
iman adam, Alt bin drt yz yetmi iki tane, diye
tekrarlad.
Caius, Demek o kadar odun gitti, ha, diye sze kart.
iman adamla artk dost olmulard. Adam elbisesinin
katlar arasndan bir baston kararak armha doru
sallad :
Bu... sadece bir balang. Bir iaretin ilki.
12
Claudia sinirli sinirli gld.
iman adan byk lflar etmekten holanyordu.
Tabi, gene bir nem ve ilgi kayna, diye szn
srdrd, Akl Roma'dr. Roma akln ta kendisidir.
Claudia, Spartacus bu mu? diye aptalca bir soru sordu.
Neyse ki iman adam sabrlyd.
Deil, efendim, diye cevap verdi.

Caius sabrszlkla :
Onun vcudu bulunmad, diye atld.
Adam, O para para edildi, diye bbrlenen bir tavrla
ekledi, Para para edildi, sevgili ocuum. Byle
korkun dnceler sizin gzel kafalarnz iin deildir.
Ama dorusunu isterseniz...
Claudia, zevkle titredi. Caius, gen kzn gzlerinde o na
kadar hi grmedii bir k farketti. Artk Claudia, iman
adama, kendine bakmad bir ekilde bakyordu. iman
adam konuuyordu.
Dorusunu isterseniz, Spartacus adnda birinin
olmadndan szediyorlar. Hah! Ben var mym? Siz var
msnz? Capua ile aramzdaki yolda armha gerili alt bin
drt yz yetmi iki tane kle var m yok mu? Var tabii.
Gen dostlarm izin verin de size bir sual daha soraym...
Neden bu kadar ok? Ceza cezadr. Ama neden alt bin
drt yz yetmi iki tane?
Helena nk hakettiler de ondan, diye cevap verdi.
iman adam bilgi bir tavrla bir kan kaldrd,
Hakettiler mi? diye, sordu. Hayatta tecrbeli ve bilgili
bir insand. Belki onlar soyluydular ama kendisi bu
bakmdan onlardan stnd. Evet, belki de hakettiler.
Ama insan yyemiyecek olduktan sonra neden fazla et
kessin? Anlatacam. Fiyatlar ykseltin. Maddeleri tesbit
edin. Hepsinden ok mal sahipli'' hakknda baz ince
kararlara varn. te sorunuzun cevabn burada
bulacaksnz. imdi... Bastonuyla armhtaki adam
iaret ederek, yice bakn. Kendisi Galli Fairtrax'tir.
Sparta-cus'un yaknlarndand. ln seyrettim. Tam
burada otu13
rarak. Drt gn srd. kz gibi kuvvetliydi. Aman, aman
siz byle bir kuvvete inanmazsnz... nanamazsnz.

Sandalyam Sextus'tan aldm. Onu tanr msnz? Alicenap

ve nazik bir insandr. Bana kar iyi duygular besliyor.
Seyre ne kadar insan geldiini sylesem hayret edersiniz.
Onlardan belli bir cret istemedim... Zaten insanlara
birey verirseniz, onlar da size verirler. Ksasa ksas. Ben
kendi kendimi okuttum. Spartacus savalaryla ilgili ne
kadar sama sapan dncelerin dolatn..., hakknda
ne kadar az bilgi sahibi olunduunu bir bilseniz. rnek mi
bakn, gen hanm armhtakinin Spartacus olup
olmadn soruyor. Siz soylu kiiler pek kapal bir hayat
yayorsunuz. Fazla korunuyorsunuz. Oysa, gen hanm,
Spa' -tacus'un para para edildiini, geriye hibir ey
kalmadm bilmeliydi. Bundan tamamiyle farkl... esir
edildi. Bir para kesildi. Doru... Buraya bakn...
Bastonuyla armhtaki adamn yan tarafndaki uzun bil
yaray gsteriyordu.
Saysz yaralar... Yan ve n taraflarda. Arkada hi yok.
Msaade ederseniz anlataym...
Artk tayclar da onu dinliyorlard. Uzun salar
arasndan gzleri prl prl parlyordu.
...bunlar talya topraklar stndeki en iyi askerlerdi.
imdi armhtakine dnelim. lmek iin drt gn harcad.
E-er bir damar ap kanatmasalard daha da srerdi
Herhalde biliyorsunuz... armha gereken damarlardan
birini aarlar.
Yava yava vcudunun btn kan dar akar. Yoksa da-\
ul gibi ierler. Esasl yerinden kanatrsanz zamannda
lrler. Fazla sknt ekmezler. Bu gururlu, kuvvetli ve
salamd... Yine de kaybetti. lk gn kendini seyretmee
gelenlere lanetler savurarak asl kald. Korkun, pis
azlyd. Sizin gibi soylu, kibar hanmlarn iitmemesi
gereken eyler syledi: Kle kledir. Ona kar iimde

kt duygular beslemiyorum. O aradayd, ben buradaydm.

Arada srada ona, Senin talihsizliin
14
benim talihimdir, diyordum. Sen yle rahat rahat can
vermiyorsun ama ben dekolay para kazanmyorum. Eer
byle konumaya devam edersen kazancm pek az olacak.
Szlerimin bir etkisi olmad. kinci gnn akamna doru
sustu. En son ne dedi biliyor musunuz?
Claudia, Ne syledi? diye fsldad.
Tekrar geleceim ve milyonlarca olacam! Hepsi b'>
kadar. Ne tuhaf deil mi?
Caius Ne demek istedi acaba? diye merakla sordu. i
korkuyla dolmutu.
Ne demek mi istedi? Ben de sizin gibi fazla birey
bilmiyorum. Tekrar konumad. Ertesi gn azck drttm
ama konumad. Kan anana dnm gzleriyle yzme
bakyordu. ldrecekmi gibi bakyordu. Artk kimseye bir
zarar dokunamazd. Ya grdnz m, azizem, Tekrar
Claudia'ya sesle niyordu, O Spartacus deildi. Sadece
temenlerinden biriydi. Spartacus da onun gibi kuvvetli bir
adamd. Ona rastlamanza imkn yok. nk ld.
rmtr bile. Baka bilmek istediiniz birey var m?
Caius para verdiine neredeyse piman olmutu.
Hayr, dedi. Yeterince dinledik. Artk yola kmalyz.
III
O gnlerde Roma, kann yollar boyunca dnyann drt
kesine aktan bir kalp gibiydi. Baka bir ulus belki bin
yl yaar ve bu sre boyunca byk ehirlerini birbirine
balayan sadece bir tek yol ina ederdi. Ama Roma
bakayd. Sena-to'nun, Bize bir yol yapn! demesi
yeterdi. Ustaydlar. Mhendisler pln izer, anlamalar
yaplr. iler almaya balard. Yol bir ok gibi hedefine

varrd. Yolun stne bir da ksa, da yok edilir, derin

bir vadi ksa derhal kprler kurulur,
15
nehir ksa kemerler ina edilirdi. Roma'y hibirey
yolundan alakoyamazd. Roma'y durdurmak imknszd.
ne'eli gencin, Capua'ya gitmek iin izledikleri yola
Appian Yolu denirdi. Geni, volkanik kl ve akllarla sk
skya beslenmi salam bir yoldu. Dayanklyd. Romallar
bir yolu bu yl, ya da teki yl iin deil yzyllar boyunca
ie yarasn, kullanlsn dncesiyle ina ederlerdi. te
Appian Yolu da byle bir yoldu. Salamd. nsanln
ilerleyiinin, Roma'nm semeresinin ve Roma halknn
rgtlenmedeki gcnn sembolyd. Yol, kendi kendine
Roma sisteminin, insanln yaratt sistemler iinde en
iyisi olduunu ortaya koyuyordu. Bu, zek, dzen ve
adaletten oluan bir sistemdi.
Sz gelimi, mesafe tahminle yaplmam kesinlikle
hesaplanmt. Her mil bana bir ta konmutu. Her ta
bir yolcunun istedii bilgiyi bolbol karlayacak
nitelikteydi. Herhangi bir anda Roma'ya ne kadar
mesafede olduunuzu bilirdiniz. Her be milde bir konak
yerleri, ahrlar yaplmt. Yolcu atlarn sular, dinlenir
souk bireyler ierek yorgunluunu giderirdi. Konak
yerlerinin ounun ahane binalar vard. Geni
verandalarda yolcular yer, ier, keyiflerine bakarlard.
Bazlarnn banyolar bile vard. Daha yenileri Yunan
tapnaklarndan esinlenerek ina edilmiti. Bylece yalnz
yararl olmakla kalmyor, ayn zamanda manzaraya
bambaka bir anlam katyorlard.
Arazinin dz, aalkl ya da bataklk olduu yerlerde yol
ykseltilerek setler biiminde yaplmt. Arazinin dalk
blgelerinde ise engeller ya dzletiriliyor, ya da muazzam
ta kemerlerden geiriliyordu.

Yolun salaml, grnnden belliydi. zerinden de

Roma salamlnn btn maddeleri geiyordu. Bu yollar
sayesinde askerler bir gnde otuz mil
katedebilirlerdi.Sonra ayn otuz mil'i her gn
tekrarlayabilirlerdi .Cumhuriyetin buday, arpa, demir
klesi, kereste, kuma, yn, ya, meyve ve peynir gibi
16
ham maddeleriyle ykl arabalar birer sel gibi akp
giderlerdi. Oysa imdi, Roma yollar stnde hayat yeni
yeni eski canlln bulmaya balam, Appian Yolu
birka metrede bir dikilen armhlar ve zerlerine asl
adamlarla dolmutu.
IV
Hava, Caius'un tahmininden de ok snd. Bir zaman
sonra cesetlerden ykselen koku dayanlmaz bir hal ald.
Kzlar, mendillerini durmadan kokuya batrp, burunlarna
gtryorlard. Ama gene de pis kokunun nne
geemiyorlar-d. Hastalanmlard. En sonunda Caius da
bir para geride kalmad, yol kenarna kotu. Bylece
gnn yars berbat olmutu.
Neyse, le yemei iin durduklar konukevine birka mil
kala armhlar dikilmemi ti. Geri birey yiyecek halleri
kalmamt ama biraz kendilerine geldiler. Konukevi
Yunan stilinde ina edilmiti. Ho bir verandas bulunan
tek katl bir binayd. Veranda kk bir derenin rl rl
akt vadiye doru uzanyordu. Yeil, kokulu am
aalaryla evriliydi. am aalarnn, ormanlarn nemli
ve tatl kokusundan baka koku, derenin mziinden,
yemek yiyen yolcularn yumuak mrltlarndan baka ses
yoktu. Claudia. Ne kadar sevimli bir yer, dedi Buraya
daha nce gelmi olan Caius bir masa buldu. Buyuran bir
tavrla yemekleri smarlad. Komk-evinin parlak, amber
rengindeki arab derhal nlerine kondu. kilerini

yudumlarlarken itahlarnn yerine geldiini hissettiler.

Askerlerin, yabanclarn ve arabaclarn bulunduu yerden
ayr, n salonda oturuyorlard. Hava serin ve sakindi
Burada yalnzca soylularn ve valyelerin misafir edildii
anlalyordu. Birok valye son zamanlarda ticaret
hayatna atlr olmulard. Tabii buras halka ait bir
konukevi olduundan
17
fazla ayrm yaplamazd. Zaten valyeler de soylular
taklit ederek gitgide daha az kaba, grltc ve kavgac
insanlar oluyorlard.
Caius, souk rdek eti ve stne eker serpilmi portakal
getirilmesini istemiti. Yemei beklerken Roma'da
balayan en son temsilden sz at. Bir oklar gibi bu da
Yunan komedilerinden rnek alnarak yazlm kt bir
oyundu.
Konu, bir gnlk incelik ve gzellik karlnda kocasnn
kalbini tanrlara vermei kararlatran irkin ve kaba bir
kadnn hayatn anlatyordu. Koca, tanrlardan birinin
kadnyla yatmt. Bylece oyun, di ve zayf bir intikam
duygusu stnde dndrlyordu. Helena byle
dnyordu. Ovsa Caius iin oyunun ilgi ekici ve
akllca ilenmi yi'leri \ardi.
Claudia ise sadece, Benim houma gitti, dedi.
Caius glerek, Bana yle geliyor ki, dedi, siz bireyin
ne anlattndan ok, onun ne yolda anlatldyla
ilgilisiniz. Ben tiyatroya elenmek iin giderim. nsan,
hayat - lm arasnda oynanan dram grmek isterse
arenaya gidip, gladyatrlerin birbirlerini nasl kestiklerini
seyretmeli.
Helena, Sen kt yazlm bir oyunu savunuyorsun, diye
itiraz etti.

Hi de deil. Ben sadece tiyatroda yaznn niteliinin pek

nemi olmadm dnyorum. Bir Yunan yazarn
kiralamak, bir tahtravan taycs kiralamaktan daha
ucuzdur. Ben bir Yunan kltr yaratmak isteyenlerden
deilim
Caius son kelimelerini sylerken masann yannda duran
bir adam grd. Dier masalarn hepsi dolmutu. Tccar
olduu belli olan adam onlann masasna oturup
oturmamakta tereddt ediyordu.
Bir - iki lokma attrp gideceim, dedi. Tabii izin
verirseniz.
Spartaks F : 2
10
Uzun boylu, etli canlyd. Zengindi. nk elbiseleri pahal
kumatand. Eskiden valyeler, soylu kimselere kar bu
kadar serbest davranamazlard. Zenginlikleri arttka,
soyluluun parayla satn alnacak birey olmadn
anlamlard. Bylece soyluluun deeri artmt.
valye, Adm Gaius Marcus Senvius, dedi.
Reddedecek-seniz tereddt etmeyin.
Helena, Ltfen oturun, diye atld. Caius kendisini ve
kzlar tantt.
valye, Ailenizle al verite bulundum, dedi. Al veri mi?
Kocaba hayvan satn aldm. Sucuk yaparm. Roma'da ve
Tarraciana'da birer fabrikam var. imdi Tarraciana'dan
geliyorum. Eer sucuk yediyseniz benimkileri yediniz.
Caius, Tabii, dedi glerek. Sonra, Benden nefret
ediyor, diye dnd. una bak. Benden nefret ediyor
ama yanmda oturduuna memnun. Ne domuz eyler!
Senvius onun dncelerini okumu gibi, Domuz al verii, dedi.

Helena, Sizinle tantmza memnun olduk, dve

konumaya balad, Sayglarnz babanza gtreceiz.
Sonra Senvius'a tatl tatl glmsedi. Senvius, baklarn
Helena'ya evirdi. Sanki kz yeni grmt. Caius,
baklaryla valyenin, Soylu ol ya da olma, st taraf bir
kadnsn. Benimle yataa gelir misin, kk orospu?
dediini anlad. Kz kardeinden olanca varlyla irendi.
Senvius, Konumanz kesmek istemem, dedi, ltfen
devam edin.
Skc bir oyun hakknda skc bir konuma yapyorduk.
19
O srada yemek geldi. Yemee baladlar. Birdenbire
Claudia bir et paras ald. Tam azna gtrecekken yar
yolda durdu. Sonradan Caius'a garip gelen birey syledi.
armha gerilenleri grnce herhalde ok zldnz,
deil mi?
zlmek mi?
Claudia. Zekce deilse bile soukkanllkla. O kadar ok
etin ziyan edilmesine zlmsnzdr, demek istedim,
dedi. Bir yandan da yemeini yiyordu. Caius glmemek
iin kendini zor tutuyordu. Senvius kpkrmz kesilmiti.
Claudia yaratt garip durumun farknda bile deildi.
Sadece Helena, sucuk imaltsnda normal olmayan bir
sertlik, bir znt hissetti. Kendisi de ayn hisle titredi.
Helena, Senvius'un yerinde bir cevap vermesini
bekliyordu. Adam konumaya balaynca memnun oldu.
zlmek yerinde bir kelime deil, dedi Ben israf hi
sevmem.
Claudia zeri ekerli portakaln kk paralara ayrp,
her birini kibar bir tavrla azna gtrrken,
Anlamadm? diye sordu.
Spartacus'un adamlar iri yapl erkeklerdi. yi de
beslenmilerdi. Herbirinin ortalama yetmi be kilo

geldiini sanyorum. Yol boyunca alt bin tanesi kular gibi

asl duruyor... Bu be yz bin kilo taze ettir... Yani tazeydi
demek istedim.
Helena, mknsz, yalan sylyor, diye dnd. Artk
btn varlyla bekleyi kesilmiti. Portakaln yemee
devam eden Claudia adamn sylediklerinin doru
olduunu biliyordu. Caius:
du.
:<Neden satn almak teklifinde bulunmadnz? diye sor20
Bulundum.
Satmadlar m?
kiyz elli bin kilosunu aldm.
Caius acaba adam nereye vermek istiyor diye dnd,
Bizi dehete drmek istiyor. Claudia'mn syledii ey
iin szde bizi cezalandracak. Bununla beraber Helena
konumadaki hakikat payn yakalamt.
Sahi mi sylyorsunuz?
Evet. Eti piirttim. Kydrdm. Baharatla kartrttm.
Yars Gal'e, yars da Msr'a gitti. Fiyatlar da iyi.
Caius, akanz galiba yanl anlald, dedi. Henz
genti. Sucuk imaltsnn ac olgunluu onda yoktu.
Senvius, Claudia'mn hareketini hibir zaman
unutamayacakt. Caius'u da bu yzden sulu buluyordu.
nk gen soylu orada bulunmak hatasn ilemiti.
Senvius sanki hibir ey olmam gibi, aka etmek
istemedim, dedi. Gen hanm birey sordu.
Cevaplandrmaya altm. kiyz elli bin kiloluk kle satn
aldm. Hepsi de sucuk oldular.
Helena, Bu kadar iren ve korkun birey
iitmemitim, dedi. Kabalnza diyecek yok.

valye derhal yerinden kalkt. Gzlerini genlerin

stnde dolatrarak, zr dilerim, dedi. Ama amcanz
Sillius'a sorabilirsiniz. Anlamay o yapt. Karlnda da
payna bir hayli ey dt.
Sonra yanlarndan uzaklat. Claudia hl portakaln
yiyordu. Sadece, Ne biim insanm, demek iin durdu.
Helena, Doruyu syledi ama, dedi.
21
Ne?
Doruyu syledi. Neden o kadar ardm?
Caius, Pis bir yaland, diye atld. Srf bizi altetmek iin
uydurdu.
Helena, ekerim, dedi. Aramzdaki fark benim birisi
doruyu syleyince derhal anlamam.
Claudia'mn rengi sararmt. zr dileyerek kalkt. Ar
ar dinlenme odasna doru ilerledi. Helena glmsedi.
Caius, Seni hibirey dehete drmyor, deil mi?
diye sordu.
Neden drsn?
Hi olmazsa artk ben mrmce sucuk yemiyeceim.
Ben zaten yemedim.
O gn leden sonra yolda ad Muzel Shabaal olan bir
Suriyeli amber tccaryla karlatlar. Adamn dikkatle
kvrlm sakal kokulu yalarla parlyordu. Uzun, ilemeli
elbisesi beyaz atnn iki yanndan yerlere deecek kadar
sarkyordu. Parmaklar pahal mcevherlerle donanmt.
Arkasndan kimisi Msrl, kimisi Bedevi kleler balarnda
tadklar ar yklerle geliyorlard. Caius, dnyay
grm, tecrbeli tccarla ahbapla giriti. Shabaal bir
Romal ile ahbaplktan sonsuz zevk alyordu nk
Romallara, zellikle soylu ve zengin Romallara kar
byk bir hayranlk duyuyordu. Caius da mutlaka hayran
olduu o kiilerden biriydi. Doulular, Romallarn baz

davranlarndan hibir ey anlamyorlard. Szgelimi,

Romal kadnlar istedikleri gibi davranmakda zgrdrler.
Shabaal klelerinin yol boyunca srp giden armhlar
grmelerine sevinmiti. Bu onlara bir ders olurdu.
22
Shabaal akc ama aksanl Ltincesiyle, nanr msnz,
gen dostum, dedi. Memleketimde Roma'nn,
Spartacus'a yenileceine inananlar vard. Hatt bizim
kleler arasnda bile ufak apta ayaklanmalar oldu.
Onlara, Roma'yi ne kadar yanl anlyorsunuz, dedim.
Siz Roma'y evrenizde grdkleriniz ve gemile
lyorsunuz. Roma'nn yepyeni birey olduunu
unutuyorsunuz. Onlara Roma'y nasl anlatabilirim ki?
Szgelimi GRAVTAS diyorum. Bu onlara hibirey
anlatmyor. Doru, Roma'y grmediler, Romal
vatandalarla ahbaplk etmediler ki... GRAVTAS... Cidd
kiiler, sorunlulua sahip bykler. LEVTAS' anlyoruz.
Bu bizim lanetimiz. Biz kk eylerle oyalanyoruz. Ama
Roma kklerle uramaz. O bir erdem rencisidir.
INDUSTRA, DSCPLNA, FRUGALTAS, CLEMENTA... ste
bu harikulade kelimeler, benim iin Roma'nn ta
kendisidir. Bir Roma yolunun, bir Roma yasasnn tand
barn ve rahatln srrdr. Ama nasl anlatrsnz, gen
dostum? Bana sorarsanz, ben klelerin armha gerilerek
cezalandrlmalarn doru buldum. Roma klmez. Ceza
islenen sua uygundur. Onun iin de Roma dildir.
Spartacus, iyiye ve gzele kar gelmek kstahlnda
bulundu. Dzensizlik, cinayet, apulculuk getirdi. Oysa
Roma dzen demektir... Onun iin Roma Spartacus'u
istemedi...
Caius dinledi, dinledi. Sonunda isteksizlii ve sknts
kendini belli etti. Bunun stne Suriyeli zrler ve
selmlarla kzlara birer amber kolye hediye etti. Sonra

ailenin en kne kadar sayglarn iletmelerini

defalarca rica ederek yanlarndan uzaklat. Caius, Oh,
ok kr, diyerek rahat bir nefes ald
VI
Ayn gn, Appian Yolundan geceyi geirecekleri ikinci
derecedeki bir yola sapmadan nce, yolculuun
tekdzeliini bozan birey oldu. nc alaydan, yolun gvenliini
salayan bir blk dinlenmek iin durmutu. Askerler
byk adrn iine ylmlar, durmadan bira iiyorlard.
Sert ifadeli, bronz renkli vcutlaryla gl kuvvetli
erkeklerdi. Terle slanm deri pantalonlarm kokusu,
yksek sesle savurduklar kfrler ayyuka kyordu. Yol
boyunca dizilen armhlarn kendi eserleri olduunun
farkndaydlar.
Caius ve kzlar, onlar seyretmek iin durunca, adrdan
elinde arap ksesiyle bln Komutan kt. br eliyle
Caius'u selmlyordu... Bu ii istekle yapyordu. nk
Caius'-un yanndaki iki gzel kadn grmt.
Komutan, Caius'un Sellus Quintius Brutas adl eski
arkadalarndan biriydi. Askerlii kendisine meslek olarak
semi, atik ve yakkl bir yzbayd. Helena'y zaten
tanyordu. Rahat bir tavrla onlara, olanlar hakknda ne
dndklerini sordu. Caius:
Grltc pis bir kalabalk, diye cevap verdi. Doru
dedin ama, iyidirler.
Claudia, Yanmda onlar olsa hibir eyden korkmazdm,
dedi.
Brutas nankrce, Artk sizin klelerinizdir dedi. Elik
edecekler.
Caius, Biz geceyi Salaria villsnda geireceiz, diye
araya girdi, Buradan iki mil uzakta. Ho, sen de bilirsin
ya.

O zaman Brutas, O halde iki mil hibir eyden korkunuz

olmayacak, dedi ve Helena'ya sordu:
Hi, bir eref ktasiyle yolculuk ettiniz mi? Hayr.
Hibir zaman o kadar nemli bir kii olamadm. Gen
subay, te benim iin neminiz o kadar byk, dedi
Greceksiniz. Askerlerimi emrinize veriyorum. Blk
sizindir.
24
Helena, Dnyada istediklerimin en sonunda onlar gelir,
diye kar geldi.
Brutas arabn bitirdi. Kseyi adrn kapsnda duran
kleye frlatt. Boynundaki kk gm dd ttrd.
Askerler son yudumlarn alelacele yuttular. Byk altndan
kfrler, lanetler savurarak mzraklarnn, miferlerinin ve
kalkanlarnn bulunduu yere kotular. Brutas dd
tekrar tekrar ald. Askerler sratle eyalarn alp sraya
girdiler. Tekrar ayrldlar. Ddn kard sese uyarak
hareket ediyorlard. En sonunda insan hayretler iinde
brakan bir dzenle yolun iki yanna sralandlar. Kzlar
heyecandan ellerini rpyorlard. Hatt arkadann zppe
bulduu davranlar karsnda bir para sinirlenen Caius
bile bln, bir saat dakikliiyle yapt hareketleri
hayranlkla karlad.
Dvrken de bylesine ustamdrlar? diye sordu.
Brutas, Spartacus'a sor! dedi.
Claudia, bu cevab iitince, Bravo! diye bard.
Brutas eilerek gen kz selmlad. Claudia kahkahalarla
glyordu. Bu, onun gibi bir kzdan beklenmiyecek bir
hareketti. Ama o gn birok ey Caius'u hayretler iinde
brakyordu. Brutas iki tahtravanm arasna girerek
komutay ele ald.
Claudia, Baka ne yaparlar? diye sordu. Yrrler,
dvrler, kfrederler... ldrrler mi?

ldrmek... evet herbiri korkun birer ldrcdr. Zaten

hallerinden belli oluyor ya.
Hallerini beendim.
Brutas bu cmle karsnda gen kza sakin, ama dikkatle
bakt. Sonra tatl bir sesle, Gerekten holandnz! dedi.
Baka?
Baka ne istiyorsunuz? arklarm dinlemek ister
misiniz? Sonra yry marna balamalar iin
askerlere bard. Blkten, kaln, bouk bir erkek sesi
ykseldi.
Gkyz, toprak, yol, ta.
elik kemie dayanr!
Marn szleri askerlerin boazlarnda dmleniyor,
dalyor, anlalmaz bir hal alyordu. Helena, Anlam
nedir? diyerek renmek istedi.
Birey deil. Srf yry kolaylatrmak iin
uydurulmu. Yzlercesi var... Gkyz, toprak, ta...
anlamsz eyler... Bu syledikleri Kle savandan kt.
Sonra arklarn ou, bir hanmefendinin kulaklarna gre
deildir.
Claudia, Bazlar bana gredir, diye atld.
Brutas glerek, yleyse kulanza fsldarm, dedi.
Atnn stnden eilerek bireyler syledi. Doruldu.
Claudia gen komutann yzne dikkatle bakt. armhlar
tekrar balamt. Asl vcutlar boncuk dizisi gibi srp
gidiyordu. Brutas eliyle bunlar iaret ederek, Onlarn
kibar olmasn bekliye-mezsiniz, dedi. leri bu. Blm
armha tam sekiz yz kle gerdi. Nazik olamazlar. Sert,
kaba ve canidirler.
Helena, Bylece daha iyi mi asker oluyorlar? diye
sordu.
yle kabul ediyoruz.
Claudia bir tanesinin arlmasn istedi.

Neden?
stiyorum da ondan.
Brutas omuzlarn silkerek, Pekl, dedi Sonra,
Sextus! diye bard. Buraya gel!
Askerlerden biri sradan kt. Tahtravanlarm arasna,
subaynn tam nne gelerek selm verdi. Claudia
doruldu. Kollarm kavuturarak askere dikkatle bakt.
Caius, gen kzn profilini gryordu. Claudia yar aralk
dudaklarm diliyle yalyordu. Gzleri askerin stne
saplanm gibiydi.
Brutas'a, Tahtravammm yanna gelmesini istiyorum,
diye fsldad.
Brutas tekrar omuz silkerek isteneni yapt. Asker, tahtravannn yanna gelirken dudaklar kk bir glmsemeyle
titriyor gibiydi. Claudia'nn yzne sadece bir kere
bakmak cesaretinde bulunmutu. Claudia uzanp askerin
kalasna, adalelerin tam bir yn halinde topland yere
dokundu. Sonra dorulup Brutas'a, Syleyin yerine
gitsin, dedi. ok pis kokuyor.
Helena'nn yz hareketsizdi.
VII
Salaria villas'nm etraf bir zamanlar stmann hkm
srd bir tuzlu bataklkt. Ama bataklk kurutulmu.
Appian Yolundan villya ayrlan zel yol salam ve dzenli
bir ekilde yaplmt. Arazinin sahibi. Antonius Caius,
Helena ve Caius'un ana tarafndan akrabalar oluyordu.
ehre ok yakn olduundan, arazi o kadar incelikle
ilenmemiti ama gene de Latifundia'daki sergilerde
nemli bir yeri vard.
Genler Appian Yolundan ayrlmlard. Gene de nlerinde
drt millik bir yol uzanyordu. Topran her kar
bakmlyd. Aalar budanm, ormana bir park manzaras
verilmiti. Vadiler set set dzeltilerek taraalar yaplmt.

Taraalarda nerdeyse ilk rnlerini vermek zere olan

balar vard. Dier tarlalara arpa ekilmiti. Sonsuz bir dizi
halinde uzanan
27
zeytin aalar da dikkati ekiyordu. Hemen her yerde,
sadece bitip tkenmez bir almann semeresi olduu
belli olan eserler grnyordu. lerinde Yunan stilinde
tapnaklar bulunan yer alt odalar, mermer kanepeler ve
ormann iinden kvrlarak akp giden beyaz tatan yol,
peri masallanndaki dnyay yaatyorlard.
Gnn bu vaktinde davarlar iftlie getiriliyordu. Zaman
zaman havay ineklerin anlar, obanlarn ddkleri
dolduru-yordu. stlerinde, bacak aralarndaki bez
paralarndan baka birey bulunmayan Ermeni, Trakyal
kleler oradan oraya kouyor, hayvanlar toplamaya
alyorlard. Caius, acaba hangisi insana daha ok
benziyor diye dnd: Kleler mi? Hayvanlar m? Birok
defalar yapt gibi yine amcasnn serveti stnde derin
bir dnceye ald. Eski ve soylu ailelere tica ret,
kartlan bir yasayla yasak edilmiti. Hemcinslerinin bir
ou gibi Antonius Caius da bu yasay bir zincirden ok bir
rt olarak kabul etmiti. Ajanlar vastasyla on milyon
ses-terce'den fazla parasnn muhtelif yerlerde iletildii
sylenirdi. Yaplan ilerden ayrca bir yzde alrd. Bir
Msr firmasnda hissesi olduu gibi spanya'daki en byk
gm madeninin yansna sahipti.
Antonius Caius'un zenginliinin derecesini anlayabilmek
imknszd. Her ne kadar Salaria Vills, etrafdaki
binlerce metre karelik tarlalar, ormanlaryla bir zevk ve
gzellik rnei idiyse de, Latifundia'nn ne en byk, ne de
en harikulade iftliiydi. Antonius Caius, bir ok soylu
ailelerde alkanlk haline gelen gsteri meraknn
aleyhindeydi. Onun yemek masas zevkle, cmerte

kurulurdu ama tavuskuu gs, muhabbet kuu dilleriyle

zenginletirilmezdi. Amcasna sayg duymasna ramen
Caius ondan hi holanmazd. Yannda rahat olamazd.
Yeen ile amca arasndaki bu honutsuzluk, amcann
yeeninin nasl olmasn istediiyle, Caius'un bu
istenenden ne kadar uzaklam olmasndan ileri
geliyordu. Caius'un arkada28
lan ya politikaya atlarak ya da askerlik mesleini seerek
kendilerine bir yol izmilerdi. Ama Caius'un felsefesini
yaamak ve yaatmak dncesi oluturuyordu.
Caius, maliknenin nndeki geni ve dz yola
girdiklerinde bunlar dnyordu. Geni anbarlar, allar,
klelere ait yerler maliknenin klsik gzelliini
bozmayacak ekilde gzden uzakta yaplmt. Villnn
kendisi topran bir para ykseldii yere kurulmutu.
Beyaz badanal, krmz kiremitliydi. Arazi, Ionian denilen
stilde, eitli bitkiler, yumuak imenler, renkli
mermerden yazlk evler, tropikal balklar iin yaplm
havuzlar ve saysz esatiri varlklarn heykelleriyle
sslenmiti. Antonius Caius, Roma pazarlarnda, kymetli
Yunan heykellerini en yksek fiyatta satn alan kii olarak
n salmt. Ama ince bir zevki yoktu. Al - verii kars
Julia'nm tavsiyelerine uyarak yapard. Belki Salarla
villsndan daha ahane villlar vard. Ama hibirisi zevk
ve yerinin seilii bakmndan Antonius Caius'unki gibi
olamazd. Kapdan girip de kiremit yola sapnca
Claudia'nn az hayranlkla ald. Helena'ya:
Hayalimdeki eylerin hibirisine benzemiyor, dedi.
Tpk Yunan efsanelerinden km gibi!
Evet. Pek sevimli bir yer.
Antonius'un iki kz onlar grmt. Koarak yanlarna
geldiler. Pelerinden, ar admlarla anneleri Julia

geliyordu. Julia ho grnl, esmer ve tombulca bir

kadnd. Antonius'-un yannda erkek konukla evden
kt. Merasimden, resmiyetten holanan bir insan
olduundan, iki yeenini ve arkadalarn byk bir sayg
ve incelikle karlad. Konuklaryla tantrd. O ikisini
Caius yakndan tanyordu. Bir tanesi kurnaz, zeki bir
politikac olan Lentelus Gracchus, dieri de Kle savan
sona erdirerek n kazanan byk Komutan Licinius
Crassus idi. ncs Caius'un yabancsyd,
dierlerinden gen, hemen
29
hemen Caius yalarndayd. Soylu olmaktan gelen bir
utangalkla ekingen, aydn bir Romal gururuyla
marurdu. Yeni gelenleri lp biiyordu. Olduka
yakklyd. Ad Marcus Tulli-us Cicero olan yabanc,
Caius ve iki gzel gen kadm kmseyerek selmlad.
Yine de merakl zeksn doyurmak yoluna gitmekten
kendini alkoyamad. Caius onun, kendilerini lp
bitiini, gemilerini, aile servetini ve soyluluk
derecelerini tahmine altn hissetti.
Bu arada Claudia, ahane evin ve binlerce metre karelik
arazinin sahibi olarak Antonius Caius'la ilgilenmiti.
Siyasete kar szde.sava hakknda belirsiz dncelere
sahip olan gen kz dier iki erkee, Gracchus ve
Crassus'a kar bir ilgi duymamt. Cicero ise sadece
gereksiz bir kii deil, ayn zamanda kendisine kk
grmesi retilen karc bir valyeydi. Clai-dia, Caius'u
elde etme mcadelesine girimiti bile. Claudia, Antonius
Caius hakknda Caius'un hibir zaman bilemiyecei bir
ok eyi sezmiti. ri-yar kartal burunlu ev sahibi tatmin
edilmemi hisler ve arzularla doluydu. Antonius Caius
hibir zaman can skc ya da bozucu olamazd. Gen kz

erkek hakkndaki dncelerini ilgisiz bir glmsemeyle

yine ayn erkee hissettirdi.
Hep birlikte evin nne gelmilerdi. Caius daha nce
atndan inmiti. Tayclar kan-ter iinde kalmlard.
Yorgun argn tahtravanlarn yanna ktler. Akamn
serinliinde rpe-rerek beklediler. imdi ince bedenleri
yorgunluktan tpk bir hayvanmkine benziyordu. Yine tpk
bir hayvanmki gibi adaleleri kmldyordu. Onlara hikimse
bakmad. Hikimse nemsemedi. Be erkek, kadn ve
iki ocuk eve girdiler. Tayclar kmldamadan
duruyorlard. Sonra ilerinden biri, daha yirmisine
basmam bir delikanl hkrmaya balad. Alamas
gittike artt. Dierleri ona aldr etmediler. Bir kle gelip
de onlar geceyi geirecekleri, karnlarn doyuracaklar,
dinlenecekleri barakalara gtrnceye kadar, yle
oturdular.
VIM
Caius, banyoda Licinius Crassus ile beraberdi. Byk
adamn alakgnll, ho bir insan olduunu grerek
sevindi nl komutanda daima, karsndaki nemli bir
kii olsun olmasn ondan fikir soran, ona deer veren,
bylece kolayca insan kazanmasn salayan davranlar
vard. Kokulu otlarla kaynatlm sularda ar ar,
elenerek ykandlar. Yol yorgunluunu gidermeye
altlar. Crassus vcudunun gzelliini iyi korumutu.
Orta yalarn yal gbei yoktu. Tersine dmdz, sert,
atik ve gen bir vcudu vard. Caius'a Appian Yolundan m
geldiklerini sordu.
Evet, oradan geldik. Yarn da Capua'ya gideceiz.
armhlardan rahatsz olmadnz ya?
Tersine grmek iin can atyorduk. Hayr, pek rahatsz
olduk denmez. Orada burada kular tarafndan
paralanm vcutlar gryorduk. Yalnz rzgr estii

zaman kt oluyordu. Le kokusu burnumuza kadar

geliyordu. Kzlar tahtravanlan-nn perdelerini rttler.
Biliyor musunuz, tayclar daha rahatsz oldular. Zaman
zaman hastalandlar.
General glmseyerek, dr, dedi.
< Herhalde bazlarn tanmslarMmkndr. Kleler arasnda o tr hisler var mdr,
dersiniz? Bizimkiler Appius Mundellius'un okulunda
yetitirilmi terbiyeli klelerdir. Kuvvetlidirler ama birer
hayvandan farklar yoktur. Acaba tandlar m? Kleler
arasndan asker olabilecek yetenekte kimse bulunacan
aklma bile getirmezdim. Ama siz daha iyi bilirsiniz. Btn
kleler Sparta-cus'a kar bireyler hissediyorlar myd?
Evet.
Sahi mi? nsan kendini huzursuz hissediyor.
Crassus, Yoksa ben bu armha gerilmeleri ister
miydim? diye aklad, Gereksiz bir israftan baka
birey deil. Sonra fazla lm, geri teper. yle sanyorum
ki bunun zararm sonra greceiz.
Caius, Klelerden mi? diye atld.
Cicero'nun pek sevdii bir sz vardr... Kle hayvandan
bir NSTRUMENTUM VOCALE olarak ayrlr. Bunu da basit
bir gereten NSTREMENTUM MUTUM diyerek ayrabiliriz.
Zekce bir anlat ekli. Cicero'nun ok zeki bir insan
olduuna eminim. Ama Cicero Spartacus'le arpmak
zorunda kalmad. Geceleri sabahlara kadar uykusuz
kalarak Spartacus'un ne dndn anlamaya,
Spartacus'un kuvvetini manta vurup bir deer vermeye
alan Cicero deildi. Bendim. Onlarla kar karya
geldiinizde, birdenbire klelerin NSTRUMEN-TA
VOCALA'dan daha fazla birey olduunu anlyordunuz.
Onu tandnz m?... Yani ahsen demek istedim?
Onu mu?

Spartacus'u?
General dnceli dnceli gld. Tamamiyle deil,
diye cevap verdi. unu - bunu yanyana koyarak kafamda
kendime gre bir resim izdim. Onu tanyann kacan
sanmyorum. Nasl tanyabilirsiniz? Sevdiiniz kpek
birdenbire size kar gelse ve o kadar zekce
davranlarda bulunsa, yine de bir kpek olmaktan ileri
gidemez, deil mi? Karar vermesi pek g. Ben Spartacus
diye bir hayal yarattm. Ama bunu oturup yazmaya niyetli
deilim. Appian Yolu boyunca asl duranlar ve adamn
kendisi bir d olmaya baladlar. imdi Spartacus'u
yeniden bir kle kimliine sokacaz.
Zaten kleydi.
32
Evet... Evet galiba.
Caius iin ayn konu stnde daha fazla konumak
imknszd. Bu, sava hakknda tecrbesiz oluundan ileri
gelmiyordu, Dorusunu sylemek gerekirse savaa kar
en kk bir ilgi bile duymuyordu. Ama sava onun
snfnn, soyunun hayattaki yerinin kabul ettii bir
zorunluluktu. Crassus, hakknda ne dnyordu acaba?
Nazik ve yakn ilgisi gerek olabilir miydi? Herneyse,
Caius'un ailesi hor grlecek, ya da ihmal edilecek bir aile
deildi. Sonra Crassus'un arkadaa ihtiyac vard. Roma
tarihindeki savalarn en acsn kazanm olmasna
ramen bundan pek az bir mr pay elde etmiti. Klelere
kar savam ve onlar yenmiti. Herey garip bir
kartlk iindeydi. Crassus'un duyduu aalk
duygusunun gerek olmas mmknd. nk Crassus
iin ne menkbeler yazlacak, ne de arklar dzlecekti.
Banyodan ktlar. Kle kadnlar tarafndan derhal scak
havlulara sarldlar. Antonius Caius'unkinden daha
grkemli bir ev bile Salaria villas kadar konuklarnn

ihtiyalaryla yakndan ilgilenmezdi. Caius kurulanrken

bunu dnd. Kendisine retildiine gre, eskiden
kk prenslikler, kk krallklar ve dukalklar vard.
Ama hibirisi Cumhuriyetin ne nemli bir toprak sahibi, ne
de kudretli bir vatanda olan Antonius Caius gibi
yaamay ve elendirmeyi bilmiti.
Crassus, Kadnlarn hizmet etmesine hl alamadm,
dedi. Senin houna gidiyor mu?
Caius, Hi dnmedim, diye cevap verdi. Doru syle
miyordu. nk kle kadnlar tarafndan ykanp
giydirilmekten garip bir zevk duyard. Babas byle bireye
izin vermezdi. Baz evrelerde de kalar atlrd. Ama
Caius, birok arkadalar gibi kleleri insan srasndan
karmt. u anda, kendisine hizmet eden kle
kadnn gzel mi, irkin mi, oldukla nmn farknda bile
deildi. Birdenbire sorsalar doru d33
rt bir cevap veremezdi. Generalin sorusu stne
kadnlar inceledi. Bir spanyol kabilesinden ya da
spanya'nn bir blgesinden gelmie benziyorlard. nce
kemikli, esmer, ufak te-fektiler. Yaln ayaktlar. stlerinde
ksa bir tunik vard. Elbiseleri suyun buharyla slanmt
Caius'a fazla bir heyecan vermiyorlard. Ama Crassus
kadnlardan birini stne doru ekti. Kadn korkuyla
sokuldu. Kar koymad.
Bu davran karsnda Caius son derece ard. Bir kle
kadnla yatmak kklnde bulunan bu byk
generalden birdenbire tiksindi. Bakmak istemiyordu.
Crassus'un btn ciddiyeti, onurluluu kaybolmutu.
Caius, ok sonra, Crassus'un bu olay kendi aleyhine
kullanacan da hissetti.
Ovuturma masasna gitti. Yz st uzand. Bir an sonra
Crassus da yanna geldi. Kck, tatl birey, dedi.

Kadn konusunda Crassus aptaln biri miydi? Ama Crassus

huzur iindeydi. Konumay braktklar yerden alarak,
Spartacus, dedi. Senin iin olduu gibi benim iin de
bir bilinmezlik idi. Onu hi grmedim...
Grmediniz mi?
Grmedim. Ama bu onu tanmadm ifade etmez. Para
para ekillendirdim. Bu yol houma gider. Bakalar
mzik ya da sanat yaratrlar. Bense bir Spartacus resmi
yarattm.
Crassus, masajc kadnn usta parmaklar altnda gerindi.
Klelerden biri kk ii kokulu ya dolu bir testi tutuyor,
dikkatle, yeteri kadar masajc kadnn parmaklar altna
dkyordu. Crassus okanan kocaman bir kedi gibi
kvrld, zevkle mrldand.
Caius, Nasld... yarattnz resim demek istedim? diye
sordu.
Crassus, Acaba onun kafasnda nasldm? diye srtt.
Sonunda bana seslendi. yle sylyorlar. ittiime
yemin
Spartaks F : 3
34
edemem... Ama Crassus, bekle beni... Pi seni, diye
bardn sylediler. Benden elli, altm metre uzaktayd.
Bana doru gelmeye balad. Hayret edilecek bireydi bu.
ri - yar bir adam deildi... Kuvvetli de deildi... Ama lgn
gibiydi. lgnlar gibi arpyordu. Yar yola kadar geldi. O
na kadar para para edilebilirdi. Zaten lmeden nce
bir an bile durmad.
Demek vcudunun bulunmad doru.
Evet. Para para edildi. Geriye birey kalmad. Meydan
harbi nasl olur bilir misiniz? Kan, et ortal sarar. Kimin
kan kimin, kimin vcudu kimindir belli olmaz. Byle
geldii gibi gitti... Hiten var olmutu, hie gitti. Klla

yaar, klla lrz. te Spartacus byleydi. Onu

selmlarm.
Generalin syledikleri, Caius'a sucuk yapmasn
hatrlatmt. Dilinin ucuna gelen soruyu glkle tuttu.
Onun yerine :
Ondan nefret etmiyor musunuz? diye sordu.
Neden nefret edeyim? yi bir asker. Allahn bels pis bir
kleydi. Nesinden nefret edeceim? O ld ben
yayorum. Ben bunu seviyorum... Masajcnn parmaklar
altnda zevkle kvranarak, Ama tecrbelerim snrl. Pek
az, diye devam etti, Sen yle dnmezsin deil mi?
Sizin kuanz nesnelere bambaka bir gzle bakyor.
Caius, insan ne kadar ileri gidebilir?
lk nce gen adam Generalin neden sz ettiini anlyamamt. Merakla bakt. Crassus'un boynundaki damarlar
tutkuyla kabarmt. imdi arzu btn vcudunu
kaplamt. Bu durum Caius'u hem zd, hem de korkuttu.
Derhal odadan kmak istedi. Ama bunu saygyla yapmak
imknszd. Hem neler olacan merak ediyordu.
Caius, Kendisine sorabilirsiniz! diye cevap verdi.
35
Sormak m? Orospu Latince bilir mi? Hemen hepsi bir
para anlarlar. Dorudan doruya m soraym?
Caius, Neden sormayacaksnz diye fsldad sonra yz
st yatarak gzlerini kapad.
IX
Caius'la Crassus banyodayken, batan gnein son altn
klar Salaria villsnn bahe ve tarlalarnn stne
dyordu. Antonius Caius, yeeninin arkadam alarak
gezmeye kard. Atlarn terbiye edilip altrld yere
doru ilerlediler. Antonius Caius zel yar alan ya da
arena sahibi olmak gibi grkemli gsterilerden
holanmazd. Kendine has bir felsefesi vard. Servet sahibi

olarak yaamak iin belirli lde alak gnll olmas

gerektii dncesindeydi. Cumhuriyet dzeninde yeni
yeni tremee balayan i adamlarnn oluturduu snf
gibi bir dzensizlik iinde yzmyordu. Arkadalar gibi o
da atlar severdi. yi soydan gelme, seme atlar iin akla
hayale gelmeyen paralar demeye hazrd. Bu zamanda iyi
bir atn fiyat iyi bir klenin fiyatndan en az be misli
fazlayd... Ama iyi bir at yetitirmek iin gerektiinde be
kleye ihtiyac oluyordu.
At geni bir imenlik stnde koturuluyor, altrlyordu.
Ahrlar ve allar imenliin bir yanndayd. Onlardan biraz
uzakta, elli kiiyi rahat rahat alabilecek byklkte ta oir
galeri ykseliyordu.
Ahrlara yaklarken bir atn keskin, huysuz sesini iittiler.
Claudia iin bu fkeli, inat ve iini titreten yepyeni bir
sesti.
36
Bu da ne? diye Antonius Caius'a sordu.
ki hafta nce satn aldm bir at Trakyal kam var. ri
kemikli. Yaban. Ama ahane bir at. Grmek ister
inisiniz?
Claudia Atlar severim, dedi. Ltfen gsterin.
Ahrlara doru ilerlediler. Antonius, kr kr yzl, ufak
tefek bir Msrl olan seyise, at byk gsteri meydanna
gtrmesini syledi. Seyretmek iin balkona ktlar. Bir
klenin yerletirdii yumuak yastklara dayanarak
seyretmeye hazrlandlar. Claudia, Antonius'un zel
klelerinin ne kadar iyi ter biye edilmi, ne kadar becerikli
olduklarna dikkat etmekten kendini alamad.
Efendilerinin her bakn, her isteini derhal anlyorlar,
yerine getiriyorlard. Claudia kleler arasnda bymt.
Bu iin glklerini biliyordu; dncesini aklaynca :

Ben klelerimi krbalamam, diye Antonius cevap verdi,

Mesele kardklar zaman bir tanesini ldrrm.
Bylece kaytsz artsz boyun eerler. Ruhlarn hibir
zaman ezmeye krmaya almam.
Claudia, stn ruhlar olduklar anlalyor, diye
dorulad.
Kleleri ynetmek kolay deildir... Kleleri ve atlan...
nsanlar en kolay...
imdi at meydana sokmulard. Sar yelesi, kan anana
dnm gzleriyle korkun bireydi. Ba balanm
olmasna ramen, iki yanndan yularna yapan kleler
tarafndan glkle tutuluyordu. At onlar bir zaman
srkledi. Serbest kalnca nce aha kalkt, sonra kleleri
ifteledi. Claudia baylmt. Glyor, ellerini rpyordu.
ok gzel, ok gzel! diye haykrd, Ama neden byle...
neden bu kadar kinle dolu? Bilmiyor musunuz?
37
Belki de bu nefret deil, ak.>:
kisi kark. Kendisini istedii eyden uzak tuttuumuz
iin bizden nefret ediyor. Grmek ister misiniz?
Claudia bayla evet dedi. Antonius bir para gerilerinde
duran kleye bireyler mrldand. Ksrak kestane
rengideydi. Oynak ve sinirliydi. Sahaya yldrm gibi girdi.
Sar yeleli derhal onun yolunu kesmee alt. Artk
Antonuis Caius onlara bakmyordu. Gzleri Claudia'mn
stndeydi. Kz, atlara kendini kaptrm gitmiti.
Banyo yapp, tra olan, kokusunu srnp salarn bir
para yalayarak ince bukleler halinde kvran,
elbiselerini deitiren Caius, yemee arlmadan nce
bir bardak birey imek iin limonlua indi. Salaria
villsnn limonluu ak sar renkte benekli camdan
tavanl, gl rengi Fenike mozayndan-d. Gnn bu
vaktinde kaybolan gnein klar kara fidanlar, kaln

yaprakl tropikal bitkilerini deitiriyor, bir masal dnyas

oluturuyordu. Caius ieri girdiinde, Julia kk kzlar
iki yannda olduu halde mermer bir kanepeye oturmutu.
Uzun beyaz elbisesi iinde, siyah salar bann stnde
toplanm, ocuklarm birer koluyla sarm olan Julia bir
Romal annenin ta kendisiydi. Sessiz, gzel ve
arbalyd.
yi akamlar, Caius, diyerek sevgili yeenini tatl bir
glmsemeyle selmlad.
Burada olduunu bilmiyordum, Julia.
Ltfen gir. Bana da bir bardak arap ver.
Caius, Pekl, dedi. Ama Julia iki kzn dar gnder38
meye kalknca, Olmaz, brak yannda kalsnlar, diye
kar
geldi.
Yemek zamanlar geldi. ocuklar knca, Gel yanma
otur, Caius, dedi. Rica ederim otur, Caius. Caius
oturdu. Julia araplar doldurdu. Kendi bardan
Caius'unkine dedir-di. Gzlerini gen adamn stnden
ayrmadan ikisini iti. yi olamayacak derecede
yakklsn, Caius, dedi.
yi olmaya hi niyetim yok Julia.
Ne istiyorsun, Caius?
Caius dosdoru, Zevk, diye cevap verdi.
Gen olduun iin zevke varmak her gn bir para daha
zorlayor, deil mi Caius?
Evet, Julia. zgn grnmyorum ya?
Ya da azck mutlu.
Vesta rahibesi gibi bakirelik rol pek yakmyor, Julia.
Benden daha zekisin, Caius. Ben senin kadar zalim ola
mam.
Julia, zalim olmak istemiyorum.

Bunu dorulamak iin beni per misin? Burada m?

Antonius gelmez. imdi, getirdiiniz kk sarn kz
yola getirmek iin atlarn iftletiriyor.
Ne? Claudia iin mi? Oh, hayr... hayr... Caius kkr kkr
glmeye balad.
Ne eytan eysin... Beni pmeyecek misin? Caius
kadn dudaklarndan hafife pt. Bu kadar m? Bu gece
Caius... Olmaz m?
Ama Julia...
Kadn onun szn kesti, Bana hayr deme Caius.
Deme... yalvarrm...
Naslsa Claudia'y kaybetin.
Kocam tanrm.
Claudia benim deil. Bu gece onu istemiyorum. O
halde...
Pekl. Pekl. Artk bundan szetmiyelim.
stemiyorsun...
Mesele isteyip istemememde deil, Julia. u anda
artk bu konudan szetmek istemiyorum.
XI
Kozmopolit Roma'da artk alkanlk haline gelen baz
deiikliklere boyun emeyen Salarla Villsnda akam
yemei eski geleneklere bal kalnarak hazrland.
Antonius Caius sa-.va, korsanlk, ticaret ve madencilikle
zenginleen yeni snftan kendisini sk bir ekilde uzak
tutmaya gayret ediyordu. Onun konuklar masada oturup,
masada yerlerdi. Ev sahibi olarak onlara gzel et
yemekleri, tatllar ve iki sunard. Yemek srasnda mzik
ve dans da sevmezdi. yi yemek, iyi cins arap ve yararl
bir konuma. Antonius'un babas ve bykbabas okumu yazm kiilerdi. Kendisini de aydn sayard. Bykbabas
tarlada kleleriyle omuz omuza almt. Kendisi de
byk Latifundia'sn, bir Doulu prensin kk
imparatorluunu yc>netisi gibi ynetmekteydi. Ne de olsa

kendini Yunan tarihi, felsefe ve tiyatro bilen aydn bir

ynetici olarak dnmeye baylrd. Konuklar zevkini
yanstacak tipteydiler. Yemekten sonra koltuklarnda
geriye doru yaslanp, araplarn yudumlarlarken Caius
onlarda ve evin efendisinde Roma'y Roma yapan, Roma'y
o kadar kudretle ve inatla
40
yneten zelliin gereini sezdi. O srada kadnlar
limonlua ekilmilerdi.
Caius bu kaliteyi sezmi ama nemsememiti. nk o
ynden hibir tutkusu yoktu. Onlarn dncesine gre
Caius nemsiz, deersiz bir varlkt. Yiyecek ve elence
konusunda zevk sahibi, iyi bir ailenin serseri olu
durumundayd. Yine de kendine gre baz elle
tutulabilecek taraflar vard. Bir kere aile ynnden
kskanlacak derecede byk bir nem tayordu. Bir gn
babas ldnde hatn saylr bir servete konacak, belki
de bir ans eseri olarak bu para sayesinde siyas bir gce
sahip olacakt. Bunun iin, kendisine kar hogryle
davramlyor, yakkl, yal sal, beyinsizce kokular
srnen bir zppeye yaplmas gerekenden daha iyisi
yaplyordu.
Ve Caius onlardan korkuyordu. lerinde bir hastalk vard.
Ama bu hastalk onlar zayflatmyordu. te oturuyorlard.
Gzel, nefis yemeklerini yemiler, tatl araplarn
imilerdi. Kendilerini onlardan kuvvetli sananlar Appian
yolu boyunca armha gerilmilerdi. Spartacus et idi.
Sadece et. Kasap dkkanndaki masa stnde kesilen et
gibi et. armha germek iin geriye hibireyi kalmamt.
Ama hi kimse masann ba nda sakin ve soukkanl
oturan, atlardan szeden, sapana bir at yerine iki kle
komann daha iyi olacan, nk atlarn klelere

yaplan eziyetin yarsna bile katlanamadklarm anlatan

Antonius Caius'u armha geremezdi.
Cicero yznde alayc bir glmsemeyle dinliyordu.
Caius'u hepsinden ok Cicero rahatsz ediyordu. nsan
Cicero'dan nasl holanabilirdi? Cicero'y sevmek istiyor
muydu? Bir keresinde Cicero, Oh, senin gibilerini bilirim,
olum. Tepeden trnaa, yukardan aaya, iinizden
dnza kadar, demek ister gibi bakmt. Acaba dierleri
de Cicero'dan korkuyorlar myd?... Kendi kendine,
Cicero'dan uzak dur, Allah belsn versin diye sylendi.
Crassus ilgiyle dinliyordu. Crassus ince olmak
zorunluluundayd. Dimdik yaps, geni yz, sert, sk
41
hatlar, bronz rengi cildi, siyah yumuak salaryla Romal
asker rneiydi. O zaman Caius'un aklna Crassus'un
banyoda yaptklar geldi. renerek yzn buruturdu.
Caius'un karsnda politikac Gracchus oturuyordu. Kat
kat olmu enesi, derin, etkili sesi, tonbul, iman
ellerindeki prl prl yzklerle iri yar bir adamd.
Meslekten gelme bir politikacln rahatlyla cevaplar
veriyordu. Grltyle glyordu. Dorularken candan ve
gnlden atlyor, reddedecei, kabul etmeyecei eyler
karsnda ardan alyordu. Szleri gr kemli ama hibir
zaman aptalca deildi.
Gracchus'un bir iki aykr sznden sonra Cicero, Tabii,
sapana kleleri balamakla daha iyi i karrsnz, dedi.
D-nemeyen hayvandan, dnen hayvan daha iyidir.
Akla yakndr. Sonra at deerlidir. Savaa giriip
yzlercesini, binler-cesini esir edip, pazarlara
getireceimiz at topluluklar yok ki. Hem at kullanmaya
kalkarsanz, kleler onlar mahvedecektir.
Gracchus, Anlamadm, dedi.
Ev sahibine sorun.

Antonius, Doru sylyorsunuz, diye dorulad. Kleler

atlar ldrr. Efendilerine ait olan eylere kar en kk
sayglar yoktur... Kendilerinden baka. Bardana tekrar
arap koydu. Hep klelerden mi konuacaz?
Cicero, Neden konumayacakmz? dedi, hep bizimle
beraberler. Biz esir ve esaretin tek yaratcsyz. Bizi
Romal yapan zellik de bu. Ev sahibimiz bu byk
iftlikte oturuyor'. Bunun iin kendisini baya
kskanyorum... Kimin sayesinde? Klelerin. Crassus
Roma'mn dilinde dolayor. Neden? Kle isyann
bastrd iin. Gracchus'un kle pazarndan geliri var.
nk kendisi de bu ii yapyor. Bu gence gelince,
Glmseyerek Caius'u iaret etti. Bu gen adam
klelerin yetitirdii bir insandr... nk onu klelerin
beslediine, baktna, byttne eminim...
42
Caius kpkrmz kesildi. Ama Gracchus kahkahalarla
glmeye balamt.
Ya sen Cicero? diye bard.
Benim iin kleler bir problemdir. nsan bu gnlerde
yle iyi bir ekilde yaamak isterse en azndan on kleye
ihtiyac var. Ya onlar satn almak, beslemek, bakmak...
te benim derdim bu...
Gracchus glmeye devam ediyordu. Crassus, Seninle
ayn fikirde deilim, Cicero, dedi. Bizi Romal yapan
kleler deildir. Gracchus'un gmbrtl kahkahas
bitmemiti. Bir yudum arap alarak bir ay nce pazardan
satn ald bir kle kzdan szetmeye balad. Bir para
cimriydi. Yz kpkrmz kesilmiti. Kahkahalaryla gbei
hop hop hopluyordu. Uzun uzun satn ald kz anlatt.
Caius hikyeyi anlamsz ve kaba bulmutu. Ama Antonius
istekle dinliyor, Crassus iman adamn anlatmndaki

gereklikle kendinden geiyordu, Cicero hafife ve

dnceli bir tarzda glmsyordu.
Crassud yine de inatla, Cicero'nun sylediine
dneceim, dedi.
Cicero, Sizi krdm m? diye sordu.
Antonius, Burada uygar, aydn bir topluluk meydana
getiriyoruz, dedi. Kimse kimseden incinmez.
Crassus, Hayr... Krlmadm, dedi. Beni artyorsun.
Cicero, Tuhaf, diye basn sallad, Bir meselenin isbat
' burnumuzun dibinde olduu halde ayrntya dalyoruz.
Yunanllar farkldrlar. Onlar iin mantk byk nem tar.
Sonuca pek deer vermezler. Ama bizim faziletimiz
inatlk. Etrafnza bakn... Masaya bakan klelerden biri
bo bardaklar alp dolularn koyarken dieri fndk - fstk
ikram ediyordu. ... Hayatmzn esas nedir? Basit
insanlar deiliz. Romalyz.
43
Romalyz, nk klelerden tam anlamyla yararlanmasn
ilk bilen bizleriz.
Antonius, kar geldi.
:<Ama Roma'dan nce de kleler vard, diye
Vard tabii. Biraz burda, biraz surda. Yunanllarn
iftlikleri vard... Kartacahlarm da. Ama biz Yunanistan'
da Kar taca'y da mahvettik. Bakalarnn bir klesi yerine
bizim yirmi klemiz var... imdi bir kleler memleketinde
yayoruz... En byk baarmz da Spartacus'tur. Buna ne
dersiniz, Crassus? Spartacus'la yakndan ilgilendiniz. Onu
Roma'dan baka hangi millet yaratabilirdi?
Crassus, Spartacus'u biz mi yetitirdik? diye hayretle
konutu. General hayli rahatsz olmutu. Caius onun hangi
artlar altnda olursa olsun derin ve yksek dncelere
dalmaktan skldn anlad... Hele Cicero'nunki gibi bir
zek ile karlamak onu hayli artmt. Bu iki insan

iin anlamak imknszd. Crassus, Bana kalrsa

Spartacus cehennemden kt, diyerek szn bitirdi.
Tam tersine.
Gracchus konumalardan hi sklmamt. Rahat ve huzur
iindeydi. arabm yudumhyarak Cicero'ya, zr diler gibi
iyi bir Romal olduundan, iyi bir filozof olamayacan ileri
srd. te Roma buradayd, klelere. Cicero ne yapmay
teklif ediyordu?
Cicero, Anlamay, diye cevap verdi.
Antonius Caius, Neden? diye bilmek istedi. Yoksa bizi
mahvedecekler.
Crassus ban geriye atarak kahkahalarla gld. Bu arada
Caius'la baktlar. Bu, aralarnda dostluk kurulduunu
ifade eden ilk iaretti. Gen adam srtndan aaya doru
zevkle ur44
perdiini hissetti. Crassus ok iiyordu. Caius ii bu hisle
dolduunda iki imek istemezdi.
Crassus, Appian Yolundan m geldiniz? diye sordu.
Cicero, hayr anlamnda ban sallad. Crassus gibi bir
askeri, hereyin klla halledilemiyeceine inandrmak
gt. Ben bir kasap dkknnn basit mantk kuralm
istemiyorum, dedi. Size bir rnek vereyim. Deerli ev
sahibimizin topraklarnda bir zamanlar bine yakn kyl
ailesi yaard. Her ailenin on be kiiden olutuunu kabul
edersek, bu on be bin kii demektir. Ve bu kyller
mkemmel birer askerdiler. Ne dersiniz, Crassus?
yi askerlerdi, dorusu. Ama artk evremde onlar
grmek istemem.
iftilikleri de iyiydi, diye Cicero devam etti,
imenlikleri ve ss bahelerini demiyorum. Arpaya
bakn. Roma askerleri arpalarn stnden yrdler.
Antonius, size sorarm, topraklarnzdan alkan bir

kylnn karaca miktarda arpa karabiliyor

musunuz?
Antonius Caius, Yarsn bile karamyoruz, diye
dorulad.
Konuma Caius iin son derece skntl ve snk bir
anlam kazanmt. inden trl hayallerle vakit
geirmeye alyor, yz ate gibi yanyordu. Btn
vcudu heyecanla kvranyordu. Bir asker ancak harbe
giderken byle birey hissedebilirdi. Artk Cicero'nun ne
sylediinin farknda bile deildi. Durmadan Crassus'a
bakyor, kendi kendine Cicero neden hep ayn konu
stnde srar ediyor diye dnyordu.
Ve Cicero, Niin... Niin? demek istiyordu. Niin
kleleriniz yetitiremiyor? Cevab gayet basit.
Antonius stemiyorlar da ondan, diye cevap verdi.
Tamam... stemiyorlar da ondan. Neden istesinler? Bir
efendi iin almak demek, durmadan yaplan
mahvetmek demektir. Sapanlarn biletmek gereksizdir.
nk derhal bir
45
yolunu bulacak krletecekler, oraklar kracaklar, tme
odununu atlatacaklar, ellerinden geldii kadar zarar
vermeye alacaklardr. On binlerce metrekarelik toprak
stnde bir zamanlar on be bin kyl yayordu. imdi
ise bin kyl ve Antonius Caius ailesi var. Kyller de
Roma mahzenlerinde,, kenar mahallerinde ryp
gidiyorlar. Bunu anlamamz gerek. Kyl savatan
dndkten sonra tarlasn otlarn brd gn, karsnn
bir bakasyla yattm, ocuklarnn kendisini
tanmadn grd. Bir avu gm para karlnda
topran elinden almak ve onu Roma'nn pis, rtc
sokaklarna yollamak kolay oldu. Ama sonunda biz bir
kleler memleketinde, kleler arasnda yaar olduk... te

hayatmzn esas ve anlam... zgrlmzn, insan

zgrln, Cumhuriyetin ve uygarln geleceinin ne
olaca sorusu, klelere kar taknacamz tavrla bir
karara balanabilir. Onlar insan deiller. Bunu iyice
kafamza sokmal, kendimizi Yunanllarn propagandasn
yapt btn yryenler ve konuanlar eittir gibi
duygusal dncelerden kurtarmalyz. Kle bir NSTRUMENTUM VOCALE'dir. Gere gibi kullanlan insandr. ste
bu gereler yol boyunca dizildiler. Bouna da olmal.
Gerekliydi-Bu Spartacus denen adamn, cesaretinden ve...
ve soyluluundan konumaktan bktm. Efendisinin
ayaklarn dalayan bir itin ne cesareti, ne de soyluluu
olabilir!
Cicero'nun duygusuzluu dier konuklar stnde sinirli,
korkulu bir hava yaratmt... Ona bylenmi gibi
korkuyla bakyorlard.
Masann etrafnda dolaarak arap, erez ikram eden
klelerde en kk bir tepki gze arpmyordu. Caius
btn varlyla dikkat kesilmiti. Klelerin yzlerinin
nasl deimediini, nasl odun gibi, makinelemi
hareketlerle oradan oraya gittiklerini sadece o grd.
Demek Cicero'nun syledikleri doruydu... Yryorlar,
konuuyorlar diye onlar insandan saymak doru olmazd.
Nedenini bilmiyordu ama bu dnce gen adama byk
bir huzur verdi.
XII
Dier konuklar henz ikilerini yudumlamaya ve
konumaya devam ederlerken, Caius zr dileyerek kalkt.
Midesinde bir takm sanclar balamt. Bir para daha
oturursa ldracan hissediyordu. Yol yorgunluunu ileri
srerek affn rica etti. Ama yemek odasndan knca, bir
para temiz hava almas gerektiini dnerek baheye
kt. Evin arka tarafndaki terasa girdi. Terasn orta

yerinde kk bir havuz vard. Mermer ve yeil volkanik

talardan sralar dizilmiti. Her birinin yan banda, byk
maden flar iine ekilmi selvi aalaryla gizlilik
salanmt. Evin btn geniliince uzanan teras, on be
metre daha darya uzanyordu. Ondan sonra beyaz
mermer merdivenlerle daha aadaki baheye iniliyordu.
te bu lks, gzellii evinin arkasna saklamak tam
Antonius Caius'dan beklenecek bir hareketti. Caius'un
yerinde baka biri olsa eitli talarn kullanlmasnda,
bahenin d zeninde byk bir dehann izlerini bulurdu.
Ama Caius byle dncelere dalacak tipte bir insan
deildi.
Caius'un kafas yalnz cinsiyet ve yiyecek hususunda iyi
ilerdi. Bu Caius'un aptal ve hayal kurma gcnden
yoksun bir insan olduunu ifade etmezdi. Btn hayat
boyunca hibir ekilde kendisini yorup da u ya da bu
mesele stnde derin dncelere dalmamt. Byle bir
davran iin hazr deildi. O anda terasta dolarken
zmeye alt tek mesele, yemek odasndan karken
Crassus'un kendisine frlatt baktaki anlamd. Adn
iittii zaman birden irkildi :
Caius sen misin?
Terasta yannda bulunmasn istedii en son insan Julia
idi.
47
Seni grdme sevindim, Caius.
Caius cevap vermedi. Omuzunu silkti. Julia yanma
yaklaarak elini erkein kolu stne koydu. Ban kaldrp
bakt.
Bana kar drst ol, Caius.
Caius, Neden alayp szlamaktan vaz gemiyor, diye
dnd.

Verecein ey o kadar deersiz ki... Senin iin o kadar

zahmetsiz birey ki Caius. Ama bunu benim istemem pek
g. Anlamyor musun?
ok yorgunum, Julia. Yatacam. Galiba bu cevab
hakettim. Rica ederim yanl anlama, Julia., Nasl
anlyaym? Sadece yorgunum... o kadar.
O kadar deil, Caius. Yzne bakp nasl bir insan
olduunu anlamaya alyorum. Kendimden tiksiniyorum.
O kadar yakklsn... O kadar ahlkszsn ki...
Caius, kadnn szn kesmedi, isterse sylesindi...
Bylece ondan daha abuk kurtulurdu.
Hayr... Hayr... herkesten, tandm herkesten daha
ahlkszsn. Yalnz bu sende belli oluyor. Yoksa hepimiz
kknden rm, hastalkl, mahvolmu kiileriz... lm
kokuyoruz. lme z. yle deil mi, Caius? Bunun iin,
armhlar grmek iin Appian Yolundan geldin deil mi?
lm! lm seviyoruz! Mehtapta ne kadar gzel
olduunun farknda msn? Gen Romal... Btn genlii
ve gzelliiyle dnyann sevgilisi... htiyar bir kadn iin
vaktin yok, ha? Ben de senin kadar mahvolmuum,
Caius... Ama senden, seni sevdiini kadar nefret
ediyorum. Keke lsen. Birinin seni ldrp, o insafsz kk kalbini oyup karmasn isterdim.
Uzun bir sessizlik oldu. Sonra Caius, Hepsi bu kadar m
Julia? diye sordu.
Hayr... Hayr... Keke ben de lsem. stediklerin hi
de olmayacak eyler deil. Seni iren...
Geen hayrl olsun, Julia... Caius arkasna bakmadan
terastan uzaklat. Yengesinin anlamsz konumas
karsnda sinirlenmiti. Eer Julia'da bir para mantk
denen ey olsayd, ak dilenerek ne kadar gln bir
duruma girdiini grecekti. Ama Julia'da akl diye birey

aramamak gerekirdi. Anto-nius'un ondan bkmakta hakk

vard.
Caius doruca odasna kt. Odada bir lmba yanyordu.
Caius'un ev iinde kullanmaktan holand iki Msrl kle
de hizmet iin bekliyorlard. Caius onlar yollad.
Kzararak, titri-yerek soyundu. Hafif bir kokuyla btn
vcudunu ovdu. Baz ksmlarn pudralad. I sndrp
yatan stne uzand. Pencereden ieri ay
szlyordu. Oda serin, bahenin ot ve iek kokuylaryla
doluydu.
Caius yatal henz birka dakika olmamt ki oda kaps
hafife vuruldu. Caius, Girin, diye seslendi.
Crassus kapy arkasndan kapyarak ieri girdi. Byk
General hibir zaman bu kadar erkeke, bu kadar gl
kuvvetli grnmemiti. Glmseyerek kendisini bekleyen
gen adama bakyordu.
XIII
Ay iyice ykselmiti. Caius gerinen bir kedi gibi yorgun,
memnun ve arzuluydu. Hi gerekmedii halde,
Cicero'dan nefret ediyorum, dedi.
Crassus bir baba tavryla hayatndan memnun ve mutlu:
Cicero'dan neden nefret ediyorsun? diye sordu.
Onu neden sevmediimi bilmiyorum. nsanlardan neden
nefret ettiimi bilmem mi gerek? Bazlarn sever
bazlarndan nefret ederim.
Kleleri armha germe fikrinin Cicero tarafndan
desteklendiini ve ounlukla bunun onun fikri olduunu
biliyor musunuz? Onun iin mi Cicero'dan nefret
ediyorsun?
Hayr.
General, armhlar grnce neler hissettin? diye sordu,
ounluk heyecanlandm ama fazla birey olmad, Kzlar
daha ok heyecanlandlar.

yle mi?
Caius, glmseyerek, Yarn daha baka eyler
hissedeceim, dedi.
Neden?
nk onlar oraya siz koydunuz.
Tamamiyle deil... Cicero ve dierleri koydu. Byle
olmu ya da olmam beni hi ilgilendirmez.
Spartacus'u siz mi mahvettiniz? Bir nemi var m?
Sizi bunun iin seviyorum... Spartacus'tan nefret
ediyorum.
Spartacus'tan m?
Evet.
Ama sen onu hi tanmazsn ki.
Ne nemi var. Yine de ondan nefret ediyorum... CiceSpartakiis F : 4
50
ro'dan daha ok. Cicero'ya aldr ettiim yok. Ama ondan,
o kleden nefret ediyorum. Onu ben kendim
ldrebilseydin. "ger onu bana getirseniz ve Caius al,
ldr deseydiniz! Yapa-bilsey diniz...
ocuka konuuyorsun.
Caius nazlanarak, Ben mi? Neden
konumayacakmm? dedi. Neden bir ocuk
olmayaym? Byk olmann avantajlar m var?
Spartacus'u hi grmediin halde ondan neden nefret
ediyorsun?
Belki de onu grdm. Drt yl nce Capua'ya gitmitim. O
zaman yirmi-iki yandaydm. ok gentim.
General, Hl gensin, dedi.
Hayr... Artk kendimi o kadar gen hissetmiyorum. Ama
o zaman gentim. Be - alt arkadatk. Beni Marius
Bracus gtrd. Bana ok dknd. Caius bunu
zellikle Generalin stnde bir tesir yapsn diye

sylemiti. Marius Bracus Kle avanda ldnden

meselenin uzama ihtimali yoktu Sonra Crassus'un,
kendisini ilk ve son sanmamasn bakalarm da olduunu
bilmesini istiyordu. General sertleti ama hibir ey
sylemedi. Caius devam etti :
Evet, Marius Bracus, ben, bir baka erkek, bir kadn ve
dier iki kii vard. Adlarn unuttum. Marius Bracus'un ok
ince hareketleri vard.
Onu ok mu beeniyordun?
Caius omuzunu silkerek, lmne zldm, dedi.
General :
Ne hayvan eysin! Ne kadar iren, pis bir hayvansn!
diye dnd.
Herneyse Capua'ya gittik. Bracus bize zel bir gsteri
51
dzenleyeceine sz verdi. O zaman bunu yapmak iin
hayli zengin olmak gerekirdi. zel gsteriler imdikinden
daha pahalya mal oluyordu.
Crassus, Lentulus Batiatus'un bir okulu var deil mi di
ye sordu.
Evet. italya'nn en iyi okulu olarak biliniyor. En iyi ve en
pahal okulu. Orada bir ifti dvtreceiniz paraya bir fil
satn alabilirsiniz. Batiatus'un milyonlar vurduunu
sylerler ama yine de domuzun biridir. Kendisini tanyor
musunuz?
Crassus ban sallad :
Bildiklerini anlat. lgilendim. Spartacus'un kasndan
nce ld, deil mi?
Sanrm sekiz gn nce. Batiatus kendi apnda hret
yapmt. Kadn klelerden oluan bir hareme sahipti.
Herkes byle eylerden holanmaz. Daha dorusu akta
yaplmasndan holanmaz. Bir odada, kaplar kapalyken
baka... oysa o aka yapyordu. Doru, erkekleri

tohumluk, kadnlar da ocuk yetitirsinler diye tutuyordu

ama hibir eyi incelikle yapmyordu. ri - yar, iman,
kz gibi bir adamd. Siyah sal, siyah sakallyd.
stba kir pas iindeydi. Bizimle konuurken, tuniinin
tam nnde taze bir yumurta lekesi vard!
Crassus glmsedi :
Neleri de hatrlyorsun!
Hatrlyorum. nk Bracus'la birlikte ben de Batiatus'un
yanna gittim. Bracus iki tarafn da lmesini istedi.
Batiatus buna taraftar deildi. Ama Bracus zengindi. Para
her eyi halletti
General, O cinsten kimseler iin para hereyi halleder,
dedi. Btn LANSTAE'lerden nefret edilir. Fakat
Batiatus domuzun biriydi. Biliyorsundur. Roma'mn en
byk kiralk ev52
lerinden ne sahipti. Drdncs geen yl kt.
ineki-ler ykntlarn altnda kalarak ldler. Para iin
hereyi yapabilecek bir insandr.
Onu tandnz bilmiyordum.
Kendisiyle konutum. Spartacus hakknda bilgi
edinilecek tek kiiydL Spartacus'u gerekten tanyan bir o
vard.
Caius, Anlatn, diye iini ekti.
Sen anlatyordun... Belki de Spartacus'u grdn.
Caius somurtarak, Siz anlatn, dedi.
General glerek, Bazan tpk bir kza benziyorsun, dedi.
Caius bir kedi gibi gerilip fkelenerek, Sakn bunu bir daTa sylemeyin! Sylemenizi istemiyorum! diye atld.
General onu yattrmaya alarak, Seni kzdracak ne
syledim? diye sordu, Batiatus'u anlatman m
istiyorsun? Galiba bir yl nceydi. Kleler tarafndan
korkun bir yenilgiye uramtk. te bu yzden,

Spartacus hakknda bilgi edinmek istedim. Eer bir insan

tanrsan, onu yenmesi daha kolay olur.
Caius, generali dinlerken kendi kendine glmsyordu. Niin Spartacus'tan o kadar ok nefret ettiini bilmiyordu.
Ama sevmekten daha ok nefret etmek ona zevk verirdi.
KNC BLM
I
Gen adamn yannda yatan Crassus. Emri aldktan pek
ksa zaman sonra oldu, dedi... nsan en ksa yoldan
mezara yollyacak bir emirdi bu. Kleler ktalarmz para
para etmilerdi. Her trl yasa ve kurallarla talya'y
ynetiyorlard. te, bana bu canlarn diine takm
kimseleri yenmemi sylediler. En korkun dmanlarm
tarafndan, o, zaman umutsuz gibi grnen bir grevle
ereflendirildim. Askerlerime Cis Alpine Gaul'de kamp
kurdurmutum. iman arkadam Lenlulus Batiatus'a
haber yolladm. Bana gelmesini bildirdim.
Batiatus, General Crassus'un kararghna yaklatnda
hafif bir yamur balamt. Her yer perian, skntl bir
grnmdeydi. Batiatus'un kendisi de uzun bir yoldan
geldiinden yorgun ve periand. Capa'nn scak
gneinden ayrlmak, onu pek zmt. Bir tahtravann
rahatlna bile sahip deildi: Derisi kemiine yapm bir
doru ata binmiti.
Ynetim yeteneksiz ellere geince, namuslu yurttalar
iplerin ucunda dansetmee baladlar. Artk hayatnza
sahip olamazsnz. Bir para param var diye herkes beni
kskanyor. valyelerin para sahibi olmalarnda kt bir
taraf yok Hele Soylu olursanz durum bambaka olur. Ama
bunlardan hibiri deilseniz, banz yasta asla huzur
iinde koyamasnz. Bir mfettie para yedirrniy rsnz,
o zaman bir loncaya yararl ol54

mak zorunda kalrsanz. Yok, her ikisinden de kurtulmak

yolunu bulabilmiseniz, bu sefer de vergi kadnzda bir
Tribne pay vardr. Her sabah uyandnzda da,
uykunuzda baklanmadnza hayret edersiniz. imdi de
Allahn bels bir general beni, talya'y batanbaa
geirerek yanna aryor... Sorular soracakm. Eer
adm Crassus, Gracchus, Silonius ya da Menius olsayd
herey bambaka bir anlam kazanacakt. te Roma
Cumhuriyetinde Roma yasas ve Roma eitlii!
Bundan sonra Batiatus Roma adaletini ve general
Crassus'u ilgilendiren baz irkin dncelere kendini
brakt. Kararghn nndeki nbetilerin sert sesleriyle
kendine geldi, atn durdurdu. Yamur ve souk iinde
bekledi. ki nbeti yaklaarak onu incelediler. Souk,
honutsuzluk ifade eden bir se'sle; kim olduunu sordular.
<:Adn Lentulus Batiatus'tur.
Nbetiler cahil' iki kyl olduundan onun kim olduunu
kavrayamamlard. Nereye gittiini bilmek istediler.
Bu yol karargha gider, deil mi?
Evet.
O halde, karargha gidiyorum.
Ne iin?
Komutanla greceim.
O kadar m? Ne satyorsun?
Batiatus, Allah sizi kahretsin! diye iinden geirdi,
yksek sesle, Hibirey satmyorum, dedi, Davet
edildim.
Kim davet etti?
Komutan. Batiatus czdanndan Crassus'un gnderdii
yazl emir kdn kard.
55
Askerler okuma - yazma bilmiyorlard. Ama kd
grmeleri yetti. Asker yoldan karargha gitmesine izin

verildi. O zamann dier birok vatandalar gibi

Batiatus'ta hereyin deerini parayla lerdi. O anda
atnn stnde giderken byle bir yolu kurmak iin ne
kadar para gittiini hesaplamaktan kendini alamad...
Belirli bir zaman iin karargha yaran dokunsun diye
yaplm bir yoldur... Ama herhalde Capua'daki okula
giden yoldan kat kat stnd. Bir ok gibi dmdz kampa
kadar uzanyordu.
Batiatus, Bu pis generaller yollardan ok sava
dnseler, halimiz daha iyi olacak, di)'e kendi kendine
sylendi. Ayn anda iinden gururlanmyor da deildi.
Byle p\s, yamurlj, sefil bir delikte bile Roma uygarl
kendini gstermekt n geri kalmyordu.
Artk karargha iyice yaklamt. Her zamanki gibi,
askerlerin geici bir sre iin, kurduklar karargh da tpk
bir ehir, gibiydi. Askerlerin gittii yere uygarlk da
gidiyordu. Askerler bir yerde bir gece bile kalsalar orada
hemen uygarlk izleri kalyordu. te, hemen hemen sekiz
yz metre karelik bir saha yksek, salam, duvarlarla
evrilmiti. nce drt metre geniliinde ve drt metre
derinliinde hendekler kazl misti. Hendeklerin gerisinde
tahtalardan, ktklerden oluan bir it ykseliyordu. Yol
hendein stnden geiyor, kaln, salam tahta kaplarn
bulunduu giri kapsna geliyordu. Bir trampetinin
izniyle, Batiatus ieri girdi. Bir blk asker hemen etrafn
sard. Bu onun erefine hazrlanm bir tren deildi.
Disiplini yerine getirmek iin yaplmt. Dnya tarihinde
bu kadar disiplinli asker yetitirilmediini sylemek hi de
vnmek olmaz. Kan dkmek ve dvmek iin duyduu
mthi arzuya ramen Batiatus bile orduyla ilgili ilerdeki
dzeni, bir saat gibi ileyen asker hayatna gpta ederdi.

Batiatus'u hayretler iinde brakan ey, yol, it, iki mil

uzunluundaki hendek, kararghn geni yollar, lm
tesisat,
56
caddelerin ortasndan giden beyaz tatan yaya
kaldrmlar ve otuz bin kiiyi barndran Roma
kararghlarnda ktle halinde yaaytaki dzen deildi.
Hareket halindeki ktann bir gece iinde becerdii i
insan azmi ve gayretiydi. Barbarlar bu grkemli kamplar
grnce btn cesaretlerini kaybediyorlar, savaa
girmekten bile kanyorlard.
Eerin stnde uzun zaman duran arka ksmn outura
outura atndan inen Batiatus'un yanma gen bir subay
gelerek kim olduuu, burada ne aradn sordu.
Capua'l, Lentulus Batiatus'um.
Yirmi yandan fazla olmayan yakkl, bakml, mis gibi
kokan gen subayn Roma'nn soylu ailelerinden olduu
anlalyordu.
Oh, evet... evet... evet... dedi. Batiatus en ok bu
tiplerden nefret ederdi.
Gen subay, Evet diye tekrarlad, Capual Lentulus
Batiatus. Doru, Lentulus Batiatus'un kim olduunu, neyi
temsil ettiini ve Crassus'un kararghna niin geldiini
biliyordu.
Batiatus, Haklsn, diye dnd, Benden nefret
ediyorsun, deil mi? Seni pi kurusu seni! Orada durmu
beni kk gryorsun. Ama bana gelip yalvaran, satn
alan da sizlersiniz. Beni ben yapan sizlersiniz. Ama
yanma yaklamazsnz. nk nefesim sizi kirletebilir!
Batiatus bunlar dnd ama aka hibir ey
sylemedi. Sadece ban sallamakla yetindi.
Gen adam, Evet, diye dorulad. Komutan sizi bekliyor.
Biliyorum. Gelir gelmez yanna gtrlmenizi istedi.

Dinlenmek istiyorum... Am.

Komutan bunu halleder. ok dnceli bir insandr.
Subay glmsyordu. Sonra, askerlerden birine, Atn
alp su ve yiyecek verin! diye bard.
57
Batiatus, Kahvaltdanberi hibir ey yemedim, diye
kar geldi, Mademki komutannz bu kadar beklemi, bir
para daha bekler.
Gen adamn gzleri ksld. Ama sesinin tonu deimedi.
Komutann kendisi bilir.
nce at m besleyeceksiniz?
':
Subay glmseyerek dorulad. Gelin, dedi.
Ben asker deilim.
Ama asker bir kamptasnz.
Bir an biribirlerinin yzne baktlar. Batiatus omuzlarn
silkti. Yamurun altnda durup tartmaya devam etmekte
bir fayda olmadna karar verdi. Islak pelerinine skca
sarnarak pis bir zppe soylu olarak grd subayn
peine takld... Bir tek leden sonra yaplan dte,
daha dudaklarnda annesinin st kurumam bu
yumurcan btn askerlii sresinde grdnden daha
fazla kan grmt. Ama ite o bir kahraman, kendisi ise
bir mezbahann kasabyd.
Etrafna bakarak subayn peinden gidiyordu. Byk,
geni daml adrlarda askerler ot minderlerinin stne
oturmulard. Kimisi ark sylyor, svyor, kimisi de
konuuyordu. ou sert, gl kuvvetli talyan
kylleriydi. Tertemiz tra olmulard. Baz adrlarda
soba vard. Ama ou scaa olduu gibi, soua, bitip
tkenmez talime, insafsz disipline katlandklar gibi
katlanyorlard. Zayflar lyor, gller daha
kuvvetleniyorlard.

Tam kampn ortasnda, Komutann adr, PRAETOR-UM'u

kurulmutu. ki ksm ya da odadan oluuyordu. adrn
kaps kapalyd. Her iki yanda birer nbeti duruyordu.
Ar, ldrc PLUM yerine ince uzun bir mzrak, usule
uygun, kaln kalkan ve spanyol klc yerine Trakyal
tipinde kvnk
58
bak ve yuvarlak kalkan tayorlard. Beyaz pelerinleri
srlsklam olmutu. Sanki tatan oyulmu gibi dimdik
duruyorlard. Nedense Batiatus'u bu grnt imdiye
kadar grdklerinden daha fazla etkiledi. nsann gcnn
stnde iler baarmas onu her zaman sevindirirdi.
Onlar yaklanca nbetiler selma durdular. adrn
kapsn atlar. Batiatus ve gen subay adrn yar
karanlk havasna girdiler. Batiatus kendini on iki metre
geniliinde alt metre uzunluunda bir odada buldu. Uzun
tahta bir masadan ve etrafna konmu katlanabilen tahta
iskemlelerden baka mobilya gze arpmyordu. Masann
bir ucunda, nne serili haritay dikkatle inceleyen
komutan Marcus Licinius Crassus oturuyordu.
Crassus, Batiatus ve Subayn girdiini grnce yerinden
kalkt. iman adam, komutann kendilerine doru nasl
istekle geldiini grnce baya sevindi.
Capualu Lentuus Batiatus... Deil mi?
Batiatus dorulad. El sktlar. Bu generalde gerekten
ilgine bir hava vard. Yakkl, erkek yapl bir adamd.
Batiatus, Sizinle tantma sevindim, efendim, dedi.
Pek uzun bir yoldan geldiniz. Beni sevindirdiniz. Yorgun
ve a olacaksnz. Islanmsnz da.
Komutan bunu itenlikle, zlerek sylemiti. Batiatus
derhal kendini huzur iinde hissetti. Gen subay onu
marur baklarla szmeye devam ediyordu. Eer Batiatus
bir para hassas bir adam olsayd, her iki erkein

davrannn da anlaml olduunu anlayacakt. Generalin

yaplacak ileri vard. Gen subay da kk grd bu
iman adam karsnda soyluluunu belirtmeyi uygun
grmt.
Batiatus, Haklsnz, diye karlk verdi, Islak, yorgun
ve
59
am. Alktan lebilirim. Gence bireyler yiyip
yiyemiyecei-mi sordum ama isteim mantksz bulundu.
Crassus, Emirleri hemen yerine getirmek zorundadrlar,
diye cevap verdi, Gelir gelmez yanma getirilmenizi
emretmitim. Tabii, artk her arzunuzu yerine getirmek
zevki bana ait olacak. Ne kadar yorucu bir yolculuk
yaptnzn farkndaym. Derhal kuru giyecek getirilsin...
Ykanmak ister misiniz?
Onu sonra yapabilirim. imdi tek dncem mideme birey sokmak.
Gen subay glmseyerek adrdan kt.
II
Izgara balk, kaynam yumurta yemilerdi. imdi Batiatus
bir pilici yiyip yutmakla meguld. Bir yandan da sebze
orbasn yudumluyor, iri lokmalarn kseden itii
arapla midesine indiriyordu. Pili, orba ve arap azna
svyordu. Cras-su'un verdii temiz tnikin n ya
lekesi iinde kalmt. Ton-bul elleri pilicin yana
bulanmt.
Crassus konuunu ilgiyle seyrediyordu. Snfnn ve
kuann dier birok Romallar gibi o da bu iman,
gladyatrleri yetitiren, onlar satn alp arenalara satan
ya da kiralayan LA-NSTA'dan nefret ederdi. Ancak son
yirmi yl iinde Lanista'-lar Roma'da bir kuvvet kazanmaya
balamlard ou, imdi karsnda oturan iman adam
gibi muazzam servet sahibi, siyaset ve ekonomi hayatnda

kendi aplarnda birer kuvvettiler. Daha bir kuak nce

arenalarda insan dvtrmek o kadar ilgi ekici bir
elence saylmyordu. Birdenbire bir salgn halini almt.
Her yere arenalar yaplmt. Dven bir iftin yerini
yzlerce ift almaya balamt. Oyunlar bazan btn
60
bir ay devam ederdi. Halkn bu cinsten elencelere
dknl azalaca yerde gittike artmt.
Kltrl Romallar kadar sokak serserileri de oyunlardan
zevk alyorlard. Oyunlarla ilgili yepyeni bir dil domutu.
Ordunun emekli olmu subaylarnn ve on bin isiz gsz
Roma yurttann bu oyunlara gitmek, seyretmekten
baka dnceleri yoktu. Gladyatr pazarlar birdenbire
en ok para getiren pazarlar halini almt. Gladyatr
yetitiren okullar almt. Lentulus Batiatus'un ilettii
Capua'daki okul en byk ve en zenginlerin dendi. Nasl
pazarlarda belli bir LAT-FUNDA'nin hayvanlar aranrsa,
Capua'nn gladyatrleri de btn arenalarda deeri bilinen
ve aranlan gladyatrlerdi. Ve Batiatus bir sokak
serserisiyken zengin bir adam olmutu. talya'nn en nl
gladyatr terbiyecisiydi.
Crassus konuunu arlarken, Yine de, diye dnd,
Bir sokak serserisi, kaba, kurnaz bir hayvan olmaktan
kurtulamam. una bakn, nasl yiyor! Crassus bir trl,
sokaktan yetimi, kaba insanlarn, arkadalarnn
hibirisinin sahip ola-myaca kadar paray nasl elde
edebildiini anlyamyordu. Dorusu hibirisi u iren
terbiyeciden aa deillerdi. Szgelimi kendisi: Bir asker
olarak deerinin farkndayd. Onda bir Romalnn inad ve
bir ii baarma gc vard. Asker taktiklerin bir insanda
doutan bulunacana da inanmazd. Yazl her asker
seferi inceden inceye incelemiti. Yunan tarihilerinin
deerli btn eserlerini okumutu. Sonra kendisinden

nceki komutann yapt gibi Spartacus'u kk grmek

hatasnda bulunmamt. Yine de kendisini karsnda
oturan bu iren adamdan kk gryordu.
Bu dnceleri bir omuz silkiiyle geitirerek, Spartacus'a kar herhangi bir ey hissetmiyorum. Bu meselenin
sizinle de ilgisi yok, dedi Batiatus'a, Sadece siz bana
baka hi kimsenin veremiyecei bilgiyi verebilirsiniz.
Bunun iin yardmnz istiyorum.
61
Peki ne bilmek istiyorsunuz? Dmanmn
karakterini.
iman adam ksesine bir para daha arap koydu.
Generalin yzne dikkatle bakt. eriye bir nbeti girdi.
Masann stne iki lamda koydu. Hava kararmt bile.
Lmbalarn nda Batiatus bambaka bir insan olmutu.
Aksamn son klar ona kar insafl davranmlard.
imdi k kat kat olmu et ynlarnn stnde dolayor,
daha muazzam, daha etkili bir anlam kazandryordu.
Crassus karsndakinin kmsenecek bir kii olmadn
anlamt. Adam hi de aptaln biri deildi. Tersine tilki
gibi kurnaz ve atikti.
Ben sizin dmannz nerden bileyim?
Dardan trampetlerin sesi geldi. Akam talimi bitmiti.
Crassus dikkatle, Bir tek dmanm var, Spartacus!
dedi.
iman adam burnunu bir peeteye temizledi.
Ve siz Spartacus'u tanyorsunuz, diye Crassus ekledi.
Tanyorum, Allah iin!
Sizden baka kimse tanmyor! Spartacus'la arpan
kimse onu tanmyor! Benden ncekiler klelerle
arpmaya gittiler. Trampetlerini alacaklarn, borularn
ttreceklerini... ve klelerin bir anda il yavrusu gibi
dalacaklarn sandlar. Ka tane alay, kkne kadar

kltan geirildi, yine ayn dncelerle hareket etmekten

vazgemediler. te bugn Roma son kozunu oynayacak.
Eer yenilirse, Roma diye birey kalmayacak. Bunu benim
kadar siz de biliyorsunuz.
iman adam kahkahalarla gmbr gmbr gld. ki
eliyle gbeini tutarak sandalyesinin stnde geriye
doru yasland.
62
Komik mi buldunuz? Gerek her zaman komiktir.
Crassus kendini tutmaya alarak adamn glmesinin
sona ermesini bekledi.
Roma olmayacak... Sadece Spartacus olacak. iman
adam simdi susmutu. Crassus onun sarho mu, yoksa
akl banda m olduuna karar veremiyordu. u toprak
neler de yaratyordu! te karsnda LANSTA duruyordu.
Kleler satn alm, onlar terbiye etmi, dvmesini
retmiti, ite iman adam buna glyordu. Crassus da
adamlarna arpmasn retmiti.
Bardana tekrar arap dolduran Batiatus, Beni
besleyeceiniz yerde amalsnz, diye fsldad.
General konumay kendi istedii noktaya ekmeye
alarak, Bir d grdm, dedi. Kbus gibi birey.
Tekrar tekrar grdm...
Batiatus anlayl bir tavrla bam sallad.
...Dmde gzlerim bir bezle kapal olduu halde
dvyorum. Korkun birey ama akla uygun. Dlerin
geree yakn olduklarna inanmam. nsan dnde,
yaad meselelerin tersini grr, Spartacus bence
mehul. Eer onunla dvrsem, gzlerim kapal
dveceim. Bu basit bir mesele deil. Galyallarm ne
uruna dvtklerini bilirim. Yunanllarn, ispanyollarn
ve Almanlarn niin dvtklerini bilirim. Ama bu
klelerin niin sava etkilerini bilmiyorum. Spartacus

ayak takmndan insanlar etrafna toplad ve onlarla

dnyann en iyi yetitirilmi ordularn defalarca
darmadan etti. Bunu nasl yapt? Bir alay kurmak en
azndan be yl ister... Her gn on saat almak artyla...
Be yldan sonra askerleri bir daa gtrrsnz... Da
fethetmelerini emredersiniz. Size boyun eerler. Ama
kleler Roma'nn en iyi alaylarna mey
63
dan okudular. te sizi bu amala ardm... Bana Spartacus'u anlatmanz istiyorum. Bana hereyi anlatn ki
gzlerimin stndeki perde kalksn.
Batiatus ciddiyetle dorulad. imdi dnyordu.
nce bana adamn kendisini anlatn. Kime benziyordu?
Onu nereden satn aldnz?
nsanlar hibir zaman olduklar gibi grnmezler.
Doru. ok doru... te bunu anladnz anda bir insan
tanmaya baladnz demektir. Bu Batiatus'a yneltilecek
en byk iltifatt.
Yumuak bal, tatl huylu, alak gnll bir insand.
Trakyalyd. Batiatus parman araba batrd. Masann
stnde gezdirdi. Onun bir dev olduunu sylyorlar...
Hayr, hayr... eildi. Hatt uzun boylu bile eildi. Sizinle
ayn boy-postayd diyebilirim. Siyah kvrck salar, koyu
kahverengi gzleri vard. Burun kemii krkt. Yoksa ona
yakkl bile denebilirdi. Burun kemiinin krk oluu ona
koyunu andran bir ifade kazandrmt. Geni bir yz,
yumuak hareketler... Bunlar insan aldatyor.
Onun.yaptn bir bakas yapsa hemen ldrtrdm.
Ne yapmt?
Ah...
Crassus, ar ar, Bana hereyi olduu gibi aka
anlatmalsnz, dedi, Spartacus'u iyice tanmak
istiyorum. Anlattklarnz ok gizli tutacama emin

olabilirsiniz. Sonra gemiini de renmeliyim... Onu

nerden satn aldnz? O zaman ne yapyordu?
Batiatus ellerini aarak, Bir gladyatr nedir? diye
glmsedi, Sadece bir kle deildir. Bunu herhalde
bilirsiniz... Hi olmazsa Capua'nn gladyatrleri basit birer
kle deildir denebilir. Bambakadrlar. Kpekleri
dvtrmek iin kk kzlar tarafndan yetitirilen ev
kpekleri satn almazsnz. E-er insanlar dvtrmek
istiyorsanz, dvecek insanlar satn alrsnz. Kinlerini
besleyen, nefret eden, mcadeleci insan64
lar ararsnz. Onun iin pazardaki ajanlarma nasl kleler
istediimi bildiririm. Benim istediklerim ev iin, ya da
Latifundia iin deillerdir.
Neden Latifundia iin deillerdir?
nk ben krlm, ezilmi kle istemem. Eer bir insan
kramazsanz onu ldrn daha iyi. nk kendisine bile
faydas yoktur. ini doru drst yapmaz, dierlerininkini
de bozar. Bir salgn hastalk gibidir.
Peki, neden dvr?
Ah... ite mesele burada. Eer bu soruya doru bir cevap
veremezseniz gladyatrlerle uraamazsnz. Eski
gnlerde arenada arpanlara BUSTUAR derlerdi.
Bunlar sadece dvmek iin dvrlerdi. Bunlar kle
deillerdi. Batiatus alayla ban gstererek, Buradan
hasta olmayan kimse srf kan grmek iin dvmez.
Gladyatrler dvmekten holanmazlar. Dvrler.
nk zincirlerini sker, eline bir silh verirsiniz. Ve silh
eline alnca hr olduunu sanr, te o zaman bir lgna
dner Bir lgnla dvmek iin de lgn olmak gerekir.
ini bilen iman adamn akc, dz bir dille anlattklarnn
etkisi altnda kalan Crassus, Bylelerini nerden
buluyordunuz? diye sordu.

Onlar bulacak bir tek yer vardr... Benim istediim

cinsini. Bir tek yer. Madenler. Madenlerden gelen klelere
Latifundia, hatt daraac bile byk bir ltuf tur. te
ajanlarm istediim kleleri oralardanbulurlar. Spartacus'u
da orada buldu lar... Kendisi bir KORUU idi. Bunun
anlamn biliyor musunuz? Arapa bir kelimedir?
Crassus ban sallad.
kuaktr kle, demektir. Bir klenin torunu. Msr'da
pis bir hayvana da ayn ad veriyorlar. Srnen bir mahlk.
Hayvanlarn bile dokunmaktan ekindikleri bir yaratk... Evet, hayvanlarla bile onun yanna yaklamaktan
ekiniyorlar KORUU. Kelimenin neden Msr'dan ktn
bilmek istersiniz.
65
Anlatacam. Bir LANSTA olmaktan daha fec eyler
vardr. Kampnza geldiimde, subaylarnz bana aaltc
gzlerle baktlar. Neden? Neden? Hepimiz birer kasabz,
deil mi? Hepimiz de ldryoruz. yleyse neden?
Batiatus sarhotu. Capua'daki nl okulun sahibi bu
iman adam kendi kendine acyordu. Ruhu kendini
gstermiti. Arenalarda kumlarn kana buland, vck
vck suland yerde alan bu pis, iman adamn bile
bir ruhu vard.
Crassus hafife, Demek Spartacus bir KORUU idi. dedi.
Spartacus Msr'dan m geldi?
Batiatus tasdik etti. Trakyalyd ama Msr'dan geldi.
Msrl altn madencileri Atina'dan kle satn alrlar.
Ellerinden geldii kadar KORUU kleler elde etmeye
alrlar? En iyileri de Trakyallardr.
Neden?
Topran altnda iyi altklarna dair bir sylenti
vardr.

Anlyorum. Peki, Spartacus'un Atina'dan satn alndn

nereden karyorsunuz?
Tavuun mu yumurtadan, yoksa yumurtann m tavuktan
ktn bilir miyim? Ama onun nereden getirildiini
biliyorum. Tep'ten. Benden phe mi ediyorsunuz? Ben bir
yalanc mym? iman bir Lanista'dan baka birey
deilim. Yapayalnz bir insanm. Beni kk grmeye
hakknz yok. Sizin hayatnz sizin. Benimki de benim.
Benim erefli bir misafirimsiniz. Sizi kk
grmyorum.
Batiatus glmsedi. Komutana doru eildi. Biliyor
musunuz ne istiyorum? dedi. Neye ihtiyacm olduunu
biliyor musunuz? kimiz de tecrbeli insanlarz. Benim bir
kadna ihSpartaks F : 5
66
tiyacm var, bu gece. Neden kadn istiyorum? htirastan
deil, yalnzlktan. Yaralarm iyiletirmesi iin. Sizin
kadnlarnz vardr... Erkekler, kadnsz olamaz.
Bana Spartacus'tan ve Msr'dan szedin. Kadnlardan
sonra konuuruz.
Ill
Kutsal kitaplardaki cehennemden nce, hatt belki sonra
da yeryznde insanlarn bakp grdkleri, iyice bildikleri
bir cehennem vard. nk insanolunda kendi yarattn
daima ilk olarak kabul eden bir karakter vardr.
Havann kuru ve scak olduu temmuz aynda Teb'den Nil
nehrinin yukarlarna doru kn. lk elleye varn. Artk
eytann hkm srd topraklar stndesinizdir. Nehir
kenarndaki yeil bitki rts nasl sararp kurumutur!
ln dalar ve tepeleri daha ince, daha derin bir kum
tabakasyla kapldr! Duman ve toz. Rzgrn en kk
temasyla upuzun, dantel gibi kum tabakalar ykselir.

Nehrin ar ar akt yerlerde, kuraklk zamannda suyu

ekilir, suyun st beyaz bir toz tabakasyla rtlr. Nefes
aldka cierlerinizin de bu ince tozla dolduunu
hissedersiniz. Hava imdiden dayanlmaz bir hal almtr.
Ama hi olmazsa burada hafif bir rzgr eser. Ik elleyi
geince, gneye ve douya doru uzanan Nbye lne
girersiniz. Nehrin stnde yaayan o kk rzgr
parasn kaybe-dinceye kadar ilerleyin. imdi gneye
dnn.
Birdenb;re rzgrn donduunu, topran ldn
hissedersiniz. Burada canl olan sadece havadr, syla
saydamla-ms, prl prl olmutur. Artk insanlarn
duyular canlln yitirmitir. nk hibireyi olduu gibi
gremez. Herey
eilmi, kvrlm ve bklmtr. l de deimitir.
ln heryerde ayn olduu dncesi yanltr. l
demek suyun olmad yer demektir. Ama susuzluk da
ln heryerinde ayn deildir. Su gibi l de topran
yerine gre deiir. Da lleri, kum lleri, beyaz kum
lleri ve yanarda lleri vardr... Bir de lmn mutlak
olduu, kayan beyaz kum lleri...
te burada hibirey yetimez. Kaya llerinin kuru,
kvrk dayankl bitkileri, kum llerinin allar da yoktur.
Burada hibirey yoktur.
Bu le girin. Beyaz toz ynnn arasndan kendinize yol
an. Scan her an byk bir dehetle ensenize bindiini
duyarsnz. Scakl anlatacak kelime bulamazsnz. Ama
burada yine insan yasar. Zaman, uzay btn llerini
kaybeder. Ama durmayn. lerlemenize devam edin.
Cehennem neresidir? Cehennem hayatn en gerekli ve
basit ihtiyalarnn korkun bir glkle salanmaya
alld yerde balar. te bu dnce insanlarn
yeryznde kurduklar cehennemde yayanlar tarafndan

paylalmtr. Artk yrmek, nefes almak, grmek,

dnmek imknszlamtr.
Ama bu durum sonsuza kadar sremez. Birdenbire
cehennem ekillenmeye baslar. nnzde siyah kvrmlar
belirir. Garip, kbus gibi siyah halkalar. Buraya siyah ta
alan denir. Siyah taa doru ilerleyin. O zaman siyah
dediiniz bu tan, prl prl parlayan be}'az mermer
damarlaryla sslenmi olduunu grrsnz. Oh, bu
mermer ne kadar beyazdr! Oh, insana cenneti andran bir
kla nasl parlamaktadr! Evet. onun klarnda cennetin
kendisi olmaldr. nk cennetin sokaklar altnla
kapldr. Beyaz mermer de iinde altn saklamaktadr.
nsanlar buraya bu amala gelirler. Sizin de geli
nedeniniz budur. nk mermerin iinde zengin ve ar
altn damarlar vardr.
Daha yakna gidip bakn. Msr Firavunlar, siyah kaya ala68
nn ok zaman nce kefetmilerdi. O zamanlar ellerinde
sadece bakr ve bronz gereler vard. Madenin st
ksmlarn aabiliyorlard. Yzyllarca sren kazlardan
sonra mermer birdenbire iindeki altnlar aa vurdu. O
zaman buraya gelip beyaz mermerin kalbine inmek
kanlmaz bir hal oldu. Bakr devri gemi, demir devri
gelmiti, insanolu mermeri, ar demirlerle dvyor,
iliyordu.
Yeni bir tip insana da ihtiya vard. Scak, toz, kvrlarak
derinlere inen altn damarn takip etme ii Msrl ya da
Habeistanl kyllerin dayanabilecei gibi deildi.
Alelade kleler pahalya mal oluyor, pek abuk
lyorlard. Onun iin bu yere, esir edilen gl kuvvetli
askerler ve soydan kle olan KORUU'lar getirildi.
ocuklara da ihtiya vard. nk altn damarlarnn

darlat, madenin en derin yerlerine ancak kk bir

ocuk srnerek girebilirdi.
Firavunlarn saltanat ve gc bitip de Msr'n para babas
Yunanl efendileri sallanmaya balaynca Roma kuvvetli
elini uzatt. Madenleri Roma'nm kle tccarlar iletmeye
balad. Dorusunu sylemek gerekirse, klelerin nasl
altrlacam sadece Romallar bilirlerdi.
te siz de madenlere Spartacus'un geldii gibi gelirsiniz...
Yz yirmi iki Trakyal boyunlarndan demir halkalarla
birbirlerine balanarak getirildiler. ln scanda
halkalar alev alev yanyordu. Srann bandan sayarsanz
on ikinci kle Spar-tacus'tu. Hemen hepsi gibi o da
plakt. Bacaklarnn arasndaki bez parasndan baka
stnde birey yoktu. Sradaki dier kleler gibi onun da
sa sakal birbirine karmt. Sandallar paramparayd
ama arta kalan verebilecei rahatl iin saklyordu.
Ayaklarnn alt bir deri gibi sertlemi, kalnlam
olmasna ramen yine yakc kumun scana
dayanamyordu.'
Spartacus nasl bir insand? l geip de madenlere gel,
69
diinde yirmi yalarndayd. Ama gstermiyordu. Acnn
salad ihtiyar]amazla sahipti. Tepeden trnaa sa
sakal beyaz kumla kaplyd. Ama kumun altnda bakr
rengini almt. Siyah, keskin bakl gzleri bir ly
andran yznde bir ift kmr gibi nefretle parlyordu.
Bakr rengi deri, onun iin bir ayrcalkt. nk kuzeyin
sar sal beyaz ciltli kleleri madenlerde alamazlar,
gne onlar kavurur, korkun aclar iinde can verirlerdi.
Uzun boylu mu? Ksa boylu mu? Karar vermek g. nk
boyunlarmdaki demir halkayla kleler dimdik
yryemezler. Ama Spartacus'un elik gibi bir vcudu

vard. Trakya dalarnda hayat koiay deildi. Eline geen

bir avu yiyecei idare etmek zorunda kalmt. G ve
yoksul hayata alknd. Boynu, kaln ve adeleliydi. Sadece
demir halkann bulunduu yerde yaralar almt. Vcudu
eksiksiz bir yapya sahipti. Olduundan ksa boylu
grnyordu. Geni bir yz vard. Bir kle bann
krbacyla krlan burnu, bu yze daha geni, daha yayvan
bir grn kazandrmt. Bu yz ve gzlerinin biribirinden uzak oluu, ona bir koyunun ince duygulu grnn
veriyordu. Sakalnn altnda duygulu, tutkulu ve cmert bir
az vard. Ve bu az nefret ifade eden bir bzlle
aldnda dilerin dzgn ve beyaz olduu gze arpard.
ri, geni ellerinin garip bir gzellii vard. Gerekten,
onda gzel olan tek ey bu ellerdi.
te .Spartacus, Trakyal kle, bir klenin olunun olu. Onn kaderini kimse bilemez... Geleceini bir kitap gibi
okuya mazsnz... Gemiini bile... Gemi bitmez
tkenmez bir alma ile getikten sonra... te geleceini
bilmeyen, gemiini de hatrlamak iin bir neden
grmeyen bu kle Spartacus'tu. Hi bir zaman
alanlarn, almaktan baka bir i yapabilecekleri, ya
da insanlarn srtlarnda krbacn acsn duymadan
alacaklar bir devrin geleceini aklna getirmemiti.
Cehennem gibi yanan lde zorlukla ilerlerken acaba ne
d70
sunuyordu? nsan boynunda halka tad zaman fazla
dnmez. Ne zaman tekrar yemek yeneceini, su
verileceini ve uyunacan dnmek ok daha iyidir.
Onun iin Spartacus'un ve onunla birlikte le gelen dier
Trakyallarn zihinleri kark dncelerle dolu deildi.
nsanlar hayvanlatrrsanz oturup melekleri hayal
etmezler.

Artk gnn sonu yaklatndan grnt deimekteydi.

Onlar gibi insanlarda heyecan diye birey yoktu.
Spartacus ban kaldrp baknca siyah kaya alann
grd. Klelerin kendilerine has bir corafyalar vardr.
Denizlerin eklini, dalarn yksekliini ve nehirlerin
aklarn bilmezler ama spanya'nn demir, Arabistann
altn, Kuzey Afrikann demir, Kafkaslarn bakr ve
Galya'nn kalay madenlerini iyi tanrlar. Nerenin
bulunduklar yerden daha berbat olduu hakknda
deimez kamlara sahiptirler. Ama Nbye'nin siyah
kayalndan, koca dnyada daha fec baka bir yer yoktu.
Spartacus kayala bakt. Dierleri de... Btn sra,
yrylerini kesti.,. Su, buday ykl develer hatt elleri
krbal khyalar bile durdu. Herkes siyah cehennem
dmne bakt. Sonra yry yeniden balad.
Kayala vardklarnda gne batm, gnlk alma
bitmiti. Kleler kuyulardan kyorlard.
Spartacus, Bunlar ne, bunlar ne? diye dnd.
Sonra arkasndaki kle, Tanrm bana yardm et! diye
fsldad.
Ama Tanrnn onlara bir yardm olamazd. Burada Tanr
yoktu. Sonra Spartacus grd eylerin ln yaratt
garip hayaller olmayp kendisi gibi insanlar ve ocuklar
olduunu grmt. ten ve dtan gelen kuvvetlerle bu
kleler insandan baka bir ekil almlard. lerindeki en
kk mit krnts bile uup gitmi, insan olmak arzusu,
istei bile kalmamt.
l
71
unlara bakn... Bakn! Yllar boyunca ektikleri ve
grdkle-riyle kalbi ta kesilen Spartacus dehet ve
korkuyla titrediini hissetti. Artk kuruduunu sand
sevgi kuyular yeniden slanmt. Vcudu trdeleri iin

gz ya dkecek gte idi. Onlara bakt. Yrmesi iin

krba srtnda patlad. Ama o gene durup bakmaktan
kendini alamad.
Kuyulardan karken emekleyen kleler artk dar
ktklar halde, yine emeklemeye devam etmektedirler.
Buraya geldiklerinden beri ykanmamlardr. Artk
ykanmak midi de kalmamtr. Derileri siyah toz ve
kahverengi kirle kapldr. Salar sakallar birbirine
karmtr. Klelerin bazlar zenci bazlar beyazdr
amaartk aralarndaki fark sezmek glemektedir. Diz
kapaklarnda ve dirseklerinde irkin nasrlar vardr. Sonra
plaktrlar. Tamamiyle. Neden olmasnlar? Elbise daha
ok yaamalarna m yarayacaktr? Madenlerin bir tek
amac vardr: Romal efendilere altn salamak... Oysa
kck bir paavra bile para karlnda edinilir.
Ama yine de stlerinde birey vard: Herbirinin boynunda
bronz ya da demirden bir halka bulunuyordu. Kuyudan
ktka khya halkalara yapk zincirleri takyor, yirmisi
bir araya gelince kendilerine ait olan barakaya
gidiyorlard. Nbya madenlerinden kimsenin kap
kurtulamadm iaret etmek doru olur. Hi kimse
kurtulamazd. Madenlerde geirilen bir tek yldan sonra
insan insan olmaktan kyordu. Zincir gerekliliinden ok
bir sembold.
Spartacus, klelere bakt ve kendi trn, kendi rkn
arad. Kendi kendine, Konu, dedi. Birbirinizle
konuun. Ama onlar konumuyorlard. l gibi
sessizdiler. Glmse diye yalvard. Ama kimse glmedi.
Kleler letlerini de beraberlerinde tayorlard. Demir
kazmalar, manivelalar, keskiler... Biroklarnda balarna
balanm lmbalar vard. Birer iskelet halini alm
ocuklar yrrken
72

sallanyorlar, gzlerini krptryorlard. Bu ocuklar hibir

zaman bymezlerdi. Madenlerde ancak iki yl
alabilirlerdi. Zincirlerini sryerek Trakyallarn
yanlarndan getiler. Hibirisi ban evirip de yeni
gelenlere bakmad. Merak etmiyorlard. Aldr
etmiyorlard.
Spartacus onlar anlyordu. Kendi kendine, Bir zaman
sonra ben de onlar gibi olacam, dedi. i dehetle
doldu.
imdi klelere yiyecek veriliyordu. Trakyallar da onlarn
arasna katldlar. Kayalk barnak, maden yatann tam
bitii-indeydi. ok, ok uzun bir zaman nce ina
edilmiti. Ne zaman yapldm hatrlayan bile kalmamt.
Penceresiz upuzun bir yapyd. Tek hava ve k alacak
delik kapyd. Yzyllardr bir kerecik olsun
temizlenmediinden pislik, demesinde ve duvarlarnda
kaln bir tabaka meydana getirmiti. Khyalar buraya asla
girmezlerdi. Eer ierde herhangi bir ayaklanma olursa
derhal ekmek ve su kesilirdi. Kleler dayanabildikleri
kadar dayanrlar, sonra hayvanlar gibi birbiri pei sra
srnerek karlard. erde bir len olursa, onu kleler
kendileri dar brakrlard. Ancak bazen kk
ocuklardan biri bir kede lr gider, le kokusu
duyuluncaya kadar kimse farkna varmazd. te barnak
byle bir yerdi.
Kleler barnaa girerlerken zincirleri kartlrd. Tam
kapda ellerine tahta anaklar iinde yemek ve su
verilirdi. Gnde iki kere verilen su o kadar azd ki sadece
scakla kaybedilenin yerine koymaya yeterdi. Eer onlar
hibirey ldrmez-se susuzluktan ksa zamanda
bbrekleri mahvolurdu. Hastalanan kle, lmesi iin
kzgn le karlp braklrd.

Btn bunlar Spartacus ok iyi biliyordu. Bu ekilde

yaamakta bir anlam, bir mantk yoktu. Bir hayvan bile
yaya-mazd. Spartacus kle olarak domu, kle olarak
bymt. Klelik ederek olgunlamt. Kleliin ana
srrna ermiti. Yaamak, yaamaya devam etmek,
elenceye, yiyecee, rahata, mzie, kahkahaya, aka, yaknla, kadna ya da araba
kar duyulan daha byk, daha kuvvetli bir arzuydu. Ama
kolay deil di.
imdi Spartacus lmeyecekti. Dayanacakt. evresinin
iklimine, yaay ekline uymaya bakyordu. Zincirlerinin
karlmasyla bir para rahata kavumutu. Nereden beri
bu zincirleri tayordu? O ve arkadalar Nil nehri
boyunca, l geene kadar boyunlarndaki demir
halkann arln srmlerdi... Haftalarca... imdi
zincir sklmt ya kendini bir ty kadar hafif
hissediyordu. Ama gcn boa harcamamas,
gerektiinde ve yerinde kullanlmalyd. Suyunu ald...
Haftalardan beri verilenlerden daha ok su... Onu da bir
yudumda imeyecekti. Suyunu idare edecek, saatlerde
yudumlayacakt. Yemei kuru -ekirgelerle piirilmi
buday ve arpa lpasyd. Kuru ekirgelerde kuvvet ve
hayat vard. Arpa ve budaysa varlnn temelini
oluturuyordu. Bundan daha ktlerini yemiti. Ne olursa
olsun yiyecee sayg gsterilmeliydi. Yiyecei,
dncelerinde bile hor grenler ok gemeden lrlerdi.
Barnan karanlna dald. rm pislik kokusu her
yanm sard. Koku yznden len olmamt ki... Sadece
aptallar ve hr insanlar kusabilirlerdi. Ama, midesindekini
koku yznden kartacak deildi. Kokuya kar
durmayacakt. Tersine kokunun arkada olacak, ona
yaknlaacak, kokuyla beraber yayacakt.

Karanlkta ayaklar ikinci bir ift gz gibiydi. Kayarak, ya

da derek elindeki yiyecei dkmek istemiyordu. Bir yer
bulup srtm duvara dayayarak oturdu. Dierleri de onun
gibi duruyorlard. Ksesindeki son krntlar azna att,
suyu iti her iki kseyi de yalad.
Artk yemek fasl bitmiti. Kursaklarna birey girenlerin
bazlar rahatlam, bazlar kendilerini umutsuzluun
kucana brakmt. Alamalar, i ekmeler ve
szlanmalar vard. Bir yerden korkun bir lk ykseldi.
Konumalar da duyuldu. Sonra krk bir ses ykseldi.
74
Spartacus... Neredesin?
Buradaym, Trakyal.
Baka bir ses, te Trakyal, der. Trakyal, Trakyal.
Onlar kendi ulusundandr. evresinde toplandlar.
Spartacus ellerini onlarn stnde gezdirdi. Belki dier
kleler de dinliyorlard. Derin bir sessizlik olmutu. Belki
de yeni gelenler yznden eskiler hatrlamaa korktuklar
eyleri hatrlyorlard. Bazlar Trakyallarn dilinden
anlyor, bazlar anlamryordu. Belki de zihinlerde
Trakya'nn karla kapl dalan, kutsal serinlik, am
ormanlar arasndan akan dereler, kayadan kayaya
atlayan keileri canlanmt. Siyah kayaln lanetlenmi
halknn neler dndn, neler hatrladn kim bilir?
Ona, Trakyal, diyorlard. Spartacus birinin yzne elini
uzatnca eli gz yalaryla slanyordu. Alamak doru
deildi. Ah, vcudun suyunu harcamamak gerek. Bir
tanesi fsldad :
Neredeyiz, Spartacus? Neredeyiz?
Kaybolmadk. Nasl geldiimizi hatrlyoruz.
br, Kaybolmadk, diye tekrarlad.
Ama bizi kim hatrlyacak?

nsan byle konumamal. Onlara bir baba gibiydi.

Kendisinden ok byk insanlar iin, gelenekler gerei bir
kabayd. Hepsi Trakyalyd, ama asl Trakyal olan
Spartacus'tu. Bunun iin ocuklarna masal anlatan bir
baba gibi Spartacus onlara yurtlarn anlatan arklar
mrldand.
Sparatcus, Memleket trklerinde ne byk bir gvar!
diye dnd. Kleleri korkun karanlktan ekip
kurtarmt. imdi her biri Truva'nn inci gibi sahillerinde
yayorlard. te ehrin beyaz kuleleri! te altn bronz
elbiseli savalar! Yumuak ses ykselip-alalarak
endie ve korkuyu siliyordu. Karanlkta kmldamalar
oluyordu. Klelerin Yunanca bilmesi ge75
reksizdi. Spartacus'un Trakya lehesi hi de Yunanca'ya
benzemiyordu.
Sonunda Spartacus uyumak iin yatt. Uyuyacakt. Gen
olduu iin uykusuzluk denen dman yeneli ok zaman
olmutu. imdi rahata yerleti ve ocukluk gnlerini
hatrlamaya alt. ocukluunun serin, masmavi
gkyzn, gneini ve yumuak rzgrm hatrlad.
amlar altnda uzanm yatyordu. htiyar bir adam ona
okuma yazma retmeye alyordu. Denekle topraa
bir takm ekiller iziyordu.
Oku ve ren ocuum, diyordu, Ancak bylece biz
kleler yanmzda en kuvvetli silh tayabiliriz. Onsuz
tarlalarda alan hayvanlardan farkmz yok. nsanlara
atei veren Tanr, dncelerini yazma gcn de verdi.
Bylece insanlar eski alarn dncelerini okuyup
reniyorlar. O zaman insanlar tanrlarna yakndlar.
Onlarla konuurlard. Klelik diye bir-sey yoktu. O zaman
yine gelecek.

te Spartacus bunlar yeniden canlandrmaya alt.

Biraz sonra hereyi bir sis perdesi kaplad... Spartacus
uykuya dald.
Sabah trampetlerin sesiyle uyand. Tam barnan
kapsnda alnyordu. Ses ta blmelerde yanklanyor,
byyordu. Kleler yerlerinden kalktlar. Kapya doru
ilerlediler. Spartacus yemek ve su anan da yanna ald.
Darda gne domak zereydi. ln stnde serin bir
rzgr esiyordu... te gnn bir tek bu saatinde l
insann dostuydu. Yzleri yumuak bir rzgr okad.
Gkyz masmaviydi. Gz krpan son yldzlar birer birer
kayboluyorlard. Nbyenin altn madenlerindeki klelere
bu ann gzelliini tatma hakk tannr, yreklerine keskin
bir acyla dolmasna umutlarnn tazelenmesine frsat
verilirdi.
Khyalar bir kenarda durmu, bir yandan .ekmeklerini
iniyor, bir yandan da sularm iiyorlard. Su ve yemek
bir daha ancak drt saat sonra verilecekti. Ama bir khya
olmak baka,
76
kle olmak bakayd. Khyalar yn pelerinlere
sarlmlard. Krbalar ve uzun baklar vard. Bu
adamlar, bu khyalar kimlerdi? Onlar ldeki bu kadnsz,
korkun yere eken neydi?
skenderiyeliydiler. Zlim, kaba - saba insanlard. Maa
fazla olduu iin alyorlard. Sonra da madenden
kartlan altndan da bir yzde alrlard. Onlarn da
kendilerine gre hayalleri ve plnlar vard. irket
hesabna be yl alnca Roma vatandal hakkn satn
alma umudundaydlar. Gelecein hayalleriyle yaarlard.
Roma'da nasl bir ev sahibi olacaklarm, herbiri er,
drder kle satn alarak nasl lks iinde yzeceklerini,
arenalarda, hamamlarda geirecekleri tatl gnleri ve he-r

gece nasl iip iip sarho olacaklarn dnrlerdi. Bu

cehenneme gelmekle yer yzndeki cennetlerini daha
abuk ve daha muhteem olarak elde edeceklerini
biliyorlard. Ama gerek bambakayd. Btn kle
gardiyanlar gibi onlar da sonunda parfm, arap ve kadn
yerine basit bir hayat srmek zorunda kalacaklard.
Garip kiilerdi. skenderiye'nin kenar mahallelerinden
kma ipsiz sapsz haydutlard. Aram ve Yunan dillerinin
bozuk, anlalmaz bir lehesini konuurlard. Yunanllar
Msr'a iki buuk asr nce girmilerdi. Onun iin Msrl
deil sken-deriye'li saylrlard. eitli ynlerden
yozlam, yabanc ve kalle insanlard. Hibir tanrya
inanmazlard. lkel tutkular vard. Kzl deniz sahilinde
yetien Khat yapraklanma zn ierek uyuturucu bir
uykuya dalarlar, erkeklerle yatarak cinsel isteklerini
doyururlard.
ste daha gnein domad bu saatte, kleler zincirlerini
omuzlarna alarak siyah kayaln derinlerine dalarlarken.
Spar-tacus bu adamlara bakyordu. Klelerin efendisi,
Allahydlar. Hayat ve lm onlarn elindeydi. Spartacus
yaamak iin efendilerinin en kk davranlarnn bile
anlamm bilmek zorundayd. Madenlerde iyi efendi diye
birey yoktu. Ama dierlerin77
den daha az zlim, daha az kyclar olabilirdi. Spartacus
alaca karanlkta hibirinin yzn grmyordu ama
sezgisiyle, khyalarn yrylerinden, arlklarndan
onlar hakknda bir fikir edinebiliyordu.
Hava serindi. Kleler rlplaktlar. Bacaklarnn
arasnda zavall, ksr seks organlarm salayacak bir bez
parasna bile sahip deillerdi. Kollaryla vcutlarm
sararak sabah serinliinde titriyorlard. Spartacus yava
yava fkelenmeye balad. Hayvan gibiyiz, diye

dnd, vcudumuzu rtecek bir elbiseye bile sahip

deiliz. O da yetmedi, Hayr. Hayvandan da aayz,
diye ekledi. nk sahip olduumuz topraklan, zerinde
altmz iftlikleri Romallar ald zaman hayvanlar
tarlalarda brakld. Madenlerde almak zere biz
seildik.
Artk trampet sesleri kesilmiti. Khyalar krbalarn
havada saklatarak harekete getiler. Ortalk iyice
aarmt. Spartacus bir deri bir kemik kalm, tiril tiril
titreyen ocuklar grebiliyordu. Zavalllar siyah madenin
iine dalacaklar, altnn bulunduu beyaz ta
ileyeceklerdi. Dier Trakyallar Spartacus'un etrafnda
toplandlar. Bir tanesi :
Baba. Oh, baba. Buras cehennem! diye fsldad.
Spartacus,, Herey yoluna girecek, diye karlk verdi.
Babas olacak yatakiler tarafndan insan baba diye
amlrsa baka nasl bir cevap verebilirdik!.
Kleler madenin kapsna gelmilerdi. Sadece biribirleri-ne
sokulmu bir avu Trakyal meydanda kalmt.
Bakanlaryla beraber bir dzineye yakn khya kumun
stnde krbalarn aklatarak yeni gelenlere yaklatlar.
Bir tanesi o irkin konumasyla :
Trakyallar, bakannz kim? diye sordu.
Kimse cevap vermedi.
Krba kullanmak iin daha pek erken,
O zaman Spartacus, Bana baba diyorlar, diye ne kt.
Adan onu tepeden trnaa szerek, Baba
denemeyecek kadar gensin, dedi.
Bizim memlekette dettir.
Burada bizim detlerimiz hkm srer, baba. ocuk
yanl yaparsa, babas krbalanr. ittin mi?
Evet.

yleyse, Trakyallar. Hepiniz dinleyin. Buras kt bir

yerdir. Ama daha da kt olabilir. Yaadnz sre sizden
itaat ve i isteriz. lrseniz... Baka yerlerde yaamak
lmekten daha iyidir. Ama burada lmeyi yaamaktan
daha iyi yapabiliriz. Beni anladnz m, Trakyallar?
imdi gne ykseliyordu. Trakyallar birbirlerine zincir
lendiler. Madene girdiler. Kapda zincirler sklm
sadece boyundaki halkalar kalmt. Ellerine demir letler
verilmi, madenin dibindeki beyaz bir leke gsterilmiti.
Bu altn damarnn balangc olabilirdi. Beyaz lekeyi
byltmeye, altn ta yan damar olduu gibi meydana
karmaya alacaklard.
Artk gne tepedeydi. Gnn korkun scakl balam
ti. Kaz, tas ve ayr... Spartacus kazmasn savurdu. Her
saat elindeki kazmann arl artyor gibiydi.
Dayanklyd, kuvvetliydi ama hayatnn hibir dneminde
bylesine g bir ite almamt. ok gemeden
vcudunun btn adaleleri geriL meye, seirmeye balad.
Bir kazmann drt kilo geldiini sylemek kolaydr. Ama
saatlerce bu drt kiloyu kaldrp indirmek... Ve burada,
suyun altn deerinde olduu bu yerde, Spartacus
terlemeye balad. Derisinden szlr gibi ter boanyor
du. Alnndan gzlerinin iine akyordu. Teri durdurmak iin
iradesinin btn kuvvetiyle gayret etti. l ikliminde
terlemenin lm demek olduunu biliyordu. Ama ter
durmuyordu. Susuzluk vah, yank, korkun bir hayvan
gibi iini kavuruyor du.
79
Drt saat sonsuzluktur. Drt saat bitip tkenmez bir
zamandr. Vcudunun ihtiyalarn kontrol etmeyi bir
kleden daha iyi kim bilebilir? Ama drt saat... Su
torbalar klelerin arasnda gezdirilmeye balandnda,
Spartacus susuzluktan leceini sanyordu. Btn

Trakyallar onun durumundaydlar. Yeil, kutsal suyu

torbalardan bir yudum itiler. Ne kadar dncesiz bir
harekette bulunduklarn anladklarnda i iten gemiti.
te Nbye'nin altn madenleri. leye doru klelerde
alacak kuvvet yar yarya azalmt. O zaman krbalar
onlan almaya zorlar. Khyann elindeki krbac
kullanmak byk bir ustalk ister. Krba vcudun istenen
ksmna istenen iddet, hafiflik ya da hzda inerdi. nsann
aznda, karnnda, sr-tmda alnnda aklard. Klelerin
vucudunda eitli nameler karrd. Artk susuzluk
ncekinden on kat fec bir hal almt. Ama su yoktu.
Gnlk i bitinceye kadar su yoktu. Beklemek, suya
erimek iin beklemek, lmden beterdi.
Ama yine de gn sona erdi. Hereyin bir sonu vardr. Hereyin bir balay ve biti zaman vardr. Bir kere daha
trampetler almaya balad. alma bitmiti.
Spartacus kazmasn yere att. Kanayan ellerine bakt.
Trakyallarn bazlar yere oturdular. Bir tanesi, on sekiz
yalarnda bir ocuk, srt st uzanarak bacaklarn acyla
gerdi. Spartacus onun yanna yaklat :
Baba... Baba sen misin?
Spartacus ocuun alnndan perek, Evet, evet, dedi.
yleyse azmdan p, baba. lyorum, baba. Ruhumdan
arta kalann senin olmasn istiyorum.
Spartacus onu pt. Ama alamad. nk yank bir deri
gibi kuru ve kavruktu.
IV
Batiatus, Spartacus ve dier Trakyallarn altn madenine
nasl geldiklerini, nasl altklarn byle anlatt. Hikye
hayli zaman almt. Artk yamur yamyordu. Kurun gibi
bir gkyz kara bulutlarla kaplyd. te iki erkek, birisi
gladyatr terbiyecisi, dieri bir gn dnyann en zengin
insan durumuna geecek olan soylu bir komutan

lmbalarn titrek klan altnda oturuyorlard. Batiatus bir

hayli imiti. Yznn adaleleri iyiden iyiye sarkmt.
Altn madenini kuvvetli ve renkli bir dille anlatmt.
Crassus elinde olmadan anlatlanlarn etkisinde kalmt.
Crassus ne cahil, ne de duygusuzdu, Aeschylus'un, Prometeus stne yazd byk destan okumutu. te
Spartacus'un davrannda bu destandan bir para
bulunduunu hissediyordu. Spartacus'u anlamak,
Spartacus'u gzlerinde canlandrmak... Hatt bir parack
olsun Spartacus'un ruhuna girebilmek iin mthi bir arzu
duyuyordu. Bylece onun insanlarnn, yldzlara erimek
isteyen zincirli adamlarn meselesini bir para olsun
anlayacakt. Batiatus'a bakarak, bu iman ve irkin
adama ok eyler borlu olduunu, yatan paylamak
iin kampta bir kadnn bulunup bulunamyacan
dnd. Arzular bambaka ynlerde kendini belli eden
Crassus byle gelip geici ihtiraslar anlayamazd. Ama
kk, kiisel borlarna daima sdk kalrd.
Lanista'ya, Peki Spartacus buradan nasl kat? diye
sorau.
Kamad. Byle bir yerden kimse kaamaz. Byle yerin
bir iyilii vardr: Kledeki tekrar insanlar arasna karma
arzusunu yok eder. Spartacus'u oradan ben satn aldm.
81
Oradan m? Neden? Orada olduunu nerden biliyordunuz?
Kimdi? Neydi?
Bilmiyordum. Gladyatr yetitirici olarak ne kadar nl
olduumu biilrsiniz... iman, pis, faydasz bir insan
olduumu sanyorsunuz... Ama benim mesleimde bile bir
sanat gizlidir. Size temin ederim ki...
Crassus, Size inanyorum, diye dorulad Spartacus'u
nasl satn aldnz anlatn.

Batiatus bo ieyi sallayarak, Kararghta arap yasak

mdr? diye bard, Yoksa sarholuumdan da nefret mi
ediyorsunuz?
Crassus yerinden kalkarak, Size daha arap getireyim
de di. Yatak odasna geerek elinde bir ieyle dnd.
Batiatus arkadayd. Batiatus tpay karmaa lzum
grmeden ieyi masann bacana vurarak krd.
Bardan taana kadar arapla doldurdu. Glerek :
Kan ve arap, dedi. Dnyaya baka trl gelmek
isterdim. Szgelimi bir alaya komuta etmek isterdim. Ama
kim bilir? Belki sizin de zevkiniz gladyatrlerin
dvmesini seyretmektir. Ben byle dodum.
Yeterince dv seyrettim.
Evet. Tabii. Ama arenada bir biim ve cesaret vardr.
Bununla sizin dvleriniz boy lemez Spartacus,
Roma'nn silhl kuvvetlerinin te birini mahvettikten
sonra komutay size verdiler. talya'ya siz mi hkimsiniz?
Dorusunu sylemek gerekirse, talya'ya Spartacus
hkmediyor. Evet, onu yeneceksiniz. Roma'ya kar kimse
duramaz. Ama bu anda o sizden daha stn. Deil mi?
Evet.
Spartacus'u kim yetitirdi? Ben. O Roma'da hi dvSpartaks F : 682
medi. Ama en iyi dvler her zaman Roma'da yaplmaz.
Roma sadece kasap dkknndan zevk alr. Oysa byk
dvler Capua ve Sicilya'da yaplr. Hibir asker bir
gladyatr gibi arpmasn beceremezdi. zerinizde her
eit zrhla dvmee gidersiniz. Ama rlplak arenaya
girin... Elinizde sadece bir kl bulunsun. Kum kan
iindedir. Kan kokusu burnunuzu dalar. Trampetler
alnmakta, davullar dvlmektedir. Gne kzgn
alevleriyle ortal kavurmaktadr. Hanmlar dantel

mendillerini sallayarak gzlerini, nnzdeki plak

organdan ayramazlar. kindi sona erinceye kadar her
trl zevki tatm olurlar. Ama siz karnnz deimi bir
halde kumlarn stnde yatar, cannz ekilinceye kadar
acyla feryat edersiniz. te dv diye buna derler
komutanm... Bunu da alelade bir insan yapamaz.
Bambaka bir insana muhtasnz. Bu insan nerede
bulursunuz? Para kazanmak iin para harcamaya her
zaman hazrmdr. htiyacm olan eyleri almak iin
ajanlarm yollarm. Zayflarn abucak ld, korkaklarn
intihar ettii yerlere giderler... Yl'da iki kere Nbye
madenlerine urarlar. Bir keresinde ben kendim gittim...
Evet, bir tek kere gittim. Madenleri iletmek iin ok
kleye ihtiya vardr. En iyisi sadece iki yl dayanr... ou
alt ay iinde lr giderler... Onun iin madenlere sk sk,
taze kuvvetler getirilir. Kleler, alma lannda en kk
bir aksama olduunda canl canl lme yollanacaklarn
bildiklerinden umutsuz bir pervazszlk iindedirler.
Pervaszlk madenlerde alanlarn en byk dmandr. Salgn bir hastalktr. Onun iin, pervasz bir kleyi
derhal ldrmek gerekir. Byleler madenlerden kurtulu
olmadn bilirler, hereyden umutlarn kesmilerdir. Ne
krbatan, ne de ikenceden korkarlar. Kuvvetlidirler.
Dierlerinin yardmcs-drlar. Hastaln yaylmamas iin
onu dierlerinden ayrp korkun ikencelerle ldrrler.
Dierleri pervaszln meyvesini grerek ders alrlar. Ama
bu gibileri ldrmek kimsenin kesesini zenginletirmez.
Onun iin ben khyalarla anlarm. Kuvvetli, korkusuz
kleleri ldrmez bana satmak iin saklar83
lar. Para onlarn olur. Her iki taraf da bu iten kazanl
kar. te en iyi gladyatrler bunlarn arasndan kar.
Spartacus'u byle mi satn aldnz?

Evet. Spartacus'u ve Gannicus denen dier bir Trakyaly

da aldm. Belki .bilirsiniz. O zamanlar Trakyallara byk
rabet vard. En iyi kama kullananlar onlardr. lk yl kama,
sonra kl, daha sonra da FUSCINA kullanrlar. unu da
ekleyeyim ki Trakyallarn ou kamaya ellerini bile
srmemi erdir. Ama iyi kullanrlar diye ortalkta bir
inan vardr. Hanmlar kamay onlardan baka kimsenin
elinde grmek istemezler.
Onu siz kendiniz mi satn aldnz?
Hayr, ajanlarm aldlar. kisini skenderiye'den gemiye
bindirdiler. Tabii zincirli olarak. Napoli'de bir adamm
vardr. O da bana gnderdi.
Parasn yararl bir ie yatrmak endiesiyle tetikte duran
Crassus, iniz hi de kk bir i deilmi, itirafnda
bulundu.
Konutuka aznn iki yanndan araplar akan Batiatus,
Demek beni takdir ediyorsunuz, dedi, Capua'da yatan
servetimin ne kadar olduunu tahmin edersiniz.
Crassus ban sallad. Hi dnmedim, diye cevap
verdi, nsan gladyatrleri seyrederken, onlar yetitirmek
iin ne kadar para sarfedildiini dnmyor. Ama insan
koca bir alay gryor. Bir alay getiren unsurlar akllna
bile getirmiyor.
Bu Batiatus'a yaplan en byk iltifatt. Lanista arap
ksesini masann stne brakarak komutana bir an bakt.
Sonra iri mrnunun stne parmam gezdirerek, Tahmin
edin, diye srar etti.
84
xBir milyon?>:
Batiatus ar ar, etkili bir tonla Be milyon dinar, dedi.
Be milyon dinar. Bir dnn. Be memlekette
adamlarm vardr. Napoli'de ayrca sahil acentam bulunur.
Klelerimi en iyi gda ile beslerim. Buday, arpa, biftek ve

kei peyniri alrn. Kk gsteriler iin kendi zel saham

vardr. Ama amfiteatr'n tatan st kapal tribnyle tam
bir milyona kt. Mahall garnizonun drtte birini ben
beslerim. Tabii ay-#u yola giden rvetleri saymyorum...
Btn askerler sizin gibi deillerdir. Eer olanlar
Rorna'da dvtrrsem bu benim iin elli bin dinar
masraf demektir. Tabii kadnlar saymyorum.
Kadnlar m?
Gladyatr, LATIFUNDIA'daki kaba bir kle deildir. Eer
iyi yetimesini ve dvmesini istiyorsanz, geceleri
yatam paylaacak bir kadn olmaldr. Kadnlarm iin
ayr evim- de var. yle ihtiyar, irkin deil daima en
iyilerini satn alrm. Elime geldiklerinde hemen hepsi
bakiredir. Kuvvetli ve gzeldir. nce benim elimden
getiinden iyi bilirim. Lanista ksesini boaltt.
Dudaklarn yalad. Ksesini ar ar arapla doldurarak,
Kadna ihtiyacm var, dedi, Bazlarnn yoktur ama ben
isterim.
Peki, Spartacus'un kars dedikleri kadn kim?
Batiatus, Varinia, diye atld. imdi kendi iine dnm,
dnyordu. Gzlerinde nefret, fke ve arzuyla dolu bir
dnya parlyordu. Varinia, diye tekrarlad.
Varinia'dan szeder misiniz?
adrda hkm sren sessizlik Crassus'a pek ok ey
anlatyordu.
Varinia'y satn aldmda on dokuz yandayd. Bir Al85
man pii. -Eer san satan, mavi gzlerden holanrsanz,
ona gzel diyebilirdiniz. Kk, pis bir hayvand! Onu
ldrmeliy-dim! Oh, Allahm! Oysa tutup kz Spartacus'a
verdim. Bir akayd. Spartacus kadn, Varinia da erkek
istemiyordu E lenmek istememitim.
Bana kzdan szet.

Batiatus, Anlattm ya! diye komutana bard. Yerinden

kalkp adrn kapsna doru sendeleyerek gitti. Dar
kp iedi. Crassus gayesine tek bana erimeye
alt iin hayatndan memnundu. Batiatus'un yine
sendeleyerek masaya dn onu rahatsz etmedi. Bir
Lanista'y kibar bir efendi yapmak onun grevi deildi.
Bana kzdan szet, diye srar etti.
Batiatus basn dnceli dnceli sallad. Cidd bir
bakla, Sarho olsam kusuruma bakar msnz? diye
sordu.
Tersine. stediiniz kadar iebilirsiniz. Spartacus ve
Gannicus'un Napoli'den tahtravanla getirildiini
anlatyordunuz. Tabii zincire vurulmulard deil mi?
Batiatus dorulad.
Demek Spartacus'u daha nce hi grmemitiniz?
Hayr. Ben insanlar bambaka bir ynden zmlerim.
ikisi de sakall, pis ve tepeden trnaa yara bere
iindeydiler. yle pis kokuyorlard ki yanlarna
yaklalmyordu. Sadece gzlerinden ne kadar korkusuz,
ne kadar pervasz olduklar belliydi, nsan onlar lmlar
temizlesinler diye bile almazd. Ama ben yzlerine bakar
bakmaz anladm. Onlarda istediim cevher vard. Ykattm,
salarn kestirttim, tra ettirdim. Kokularla ovdurdum, bir
gzel besledim...
imdi bana Varinia'dan szedin. '
Allah belsn
versin!
86
Lanista beceriksizce arap iesine uzand. Ama
tutamya-rak devirdi. Masann stne uzanp krmz lekeyi
seyretti. Orada ne gryordu, kimse bilmez. Belki gemii,
belki de gelecekten bir paray hayal ediyordu.
Spartacus'u yetitiren adam buydu. Spartacus sonu
gelmeyecek bir maceraya atlmt... Ama mehul ve

domam alar boyunca daima hatr lanacak,

anlacakt. Spartacus'u terbiye eden gladyatr
yetitiricisi, Spartacus'u mahvedecek adamn karsnda
oturmutu. Ama ikisi de Spartacus'un
mahvedilemiyeceini biliyorlar di.
Komutan Crassus, iman dostun Lentulus Batiatus dedi,
ama yannda yatan delikanl Caius gzleri kapal
uyukluyordu... Hikyenin urasn burasn dinlemiti.
Crassus iyi hi kye anlatamyordu. Olaylar zihninde,
hafzasnda, korkularnda ve umutlarnda yayordu. Kle
sava bitmi, Spartacus mahvolmutu. Salarfiavills
zenginliin, sessizliin kendisiydi. Yeryzr.ie egemen
olan Roma bar btnd. Kendisi de bir delikanl ile
yatyordu. Neden? Komutan kendi kendine sordu. Yapt
dier byk adamlarnkinden fena myd?
Caius yoldaki armhlar dnyordu. nk derin bir
uykuda deildi. Byk bir generalle ayn yatakta yat
onu rahatsz etmiyordu. Onun kua homoseksellii
normal sayyordu. armhlarda gerili alt bin klenin
tutkusu onun iin tabiiydi. Byk general Crassus'dan
daha mutluydu Crassus eytann elinde oyuncakt. Ama o
zaman Roma'nn en soylu ve en geni ailesinden gelen
Caius hibir eytana kar gelmezdi. Onlarla birlikti.
l Spartacus'un Caius'u rahatsz ettii doruydu. Artk
yaamayan bu kleden btn varlyla nefret ediyordu.
Ama
gzn ap da Crassus'un glgelerle kapl yzne
nefretini ifade edecek kudreti kendisinde bulamad.
87 baknca
Crassus, uyumuyorsun, dedi. Hayr, uyumuyorsun. te
Spartacus'u anlattm. Tabii dinlediysen. Spartacus'tan
neden nefret ediyorsun? O artk ld, aramzdan tamamen
uzaklat.

Caius kendi dnceleri iinde kaybolmutu. Drt yl

nceydi. O zaman arkada Bracus idi. Bracus'la Appian
Yolundan Capua'ya gitmi ve Bracus onu memnun etmek
iin rpnmt. Arzuladnz erkek yastklar arasnda
uzanrken onu cmerte, yiite ve bol bol memnun
etmeye almaktan daha gzel ne olabilir? O zaman,
Salaria villasndaki bu garip akamdan tam drt yl nce,
Bracus'la ayn tahtravanda yolculuk etmi, arkada ona
Capua'da mkemmel bir dv seyrettireceine sz
vermiti. Parann nemi yoktu. Kum kana bulanacak ve
onlar araplarn yudumlayarak seyredeceklerdi
Bracus ile talya'nn e n iyi gladyatrlerini yetitiren ve en
iyi okula sahip olan Batiatus'u grmeye gitmiti.
Caius hereyin tam drt yl nce... Kle savandan nce
olduunu dnd... Ondan nce Spartacus'un adn bilen
yoktu... imdi Bracus da lmt, Spartacus da... Ve
Caius Roma'nn en byk generaliyle ayn yatakta
yatyordu.
NC BLM
l
Gzel bir bahar sabah, Lentulus Batiatus brosunda
oturmu, sk sk geirerek biraz nce ettii kahvaltnn
tadn karyordu. Bu srada Yunanl muhasebecisi ieriye
girdi. ki gen Roma'lmn konumak iin darda
beklediklerini haber verdi.
Bro ve Yunanistanl bir kle olan muhasebeci Batiatus'
un servetini aa vuracak gsteriteydi. Siyasette,
dzenli sokak dvlerinde, ehrin ileri gelen aileleriyle
olan ilikilerinde, Batiatus keskin ve kurnaz bir zekya
sahip oluu ile ksa zamanda byk bir servet yapmt...
Hele kazancn Ca-pua'daki gladyatrler okuluna
balamas gerekten akllca bir hareketti. Her zaman
syledii gibi gelecein berrak umuduyla mestti.

Dier yandan iftlerin arptrlmas ii bereketli ve

kazanlyd. Yasakd da. Ksa zamanda btn bir milletin
kanna ilemi, lgnlk derecesine varmt. Yabanc
topraklarda dvp zafer kazanmak frsatn bulamayan
politikaclar, ana vatanlarnda kk de olsa bir sava
alan yaratabileceklerini kavramlard. iftlerin
arptrlmas sabahtan akama ge vakitlere kadar,
gnlerce haftalarca devam ederdi. Terbiye grm
gladyatrler revatayd*Bunlar iin denen para her gn
bir para daha artyordu. Tatan arenalar birbiri pei sra
yk89
selmeye balamt. Sonunda Capua'da arenalarn en
by ve en gzeli ina edilince Lentulus Batiatus oraya
gidip bir gladyatr okulu kurmaya karar verdi.
nceleri ii pek kkt. Her defasnda sadece bir ift
gladyatr yetitiriyordu. Ama i hzla bymt. imdi,
be-yl sonra, yz ift gladyatrden daha fazlasn
barndryor, yetitiriyordu. Klelerinin kendilerine ait
jimnastik salonu, renim sistemi ve zel gsteriler iin
kk sahalar vard. Btn bunlara kar, Batiatus, baz
yollarla byklerle de ilikiler kurmu, rvet yedirerek
durumunu kuvvetlendirmiti. Mutfanda gladyatrler,
onlarn kadnlar, retmenler, ev ilerine bakan kleler,
tahtravan tayclanyla birlikte drt yzden fazla insan
yemek yerdi. Durumundan memnun kalmamas iin bir
neden gremiyordu.
Bu gneli bahar sabahnda oturduu bro en son
eseriydi. Mesleinin ilk gnlerinde her trl gsteriten
kanmt. Soylu deildi. Soyluymu gibi davranmay da
gereksiz bulmutu. Ama para para stne yldka ona
gre yaamay grev edinmiti. Yunanl kleler satn
almaya balamt. Muhasebecisi ve mimar Yunanlyd.

Mimar onu Yunan slubunda da bir bro ina etmeye

kandrmt. Dz daml stunlu, sadece duvarl odann
drdnc taraf dnyann en gzel grnmne doru
akt. Perdeler aldnda ieriye sabahn gnei ve
temiz havas olduu gibi giriyordu. Mermer deme ve
ilerini grd beyaz masann gzelliine diyecek yoktu
Odann ak taraf arkasnda kalyordu. Yz kapdan yana
dnkt. Yapnn gerisinde ktipleri ve mterileri iin bir
oda vard.
Muhasebeci, kisi de pek soylular... Koku, boya, ok
pahal yzkler ve elbiseler... kisi de ROSILLAE... Ba
bel s olacaklarna eminim, dedi, bir tanesi ok gen...
Yirmi iki yanda var yok. brs onu memnun etmek
iin rpnyor.*
Brak gelsinler.
90
Bir n sonra iki gen ieri girdiler. Batiatus gsterili bir
nezaketle yerinden kalkt. Onlara masasnn nnde iki
yer gs
terdi.
Konuklar otururken, Lanista abucak ve yerinde bir
gzlemle iki genci incelemiti. Zengindiler. Ama bunu
dnyaya iln edecek ekilde giyinmemilerdi. yi, soylu
ailelerden olduklar belliydi... Genci, Caius bir kz kadar
gzeldi. Bracus daha yal, daha erkek halliydi. Byk
roln o oynuyordu. Mavi gzl, saman sars salyd.
nce dudaklarnda alayc bir ifde vard. Konumay
Bracus yapyor, Caius hayranlk ve sevgi dolu gzlerle onu
dinliyordu. iman adam nefret: uyandran sfat
kullanarak, Ben Lanista, Lentulus Batiatus' um, dedi.
Gn sona ermeden bu genlerden en azndan 5000 dinar
szdracan biliyordu.
Bracus da kendilerini tantt. Derhal asl konuya geti.

zel bir gsteri istiyoruz, dedi.

kiniz iin mi?
ikimiz ve arkadalarmz iin.
Lanista cidd cidd ban sallad. Tonbul ellerini kavu
turdu. Bylece parmaklarndaki iki elmas, bir yakut ve bir
zmrt yzk olduu gibi grnyordu.
Birey hazrlarz.
Bracus gayet sakin, lnceye kadar arpacaklar,
dedi.
Ne?
Ne dediimi iittiniz. ki Trakyal istiyorum. Kyasya
dvecekler.
Batiatus, Neden? diye renmek istedi, Siz gen
Romallar buraya gelip hep lm grmek istiyorsunuz.
lm olma dan mkemmel bir gsteri ve kan
seyredebilirsiniz... Neden lm istiyorsunuz?
nk kyasya dv tercih ediyoruz.
Bu bir cevap deil... Bakn, diyerek Batiatus
ellerini
91
ne doru uzatp, oyunu iyi bilenlerin dnceli ve sakin
tavryla, Hem de Trakyallar istiyorsunuz, diye ekledi.
Dnyann en iyi dven Trakyallar bende. Ama
kyasya dvmelerini isterseniz iyi bir dv
seyredemezsiniz. Bunu siz de benim kadar iyi bilirsiniz. Bir
hayli para vereceksiniz... Size niin paranzn karln
vermiyeyim? Dorusunu isterseniz, Romada da mkemmel
dvler seyredebilirsiniz. Ama ben hretimi korumak
zorundaym. Ben gladyatr yetitiricisi-yim. Kasap deil.
Size paranzn satn alabilecei en mkemmel dv
seyrettirmek istiyorum.
Bracus glmseyerek, yi bir dv seyretmek
istiyoruz,. dedi, Ama kyasya olsun.

kisi bir arada olamaz!

Bracus yumuak bir sesle, Bu sizin dnceniz, dedi.
sterseniz ben bu gsteriden vazgeerim. Siz de
gladyatrlerinizden ayrlmazsnz. Ben iki gladyatr satn
almak ve bunlar kyasya dvtrmek istiyorum. O
kadar. Eer bana hizmet etmek istemiyorsanz, baka bir
yere giderim.
Size hizmet etmek istemediimi syledim mi?
Dndnzden daha mkemmel bir ekilde
eleneceinize emin olabilirsiniz. Size zel saham
veririm. Sabahtan akama ka-dar istediiniz kadar
gladyatr arptrrm. Herhangi biri ar yaraland
takdirde yerine bakasn karrm. Sizin ya da
hanmlarnzn istedii heyecan bol bol tadarsnz. Btn
bunlar iin sadece 8000 dinar dersiniz. Yiyecek, arap ve
dier hizmetler de dahil.
Bracus fkeyle, Ne istediimizi syledim, dedi. Pekl,
25,000 dinar vereceksiniz.
Caius armt... Bu muazzam rakamda insan korkutan
bir taraf vard. Ama Bracus omuz silkerek kabul etti.
Kabul, dedi. Ama rlplak dvecekler.
92
plak m?
Me dediimi iittin, Lanista!
Pekl.
Sonra arlatanlk yok... Gladyatrler sanki ar
yaralanm gibi yere yatp l taklidi yapmyacaklar. Eer
ikisi de derlerse, adamlarndan birisi ikisinin de
boazlarn kesecek. Kendilerine bildir.
Batiatus kabul etti.
imdi on bin dinar veriyorum. Gerisini oyun bittikten
sonra alrsn.

Pekl. Hesab muhasebecimle grn. Size bir fatura

verecek ve anlamay kt stne geirecektir.
Arenaya sabahleyin gelebilir miyiz?
Sabahleyin... evet. unu bilin ki bu cins bir dv ok
abuk sona erer.
Bracus :
Beni uyarmanz gereksiz, Lanista, dedi. Sonra Caius'a
dnerek, Gladyatrleri grmek ister misin, ocuum?
diye
sordu.
Caius mahcup bir tavrla glmseyerek ban sallad.
Tahtravanlara binerek tlim sahasna gittiler. Caius
gzlerini Bracus'dan ayramyordu. Kendisini bu kadar
mkemmel bir ekilde idare eden baka birini
tanmyordu. Mesele 25000 di nar bir rpda,
dnmeden sarfetmesinde deildi... Bracus il;san hayat
ve hisleriyle o kadar serbest, o kadar geliigzel
oynuyordu ki... Kendisi olsa imkn yok gladyatrlerin
rlplak dvmelerini isteyemezdi.
Tayclar, tlim sahasnda tahtravanlar yere braktlar
Sahann yan demir parmaklklarla evriliydi. Drdnc
ksm, gladyatrlerin barnaklarna alyordu. Caius,
burada, vah hayvanlar tutmaktan, terbiye etmekten
daha tehlikeli bir sanatn hkm srdn anlad. nk
Gladyatr sade93
ce tehlikeli bir hayvan deildi... Ayn zamanda
dnebiliyordu da. Sahadaki kleleri seyrederken
ensesinden aa rpertici bir korku ve heyecann aktn
hissetti. Yz kii vardlar. Bacaklarmdaki bez parasndan
baka stlerinde birey yoktu. Tra olmular, salarn
ksack kestirmilerdi. Ellerindeki tahta sopalar ve
letlerle oradan oraya kouyorlard. Aralarnda alt tane

terbiyeci dolayordu. Ellerinde ksa spanyol baklar ve

ar, tun kalkanlar vard. Tetikteydiler. Parmaklarn
dnda da nbetiler dolayordu, Caius bu adamlarn
hayatlarn satn almak bunun iin pahal diye dnd.
Gladyatrler mkemmel adaleli, hareketlerinde bir panter
kadar ince ve eviktiler. Kabaca snfa ayrlabilirlerdi.
Bir kere Trak}'allar vard. Trakyallk artk bir rk, bir nesil
olmaktan kmt. nk Trakyallarn arasnda bir sr
Yahudi ve Yunanl vard. Bunlar talya'da en ok
arananlard. Sica denen ksa, hafife kvrk, Trakya ve
Filistin'de iyi bilinen t bir eit karna kullanyorlard.
RETIARII'ler daha yeni yeni tannmaya balamlard.
Bunlar trident denilen atall mzrak ve balk ayla
dvrlerdi. Bu kategori iin Batiatus uzun boylu, dev
yapl, siyah derili Afrikallar, Habeileri tercih ederdi.
Bunlar da daima MURMILLONES denen, ya yalnz kl, ya
da kl ve kalkan kullanan gladyatrlerle karlatrlrd.
MURMILLONES'ler daima Almanlar ve Galya'llard.
Bracus zencileri iaret ederek, uraya bak, dedi.
Mkemmel bir gsteri, Usta bir oyun. Ama yine de skc
olmaktan kurtulamyor. En iyisi Trakyallardr. Sen ne
dersin? diye Batiatus'un fikrini sordu.
Lanista omuz silkerek, Hepsinin deeri ayrdr. diye
cevap verdi.
Ben bir Trakyal ve karsnda da zenci istiyorum.
Batiatus bir an mterisinin yzne bakt. Sonra ban
sallad.
94
Byle ey olmaz, dedi. Trakyallar sadece kama
kullanyorlar.
Bracus, stediimi yap, diye srar etti.
Batiatus tekrar omuzunu silkti. Terbiyecilerden birinin
bakn yakalad. Yanna gelmesini iaret etti. Caius

bylenmi gibi gladyatrlerin garip bir dans andran

almalarna dalmt. Trakyallar ve Yahudiler kk
odun paralaryla kama almalar yapyor, siyah derililer
alarn frlatyor, Uzun deneklerini ileri geri sallyor, iri yar sarn Almanlar ve Galyallar tahta kllaryla eskrim
yapyorlard. Hayatnda ilk defa insanlarn bu kadar ayarl,
evik ve yorulmak bilmez bir ekilde lm dansn
yaptklarn gryordu. Oradan, demir parmaklklarn
gerisinden, iren, kark bir vicdana sahip olan Caius
bile etki altnda kalyor, bu kadar gl, harikulade bir
hayatn kasaplk et gibi kullanlmasna acyordu. Ne yazk
ki bu dnce pek ksa mrl oldu. Caius gladyatrlerin
karlaaca an o ana kadar tatmad bir heyecanla
beklemeye balad. Can skntsn daha kck bir
ocukken tatmt. Ama imdi bu ykc histen eser yoktu.
Terbiyeci, Kamann sadece bir kenan keskindir, diye
aklyordu- Kama aa takld anda, Trakyalnn ii
bitmitir. Byle bir iftletirme yaplamaz. Okul iin kt
bir n olur.
Batiatus ksaca, Sen dediimi yap, dedi,
Neden bir Almanla...
Bracus, Ben Trakyal istiyorum, diye atld,
Tartmayn!
Lanista, Syleneni iittin, dedi.
Terbiyecinin boynunda kk gm bir ddk aslyd,
Bunu kere ttrnce gladyatrler almay braktlar.
Terbiyeci Batiatus'a dnerek :
95
Kimleri istiyorsun? diye sordu.
Draba.
Terbiyeci, Draba! diye bard.
Zencilerden bir tanesi onlardan yana dnd. Yanlarna
doru geldi. Peinden an ve sprge sapna benziyen

sopasn srklyordu. Dev gibi bir adamd. Siyah derisi

kaln bir ter tabakasyla prl pnld.
David.
Terbiyeci, David! diye bard.
Bu bir yahudiydi. Atmacay andran bir yz, ince, nefretle
titreyen dudaklar vard. Yank, tral yznde yeil gzleri
garip bir kla parlyordu. Kamasyla durmadan
oynuyordu. Misafirlerden yana, onlar grmeden
bakyordu.
Bracus, Caius'a, Bir yahudi, dedi. Hi yahudi grm
muydun?
Caius ban sallad.
Heyecanl olacak. Yahudiler sica'y iyi kullanrlar.
Polemus.
Polemus! diye terbiyeci bard.
Bu ok gen yakkl ve ince yapl bir Trakyalyd.
Spartacus!
O da dier gladyatrn yanna geldi. Drt erkek, iki
Romal asil delikanldan, terbiyeciden, Lanistadan ve
demir parmaklklarn yannda duran kk tahtravan
tayclarndan ayr duruyorlard. Caius onlara baktka,
korkun, garip, bambaka bir hissin altnda eziliyordu.
Kskn, Caius'un arkadalarnn hibirinde bulunmayan
adaleli yaplarndan ok, orada, ylece yalnz ve uzak
durularnda insan etkileyen bir taraf vard. ldrmek,
dvmek iin terbiye edilmilerdi. Onlarn dvmeleri
ne askerin, ne de hayvanlarn dvmelerine benzerdi. Bir
gladyatrn dvmesi gerektii gibi bambaka bir tarzda
dvrlerdi. Caius korkun bir maskeyi andran drt yze
bakyordu.
96
Batiatus, Nasl buldunuz? diye sordu.

Cann alacaklarm bilse Caius azn ap cevap

veremezdi. Ama Bracus soukkanllkla, Hepsi iyi ama u
krk burunluyu beenmedim. Hi dvye benzer hali
yok, dedi.
Batiatus, Grne aldanmamal, diye cevap verdi. Ad
Spartacus'tur. Kuvvetli ve atiktir. Onu sememde bir
sebep var. ok eviktir.
Onu hangisiyle karlatracaksnz?
Zenciyle.
Gzel. Verdiim paraya deecek galiba.
te Caius, Spartacus'u bu ekilde grd. Aradan geen
drt yl zarfnda gladyatrlerin adlarn unutmutu ama
yakc gnei, arenay, tere batm vcutlardan kan
kokuyu hatrlyordu.
II
Karanlkta uyank yatan Varinia idi. Btn gece bir an
olsun gzn kapamamt. Ama yannda yatan Spartacus
uyuyordu. Derin, deliksiz bir uykudayd. Soluunun
yumuak ak, gsnn inip kalk hayatn kendisi
kadar dzgn ve srekliydi.
Sabah olacaklar bilen bir insan nasl byle uyuyabilirdi?
lmn eiinde nasl rahat bir uykuya dalabilirdi?
Spartacus'a huzur veren ey nerden geliyordu?
Varinia elini karanlkta yatan Spartacus'un yznde,
derisinde, vcudunda hafif hafif dolatryordu. Deri oynak,
taze ve canlyd. Adaleler yumuakt. Vcut rahat ve
gevek bir uykuya dalmt. Uyku deerliydi. Uyku
Spartacus'un hayatyd.
Uyu, uyu, uyu benim bir tanem, sevgilim, nazlm, benim
97 iyi, korkun erkeim... uyu. Uyu da glen benim
erkeim.)
Varinia bir fslt gibi Spartacus'a sokulmutu. Bylece
gittike bedenleri daha ok biribirine deiyordu. Uzun

bacaklarn, erkeinkine yaptrmt. Dolgun gslerine

erkeinin ban yaslamt. Yanak yanaydlar. Altn
rengi salan erkein stnde bir ta gibi dalyordu, ini
dolduran dehet ve korku artk tatl anlarla dalyordu.
nk korku ve ak hibir zaman bir arada olamaz.
Bir defasnda Varinia, Spartacus'a birey yapman istiyo-um demiti. Kendi kabilemizde inandmz bireyi
yapman istiyorum. Spartacus ona glmsemi, sizin
kabileniz neye inanr diye sormutu. Varinia, sana komik
gelecek, gleceksin di ye devam etmiti. O zaman
Spartacus imdiye kadar seninle alay ettim mi,
sylediklerine gldm m? diye atlmt. Vari-r-ia biz
ruhun burun ve az yoluyla nefes aldka bedene
girdiine inanrz, diye atlmt. Spartacus glmsemiti.
Varinia bak alay ediyorsun diye knca, ben sana
glmyorum demiti Spartacus, insanlarn inandklar
harikulade eylere glyorum. Varinia, sen bir Yunanlsn
onun iin hibir eye inanmazsn diye alamaya
balamt. Spartacus sylediin doru deil, demiti. Bir
kere ben Yunanl deilim. Trakyalym. Sonra Yunanllarn
hibir eye inanmadklar da yanl. Varinia' nm
Yunanllarn neye inanp neye inanmadklarna aldr
ettii yoktu. Ama Spartacus istediini yapar myd? Azn
onun aznn stne koyar, nefesini emerek ruhundan bir
paray kendi bedenine sokar myd? Sonra Varinia da
ayn eyi yapacakt. Bylece ilerinde biribirlerinden bir
para tayacaklard, ki vcutta yaayan tek insan haline
gireceklerdi. Yoksa Spartacus korkuyor muydu, O zaman
Spartacus Korktuum eyleri tahmin edemiyor musun?
demiti.
imdi Varinia hcrelerindeki ince hasr stnde
Spartacus'la yatyordu. Hcre onlarn dnyalar,
yuvalaryd. Hcre

Spartaks F : 7
aklaryla doldurduklar bir kaleydi. Btn varlklaryla bu
ta hcrede yayorlard. erde sadece yatacak bir hasr
rt ve su testisi vard. Ama bunlar bile; onlarn deildi.
Hibir ey onlarn deildi. Biribirlerine bile sahip
deildiler. imdi Va-rinia, Spartacus'un yannda yatyor,
erkeinin yzn okayarak sessiz sessiz alyordu.
Varinia, imdiye kadar bir damla gz ya bile dktne
tank olunmayan kle kz alyordu.
Batiatus, ben kadn vermem, kiralarm, demekten hola
nrd. Kadnlar gladyatrlerime bor veririm. Geri almak
zere. Organlar kuruyan bir erkek arenada iyi arpamaz
Bir gladyatr, tahtravan taycs deildir. Gladyatr
hereyden nce bir erkektir. Erkek olmayan zaten
gladyatr olamaz. Erkekler kadna muhtatr. En gzel, en
el dokunulmam kadn lan satn alrm. Eer onlar ben
terbiye edemezsem, olanlarm, eder.
Gece sona ermek zereydi. Gnn ilk klar hcreyi
klandryordu. Varinia ayaa kalksa ince, uzun yapsyla
pencerenin seviyesine varrd. Pencereden baktnda
tlim alann, parmaklklarn gerisinde gece gndz nbet
tutan askerleri grrd. Hereyi ezbere biliyordu. Hcre,
zincirler onun iin, Spartacus iin olduu gibi tabi eyler
deildi.
Sadece bu kadn Batiatus'un iinde adlandrlmas g bir
arzu ve ak yaratyordu. Bir adam onu, Roma'daki bir
pazardan 500 dinar gibi pek ucuz bir fiyata satn almt.
Ama nedense Batiatus kza baknca garip hisler
duyuyordu. Bir kere kz uzun boylu, gzel vcutluydu.
Batiatus uzun boylu, vcudu biimli kadnlardan
holanrd. Sonra Varinia ok genti. Yirmisinde bile yoktu
belki. Ve Lanista ocuk yataki kadnlara baylrd. Hele o

uzun san salar... Lanista'nn ona kar neden arzu ve

sevgiyle dolu olduunu anlamak hi de g deildi.
Ama iler Lanista'nn istedii ekilde olmamt. Varinia'-y
yatana almaa kalkt ilk gece, kz vah bir kediye
dn99
mutu. Tekme atan, trmalayan, tkren, yrtc bir
canavar olmutu. .. Boylu poslu olduu iin de Batiatus
onu bayltncaya kadar dvmekte hayli glk ekmiti. O
mcadele iinde odadaki btn deerli eyalar ortala
yaylm parampara olmutu. Hele Varinia'nn bana
inen Yunan vazosunun deerine diyecek yoktu. Lanista
fkesinden lgna dnmt. Belki bu perianlk iinde
Varmia'y ldrtebilirdi. Ama kurnaz adam, urad
kayplar hesaplaynca kuvvetli ve becerikli bir kleden
olmay fazla buldu. Hele o grnle Varinia'y satla da
karamazd. Bunun iin Varinia'y terbiye etme iini
gladyatrlere brakt. Spartacus denen sessiz, garip
Trakyalya kar nedenini zemedii bir nefret
duyuyordu. Koyunu andran yzndeki alevle, okuldaki
btn gladyatrler tarafndan sevilen, saylan bu adama
Varinia'y verdi.
Varinia'y, ite sana birlikte yatacak bir e diyerek
Spartacus'a verirken Batiatus hayatndan memnundu.
Kadn gebe brak yahut brakma, beni ilgilendirmez. Ama
sakn bir yerine zarar getireyim, sakat edeyim deme. te
sessiz sedasz A3man kzna bakan Spartacus'a Lanista
bunlan sylemiti. O anda Varinia gzel deildi. Yznde
iki uzun yara vard. Bir gz imi, morarmt. Alnnda,
boynunda ve kollarnda yara izleri vard.
Batiatus'un kzn stndeki, kendi vermi olduu elbiseyi
ekip alarak, bak sana ne veriyorum, demiti. O zaman
Varinia Spartacus'un karsnda ylece, kmldamadan,

nlplak durmutu. Spartacus onu sevmiti. plakl ya

da vcudunun gzellii iin deil. nk plakken bile
Varinia plak deildi. Kollaryla orasn burasn rtmek
teebbsnde bile bulunmamt. Sde ve marur,
ylesine hareketsiz kalmt. Ne Ba-tiatus'a ne de
Spartacus'a bakyordu. Artk kendisi iin hibir deeri
kalmayan hayata teslim olmutu. ine dnm,
hayalleriyle, ryalaryla yaamaya balamt.
O gece hcrenin en uzak kesine ekilen Varinia'y Spar
100
tacus rahat brakmt. Sadece, Latince konuur musun,
kz? diye sormutu. Bir cevap alamaynca, o halde
seninle latince konuacam, diye devam etmiti.
nk ben Almanca bilmiyorum. Akam serinlii balad.
Bu hasrn stnde yat Varinia cevap vermemiti. Bunun
stne Spartacus hasn ona doru itmiti. Sabah
olduunda hasr hl aralannda, bombo duruyordu, ikisi
de talarn stnde yatmlard. Bir buuk yl nce Alman
ormanlarnda esir edildii gnenberi bu, Varinia'-nm
rastlad ilk dnceli ve anlayl hareketti.
Yeni bir gnn belirdii bu rutubetli gecede, o ilk gecenin
ans Varinia'ya olduu gibi geri dnd. i yannda yatan
adama kar o kadar dayanlmaz bir akla doldu ki,
Spartacus'-un bunu hissetmemesi iin tatan olmas
gerekirdi. Gerekten de Spartacus kmldand. Birdenbire
gzlerini at. afan ilk klarnda sevgili kadnn iyice
gremiyordu ama Varinia onun ruhunda yayordu. Kz
kendine doru sk skya ekti. Okamaya balad.
Varinia, Oh, sevgilim, sevgilim, dedi.
zin ver.
Peki sonra ne olacak? arpacak kuvveti nerden
bulacaksn?
zin ver, Kuvvetim yerinde.

O zaman Varinia, erkeinin kollarna uzand.

Yanaklarndan aa sicim gibi yalar akyordu.
Ill
Sabah. Btn bina, hava, iki yz geen gladyatr bu lisle
doluydu. ki Romal gen zengin olduklar, heyecan ve kan
arzuladklar iin iki ift kumlarn stnde can
vereceklerdi. ki Trakyal, bir Yahudi ve Afrikal... Afrikal
a ve atalla sahaya kacakt. Bu birok lanista'nn izin
vermeyecei
101
bir iftletirmeydi. Yetitirdiiniz bir kpei bile aslann
penesine atmaya kyamazdnz. Ama Batiatus para iin
hereyi yapard.
Siyah adam Draba o sabah uyand. Kendi diliyle, Ey
lm gn, seni selmlarm, dedi.
Hasrnn stne uzanm dnyordu. Btn insanlarn,
hatt en yoksul ve irkinlerinin bile kendilerine mahsus
ak. sevgi, pck, nee, oyun, ve sarklan vard, ama
yine de hep si lmekten korkarlard. Hayatn artk hibir
anlam kalmad zamanlarda bile ona sk sk
sarlyorlard. Yalnz, yuvalarndan uzak olduklan,
vatanlarna dnmek umudunu btn bj tn yitirdikleri
anda bile hayat seviyorlard. Btn aclan, zulmler ve
alaklklar iinde bile hayatn bir deeri vard.
te kendisi, bir zamanlar bir evinin, kansnn, ocuklarnn
bulunduu kendisi, barta sznn dinlendii, savata
onurlu bir mevkie sahip olan kendisi... Eline tututurulan
bir balk a ve l ataliyla, iki Romal genci
elendirmek iin dvecekti... Kendisi cann verirken
seyirciler glecek, oynayacak, heyecanla ellerini
rpacaklard.
Mesleinin ve kendisi gibi insanlann o bo felsefesini
fsldad, DUM VIVIMUS, VIVUMUS.

Ama bu sz ne kadar bo ve teselliden uzakt. Gne

hazrlanmak iin kalktnda btn adaleleri an iindeydi.
Spartacus'u lrmek dncesine hazrlanmakta glk
ekiyordu... Sevdii, dier beyazlann iinde en ok hrmet
ettii Spartacus'u ldrmeye alacakt.... Ama,
Gladyatr, gladyatr dostun olamaz! denmiyor muydu?
IV
Drd, yanyana, konumadan ykandlar. Konumann bir
yarar yoktu. nk konuacak bireyleri yoktu.
Bulutuklar u andan arenaya girecekleri ana kadar
beraber olacaklarn102
dan, konumakla daha zor duruma deceklerdir.
Banyo suyun buharlaryla dolmutu. Derhal scak suya
kendilerini braktlar. Hamam tepedeki kk bir delikten
baka penceresi olmayan karanlk bir odayd. Isnan
talann stne dklen sulardan ykselen buharla
gzgz grmez olurdu. Spartacus'un vcudundaki
hcreler alm, adaleleri rahatlamt. Yepyeni, ac bir
kuvvetle doluyordu. Scak su, zerinde bitmez tkenmez
bir mucize yaratrd. Nbye madenlerinin kuru gazabn
asla unutmamt. Sadece lm iin, sadece ldrmek iin
yetitirilen bedenlere gsterilen ihtimam dnmekten
kendini alamazd. Hayat iin gerekli olan buday, arpa ve
altn elde etmeye altnda bedeni toz, toprak ve amur
iinde olurdu. O zaman faydasz, utan verici, dvlecek,
alktan gebertilecek, iren bir varlkt... Ama imdi bir
lm makinesi haline girmiti. Bedeni Afrika'da kard
san altn kadar deerliydi.
Ne gariptir ki nefret ancak o anda iinde dalga dalga
kabarmaya balamt. O zamana kadar byle bir lks iin
vakti yoktu. Nefret, yiyecek, kuvvet, hatt dnmek iin
bir tr zaman isteyen bir duyguydu. Artk bunlara sahipti.

Nefreti Lentulus Batiatus'n stnde toplanyordu.

Batiatus Roma, Roma Batiatus idi. Roma'dan nefret
ediyordu. Batiatus'tan nefret ediyordu. Romal olan
hereyden nefret ediyordu. Tarlalar ilemek, davarlar
otlatmak ve madenlerde almak iin domu,
yetitirilmiti. Sadece Roma'da, iyi yetimi kadn ve
erkekleri elendirmek iin insanlarn biribirlerini
boazlamas ve ldrmesi retiliyordu.
Banyodan masaj masalarna getiler. Her zaman yapt
gibi Spartacus, masr'n usta, kuvvetli parmaklar altnda
adaleleri formunu bulurken gzlerini kapad. Masaj
masasna yatt ilk gn btn varl korkun bir panik
iinde kalmt. Tek hrriyeti, sahip olduu tek varlk,
bedeni bir bakasn, bir yabancnn istilsna uramt.
Vahi bir hayvana dnm103
tu'. Ama artk masann zerine rahata uzanyor, masrn
hareketlerine karmyordu. On iki kere bu masann
stne yatmt. On iki kere arenaya kp arpmt.
Sekiz kere Capua'-mn muazzam amfiteatr'nda lgnlar
gibi baran, kan delisi halkn, drt kere de Batiatus'n
zel arenasnda zevkli birka gn geirmek iin kadnlar
ya da erkek sevgilileriyle byk ehirlerden gelen
okumu, yksek snftan insanlarn huzurunda
dvmt.
imdi, masaj masasnn stnde yatarken, her zamanki
gibi bu dleri dnyordu. Hepsi zihnine kazlmt.
Ne madenlerin, ne de tarlada almann verdii dehet,
arenann smsk dvlm kumuna ayak basld anda,
insan boazn dan yakalayan korkuya benziyordu. Hibir
korku, o korkuya benzeyemezdi. ldrmek iin seilmenin
onursuzluu hibir eye benzemezdi.

Bylece Spartacus, gladyatr olmann insanln en aa

tabakasna inmekle, bir olduunu rendi. Hayvanlara
olan yaknlklar, yine zenginlerin atlanna kpeklerine
gsterdikleri yaknlkla birdi. Atlar kadar zen gryor,
baklyorlard. Ama Lentulus Batiatus olsun, ya da baka
bir Romal olsun, bir atn arenalarda para para edilmesi
dncesini isyanla karlarlard.
Kendisi anslyd. Btn bu dvler srasnda ne bir siniri
kesilmi, ne bir kemii krlm, ne de trdelerinin
geceleri dlerine giren cinsten kulak yanndan,
boynundan yara almt. Btn yaralan MEMENTA ad
verilen cinsten hafif ve zararsz olmutu. Bunu ustalna
yormuyordu. Yormak istemiyordu. Kasaplktaki maharet,
KLE ASKER OLAMAZ derlerdi. Ama kendisi hemen
hemen bir kedi, yanndaki masada yatan sessizlik ve
nefret sembol yeil gzl Yahudi kadar evikti. ok
salam dnceliydi. in en g taraf buydu : Dnmek
ama kzmamak. IRA EST MORS. Arenada fkelenenler
lrlerdi. Korku bambaka bireydi. Ama kzgnlk ya104
sakt. Spartacus btn hayat boyunca dnceleriyle
yaamt. Onun iin dnmek g deildi. Bunu pek az
insan becerirdi. Kle... hibir ey dnmez, ve
Gladyatr bir hayvandr. yle gibi grnyordu ama
gladyatrler bu dncelerin tam tersiydiler, nsan arada
srada dnmek sayesinde yaard. Fakat bir kle btn
hayat boyunca dnmeliydi. Yaamay, lmemeyi
dnrd. Hr bir insann dncesine benzemiyordu
ama gene de dnceydi. Dnce filozofun arkada,
kleninse dmanyd. Spartacus o sabah Varinia'dan
ayrlrken, kadnn kafasndan olduu gibi silip atmt.
Artk onun iin sar sal sevgili yoktu. Eer Spartacus

yaarsa, Varinia da yaayacakt. Ama imdi Spartacus ne

canl, ne de lyd.
Masr iini bitirdi. Drt kle masalanndan inip uzun yn
pelerinlere sarndlar. Avludan geerek toplant salonuna
girdiler. Gladyatrler sabah yemeklerine balamlard
bile. Her biri yere bada kurarak oturmu, nlerindeki
kk masadan ekersiz kei stlerini ve domuz yayla
piirilmi buday orbasn iiyorlard. Lanista onlar iyi
beslerdi. Okula gelen her kle, sulunun armha
gerilmesinden nce yapt gibi yemeini yer, karnn tka
basa doyururdu. Ama arenaya kacak drt kle iin bir
para arap ve bir ka para tavuk eti vard. Tok karnna
iyi arplmazd.
Herneyse, zaten Spartacus a deildi. Drd,
dierlerinden ayr bir yere oturdular. Dorunun de itahlar
kamt. araplarn yudumladlar. Etin orasndan
burasndan srdlar. Arada srada biribirlerine bakyorlard.
Ama konumuyorlard. Onlarnki, konumalarla nlayan
salonda bir sessizlik adas gibiydi. Dier gladyatrler de
onlara bakmyor, fazla ilgi gstermiyorlard. Bu son
kahvaltnn gerektirdii bir incelikti
Artk nasl dveceklerini bilmeyen kalmamt. Herkes
Spartacus'un siyah devle, arpacan, kamaya karlk
a ve
105
atal karg kullanlacam biliyordu. Trakyal'nn
Yahudiyle karlacan renilmiti. Spartacus ve gen
Trakyal lecekti. Bu Spartacus'un suuydu. nk o
sadece Alman kzyla yatp ondan karm diye szetmekle
kalmam, okuldaki btn klelere kendini sevdirmiti.
Bunun nasl, ne zaman olduunun farknda deillerdi. Her
kiinin kendine hs bir havas vardr. Her insan binlerce
kk davranlara ve mimiklere sahiptir. Trakyalnn

anlayl tavrlar, krk burunlu, etli dudakl koyuna

benzeyen yz... Btn bunlar onda kendisine
gvenileceini dcelerine sayg duyulacan
anlatmt. Kleler dertlerini, skntlarn ona anlatr
olmulard. Onun sznden kmazlard. Spartacus
yumuak, aksanl latincesiyle konumaya balad
zaman, sylediklerini kaytsz artsz dinlerlerdi. Mutlu bir
adama benziyordu. Ban dimdik tutard. Bu bir kle iin
garip bir hareketti. Sesini hibir zaman ykseltmezdi.
Kzd da grlmemiti. Kendi kendine yeterlii, onu
dierlerinden ayran, bal bana bir varlk haline sokan
zellikti.
Batiatus sk sk, Gladyatrler birer hayvandr, derdi.
nsan onlar adam yerine koyarsa btn grn
kaybeder.
Oysa Spartacus hayvan olmay kabul etmiyordu. Bunun
iin de tehlikeli saylyordu. Kamasn kullanmaktaki
btn maharetine, kazandrabilecei btn paraya
ramen, Batiatus onun lmesini istiyordu.
Kahvalt bitmiti. PRIVILEGO olan drt adam yerlerinden
kalktlar. Bu sabah tabu idiler. Onlarla ne konuulacak, ne
de onlara dokunulacakt. Ama Gannicus herey ramen
Spartacus'a yaklat. Boynuna sarlp onu dudaklarndan
pt. Garip bir davrant bu. Bedeli ard. Otuz krba
yiyecekti. Ama glayatrlerin ou Gannicus'un bu
hareketi niin yaptn anlamlard.
Lentuls Batiatus, ok zaman sonra bile o sabah
hatrlamaktan kendini alamad. Bir ok kez uzun uzun
zerinde dnd. Daha sonra ortaya kan, dnyay
temellerinden sarsan olaylarla bir ilgisi olup olmadn
anlamaya alt. m olamazd. Olanlar, iki zppe
Romal'mn gladyatrlerin kyasya dvmelerini
istedikleri iin olmutu. Hafta gemezdi ki zel

arenasnda bir, iki, iftten oluan gsteriler olmasn.

Bunun da dierlerinden farkl bir taraf yok gibiydi
Gne berbat bir ekilde balamlard. Bir kere Gannicus
krbalanacakt. Gladyatrleri krbalamak doru deildi.
Ama okulun disiplini de hereyden nemliydi. inenen
her kurala karlk bir ceza vard... Ceza derhal ve
insafszca yerine getirilirdi, ikinci olarak gladyatrler,
kama kullanan bir gladyatrn, a ve l atal kullanan
gladyatre kar karlmasndan holanmamlard.
nc olarak da dvn kendisi vard.
Batiatus arenada konuklarn bekliyordu. Batiatus
mterileri hakknda istediini dnrd. Ancak denen
paraya karlk verilmeliydi. Ne zaman bir milyonerle
kardasa, ama sadece milyoner deil, milyonlar
harcayan biriyle, kendisini bataklkta gezinen bir kurbaa
yerine koyard. Roma'nn kenar mahallerinde srnrken
btn arzusu, bir valyelik satn almasna yetecek
400,000 dinar kazanmakt. imdi valyelik payesine
erimiti. Ama servetin ifde ettii anlam yeni yeni
anlamaya balamt. almasyla, zeksyla eritii
ykseklik bitmemiti..; Daima merdivenin bir st basama
daha vard.
Onur onuru hakedenlerindir. te bunun iin Caius, Bra-cus
ve dierlerini bekliyordu. Gannieus'un otuz krba
yiyeceinden de haberi yoktu. Konuklarn kk arenann
her ta*
07
rafn rahat rahat gsteren locaya gtrd. Sedirlerin
yatklarn kendi elleriyle dzeltip yerletirdi. Souk
arap ve k k tabaklar iinde tatl mezeler getirtti.
Locann stnden sarkan renkli bir kuma seyircileri
gnein yakc klarndan koruyordu. Batiatus yaratt
incelik ve lks karsnda gsn gururla kabartt. O

anla, dvn balayaca zaman arasndaki boluu

doldurmak iin arenada iki mzisyen ve bir dansz vard.
Misafirler ne dansze, ne de mzisyenlere dikkat
ediyorlard. Bracus'un evli arkada Cornelius Lucius, bu
gnlerde Roma'da doru drst yaamak iin neler
gerektiinden sz ediyordu. Batiatus ii olmad halde bir
para daha locada durdu. Roma'da doru drst yaamak
iin ne gerektiini bilmek istiyordu. Sonunda lanista
Lucius'un yeni bir LIBARIUS iin 5000 dinar dediini
rendi. Pasta yapmas iin bir adama bu kadar
verilemezdi.
Ama insan, domuzlar gibi yasayamaz ki! diyordu.
Lucius, Hatt babamn evindeki gibi bir hayat bile
srmem. nsan iyi bir yemek yemek istiyorsa drt kiiye
muhtatr: Pastac, cocus, pistores ve tabii bir de
dulciarius. Yoksa ardan pimi yiyecek almaktan
baka are kalmyor.
nsan onlarsz yayamaz dorusu, diye kars ekledi,
Her ay bir yeni Tonsores; nsan doru drst sadece
Tanr tras edebilir. Ama fazladan bir berber ya da masr
istesem...
Bracus incelikle, Mesele yz tane kle almakta deil,
dedi. Onlar terbiye etmekte. Giriilen zahmete demez.
Benim elbiselerime bakan bir private'm var. Kbrsl bir
Rum. Size saatlerce Homer'den paralar okuyabilir. Ne
ykar, ne de temizler. Btn yapt elbiselerimi dzenli bir
ekilde tutmaktr. Pelerinlerim iin dolabm var. Bir
pelerinle iim bitti mi, onun derhal yerine kaldrlmasn
isterim. Tunik, tuniklerin yanna konmaldr. nsan bu
kadar basit bir ii yapmaya bir
108
kpei bile altrabilir. Ama kle yapamaz. Kendiniz
yapsanz daha az zaman harcarsnz.

Caius, Ama siz yapamazsnz, diye itiraz etti.

Hayr... Tabii yapamam ocuum. Bak bakalm lanista ne
cins arap ikram ediyor!
Batiatus derhal, Cisalpine, diye atld.
Bracus parman burnunun stnde gezdirerek,
Yastklar da dnmsnz, lanista, dedi. Sizde
Filistin arab bulunur mu?
Tabii.,. En iyisi var. En hafif gl... Klelerden biri-nt:
bararak Filistin arab getirmesini emretti.
Lucius karsna, Ona syle, diye fsldad. Hayr...
Bracus kadna doru uzand. Elini tutup dudaklarna
gtrd.
Sevgilim, syleyemiyeceiniz birey mi var? Kulana
fsldyacam.
Kadn istediini fsldad. Bracus, Tabii, tabu, diye ce
vap verdi. Sonra Batiatus'a dnerek, Dten nce
Yahudi'yi buraya getirin, dedi.
Soylularn istekleri Batiatus'u daima hayretler iinde
brakyordu. Lanista'nn en byk istei bir insan soylu
yapan, srr kapmakt. Ama ne yaparsa yapsn bir trl
douunun soysuzluunu kapatacak bir gidi
tutturamyordu. Arenasn kiralayan her gurup baka trl
davranlara sahipti. Nasl bilebilirdiniz?
Batiatus, Yahudiyi artt.
109
Yahudi iki terbiyeci arasnda geldi. Locann nnde durdu.
Bekledi. Hl uzun, kaba pelerinine sarlyd. Yeil gzleri
iki souk ta paras gibiydi. Hibir ey grmyordu.
Orada ylece duruyordu.
Kadn rperdi. Caius korkmutu. lk defa olarak bir
gladyatr bir kol uzanm uzaklkta duruyordu. Elini uzatsa
deecekti sanki. Aralarnda ne duvar, ne de demir
parmaklklar vard. ki terbiyeci de yeterince teminat

deildi. Bu yeil gzl, ince dudakl, salar dibine kadar

krplm, kartal burunlu Yahudi insandan baka bireydi.
Bracus, Lanista, kendisine syle, pelerinini karsn,
dedi
Batiatus, Soyun, diye fsldad.
Yahudi bir an durdu. Sonra birdenbire pelerinini att.
nlerinde, ince, adaleli vucuduyla rlplakt. Bronzdan
oyulmu gibi tam bir hareketsizlik iindeydi. Caius
bylenmi gibi bakyordu. Lucius sklm gibi yapt. Oysa
kars az yan ak, nefesi gittike sklaarak
seyrediyordu.
Bracus yorgun bir tavrla, ANIMAL BIPES IMPLUME,
dedi.
Yahudi eildi. Pelerinini ald. Sonra dnp uzaklat. ki
terbiyeci de arkasndan gittiler. Bracus :
nce bu arpsn, isteinde bulundu.
VI
O zamanlar, geleneksel kamayla arenaya kan Trakyal
ve Yahudi'ye kendilerini savunmalar iin tahtadan bir
kalkan verilmiyordu. Verilse bile seyirciler tarafndan
iddetle pro
no
testo ediliyordu. Kalkan, tpk bronz zrh ve mifer gibi
ban yaratt heyecan ldryor, gladyatrn
hareketlerini snrlyordu. Arena'daki arpmalara
SAMNITES denirdi. iftler ar zrhlar iinde sahaya
karlard. Scutum denen byk kalkan ve Spatha denen
spanyol klc kullanrlard. Bu eit bir dv ne
heyecanl, ne istendii kadar kanl oluyordu. Kalkanlarn
arpmas, kllarn kllarla mcadelesi saatlerce
sryor, klelerden hibirisi ar bir yara almadan dv
sona erebiliyordu.

Sonralar gladyatrlerin arpmalarnda dikkate deer

deiiklikler yapld. lgn, heyecansz geen bir gsteu
ksa zamanda milyonlar kendine eken bir elence tr
oldu. Aalk bir insan olarak grlen Lanista'lar
Senato'da bir sandalyeye, yazlk evlere ve milyonlara
sahip oldular. lk nce Afrika'nn siyah adam Roma kle
pazarlarnda boy gsterme e balad. Lanista onun eline
bir balk a, l atal vererek kl ve kalkana kar
kard. Romallar sanki bylenmilerdi. Arkasndan
Filistinden Yahudi kleler geldi. Bu, dalarn gl
kuvvetli, salam yapl erkekleri savata kullandklar ksa
jilet kadar keskin kenarl kamadan baka silh bilmi
yorlard. Artk kalkan ve vcudu koruyucu zrhlar ender
kullanlyordu.
Bracus'un gen dostuna syledii gibi, bir kere Trakyablarn arpmasn seyrettikten sonra insann bakalarn
ey re tahamml kalmazd. Trakyallar seyretmek
dnyann en heyecanl eyiydi.
Gladyatrlerin sras gelmiti. Dansz kz ve mzisyenler
arenadan ekilmilerdi. Kk saha kzgn sabah
gneinin altnda plak ve botu. Havaya titrek,
kvrandmc, bir sessizlik hkim olmutu. Drt Romal, bir
kadn ve erkek, izgili tentenin glgesinde yastklarna
dayanmlar, gl rengi Filistin arabn yudumluyarak
oyunun balamasn bekliyorlard.
VII
Arkadaki, arenaya kan kk odada gladyatr oturnmlar, Yahudi'nin dnn bekliyorlard. Mutsuzdular,
Kendi ilerine kapanmlard. Ne ak, ne eref, ne de zafer
onlarnd. Arkadalar utant. Sonunda Siyah adam
sessizlii bozdu :
QUEM Dil DILIGUNT ADOLESCENS MORITUR.

Eer tanrlar insan severse, ocuklukta yanlarna alrlar!

Spartacus, Hayr, diye cevap verdi.
O zaman siyah adam, Tanrlara inanr msn? diye sordu.
Hayr.
ldkten sonra baka bir yerde yayacamza inanr
msn? ,
Hayr.
Peki sen neye inanrsn, Spartacus? Ben sana ve
kendime inanrm.
Gen, yakkl Trakyal, Sen ve ben, dedi. Lanista'nn
elinde kasaplk et'iz.
Siyah adam, Baka neye inanrsn, Spartacus? diye
sordu.
Baka neye mi?... nsan neyi hayal eder? lme giderken
ne dnr?
Siyah adam derin; gsnde yanklar karan kaln
sesiyle, Bak ben syleyeyim, dedi. ok yalnzm.
Evimden, ocuklarmdan ok uzaklardaym. im acyla
dolu. Artk yaamak istemiyorum. Seni ldrmeyeceim,
arkadam.
112
Burada merhamet diye bir his olabilir mi? Yorgunum,
bkknm.
Babam da kleydi, dedi Spartacus. Bana erden olaa
tek bir ey retti. Bir klenin tek grevi yaamaktr.
kimiz birden yayamayz.
Hayatn bir kleye bile tand iyilik vardr. Bir kle de
dier hr insanlar gibi lecei zaman bilmez.
Nbetiler konumalar iitmilerdi. Kulbenin duvarna
vurarak susmalarm emrettiler. Yahudi dnmt. Ama
azn ap bir tek kelime bile sylememiti. Sylemezdi.
Kapnn i ksmnda, pelerinine sk sk sarlm
duruyordu. Ba utan ve acyla nne eikti. Trampetler

almaya balad, Gen Trakyal kalkt. Budaklan

titriyordu. O ve Yahudi pelerinlerini kardlar. Kap ald.
plak, yanyana sahaya ktlar.
Draba, siyah adam etrafyla ilgili deildi. lmn duvan
giyinmiti. Elli iki kere a ve mzrakla arenaya km,
hepsinden sa dnmt. Ba ellerinin arasnda
dnyordu Ama Spartacus yerinden frlam, gzn
kapnn stndeki bir delie uydurarak olacaklar grmeye
hazrlanmt. Taraf tutmuyordu. Trakyal kendi
ulusundand. Ama Yahudi garip anlalmaz bir ekilde
kalbini para para ediyordu. Kyasya dte iftlerden
biri lme mahkmdu. Ama, hayat devam ettike
meselenin zn hayat oluturuyordu. Spartacus'un z
hayatt, insanlar bir bakta bu zellii farkediyorlard.
Gzn uydurduu delikten nce birey gremedi ki
gladyatr tam kapnn hizasnda etlerini ve kanlarn satn
alan kimselerin nnde duruyorlard. Tun rengi vcutlar
gnein altnda prl pnl parlyordu. Spartacus,
Romallarn oturduu locay grebiliyordu. izgili tentesi,
pembe, san ve krmz renklerle cicili bicili bir yerdi.
Klelerin ellerindeki
113
ty yelpazeler ar ar dalgalanyordu, ite oradaydlar...
Hayat ve lm satn alanlar... Kuvvetli ve kudretliler...
imdi arenann efendisi, gladyatr terbiyecisi ieri
girmiti, ki ba cilalanm tahta bir tepsinin stne
koymutu. Bunlar sembolik olarak dv satn alanlara
sundu. Tepsiyi ileri doru uzatnca, elik, keskin klarla
parlad. Baklar iyice bilenmiti. En kk bir
dokunuuyla deriyi yanp derinlere ileyeceine emin
olabilirdiniz.
Bracus onaylad. Spartacus baklann yla tepeden trv
naa nefretle dolduunu hissetti... ki gladyatr silhlarn

seerlerken, Spartacus hislerini kontrol altna ald. Ne

yazk ki arpmaya balayan gladyatrler gr
zaviyesinden uzaklamlard. Ama Spartacus onlann her
hareketini gryormu gibi biliyordu, ki kle, yirmi
admlk karenin iinde iki hav van gibi umutsuz, lgnlar
gibi biribirlerinin etrafnda dnyorlard. imdi eilip
ellerini kuma srmlerdi. imdi btn adaleleri bir
kedininki gibi gerilmi, hazr bekliyordu.
Terbiyeci gm ddn ttrd. Gladyatrler tekrar
Spartacus'un nne geldiler. Sa ellerindeki baklaryla
btn erkekliklerini ortaya koymulard, ki hayvandlar.
Scak kum stnde ayaklann sryerek hayvanlar gibi
halkalar iziyorlard. imdi birdenbire birlemilerdi. Ayn
hzla da ayni dlar. Romallar heyecanla ellerini rptlar.
Yahudinin gsnde alan yara aprazlama, tpk bir
kurdele gibi kpkrmzyd
Hibirisi bu yaradan haberdar deildi. Dikkatlerini o kadar
biribirlerine vermilerdi ki, dnyay unutmulard. Zaman
durmutu. Btn hayat ve tecrbeleri biribirlerinin
stnde toplanmt. Tekrar birletiler. Tek bir vcut
olmulard. Kilitlenmilerdi. Sanki, vcut vcuda yz yze,
biribirine kenetlenmi bilekler sessiz bir ldrmek,
kesmek arzusuyla ban-yorlard. Artk biribirlerinden
nefret ediyorlard. Artk bir tek
Spartaks F : 8
114
amalar vard. Amalan ldrmekti. Biri dierinin, le
yaamak hakkm kazanacakt.
Vcudun dayanabilecei kadar biribirlerine kenetli kald
lar. Sonra birer yay gibi geriye sradlar. imdi
Trakyalnn kolu boydan boya kesilmiti. Kar karya
nefret ederek, titreyerek, nefes nefese baktlar. Vcutlar

ya, ter ve kanla kap lyd. Ayaklarnn dibindeki kum

krmz bir hal gibiydi.
te o srada Trakyal atld. Ban ileri uzatarak kendi n
i Yahudinin stne frlatt. Ancak Yahudi birdenbire diz
kerek zerinen uan Trakyaly yakalayarak srt st
yere att. imdi Yahudi Trakyalnn stndeydi. Tam bir
heyecan, dehet havas arenay kaplamt. lm
Trakyaly yakalamt Gen kle kvrand, bkld,
korkun baa engel olmak iin bacaklarn ne doru
uzatt. Ama stnlk Yahudideydi. Kesiyor, doruyordu...
Yine de Trakyalnn yaamak azmi o kadar bykt ki bir
trl ldrc darbeyi yemiyordu.
Bir yay gibi Trakyal ayaa frlad. Hayat ince ince akp
gidiyordu. Ama ayaa kalkmasyla hayatnn en zl
ksmn atmak zorunda kalmt. Bir eliyle dengesini
bulmaya alarak, dieriyle ban yakalad.
Sallanyordu. Ban havada sallayarak Yahudinin
yaklamasn engellemeye alyordu. Fakat Yahudi
geriye ekilmi, Trakyalnn stne atlmaya niyetli
deilmi gibi duruyordu... Gerekten de artk hcuma
gemeye bir sebep kalmamt. nk Trakyal boynundan
dern bir yara alm, yz boydan boya kesilmi,
vcudundan, kollarndan, bacaklarndan ldrc yaralar
almt. Kan bitmez tkenmez bir su gibi kumun
derinliklerine isliyordu.
Yine de hayatn en byk dram henz oynanmamt. Ro
mallar stlerine ken o aknlktan kurtulmular,
Verebe-ra! Vur! Vur! diye rpnyorlard.
Ama Yahudi yerinden kmldamad. Tek yaras gsn^
115
deydi. Birdenbire kamasn frlatp kumun stne att. Ba
nnde bekledi.

Frsat kant. imdi krmz bir elbise giymi olan p-kk

Trakyalnn elinden kamas dmt. Hzla lyordu.
Romallar feryat ediyorlard. Gladyatr terbiyecisi sahaya
kt. Krbacn havada aklatarak sla benzer sesler
karyordu. ki asker de peindeydi.
Terbiyeci, Dv, seni domuz! diye kkredi Krba
Yahudinin srtnda saklad. Beline sarld. Dv! Krba
tekrar tekrar iniyordu. Yahudi yine kmldamad. imdi
Trakyal yzst dnm iler acs iniltilerle kvranyordu.
Feryatlar gittike ykseldi. Ykseldi. Btn havay
doldurdu. Sonra ac dolu lklar bitti. Trakyal hareketsiz
kald. O zaman terbi yeci Yahudiyi krbalamaktan
vazgeti.
Siyah adam. Spartacus'un yanna gelmi, ayn delie
gzn uydurmutu. Konumadan seyrediyorlard.
Askerler Trakyalya yaklap onu mzraklaryla drttler.
Zavall bir para kmldand. Askerlerden biri belinden
sarkan kk fakat ar bir ekici ald. Trakyalnn
akana korkun bir darbe indirdi. Ondan sonra ucundan
kanlar akan ekicini kaldrarak misafirleri selmlad. Ayn
anda bir baka terbiyeci arenaya bir eek getirmiti.
Hayvann banda parlak krmz tyler bulunuyordu. Deri
eerinden aa bir zincir sarkyordu. Bu zincir Trakyalnn
ayana baland. Askerler eei arenann iinde halkalar
izecek ekilde kosun diye krbalamaya baladlar.
Hayvan kan revan iindeki ly srkleyerek komaya
balad. Romallar bu sahneyi heyecanla alkladlar.
Kadn dantel mendilini zevkle sallad.
Sonra kanl kum sprlp temizlendi. kinci iften nce
tekrar dansz ve mzisyenler sahaya kt.
VIII
Batiatus mterilerinin locasna koarak, o kadar ok
para verdikleri halde Yahudi'nin Trakyalnn kolundan

veya boazndan can alc bir daman kesmeyii karsnda

zr dilemek istedi. Ama Marius Bracus elindeki arap
ksesini sallayarak susmasn iaret etti :
Bir kelime bile istemem, Lanista, dedi. Hrikuldey
di. Mkemmeldi.
hretim vardr.
hretinin canna okuma imdi. Ama dur... Bak sana ne
syleyeceim... Yahudiyi buraya getir. Baka ceza
istemiyorum. yi den bir insana hakettiini vermek
gerekir. Onu buraya getir.
Buraya m? ey. ..Diye Lucius itiraza yeltendi... Tabii!
Olduu gibi gelsin. Temizlenmesine gerek yok.
Batiatus isteneni yapmaya giderken, Bracus da uzmanm
gibi biraz nceki dvte gsterilen ustal ve gzellii
aklamaya balad.
Byle bir dv seyretmek frsat binde bir rastlar. Bir
anlk bir zafer, saatlerce sren uramalardan daha iyidir.
Bu nl avis jacienda ad mortem'dir. lm uuu... Bir
gladyatr daha gzel nasl lebilir? Olaylar bir dnn.
Trakyal Yahudinin hareketlerini lt...
Lucius, Evet ama nce kan aktan Trakyalyd, diye atld.
Birey ifade etmez. Belki de daha nce hi arpmamlard. Eer ikisi de biribirine denk gladyatr olsalard
ar117
pma, ustalklarna ve dayanklhklanna gre hayli
srecekti. Ama biribirlerine kilitlendiklerinde Yahudi
birden geri srayp Trakyalnn kolunu yaralad. Eer sol
kol yerine sa kolu yaralasayd, o anda herey bitmi
olacakt. Yahudiyi neden arttm biliyor musunuz?
Greceksiniz...

O konuurken Yahudi gelmiti. Hl rlplakt. Kan ve

ter kokuyordu. Titreyen adaleleri, ne eik ba ve sk sk
inip kalkan gsyle karlarnda korkun bir varlk gibi
duruyordu.
Bracus, Eil! diye emretti.
Yahudi kmldamad.
Batiatus, Eil! diye bard.
Geride duran iki terbiyeci Yahudiyi kollarndan tutarak
Romallarn karsnda zorla diz ktrtmeye altlar.
Bracus gladyatrn srtn gstererek bir lk att :
Bakn! Grdnz m?... te! Krba yaralar deil. De
rinin kesildii yere bakn! te Trakyalnn kamas buraya
dedi. Tam srarken yapt bu ii! Avis jacienda ad
mortem! Brak gitsin, Lanista! Sakn krbalattrma.
Onunla bir servet kazanacan kesin. hretini zellikle
ben, kendim yayacam. erefine Gladyatr!
Yahudi ba nne eik sylenenleri duymam gibi
duruyordu.
IX
Siyah adam, Talar bile alyor, dedi. zerine
basacamz kum acyla titreyip inceleyecek. Ama biz
alayamyoruz.
Biz gladyatrz, diye Spartacus cevap verdi. Kalbin
tatan m oyulmu?
118
Ben bir kleyim. Sanrm bir klenin kalbi ya tatan ol
mal, ya da hi olmamal. Senin dnecein, hayal
edecein gzel anlarn var. Ama ben KORUU'yum. Benim
dnecek iyi bireyim yok.
Olanlar bu yzden mi kln kprdamadan
seyrediyorsun?
Spartacus, Klm kprdasa elimden ne gelir? dedi.

Seni anlyamyorum, Spartacus. Sen beyazsn, ben siyah.

Farklyz. Benim yurdumda erkein kalbi acyla dolduu
za-man, alard. Ama siz Trakyallar, yalarnz kurumu.
Bana bak. Ne gryorsun?
Alayan bir erkek.
Bunun iin erkekliimden birey kaybediyor muyum?
Sana unu sylyorum, Spartacus, seninle
arpmyacam. Allah hepsinin belsn versin! Seninle
arpmyacaun.
Eer arpmazsak ikimiz de lrz.
O halde beni ldr, dostum. Yaamaktan bktm.
Yaamak beni hasta ediyor.
Askerler kulbenin duvarna vurarak, Susun! diye
bardlar. Siyah adam dnd. Btn kulbe zangr zangr
temellerinden sallanncaya kadar duvarlara yumruklarn
indirdi. Sonra birden durdu. Kanepenin stne oturarak
yzn elleriyle kapad. Spartacus yanna gitti.
Arkadann yzn kendine doru kaldrarak altndaki
terleri sildi.
Gladyatr, gladyatrn dostu olamaz.
Draba acyla, Spartacus, insan niin yaratld? diye
sordu.
.-.(..
Yaamak iin. Cevap bu mu?
l
119 Evet tek cevap budur.
Seni anlamyorum, Trakyal.
Spartacus yalvanrcasna, Neden?... Neden anlamyorsun,
arkadam? dedi. Bunun cevabn bir ocuk bile bilir.
Anasnn karnndan kt anda bilir. O kadar basit bir
cevaptr ki.
Bu cevap bana gre deil. Kalbim bir zamanlar beni
sevenler iin alyor.

Seni baka sevenler de olacak. '

Hayr baka
sevenler de olacak. Hayr. Artk olamaz.
Yllar sonra Caius, Capua'daki arpmay o kadar ak
seik hatrlyamazd. nk Caius'un hayat trl
heyecanlarla doluydu. Satn alman, bedeli denen
heyecanlarla. Spartacus ad, bir Trakyal adndan baka
birey deildi. Romallar iin Trakyallar hep birbirine
benzeyen, hatrda tutmas g adlar tayorlard:
Spartacus, Gannicus, Menicus Floracus, Leacus gibi.
Caius hikyeyi anlatrken o gn dven Yahudiyi de bir
Trakyal olarak anlatabilirdi. Arenalarn gittike artan
ekicilii, halkn dvlerden aldklar sarholua benzer
zevk, Trakyallara iki anlam kazandrmt. Trakyal diye
Balkanlarn gney ksmnda yayan insanlara denirdi.
Romallar iin Kara Denizin gerisinde ve Balkan
steplerinde yayan her eit barbar kavimleri Trakyal
adn tad. Makedonya'ya yakn olanlar Yunanca
konuurlard. Ama Trakyal denen insanlar iin Yunanca
bir konuma dili olmaktan uzak120
ti... Tpk kvrk kamann Trakyal tarafndan kullanlmad
ve bilinmedii gfbi...
Dier yandan, spor dilinde ve arenalarda Trakyal, Sica ile
dven Her gladyatre verilen add. Bu yzden Caius iin
Yahudi de bir Trakyalyd. Onun, Zealot denilen Romallara
dman bir soydan gelen korkusuz, kuvvetli bir Filistinli
olduunu, ilk toprak savandan ve Makabiler
devrindenberi istilclara kar korkun bir nefret ve isyan
bayra tayan dalardan geldiini biliniyordu. Caius'un
Filistililer hakknda pek az bilgisi vard. Zaten renmek
iin de bir arzu duymuyordu Bir ift gladyatrn
arpmasn seyretmiti, imdi ikinci ift bekliyordu.
kinci iftte olaan olmayan bir taraf vard. Siyah adamn

bana gelenler arasnda siyah adamn karsndaki

tamamen aklndan kmt. Ama arenaya girilerini
ayrntlaryla hatrlyordu. ki erkek kafeslerinden kp
arenann gneinin altnda kpkzl parlayan kumlar
stnde yrmlerdi. Kular uup gitmiti... Kan kulan,
avis sanguinana, kursaklarn a kurtlar gibi kumun
emdii kanla doldurmaa alan kk, renkli
hayvanlar... Tpk kum gibi bu kular da san benekliydiler.
Havalandklar zaman yerden kum tanecikleri kalkm gibi
oluyordu. ki erkek nceden kararlatrlan yerde yanyana
durmulard. Kanlarn, etlerini satn alanlara sayglarn
belirteceklerdi. te hayatn deerini kaybettii, erefin
yerine utancn ald an buydu. Hayatn kadn kendine
kanla elendirmee alyordu.
Caius, Trakyalnn, Afrikann dev yapl siyah adam
yannda ne kadar kk kaldn ok iyi hatrlyordu. Ama
Bracus'un syledikleri hatrnda deildi. Zaman nehrinde
ykanp gitmilerdi. Bracus'un szleri nemsizdi. nk
byle insanlarn aalk kaprisleri asla bir mesele
olamazd. Spar-tacus bile o anda belirli bir kiilik
kazanmamt. Ama olanlar Caius iin olaand. Bracus'u,
kafasz ve deersiz dostunu elendirmek iin kk bir
strap ve lm - kalm sahnesi ya121
rrtmaya ynelten kapris, Caius iin bir kapis deil byk
bir heyecan, yepyeni bir bulutu.
Bylece ift durumun gerektirdii ileri yaptktan sonra
kendilerine tepsiler iinde silhlar verildi. Spartacus iin
kama. Siyah dev yapl Draha iin uzun, ar, atall
balk mzra ve balk a. Utanlar ve dtkleri
alaklk iinde birer soy tan roln oynuyorlard. Bu
Romallar serin localarnda araplann yudumlayp,

erezlerini yiyerek elenebilsinler diye btn dnya onlara

esir olmutu.
ift silhlarm aldlar. Sonra, Caius'un anladna gre
siyah adam lgna dnd. Ne o, ne Bracus, ne de Lucius
siyah adamn hayatnn balangcna giden yolculuu
yapmamlard. Eer bu yolculuu yapm olsayd, si}'ah
adamn ldrma-dn anlayacaklard. Hayallerinde bile
bu devrin nehir kena-nndaki evini, kansn, karsnn
kendisine dourduu ocuklar ve topra, ileyip
meyvesini toplad zmrt vadileri dnemezlerdi. Sonra
askerler, askerlerle beraber esir tccarlar gelmi, insan
hayatn bir anda altn deerine ykseltmilerdi.
Hayr, sadece devin akln kardn, lgna dndn
grmlerdi. Draha am bir yana frlatp korkun bir
sava l atmt. Siyah adamn locaya doru frladn
grmlerdi. Onu durdurmak isteyen terbiyecilerden biri,
atall mzran ucunda bir balk gibi sallanmt. imdi
devin nn de metre yksekliinde bir parmaklk
bulunuyordu. Fakat o sanki bunlar kt paralarndan
yaplm gibi bir anda ikiye ayrmt. Dev vcudundaki
kuvvet onu, mterilerin bulunduu yere doru frlatan bir
yay halini almt.
Ama arenann drt bir yanndan askerler konumaya
balamlard. En ndeki asker ucu demir mzrakl
sopasn, dnyada hikimsenin kar koyamad, yzlerce
milletin askerlerini durdurtan mzran frlatmt. Mzrak
devin arkasndan girip nnden dan kmt. Fakat bu
siyah adam durdurt122
mamt. Srtndaki mzrakla birlikte hl Romallara
erime-e almt ikinci bir mzrak yan tarafndan
girmiti. O hl mcadele ( iiyordu. Yklmamt. Bir
drdncs boynundan yakalad, te o zaman ii bitti.

Gene de elindeki l a-ta, Romallarn dehetle

titredikleri locann parmaklna kadar gelmiti. Orada,
vcudunun btn kan akarak, orada nlerinde lmt.
Btn bunlar olurken, Spartacus yerinden kmldamamt. Krmldasayd, leceini biliyordu. Kamasn kuma
atp, hareketsiz durmutu. Hayat, hayatn karldr.
DRDNC BLM
l
Salaria villsnda bir gece geirmek iin toplanan kibar
Roma'l erkek ve kadnlarn konutuu tek konu
Spartacus, Spartacus'un kard isyand. Bunu olaan
karlamak gerekir. nk hemen hepsi villya armhlara
gerili klelerin sraland Appian yolundan gelmilerdi.
Quaestor olarak nemli bir idar mevkii de bulunan Cicero,
Roma'ya gidiyordu. Bylece, her anlar, her saatleri btn
dnyaya Roma kanununun adil ve insafsz olduunu iln
eden armhlar seyrederek gemiti.
nsanlarn en duygusuzu bile byk da yolundan gelirken,
Cumhuriyeti temellerine kadar sarsan kleler ve hr in
sanlar arasnda geen korkun arpmalar dnmeden
edemezdi... Cumhuriyet ynetimindeki memleketleri de
sarsmt. Tarlada alan bir tek kle yoktu ki dnde
kendisi gibilerin salland armhlar grmesin. Bu
armha geri olay hayli sarsmt. Ar ar, ikenceyle
can yeren alt bin erkein strab btn memleketi
kaplamt. Marcus Tullius Cice-ro gibi dnceli bir
gencin etkilenmemesi imknszd.
Antonius Caius gibi zengin ve soylu Romallar, Cicero'ya,
124
yaad otuz iki yla balanamayacak bir sayg
gsteriyorlard.
Bu bir soyluluk, aile hreti ya da ekiciliinden ileri
gelmiyordu. nk kendi arkadalar bile Cicero'yu ekici

bulmazlard. Zekiydi. Onun kadar zeki olanlar eksik

deildi. zellikle Cicero her ada, baarya giden yolda
nlerine kan engeli ykmak iin terbiyelerinden,
vicdanlarndan feragat etmekten ekinmeyen, adalet ve
acma nedir bilmeyen genlerdendi. Bu Cicero'nun adalet,
iyilik ya da acmayla ilgisi yok demek deildir. lgiliydi,
ama kendi anlayna gre. Cicero sadece hrsl bir insan
saylmazd. nk Cicero gayet soukkanl ve kurnaz bir
ekilde sadece kendi baarsyla ilgiliydi, Ba-zan
dncelerinde dnler yaparsa, bu da onun tipindeki
insanlardan beklenmeyecek birey deildi.
On sekiz yama Hukuk renimi yapan, srf ilgi toplamak
iin yirmi yanda politikaya atlan ve otuz yanda en
nemli memuriyetlerden birini ele geiren hrika ocuktu.
Hkmet ve Felsefe stne deneyleri, sylevleri
okunuyor, alklanyordu. Eserlerindeki zayf z nereden
aldndan, ya da aldndan kimsenin haberi yoktu. En
gerekli ve nemli kiileri tanr, onlara sayg duyard. O
zamanlar Roma'da birok kiiler nfuzlu dostlara sahip
olmak iin rpmrlard. Cicero'nun en byk avantaj,
nfuzlu kiilerle sk balar kurmasndan ileri geliyordu.
Cicero ok zaman nce, ahlk ile adalet arasndaki derin
uurumu anlamt. Adalet kuvvetlinin, cam istedii
zaman kullanabilecei bir gereti. Ahlk tpk tanrlar gibi
zayflarn yaratt bir hayaldi. Klelik adildi. Cicero'ya
gre sadece aptallar, klelikte ahlk bir yn ararlard. Yol
boyunca, armha gerilenlerin korkun strabm anlamt.
Ama onlarn etkisinde kalmamaya almt. Buna frsat
vermemiti. alyor du... Her zaman bireyler yazard. O
srada btn dnyay temellerinden sarsan Kle savana
ait bir monografi stnde alyordu. Bunun iin Appian
yolu boyunca dizilen armh125

larla yakndan ilgilenmiti. Hibir acma ya da rahatszlk

hissetmeden Galya'llan, Afrikallar, Trakyallar,
Yunanllar, Yahudi'leri ve Almanlar incelemiti. Bu
muhteem strapla dnyaya yeni, kudretli bir akmn
doduunu hissetmiti.., Henz domam calara kadar
uzanacak bir kol. Ayn anda, kle isyannn bu yeni
cezalandnl eklini soukkanllkla seyreden, inceleyen
ve nakleden bir kimsenin de byk kuvvetlere sahip
olmas gerektiini dnyordu.
Cicero'daki bu zellikleri bazlar farkeder, bazlar
edemezdi. Salaria villsna gelen Claudia, Cicero'da
bunlar gremedi. Dier yandan Helena, bir bakta erkei
tanm, gzleriyle Bende senin gibiyim, demiti.
Yolumuza devam edelim mi? Kardei Caius yatana
uzanm byk generali beklerken, kendisi de Cicero'nun
odasna gitmiti. Kendini kk gren ama yaptndan
memnun birinin yapmack onuruyla doluydu. Orta snfn
st tabakalarndan gelen bu adam karsnda kendisini
niin kk grdn anlayamyordu. Daha gece sona
ermeden houna gitmeyecek bir sr hareketlerde
bulunacam kendi kendine bile itiraf etmekten
ekiniyordu.
Bununla beraber Cicero iin Helena arzu edilen bir kadn
tipiydi. Uzun boylu, kuvvetli yaps, bir heykeli andran yz
hatlar ve anlaml siyah gzleriyle Helena, onun snfnn
iste dii fakat ele geiremedii soylu kann btn
zelliklerini tayordu. Byle bir grn altnda bir kadn
erkein odasna getiren niteliklerse son derece basitti.
O zamanlar gece ge vakitlere kadar almak her Roma'hnn yapt i deildi. Toplumun garip bir ekilde eit
olmayan ilerleyii kendisini yapma aydnlkta gstermiti.
Roma lmbalarnn solgun, titrek bir vard. Gzleri
yorar, mahvederdi. Bunun iin gece ge vakitlere kadar

almak, hele bol bol iilen arap ve yenen yemekten

sonra, ya vgyle ya da pheyle karlanrd.
126
Helena, odaya girdiinde Cicero yatann stne bada
kurup oturmu, dizlerinin stndeki ktlara bireyler
yazyor, dzeltiyordu. Belki yalca bir kadn iin bu
sahnenin bir nemi olamazd. Ama Helena henz yirmi-
yandayd. Bunun iin hayli etkilendi. Barta nder,
sava'ta nder olan kii hl efsanelerin kahraman
olmakta devam ediyordu. Sonra gnde sadece iki- saat
uyuyarak yurtlan iin alan'Romallar vard. Bunlar
kutsal varlklard. Helena'ya gre kutsal bir insan ancak
Cicero gibi olabilirdi.
Helena kapy arkasndan kaparken, Cicero yatann ayak
ucunda bir yer gsterdi. Zaten odada rahata oturabilecek
baka bir yer yoktu. Helena gsterilen yere yerleti.
Cicero iine devam ediyordu.
imdi ne olacakt? Helena, hibir erkein bir kadna ayn
ekilde yaklamyacan biliyordu. Ama Cicero ona
yaklamad bile... eyrek saat ylece oturduktan sonra
Helena:
Ne yazyorsun? diye sordu.
Cicero, Helena'nn yzne soran gzlerle bakt. Soru
yerinde deildi. Sadece bir konuma konusu almak
istenmiti. Fakat Cicero konumak istemiyordu. Tipindeki
birok genler gibi, Cicero da kadnn kendisini
anlamasn beklerdi. Helena'ya sordu:
Niin sordun?
nk bilmek istiyorum.
Alak gnlllkle, Kle savana ait bir yaz
hazrlyorum, dedi.

Yni tarih mi demek istedin? te tam o sralarda

yksek snftan genler arasnda tarii yazmak moda
olmaya balamt. Cicero ciddiyetle reddetti:
Hayr tarih deil. Tarih yazarsam kronolojiye ihtiyacna
olur. Ben daha ok olayn balamas ve gelimesiyle
ilgileniyorum, nsan Appian yolu boyunca sralanan
armhlara baknca, alt bin cansz vcut gryor Bundan
biz Romallarn kinci insanlar olduklarn karabiliriz.
Haksayar kiiler oiup, adaletin gerektirdiini yaptmz
sylemek yetmez. Anlamalyz. htiyarn Delenda est
Carthago demesiyle i bitmez. Dalkavukluk olur. Ben,
Kartaca'nn niin mahvedilmesi ve alt bin klenin niin bu
ekilde ldrlmesi gerektiini anlamak iste rim.
Helena glerek, Bazlar diyorlar ki, dedi. Eer kleler
pazarlarda satlmaya kalklsayd, pek ok servet silinip
gidecekti.
Cicero, Hem doru, hem de yanl, diye cevap verdi.
Ben grnn arkasnda saklanan bilmek istiyorum.
Kle isyannn anlamn grmek istiyorum. Hayal,
Romallarn en zayf taraf. Ben hayallerle kendimi
aldatmak istemiyorum. Bu savatan, u savatan, byk
seferlerden ve byk generallerden szediyoruz. Ama
hibirimiz, hi olmazsa fsltyla olsun, zamanmz, dier
btn baarlar bir kara bulut gibi glgeleyen isyandan,
kle isyanndan konumak istemiyoruz. Kle savandan
bir onur pay karamayz. Klelerin yenilmesinde de anl
bir taraf yoktur.
Yok canm. Durumu bu kadar basitletirmek doru
olmaz.
yle mi? Peki Appian yolundan gelirken armha gerilen
onca kle karsnda neler hissettiniz?

irkin bir grnmd. Byle eylere bakmaktan hi

holanmam. Ama nedense arkadam Claudia'nn houna
gitti.
Peki bundan bir anlam karamadnz m?
Ne karacam? Herkes Spartacus'u ve kard sava
biliyor.
128
Acaba? Bundan emin deilim. Hatt Crassus'un bile fazla
birey bildiini sanmyorum. Spartacus bizim iin bir sr
olmaktan ileri gidemedi. Resm kaytlara gre, Spartacus,
Trakyal bir haydut ve cretli askerdir. Crassus'a gre
Nbye madenlerinden gelmi bir kledir. Hangisine
inanacaz? Capua'-daki gladyatr okulunun sahibi
Batiatus ld. Ktphane memuru bir Yunanl kle
tarafndan boaz kesilmi. Yani Spar-tacus'la uzak yakn
ilgisi olanlar ya ldler, ya da gittiler. Peki, Spartacus
hakknda kini yaz yazacak? Benim gibiler.
Neden sizin gibi olmayan insanlar yazmasn?
Teekkr ederim, ekerim. Ama ben Spartacus hakknda
hibir ey bilmiyorum. Ondan sadece nefret ediyorum.
Niin? Kardeim Caius da ondan nefret ediyor. Sen
nefret etmiyor musun?
Belirli birey hissediyorum diyemiyeceim. Basit bir
kleydi.
Acaba yle miydi? Bir kle, Spartacus olmak iin nas
bir hayat yaar? te zmem gereken sr bu. Nerede
balad m, niin baladn anlamalym. Seni
skmyorum ya?
Cicero da insanlarn derhal hissettii iten bir hava vard.
te bu zelliiyle daha sonraki yllarda yaplan ithamlara
basa nya kar koymasn bilmiti. Ltfen konumaya
devam et, dedi Helena. Roma'daki, Cicero'nun yandaki
erkek arkadalar sadece en son kokulardan, zerine

bahse tututuklar gladyatrlerden, yetitirdikleri atlardan

ya da en son metreslerinden konuurlard. Ltfen devam
et.
Cicero, Lafa fazla gvenim yoktur, dedi. Ben daha ok
yazmaktan holanrm. Korkarm ki ounluk senin gibi
dnyor. Bu kle isyannn byk bir nemi olmadn
sanyor. Ama bakn, btn hayatmz klelerle ilgili.
Klelerin isyan
129
kazandmz zaferlerin tmnden daha nemli bence.
Buna inanr msn?
Helena bam sallad.
sbatlayabilirim. Klelerin isyan yz yirmi yl nce
balad... Esir aldmz Kartaca'hlann ayaklanmasyla
balad... ki kuak sonra, Yunanistandaki Laurium
madenlerinde ki kleler ayakland. Birka yl sonra Sicilya
kleleri... Yirmi yl sonra Kle Salvius'un idaresindeki kle
sava balad... Bunlar belli bal byk savalar. Arada
saymak gereini duymadm kk ayaklanmalar da var.
Hepsi birlikte, bizimle klelerimiz, arasnda bitmek
tkenmek bilmez bir ekilde devam eden ve edecek olan
sessiz, utan verici bir savatr. Hi kimsenin hatrlamak,
konumak istemedii, tarihilerin yazmaktan ekindii bir
sava... Bu savalar kda geirmekten, gerekli bir gzle
incelemekten korkuyoruz. nk kle ayaklanmas,
yepyeni birey. Mehul birey... Uluslar, ehirler, partiler,
hatt kardeler arasnda savalar oldu... Ama bu iimizde
yepyeni bir canavar... Btn partilere, ehirlere ve
uluslara kar koyuyor.

Beni korkutuyorsun, dedi Helena, Gzmn nnde

nasl bir tablo izdiinin farknda msnz?

Cicero dorulad. Aratran baklarla kzn yzne bakt.

Helena duygulanarak Cicero'nun ellerine sarlmt, inin
bu garip gence kar scak, anlalmaz duygularla
dolduunu hissediyordu, te karsnda kendisinden pek
yal olmayan bir gen vard: Ulusunun geleceiyle
yakndan ilgileniyordu. Bu Helena'ya ocukluunda
dinledii eski zamanlarn masallarn hatrlatmt. Cicero
ktlarn bir yana brakt. Helena'y har fif hafif okad.
Sonra eilip pt. Helena artk armhlar can-lym gibi
gznn nnde gryordu. Parampara olmu, gneten
yanm klelerin hayalleri dansediyordu. Ama artk esSpartaks F : 9
130
kii kadar korkun deillerdi. nk Cicero, bundan
mantk bir takm neticeler karmt.
Cicero, Biz adalet ve ak iin yaratlm insanlarz, diye
dnd. Helena'y okarken elinin altnda kendini
anlayan bir kadnn bulunduunu biliyordu. Bununla
Helena'y fethetmekten duyaca his azalmiyordu. Aksine,
Cicero kendini kuvvet ve kudretle dolu buluyordu... Bir
anlk bir esrarengiz alma srasnda, kasklarnn
Spartacus'u ezip mahveden kuvvetle dolduunu hissetti.
Helena birdenbire Cicero'nun yznn zulm ve nefretle
kartn grd. Her zamanki gibi korkuyla teslim oldu.
II
Helena glkle uykuya dald. Erkeklerle olan ilikisini
daima glgeleyen kbus, garip, rahatsz edici bir hal ald.
D gerek olanla olmayan biribirinden ayrlmas g bir
ekilde birletiriyordu. Dnde, kardei Caius'un sokakta
ona Lanista Batiatus'u gsteriini grd. Tam yedi ay
nce... imdi, birka gn nce, Lanista'nn boaz Yunanl
klesi tarafndan kesilmiti... Dedikodulara gre,
Yunan'lnn Lanista'dan ald para ile satn ald kadn

stne tartyorlard. Batiatus, Spartacus ile olan ilgisi

yznden daha da nlenmiti. Bu sefer, bir mahkemede
kendisini savunmak iin Roma'ya gelmi bulunuyordu.
Kira evlerinden biri km, iindekiler enkazn altnda
kalarak lmlerdi. Hayatta kalanlar Batiatus'u dava
etmilerdi.
Helena onu dnde olduu gibi, iri yapl iman, tahtravana binmeyip geni togasna sarnarak sokaklarda
gezinen, sadaka dilenen yoksullar bastonuyla kovan,
durmadan yerlere tkren biri olarak gryordu. O gn,
daha sonra, Caius ile Forum'a gitmilerdi. Batiatus
savunmasn yapyordu. Forum tka basa, isiz gszler,
ehrin delikanllar, bol bol vakti
131
olan kadnlar, ocuklar, nl Roma adaletini grmeden
gitmek istemeyen yabanc memleketten insanlarla
doluydu. Sorular Batiatus kkremeyi andran bir sesle
cevaplandryordu... Helena btn bunlar dnde, o gn
gzleriyle grd ekilde gryordu.
Sonra btn dlerde olduu gibi, Helena kendisini hi
sebepsiz Lanista'nn yatak odasnda buldu. Yunanl kle
keskin bayla yataa yaklayordu. Bak, Trakyallarn
arenada kullandklar Sica denen kamayd. Yatann
stnde uyank oturan Lanista klenin yaklan dehet
dolu gzlerle seyrediyordu. Bu srada Yunanl klenin
yannda dev bir glge belirdi. Helena bunun derhal
Spartacus olduunu anlad. Spartacus, Yunanlnn bileini
skarak kamay elinden drd Spartacus olan dev yapl,
bronz renkli, yakkl adam, Helena'ya iaret etti. Helena
yerden kamay alp Lanista'nn boazn kesti. Yunanl ve
Lanista ortadan kaybolmu, kendisi Spartacus ile yalnz
kalmt. Fakat Helena ona kollarn anca Spartacus
yzne tkrd, dnp uzaklat. Sonra Helena

yalvararak, kendisini beklemesini rica ederek

Spartacus'un arkasndan kotu... Ama Spartacus ortadan
kaybolmutu. Kendisi usuz bucaksz kumlarn stnde
yapayalnz kalmt.
Ill
Batiatus Lanista, kendi klesi tarafndan boazlanarak
irkin ve ucuz bir lmle lmt. Belki Bracus iin
dzenlenen gsteriden sa kalan iki gladyatr ldrtm
olsayd bu lm ve dier birok eyleri geitirebilirdi.
Eer bunu yapsayd, yapabilirdi. Hakkyd. Kimse
karamazd. Ayrlk yaratan gladyatrleri ldrtmek
gelenektendi. Acaba Spartacus lseydi tarihin ehresinde
byk bir deiiklik olabilir miydi? Spartacus'u kkrtan
gler baka yana evrilirdi. Tpk Helena'nn
132
bir hayli zaman sonra Salaria villsnda dald gnah
uykusunda grd d gibi Spartacus'un d de
gladyatrler tarafndan paylalan kanl anlar ve umutlar
deildi. te bu Spartacus'un plnnn nasl yaratldn
anlamayanlara bir cevaptr. Onun pln bir tek kii
tarafndan deil, ounluun isteiyle yaratlmt.
Alman kz Varinia, Spartacus'un yanna oturmutu.
Kocasnn dnde lgn gibi sylenmesi ve inlemeleriyle
bir trl uyuyamyordu. Spartacus birok eylerden
szediyordu. imdi ocukluuna dnmt... imdi Nbye
madenlerindey-di... imdi de arenada. te Sica derisini
yrtmt, acyla haykrd.
Varinia daha fazla dayanamad, Spartacus'u uyandrd.
Sevgiyle okad onu. Ter iindeki alnn, vcudunu pt.
Varinia kk bir kzken, biribirlerine ak olanlarn bana
ne geldiini biliyordu. Biribirlerini sevenler korkuyu
yenerlerdi. Kabilesinin oturduu byk ormanlarn
eytanlar, kt ruhlar bile, biribirlerini sevenlerin

korkuya kar dokunulmaz olduunu bilirlerdi. Ak,

sevienlerin gzlerinden, yrylerinden,
konumalarndan biribirine dmlenen parmaklardan
okunurdu. Varinia esir edildikten sonra bunlan
unutmutu... Varlnn balca zn nefret tekil etmiti.
imdi btn varl, iindeki hayat, bedeni ve ruhu,
yaay, grevi, kannn deveran, kalbinin at, bu
Trakyal kle iin duyduu akla alevlenmiti. Artk
kabilesindeki kadnlarn ve erkeklerin tecrbelerinin ok
doru, eski ve anlaml olduunu anlyordu. Artk
yeryzndeki hibir eyden korkmuyordu. Sihire,
inanyordu. Aknn sihiri gerekti. spatlaya-blirdi.
Varinia ayn zamanda erkeinin sevilmek iin yaratlm
olduunu anlyordu. Spartacus bir tek paradan yaratlan
ender varlklardand. Spartacus'ta gze ilk arpan zellik
buv-du ite. Btnlyd. Spartacus tekti. Oluuyla
anlama ha133
ndeydi. Varlndan memnundu. Bu korkun, umutsuz ve
damgal insanlar yuvasnda bile... Bu lme mahkm
katillerin cinayet okulunda, ordu kaknlarnn, kaybolmu
ruhlarn, madenlerin mahvedemedii madencilerin
arasnda bile Spartacus sevildi, sayg grd. Ama onun
sevgisi bambakayd. O insanln, erkekliin zyd.
Varinia kalalarndaki arzunun ebediyen ldn
sanmt. Oysa Spartacus'u istemesi iin ona bir
dokunmas yetiyordu. Eer Varinia bir heykeltra olsa ve
insanlar ekillendirme ii ona verilse, btn erkekleri
Spartacus eklinde yaratrd. O erkekliin sembolyd
Krk burnu, iri kahverengi gzleri, geni, hareketli az.
Varinia'nn ocukluunda tand yzlerden
bambakayd... Ama Sparta-cus'tan bakasnn olmay,
Spartacus'tan bakasn sevmeyi hayal edemiyordu.

Spartacus neden byleydi, Varinia bilmiyordu. Roma

aristokrasisinin bilgili, ince hayat iinde uzun zaman
bulunmu, onlarn erkeklerinin nasl olduklarn
renmiti. Fakat bir klenin niin Spartacus'un olduu
gibi olmas gerektiini akla-yamyordu.
imdi okamalanyla Spartacus'u rahatlatmt. Dnde
ne gryordun? Spartacus ban sallad.
Varinia'y sk sk tutarak, Her zaman birlikte
olmayacamz hi aklna geldi mi, sevgilim? diye sordu.
Evet.
Peki, o zaman ne yapacaksn?
O zaman leceim.
imdi Spartacus tamamiyle uyanmt. Sakindi.
i
Bu mesele hakknda konumak istiyorum.
i
Bunu neden dneceiz?
134
nk beni sevsen, yanndan uzaklatrldm, ya da
ldm zaman lmeyi dnmezsin.
Sen byle mi dnyorsun?
Evet.
Ben lsem, sen lmek istemez misin?
Yaamak isterdim!
Niin?
nk hayatsz hibir ey yoktur.
Sensiz hayat olamaz.
Bana sz vermeni ve bu sz tutman istiyorum.
Ben verdiim sz tutarn. Yoksa vermem.
Spartacus, Bana hibir zaman canna kymayacana sz
vermeni istiyorum, dedi.
Varinia bir zaman cevap vermedi.
Sz veriyor musun?
Sonunda. Pekl, veriyorum, dedi.

Bunun stne Spartacus, Varinia'nn kollarnda rahat,

derin ve sakin bir uykuya dald.
IV
Trampetlerin sesi onlar uyandrd. Kahvaltdan nce krk
dakikalk basit bir jimnastikleri vard. Uyanr uyanmaz bir
bardak souk su ierdi. Hcrelerin kaps alrd. Eer
klenin ierde bir kadn varsa, kadn kp gitmeden nce
hcreyi temizlerdi. Lentulus Batiatus'un messesesinde
israf denen ey
135
yoktu. Gladyatrlerin kadnlar mutfak demesini
ykarlar, temizlerler, ovarlard. Hamamda alrlard.
Keilere bakarlard. Batiatus bunlara herhangi bir iftlik
efendisi kadar sert ve zalim davranrd. Krbacm sk sk
kullanrd. yi yemek vermezdi. Ancak Spartacus ve
Varinia'dan ekinirdi. Onlarda kendisini korkutacak,
rktecek ne vard aka sylemezdi.
Bu, hi unutulmayacak gnde, okulun havas nefretle
doluydu. Trampetlerin grltsnde, terbiyeciler hepsini
tlim alanna srkleyerek Siyah Afrikalnn armha
gerildii parmakln nnde sraladlar. Kadnlar her
zamankinden daha ok krba yiyorlard. O sabah Varinia
korkmuyordu. Krba onun srtna brlerininkinden daha
hafif inmiyordu. Hatt dierlerinden daha sk
krbalanyordu. Gtrld mutfakta iini sabrla
yapmaya bakyordu.
Okulu saran Batiatus'un fkesiydi Lanista'nn para kayb
karsnda duyduu derin, gittike artan bir fkeydi bu.
Bra-cus kararlatrlan parann yansn vermiti. Batiatus,
Bracus'-u, bu yzden mahkemeye verebilirdi ama soylu,
tannm bir Roma'l aileye kar koyamayacan da iyi
biliyordu. fkesinin kuvveti her kede hissediliyordu.
Mutfakta a kadnlar hrpalyor, onlar tahta sopasyla

dvyordu. Efendileri tarafndan krbalanan terbiyeciler,

fkelerini gladyatrlerden karyorlard. Ve tlim alannn
etrafn eviren parmakla gerili duran siyah adam, sabah
idmanlarn yapmak zere toplanan gladyatrlere
bakyordu.
Spartacus yerini ald. Bir yannda Gannicus, dier yannda
Crixus adl Galya'l vard. Karlarndaki terbiyeciler o gn
zellikle bak ve kllarn alarak iyice silhlanmlard.
Alann kaplan akt. Krk kiilik bir asker topluluu
byk tahta karglaryla bekliyorlard. Sabah gnei sar
kumun stnde yzyor, scaklyla srtlarn okuyordu.
Ancak Spartacus'un iinde scaklk yoktu. Cannicus
fsltyla bu toplantnn anlamn bilip bilmediini sorunca
ban sallad.
136
Galya'l, Dvtn m? diye sordu. Hayr.
Fakat o kimseyi ldrmedi ki. nsan lecekse, bundan
daha iyi bir neden iin lmeli.
'Bundan daha iyi bir ekilde lebilir misin? diye Spartacus sordu.
Crixus, O bir kpek gibi lecek, sen de, diye cevap
verdi Kumun stnde karn deilerek lecek. Sen de ayn
ekilde leceksin.
te o zaman Spartacus ne yapmas gerektiini anlamaya
balad. Belki de uzun zamandr iinde yaayan
dnceler o sabah ekil almaya balad, dense daha
doru olur. Gerei an lamaya balyordu. Gerek onun
iin hibir zaman bir balang olmaktan ileri
gidemiyecekti. Gerein sonu ya da sonsuzluu yzyllar
boyunca uzanp gidecekti. Ama o anda gerek, kendi
bana etraf mdakilerin bana gelenler ve daha
geleceklerle ilgiliydi. Zencinin pila'nn paralad dev

vcuduna bakt. Kan akm, kat kat kurumutu. Ba geni

omuzlarnn arasndan sarkyordu.
Bu Romallar hayata kar nasl bir nefret tayorlar? diye
Spartacus dnd. Ne kadar kolayca ldryorlar,
lmden nasl maddi bir zevk alyorlard! Neden olmasn,
diye kendi kendine sordu, hayatlarnn btn akm kendi
cinslerinin eti kemii stne kurulmam myd? armha
germenin onlar iin zel bir bys vard. Bu cezalandrma
eklini, bir kle iin en uygun lm ekli olarak armha
germeyi kabul eden Kartaca'dan almlard. Oysa
Roma'llar iin bu ihtirasl, zevkli bir elence olmutu.
imdi Batiatus tlim alanna gelmiti. Spartacus
dudaklarn kmldatmadan yannda duran Galyal'ya
sordu:
137 Peki sen nasl leceksin?
Senin gibi, Trakyal.
Spartacus l zenciden, Arkadamd, diye szetti.
Beni seviyordu.
te senin beln bu.
Batiatus, gladyatrlerin nnde durdu. Askerler arkasnda
toplandlar. Size yiyecek veriyorum, dedi Lanista. Sizi
kzartma et, pili, taze balkla besliyorum. Mideleriniz
patlayncaya kadar yediriyorum. Ykyor, masaj
yaptryorum. Sizi madenlerden, krek mahkmluundan
kurtardm. Burada krallar gibi tenbel tenbel yayorsunuz.
Buraya gelmeden nce sizden aa kimse yoktu. imdi
rahatnz yerinde, en iyi yiyecekle besleniyorsunuz.
Arkadam msn? diye Spartacus sordu. Galyal
dudaklarn bile kmldatmadan, Gladyatr, gladyatrn
dostu olamaz, dedi.
Spartacus, Ben seni dostum kabul edeceim.

imdi Batiatus, u siyah kpein siyah kalbinde ne

anlay, ne de minnet varm, diyordu. inizde ka kii
onun gibi?
Gladyatrler seslerini karmadlar.
Batiatus terbiyecilere, Bana bir siyah adam getirin,
dedi. Terbiyeciler siyah derililerin durduu yere
yaklatlar. Parmaklklara en yakn duran bir tanesini
srkleyip getirdiler. Pln daha nceden hazrlanmt.
3**.
Trampetler almaa balad. ki asker arkadalarnn
yanndan ayrld. Ar, tahta mzraklarn havaya diktiler.
Trampetler hl alyordu. Zenci kvranyordu. Askerler
arka arkaya mzraklarn zavallnn gsne sokup
karyorlard.
138
imdi zenci yerde yatyordu. Gsnde iki mzrak dimdik
duruyordu. Batiatus yannda duran subaya dnd:
Artk herey yoluna girdi, dedi, Kpekler havlamaya
bile kalkmazlar.
Gannicus, Spartacus'a, Arkadamsn, dedi.
Spartacus'un dier yannda duran Galyal hi
konumuyordu. Derinden ve grltyle soluyordu.
Sonra sabah jimnastii balad.
Daha sonra Senatodaki sorgu srasnda Batiatus, bir
plnn hazrlanm olduunu bilmedii gibi,
hazrlanabileceini bile aklna getirmediini hakl olarak
ileri srd. Sonra da gladyatrler arasnda kendilerine
azat edilecekleri sz verilen, bunun karlnda Batiatus'a
bilgi veren kleler bulunduunu aklad. Bu iki kle
srayla arena iin kiralanr. Bir tanesi azat edilir, dieri
hafif bir yarayla tekrar okula dnerdi. Bir zaman sonra
bunun yanma bir arkada bulunurdu. Batiatus kendi

duymadan bir isyan hazrlanmasnn imknsz olduunda

srar etti.
te her zamanki gibi, kleler arasnda ne kadar isyan
karsa ksn bunu anlamak, kkn bulmaya
kalkmazd. Hi phesiz bu isyanlar da brtlen kk
gibi devaml ve srekliydi. Sadece ieini gsteren bir
bitki gibi grnmezdi. steFse Sicilya'da byk apta bir
isyan olsun, isterse bir iftlikte bir ka klenin katld ve
sonunda bir ka yznn ar mha gerilmesiyle sona eren
bir ayaklanma olsun, Senato'nn giriimleri hep yarda
kald. Oysa isyann kknn deilip karlmas
gerekiyordu. Burada insanlar, dnyada bilinmeyen lks,
bereketli ve aaal bir dzen kurmulard. Uluslar sava
Ro139
ma baryla sona ermiti. Uluslarn ayrl Roma
yollaryla bitmiti. Dnyann grkemli merkezinde, yiyecek
ve zevk iin kimse aranmyordu. Herey tanrlarn
plnlad gibi olmutu. Ama bedenin ieklenmesiyle
gelen bu hastalk bir trl sklp kartlamyordu.
O srada Senato, Batiatus'a sormutu:
Memnuniyetsizlik, planlama ve ihanet belirtileri yok
muydu?
Hayr, yoktu, diye Batiatus srar etmiti.
Ve Afrikaly cezalandrdnzda, bu hareketinizi gayet
yerinde bulduk, yine bir kprdanma sezmediniz mi?
Hayr.
Acaba dardan herhangi bir ekilde yardm grm
olabilirler mi?
mknsz.
Demek Spartacus, Gannicus ve Crixus ls iin
dardan bir yardm gelmedi?
Btn tanrlarn stne yemin ederim ki yoktu.

VI
Yine de bu tamamiyle doru deildi. Hi bir insan yalnz
olamaz. Spartacus'un inanlmaz gc kendisini hibir
zaman yolnz grmediinden, hibir zaman kendi iine
kapanmamasndan ileri geliyordu. Zengin Romal
Bracus'un dzenledii sonusuz dvten bir sre nce
Sicilya'daki iftlikte kle ayaklanmalar olmutu.
Dokuz yz kleden bir avucu dnda hepsi lmle
cezalandrlmt. Kle sahipleri, cezalandrlmann sadece
sonuna doru byle kan dkmekle ne kadar ok zarara
uradklarn farketmilerdi. Bylece, yz kadar cezalan140
drlmayan kle az bir para karl pazarlarda satla
karlmt. te Batiatus'un adamlarndan biri, bu
pazarlarda geni omuzlu, kzl sal Crixus denen Galyaly
grp satn almt.
Spartacus'u Spartacus yapan zellikten ne ayrlmt, ne
de yalnzd. Crixus'un hcresi kendisininkinin
bitiiindeydi. Uzun gecelerde Spartacus hcresinde
boylu boyunca yere uza-mr, kapnn altndan Crixus'un
anlatt Sicilya klelerinin sonsuz savalann dinlerdi. Bu
savalar yarm yzyl nce balamt. O, Spartacus, bir
klenin olu idi. Ama onun trdeleri arasnda da Achilles,
Hector kadar muhteem, marur ve akll efsanev
kahramanlar vard. Onlarn arklar sylenmiyordu.
nsanlarn taptklar birer tanr da olmamlard. Bylesi
daha iyidi. nk Tanrlar zengin Romallar gibiydi.
Klelerin hayatlaryla hi ilgilenmiyorlard. Bunlar
insandlar, insandan aa tutulan kleydiler! Pazarlarda
eeklerden daha ucuza satlan plak klelerdi.
Omuzlarna koumu geirip iftlii s ren klelerdi. Ama
ne devlerdi. Adadaki btn kleleri azat eden, ele
gemeden Roma ordusunu datan Eunus, Yunan-1;

thenion, Trakyal Salvius, Alman Undart, garip Yahudi.

Kartaca'dan bir sandalla kap, btn adamlaryla birlikte
At-henion'a katlan Ben Joash...
Dinlerken Spartacus'un kalbi gurur ve heyecanla kabarrd Byk, tertemiz bir kardelik hissiyle bu l
kahramanlara yaklatn hissederdi. Onlar iyice
tanyordu. Ne hissettiklerini, neyi hayal ettiklerini, neyi
zlediklerini ok iyi biliyor du. Irk, ehir ya da devletin bir
anlam yoktu. lmlyd, Fakat isyanlarnn ackl
aaasyla daima yenilmilerdi. Onlar tEhta armhlara
geren hep Romallard. Yeni aa ve yeni meyve, ite kle
olmasn bilmeyen bir klenin armaann herkes
grecekti.
Sonunda hepsi ayn sonuca vard, dedi Crixus...
141
Bylece Crixus gittike bunlardan daha az szetmeye
balad. Ne gemi, ne de gelecein bir gladyatre yarar
olamaz di. Onun iin daima imdi sz konusuydu. Crixus
etrafna ka hn bir duvar rd. Sadece Spartacus, Galyal
devin ac kabuunu aralyabliyordu.
Kendine pek ok arkada ediniyorsun, Spartacus.
Arkada ldrmek kolay deildir. Beni yalnz brak.
O sabah, jimnastikten sonra, kahvaltya gitmeden nce bir
sre yanyana geldiler. Kan-ter iindeki gladyatrler tek
tek ya da kk topluluklar olarak durdular. Bouk
seslerle, parmaklklara asl iki Afrikaldan szediyorlard.
Bakasnn bakaldrs yznden cezalandrlann altnda
taze bir kan havuzu meydana gelmiti. Kan kular, kan
gagalyorlar di. Gladyatrler zgndler. Sakin
grnyorlard. Bunun sadece bir balang olduunu
hissediyorlard. Artk Batiatus onlar elden geldiince ok
dve sokacakt. Kt gnler yaayacaklard.

Askerler okul binasnn yanndan akan derenin

karsndaki aalarn altnda yemek yiyorlard. Talim
alanndan Spartacus, yere diz km, oturmu,
miferlerini karm oduklarn gryordu. Bir an olsun,
gzlerini onlarn stn den ayrmyordu.
Ne gryorsun? diye Gannicus sordu. Madenlerdenbe-ri,
ocukluklanndanberi bir aradaydlar.
Bilmiyorum.
Crixus suratn asmt. O da, Ne gryorsun, Spartaeras? diye sordu.
Bilmiyorum.
Ama sen hereyi bilirsin. Hem Trakyallar sana baba
diyorlar.
142
Niin nefret ediyorsun, Crixus?
Siyah adam da sana baba diyor muydu, Spartacus? Onunla niin arpmadn? Sramz geldiinde benimle
karlaacak msn, Spartacus?
Spartacus sakindi. Artk hibir gladyatrle arpmyacam, diye cevap verdi. Bildiim bu ite. Biraz nce
bilmiyordum. Artk biliyorum.
Orada bulunanlardan, bir ksm sylenenleri duymutu.
imdi Spartacus'a bir para daha yaklamlard.
Spartacus arttk askerlere deil, gladyatrlere bakyordu.
Gzlerini onlarn yzlerinde dolatryordu. Etrafndaki
gladyatrler gittike artt. Ama o konumuyordu,
ilerindeki ksknlk artk kaybolmutu. Gzlerinde
isteyen, dileyen bir heyecan belirmiti. Spartacus onlarn
gzlerinin iine bakt.
Ne yapacaz, baba? dedi Gannicus.
Zaman gelince ne yapacamz bileceiz. imdi daIm.

te o anda sanki yllar ncesi tekrar yaanyor gibiydi.

Binlerce yldanberi olmayan ey, birka saat sonra
olacakt. O an iin birer kleydiler... Esaretin posas,
esaretin kasaplk etiydiler. Talim alannn kapsna doru
ilerlediler. Sonra kahvalt edecekleri toplant salonuna
girdiler.
O anda tahtravam iinde giden Batiatus'un yanndan
getiler. Lanista, yannda ince yapl, bilgili muhasebecisi
olduu halde sekiz kle tarafndan tanan tahtravanryla
pazara, al, verie gidiyordu. Gladyatrlerin yanndan
geerken, Batiatus onlarn ne kadar dzgn, ne kadar
disiplinli hareket ettiklerine dikkat etti. Afrikalnn ibret
olsun diye ldrlmesi bouna olmamt. Dzen yeniden
kurulmutu.
te Batiatus byle yaad... Muhasebeci zaman gelince
efendisini boazlamak iin byle bekledi.
VII
Yemek salonunda, daha dorusu gladyatrlerin yemek
iin toplandklar salonda olanlar asla tam amlamyla
bilinemez ve sylenemez. nk klelerin servenlerini
yazan tarihiler yoktu. Ne de onlarn hayatn yazmaya
deecek deerde buluyorlard. Bir klenin yaptklar
tarihten bir para, olduu zaman, bu, kle sahibi,
klelerden korkan, klelerden nefret eden biri tarafndan
yaplyordu.
Fakat o srada mutfakta alan Varinia hereyi kendi
gzleriyle grd. ok zaman sonra grdklerini
bakalarna anlatt. Byle muhteem bireyin sesi fslt
haline gelse bile asla tamamen lp gitmez. Mutfak
salonun sonunda bulunuyordu.
Salon Batiatus'un eseriydi. Roma binalarnn ou,
geleneksel biimde ina edilirdi. Ama gladyatr yetitirme
ve kiralama, iftleri arptrma lgnl bu dnemin

buluuydu. O\ kadar ok gladyatr denetlemek de nemli

bir mesele oluturuyordu. Batiatus eski bir ta duvara
kenar daha ekletti. Bylece meydana gelen drtgenin st
bilinen yoldan kapand. Orta ksm akt. erisi, yamur
sularnn akp gitmesi iin, borularla genel lm tesisiyle
birletirilmiti. Bu ina ekli bir yzyl nce moda idi. Ama
Capua'nn yumuak iklimine hi de uygun deildi. Kn
bina souk ve rutubetli oluyordu. Gladyatrler yere
bada kurup oturarak yemeklerini yerlerdi. Terbiyeciler
de ortadaki, st ak ksmda dolarlard. Uzun, tula bir
frn ve alma masas olan mutfak drtgenin bir
tarafndayd. Gladyatrler ieri girer girmez kaplar
kilitlenirdi.
Bu gn de herey, eskisi gibi oldu. Gladyatrlere hemen
hepsi kadn olan kleler hizmet ediyordu. Drt tane
terbiyeci
144
gzclk ediyordu. zerlerinde baklar ve rgl deri
krbalar vard. Kap dardan, blkten bu i iin
grevlendirilmi iki asker tarafndan skca kapand. Geri
kalan askerler yz metre kadar ilerideki aaln altnda
kahvaltlarn ediyorlard.
Spartacus btn bunlar grd ve dikkat etti. ok az yedi.
Az kuruydu. Kalbi gsnn iinde alabildiine
atyordu. Anladna gre byk hibirey yaplmyordu,
gelecekte de yaplaca yoktu. Her insan hayatnn u ya
da bu dneminde unu unu yapmazsam, yaamam iin
bir neden ya da anlam kalmaz, diyecek duruma gelir, te
bunu birden fazla insan ayn anda sylerse, o zaman yer
yerinden oynar.
Yer, gn sona ermezden, sabah le, ya da gece olmazdan
nce yerinden oynayacakt. Fakat Spartacus'un bundan
haberi yoktu. O sadece yapaca, biraz sonra yapaca ii

biliyordu: Gladyatrlerle konuacakt. Galyal Crixus'a,

kars Varinia'y grdn, ocan bandan kendisini
seyrettiini syledi. Dier gladyatrler de dikkat
kesilmilerdi. Yahudi David, dudaklarnn hareketinden
sylenenleri okudu. Gannicus kulan ^yaklard,
Pharaxus denen Afrikal iitmek iin yaklat.
Spartacus, Ayaa kalkp konumak istiyorum, diyordu.
Kalbimi amak istiyorum. Ama konumaya balaynca
artk geriye dn olmayacak. Terbiyeciler de beni
susturmaya alacaklar.
Dev, kzl sal Galyal, Crixus, Susturmayacaklar, diye
cevap verdi. r:.:*. -r~-Drtgenin uzak kelerinde bile bir heyecan, kprdanma
belirmiti, iki terbiyeci Spartacus'a ve etrafnda
toplananlara doru dndler. Krbalarn kapp,
baklarn ektiler.
Gamnicus, Haydi konu! diye bard.
14S
Biz kpek miyiz de bizi krbalyorsunuz? dedi Afrikal.
Spartacus ayaa kalkt. Etrafndakiler onunla birlikte
kalktlar. Terbiyeciler baklarn kullanmaya
davrandlarsa dsL gladyatrler derhal zerlerine atlp
ldrdler. Kadnlarda ay ldrdler. Btn bunlar
olurken, hemen hi grlt karlmamt. Sonra
Spartacus ilk buyruunu verdi. Tatl yumuak ve telsz
bir sesle Crixus, Gannicus, David ve Phra-xus'a
yapacaklarn syledi :
Kapya gidip kimseyi ieri sokmayn. Rahat rahat
konuaym.
Bir anlk bir tereddtten sonra Crixus, Gannicus ve Phraxus syleneni yapmak iin seyrettiler. ok sonra,
Spartacus. onlarn basma geip de komutay ele aldnda
da buyruklarn dinlediler. Spartacus'u seviyorlard. Crixus

leceklerini biliyordu ama artk nemi yoktu. Uzun

zamandanberi hibir ey hissetmeyen Yahudi David, bu
kmk burunlu, koyuna benzer yzl irkin Trakyalya kar
sevgiyle olduunu hissetti.
VIII
Etrafma toplann, dedi Spartacus.
Sylenen hemen yerine getirildi. Dardaki askerlerde,
hl bir hareket yoktu. Gladyatrler ve mutfakta alan
otuz: kadn, iki erkek, Spartacus'u sardlar. Varinia korku,
umut ve saygyla Spartacus'a bakt. Yanna yaklamaya
alt. Dierleri Varinia'ya yol atlar. Spartacus Varinia'y
koluyla sard. Kendi kendine dnerek kadnn sk sk
yanna bastrd.
Artk zgrm. Babam, dedem bir anlk zgrln tadn
tadmadlar. u anda ben zgr bir insanm. Sarho
gibiydi. zgrlk damarlarnda akan arapt. Bunun
yannda korku
Spartaks F : 10
146
da vard. Serbest olmak, zgr olmak kolay bir i deildi
Hayli uzun sredenberi kle olann zgr insan olmas
kolay deildi. nk kendi bildii, babasnn bildii btn
zaman boyunca kleliin ar zincirini tamt.
Spartacus'un iinde artk deitirilmesi imknsz bir karar
verildiini, att hem admda onu lmn beklediini bilen
bir insann salam ve inat korkusu vard. Sonra, ileri
ldrmek olan bu insan lar efendilerini ldrmlerdi.
Hepsi, efendisini ldren bir klenin duyaca o korkun
kukuyla doluydular. Gzlerini Spartacus'tan
ayrmyorlard. Spartacus, kalplerindekini anlayan, onlara
yaklaan gvendikleri bir madenciydi. O zama-nn dier
birok insanlar gibi bo inan ve cehaletle dolu olan bu
kleler, Spartacus'a bir tanrnn, kalbinde acuna duygusu

bulunan garip bir tanrnn yardm ettiini hissediyorlard.

Bunun iin o gelecei bilmeli, kitap okur gibi okumal ve
onlara komuta etmeliydi. Eer gidecekleri bir yol yoksa
Spartacus yollar yapmalyd. Spartacus'a gzleriyle
bunlar anlattlar. Bunlar Spartacus, onlann gzlerinden
okudu.
Onlara, Benimle misiniz? diye sordu. Artk asla bir
gladyatr olmayacam, lk ben leceim. Benimle
misiniz? Baz gzler yalarla doldu. Spartacus'a bir para
daha yaklatlar. Bazlarnn korkusu daha da artm,
bazlarnn azalmt. Ama Spartacus sahip olduu o
harikulade gle, hepsine zaferlerinin parlakln
hissettirdi.
Artk hepimiz kardeiz, dedi. Hepimiz bir tek insan
gibiyiz... Eskiden benim ulusum, savaa giderken, kendi
istekleriyle giderlermi. Romallarn gittikleri gibi deil.
Keadi istekleriyle arprlarm. ilerinde artk dvmek
istemeyen olursa arkadalarndan ayrln-m. Kimse de
onu aramazm.
Birisi, Ne yapacaz, diye bard.
kp arpacaz. Gzel arpacaz. nk biz dn147
yann en iyi dven insanlaryz. Spartacus'un sesi
birdenbire ykselmiti. Onu hi byle ateli, atlgan
grmemilerdi. Bylenmi gibiydiler. Sesi vahi, yksek
ve ateliydi. Tabii dardaki askerler onun sesini iittiler:
arpacaz. yle bir arpacaz ki Roma hayat
boyunca Capua'nn gladyatrlerini unutmayacak.
Bir zaman gelir ki, insan verdii kararlar yerine getirmek
zorunda kalr. Varinia bunu biliyordu. nceleri hi
tatmad bir mutluluk hissiyle doluydu. Marur ve
mutluydu. nk dnyada ei olmayan bir erkee sahipti.

Spartacus'u tanyordu. Zamanla onu btn dnya

tanyacakt. Tabii hibir zaman Varinia kadar yakndan
deil. Belli belirsiz Varinia grkemli ve sonsuza dek
srecek bireyin baladn biliyordu, Ve erkei anlayl,
saft. Onun gibi kimse yoktu.
IX
Spartacus, nce askerler, dedi. Bire kar be kiiyiz.
Belki kaarlar.
Spartacus fkeyle, Kaamazlar, diye cevap verdi.
Askerleri tanmalsnz. Kamazlar. Ya onlar bizi, ya da
biz onlar ldreceiz. Eer biz ldrebilirsek arkasndan
bakalar gelecek. Roma askerlerinin sonu gelmez. Tabii
kleler de o
kadar oktur.
Sonra hzla hazrlklarn yaptlar. ldrdkleri
terbiyecilerin baklarn aldlar. Mutfaktan silh olarak
kullanabilecek ne varsa topladlar. Baklar, ileri,
satrlar, bilhassa hububat tmekte kullanlan demir
tokmaklan aldlar. Alacak hibir ey bulamayanlar kemik
paralarn kaptlar. Tencere kapaklarn da kalkan yerine
kullanacaklard. u ya da bu ekilde
148
hepsi birer silh elde ettiler. Sonra arkada kadnlar olduu
halde, toplant salonunun byk kaplarn atlar.
Dvmeye ktlar.
Seri hareket etmilerdi ama askerleri akna evirecek
kadar seri deil. Kapda nbet bekleyen iki asker koup
dierlerini uyarmt. Hemen hepsi, krk asker, iki subay
ve bir dz neye yakn terbiyeci zrhlarn kuanmlar,
silhlarn almlar derenin br yannda hazr
bekliyorlard. Bylece, krk drt, sk skya zrhl ve silhl
asker, iki yz plak ve hemen hemen silhsz denebilecek
gladyatrle kar karya geldiler. Biribirlerine eit

deillerdi. Askerler stndler. Hem de bunlar yeryznde

hibir gcn kar koyamad Romal askerlerdi. Askerler
mzraklarn kaldrarak harekete getiler. Subaylarnn
buyruklar tatl sabah havasnda n n ykseliyordu.
Yolundaki pislii silip atmak isteyen bir sprge gibi
atldlar. izmeler derenin suyunda akrtl sesler
karyordu. eddi geerlerken kr iekleri boyunlarn
bktler. Her yerden dardaki kleler koarak geliyor,
arkadalarna katlyorlard. Korkun pila kollarda
sakrdyordu. Demir ular gnein nda parlyordu.
Roma gcnn en alak gnllsn oluturan bu blk
karsnda kleler dalp kaabilirlerdi.
Ama o anda Roma kuvveti kanlmaz durumdu. Spartacus bir komutan olarak sivrilmiti. Bir komutan, komutan
yapan zellikleri saymak pek gtr. Komutanlk ender bir
kudrettir. Herkes buyruk verebilir. Ama dierlerinin
uyaca buyruklar vermek kolay deildi, te Spartacus bu
kudrete sahipti. Gladyatrlere yaylmalarn syledi.
Gladyatrler yayldlar. Onlara bln etrafnda gevek
geni bir halka izme buyruunu verdi. Gladyatrler derhal
istediini yerine getirdiler. imdi blk yryn
arlatrmti- Kararszh n penesine dmlerdi.
Durdular. Yer yznde hibir asker, Gladyatrlere kar
gelemezdi. Hayatn srat, sratin ha149
yat olduunu bilen bu kleler plaktlar. Oysa askerler
ar zrhlanyla hareket kabiliyetlerinden kaybetmilerdi.
Gladyatrler hemen geni bir halka halinde dizildiler. Orta
ksm yz elli metre apndayd. Ortada kalan askerler,
otuz krk metreden uzakta etkisiz kalan pila'larn
kullanyorlard. Roma mzra sadece bir kere
frlatlabilirdi. Bir at, sonra kapan. Ama burada ne
atlabilirdi ki?

O anda, hayret verici bir aklkla, Spartacus taktiini,

ilerideki yllarda kullanaca taktiini kavrad. Zihninde,
kendilerini Roma'nn demir ularna frlatan uluslarn
sava hikyeleri canland, te burada Roma kuvveti,
Roma'nn disiplini aresiz kalmt. Baran, aran,
kfreden plak, gladyatr halkasnn iinde ne yapacan
bilmez bir durumdayd.
Talar! diye Spartacus bard, Talar... Bizim yerimize
talar arpacak. Halkann etrafnda koarak
dolayordu. Ta atn!
Talamann verdii utan altnda askerler yenildiler. Hava
uan talarla dolmutu. Kadnlar, evde, tarlada alan
kleler halkaya katldlar. Askerler iri ta yamurundan
korunmak iin kalkanlarnn gerisine saklandlar, te bu
hareket, Gladyatrlere halkann iine koup askerleri
kesip dorama frsatm verdi. arpmada sadece bir tek
gladyatr can verdi. Dierleri askerlerin stne atldlar.
Hemen hemen elleriyle hepsini teker teker paraladlar.
Askerler arpyorlard lnceye kadar arptlar. Bir
ksm halkay zp kamay dnd. Hemen
yakalandlar. Terbiyecilerden ikisi btn yalvarmalarna
ramen kadnlar tarafndan talanarak ldrld.
Garip, kk ama iddetli sava, toplant salonunun
yannda balamt. Ksa zamanda btn okula ve Capua
yoluna yayld. Her taraf yarallar, llerle doluydu.
Bu sadece bir balangt. Zaferle dolu, kanla yorulmu
150
bir balangt... imdi da yolunda duran Spartacus
uzakta Capua'nn surlarn, altn rengi bir bulut iinde
ehri gryordu. Garnizonda alan trampet sesleri
kulana kadar geliyordu. Artk rahat yoktu. nk herey
rzgrla beraber yaylmt. Capua'da daha pek ok asker
toplanacakt. Btn dnya yerinden oynamt. Etrafnda

kan ve lyle da yolunda dururken Spartacus grkemli

ve grltl bir dnyaya girmiti. Kzl sal Galyal
Crixus'un gldn, Gannicus'un heyecann, Yahudi
David'in bandaki kan, gzlerindeki hayat ve dev
Afrikalnn yapmack bir sessizlikle sava arksn
mrldandn grd. O zaman Varinia'y kollarna ald.
Dier gladyatrler de kadnlarn pyorlar, kollarnda
zplatyorlar, glyorlard. Ev ilerim gren kleler
Batiatus'un arap tulumlaryla koarak geliyorlard.
Yarallar bile bu heyecan iinde yaralarnn acsn duymaz
olmulard. Alman kz Spartacus'un yzne bakt. Hem
alyor, hem glyordu. Erkeinin yzn, kolunu, bak
tutan elini okad. arap tulumlar dibini buluyordu ki
Spartacus onlar kendilerine ge tirdi. O anda tarihten
silinip kabilirlerdi. Sarho ve heyecanl olduklar o anda,
Capua'nn surlarndan taze kuvvetler kyordu. Ama
Spartacus hemen duruma egemen oldu, Gan-nicus'a
ldrlen askerlerin silhlarn toplamasn buyurdu.
Afrikal Nordo'yu askerlerin zrhlarnn kontrolne
gnderdi. Artk o yumuak, nazik kle deildi. Kurtulular
stnde toplanan dncesi bir alev gibi yanyor, onu
deitiriyordu. Btn hayat boyunca bunu beklemiti.
Btn sabnyla bugn iin hazrlanmt. Yzyllar boyunca
beklemiti, lk klenin eline ayana zincir vurulup su
ekmek iin at gibi kuyuya baland gndenberi
beklemiti. Artk geriye dn diye bir-ey olamazd.
Daha gladyatrlere sormadan, onlarn nderi olmutu.
Roma silhlarn kim kullanabilirdi? Pilum ile kim
savaabilirdi? Drt blkten oluan bir ordu meydana
getirdi.
151
Kadnlar i ksma gesin, dedi. Grlmelerini
istemiyorum. Onlar dvmeyecekler.

Kadnlarn iddetli kar koymalaryla ard. Erkeklerden

daha ok dvmek, mcadele etmek istiyorlard.
arpmalarna izin verilmesi iin aladlar. Baklardan
bazlarm istediler. Spartacus reddedince tuniklerinin
eteklerini kvrp bellerine baladlar, iini talarla
doldurdular.
Okulun yannda iftliin talk bayn balyordu. Tarla
kleleri, korkun ve yepyeni bireylerin olduunu grerek
duvarlarn stne seyretmek iin kmlard. Spartacus
Yahudi David'i yanna ararak yapaca eyi syledi.
Yahudi tarla klelerine doru kotu. Spartacus tahmininde
yanlmamt. Klelerin te biri David'in peine taklp
geldiler. Koarak geldiler, gladyatrleri selmladlar,
boyunlarna sarlp ptler. Oraklar da ellerindeydi.
Birdenbire bu oraklar let olmaktan kp korkun birer
silh oldular. imdi Afrikallar dnmlerdi. Zrhlan skp
alamamlard ama atall mzraklar, getirmilerdi.
Otuz tane kadar vard. Spartacus bunlan paylatrd.
Afrikallar silhlarn pp okadlar.
Btn bunlar ok ksa bir zaman iinde olmutu. Fakat
acele etmek art btn arlyla Spartacus'un stne
kmt. Buradan, okuldan, Capua'dan bir an nce
uzaklamak istiyordu. Beni izleyin! diye bard. Beni
izleyin! Varinia hemen yanndayd. Yoldan ktlar,
tarlalar arasndan dalara doru ilerlediler. Varinia, Beni
asla arkada brakma, dedi. Sakn brakma. Ben de bir
erkek gibi dvrm.
Askerler Capua yolunda grndler. ki yz kadar varlard
ift sra olmu geliyorlard. Gladyatrlerin daa yneldi
mi grnce, onlar da tarlalara daldlar. Arkalarndan
apua halk sur kaplarndan dan kouuyorlard. Bu
kle ayaklanmasn, birbirini ldrenleri be para
vermeden seyretmeye geliyorlard.

152
Herey o anda, bir saat nce ya da bir ay sonra bitebilirdi.
Saklanacak, yaayacak yerleri olmayan kleler daha ne
kadar kaabilirlerdi. Byle giderse erge dalnacak,
teker teker ldrleceklerdi. Kendilerine doru gelen
askerlere bakan Spartacus, bu basit gerei kavrad.
Saklanacak yer yoktu. Girecek delik yoktu. Dnya
deitirilmeliydi
Komaktan vazgeti, arkadalarna : Askerlerle
arpacaz! dedi.
ok sonralar Spartacus kendi kendine soracakt.
Bizim savalarmz kim yazacak? Ne kazandmz, ne
kaybettiimizi kim anlatacak?
Klelerin gerei, iinde yaadklar zamann btn
gereklerine tersdi. Her konudaki gerek imknszd.
Klelerden daha ok asker vard. Ve askerler zrhlydlar.
Ama klelerin arpaya kalkacaklarn sanmyorlard.
Oysa, kleler, askerlerin dveceinden emindiler.
Kleler bayrlardan aa, askerlerin stne sel gibi
aktlar. Darmadank, avclarn tavan peinde kotuklar
gibi aralkl giden askerler bu darbeyle akna uradlar.
Mzraklarn gelii gzel frlatp, kadnlarn attklar
talardan korunmak iin kalkanlarnn altna sndlar.
te bylece, askerler byk bir yenilgiye uradlar. Ta
Capua'nn yan yoluna kadar kovalandlar. Bu arpmada
is* yanclardan bir avu kadan ld. Romal askerlerde
dalp kamt. Meselenin dorusu buydu. Ama olay
yzlerce ekil ald. lk rapor Capua'daki ordu komutan
tarafndan verildi
Lentulus Batiatus'un gladyatr okulunda bir kle is153
yan kmtr, diye yazd. Klelerin bir ou kaarak
Appi-an yolundan dalara kmlardr. Garnizondan

pelerine asker yollandysa da klelerin bir ou kap

kurtulabilmilerdir. nderlerinin kim, amalarnn ne
olduu bilinmemektedir. Fakat daha imdiden blge
kleleri arasnda bir huzursuzluk belirmitir. Soylu
Senato'nn, garnizonunu kuvvetlendirmekte ge
kalmyaca umulmaktadr. Ancak o zaman ayaklanma
derhal bastrlabilir.
Tabii Batiatus da olay kendine gre Capua'nn halkna
anlatt. Yllarn verdiinin emeinin, bir anda yokolduunu
gren Batiatus'tan baka kimse endielenmemiti... Ama
herkes bu korkun klelerin bire kadar krlp
cezalandrlmadan krlara kmann tehlikeli olacan
biliyorlard. Olay yzlerce kez anlatld. Hayatlarn
klelerin huzursuz yaps stne kuranlar, tekrar tekrar
anlattlar. Korkularndan, duyduklar ihtiya yznden
anlatyorlard. Zaten bu hep byle olmutur Yllar sonra da
byle olacaktr.
Evet, Capua'dan su alrken Spartacus'un katn
grdm. Onu gerekten grdm. Dev gibi bir adam. Kk
bir ocuu mzrann ucuna taktna tank oldum.
Korkun buseydi.
Ya da buna benzer binlerce uydurma masal. Oysa
Spartacus o zaman gerei bulmutu. Gr, zamannn
zincirlerinden kurtulmutu, ki kk vurumada, kleler
Romal askerleri yenmilerdi. Bunlarn sayfiye ehrinde
yaayan zayf bir likler olduklar doruydu. Ama yine de bir
klenin bir tek gnde efendisini iki kez yere almas
olacak ey deildi. Askerler kanca kleler Spartacus'un
etrafnda toplanmlard.. Disiplinliydiler. Ve birka saat
iinde Spartacus onlarn tanrs olmutu. Gven
iindeydiler. Korkularn unutmulard. Biribirlerine
sarlyorlard. Bir bakma biribirlerini okuyor gi biydiler...
O insafsz kural, GLADYATR, GLADYATRN

ARKADAI OLAMAZ, tersine dnmt. Artk

biribirlerinden
154
haberleri vard. Birdenbire ykselmiler, sralanmlard.
Sanki daha nce hi grmemi gibi biribirlerinin yzne
bakyorlard. Belki de doruydu, daha nce grmemilerdi.
Hibir zaman biribirlerinin yzne bakmak cesaretini
bulamamlard Cellt kurbannn yzne bakar myd?
Ama artk ne kurban, ne de cellttlar. Zafer iinde karde
olmulard. imdi Spartacus Sicilya'da ve dier yerlerde
ayaklanmalarn nasl olduunu biliyordu. Onlann kuvvetini
iinde hissediyordu. nk o ayaklanmalarn bir ksm
gsnde kabarp tayordu. te bu heyecan, onu
gemiin kirlerinden, aclarndan ykayp temizledi. O
kadar uzun sre hayata sarlm, iindeki hayat
srdrmek iin yle bir sistem kurmutu ki insan hayatn
onda ihtiyat ve dikkat isteyen bir mesele olduunu
sanabilirdi. Ama ite biriktirdiklerinin tutan buradayd..
Artk lmden korkmuyor, lm dnmyordu. nk
lmn hibir nemi kalmamt.
Gladyatrler, kadnlar ve onlarla birleen kleler, Capua'
nn be mil gneyinde, bir Roma yurtdann iftliini
snrlayan ky evlerini gren bir bayrda toplanmlard.
Artk le olmutu. Gneye doru yry srasnda
gladyatrler kk bir ordu meydana getirmilerdi.
Aralarnda siyah adamlar olmasa uzaktan bir Roma ordusu
sanlabilirlerdi. Silhlar aralarnda paylamlard.
Miferleri, zrhlan, mzraklar da. Artk silhsz kimse
kalmamt. Kadnlar saylmazsa, yz elli kiiydiler. Belli
bal gurup, Galya'llar, Trakyallar, Afrikallar ayr bir
blk olarak toplanmlard... Herbirinin banda kendi
subay vard. Alkanlktan Romal askerler gibi
dzenlendiler. Komuta Spartacus'dayd. Bunun

tartlacak yan kalmamt. Tanrlarn sevdii insanlarn

efsaneleriyle doluydular. Spartacus'a baktklar zaman bu
inan yzlerinden okunuyordu.
Yrye getiklerinde Spartacus en nlerindeydi.
Alman kz Varinia da yannda gidiyordu. Bazan, kadn
ban
155
kaldrp Spartacus'un yzne bakyordu. Hibirey onu
artmyordu. ok nceleri o, erkeklerin en cesuru ve en
iyisiy le evlenmiti. Simdi olduu, gibi, o zaman da
erkeini iyice tanmyor muydu? Gzleri birletiinde,
Varinia Spartacus'a glmsyordu. Askerlerle
arpmasndan Spartacus'un memnun olup olmadn
bilmiyordu. Ama elinde tad baa kar koymamt.
Eittiler. Dnya Amazon denen, eski zamanlarda erkekler
gibi savaa giden kadnlarn efsaneleriyle dol-duydu...
Spartacus zamannda btn insanlarn, erkek ve
kadnlarn eit olduu, kle ve efendinin bulunmad,
hereyin crtak kabul edildii dnemler henz
unutulmamt. O uzun gemi, zamann zorluklaryla
kaybolmutu. O dnem, altn dnemdi. Tekrar altn
gnlere kavuulacakt.
imdi, gne klarnn sevimli krlar sapsan yapt bu
zaman da altn dnemdi. Arenann korkun erkekleri,
Spartacus'un ve Varinia'nn etrafna toplanan bu
insanlarn eitli meseleleri vard. Toplandklar yerde
imenler yumuak ve yeildi. San iekler, yeillii
renklendiriyordu. Her yer kelebekler, arlar ve onlarn
arklanyla doluydu. Spartacus'a Trakyallar gibi baba
diyorlard.
imdi ne yapacaz, nereye gideceiz?
Spartacus ortalarnda durdu. Varinia ayrn stne
oturdu. Yanan erkeinin bacana dayad. Hepsi

Spartacus'un evresinde toplandlar. Biz bir kabileyiz,

dedi. stediiniz bu mu? Doruladlar: Kabilede kle
olmazd. Herkes eit haklara sahiptiler. Uzun zaman
olmutu, ama hereyi hatrlyorlard.
Kim konuacak? diye Spartacus sordu. Komutannz
kim olacak? Komutan olmak isteyen ortaya ksn. Artk
zgr insanlanz.
Hikimse ortaya kmad. Trakyallar baklannn sapy156
la kalkanlarn dvdler. ayrlktaki grltyle kular
havaland. iftlik evlerinden birka kii kt. Ama o kadar
uzaktaydlar ki kim olduklarm, ne olduklarn anlamak
gt. Siyah adamlar ellerini yzlerinin nne getirerek
Spartacus'u selmladlar. Hepsi garip bir ekilde
hayatlarndan memnundu. O an sanki bir hayl
lemindeydiler. Varinia yanan Spar-tacus'm bacana
bastryordu. Gannicus Yaa, gladyatr, diye bard.
lmek zere olan biri sallanarak kalkt. Kolu kemiine
kadar kesilmiti. Kan szlp gidiyordu. Galyalyd.
Geride braklmak istemiyordu. Bylece zgrln tadn
bir para tatmt. Kolunun sargs kan iindeydi. Ayaa
kalkmasna yardm eden Spartacus'a dayand.
Gladyatrlere, lmekten korkmuyorum, dedi, byle
lmek arenada arparak lmekten daha iyidir. Ama
lmekten se bu adamn arkasnda gitmek isterdim. Ama
lrsem beni hatrlayn, ona kar gelmeyin. Onu dinleyin.
Trakyallar ona baba diyorlar. Biz kk ocuklar gibiyiz.
O iimizdeki ktl emip yok edecektir, iimde ktlk
yok. Ben byk bir ii baardm. Tertemizim. lmekten de
korkmuyorum. Rahata uyuyacam. ldkten sonra da
artk d grmeyeceim.
Gladyatrlerin bazlar aka alyorlard. Galyal,
Spartacus'u pt. Spartacus da onu. Yanmda dur, dedi

Sparta-cus. Adam, Spartacus'un ayaklan dibine kt.

Tarlada alan klelerin az bir kar ak kalmt.
lme bu kadar yaknln gladyatrlere hayret ediyorlard
.
Spartacus ona, Sen leceksin ama biz yaayacaz,
dedi. Adn hatrlayp gklere haykracaz. Heryerde
tantacaz.
Galyal yalvarrcasna Asla yanda brakmyacaksmz,
deil mi? dedi.
Askerler peimizden geldiinde teslim olduk mu? Asker157
lerle iki kere arptk, ikisinde de kazandk. imdi ne
yapmamz gerektiini biliyor musunuz? diye
gladyatrlere sordu.
Gladyatrler bakyorlard. Kaabilir miyiz?
Nereye kaabiliriz? diye Crixus sordu. Nereye gitsek
ayn. Her yerde durum bir.
Artk hi phesi yokmu gibi hereyi bilen ve anlayan
Spartacus, Kaamayacaz, dedi. iftlikten iftlie,
evden eve gideceiz. Nereye gidersek gidelim kleleri
serbest brakacaz. Peimizden tekrar asker
gnderdiklerinde arpacaz. Tanrlar Romallan m, bizi
mi istediklerini bildirsinler.
Ya silhlar? Nerden silh bulacaz? diye biri sordu.
Askerlerden alacaz. Kendimiz de yaparz. Roma,
klelerin kanndan, terinden deil de neden?
Yapamyacamuz
birey var m?
O zaman Roma bize kar dvecek.
Spartacus soukkanllkla, Biz de Roma'ya kar
dvrz, diye karlk verdi, Roma'ya biz son
vereceiz. Klelerin, efendilerin olmad bir dnya
kuracaz.

Bu bir dd. Ama d grecek, Kayal kuracak bir

durumdaydlar. Gkyzne trmanmlard. Eer bu siyah
gzl, kmk burunlu, garip Trakyal kendilerini Tanrlara
kar do-vtrse, ona inanacaklar ve peinden
gideceklerdi.
Onlara, erefimizi lekelemiyeceiz, dedi Spartacus,
Romallarn yaptn yapmayacaz. Roma yasalarna
boyun ey-meyeceiz. Kendi yasamz kendimiz
yapacaz.
Bizim yasamz nedir?
Yasamz basittir. Birimiz hepimiz iin, hepimiz birimiz
158
iin. Hikimse silhndan ve elbiselerinden baka eye
sahip
olmayacak. Tpk eski gnlerdeki gibi yaayacaz.
Bir Trakyal, Hepimizi zengin edecek kadar bolluk var,
dedi.
Spartacus, Yasay siz yapn, dedi. Ben
yapmayacan.
Bylece konutular. Aralarnda Romallar gibi byk
efendiler olmak isteyen a gzller, Romallar kle gibi
kullanmak isteyenler vard. Konutular, konutular...
Sonunda herey Spartacus'un istedii ekilde
kararlatrld.
Ve karmzdan baka kadn almayacaz, dedi
Spartacus, Birden fazla kadn almak da yok. Onlar
arasnda da adalet eit olarak grlecek. Kar - koca
geinemezlerse ayrlabilecekler. Ama hikimse Roma'l
olsun olmasn, kars olma yan kadnla yatmayacak.
Pek az yasalar vard. Sonunda anlamaya vardlar ve
silhlarn alp iftlik evine yrdler. Evde sadece kleler
var di... Romallar Capua'ya kamlard... Kleler de
Spartacus'-la birletiler.

IX
Capua'dan, ilk yanan maliknenin dumanlarm grdler.
Ve klelerin zalim ve kt olduklar haberi ortala
bylece yayld. Klelerin iyi ve anlayl olmasn
isterlerdi. Klelerin vahi da tepelerine kamalarn,
maaralarda, kovuklarda hayvanlar gibi yaamlarm ve
teker teker yakalanp armha gerilmelerini isterlerdi.
Capua'llar yanan ilk evin dumanlarn grdklerinde fazla
hayret etmediler. Ne de olsa, gladyatrler aclarnn,
kinlerinin kuvvetiyle, karlatklar hereyi yakp
ykacaklard. Senato'ya Capua'daki ayaklanmay
duyurmak iin haberci son hzla yola koyulmutu. Bu ksa
zamanda duruma hkim olunacak, klelere
unutamayacaklar bir ders verileceine iaretti.
159
Marius Acanus adndaki byk bir malikne sahibi yedi
yz klesi ve ailesiyle birlikte Capua'ya kaarken yolda
yakalandlar. Kendi kleleri tarafndan kendisi, kars,
karsnn kz kardei, kz, damad boazlanrken,
gladyatrler sessizlik iinde seyrettiler. Bu korkun ve ac
bir iti. Spartacus olanlarn ve olacaklarn nne
geemiyeceini biliyordu. Zaten gemeye de hevesli
deildi. Romallar sadece ektiklerini biiyorlard.
Tahtravan tayclar gelenlerin Roma'hlar deil de,
nleri rzgrla dnyaya yaylan gladyatrler olduunu
grnce derhal ie koyulmulard. Gnn sonuna
geliyorlard. Ama haberler zamandan daha abuk
yaylmt. Birka yz kiiyken imdi bini bulmulard.
Getikleri yerlerde kleler bayrlardan, tarlalardan sel gibi
akp geliyorlard. Tarladakiler elindeki letlerle, obanlar
nlerine srlerini katarak katlyorlard. Bir malikneye
rastladklarnda bir kurt srs gibi evi basyorlard. Zaten

evde onlar sevinle karlayan klelerden bakas

bulunmuyordu. Romallar kayorlard.
Daha hzl hareket edemezlerdi. Glen, ark syleyen bir
kadnlar, erkekler ve ocuklar kalabal olmulard. Hepsi
zgrln arabyla kendilerinden gemilerdi. Daha
Capua'dan yirmi mil uzaklamadan gece bastrd.
Hrdayarak akan bir dere kenarnda durdular. Ate
yaktlar. Taze et yerliler. Gevrek, lezzetli, kzarm et
kokusu havaya yayld. Yllar yl yulaf orbas, havu ve
otlarla beslenenler iin bu byk bir ziyafetti. Etlerini
araba katk ettiler. Kahkahalar ve arklar yemeklerinin
tuzu biber oldu. Garip bir topluluktu. Galya'llar,
Yahudi'ler, Yunanllar, Msr'llar, Trakya'llar, Nbyeliler
Sudan'llar, Libyallar, ranllar, Asyallar, Samiriyeliler,
Almanlar, Slav'lar, Bulgarlar, Makedonyallar, spanyol'lar,
u ya da bu sebeple esir dm talyan'lar, Umbriyallar,
Tok-sanallar, Sicilyallar ve artk adlan tamamen
kaybolmu kabile insanlar bir tek bedenden, bir tek
ulustan geliyorlarm gibi birlemilerdi.
Eski zamanlarda, bir ulusun onurunu ve gururunu stn160
de tayan bir aile olurdu... Ama bu dnyada, bu esirlerin
iinde garip bir arkadalk kurulmutu. Birok uluslardan
oluan byk bulumadan, o gece, ne bir itiraz, ne de bir
honutsuzluk sesi ykseldi. Hepsi sevgiden, zaferden
ksmetlerini almlard. Biroklar Spartacus'u
grmemilerdi bile. Ya da sadece uzaktan grmlerdi:
Ama hepsi Spartacus'la doluydular. Komutanlar ve
Tanrlaryd... Tanrlarn zaman zaman yeryznde
dolatklarna belli belirsiz inanyorlard. Sonra Prome-tous
cennetten kutsal atei alp insanlara armaanlarn
deerlisi diye vermemi miydi? Bir kere olan, tekrar
olabilirdi. Zaten ate balarnda masallar anlatlmaya, bir

Spartacus ef sanesi ekillenmeye balamt. Aralarnda,

hatt ocuklar arasnda bile, kle olmadan, yaayaca
bir dnyann dn grmeyen yoktu...
Bu srada Spartacus gladyatrlerin arasna oturmutu.
Olanlar konuup, tartyorlard. Kk dere, bir rmak ol
mu, grltyle akyordu. Bunu Gannicus sylemiti.
Gzleri Spartacus'un stne evrildiinde pnl prl
parlyordu. Dnyay fethedip, ta ta stnde
brakmayz! dedi. Ancak Spartacus daha iyi biliyordu.
Baz Varinia'nn kucanda yatyordu Kadn, parmaklarm
erkeinin sk, bukleli kahverengi salar arasnda
dolatryordu, i zenginlik ve sevgiyle doluydu. Ama
Spartacus'un iinde bir ate yanyordu. Kleyken ok
daha rahatt. Spartacus italyan semasndaki parlak
yldzlara bakt. Yapacaklarnn arl, pheleri,
korkulan, istei ve lgn dncesiyle doldu. Roma'y
mahvetmeliydi Bu dnce, bu dncenin korkun
ktl, Spartacus'u glmek zorunda brakt. Varinia
glmsemeyi grm ve sevinmiti. Kendi dilinde arklar
syleyerek erkeinin dudaklarnda elini gezdirdi :
Avc ormandan
Avlad geyii getirdiinde
Gzlerini atee diker
ocuklar konuur, kadn konuur...
161
Vahi, souk bir memleketteki orman halknn trks.
Spartacus, onun ka kez garip orman trklerini
dinlemiti. Varinia arksn sylyor, Spartacus mziinin
ahengiyle d ncelerini bir bir aa karyordu :
Roma'y mahvetmelisin... Sen, Spartacus. Bu insanlar
alp gitmeli, onlarla kuvetli ve kudretli olmalsn. Onlarla
dvmesini ve ldrmeyi retmelisin... Artk geriye
dn yok... Bir tek adn bile yok... Btn dnya

Roma'nn... Onun iin Roma yokedilmeli, geriye sadece

kt bir an kalmal. O zaman, Roma'nn bulunduu yere,
insanlarn bar iinde ya-yaca, gladyatrlerin,
arenalarn, klelerin, kle efendilerinin olmad yepyeni
bir hayat kuracaz... Tpk eski zamanlardaki, altn
adaki gibi. Dost, karde ehirler kuracaz. Etraflarnda
duvarlar olmayacak.
Varinia arksn kesip sordu :
Ne dnyorsun, erkeim, Trakyalm? Yldzlardaki
Tanrlar seninle konuuyorlar m? Neler sylyorlar,
sevgilim? Asla paylalmayacak eylerin srrn m
veriyorlar? Varinia buna inanrd. Tanrlar hakknda neyin
yalan, neyin doru olduunu kim bilebilirdi ki? Spartacus
Tanrlardan nefret eder onlara tapmazd. Klelerin
Tanrs var m? diye sorard.
Spartacus, Varinia'ya, Btn hayatm boyunca, seninle
paylasmyacam hibir ey olmayacak, sevgilim, dedi.
O halde ne dnyorun?
Yepyeni bir dnya kuracamz hayal ediyordum.
O zaman Varinia erkeinden korktu. Ama Spartacus ona
hevesle, tatl tatl, Bu dnya insanlar tarafndan
yaplm, diyordu, Byle hazr bulmadk ki, sevgilim.
Dn. Burada bizim yapmadmz ne var? Gemiler, evler,
kprler, surlar yollar... O halde neden yeni bir dnya
kuramyalm?
Varinia, Roma... dedi. Bu bir tek kelimede dnyay
yneten kuvvet, kanlmaz adalet gizliydi.
Spartaks F : 11
162
yleyse Roma'y ykacaz, diye Spartacus cevap verdi.
Artk dnya Roma'dan bkt. Roma'y ve Roma'nn inan
lklarn ykacaz.
Kim? Kim?

Kleler. Daha nce de kle ayaklanmalar olmutu. Ama

bu sefer herey bambaka olacak. Dnyann btn
klelerinin iitecei bir haber salacaz...
Bylece sessizlik ve umut uup gitti... ok zaman sonra
Va-rinia, o geceyi, erkeinin gzleri yldzlarda, baz
kucanda olduu halde yatt geceyi dnd. Yine de o,
akla dolu bir geceydi. Byle geceler pek az insana
ksmet olur. Onlar da talihli kimselerdir. Orada,
gladyatrlerin arasnda yatyorlard Atein yannda, zaman
ar ar akyordu. Biribirlerine dokunup, birbirlerinden
haberdar olduklarn isbat ediyorlard. Bir tek insan
gibiydiler...
BENC BLM l
Lentelus Gracchus kilosu arttka ip stnde dmeden
yii-ritme yeteneinin o lde fazlalatn sylemekten
holanrd. Elli alt ylnn otuz yedisini Roma
politikaclarnn, dncesini desteklemelerini salama
yolunda harcamt. Zaman zaman syledii gibi politika
deimez yetenek istiyordu. Orada erdeme yer yoktu.
Politikaclarn ounu mahveden ey erdemli olmaya
almalaryd. Yetenekleri yle sralanyordu : Birincisi
hep kazanan taraftan olabilme yeteneiydi. Bunda basan
kazamlamazsa, ikincisi de insan kendisini kaybeden
taraftan ekip kurtarma yeteneine sahip olmalyd.
ncs de asla dman edinmeme yeteneiydi.
Bu idel yeteneklerdi. Kendi hesabma dorusu ilerim
iyi yrtmt. Basit fakat alkan bir ayakkab
tamircisinin olu olarak dnyaya gelmiti. On dokuz
yanda oy alp satyordu. Yirmi be yanda frsat
dtke dmanlarn ortadan kaldrma yoluna gitmiti.
Yirmi sekiz yana geldiinde gl bir polis kuvvetinin
banda bulunuyordu. Otuz yanda ise nl Caelian
blgesinin rakipsiz lideri olmutu. Be yl sonra sulh

yaratcyd. Krk yanda da Senato'ya girmiti. ehirde on

bin kiiyi adlaryla, yirmi binden fazlasn da ahsen
tanyordu. En korkun dmanlarn bile listesinden
silmezdi. liki kurduu insanlarn namuslu olduklarna
inanmad gibi namuslu olmadklarna inanmak yanlna
da dmezdi.
64
Kilosu ve serveti mevkiine uygundu. Ne kadnlara
gvenmi ne de onlarn iine bir yarar olacana
inanmt. En byk dman yemekti. Kaln ya
tabakalar, birbirini izleyen baarl yllar boyunca birike
birike onu dev yapl bir insan yapmt. Hi kimse onu kat
kat togaya sarlmam gremezdi. Toga iinde Roma
erdem ve grkeminin sembol haline geliyordu. Yz elli
kiloluk gvdesi, dazlak, gerdan kvrm kvnm ya iinde
bir ba tard. Kaln, derinden gelen bir sesi, ekici bir
glmsemesi ve kk, neeyle prldayan mavi gzleri
vard. Cildi bir bebeinki kadar pembeydi.
Gracchus tannd kadar alayc deildi. Roma gcnn
temeli onun iin hibir zaman bilinmez deildi. Cicero'nun
en son ve en nemli gerek olarak dnmekten
holand eye Cicero'nun skc bir tartmayla giriini
ilgiyle izlemiti. An-tonius Caius, Cicero hakknda ne
dndn sorunca :
Gen bir geri kafal, diye cevap verdi.
Gracchus, dier bir ok soyluyle olduu gibi Antonius Carus ile de sk balar kurmutu. Soyluluk ho grd
esrarengiz ve kutsal tek eydi. Aristokratlardan
holanrd. Onlan kskanrd. Bir dereceye kadar kk
grd de olurdu. nk aristokratlar doularnn ve
durumlarnn ayrcalklarndan yararlanmasn bilmezlerdi.
Bununla beraber Gracchus, onlarla olan ilgisini gittike
arttrmt. Salaria vills gibi harikulade iftliklere

arlmak kurnaz politikacya gurur ve zevk veriyordu.

Gsteri yapmaz, kendisini bir aristokrat yerine koymazd.
Aristokratlarn kibar latincesini deil, halk dilini
konuurdu. Mal durumu elverdii halde, aristokratlar gibi
bir iftlik kurmaya da kalkmamt. Gracchus pratik
zeks ve faydal haberleriyle bu zengin ve zppe
tabakaya yararl olmasn bilirdi. Antonius Caius,
Gracchus'u ahlk ynden asla yolundan amaz bir insan
olduu iin sever, tand en namuslu insan olarak
gsterirdi.
165
O akam, olup bitenleri Gracchus teker teker renmiti.
lyor, biiyor ama asla kesin yarglama yoluna
gitmiyordu, iinde Caius'a nefretten baka his yoktu.
Byk, zengin general Crassus, onu elendiriyordu. Cicero
hakknda ev sahibine, Byklkten baka hereye
sahip, dedi. Eer amacna engel olacan bilse
annesinin boazn kendi elleriyle kesebilir.
Ama Cicero'nun amac o kadar byk deil.
Tamam. Bu yzden de her zaman yenilecek. Hayran
olunacak bir kimse olmad iin korkulmaya da demez.
Cinsel eilimleri ve ilikileri oniki yandaki bir ocuunkiyle ayn dzeyde bulunmasna ramen hayran
olunulacak biri olan Antonius Caius iin bu fikir pek
etkiliydi. Gracchu; kendi kendine stne bast topran
gittike amurlamaya baladn itiraf etmeye istekliydi.
Dnyas ar ar dalyordu. Kendisi de lml olduunu
bildiinden kendi kendini aldatmaya hevesli deildi.
Tarafsz kalarak olup bitenleri rahatlkla
deerlendiriyordu. Aslnda taraf tutmas gereksizdi.
O aksam, ev halk uyuduu halde kendisi yatmamt. Az
uyurdu. Bu yzden bahede dolamaya kmt. Eer
birisi, o akam herkesin yatak arkada olarak kimleri

setiini sorsa, hemen hemen doru bir cevap verebilirdi.

Ama bundan bir kzgnlk, ya da fke duymuyordu. Roma
buydu. Aksini sadece bir aptal iddia ederdi.
Yrrken Julia'nn ta kanape stnde oturduunu grd.
Mehtapta kk, aresiz bir varlk gibi grnyordu.
Gracchus ona doru yrd.
kimiz yalnz kaldk, dedi. Ne gzel bir gece, deil mi
Julia?
Gzel eyler hissedersen.
Sen hissetmiyor musun, Julia? Togasn dzeltti, Bir
para yannda oturabilir miyiz?
166
:<Rica ederim, oturun.
Gracchus bir mddet konumadan oturdu. Bahenin ay
altndaki gzelliine bakyordu. Byk beyaz ev,
yapraklarm hi dkmeyen aalarn, bitkilerin arasndan
ykseliyordu. Teras, fskiyeler, uraya, buraya dikilmi
heykellerin solgun parlakl, koyu siyah ya da pembe
mermerli kanepeleriy-le kameriyeler... Roma ne kadar
byk bir gzellik yaratmt. Sonunda Julia, dedi.
Elimizdekilerin bizi tatmin etmesi gerekir.
Evet, gerekir.
Gracchus kocasnn arkada ve konuuydu.
Gracchus, Romal olmann avantaj, diye ekledi.
Julia sakin bir tavrla, Bu komik laflan sadece bana
sylersin, dedi.
yle mi?
Evet, yle sanyorum. Syleyin, hi Varinia'dan szedilditni iittiniz mi?
Varinia m?
Allah akna, bireyi kafanda be kere evirip evirmeden
cevap veremez misin? Akllca davranmaya

almyorum. Julia elini, Gracchus'un iri penesi stne

koydu, Varinia,
Spartacus'un karsyd.
Evet, iittim. Dorusu, burada hepinizin akimi Sparta cus
alm. Bu gece Spartacus'tan baka bireyden
konumadk.
Eh, Salaria villsna dokunmad. Minnettar olmak gerekir
mi, gerekmez mi bilmiyorum. Galiba bizi huzursuzlandran
armha gerilen kleler. Henz yola kp bakmadm. ok
korkun mu?
167
Korkun? Hi dnmedim. Hayat pek ucuz. Klelerin de
bu gnlerde hi deeri yok. Neden bana Varinia'y
sordun?
nk onu kskanyorum.
Sahi mi, Julia? Kk bir barbar kz. Onun gibi bir dzneye yakn satn alp sana gndereyim mi?
Hibir zaman cidd olamazsn, deil mi Gracchus?
Cidd olunacak bir konu deil ki. Onu neden
kskanyorsun?
nk kendimden nefret ediyorum.
Gracchus, Anlayamadm, diye mrldand, Varinia'y
hayal edebiliyor musun? Pis, burnunu kartran, trnaklar
krk ve kir iinde, yz sivilcelerle kapl bir kz. te senin
kle prensesin. Onu hl kskanyor musun?
Varinia byle miydi?
Gracchus gld. Kim bilir Julia, politika bir yalandr.
Tarihse, yalanlarn kaydedilmesi. Yarn Appian yoluna
kp da armhlar grrsen, Spartacus hakkndaki
gerei renirsin. lm. Baka birey deil. Gerisi hep
uydurma, yalan. Ben biliyorum.
Klelerime bakyorum...

Ve Spartacus'u grmyorsun, deil mi? Haklsn Kendini

yiyip bitirmeyi brak, Julia. Ben senden yalym. Onun iin
sana t verebilirim. Evet, beni ilgilendirmeyen bir ie
karacam... Klelerinin arasndan gen, yakkl bir
tanesini se...
Sus, Gracchus!
... Spartacus senin iin o olur.
imdi Julia alyordu. Gracchus alayan kadn grmeye
368
alk deildi. Birdenbire kendini beceriksiz ve aptal
hissetti Julia'ya sylediklerinden dolay alayp
alamadn sordu. Hakaret etmek iin konumamt. Bir
hata m etmiti?
Hayr, hayr. Gracchus. Rica ederim. Tek dostum
sensin. Rica ederim dostluumuz bozulmasn. yle
aptalm ki.
Julia gzlerini kurulad. zr dileyerek Gracchus'un
yanndan uzaklat. Yorgunum, dedi. Ltfen rahatsz
olma.
n
Cicero gibi Gracchus'un da tarih hakknda bir dncesi
vard. Aralarndaki fark, Gracchus'un asla hayale kaplp
yerini ve roln kartrmamasyd. Bunun iin birok eyi
Cice-ro'dan daha ak - seik gryor, seziyordu. imdi
mehtaph talyan akamnda yapayalnz otururken, bir kle
kadn kskanan Romal kadnn garip durumunu
dnyordu.
lk nce Julia'nn gerei syleyip sylemediini merak
etti. Sonra sylediine karar verdi. Bilinmez bir sebeple
Julia'-nm ac durumu, Varinia'nmkiyle nem kazanmt.
Acaba kendi hayatlarnn anlam, Appian Yoluna dizilen
armhlarda de il miydi? Gracchus'u ahlk kurallar
rahatsz etmezdi. Ulusunu iyi tanrd. Roma ailesi ve'Roma

kadnnn vgsne aldan-m deildi. Fakat Julia'nn

syledikleriyle garip bir ekilde duygulanmt. Bunu asla
unutmayacakt.
Cevap birdenbire ortaya kt. Bu cevapla Gracchus daha
nce de olduu gibi hayli tedirgin oldu. lm korkusuyla,
lmn getirdii korkun, sonsuz karanlk ve var olmay
hissiyle doldu. nk bulduu cevap, iinde onu
destekleyen alaycln ounu alp gtrm, kendisini
mermer kanepe stnde iman, kaderi tarihin akyla
yakndan ilgili ihtiyar bir adam olarak brakmt.
169
Hereyi apak gryordu. Dnyann bana gelen ey,
klelerin srtna vurulan btn bir toplum ve toplumun
kard ses, krbalarnn slklaryd. Krbalar
kullananlara ne olmutu? Julia ne demek istemiti?
Gracchus hi evlenmemiti. Gnn anlay onu daima
evlenmekten alkoymutu. htiyac olduu zaman
metresler kadnlar satn almt. Fakat Antonius Caius'un
da metresleri vard. Tand aristoklann hemen hepsi at
ve kpek sahibi olduklar gibi kadnlara da sahip
oluyorlard. Kanlarnn bundan haberi vard. Onlar da ayn
ii erkek klelerle yapyorlard. Bu k iaret eden
basit bir konu deildi. Dnyann altn stne getiren bir
canavard. Salarla villsnda toplanan bu insanlarn akln
Spartacus almt. nk Spartacus onlarn olamad
eydi. Cicero hibir zaman bu esrarengiz gle-nin
erdeminin nerden geldiini anlayamyacakt. Fakat o,
Gracchus anlyordu. Ev, aile, eref, erdem gibi iyi ve soylu
olan her-eye kleler sahipti ve bunlar kleler tarafndan
korunmutu... Kleler iyi ya da soylu deildiler. Fakat
efendileri kutsal olan eyleri onlara alam, retmi.
Spartacus'un olacaklar grd gibi Gracchus da
olacaklar stne belirli bir gre sahipti. Gelecek onu

korku ve dehetle dolduruyordu. Ayaa kalkt. Togasnn

eteklerini toplad. Ar ar odasna, yatana gitti.
Arna hemen uyuyamad. Julia'y arzuluyordu. Kk bir
ocuk gibi yalnzlna sessiz, kuru gz yalar dkt. Yine
kk bir ocuk gibi yatann Varinia tarafndan
paylaldn hava etti. Dehet onu erdemli olmaya
zorluyordu. Tonbol elleri yatan stnde hayal birini
okuyordu. Saatler geti. Gracchus orada anlaryla
yatyordu.
Hepsi Spartacus'tan nefret ediyordu. Bu ev Spartacus'la
doluydu. Hikimse onun eklini, dncelerini, tavrn
bilmiyordu. Fakat bu ev ve Roma Spartacus'un varlyla
doluydu. Onun, Gracchus'un, bu nefretin dnda olmas
garipti. Ter170
sine, onun nefreti, dikkatle salad nefreti,
hepsininkinden daha ac, daha sert ve daha keskindi.
Anlaryla mcadele ederken, dnceleri bir ekil, anlam
ve renk kazanmt. Senato'da nasl oturduunu hatrlad...
Lentulus Batiatus'un okulunda gladyatrlerin ayakland
ve ayaklanmann sratle yayld haberi geldiinde
senatodayd. Senatrleri bir dalga gibi kaplayan korkuyu,
bir avu gladyatr terbiyecilerini ldrd diye hepsinin
kazlar gibi nasl hep bir azdan konutuklarm,
rpndklarn, korkun, heyecanl eyler sylediklerini
hatrlad. Onlardan nasl irendiim hatrlad. Togasm
toplayp omuzunun stne atarak nasl yerinden
kalktm, saygdeer arkadalarna nasl hitap ettiini
hatrlad:
Efendiler... Efendiler, kendinize gelin! Susup ona
dnmlerdi.
Efendiler, bir avu pis, sefil klenin yaptyla kar karyayz. Bir barbar istilsyla karlamadk. Eer

karasaydk. Senatonun kendisini bir para deiik bir

ekilde idare etmesi gerekecekti! Bana yle geliyor ki,
kendi kendimize bir eref borcumuz vardr!
Ona kzmlard. Ama o da onlara kzgnd. Hibir zaman
hislerine kaplmamay bir eref meselesi yapmt. Fakat o
anda, ilk defa olarak, o aa tabakadan gelen, alelade bir
insan, dnyann en byk messesesine haraket etmi,
onu klt-mt. Can cehenneme! demiti kendi
kendine. Salonu ter-kedip evine dnmt.
O gn iinde btn canllyla yayordu. Her anyla
yayordu. nce korkmutu. Bir kere kendi prensiplerine
kar gelmiti. fkeye kaplmt. Dman edinmiti.
Sevgili Roma'-snm sokaklarndan ii korkuyla dolu olarak
gemiti. Korku, meslektalarna ve kendine kar
duyduu nefretle karkt.
171
mrnde ilk defa, sevgili Roma'snm kokusuna, sesine ve
grne krd. Gracchus bu ehirde domu, bu ehrin
sokak lannda yetimiti. ehir ondan bir parayd.
Yrmesini, dvmesini, komasn Roma'nn arka
sokaklarmda,pis mahallerinde renmiti. ocukluunda
bir kei gibi yksek kira evlerinin damlarnda gezmiti.
ehri kaplayan kmr kokusu bildii en gzel parfmd,
ite alaycln ilemedii tek blge bu dncelerdi.
porta masalarnn, adrlarn kurulduu, el ara balarnn
durduu, dnyann mallarnn sergilenip satld
pazarn dar sokaklarndan gemek onun ii daima renkli
bir serven olmutu. ehrin yars onu tanrd. uradan,
buradan iten, gsterisiz, Merhaba, Gracchus!,Hey
Gracchus! sesleri ykselirdi. Satclar, ayakkab
tamircileri, ekmekiler, arabaclar, marangozlar ve
duvarclar onu severlerdi. nk Gracchus onlarn
arasnda bym, yetimiti. Onu severlerdi. nk

Gracchus oy satn ald zaman en yksek creti derdi.

Onu severlerdi. nk Gracchus'un kendini beenmi
halleri yoktu nk tahtravana binecei yerde yrrd.
nk dostlarn selmlamak iin daima vakti olurdu.
nk Gracchus, klelerin onlar dilencilie gtrd bir
dnyada, dertlerine derman olmaya almazd. nk
faydasz olacam bilirdi. Onlar da durumlarn dzeltecek
bir are olmadn bilirlerdi. Buna karlk Gracchus
onlarn dnyalarn, muazzam kira evlerinin arka
mahallelere kadar uzand ac, grlt, pislik dolu,
dnyann bu en byk ehrinin sokaklarn severdi.
Fakat btn ayrntlaryla hatrlad o gn, hereye kar
kr ve sard. Sokaklardan kimseye aldr etmeden
gemiti, iportalardan hibir ey almamt. Kzartlm
sucuklarn, kaburga dolmasnn ve pien domuz yann
lezzetli kokusuna bile aldr etmemiti. Genellikle,
kendini tutamaz, ball pasta ttslenmi balk, tuzlu kuru
sardalya, elma turusuna iltifat etmeden geemezdi.
Fakat o gn strabna gmlm bir halde hereyden
habersiz evine dnmt.
172
Hemen hemen Crassus kadar zengin olan Gracchus hibir
zaman ehrin yeni ksmmda, nehir boyunca parlak,
baheler arasnda ykselen villlardan yaptrmaya ya da
satn almaya kalkmamt. Eskiden oturduu mahallede
bir kira evinin bodrum katnda oturmaya devam etmiti.
Kaps ziyaretine gel-iTek isteyenlere daima ak kalmt.
ou iyi halde aileler bodrum katlarda otururlard. st
katlara kan dik merdivenler fiyatlar azaltyor,
yorgunluu artryordu. Sadece alt katlarda su, tuvalet ve
banyo tesisatlar vard.
ste Gracchus evine dndn, hikimseye selm
vermeden, hi kimsenin selmm almadan odasna ekilip

nasl yanlz braklmasn emrettiini hatrlad. Klelerinin

hepsi kadnd. Evinde, kendisinden baka erkek istemezdi.
Baz arkadalar gibi ifrata da gitmemiti. On drt kadn
kle btn ilerim yerine getirirlerdi. Bekrlarn ou
yaptklar gibi zel bir haremi yoktu. Yatak arkada
istediinde, evindeki kle kadnlardan houna gideni
alrd. Karklktan holanmad iin gebe kalan kadn
bir iftlik .sahibine satard. ocuklarn ak havada
bymelerinin daha iyi olduu inancndayd. Hareketinde
ahlka uymayan ya da zalim bir taraf bulmazd.
Kadnlarnn arasnda tercih ettii biri yoktu... Zaten kadmlarla olaan ilikilerden fazlasn kurma yetenei yoktu.
Evinin en dzenli, en sakin ev olduunu sylemekten
holanrd. Ama imdi, Salarla villasndaki yatanda
yatarken, evini ilgi lendiren dncelerinde bir scaklk,
bir canllk olmadn far-ketmiti. Varln ahlki bir l
hissi kaplamt. Nasl yaadn dnmek midesini
bulandryordu. Yine de o gn olanlar dnmeye devam
etti. Brom dedii odada hemen hemen bir saate yakn
yalnz bana oturmutu. Sonra biri kapy vurmutu :
Ne istiyorsun?
173
Kle, Sizi grmek isteyen beyler var, diye cevap
vermiti.
Kimseyi grmek istemiyorum. Ne kadar ocuka
hareket etmiti.
Bunlar Senato'nun erefli efendileri.
te bylece onun ayana gelmilerdi. Onlarn topluluun
dan atlm, kaybolmu deildi. Mahvolduunu dndren
ey neydi? Tabii, geleceklerdi! Artk yeniden yaamaya
balamt. Bencilliine kavumutu. Yerinden frlayp
kapy amt. Glen, kendinden emin, sakin Gracchus'du
o.

Be kiiydiler. ki tanesi konsl, dier zekalaryla tanmm aristokratlard. Durumun vahimlii karsnda
Gracchus'a ihtiyalar vard. Bunun iin onu azarladlar,
vdler, dost oldular.
Vay, Gracchus? Btn yl bize hakaret etmek iin mi
sustun?
Gracchus, Sizden zr dilemek iin ne zekm, ne de
nezaketim var, diye af dilemiti.
kisine de sahipsin. Ama mesele bu deil.
Gracchus sandalyeler getirmiti. Onlar dnyay idare eden
Romallara ait lekesiz beyaz togalan iinde, erefli, yal
be adam Gracchus'u ortalarna almlard. arap ve tepsi
iinde meyve ikram etmiti. Konumay konsl Caspius
yapmt. Gracchus'u vm ve artmt. nk
Gracchus, neden bu kadar byk bir nem kazandnn
sebebini anlayamamt. Hep bir konsl olmay hayal
etmiti. Ama kendisine gre deildi. Konsl olmak iin ne
aranlan zelliklere, ne de aile balarna sahipti. Bu
adamlarn neyin peinde olduklarn anlamaya almt.
Sadece meselenin spanya'yla ilgili olduunu sezmiti.
nk Senato'ya kar ayaklanma spanya'dayd.
174
Sertorius tarafndan idare ediliyordu. Senato iin Sertorius
ve Ponpey arasnda mcadele vard. Gracchus kendi
hesabna mcadeleyi bir kenardan seyretmek, iki tarafn
biribirini ma-vediine seyirci kalmak istiyordu. Tpk
karsnda oturan bu be aristokrat gibi.
Gryorsunuz, demiti Caspius, Capua'daki ayaklanma
muazzam bir tehlike yaratyor.
Kle ayaklanmalarndan ektiklerimizi dnecek
olursak...
Ben byle birey grmyorum.

Gracchus, eskisinden daha nzik: Bu ayaklanma

hakknda ne biliyorsunuz? diye sormutu. Ka tane kle
ayaklanm? Kimlerdir? Nereye gitmiler? zntnz ne
dereceye kadar yerindedir?
Devaml olarak haberleiyoruz, diye Caspius sorulan
teker teker cevaplandrmt. Grnte sadece
gladyatrler sz konusu. nce, sadece yetmiinin kat
bildirildi. Daha sonra Trakyal, Galyal ve Afrikal olmak
zere iki yz getikleri haber verildi. Haberler geldike,
saylarnn daha da arttn rendik. Bu bir panik
yaratabilir. Dier yandan, Latifundia'-larda huzursuzluk
kacak. Hayli zarara sebep olmular ama tam olarak
bilmiyoruz. Nereye gittiklerine gelince, Vezv dana
doru ilerliyorlarm.
Gracchus fkeyle, M m'tan bakaJbirey deil
demiti. Capua'dakiler ehirlerinde olan biteni bilmeyecek
kadar aptallar m? Orada bir garnizon var. Neden garnizon
bu ayaklanmaa kesin ve yerinde bir son vermedi?
Gracchus'a, souk souk bakan Caspius, Orada sadece
bir tek tabur var, diye cevap vermiti.
Bir tabur mu? Birka lgn gladyatrle ba etmek iin
ka tane tabura ihtiyacnz var?
Siz de benim kadar Capua'da olanlar biliyorsunuzdur.
175
\
Bilmiyorum ama tahmin ediyorum. Tahminime gre
garnizon kumandan Lanistadan rvet alyordu. Yirmi
asker orada, bir dzinesi burada. ehirde ka tane
braklm?
kiyz elli. Gryorsun Gracchus, askerleri, Gladyatrler
malp etmiler, te zc olan taraf bu, Gracchus. Bizim
fikrimize gre ehir Taburu derhal gnderilmeli.
Ka tane?

Hi olmazsa alt tabur... Hi olmazsa bin asker. Ne

zaman? Derhal.
Gracchus ban sallamt, ite bunlar tamamen tahmin
ettii eylerdi. Sylemek istedii eyleri dnmt.
Dikkatle zihninden geirmiti. Kle psikolojisi hakknda
bildiklerini toplamaya almt.
Bundan vazgein.
Onlara bir kar koyu tarzna sahipti. Hepsi birdea
sebebini renmek istemilerdi.
nk ehirdeki taburlara itimadm yok. imdilik
kleleri kendi haline brakn, ilerinde bir para fesat
balasn. ehir taburlarn gndermeyin. Kimi
gndereceiz? Alaylardan birini. ispanya'dan,
Pompei'den mi?
Brakn Pompei'nin tanr cezasn versin... Pekl...
ispanya'ya dokunmyalm. Alp dalarndan nc alay
getirin. Aceleniz yok. Bunlar klelerdir... Bir avu kle...
Eer siz bir kymet vermezseniz, birey olmazlar...
te byle tartmlard. Gracchus bu konumay zihninde
yeniden yaad. ehir taburlarn gndermeye azimli, kle
ayaklanmas karsnda dehetten titreyen be aristokrat
yeniden grd. O akam Gracchus pek az uyudu. Her
zaman yapt gibi, zaman ve yeri hesab katmadan, afak
skerken yatandan kalkt, iecek sabah suyunu ve
meyvesini alp terasa-ya kt.
Ml
Gn insann korkularm, endielerini datyor. Fakat
gn n herkes ayn sevinle karlamaz. Mahpus
kendisini saran, stan ve rahatlandran geceyi sever.
nk ona gn nee getirmez. Fakat gn ou
gecenin karkln ykar, temizler. Byk insanlar
byklklerinin her sabah tazelendiini kabul ederler.
nk byk insanlar, geceleri dier insanlarn seviyesine

inerler. Bazlar irkin hareketlerde bulunurlar, bazlar

alarlar, bazlar da etraflarn evirenden daha karanlk,
daha derin bir lm korkusuyla titrerler. Fakat sabah
olunca byklklerini yeniden bulurlar. Kar gibi beyaz
togasm giymi, terasta oturan Gracchus, iri etli ehresi
nee iinde, kendinden emin ve rahat bir halde tam bir
Romal senatr rneiydi. Bir ok kereler sylendii vz
sylenecei gibi, Roma Cumhuriyetinin senatosunda,
yasalar tartmak iin hi bu kadar soylu ve bu kadar
deerli insanlar toplanmamt. nsan Gracchus'a baknca,
bunun doru olduunu teslim etmek zorunda kalyordu.
Soylu bir aileden gelmedii doruydu. Damarlannda
dolaan kan son derece aalkt. Ama zengindi.
Cumhuriyetin erdemlerinden biri de insanlar
doularna gre olduu gibi paralarna gre de snflandrmasyd. Tanrnn bir insana para verip zengin
etmesi, o adamn iinde domam gzel yeteneklerin
bulunduuna iaretti. Bunun isbat da zenginlerin ve
yoksullarn saysndaki oranszlkt.
Gracchus otururken, Salaria villsn ziyaret etmek ltfunda bulunan dier konuklar geldiler. Geceyi geirmek iin
toplanan kadnlar ve erkekler olaanst bir gurup
meydana getiriyorlard. Kltrl ve ok nemli kiiler
olduklarn bilmek onlara ayr bir zevk veriyordu.
Biribirleriyle rahata gryorlar, Antonius Caius'un
iftliinde asla uygunsuz kimseler
177
toplamak yanlnda bulunmam olmasna gveniyorlard.
Fakat Roma sayfiye hayatnn kurallarna gre hi de yle
olaanst deildiler. Aralarnda dnyann en zengin iki
insann, asrlarca nl bir orospu olarak tannacak gen
bir kadnn, sahtekrlk, dzen, bencil bir hayat sayesinde
gelecek asrlarda bile anlacak gen bir erkein ve

soysuzluuyla kendi apnda hret salayacak dier bir

delikanlnn bulunduu doruydu. Fakat hemen her zaman,
buna benzer topluluklara Salaria villsnda rastlamak
mmknd.
O sabah, Gracchus'un etrafnda toplandlar. Aralarnda
toga giyeni yalnz oydu. Kokulu suyu yannda, elmasn
soyarak btn grkemiyle oturuyordu. Dikkatle giyinmi
erkeklere, zenle boyanm kadnlara bakarak, Ne abuk
da iyilei-yorlar, dedi kendi kendine. undan bundan
konuuyorlard. Szleri dikkatle seilmi, yapmack
eylerdi. Heykeltralktan sz alnca Cicero derhal araya
girdi :
u Yunan sanatndan da artk bktm, dedi. Msrllarn
bin yl nce yaptklarndan farkl birey yaratabildiler mi?
Her ikisinde de bir dereceye kadar soysuzlama var.
lerleme ve hkmetmek iin hi de uygun insanlar
deiller. Bunu da eserleri olduu gibi anlatyor. Bir Romal
sanatkr hi olmazsa ne olduunu ifade edebilme gcne
sahiptir.
Helena, Fakat hep olan eyleri ifde ounlukla can
skc bir sonu yaratr, diye itiraz etti. Devrinin bilgili ve
zevkli bir gen kadn rneiydi. Gracchus'tan sanat
hakknda hibir ey bilmediini itiraf etmesi beklenirdi
ama Houma giden eyi bilirim, demekle yetindi.
Gerekte Gracchus'un sanat hakknda derin bir bilgisi
vard. Msr sanat eserleriyle ilgilenirdi. nk onlarda
iinde anlayamad bir tele dokunan bir-eyler vard.
Crassus sanat hakknda kuvvetli fikirlere sahip deildi.
Ben Yunan heykellerini beenirim, dedi. Antonius Ca,
Spartaks F : 12
178

ius, Hem ucuz, hem de boyalan kaybolduktan sonra esas

gzelliklerim buluyorlar. zellikle baheyi sslemekte ie
yan-/' yorlar.
Cicero glmseyerek, O halde Spartacus'un heykellerini
alrdnz... Tabii dostumuz Crassus onlar parampara
etmeden nce, dedi.
Helena, Heykelleri mi? diye sordu.
Crassus souk bir tavrla, Yklmalar gerekiyordu, dedi.
Eer yanlmyorsam, dedi Cicero, Yklmalar emrini
imzalayan Gracchus idi.
Gracchus homurdanarak, Hi yamlmyorsun, delikanl?
dedi ok doru syledin. Sonra Helena'ya dnerek
aklad: Vezv dann dou ksmnda, volkanik kayalara
Spartacus'un iki heykeli oyulmutu. Ben hi grmedim.
Fakat ykjl-malan emrini imzaladm.
Helena, Bunu nasl yapabildiniz? dedi.
Neden yapamayaym? Eer pislik ortada pisliin
gsteren bir iaret brakrsa onu derhal ykayp
temizlemek gerekir.
Nasldlar? diye Claudia sordu.
Graccus glmseyerek ban sallad. Klelerin ve
reislerinin hayallerinin nasl aralarna girip, yaaylarna
kartklarna hayret ediyordu.
Ben hi grmedim, azizim. Crassus grd. Ona sorun.
Crassus, Sanat ynnden size bir fikir veremeyeceim,
dedi. Ama byle eyler ounlukla anlatlmak isteneni
baaryla canlandrrlar. ki taneydi. Bir tanesi bir buuk
metre boyunda bir kle heykeliydi. Bacaklarn iki yana
aarak ayakta duruyordu. Zincirlerim koparmt. Bir eliyle
tuttuu kk
bir ocuu gsne bastryor, dierinde bir ispanyol klc
tutuyordu. ok anlaml ve gzel yaplmt. Ama dediim
gibi sanat taraf iin birey diyemeyeceim. ocuk da

kle de en ince detayna kadar ilenmiti. Zincirlerin

at yara yerleri bile belliydi. Gen Caius Tangeria'nun
klenin omuz adalelerinin kudretin, tpk tarlada alan
bir kleninki gibi, elinin stndeki kabark damarlar
gsterdiini hatrlyorum. Biliyorsunuz, Spartacus'un
yannda bir hayli de Yunanl vard. Yunan'h-lar da heykel
yapmakta pek ustadrlar. Boyamaya vakitleri o],-mamt
yahut da boyalan yoktu. Artk ne halse... O haliyle bana
Atina'da grdm eski oymalar hatrlatmt.
Dieri birincisi kadar byk deildi. Hemen hemen bir
metre boyundayd. Fakat bu da ok ustalkl yaplmt.
gladyatr gsteriyordu : Bir Trakyal, bir Afrikal ve bir de
Galyal. zellikle Afrikal ok ilginti. Kara tatan
oyulmutu. Dierleri beyaz tatand. ki gladyatrden daha
boylu olan Afrikal ortada duruyor, iki eliyle atall
mzran tutuyordu. Bir yannda elinde bayla Trakyal,
dier yannda klcyla Galyal duruyordu. O anda
arpyorlard, sanki. O kadar canl yaplmlard. nk
bacaklanndaki ve kollarndaki yaralar iyice
grebiliyordunuz. Onlann arkasnda bir kadn vard...
Marurdu... Bu kadnn Varinia olduunu sylediler.
Kadnn bir elinde krek, dierinde de kazma vard.
Bununla neyi anlatmak istediklerini anlayamadm
dorusu.
Gracchus yumuak bir sesle, Varinia m? diye sordu.
Heykelleri neden paraladnz? diye Helena atld.
Gracchus, Onlan orada brakabilir miydiniz? dedi. yle
yzyllarca, durup klelerin neler yapabileceini, ya da
yaptklarn anlatmalarna izin verebilirmiydik?
Helena, Roma, onlarn orada braklmas iin yeter
derecede kuvvetlidir, dedi. Evet, yok edilmemeliydi.
ISO

Cicero, Gzel sylediniz, dedi. Ama Crassus, en iyi

askerlerinin kan revan iinde sava alanna dkllerini,
klelerin fkeli bir aslan gibi hibir zarara uramadan
geriye ekildikleri o gn hatrlad.
Gracchus sorusunu mmkn olduu kadar tabi imi gibi
gstermeye alarak, Varinia'nm heykeli nasl? diye
sordu.
Pek iyi hatrlamyorum. Bir Alman ve Galyal kadna
benziyordu. Uzun, dz salar, bol elbiseler... Sa
rglyd. Alman ya da Galyal kadnlarn yapt gibi
toplanmt... Bir kadnn gzel, gl yapsna sahipti...
Pazarlarda herkesin satn almak iin rpnd Alman
kzlarna benziyordu. Tabii, onun gerekten Varinia m
yoksa baka biri mi olduunu bilmiyorum. Spartacus
meselesindeki herey gibi, Varinia hakknda da doru
drst birey bilmiyoruz. Varinia hakknda o pis, Lanista
Batiatus'un anlattklarndan fazla birey bilmiyorum. O da
o kadar az ki.., Sadece cazip bir kadn olduunu syledi...
Helena hiddetle, Demek onu da yok ettiniz? demekten
kendini alamad.
Crassus dorulad. yle kolay kolay sinirlenen bir insan
deildi. Helena'ya, Azizem, dedi. Ben bir askerim.
Senato'-nn verdii kararlan yerine getirmekle grevliyim.
Kle savann kk bir olay olduundan szedildiini
iiteceksin. Tabii durumu bu ekilde deitirmekte
hakldrlar. nk dnyaya Romann kleleri yola getirmek
iin ne trl glklere katlandn iln etmek doru
olmaz. Fakat burada, sevgili ve yakn dostum Antonius
Caius'un evinin gzel terasnda, gerei konumakta bir
zarar grmyorum. Hikhnse Roma'ya, Roma
Cumhuriyetini mahvedecek kadar yaklamamt. Bunu
sadece Spartacus yapt. Roma mahvolmak zereydi.

Spartacus, Rorna'y kt yaralad. Kleleri yenmekten

byk bir eref pa18i
yi karlmaz. Fakat gerei saklayamayz. Appian
Yolundaki armhlara gerili klelerin ne kadar tatsz bir
grlt yarattklarn grdnz. Ya benim yerimde olup da
sava alannn Ro-ma'nn en iyi askerleriyle bir hal gibi
rtldn grseydiniz ne yapardnz? Bu yzden,
klelerin yapt bir iki heykeli paralamada bir zarar
grmedim. Tersine, bunu yaparken sevindim bile.
Heykelleri en kk paralarna kadar yok edip btn
izleri sildik. Spartacus'u ve ordusunu byle yendik.
Onun yaptnn ve nasl yaptnn izlerini silmekte devam
edeceiz. Ben basit bir insanm. Fazla zeki deilim. Ama
unu biliyorum ki, hayata, baz insanlar emretmek, bazlar
da hizmet etmek iin gelirler. Bunu tanrlar byle
emretmi. Byle de srp gidecek.
Crasss'da insanlarn stnde heyecan yaratan bir zellik
vard. Kuvvetli askerlii hatrlatan konumas ve
tavrlaryla sylediklerine anlamlandryordu. Cumhuriyetin
bronz kartalnn ta kendisiydi.
Gracchus onu, yan kapal gz kapaklarnn altndan seyTediyordu. Gracchus ses karmadan oturuyor,
evresindekileri inceliyordu. nce yzl, yrtc Cicero,
gen zppe Caius, sessiz zntl Helena, bir para
gln Juila, Claudia, ev sahibi Antonius Caius... Hepsini
dinliyor, tetkik ediyor, dnyordu... zellikle Senato'dan
be kiinin nasl evine kadar geldiklerini dnyordu...
Bu balangc olmutu. Alt tabur gnderilmiti...
Crassus'un dedii gibi balang unutulacakt. Sonda...
Tabii son, son bulduysa...
IV

Senato'nun balangtaki karar, kle ayaklanmasn

derhal bastrmak zere ehir taburlanndan alt tanesini
Capura'ya gndermekti. te Gracchus'un kar geldii
karar buydu. Kararan yerine getirilmesi Gracchus'a pek ac tecrbeler
kazandrmt.
Alt yz altm askerden meydana gelen ehir taburlar m
kemmel bir ekilde silhla donatlmt. ehir oturulacak
en gzel yerdi. Alaylar yeryznn sonuna kadar giderler,
ounluk ilerinden hibirisi dnmezdi. Mezarlar! yabanc
topraklarda kalrd. Bir avu yiyecekle alay btn gn
tlim yapar, llerde ehirler kurar, yollar yapard. Artk
ehre, Roma'ya dn mek onlar iin hayal olurdu. ehir
taburlar ise en gzel yiye? eklerle beslenirlerdi. Onlar
iin kadn, arap ve elencenin so n olmazd. ehir
taburundaki en kk asker bile bir siyas kudrete sahipti.
Daima avucuna para sktrld. Askerlerin ounun
grevden sonra ekildikleri zel kendi evleri vard. Alt
tane kadn kleye sahip olanlara bile rastlanrd. Baz
askerlerin evlerinde on drde yakn kadn tuttuklar,
bunlardan dnyaya gelen ocuklar esir pazarlarnda
sattklar anlatlrd. Buna benzer hikyeler oktu.
k niformalar vard. Taburlar iyi ailelerin gen ocuklar
tarafndan ynetilirdi. Caius bunlarn hemen yansyla
ahbapt. Bir iki kere kendisi de byle bir mevkii elde
etmeyi dnmt. Ama kendisine hi uymayacan
dnerek hemen vazgemiti. Her alayn kendine has
rengi vard. Giyimleri, apkalarna taktklar tyler,
izmeler bile farklyd. klkta birbirleriyle yara
girmilerdi sanki.
Tlim - terbiyede zayf deildiler. Bu srada askerlie
byk nem veriliyor, dikkat ediliyordu. Fakat dorusunu
sylemek gerekirse, bu ehirdeki askerler asla Roma

dnda dven, terleyen, mr tketen askerlere

benzeyemezlerdi. Siyas bir karkl bastrmak iin dar
sokaklarda arpmak baka, spanyol, Galyal, Trakyal,
Alman, Yahudi ve Afrikal gibi canm diine takm kle
ordusuna kar gitmek bakayd. Gracchus kendi hesabna
ehir taburlarnn ehir kaplarndan
183
bir gnlk mesafeye gitmelerinden holanmazd. Fakat
ehirde topu topu yirmi-yedi tabur vard. Gracchus bile
sonunda bunlarn ellerinden geleni yapmalar gerektiine
karar verdi. Onun itiraz bambaka bir ynden ileri
geliyordu. Bu taburlar, kyller deil, ehirde domu bym, isiz gsz, sorumluluk hissi olmayan, Roma'h
parazitler, bir de cemiyet d braklm, klelerle onlar
idare edenler arasnda yaayan umutsuz insanlar
meydana getiriyordu. Bunlar Roma'nn alan nfusunun
stndeydiler. Gnlerini arenalarda, sokaklarda geiriyor
lard. Her seimde reylerini satarlar, kumar oynarlar,
dvlerde bahse girerlerdi. Yeni domu ocuklarm,
onlar yetitirmek sorumluluunu yklenmemek iin
boup ldrrlerdi. Saatlerce hamamlarda kalrlar, kira
evlerinde otururlard... te ehir Taburlar bu insanlardan
mey dana, gelmiti..
Alt Tabur, Senato'nun kararn verdii gnn ertesi
sabah, afak skerken yola kt. Komuta gen bir
senatr olan Varnius Glabrus'dayd. Yllar sren harpler
boyunca elde ya l, tecrbeli insan bolluu vard. Fakat
Roma'da sinsi sinsi devam eden, idareyi ele almak iin
yaplan i mcadele yznden Senato, komutay kendi
varl dnda.birine vermekten ekiniyordu. Varinius
Glabrus marur, olduka aptal ve siyas bakmdan
korkulacak bir kudrette olmayan bir insand.

Roma'dan hareket ettii sabah otuz dokuz yandayd.

Annesi tarafndan en nfuzlu kiilerle akraba bulunuyordu.
Aile byle nemli ve olduka basit grnen bir iin
Varinius'a verilmesine sevinmilerdi. Bylece Senato bir
tala iki ku vuruyordu. Varinius Glabrus askerleri,
Capua'ya kadar tlim yryyle gtrecekti. Bu da
gnde yirmi mil yaplacak demek ti. Appian Yolu boyunca
ilerleyeceklerdi. Arabalarla .ordunun ihtiyac olan yiyecek
tanacakt. Baka bir alay olsa yiyece ini srtnda
tamak zorunda kalrd. Fakat bu alt tabur o duka
ayrcalklyd. Capua ehrinin duvarlarna gelince dura
aklard. ehirde klelerin hareketleri hakknda, bilgi
alacak
184
kadar kalnacakt. Alnan bilgiye gre Varinius Glabrus
plnna yapacak ve Senato'ya bildirecekti. Senatonun
cevabn beklemeden harekete geebilirdi. Klelerle
istedii ekilde arpmakta serbestti. Fakat isyan
hazrlayan ve yneten Roma'ya getirilecekti. Onun
cezasn Roma adaleti verecekti. Capua meclsi,
sulularn kendi ehirlerinde cezalandrlmasn istedii
takdirde, onlara da on tane kle verilecekti.
Btn bu plnlar yaplrken isyan hazrlayann kim olduu
bilinmiyordu. Batiatus'un okulunda isyann nasl
ktndan da bir haber yoktu, Spartacus henz
tannmyordu. ehir taburlar gsteri yry iin afak
skerken toplandlar. Fakat tabur subaylar arasnda
lkan bir tartma yznden an ak lene doru harekete
getiler. Askerler ehir kaplarna vardklarnda, onlar
uurlamak iin hatr saylr bir kalabalk toplanmt.
Gracchus o gn ok iyi hatrlyordu... O ve dier iki senator de ehir kapsndaki kalabaln arasna
karmlard. Bayraklarn uutuu, miferlerin parlad,

renk renk, eit eit niformalar iinde askerlerin dimdik

yrdn grmt. Dnyada hibirey iyi tlim grm
askerlerin yryne benzeyemezdi.
Bylece Senato, Spartacus adn rendi. Gracchus, bu
adn ilk defa sylendii an hatrlyordu. Roma'da ilk defa
yksek sesle o zaman sylenmiti galiba. Varinius'un,
Capua'dan Roma senatosuna gnderdii raporda
Spartacus'tan szediliyor-du. Varinius'un raporu ilgin
deildi. Adet olduu gibi, soylu Senato'nun bilgisine
sunulur, diye balyordu. Sonra Appian Yolu stndeki
yryte meydana gelen baz olaylardan ay
185
rntl olarak szediyordu. Bronzdan zrhlar giyen
askerlerin ayaklarnn st ksmnda ac veren yaralar
almt. Bunun stne Varinius, bu zrhlarn karlmasn
ve bir arabayla Roma'ya geri yollanmas fikrim ileri
srmt. Fakat tabur subaylar bu hareketi hakaret
olarak kabul etmilerdi. Yaralar bir para yala tedavi
edilmeye allarak yrye devam edilmiti. Capua'ya
vardklarnda yz kadar asker ie yaramaz durumdayd,
dierleri ise topallyorlard. Fakat bu topallyanlardan bir
ou ertesi gnk sefere katlabileceklerdi.
(Gracchus sefer kelimesini iitince yzn buruturdu.)
Ayaklanmaya gelince. Varnius durumu zl bir ekilde
anlatmakla, durumdan kendi yararna mmkn olduu
kadar fay dalanmak arasnda rpnyor gibiydi.
Ayaklanmann Batiatus'un okulunda nasl ktn
anlattktan sonra Galiba Spartacus denen bir Trakyal
tarafndan karlm, diyordu. Yannda Crixus denen bir
Galyal da varm. Bu iki klenin de gladyatr olduunu
yazyor, ama ayaklanmaya ne kadar klenin katldn
yazmyordu. iftlik yaklp yklmt. Bu iftliklerdeki
kleler efendilerine sdk olduklar halde lm tehdidiyle

isyanclardan yana gemek zorunda kalmlard.

Klelerden yana olmayanlar derhal ldrlyordu.
(Gracchus burada dorular gibi ban sallad. Durum
bundan daha mkemmel anlatlamazd dorusu.)
ki iftlik sahibi Capua'ya snmak istemiler, fakat
yakalanarak Gladyatrler tarafndan para para
edilmilerdi Birok kle efendilerinin yanndan kaarak
Spartacus'un kuvvetlerine katlmlard.
Varinius, klelerin Vezv dann yamalarnda karargh
kurduklarn yazarak raporuna son veriyordu. Sabah afak
skerken oraya doru harekete geecekti.
186
Senato raporu ald ve olduu gibi kabul etti. Ayn zamanda
kaan klelerden, madenler iin tutulan seksen tanesinin
derhal armha gerilmesi kararlatrld. Bylece btn
kleler kendilerini bekleyen sonu grp ona gre
davranacaklard. Ayn gn bu zavalllar Maximus
meydannda armha gerildiler.
Alt gn kadar ne taburlardan, ne de Varinius'dan bir
haber alnd. Sonunda ksa bir yaz ele geirdiler. ehir
taburlar kleler tarafndan yenilgiye uratlmt. Bu ksa
nottan fazla birey renmek imknszd. ehir ve Senato
yirmi-drt saat endie ve merak iinde beklediler. Artk
herkes yeni kle ayaklanmasndan szediyor ama kimse
doru drst birey bilmiyordu. Gene de btn ehri bir
korku almt.
VI
Senato oturum srasnda kaplarn sk sk kilitledi.
Darda byk bir kalabalk birikmiti. Meydan, meydana
kan sokaklar tka basa doluydu. Heryerde eitli
sylentiler dolayordu. Artk Senato ehir Kohort'lannn
bana gelenleri renmiti .

Senato'daki koltuklarn sadece bir ikisi botu. O oturumu

hatrlayan Gracchus, Senato'nun ac ve kriz anlarnda en
mkemmel oturumlarn yaptn dnd. Togalan iinde
sessiz sedasz oturan ihtiyar adamlarn gzleri endiesiz
bir kor ku ve ilgiyle doluydu. Genlerinse fkeli bir hli
vard. Fakat hepsi de Roma Senatosunun onurunun sz
konusu olduunu anlamlard, te sadece o anda
Gracchus o ac alayclndan vazgemek zorunda
kalmt. Bu adamlar tanyordu. Ne kadar pis, ne kadar
baya siyas oyunlarla oturduklar koltuk lara sahip
olduklarn biliyordu. Herbirini tek tek tanyordu.
Tencerelerinin dibindeki karalardan noktas noktasna
haberdard.
187
Artk kazand zel zaferlerinin zevkini karacak
durumda deildi. Zaferini imdi kar karya bulunduklar
olaydan ayrmak gt. Ona tahkikat isini vermilerdi.
Bunun iin Gracchus kk zaferini bir yana brakt.
Capua'dan dnen askerin ve senatrlerin karsna geti.
Asker, Roma'nm sokaklarnda doup bym olan asker
ilk defa nl Roma Senato' sunun karsna kyordu.
Yznn hatlar ince, kara gzl, rkek bir adamd. Diliyle
durmadan dudaklarm yalyordu. Zrh hl stndeydi.
det olduu zere, Senato'nun karsna silhsz gelmiti.
Tras olmu, bir dereceye kadar temizlenmiti ama kolunu
saran kanl sarg bezi duruyordu. Gracchus bakalarnn
yapmayaca birey yapt. Sorguya balamadan nce,
hizmetkrlardan birine arap getirtti. Askerin yannda
duran kk masalardan birinin stne koydurttu. Adam
halsizdi. Gracchus onun sorgu srasnda dp baylmasn
istemiyordu. Asker elinde Legate'nin kk fildii asasn
tutuyordu. s, Senato'nun ordusu, kuvveti demekti.
Hereyden kuvvetliydi.

Asay bana ver, diye Gracchus balad.

nce asker onun ne dediini anlamad. O zaman Graccus
asay askerin elinden alp yerine koydu. Boaznn
sktm, kalbinin strapla attn hissediyordu.
nsanlardan nefret eder, onlardan irenirdi. Ama daha
birka gn nce Varinius'a teslim edilen hayatnn btn
onurunu, kudretini ve zaferini temsil eden bu kk
asadan nefret etmiyordu. Askere sordu:
nce adn?
Aralus Porthus.
Porthus mu?
Asker, Aralus Porthus, diye tekrarlad.
Senatrlerden biri kulan ne doru kvrarak, Daha
yksek sesle, dedi. Biraz daha yksek sesle konuamaz
msnz? iitmiyoruz.
188
Gracchus Sesini kar, dedi, Burada sana bir zarar gel
ez. Senato'nun kutsal salonundasn. lmsz tanrlar
adna, bildiklerini doru olarak syle. Yksek sesle
konu!
Asker ban sallad.
Bir yudum arap i, dedi Gracchus.
Asker, ta sralarda beyaz elbiseleri iinde cidd cidd
oturan adamlarn yzne bir bir bakt. Sonra eli titreyerek
bardana arap koydu. Bir yudumda iti. Dudan yalad.
Gracchus, Ka yandasn? diye sordu.
Yirmi be.
Nerede dodun?
Burada...
Ne i yaparsn? Bir iin var m?
Asker bam bir yandan dier yana sallad.

Sorduum her eye cevap vermeni istiyorum. Hi

olmazsa evet ya da hayr diyeceksin. Eer daha uzun
konumak istersen, konu, ekinme.
Hayr... Savamaktan baka bir iim yok.
Hangi alaydansn?
nc kohorttan.
Ne zamandanberi?
ki yl - iki ay.
Ondan nce?
Serbesttim.
Kohortta komutan kimdi?
Silvius Caiud Salvarius.
Pekl, Aralus Porthus. imdi bana ve burada toplanm
bulunan erefli Senatrlere Capua'nn gneyine doru
yrye ktktan sonra olanlar anlatmam istiyorum.
Ksaca ve doru olarak anlat. Sylediin hibir ey
aleyhine kullamlam-yacak. Burada sana zarar gelmez.
Yine de askerin rahata konumas kolay deildi. Ve yllar
sonra, Gracchus Salarla villsnn taraasmda temiz ve
tatl
189
bahar havasna kar otururken askerin anlattklarnn
hafzasnda yaratt keskin, belirli sahne, kelimelerin
kendisinden daha etkili diye dnyordu. Varinius
Glabrus'un komutasnda da Capua'dan yola kan ordu hi
de neeli ve evkli bir ordu deildi. Hava beklenmedik bir
ekilde snm, dinlenmeden yrmeye alk olmayan
ehir askerleri abucak yorulmulard. Basit bir alaydaki
askerin tadndan on kilo daha az yk tayor
olmalarna ramen yine stlerinde .zrhlar, miferleri,
kalkanlar, mzraklar ve kllar vard. Sert madenin
bedenlerine dedii yerlerde strap veren yaralar
almt. Maximus meydannda gururla gsterdikleri o

gzelim izmelerin yollarda ve tarlalarda hibir ie

yaramadn anlamlard. leden sonra balayan bir yaz
yamuruyla srsklam olmulard. Akam olduunda
hemen hepsi fec bir durumda ve neesizdiler
Gracchus onlar hayalinde canlandrabiliyordu: Uzun bir
asker sras Appian yolunda ilerliyor, gne miferlerden
ieriye iliyordu. Her ikyetle straplar bir para daha
artmaktayd. ste o srada tarlada alan drt kleye
rastlamlard... Bir kadn erkek kle.
Gracchus askerin szn keserek, Onlar niin
ldrdnz? diye sordu.
O blgedeki btn klelerin bize kar olduklarn
sanyorduk.
Size dmanlarsa, neden tarladaki ilerini brakp yo
kenarna, sizin, geiinizi seyretmeye geldiler?
Bilmiyorum. Kleleri lin ettiklerinde ben kinci Kohort'taydm.Askerler sralarndan kp kadm yakaladlar.
Erkekler kadn korumaya alnca, askerler onlar
mzrakladlar.
Ben oraya vardmda...
Demek senin taburun da sradan kt ha?
Evet. Hepimiz onlarn etrafnda toplandk. oumuz
olanlar gremiyordu. Kadnn elbiselerini yrttlar.
rlplak yere yatrdlar. Sonra teker teker...
390
Gracchus, Bu kadar ayrntya dalman gereksiz, diye
askerin szn kesti, Subaylarnz araya girmedi mi?
Hayr, efendim.
Yni grdkleri halde karmadlar m?
Asker bir an cevap vermeden durdu.
Bana gerei sylemeni istiyorum. Gerei sylemekten
korkmaman istiyorum.
Subaylar karmadlar.

Kadn nasl ldrld?

Asker alak bir sesle, Kadn yaptklar eyden ld,
dedi. Tekrar sesini ykseltmesi istendi. Askerin sesi fslt
denecek kadar alalmt.
O gece nasl kamp kurduklarm anlatt. ki Kohort adr
kurmaya bile lzum grmemilerdi. Hava scakt. Askerler
ak-havada yatmlard. Burada tekrar sz kesildi.
Gracchus sordu :
Komutann salam bir karargh kurmaya kalkmad
m?
Roma, bir gece iin bile, ordusunun kk bir ehri ya da
kaleyi andracak tarzda salam duvarla kararghlar
kurmasyla nrd.
Askerlerin konutuklarn biliyorum.
Anlat.
Varinius Glabrus'un karargh kurulmasn istediini ve
alay komutannn bunu reddettiini sylediler. Zaten
kurmaya kalksalar bile mhendislerin bulunmadn ileri
srdler. Hibir eyin hazrlanp, bir pln iinde
yaplmadn sylediler. Dediler ki... Rica ederim
erefli...
Ne sylediklerini korkmadan anlat.
Evet. Bu ite bir anlam ve pln olmadn sylediler.
Subaylar bir avu klenin byk bir tehlike
yaratmayacan ileri srdler. Artk gece ilerlemiti.
Subaylarn, mademki Varinius Glabrus bir karargh
kurulmasn istiyordu bizi neden g
ne batncaya kadar yrtt? diye tarttklarn duydum.
Askerler de ayn eyleri sylyorlard. Bu kadar berbat bir
yr y yapmamtk: Bir kere tozdan nefes alamyacak
bir hale gelmitik. Sonra akr akr inen yamurda
iliklerimize kadar slanmtk. Askerler honut deillerdi^
Subaylar atlarnn s tndeydiler, fakat biz yryorduk.

O srada neredeydiniz? Daa ok yakndk!

Evet, tanklk eden askerin hayal yoksunu anlattklarndan
kafasnda parlak, belirli bir resim izilmiti. Resimlerden
ba zlar o kadar canlyd ki, Gracchus'un, hereyi
gzleriyle grdne inanaca gelmiti. Gittike
daralarak bir kei yolu haline giren tozlu yol.
Latifundia'nn tarlalarnn, yeil meralarnn yerini sk
ormanlarn ve kayalk sahalarn almas. Hepsinin i-tnde,
Vezv dann muhteem ykseklii. Yk arabalarnn
talar stnde sallan. Yorgun, sinirli askerler. Ve
birdenbire nlerine kan papatya ve dn iekleriyle
ssl imenlik...
Gece yaklatndan derhal orada kamp kurmulard. Vannius salam bir karargh kurmak hususundaki fikrinden
su-; baylann itirazyla vazgemiti. Gracchus bunu da
canlandra biliyordu. Yardmc komutanlar bini aan
askeri baaryla ynettiklerini ileri srmlerdi. Herhangi
bir ekilde hcuma uramak tehlikesi var myd? Kim
hcum edecekti ki? Ayaklanmasnn en civcivli zamannda
bile Gladyatrler sadece iki yz kiiydiler. Bunlarn
birou da arpmalarda lmt. Bylece taburlardan
birka usule uygun ekilde adrlar kurmaya kalkmt.
Dierleri akta ate yakmlard. Yk arabalarnda
hepsine bol bol yetecek kadar gda maddesi
bulunduundan ou, ate yakmak zahmetinden
kanmt, ite Vezv dann glgesinde kurulan kampn
manzaras byleydi. Varinius adrn askerlerin tam
ortasna kurdurmutu. Subaylaryla birlikte Capua halknn
hazrlad nefis yiyeceklerin zevkini ckar-mava
oturmutu.
192
Gracchus Salaria villsnn taraasnda oturmu btn
bunlar hatrlarken ii strapla dolup tayordu. Hafza

insanln acs ve neesiydi. Bardaktaki suya bakarken

kk fildii asa ile dnen zavall bir askerin
anlattklarnn uzak yanklanmasn dinliyordu. Resimler
birer birer zihninde canlanyordu. Birka saat sonra
lmn lezzetini tadacaklarn bilmeyenler iin durum
nasld? Varinius Glabrus, Spartacus adn iitmi miydi?
Belki de bireyden haberi yoktu.
Asker, ta yzl senatrlere, Gecenin nasl baladm
hatrlyorum, dedi- Btn yldzlar kmt.
Bir cahilin konumasndaki sade gzellik. Gece km
ve Varinius Glabrus, subaylaryla birlikte byk adrnda
oturarak arabn yudumlamt. O gece tatl tatl
konumu olacaklard. Acaba nelerden szetmilerdi?
imdi, drt yl sonra, Gracchus o srada nelerin
beenildiini hatrlamaya alt. Ti yatroda, arenada,
giyimde-kuamda... Pacuvius'un ARMORUM IIJDICIUM'u
yeni bir tarzda yaratl o srada deil miydi? Flavius
Gallis, ba rolde baaryla oynam myd? Belki de ehir
Kohortlanmn gen subaylar araplarn yudumlarlarken
bunlardan sz etmilerdi:
Men' servasse ut essent qui me perderent.
Hafza ne kadar hayale dayanyordu. Artk yorgunluk diye
birey kalmam olmalyd. Srt st uzanp yldzlan
seyrederek ekmeklerini ineyen askerler herhalde
hayatlarndan memnundular. Uykulan gelmiti. Tatl uyku
bin ve bir o kadar yz askeri penesine almt.
Klelere, klelerin efendilerine el kaldramayacaklann
retmek iin Vezv dann gneyine gelen Roma'nn
deerli askerleri birer birer uykuya dalmlard.
Gracchus'un grevi sormakt. Sorulan soruyla, askerin
cevap verdii zaman arasnda yle derin bir sessizlik
oluyordu ki, sivrisinek usa duyulurdu.
Sen de uyudun mu? diye Gracchus sordu.

193
Tanklk etmek iin dnen rkek asker, Uyudum, dedi
Peki seni ne uyandrd?
Burada asker duraklad. Syleyeceklerini ayarlamaya
alt belliydi. Yz bembeyaz olmutu. Gracchus onun
nerdey-se baylmak zere olduunu sand. Fakat asker
baylmad. Tersine ak ve sde bir dille anlatmaya devam
etti
Uyumutum. Sonra birdenbire kendime geldim. nk
biri baryordu. Askerlerden biri baryor diye dndm
n-cc. Fakat iyice kendime gelince havann bir deil,
birok askerin haneresinden kopan feryatlarla dolu
olduunu grdm. Yzst yattm iin dndm. Yanmda
arkadam Callius vard. Sokaklarda doup bym bir
insand. Fakat ben kendisini ok sevredim. En byk
yardmcmd. Daima yanyana yatardk. Sa elim scak,
sulu bir eye dedi. Baktm, Callius'un boynuydu. Boyun
boydan boya kesilmiti. Duyduum feryat onun feryadyd.
Doruldum. Kan glnn iine oturdum. Artk onun kan
m, benim kanm m bilmiyorum. Etrafm llerle doluydu.
Uyuduklar yerde yatyorlard. Btn kamp ustura kadar
keskin kenarl baklarla silhlanm klelerle doluydu.
Ayna bu baklar inip kalkyordu. te bu ekilde,
oumuz uyurken ldrldk. Kendine gelip ayaa frlayan
askerler derhal ldrlyordu. urada burada askerlerin
bazlar kk guruplar meydana getirmilerdi. Fakat
onlar da fazla dayana nadlar. Hayatmda bu kadar
korkun bir sahne grmemitim. Klelerin ldrmesi
bitmiyordu. Sonra kendimi kaybetmitim Sadece avaz
avaz bardmn farkndaym. Bunu itiraf etmekten
utanmyorum. Klcm ekip kampn ortasna atldm.
Klelerden bir tanesini ldrdm. Fakat ayrln
kenanna geldiimde ellerinde mzraklarla kampn

epeevre mzraklarla evrilmi olduunu grdm. Fakat

bunlar imdiye kadar grdm ya da hayal ettiim
cinsten kadnlar deillerdi. Korkun ve vahiydiler. Salar
rzgrda dalgalanyor, azlarndan nefret dolu
Spartaks F : 13
194
lklar ykseliyordu. Askerlerden bir tanesi yanmdan
geip mzraklara doru atld. Kadnlarn onu
mzraklyacaklarm ummamt. Fakat kadnlar
mzrakladlar. Oradan hikimse kurtulamad. Yarallar
srne srne geldiler. Fakat kadnlar onlar teker teker
mzrakladlar. Ben de kadnlar yarp kamak istedim.
Fakat kolumdan yaralandm. Kaamyacam anlaynca
geri kampa kotum. Bir kan glnn iine yuvarlanp
kalmtm. Orada kulaklarm feryatlarla dolu kalmm. Ne
kadar zaman geti bilmiyorum. Yava yava feryatlar
azald. Sonra eller beni yakalayp yerden kaldrd. Onlara
klcmla hcum etmek istedim. Fakat kolumdaki kesik
yznden kuvvetim kalmam t:. Kleler tarafndan
smsk tutuldum. Bir bak gelip boazma dayand. Artk
herey bitti diye dnyordum. Ama biri, DURUN! diye
bard. Bak durdu. eliin souk temasn hidsediyordum. Yanma elinde bir Trakya kamasyla bir kle
geldi Klelere, Durun, dedi, galiba canl bir tek o kalm!
Durup beklediler. Hayatm bekliyordu. Sonra kzl sal bir
kle yanma yaklat. Aralarnda tarttlar. Bir tek ben
hayatta kalmtm. Onun iin beni ldrmemilerdi.
Kampn iinden getik. Bir tek canl kalmamt. ou
uyurken lmt. Beni Varinius Glabrus'un adrna
gtrdler. Fakat Varinius Glabrus artk sa deildi.
Yatanda l yatyordu Subaylarn bazlar da orada
ldrlmlerdi. Kolumdaki yaray sarp beni bir mddet
adrda braktlar. Bama birka kleyi nbeti

burakmlard. Artk afak skmek zereydi. Askerlerin

hepsi lmt.
Asker bunlar ifadesiz, olduu gibi, sslemeye almadan
anlatmt. Tatan oyulmular gibi hareketsiz oturan
senatrlere bir kerecik olsun bakmamt.
Hepsinin ldn nerden biliyorsun?
Beni afak sknceye kadar adrda tuttular. adrn
kenar ular kvrlp kaldrlmt. Oradan heryeri, hereyi
grebiliyordum. Artk lklar kesilmiti. Fakat sesler
hl kafamn iinde tyordu. Etrafma baktka heryerde
ller gr195
y ordum. Kan ve l kokusu havay doldurmutu.
Mzraklarla kamp evirmi olan kadnlarn ou
dalmlard. Baka bir yere gitmilerdi herhalde. Nereye
gittiklerini grmedim. Fakat kan kokularnn iinden
burnuma bir kzartma kokusu geliyordu. Belki de kadnlar
sabah kahvaltsn hazrlyorlard, O anda yemek
yiyebileceklerini dnmek midemi bulandrd. Kustum.
Kleler beni adrdan kardlar. Kusman bitinceye kadar
ieri sokmadlar. Artk hava iyice aarmaya balamt.
Klelerin askerlerin arasnda dolatklarn grdm.
lleri so yuyorlard. adrlarmz yere sermilerdi.
urada burada a drlarmzn beyaz yuvarlaklklarn
grebiliyordum. llerin giydii hereyi aldlar. Zrh,
elbiseler, izmeler... Bunlar adr bezlerinin stne
ydlar. Kllar, mzraklar ve zrhlan derede ykadlar.
Dere hemen adrn yanndan akyordu. Biraz sonra suyun
ykanan eyalarn kiriyle kpkrmz kesildiini grdm.
Silhlar kuruladktan sonra yine yalarmzla bir gzel
yalayp parlattlar. Ellerinde binlerce kl vard.
Ka tane kle vard?

Yediyz sekizyz!... Belki de bin. Bilmiyorum. On kiilik

guruplar halinde alyorlard. Canla bala alyorlard
Yk arabalarn topladklar eyalarla doldurdular.
Erkekler bunlarla urarlarken, kollarnda et dolu
sepetlerle kadnlar geldiler. Her defasnda bir gurup
durarak karnlarn doyurdular. Ekmeklerimizi de yediler.
lleri ne yaptlar.
Hibirey yapmadlar. Olduu gibi braktlar. Sanki ortalk
lyle dolu deilmi gibi davranyorlard. Toprak vck
v;ck kan iindeydi. Artk gne iyice ykselmiti.
mrmde bu kadar korkun bir manzara grdm
hatrlamyorum. a yirln bir tarafnda bir gurup kle
durmu yaplanlar seyrediyorlard. Alt kiiydiler. Bir
tanesi siyah bir Afrikalyd. Gladyatrdler.
196
Nerden anladn?
Benim bulunduum yere, adra geldikleri zaman
gladyatr olduklarn anladm. Salar kkne kadar
krplmt. Btn vcutlar yara izleriyle kaplyd.
Gladyatrleri tanmak zor deildir. Bir tanesinin bir kula
yoktu. Bir tanesi kzl salyd Fakat gurupun reisi bir
Trakyalyd. Krk bir burnu, yz nze krpmadan, sabit
nazarlarla bakan siyah gzleri vard...
imdi senatrler arasnda bir kmldanma olmutu.
Belirsiz, hissedilmeyecek kadar hafif bireydi. Ama artk
bambaka bir ilgiyle dinlediklerine phe yoktu. Nefretle,
fkeyle ve gittike artan bir dikkatle dinliyorlard. te o
an Gracchus btn canllyla hatrlyordu. Spartacus, o
anda hayat bulmu, dnyay yerinden oynatacak bir
canllk kazanmt. Mehul bir kaynaktan frlayp kmt.
Bakalarnn bir gemii, bir ailesi, bir balangc ya da bir
topra olurdu. Spartacus'ta bunlarn hibirisi yoktu. O
tesadfen hayatta kalan bir askerin dudaklarnda hayat

bulmutu. Bu asker, Roma'ya dnsn, grdklerini

Senato'ya anlatsn diye Spartacus tarafndan sa
braklmt. Bu adam bir dev deildi. Vahi de deildi...
Basit bir kleydi. Fakat askerin ayrntyla anlatmak
istedii birey vard:
Bu yz bana bir koyunu hatrlatt. zerinde bir tunik,
kaln madeni bir kemer vard. izme giymiti. Fakat ne
zrh, ne de mifer giymiti. Belindeki kemere bir kama
sokuluyordu. Btn silh buydu. Tunii kan lekeleriyle
doluydu. Asla unuta-myacanz bir yze sahipti. Ondan
korktum. Dierlerinden korkmamtm. Ama ondan
korktum. Asker o krk burunlu, siyah gzl ehreyi
ryasnda grse kan ter iinde korkuyla uyanacan
syleyecekti belki. Fakat Senato nnde bu ekilde
konuulmazd. Senato onun ryalaryla ilgilenmezdi.
Trakyal olduunu nasl bildin?
Konumasndan. Kt bir Latince konuuyordu. Trak
yallarn konumalarn ok dinlemitim. Bir tanesi daha
Trak yalyd. Gerisi Galyalyd sanrm. Bana yle bir
baktlar.
197
nmden geip adrn br odasna getiler. adrdaki
ller darya karlmt. Fakat nce Varinius Glabrus'u
rlplak soymulard. Elbiseleri, silhlar yatann
stne ylmt. Fildii s da yatan stnde
duruyordu. Kleler geri dnp yatan etrafnda
toplandlar. Klc alp dikkatle tetkik ettiler. Sonra fildii
asaya baktlar. Krk burunlusu, ad Spartacus'tur, bana
dnd. Asay kaldrarak, Romal, bunun ne olduunu
biliyor musun? diye sordu. Soylu Senato'nn kudret
semboldr, dedim. Fakat anlamadlar. Aklamak
zorunda kaldm. Spartacus ve kzl sal Galyal yatan
stne oturdular. Dierleri ayakta duruyorlard. Spartacus

enesini avular iersine almt. Dirsekleri dizleri

stndeydi. Gzlerini bana dikmiti. Sanki bir ylan
bakyormu gibi oldum. Anlatmam bitirince, birey
sylemediler. Spartacus hl yzme bakmaya devam
ediyordu. Beni ldreceklerini dndm. Sonra bana
adn syledi. ADIM SPARTACUS, dedi. ADIMI UNUTMA,
ROMALI. Sonra tekrar susup yzme baktlar. Yine
Spartacus, DN KLEY NN LDRDNZ? diye
sordu. SZE BR KTLK YAPMAMILARDI K. ROMA'LI
KADINLAR NAMUSLARINA O KADAR DKNLER M
K? BTN BR ORDU A KURTLAR GB ZAVALLI BR
KLE KADININ IRZINA GET? BUNU NEDEN YAPTINIZ,
ROMA'LI? Ona olanlar anlatmaya altm. Kadnn rzna
geenin ve iki kleyi ldrenin ikinci Kohort olduunu
syledim. Bunu nasl haber aldklarn bilmiyordum. nk
o srada etrafta kleden baka kimse yoktu. Fakat
onlar hereyi biliyorlard. Capua'ya ne zaman geldiimizi,
ne zaman yola ktmz, biliyorlard. Her-ey, o
krpmadan bakt ylan gzlerinde yazlyd. Sesinde
dnyann srr gizliydi. Sesini hi ykseltmiyordu.
Benimle, sanki bir ocukla konuuyormu gibi
konuuyordu. Fakat beni bu konumasyla aldatamazd. O
bir ldrcyd. Bunu gzlerinden okuyordum. Hepsinin
gzlerindeydi. Hepsi ldrcydler. Gladyatrleri tanrm.
Gladyatrler birer korkun ldrcdrler. O gece
ldrdkleri ekilde sadece gladyatrler
198
ldrebilirdi. Gladyatrleri bilirim...
Gracchus, askerin szn kesti. Adam kendinden gemi,
ryadaym gibi konuuyordu. Gracchus olduka sert bir
sesle:
Bildiklerin bizi ilgilendirmez, asker, dedi. Bize sadece
klelerle aranda geenler nemli. Onlar anlat.

Asker, unlar oldu, diye balad. Sonra durdu. Kendine

gelmiti. Muhteem Roma'nn soylu senatrlerine teker
teker bakt. Titredi.
Sonra bana ne yapacaklarn sylemelerini, bekledim,
dedi. Spartacus oturuyordu. s elindeydi. Sonra birden
asay bana frlatt. nce ne istediini, ne demek istediini
anlamadm. AL ASKER, dedi. AL ROMA'LI. Al^m. MD
SOYLU SENATONUN KUDRET SENDE, dedi. fkeli deildi.
Sesini asla ykseltmiyordu. Asay almam istiyordu. Baka
zaman olsa lrm de asaya dokunmam. Ben bir
Roma'lym. Bir vatandam...
Bunun iin cezalandrlmayacaksn, dedi. Gracchus,
De
vam et.
Spartacus, ARTIK SENATONUN KUDRET SENDE, dedi.
Asay aldm. Hl gzlerini stmden ayrmyordu. MD
BENM HABERCMSN, diye devam etti, SYLEYECEM
HABER ROMA'YA GTRECEKSN. SYLEYECEKLERM
KELME KELME BLDR. Asker sustu. Senato bekliyordu.
Gracchus da bekliyordu. Bir klenin gnderdii haberin ne
olduunu sormak istemiyordu. Ama yine de bilmeliydiler.
Spartacus mehuldan frlamt... Ama imdi Senato'-nun
tam ortasnda duruyordu. Gracchus onu, sonralar bir ok
kereler grd gibi gryordu. Oysa Spartacus'u ahsen
hi grmemiti.
Sonunda askere konumasn ihtar etmek zorunda kald.
199
Konuamam.
Senato konuman emrediyor.
Bunlar bir klenin szleridir. Dilim kurusayd da...
Yeter artk... Bu klenin bize gnderdii haberi syle.

Bylece asker Spartacus'un szlerini tekrarlad.

Gracchus'-un yllar sonra hatrladna gre Spartacus
unlar sylemiti:
Senato'ya git, demiti Spartacus, Fildii asay onlara
ver. Burada grdklerini anlat. Bize kar kohortlar
gnderdik lerini ve bizim onlar yendiimizi anlat. Onlara
kle INSTRU-MENTUM VOCALE dedikleri eyler,
olduumuzu anlat. (Sesi olan bir let). Sesimizin ne
sylediini anlat. Biz diyoruz ki, onlardan, rm
Senato'dan, Roma'dan bktk. Kanmz, kemiklerimizi
skarak elde ettikleri servetten, ihtiamdan bktk.
Efendilerin krbalarnn arksndan bktk. Soylu
Romallarn bildii tek ark bu. Fakat artk bu arky
dinlemek istemi yoruz. Bar iinde, biribirilerimizle
kardee yaamalyz. Ama imdi iki eit insan var:
Efendi ve kle. Ama artk efendiden ok kle var. Sizden
daha kuvvetli, daha iyiyiz. nsanln iyi olan eylerine biz
sahibiz. Kadnlarmz seviyor, onlar koruyor,
savunuyoruz. Fakat siz kadnlarnz orospu, bizim kadn
larmz da hayvan yaptnz. ocuklarmz ekip aldnz
zaman alyor, onlardan ayrlmamak iin koyunlarn
arasna saklyorduk. Fakat siz ocuklarnz hayvan
yetitirir gibi yetitirdiniz. Bizim kadnlarmzn dourduu
ocuklar pazarlarda hayvanlar gibi sattnz. Arenalarda
biribirlerini boazlasnlar diye terbiye ettiniz. Yalnz kendi
zevkiniz iin bizi hayvanla-trmaya altnz. Ne kadar
kokmu bir toplumsunuz! Hayat ne kadar pis bir ekle
soktunuz! nsanln btn gzel eyle -riye alay ettiniz.
Vatandalarnz keyif iinde yayor. ldr mek zevki iin
ldrdnz. Kann akn seyretmek size zevk verdi.
Kck ocuklar madenlerde altrdnz. htiamnz
hrszlk stne kurdunuz. Artk herey bitti. Senatona
syle

200
btn bunlarn sonu geldi, ite letin sesi bu. Senato'ya
bize kar ordulann gndermesini syle. O ordular
mahvedeceiz. Bize kar gnderdiiniz ordularn
silhlaryla silhlanacaz. Btn Roma letin sesini
iitecek... Kle dnyasna: Uyan! Zincirlerini at! diye
baracaz. Nereye gidersek gidelim kleleri zincirlerden
kurtaracaz. Bir gn ebedi ehriniz Rcma'ya geleceiz. O
zaman ebediyeti kalmayacak. Onlara geleceimizi haber
vereceimizi syle. Senato'nun oturduu binaya g^lerf-iz.
Hepsini o yksek, kudretli koltuklarndan ekip
indireceiz. Elbiselerini yrtp atacaz. Tpk bizim gibi,
mahkemeleri grlrken rlplak duracaklar. Fakat biz
onlara kar dil olacaz. ledikleri her sutan ceza
grecekler. Bunlar anlat ki henz vakit varken kendilerini
kontrol edip, durumlarn incelesinler. Adalet yerini
bulduktan sonra, daha gzel, temiz, etra fi duvarlarla
evrili olmayan ehirler ina edeceiz. nsanlarn mutluluk
ve huzur iinde yaayacaklar ehirler... te Sena-to'ya
gtrecein haber. Bu haber Spartacus adl bir klenin
gnderdiini syle..
te asker byle anlatt. O kadar uzun zaman nce ki diye
dnd Gracchus. Uzun zaman nceydi. Olanlarn bir
ksm unutulmutu bile. Spartacus'un gnderdii haber
yazlmamt. Senato'nun kaytlarndan bile Spartacus ad,
yaptklar silinip karlmt. Dorusu buydu. Tpk kle
heykellerinin yklp yok edilmesi gibi kaytlarn da
silinmesi doru olmutu. Crassus aptaln biri olmasna
ramen bu iin gereini anlamt. nsan, byk bir
komutan nn kazanmak iin bir para lgn olmalyd.
Yoksa Spartacus da aptal myd? Bu szler bir aptaln, bir
lgnn szleri miydi? Bir aptal drt uzun yl, Roma
kudretine, Roma'nn gnderdii ordular birbiri pei sra

mahvederek nasl kar koyabilirdi? Spartacus'un

ldn sylyorlard. llerin yaadna inananlar da
vard. Gracehus'a doru yryen Spartacus'un yaayan
hayali miydi?... Dev yapl, bir adam... Ama ayn siyah
gzler, krk burun... Ksa, bukleli salar? ller yrr
myd?
201
VII
Antonius Caius, politikacnn ne den bana bakp
glmseyerek, htiyar Gracehus'a bakn, dedi. Gracchus
uyukluyordu ama elindeki kokulu su barda sapasalam
duruyordu. Bir damla bile dkmemiti.
Julia, Onunla alay etme, diye atld.
Gracchus'la kim alay ediyor? Hi kimse, sevgili Julia,
dedi Cicero, Btn hayatmca byle bir stnlk
kazanmak iin alacam, dedi.
Ve daima da geride kalacaksn, diye Helena aklndan
geirdi.
Gracchus gzlerini krptararak uyand.
Uyuya kalmm, ha? dedi. Sonra ondan beklenen bir
incelikle derhal ev sahibine dnd, zr dilerim, Julia,
diye ekledi, rya gryordum.
Gzel eyler miydi?
Eskiydiler. nsanln hafzayla dllendiine
inanmyorum. Tersine lanetlenmi gibiyiz. O kadar ok
anm var ki.
Herkesin vardr, diye Crassus araya girdi, Hepimizin iyi
vr kt anlar var m?
Hepsi kt m? diye Julia sordu.
Cracchus, Senin ann, azizem, diye mrldand,
ldm gne kadar bir gne gibi parlayacak. htiyar
bir adamn bunu itiraf etmesine izin ver.

Antonius Caius, Genlere de izin verir, diye gld. Sen

uyurken Crassus diyordu ki...
Julia, Spartacus'tan baka bireyden szetmiyorsunuz.
diye atld. Politika ve savatan baka birey yok mu? Bu
tr konumadan ireniyorum...
Antonius Caius, Julia, diye seslendi.
Julia sustu. Acele yutkundu. Sonra kocasnn yzne
bakt.
Antonius onunla yaramaz bir ocukla konuurmu gibi
konuuyordu.
202
Julia, Crassus konuumuzdur. Baka ekilde
renemiye-ceimiz eyleri onun azndan dinlemek iyi
olur. Senin de houna gideceine eminim, Julia. Tabii
dinlersen.
Julia dudaklarn bzd. Gzleri kzarp suland. Ban bir
yana edi. Fakat Crassus incelikle Senin kadar biz de
sklyoruz, Julia, dedi. zr dilerim.
Julia dinlemek istiyor sanrm, dedi. Antonius Caius
yle deil mi Julia?
Julia. Evet diye fsldad. Ltfen devam edin, Crassus.
Hayr... Hayr, olmaz.
Julia sanki dersini tekrarlyormu gibi, ok irkin
hareket ettim, dedi, Ltfen devam edin.
Gracchus son derece irkinlemeye balayan duruma
derhal mdahale etti.
Generalin anlattklarn tahmin edebiliyorum, diyerek
konumay Julia'dan alp Crassus'a evirdi, Klelerin
sava insan hayatna kar bir sayglar olmad iin
kazandklarn sylyordu. Bir sel gibi stmze akp bizi
mahvetmee altlar deil mi, Crassus?
Helena, Yanldnz grmedim, diyerek gld.

Cicero, Sizin kadar hereyden haberi olabilen birinin

buna inanacan sanmam, dedi.
Gracchus aldr etmeden, Bazlarna inandm, diye
cevap verdi, Roma byktr. nk Roma vardr.
Spartacus'tan nefret ediliyor. nk artk yok olmutur.
ste zerinde dnlmesi gereken bir durum. Benimle
ayn fikirde deil misi niz, Crassus?
General dorulad.
Spartacus be byk muharebe kazand, diye Cicero
devam etti, Alaylarn geri ekilmek zorunda kald, ya
da darmadan kat zamanlar saymyorum. Roma
ordusunu be kere yenip, yer yznden sildii ve
silhlarna el koyduu muharebeleri kastediyorum.
Yenilemiyorlard, nk yenilgi onlar iin bir lkst.
Bundan szediyordunuz deil mi, Crassus?
2(>3
General, Bir dereceye kadar, diye onaylad. Julia'ya gii
lmsedi. Julia, imdi anlattklarm olaylarla
ssleyeceim. Bylesi daha houna gidecek. Biraz sava
biraz siyaset ve bir para da Varinia'dan szedeceim.
Biliyorsun, Varinia, Spartacus'un karsyd
Julia, biliyorum, dedi. Minnet ve rahatlk dolu bir gzle
Gracchus'a bakt. Gracchus,a Anladm, Julia, diyordu,
kimiz de bir para komik ve hassasz. Aramzdaki tek
fark senin bir kadn, benim de erkek olmam. Ama aslnda
ikimiz de aynyz. kimiz de hayallere z. nsanlar
tarafndan sevilmeyi A'e insanlar sevmeyi renemedik.
Claudia hi beklenmedik, bir srada, yle sanyorum ki,
birisi byle bir kadn icad etti, dedi.
Neden, azizem?
nk byle bir kadn yok.
Yok mu? Belki de. Doru olanla, doru olmayan ayrmak
o kadar g ki. Ben bizzat iinde bulunduum bir olaydan

szediyorum. Ben bunun doru olup olmadn

aratrmyorum. Fakat inanmak iin her trl eye
sahibim. Evet, ben byle bir insann varlna inanyorum.
Sesinde garip bir eda vard. Birden onun yzne bakan
Helena, adamn ne kadar yakkl olduunu farketti.
Terasta, gne klarnn altnda otururken gen kuvvetli
hatlarla dolu yz gen cumhuriyetin efsanelerle dolu
gemiinin, bir paras gibiydi. Ama anlayamad bir
sebepten tr, bu dnce houna gitmedi. Ban
kardeinden yana evirdi. Caius, tapnmay andran bir
hayranlkla gzlerini Generalin stnden ayrmyordu.
Zaten Crassus dikkatini eken bir insand. Alak
perdeden, samim sesi, onlar kskvrak balam, kendine
ekmiti. Cicero bile generale bambaka bir dikkatle
bakyordu. Gracchus bir kere daha, Crassus'un hiss
bakmndan en kk bir harekete gemeden,
karsmdakileri ayartacak bir kabiliyete sahip olduunu
kabul etti.
204
Crassus, Anlatacaklarma bir balang yapacam,
diye-rtk konutu, Komutay ele aldmda, bildiiniz gibi
sava yl-lardanberi baarsz bir ekilde devam ediyordu.
Kaybedilmi bir dvay ele almak hayli gtr. Sonra
klelerle arpacaktm. Yenersem kazanacam n son
derece azd. Yenilirsem byk bir utan altnda
kalacaktm. Cicero hakl. Be ordu Spar-tacus tarafndan
mahvedilmistir. Son askerine kadar.
Kle ordusunu say bakmndan gemediimiz bir zaman
olmad. Eer syledii gibi Spartacus'un emrinde yz
bin kii olsayd, bu gn burada, talya'nn bu en gzel
sayfiye evinde ouruyor olmazdk. Spartacus, Roma'y ve
btn dnyay ele geirmi olurdu. Gerekte, kle ynlar
asla Spartacus'a katlmad. Tabii katlanlarda oldu. Fakat

ordusundaki klelerin says hibir zaman krk be bini

gemedi... Bu da en kuvvetli zamannda oldu. Annibal'inki
gibi bir svari birlii yoktu. Arna yine de Roma'y
Anibal'den daha ok korkuttu. Roma nerdey-se kle
ordusunun karsnda diz kecekti. Anibali bir tek
seferde yenmeyi beceren Roma'nm dize gelmesi yaknd.
Hayr, sadece, en iyileri, en barbarlar ve en korkusuzlar
Spartacus'a katld.
te benim anlamak istediim ey bu. Bu klelerin yaratts panii ve korkuyu grnce Roma'dan utandm.
Gerei bilmek istedim. Neyle arptm, dmanmn
karakterini, ne cms bir orduyla karlacam renmeye
altm. Almanlar, spanyollar ve Yahudileri yenmeyi
baaran dnyann en iyi taburlarnn, niin kle
ordusunun karsnda silhlarn, kalkanlarn atp
katklarn bilmek istedim. Kararghm Alp dalarnn
eteklerinde kurmutum. Spartacus'un hcum etrne den
nce oturup bir hayli dnecei bir kamr?n meziyetim
vardr: Bunlardan bir tanesi de meseleyi enine boyuna
incelemektir. Yzlerce kiiyle konutum. Yazlar okudum
Konutuklarmn arasnda, Lanista Batiatus, Spartacus'la
arpm olan subaylar ve askerler vard. imdi
anlatacam bunlardan birinden dinledim. Doruluuna
inanyorum.
205
Antonius Caius, Eer hikyeniz balangc kadar uzunsa
yemeimizi burada yiyelim, dedi. Zaten kleler Msr
kavunlar, zmler ve hafif bir sabah arab getirmilerdi.
Hava terasta serin ve yumuakt. O gn yola kacak
olanlar bile havann etkisiyle acele etmiyorlard.
Daha uzun. Ama dinlemek...
Gracchus, devam edin, dedi.
Anlatacam. Julia iin anlatyorum. zninle, Julia.

Julia ban hafife sallad.

Spartacus ikinci bir Roma ordusunu yenmiti. lk yenilii,
dostumuz Gracchus sanrm iyi hatrlarlar... Tabii hepimiz
biliyoruz. Ondan sonra klelere kar Senato, Publius'u
gnderdi. Btn bir alay. Yanlmyorsam, alayla birlikte
bir tabur da svari gitmiti. Hemen hemen yedi bin kii,
Julia. Harpte sr diye birey yoktur. Para kazanmak, yahut
bir kuma paras dokumak iyi bir general olmaktan daha
ok akl ister. Meslei dvmek olan insanlardan ou
zeki deildirler. Evet Spartacus olduka zekiydi. Sava
biliminin basit birka kuraln biliyordu. Roma
kuvvetlerinin gsz yann ve kuvvetini anlamt. Pek
azmz bunu biliriz. Anibal de biliyordu.
Cicero, bu harikulade srlar m dinleyeceiz? diye
sordu.
Bunlar ne harikulade, ne de srdrlar. Julia iin
tekrarlyorum. Eer yaamak istiyorsan asla kuvvetlerini
paralama kinci kural eer arpacaksan hcuma
gemesini bil. Yok h cum etmeyeceksen, muharebeden
kan. ncs, savaaca n zaman, yeri kendin se,
seimi asla dmanna brakma Drdnc olarak da sakn
kuvvetlerinin dman tarafndan evrilmesine izin verme.
Sonuncu, dmannn en gsz olduu yere saldr.
Cicero, Bu anlattklarnz herhangi bir sava bilimi
kitabnda bulunur, Crassus, dedi, ok basit birey.
200
Belki haklsnz. Ama bu kadar basit olan birey yzeysel
deildir... Bunamann.
Gracchus sabrszlanmt. Sznz bitirin, dedi, Ro
ma ordusunun gsz ve gl yanlar nedir?
Bu da ok basit. Cicero, eminim benimle ayn fikirde
olmayacaktr.

Cicero alay eder gibi, Byk bir generalin huzurunda,

istekli bir renciden baka birey deilim, dedi.
Crassus ban iki yana sallad.
insanlar iki noktada pek yetenekli olduklarna emindirler.
Kitap yazma ve bir orduya kumanda etme. Gerekten de
insan artacak kadar ok aptal bu iki ie kendilerini
verirler. Tabii meclisimizden dar...
Pek zekice bir karlk, dedi Helena.
Crassus dorulad. Kadnlara kar sayglyd. Fakat ilgi
duymazd.
Bizim orduya gelince, diye Crassus ekledi, Gc ve
gszl bir tek kelime zetlenebilir: Disiplin. Dnyann
en disiplinli ordusuna sahibiz... yi bir orduda taburlar
gnde be saat, haftada alt gn tlim yapar. Sonra son
derece kusursuz bir hcum yeteneine sahibiz. Btn
stnl hcum etmekten ve hcum etmee uygun
silhlar olmasndan ileri geliyor. te bir alay gecelemek
iin bu yzden salam bir karargh kurmak zorundadr.
Sonra birinci taktiimiz de savalacak alan kendimiz
seeriz. Fakat Spartacus buna pek az izin vermiti. Ve
nc alay gneye gtrdnde Publius btn bu basit
kurallara kar kt. Spartacus'a kar nefretten baka
birey hissetmiyordu.
Antonius Caius'un iki kz, konuklarn yanna geldiler.
Komaktan ve heyecandan yzleri al al, kendilerini
Julia'nn kollarna attlar. Crassus'un yalnz son szlerini
duymulard By :
Snnrtacus'u tanyor musunuz? diye sordu, Onu grd
nz m?
I
207
Crassus glmseyerek, Spartacus'u hi grmedim,
diye cevap verdi, Ama ona saygm var.

Cracchus dnyann en nemli iini yapyormucasma elma

soymaya koyuldu. Crassus'a ksk gz kapaklarnn
arasndan dikkatle bakt. Ondan holanmyordu. Zaten
yaknlk ya da sevgi duyduu bir tek askere rastlamamt.
Elmann kabuunu paralamadan soydu. Bunu havaya
kaldrarak tuttu. Kz lar sevinle ellerini rptlar. Uzanp
almak istediler. O zaman Gracchus onlarn bir dilekte
bulunmalarn istedi.
Julia, Varinia'dan szedecektiniz, Crassus, diye atld.
Ona geleceim. nce bir hazrlk yapmak istedim. O s
rada Spartacus hl Vezv dann eteklerinde
bulunuyordu. Publius aptal gibi kuvvetlerini e ayrd. Her
ksmda iki bin asker bulunuyordu. Bu ekilde,
Spartacus'un peine dt. ayr arpmada,
Spartacus Publius'un askerlerini silip sprd. Her
defasnda ayn eyi yapt: Onlar manevra yaplmas g
bir vadide yakalad. Ve yok etti. Yalnz bir keresinde Kohort yeleri atlarnn kuyruklarna aslarak sarmay yarp
kurtulmay baardlar, te kleler byle canlarn dilerine
takarak arpyorlard. Onlar sadece ellerinde olanla
yetinmek zorundaydlar. Sarmay yarp kabilen askerler
yollarn bulamyorlard. Ormanda kaybolmu gibiydiler.
Dne dolaa kendilerini kadnlarn ve ocuklarn
bulunduu kle kampnda buldular. ocuklar otlar stnde
oynuyor, kadnlar da onlara gz kulak oluyorlard. Askerler
btn denetimlerini yitirmilerdi. imdi burada oturup,
kadn, erkek ya da ocuklar ldren askerlerin doru
yapp yapmadklarn tartacak deilim. Bu as kerler
nefretle doluydular. Bir kurt srs gibi klelerin stne
indiler. ocuklar mzraklarnn ucuna geirdiler. Kadnlar;
bir ksmn ldrdler. Bu srada gerideki kyden bak,
mzrak ve kllarla silhlanm kadnlar frlad. Askerlerde
intikam ve nefretten baka duygu kalmamt. O srada

memlekette klelere kar hi de iyi duygular

beslenmiyordu. Spar208
tacus ortaya kmadan nce eer bir insan kadn klesini
ldrecek olursa, sokakta ba nnde utan iinde
gezerdi. Hele kadn haksz yere ldrdyse, ar cezalara
arptrlrd. Fakat bu kanun yl nce deitirildi. Deil
mi, Gracchus?
Gracchus honut olmayan bir tavrla, Evet, dedi,
Anlatmanza devam edin. Varinia'dan bahsedecektiniz.
Crassus, yle mi? dedi. Bir an hereyi unutmu gibiydi.
Julia'nn baklar bahenin imenleri stnde dolayordu
ocuklarna, Haydi, koun, oynayn, dedi.
Claudia, Yani kadnlar askerlerle arpt m demek
istiyorsunuz? dedi.
Crassus, Evet, mesele burda, diye dorulad, te
orada korkun bir arpma olmu. Evet, kadnlar
erkeklere kar arpm. Askerler lgna dnp,
karlarndakinin kadn olduunu unutmular. Sanrm
arpma bir saat kadar srm Kadnlar, Varinia denen
sari sal bir kadn tarafndan yneti-liyorlarm Varinia
heryerdeymi. Elbiseleri yrtlm. rlplak
dvyormu. lgn gibiymi...
Gracchus, Bunlara inanmam, dedi.
Crassus ac bir ekilde anlattklarnn ilgiyle
karlanmadn grd. nanmanz iin bir sebep yok,
diye cevap verdi Ben sadece Julia iin anlattm.
Julia, Neden sadece benim iin? diye sordu.
Helena, generale derin derin bakarak, Ltfen hikyenizi
bitirin, dedi, Doru olsun, olmasn, herhalde bir sonu
vardr deil mi?
Basit bir son. Btn muharebeler ayn sona sahiptirler
Kaybedersiniz ya da kazanrsnz. Bunu kaybettik.

Aralarndan sadece bir avu svari sa kurtuldu. Bunu

bana onlar anlattlar.
Varinia lmedi mi?
209
Eer o kadn gerekten Varinia idiyse, lmemiti. nk
tekrar tekrar ortaya kt.
imdi sa m? diye Claudia sordu.
Crassus, Sa olsun olmasn, ne nemi var? diye karlk
verdi.
O srada Gracchus yerinden kalkt. Togasnn ucunu o ken
dine has hareketiyle omuzunun stne atarak terastan
uzaklat. Ortal bir sessizlik kaplamt. Sonra Cicero,
htiyar zen ey ne? diye sordu.
Allah bilir.
Helena, Niin, Varinia'nn sa olup olmamasnn bir
nemi olmayacan sylediniz? dedi.
Artk mesele sona erdi, deil mi? Spartacus ld. Vari
nia bir kle kadndan baka birey deil. Roma kle
pazarlar onun gibilerle dolup tayor. Crassus'un sesi
fkeyle doluydu.
Antonius Caius zr dileyerek misafirlerinin yanndan ay
rld. Gracchus'a bakacakt. Gracchus ve Crassus gibi
siyas bakmdan biribirine muhta iki insann
anlaamamalar onu rahatsz ediyordu. Gracchus'un daha
nce bu ekilde davrandn grmemiti. Acaba sebep
Julia myd? Hayr... Hayr, yal, iman, kadnsz
Gracchus'un byle birey dnmesi imknszd.
Gracchus birok eyler olabilirdi fakat cinsel konularda
ksr bir horozdan baka birey deildi Romada zgr veya
kle, istedii birok kadna sahip olabilecek olan
Gracchus, hasta zavall Julia iin neden cann skntya
soksun-du? Belki iki erkek de Julia'y istiyorlard!

Antonius Caius'u bundan daha ok sevindirecek birey

olamazd.
Gracchus'u limonlukta oturur buldu. Eski dostuna
yaklat. Elini omuzuna koydu, Haydi, haydi... dedi,
Daha iyisin ya?
Gracchus, Bir gn gelecek, dedi, Dnya Crassus'la iki
m ize kk gelecek.
Spartaks F : 14
ALTINCI BLM
l
Ayn gn Cicero ve Gracchus ev sahiplerine veda edip Roma'ya doru yola ktlar. Crassus ve Caius'un
gurubundaki genler Antonius Caius'un srarlaryla Salarla
villsnda bir gn daha kalmaya karar verdiler. Ertesi gn
erkenden yola karak gzel bir yolculuk yapacaklard.
Crassus, Caius'a birlikte yolculuk edebileceklerini
sylemiti. Helena ve Claudia, nl generalin kendilerine
arkadalk edeceine pek sevindiler.
iftlikten gn doarken ayrldlar. Drt tahtravan, bir ok
uak ve yk tayclar yolda uzun bir sra tekil
ediyorlard. Appian yoluna knca, Crassus peine on
kiilik bir eref ktas takt. Crassus kle savann son
kalntlarn temizlemek iin yaplan elencelere eref
konuu olarak arlmt Elenceler tam ayaklanmann
kt yerde yaplyordu. Kle ordusunun yenilmesinden
ve Spartacus'un lmnden son ra esir edilen klelerden
yz tanesi oyunlar iin seilmiti. iftler dvtrlyor,
sa kalan baka bir kleyle arptrlyordu. Bylece
lm dans bitmek tkenmez bilmez bir ekilde sryordu.
Caius, Grmek isteyeceinizi dnmeliydim, dedi.
Drt tahtravan yanyana gidiyordu. Bylece konumak
frsatn buluyorlard. Ters ynden gelenler, askerler
tarafndan yolun kenarna itiliyordu. Caius ve Crassus

yanyanaydlar. Claudia Crassus'un yanndayd, Helena

kardeinin yan sra gi
21i
diyordu. Yandan ve onlara kar duyduu baz hislerden
dolay ynetimi Crassus ele almt. yi yetitirilmi
kleler tah-travanlar kayar gibi tarlarken, konuklarnn
btn ihtiyalarm yerine getiriyordu. Filistinin kokulu
buzlu arab, lezzetli Msr zmleri ya da kt kokuyu
gidermek iin havaya koku sktrmak gibi istekler
sylenmeden yaplyordu. Birok varlkl erkek gibi,
Crassus da kendi snfndan insanlara kar madd ynden
son derece hassas ve dnceliydi. Caius'un sorusuna,
Hayr, belki aacaksn Caius ama, diye karlk verdi.
Artk oyunlara kar hi ilgi duymuyorum. Arada bir
gsterilere katlmak isterim. Tabii, dven ift ok iyi
olmal. Korkarm ki bu seferki beni skmaktan baka ie
yaramyacak. Fakat senin de grmek istediini bil...
Hi nemi yok.
Claudia, Bir tanesi sa kalyor deil mi? dedi.
Bazan. nk son ift genellikle tehlikeli yaralar
alyorlar. Eer bir tanesi sa kalrsa, rnek olarak sur
kaplarnn nnde armha geriliyor. Biliyorsunuz,
Capua'nm yedi kaps var. armha gerilmeler
baladnda bu yedi kapnn nne birer armh dikildi.
Sa kalan Appian Kapsnn nndeki klenin yerine
armha gerilecek. Hi Capua'ya gittiniz mi?
Hayr.
yleyse sizi ok ey bekliyor. Capua nefis bir ehirdir.
Dnyann en gzel ehri, yi havalarda surlardan ahane
krfez grnr. Uzakta Vezv'n beyaz tepeleri ykselir.
Bu kadar gzel bir manzara hibir yerde yoktur. Orada
benim kk bir villm var. Eer konuum olursanz ok
sevinirim.

Caius byk amcasnn kendilerini beklediini syledi.

Artk plnlarm deitiremezlerdi.
Yine de grebiliriz. lk birka gn, resm toplantlar,
konumalar yznden bir para sklacaksnz. Fakat
sonra krfezde yelken kullanmaya frsat kalacak. Belki de
krlara gideriz. Bir leden sonra da UNGUENTARII'ye
gideriz. Capua'
212
run parfm fabrikalarn grmeden olmaz. Benim de
fabrikalardan birinde kk bir hissem var. istediiniz
parfm size sunmakta mutluluk duyacam.
Helena, ok incesiniz, dedi.
ncelik bana pek ucuza kyor. Karlnda elde
ettiimde o derece byk. Capua'y ok severim. Onunla
gururlanrm. Efsaneye gre Etrskler talyann bu
blgesinde on iki ehir kurmular... Altn boaza on iki
mcevher denirmi. Bir tanesinin ad VOLTURNUM'mu.
te bugnn Capua'snn bu ehir olduunu sylyorlar.
Tabii ou efsne. ehri Etrskler-den yz elli yl nce
ele geiren Samnite'ler batan baa yeniden kurmular.
Biz de yepyeni yollar, surlar yaptk. Roma'-dan ok daha
sevimli bir ehirdir.
Bylece Appian Yolunda ilerlediler. Artk yolu sralayan
armhlara nem vermiyorlard. Rzgr esip de
burunlarna kokmu et kokusu gelince derhal parfml
mendillerini burunlarna gtryorlard. Fakat ou zaman
armhlara bakmadlar bile. ki gece sayfiye evlerinde
kaldlar. Bir geceyi lks bir handa geirdiler. Rahat bir
yolculukla Capua'ya geldiler.
II
Capua'da ahane bir hava esiyordu. ehir zenginlik, zafer
ve aaa gnlerinin en yksek noktasna erimiti. ehrin
surlarnda iki yz bayrak dalgalanyordu. nl yedi kap

ardna kadar akt. nk bar devrindeydiler.

Geldiklerinin haberi onlardan nce ehre varmt. ehrin
ileri gelenleri karlamaya kmlard. Kzlar ve bir
dereceye kadar ilgisiz kalmaa alan Caius bile, nl
arkadalaryla paylatklar bu karlama treninden
duygulanmlard. ehre girdikten sonra Generalden
ayrldlar. Akrabalannn evine gittiler. Birka saat sonra
Caius'u, kz kardeini, arkadan ve akrabalarn o ak213
sam verilecek lene aran bir davetiye aldlar.
Generalin ilgisini ekmek Caius'un houna gitmiti. O
gece lende, Cras-sus, onlara eitli yollarla iltifat
etmekten kendini alamad. Generalin sekinlik ve erefini
belirtecek ekilde sunulan elli be? eit yiyecekten Caius,
Claudia ve Helena sadece birkan tattlar. Capua'da
Etrsk gelenekleri devam ediyordu. Ustaca hazrlanan
eitli bcekten yemekleri, tatllar Caius sevemiyor-du.
Gecenin balca gsterii zellikle Crassus iin hazrlanan
bir danst. Kana susam klelerin, Roma bakire gen
kzlarnn rzna geileri anlatlyordu. Kleler dansn
sonunda ldrldkleri zaman tavandan kar gibi beyaz
iekler dkld.
Helena, gece ilerledike, lendeki konuklarn sarho
olduklarn, buna karlk Crassus'un gittike daha az
itiini far-ketti. araba yle bir dudaklarn dedirmisti
Capua'nn nl ikisini tatmamt bile. Crasus, garip bir
ehvet ve zlm rneiydi. imdi sk sk bakyorlard.
ehvet ve zulm adamn gzlerindeydi. Dier taraftan
Caius ve Claudia sarho olmulard.
len bittiinde vakit hayli ilerlemiti. Fakat Helena, Lentulus Batiatus'un okulunu grmek iin sabrszlanyordu.
Cras-sus'a kendilerini oraya gtrp gtremiyeceini
sordu. ahane bir geceydi. Hava ehrin her yannda aan

ieklerin kokusuyla doluydu. Tepsi gibi sapsar bir ay

yava yava ykseliyordu. Etraflarn iyice
grebileceklerdi.
Alandaydlar. Helena ile birlikte gelen akrabalar iki kz
dan ustalkla ayrldlar. Helena, Caius'un onlarla
gitmesinde diretti. Caius o kadar sarhotu ki hemen kabul
etti. ki yana sallanarak Crassus'a tapnan baklarla
bakyordu. Biraz sonra tahtravanlarna binip yola
kmlard. Sur kapsndaki askerler Generali
selmladlar. Crassus onlara gm para datt. Ayn
zamanda yolu da sordu.
Oraya ilk defa m gidiyorsunuz? diye Helena sordu.
Evet... Okulu hi grmedim.
214
^

Ne tuhaf. Sizin yerinizde olsam, oray grmeye can

atardm gibi geliyor. Hayatnz ve Spartacus'un hayat
burada karlat.
Crassus sknetle, Hayatm ve Spartacus'un lm,
dedi.
Sur kapsndaki yzba, Okulun grlecek bir yeri
kalmad, demiti. Lanista, hayli para harcam ama
ayaklanmadan sonra i yapamad. Klesi tarafndan
ldrldkten sonra da okulu mhrlediler. ylece
duruyor. Dier byk okullar ehir iine tandlar.
Claudia esnedi. Caius tahtravannda uyukluyordu.
Flacius Monaaia tarafndan yazlan kle ayaklanmas
tarihinde, diye yzba szne devam etmiti,
Batiatus'un oku lu ehrin can damar olarak gsteriliyor.
imdi turistlerin btn arzusu oray grmek.
Onlar konuurken kapdan kazmalar, krekler tayan bir
gurup kle kmt. Ellerinde bir merdiven ve sepet de
vard. Byk armhn durduu yere gittiler. Merdiveni

armha dayadklar srada tepeden bir karga srs

havaland.
Birdenbire Claudia, Ne yapyorlar? diye sordu.
Yzba, Baka bir kpei gebertelim diye bir kpei
aa indiriyorlar, diye cevap verdi. Sabahleyin sa
kalan gladyatr armha gerilecek. Spartacus'la birlik
olan son kle de can verecek.
Claudia titredi. Crassus'a, Sizinle gelmek istemiyorum,
dedi.
Crassus onu birka askerle eve geri yollad. Horluya horluya uyuyan Caius onlarla beraber kald.
Crassus, Helena'ya, Sizi hibirey rahatsz etmiyor, deil
mi? diye sordu.
Neden rahatsz olaym?
Crassus omuz silkti. Eletirmek iin sylemiyorum ama
bir kadnda vlecek birey bu.
Okulun kapsna gelince tahtravanlardan indiler. Crassus
Helena ile birlikte kapdan girdi. Duvarlardan bir tanesi
k215
mutu. Arenann kumlar stnde durdular. imdi arena
kk ve bakmsz duruyordu.
Helena, Caius bana burasn anlatmt, dedi. Ama sim
di anlattklarndan geriye birey kalmam.
Crassus, llerle dolu muharebe alanlarn, kanl savalar
ve bitip tkenmez seferleri bu perian okulla
badatrmaya alt. Yapamad. Burasnn onun iin bir
anlam yoktu. Hibir ey hissetmiyordu.
Helena, Tribne kmak istiyorum, dedi.
sterseniz kalm. Ama dikkatli olmal, her yer r mu.
Dklyor.
Bir zamanlar Batiatus'un gurur duyduu tribne girdiler
izgili tente parampara olmutu. Eski yastk artklarnn

arasnda fareler geziyordu. Helena koltuklardan birine

oturdu Crassus da yanma. Helena, Bana kar hibir ey
hissetmiyor musunuz?"diye sordu.
ok sevimli ve akll bir gen hanm olduunuzu
hissediyorum.
Ve ben, byk general, bir domuz olduunuzu
hissediyorum. Crassus gen kza doru eildi. Helena,
generalin suratnn ortalk yerine tkrd. Yar aydnlkta
bile, Helena onun gzlerinin nasl fkeyle kvlcmlandm
gryordu. te byk general buydu. Duyularn ifade
etmeye kelime bulamayan. General Crassus, Helena'mn
yzne bir tokat indirdi. Bu darbeyle Helena oturduu
yerden parmaklklarn stne dt rm parmaklklar
atrdyarak ayrld. Gen kz orada ylece, bolukta
sallanr gibi kald. Fakat kendini tutup ekmeyi baard.
Bir kedi gibi Crassus'un stne atld. Trmalyor,
sryordu. Fakat general onu iki bileinden yakalad. Bir
para kendisinden uzaklatrarak gld.
Gerek bambakadr, gzelim, dedi.
Helena'mn btn fkesi, hrs gemiti. imdi mark, bir
kk kz gibi alyordu. O alarken General onu
okuyordu.
216
'
Helena ne istekli davranyor, ne de kar koyuyordu,
sevime bitince general, istediin bu muydu? diye
sordu.
Helena cevap vermedi. Elbisesini dzeltti. Salarn
toplad. Tahtravanna doru ilerledi. Sesini karmadan
kendisinin-kine bindi. Caius hl uyuyordu. Artk gece
bitmek zereydi. Topra yepyeni bir k yalyordu.
Crassus iinde anlayamad bir canllk ve kuvvet

hissetti. Tahtravanna binmemiti. Yryordu. Helena'nn

tahtravanmn yanndayd. Gen kz, Ge-neral'e bakarak :
Gerek bambakadr ha ne demek istediniz? diye sordu,
Ben gerek deil miyim? Neden byle korkun birey
syle diniz?
O kadar korkun muydu?
Siz de ne kadar korkun olduunu biliyorsunuz. Gerek
olan ey nedir?
Bir kadn.
Hangi kadn?
Crassus'un aln krt. Ban iki yana sallad. Bo yere
biraz nce duyduu o harikulade hissi yakalamaya alt.
Ap-pian kapsnda, Helena'nn yanndan ayrlp yzba;
Subaya sert bir sesle :
Hanm evine gtrn, dedi.
Bylece Helena, Generale hayrl geceler bile dilemeden
evine geldi. Crassus byk kapnn karanlnda derin
dncelere dalmt. Kap yzbas ve askerler onu
merakla seyrediyorlard. Biran sonra Crassus, Saat
ka? diye sordu.
Gecenin sona ermesine bir saat var, efendim. Yorgun
deil misiniz?
Hayr, deilim.
Geaeler ok uzun sryor. Yarm saat sonra buras
bambaka bir manzara alacak. Sebze satclar, stcelar gelecek. Buras ilek bir kapdr. Son gladyatr de bu
sa bah armha gerilecek.
Crassus, ok kalabalk oluyor mu? diye sordu.
Balangtaki gibi deil. Tabii akama doru kalabalklar. armha gerilen birini seyretmek insan bylyor
deta!
Gladyatr kim?

Bilemiyorum. Bir gladyatr. Hem de en iyilerinden.

Zavallya acyorum.
Hislerini bakalarna sakla.
Anlatamadm, efendim. nsan gladyatrlerin sonuncusu
iin daima bireyler hissediyor.
Matematik varsaymlarndan anlar msn, bilmem. Onlarn
savalar ok zaman nce balamt. Bir sonuncu adam
da ima olacakt.
yle sanrm.
Gece bitmek zereydi. Gn yla, yeni gnn ilk saati
balamt. Ay kaybolmu. Gkyz kirli st rengini almt
Sabah sisi yumuak bulutlar halinde heryere kmt.
Iyan gkyzne kar, armh tek bana, heybetle
ykseliyordu. Crassus yatmaa gitmediine sevinmiti.
Ac - tatl bir duygusallk iinde afan skn
seyrediyordu. afak insan daima hzn ve neeyle
doldurur.
O srada onbir yalarnda bir olan elinde bir testiyle
onlara doru geldi. Yzba ocuun ban okayp
elindeki testiyi ald.
Olum, efendim, dedi. Crassusa, Her sabah bana scak
arap getirir. Ona bireyler syler misiniz, efendim? Sizi
daima hatrlayacaktr. Ad Marius'tur. Kk ad da
Lichtus. Sizden byle birey istememem gerekir, efendim
ama onun ve benim iin deeri o kadar byk ki.
Crassus, Merhaba, Marius Lichtus, dedi. Olan, Sizi
tanyorum, dedi, Siz generalsiniz. Sizi dr grdm.
Altn zrhnz nerde?
Zrhm bronzdandr, altn deil. Rahat olmad iin
kardm.
Ben benimkini asla karmayacam.
Crassus, te Roma byle yaayacak, Roma gelenekleri,
Roma grkemi, sonsuza kadar srecek diye dnd. Bir

bakma, ocuun szlerinden duygulanmt. Yzba,

er misiniz, efendim? diye sordu.
Crassus ban sallad. imdi, uzaktan trampetlerin sesleri
geliyordu. Yzba testiyi tutmas iin ocua uzatt.
Kapdaki askerlere bir takm emirler verdi. Askerler derhal
kapnn iki yanna sralandlar. Trampetlerin sesi gittike
hzlanyordu. Biraz sonra, sur kapsndan alana uzanan
geni yolda asker bando grnd. Artk gnein klar
yksek binalarn tepe-lerindeydi. Hemen hemen ayn anda
ortaya birka kii kt. Sur kapsna, trampet seslerinin
geldii yana doru yrdler.
Alt trampet ve drt fifreden (1) oluan bando, arkasndan
alt asker, onlarn arkasndan da elleri geride sk sk
bal plak gladyatr grndler. Gladyatrn peinde de
bir dzineye yakn asker bulunuyordu. Gladyatr ne ok
tehlikeli, ne ne kuvvetli bir adama benziyordu. Fakat
yakna gelince, Crassus kararn verdi. Tehlikeliydi... Evet,
bu tipte insanlar tehlikeli olurdu. Yznden okuyordunuz.
Bir Roma'lmnki gibi candan, samim bir yz deildi bu.
Tpk atmacaya benziyordu Kvrk bir burun, elmack
kemikleri stnde sk skya gerili bir cilt, ince dudaklar
ve bir kedininki gibi yeil, kinle dolu gzler. Gladyatrn
yz nefretle doluydu. Fakat bu nefret anlamszd. Tpk
bir hayvann nefreti gibi. Yz bir maske gibiydi. Hibir ey
belli etmiyordu. ri yapl deildi. Fakat adaleleri, ilenmi
bir deri gibiydi. Vcudunda iki taze yara izi vard. Zaten
btn vcudu yara izleriyle doluydu. Parmaklarndan biri
eksikti. Bir kula da olduu gibi kesilmiti.
H J Bir alg tr.
Taburun subay Crassus'u grnce, durmalar iin elini
kaldrd. Sonra yaklajp generali selmlad. Subay o ann
heyecanyla doluydu.

Varlnzla bizi ereflendireceinizi ummamtk, efen,

dim, dedi.
Crassus, Gzel bir rastlant oldu, diye cevap verdi. Onu
armha imdi mi gereceksiniz?
yle emir aldm.
Kimdir? Gladyatr demek istiyorum. Arenann yabancs
olmad kesin. Kl yaralar btn vcudunu kaplam.
Kim olduunu biliyor musun?
Pek az ey biliyoruz. Bir subay. Yahudi'ye benziyor. Bati
atus, sica'y Trakyallardan daha iyi kullanan Yahudi
gladyatrlere sahipti. Hem Batiatus, Spartacus'un sa
kolu olan David adl bir Yahudi'yi de ihbar etmiti. Bu belki
o'dur, belki de deildir. Hi konumuyor. ok iyi
dvyor. Ba bylesine usta kullanan baka birini
grmedim. Be iftle dvt. ldrc yaralar almadan
rakiplerinin hakkndan geldi. Sonunda armha
gerileceim bile bile lgnlar gibi mcadele etti. Dorusu
hibir ey anlamadm.
Hayat gariptir, olum.
Evet, efendim. Haklsnz.
Crassus dnceli bir tavrla, Eer bu Yahudi David ise,
dedi, Adalet .yerini buluyor. Kendisiyle konuabilir
miyim?
Tabii... Tabii... stediiniz cevaplan alabileceinizi
ummuyorum. Suratsz, sessiz bir adam.
Bir deneyeyim.
Gladyatrn durduu yere gittiler. Subay gsterili bir
tavrla :
Gladyatr, karnda Pretor Marcus Licinius Crassus du
ruyor. Seninle konuacak, diye iln etti.
Ad duyan kalabalk el rpmaya, barmaya balad. Ama
kle sanki sard. Etrafndaki hereye kar kl
kprdamadan

hareketsiz duruyordu. Gzlerini yerden ayrmyordu.

Gzleri
bir ift yeil ta gibi parlyordu.
Beni tanyorsun, Gladyatr, dedi Crassus,
yzme bak.
plak gladyatr yine kmldamad. O zaman subay
yaklat. Klenin yzne bir tokat indirdi.
steneni yap, domuz! diye bard.
Tekrar vurdu. Gladyatr tokatlardan kurtulmak iin en
kk bir harekette bile bulunmamt. Crassus byle
devam ederse hibir ey elde edemiyeceini anlamt.
Subay, yeter, dedi, Sen kendi iine bak.
ok zgnm. Konumuyor. Belki de hi konumayacak.
Kendi arkadalaryla bile konutuunu gren olmad.
Crassus, nemi yok, diye cevap verdi.
Crassus onlar kapdan geip armhn yanna gelinceye
kadar arkalarndan bakt. Artk meydan sel gibi bir insan
kalabal dolduruyordu. Crassus kalabaln arasndan
geip armhn altna yaklat. Klenin gsterecei
tepkiye tank olmak istiyordu. Gladyatrn ta gibi
hareketsiz hali bir tr kar koyma gibiydi. Crassus
armha bu kadar sessiz sedasz giden baka birini
grmemiti. Onun iin merak iindeydi.
Askerler armha germe iinde tecrbeliydiler, ilerini bir
saat dakiklii ve ustalyla yapyorlard. Klenin
koltuklar mn altndan bir ip geirildi. ki eit oluncaya
kadar ip ayarland. Gece, klelerin brakt merdiven
imdi armhn arka ksmna dayanmt. pin iki ucu
armhn ha eklindeki kenarlarndan geirildi. ki asker
ular tutuyorlard. Sonra ani bir ekile gladyatr han
stne ykseldi. Baka bir asker merdivenden karak
gladyatr tahtaya gre yerletirdi. plerle iki kolu
tahtaya balad. Merdivendeki asker bir srayta han

stne kt. Elinde eki ve uzun demir ivilerle baka bir

asker yukar kt.
Bu arada Crassus, klenin yzn ilgi ve dikkate
seyrediyordu. Klenin vcudu yukar ekildii anda
kvrlmt ama yz yine ayn anlamsz maskeyi tayordu.
Askerlerden biri han zerindeki ellerde birinin avucunu
zorla at. iviyi ortasna tuttu. Ancak o zaman gladyatr
acyla kvrand. O anda bile ne barm, ne de anlalr
birey sylemiti. Sadece yz kryor, vcudu
kvranyordu. eki darbesiyle ivi tahtann iine iyice
girdi. Son bir darbeyle, el kmasn diye, ivinin ba
eildi. Ayn ey dier ele de yapld. Gladyatr bir kere
daha acyla gerindi. ivi elinin damarlarn paralayp
geerken yz karmakark oldu. Ama gene de
barmad. Ak azndan salya, gzlerinden sicim gibi
yalar iniyordu.
imdi gsnn etrafndaki ip kesiliyordu. Bylece
armha sadece ellerinden asl olarak kalacakt. Askerler
merdivenden aa indiler. Merdiven kaldrld. Artk
yzlerce kiiyi bulmu olan kalabalk, bu kadar ksa bir
zaman iinde armha germei sona erdiren ustal
alkladlar.
O srada gladyatr bayld.
Subay, Crassus'a, Hep baylrlar, dedi, ivilerin
acsndan. Ama yine kendilerine gelirler. Yirmi, otuz saat
baylmadan kalrlar. Bir Galyal vard. Tam drt gn.
kendini kaybetmedi. Sesi kayboldu. Artk baramyordu
ama lmemiti de. Onun gibisini grmedim. Hey Allahm!
Susadm. Matarasn alp doya doya su iti. Crassus'a
uzatt, Gl suyu ister misiniz? diye sordu.
Crassus, Teekkr ederek, ald. Birdenbire kendini
yorgun ve susuz hissetmiti. Kalabalk hl toplanmakta

devam ediyordu. Crassus kalabal iaret ederek, Btn

gn beklerler mi? diye sordu.
ou gladyatr kendine gelinceye kadar beklerler. O
zaman ne yapacan grmek isterler. Zavalllar acaip
eyler yaparlar. Biroklar.annelerini arr. Kleleri bu
ekilde hi aklnza getirebilir misiniz, efendim? Crassus
omuzunu silkti. Subay, Yolu tkadlar, diye devam etti, u kalabalkta akl
diye birey yoktur. Askerlerden iki tanesine yol
stndeki kalabal datmalarn emretti.
Crassus'a, Size birey sormak istiyorum, efendim, dedi.
Niin klenin armha gerilmesiyle adalet yerini buldu,
dediniz. Ya da byle birey...
yle birey mi syledim? dedi. Crassus, Ne anlatmak
istediimi bilmiyorum. Artk olan olmutu. Kle
savandan karlacak bir eref pay yoktu. Zaferler ve
byk ballk bakalarna aitti. Kendisine sadece
armha gerilenlerin zaferi kalmt. ldrmekten,
lmden ve ikenceden bkmt. Ama bunlardan
kurtulmann imkn var myd? Kurduklar toplum gittike
daha fazla lme dayanyordu. Dnya tarihinde hibir
zaman bu kadar lm grlmemiti. Ne zaman ve nerede
sona erecekti? Roma'nm maneviyat bozulmu, yenilmi
ordusu nn ynetimini ele almasndan ksa bir zaman
nce olanlar ak ima geldi. alay, iki seferde nemli
basanlar kazanm bir komutan olan ocukluk arkada
Pilico Mummius'a vermiti. Spartacus'u sk sk zorlamasn
ve mmknse bir gurup kuvvetlerini ele geirmesini
sylemiti. Oysa Mummius bir tuzaa dm, alay
Roma'y utan iinde brakan bir panik iinde darmadan
olmutu. O zaman Mummius'u en fec kelimelerle
azarlam, hakaret etmiti. Alaya ait askerler de teker
teker, korkaklk suuyla lme arptrlmt. Her on

askerde bir asker ldrlmt. Daha sonra Mummius

ona, Beni de ldrecektin, demiti.
imdi hereyi olduu gibi hatrlyordu... nk iinde
klelere kar derin bir nefret uyanmasna bu Mummius ve
Consul Marcus Servius sebep olmutu. Olaylar, kleler
hakkndaki dier btn olaylar gibi masalla kark bir
havaya brnmt. Marcus Servius bir dereceye kadar,
Spartacus'un sevgili arkada Cruxus denen Galyah'mn
lmnden sorumluydu. Bunun iin, ok zaman sonra
Servius ve Mummius Spartacus taZ.Z.
rafndan yakalanp da kle mahkemesinin karsna
karldklarnda David denen bir Yahudi lm ekline
itiraz etmiti. Ya da belki de David denen Yahudi, bu iki
askerin ldrlecekleri ekle itiraz etmiti. Crassus emin
deildi. Servius ve Mummius gladyatr gibi arptrlarak
lme gitmilerdi. Roma ordusunun bu iki yal ve
tecrbeli komutan rlplak soyularak ellerine birer
bak verilmi ve arenaya benzetilen bir meydanda
dvtrlmlerdi. Spartacus byle bireyi ilk defa
yapyordu. Fakat Crassus ne unutmu, ne de affetmiti.
te bunlar subaya anlatamazd.
Ne iin syledim bilmiyorum, dedi. Herhalde nemsiz
bireydi.
Yorgundu. Eve dnp yatmaya karar verdi.
HI
Crassus, bu son gladyatrn de armha gerilmesiyle
adaletin yerini bulup bulmadndan emin deildi. Adalet
hissi kr-lenmiti. ntikam hissi dumura uramt. Artk
lm onun iin yenilik deildi. ocukluunda dnyas,
Cumhuriyetin dier btn iyi ailelerinin ocuklar gibi,
gemiin anl hikayeleriyle doldurulmutu. ROMA SUPRA
HOMINEM ET FACTIONES olduunu btn varlyla

inanmt. Devlet ve yasa btn insanlarn hizmetindeydi.

Ve yasa dildi. Buna kar inancn, ne zaman ve nerede
kaybettiini syleyemiyecekti... Ama yine de iinde bir
yerde, ocukluunda yaratlan bu dnyadan bir iz kalmt.
Bir zamanlar adaleti o kadar eksiksiz, tanmlyan o, bu gn
ayn ii yapmaktan yoksundu. On yl nce babasnn ve
erkek kardeinin kar parti tarafndan lme
arptrlmalarna ve ldrlmelerine tank olmutu. Fakat
adalet asla intikamn almamt. Neyin dil, neyin dil
olmad konusunda karklk azalaca yerde tersine
artmt. Sadece zengin ve kuv224
vetli olanlar adaletten yararlanyorlard. Sonunda adalet
zengin ve kuvvetli olanlarn rahatsz edilmeyecei
anlamna gelmiti. Ahlk kurallar da zamanla
kaybolmutu. Onun iin, gladyatrlerin sonuncusunun
armha geriliini seyretmek onu, tanrsal bir hisle
doldurmamt. Hibir ey hissetmemiti. Duygusuz
kalmt.
Fakat gladyatrn zihninde adalet ve adaletsizlik
hakknda sorular uyanyordu... ki kelime strap,
yorgunluk ve okla karyordu. Kafas binbir annn
izleriyle doluydu. Bunlarn arasnda Crassus ile karla
belirli ve ak seikti.
Crassus'a olduu gibi gladyatrlere gre de bu bir adalet
meselesiydi... leride, klelerin yaptklar, klelerden ac
bir ekilde nefret edenler, yaplanlar hakknda en kk
bir bilgi-s olmayanlar tarafndan yazldnda onlarn
Romal askerleri, efendilerinin kendilerine yapt gibi
rlplak soyup ellerinde bir bakla dvtrerek
ldrdkleri kaydedilecekti. Bylece esirler, esir
olmaktan kurtulduklar zaman, bir zamanlar efendileri
durumunda olanlara, onlara onlarn kendilerine

yaptklarn uygulayacaklard. Adaleti onlarn kendilerine

kar kullandklar gibi kullanacaklard.
te armhta asl adamn kafasnda bu vard. Hibir
zaman yakaladklar esirlere zulm etmemilerdi. Sadece
bir keresinde, nefret ve fkeyle iki Roma soylusunu iaret
ederek:
Siz de bizim gibi leceksiniz! diye barmt, plak,
ellerinizde baklarla sahaya kn! Vatandalarn zevki ve
Roma'nm elenmesi iin lmek nasl olurmu grn!
O srada Yahudi sesini karmadan durmu, Spartacus'u
dinliyordu. Spartacus szn bitirip ona doru dnnce de
bir ey sylememiti. kisi arasnda derin ve kuvvetli bir
ba meydana gelmiti. Yllar boyunca, birok muharebeler
srasnda, Capua'dan kaan kk gladyatr gurubu yava
yava azalmt. Muazzam ordunun liderliini yapan birka
gladyatr birbir leriyle kaynamlard.
225
Spartacus, onun yzne bakp, Hakl mym, haksz
mym? diye sormutu.
Bizim iin doru olan ey, onlar iin yanltr.
Brak dvsnler.
stersen dvsnler. Birbirlerini ldrsnler. Ama bu
bizi daha ok yaralayacak. imizi yiyen bir kurt olacak.
Sen ve ben gladyatrz. Yer yznden arpan iftlerin
izini sileceimize ne zaman yemin etmitik?
Sileceiz. Ama bunlar dvmeliler.
te armha ivilenen adamn kafasnda bu vard. Crassus
onun gzlerinin iine bakm, armha gerilirken
seyretmiti Byk bir halka tamamlanmt. Crassus
uyumak iin villsna gitti. nk btn gece gzn
krpmamt. Tabii halsizdi. Ve gladyatr baygn bir halde
armhta aslyd.
IV

r"
Gladyatr ancak bir saat sonra kendine geldi. Istrap bir
yol gibiydi. drak bu yol stnde yolculua kmt. Btn
hisleri ve heyecanlar bir davulun derisi gibi gerilmiti.
imdi bu davul sert darbelerle alnyordu. Mzik dayanlr
gibi deildi Kendine geldiinde sadece strab tatt!
Istrap dnyasnda tanmad hibir ey kalmamt.
Istrap btn dnyasyd. Alt bin arkadann
sonuncusuydu. Onlar kendisi gibi strap ekmilerdi.
Fakat kendi strab, paylalamayan, blneme-yen
strab hepsinden bykt. Gzlerini at. Fakat strap
onu dnyadan ayran bir krmz perde gibiydi.
Birdenbire deil, yava yava kendine geldi. En iyi bildii
vasta yar arabasyd. Bindii araba talara tkezliyerek,
zplayarak onu kendine getiriyordu. Dalk memlekette
kk bir ocukken, bykler, efendiler, uygar ve temiz
olanlar, atlarn ektii bu arabalara binerlerdi. Kayalk
da yolunda bu efenSpartaks F : 15
226
dilerin arkasndan koar, Ah, efendi, beni de bindir! diye
yalvarrd. Hibirisi onun dilinden konumazlard ama
arada srada bindirdikleri olurdu. Bykler cmerttiler.
Bazan ona ve arkadalarna eker de verirlerdi. Kk,
siyah sal yumurcaklarn arabalarn arka tarafna
allarna bakar glerlerdi. Allan alabileceine krbalar,
biraz sonra ocuklar sratten ve sarsntdan oraya buraya
derlerdi. Byklerin ilerine akl ermezdi. Ne
yapacaklar belli olmazd. Arabadan dtkleri zaman
canlar yanard.
Sonra birdenbire Galile'de kk bir ocuk olmayp, ar
mmta asl byk bir adam olduunu farketti. Yava yava
her eyi anlyordu. Fakat artk tamamiyle kendine ait

deildi. Kollarnda, sinirlerin birer beyaz alev gibi yand

yerden, omuzlarndan aa usul usul kan aktn farketti.
Midesinin ve bar-saklarmn korkun bir strap dm
haline geldii yerde sancdan kvranyordu.
Onu seyretmeye gelen kalabalk dalgalar halinde gidip
geliyordu. O anda gr normal deildi. Kalabalk
gzlerinin nnde kvrlp bklyordu. Kalabalk da onun
kendine geldiini farketmiti. stekle seyrediyorlard. Eer
bu da bir ncekine benzeyecekse, artk armha germekte
yeni, insan byleyen bir taraf kalmam olacakt.
armha germe, Roma'da basit bir meseleydi. Roma
bundan drt kuak nce Kartaca'y fethettii zaman, eline
geirebildii en gzel eyleri almaya almt. iftlik
sistemi ve armha germe bunlar arasnda geldi. ki tahta
parasnn arasndan sarkan insan ekli, Roma'nn akln
almt. Artk dnya bunu Kartaca'dan geldiini bile
unutmutu. Roma yollarnn uzand yerlere, iftlik
sistemi gladyatr gsterileri, kle insana kar duyulan
byk nefret ve insan kanndan, terinden altn karma
dncesi de girmiti.
Ama zamanla en iyi eyler bile deerini yitirir. ok iildii
zaman en iyi arap tadn kaybeder, bir insann arzusu,
bin227
lercesinin arasnda kaybolur. Baka bir armha germe,
halk evlerinden dar uratamyacakt. Ama ite bu bir
kahra mand. Byk bir gladyatrd. Spartacus'un
yardmcsyd. Daima, dven bir kukla, lmek iin
seilen, nefret edilenlerin en nefret edileni olan
gladyatrde sihirli bir taraf vard.
Bunun iin gladyatrn ln seyre ktlar. Btn
insanln paylat o byk srr nasl karlayacan,
ellerine iviler aklrken ne yapacan grmek

istemilerdi. Kendi kendisiyle sessiz bir mcadeleye

km garip bir kleydi bu. Sessizliin bozulup
bozulmayacan anlamak istemilerdi. iviler aklrken
bir ses kmaynca, bu sefer kendine gelince ne
yapacan merak etmilerdi. Gzlerim anca sessizliin
bozulup bozulmayacam bekliyorlard.
Sessizlik bozuldu. Gladyatr onlan grd, hayaller
gzlerinin nnde dansetmeyi brakt anda korkun,
strapla do lu bir feryat kopard.
Ne dediini kimseler anlamamt. O strap feryadnda
nelerin bulunduunu anlamak iin btn kulaklar
tetikteydi. Gladyatrn konuup konumayaca, sonra
da, kopard ein sadece bir feryat m, yoksa bir kelime
mi olduu hususunda aralarnda bahse girmilerdi...
Bazlar tanrlara yakardm, bazlar da annesine
seslendiini sylediler.
Gerekte gladyatr hibirini yapmamt. Gerekte o,
Spartacus, Spartacus, niin yenildik? diye barmt.
Eer bir mucize olup da Spartacus'un amac tarihin toplu
yapraklar arasna kartnda esir edilen alt bin klenin
beyinleri ve zihinleri alp ortaya karlsa, onlan
armhlara getiren tarih incelense, alt bin insan hayat
geri getirilip incelen228
se hayatlarnn biribirinden farkl olmad grlr.
Sonunda strapl lmlerinin de biribirinden farkl
olmad gibi... Bu blm hepsinin ektii mterek
strapt. Gk yznde tanrlar melekler olsayd gzyalar
gnlerce yamur halinde akar akar, akard. Oysa gne
strab kuruttu. Kular kanayan vcutlar paralad ve
insanlar ldler.
Bu lecek olan son kiiydi. Dierlerinin zetiydi. Zihni bir
insan hayatnn zetiyle doluydu. Ama bu trden bir strap

iinde dnmek zordur. Anlar kbus gibi gelir. Anlan

sralamak o kadar imknszd ki... Istraptan ayrnca bir
anlamlan kalmyordu. Ama bir hikye dier anlardan
ayrlp aa karlabilir... Bu halde ortaya kan,
dierlerinkinden farkl olmayacaktr.
Hayatnda drt dnem vard, lki bilmedii zamanlara aitti,
ikincisi bildii bir zamand. Nefretle doluydu. Nefretin ta
kendisi olmutu. ncs umutla dolu bir dnemdi.
Nefretin yerini arkadalar iin duyduu derin bir
arkadalk ve sevgi almt. Drdncs umutsuzluk
dnemiydi.
Bilmedii, hatrlamad dnemde kk bir ocuktu. O
zaman etraf saadet ve gne klaryla doluydu.
armhtaki strap iindeki beyni; rahatlk ve acdan
kurtulu aresi araynca bunu ocukluunda buldu.
ocukluunun yeil dalar serin ve gzeldi. Da rmaklar
ulu aalarn arasndan rlda-yarak akard. Siyah keiler
urada burada otlard. Dalar ta-raalar halinde seven
ellerle ilenmiti. Arpalar inci, zmler yakut gibi yetiirdi.
Bayrlarda koar oynard o. Galiliee'nin byk gzel
glnde yzerdi. Vahi bir hayvan gibi salkl, zgrd.
Erkek kardeleri, kzkardeleri arasnda gvenli, rahat
yaard.
O zaman bile Tanr hakknda bir fikri vard. ocuk zihninde
Tanrnn belirli, ak bir resmi izilmiti. Tanr bir dal
aileden geliyordu. Bu yzden onu hikimsenin
eriemiyecei bir da zirvesine koymulard. Tanr orada
yapayalnz oturur
229
du. Tanr artk ihtiyarlamayan bir adamd. Beline kadar
gelen beyaz bir sakal vard. Elbisesi gkyzn birden
dolduran bulutlar gibi parlad. O dil bir tanryd. Zaman
zaman ltfederdi. Ama intikam almaktan da ekinmezdi.

Kk 02!an bunu bilirdi. Gece - gndz kk ocuk

tanrnn gzleri nndeydi. Ne yaparsa, Tanr grr, ne
dnrse Tanr bilirdi.
Son derece dindar bir aileden geldii iin Tanr,
pelerinlerini onaran iplik gibi hayatlarna girer kard.
Srlerini otlattklar zaman, uzun izgili pelerinler
giyerlerdi. Bu pelerinlerin her paras Tanrlarna olan
korkularn temsil ederdi. Gece gndz Tanrya dua
ederlerdi. Yemek yemee oturduklar zaman dua
ederlerdi. Bir bardak arap iebildikleri an Tanrya
krederlerdi. Balarna bir felket geldii zaman bile
Tanry kutsarlard.
Bu yzden, imdi armhta asl bir adam olan kendisinin,
ocukluunun Tann dncesiyle ve onun varlyla dolu
olmas garip deildi. ocuk Tanrdan korkard. Ve onun
Tanrs korkulacak bir Tanryd. Fakat korku, gzelim
gne klarnn, dalarn ve derelerin serinh'inin
yannda ikinci derecede kalyordu. ocuk glyor,
kouyor, trkler sylyor, keileri, koyunlar otlatyor, bir
yandan da byklerinin yanlarnda gururlar tadklar
CHABO denen baklan hayranlkla szyordu. Kendisinin
de tahtadan oyuu bir ba vard.
Tahta ban gzel kullanrsa aabeyleri, balarn
sallayarak, Tpk bir Trakyal gibi, kk maymun, diye
onu verlerdi. Trakyal kt olan, barbar olan eydi. ok
zaman nce Trakyallar denen cretli askerler geldiinde
uzun arpmalar olmutu. Fakat kk olan bunlar
hatrlamyordu...
Yan tarafnda sahici bak tayaca gn sabrszlkla
bekliyordu. O zaman bir Trakyal gibi dehet sap
samayacan greceklerdi. Ama henz o kadar gl
deildi. Kk, nzik bir ocuktu... Ve ok mutlu....
230

te bunlar bilinmeyen zamanlara aitti.

Hayatnn ikinci dneminde, iyice bildii zamanlarda,
ocukluktan kmt. Srtn stan gne eski parlaklm
kaybetmiti. Zamanla nefretten bir pelerin giymiti. te
bu za manlar, kpkrmz yanan bir kama gibi beynine
saplanyordu. O zamana ait dnceleri ac, vahi ve
korkuntu. Anlan bir bilmece tahtas gibi kankt. Tekrar
tekrar, strab el verdike, hayatnn o ikinci dnemine
dnmeye alt.
O dnemde artk hereyi gryor, tanyordu. Bu gr ve
tann balamasyla ocukluu sona ermiti. Sabahtan
akama kadar alan yank tenli, sknt iindeki babasn
tanm-ti... Ne yazk ki bitip tkenmek bilmeyen alma
yetmiyordu. Hibir zaman karnlarn iyice doyuracak
yiyecek bulamyorlard. Yine de toprak bir topran
olabilecei kadar bereketliydi. ste o zaman, zenginle
yoksulu biribirinden ayran byk aknty farketmiti.
Sesler eskisinin aynyd. Fakat artk iittii sesleri
anlyordu. Eskisi gibi anlamadan dinlemiyordu. imdi
erkekler konutuklar zaman onun bir para uzakta oturup
dinlemesine izin veriyorlard. Eskiden evden kanp
oynamaya yollarlard.
Eline kama da verilmiti. Ama artk buna sevinmiyordu. Bir
gn babasyla dalarn br yanna demir isleyen bir
adamn yanna gitmilerdi. Demirci ona bir bak yaparken
tam saat beklemilerdi. Bu arada babasyla demirci
zamann ne kadar kt olduundan, ne kadar az rn elde
edildiinden konumulard. Babasyla demirci,
hangisinden daha fazla vergi ahndifna dair yara girmi
gibiydiler.
Szgelimi u ba alalm, demiti, Sizin iin fiyat
drt dinardr. Bunun drtte biri tapnak tahsildarna, drtte
biri vergi memuruna verilecek. Bana iki dinar kalacak.

Eer baka bir bak daha yapmak istersem, madeni iin

iki dinar
231
vermek zorundaym. Peki, almann bedeli nerede?
Ailemi geindirecek para nerde? Eer bak iin be dinar
istesem, ona gre brleri de ykselir. Sonra baka
yerden daha ucuza ala-caklan baa be dinan kim verir?
Tanr sana kar daha cmert. Hi olmazsa topraktan
yetitirdiinle karnn doyuruyorsun.
Dier yandan babasnn da bir fikri vard.
yi ama arada srada da olsa elin para gryor. Arpay
eker bierim. Sebetlerimi doldururum. Arpa inci gibi
parlar. Arpamz bu kadar gzel ve bol oldu diye
efendilerimize krederiz. Anban inci gibi arpa taneleriyle
dolu olan kimin derdi olur? Fakat bakarsn tapnak
tahsildar gelir. rnn drtte birini alr. Arkasndan vergi
memuru damlar. O da hissesini alr. Kendisine yalvarnm.
K geirmek iin geride kalann sadece hayvanlara
yeteceini sylerim. O zaman yleyse hayvanlarm ye der.
Bu korkun bireydir. K geip de yaz gel diinde
elimizde ne hayvan ne de rn kalr. ocuklar yiyecek
diye alarlar. Kemerlerimizi skanz. Dalarda gizlenen
birka geyiin, tavann peine deriz. Tabii av eti,
kutsanmad srece bir Yahudi iin pis et demektir.
Bunun iin geen k haham Kuds'e yolladk. Hahammz
iyi kalpli bir insandr. Onun al bizim almzdr.
Haham be gn tapmak nn-dt- bekledii halde kimse
huzura armam. Sonra da bir lokma ekmek iin
yalvarmalarn nefretle dinlemiler. Kylleriniz tenbel
demiler. Gnete uzanp yatmak sonra da kudret helvas
yemek istiyorlar. Biraz daha alsnlar. Daha ok arpa
eksinler. te bunu tavsiye etmiler. Ama insan daha fazla
ekin ekmek iin topra nereden bulur? Eer bir para

daha topramz olsa da bir para daha fazla eksek ne

olur, bilir misin?
Demirci, Ne olacan bilirim, demiti. Sonunda yine eli
bo kalrsn. Hep yledir. Yoksul daha yoksul, zengin daha
zengin olur.
232
te kk ocuk ban almaya gittiinde bunlar
konuulmutu. Fakat evde, akamlar bambakayd.
Karanlk knce, babasnn kk evine komular
gelirdi. Bir tek odann iine dolar, saatlarce yaamann ne
kadar gletiinden, gittike vergilerin nasl arttndan
konuurlard.
armhtaki adam bunlar dnyordu. Dnceleri strabyla birleen actc yaralard. Istrap ekerken bile, ac
dal-g^ dalga ykselip dayanamyaca bir hal aldnda
bile yaamak istiyordu. Artk lmeden l saylrd ama
yaamak istiyordu. Hayat ne garip bir kuvvetti. Hayat
insan nasl srklyor du!
Bunun neden byle olduunu bilmiyordu. Istrab iinde,
Tanry imdadna armad. Bir cevap alamyacan,
Tanr'-nm ona bir aklama yapmayacan biliyordu. Artk
ne bir tek Tanrya, ne de birden fazlasna inanyordu.
Hayatnn o ikinci devresinde Tanryla olan ilikileri
tamamiyle deimiti. Tanr sadece zenginlerin lualanm
cevaplandryordu.
Bu yzden Tanrya yakarmad. Zengin insanlar armha
gerilmezlerdi. Oysa onun btn mr armhta gemiti.
Ellerini tahtaya saplayan demir ivilerle geen bir
ebediyet. Yoksa bir bakas myd? Yoksa armha gerilen
br adam babas myd? Artk zihni berrakln
kaybetmiti. Beyninin mkemmel, dakik ve dzenli atlar
deimiti. Babasnn nasl armha gerildiini

hatrladnda, babasn kendisiyle kartrmt. Zavall,

strapla kvranan beynini zorluyarak, vergi memurlarnn
gelip elleri bo dndkleri gn yaamaya alt.
Tapmaktan adamlar da birey bulamamlard.
Ondan sonra ksa bir grkem ve zafer n geldi. Byk
Kahramanlar Makabi Yahuda'nn ans l l beyinlerini
yakt. Papazlar onlara kar kuvvet gnderdiklerinde, da
iftileri oklarn, yaylarn ve baklarn kapp orduyu yok
ettiler. Kendi de o sava yaamt. Ondrt yalarnda bir
kk o233
cuktu, henz. Fakat bam kullanarak babasnn yannda
savaa katlm ve zaferin tadn tadmt.
Fakat bu tad uzun srmemiti. Zrhl, silhl byk
kuvvetler Galilie'li isyanclara kar yollanmt. Tapnakta
gerektii kadar asker satn alabilecek bitmez tkenmez
altn deposu vard. Kyller plaktlar. Ellerindeki bakla
koskoca bir orduya kar koyamazlard. iftiler
paralandlar, ki bin kadan esir edildi. Esirler arasnda
dokuz yz tanesi armha gerilmek iin seildi, te bu
uygar Bat'mn doru sayd bir usld. armhlar inci
taneleri gibi bayrlarda sraland zaman, tapnaktan
papazlar seyretmek iin geldiler. Yanlarnda Roma'l
tleri de vard. David, babasnn armha geriliini
seyretmi ve onu kularn inip vcudunu yemelerine terketmiti.
Ve imdi armha gerili olan kendisiydi. Hayat balad
gibi sona eriyordu. Ne kadar yorgundu. Ne kadar strap ve
acyla doluydu. armhta zaman geerken armha gerili
bir insan iin zaman gerek anlamn kaybetmitir. nk
armhtaki insan artk insan deildir kendi kendine
durmadan mehulden gelip mehule giden hayatn
anlamn soruyordu. Yava yava onu hayata balayan

kuvveti kaybetmeye balyordu. nk artk lmek

istiyordu.
(Spartacus ona ne demiti? GLADYATR, HAYATI SEV.
BTN SORULARIN CEVABI ONDADIR. Fakat Spartacus
lmt... Kendisi yayordu.)
Artk bitkindi. Yorgunluk, strapla mcadele ediyor, onu
halsiz brakyordu. Artk zihnindeki tek an halsizlikti.
syan baarszlkla sona erince, o ve dier yedi yz ocuk
boyunlarna zincir taklarak kuzeye doru yrtlmlerdi.
Ne uzun yrmlerdi. Bozkrlardan, llerden ve
dalardan gemilerdi Galilee'nin yeil tepeleri kaybolmu
bir cennetti artk. Efendileri deimiti ama krba hep o
ayn krbat. Sonunda, Ga234
lilee'nin en yksek dalarndan daha yksek dalarla kapl
bir lkeye gelmilerdi.
Burada topran iine yollanarak bakr karmaya
almt. ki yl bakr madenlerinde kalmt. Onunla
birlikte olan iki erkek kardei lmt. Ama o yaamt.
elik gibi, srm gibi bir vcuda sahipti. Dierleri
hastalanmt. Dileri dklmt. Hastalanmlar, kusa
kusa mrlerini tketmilerdi. A-ma o yaamt, iki yl
madenlerde almt.
Sonra kamt. Kle halkas madeni demir boynunda
olduu halde vahi dalara kamt. Orada basit da
kabileleri onu aralarna almlar, demir halkay karmlar
ve yanlarnda yaamasna izin vermilerdi. Btn k bu
iyi, basit insanlarla geirmiti. Avlanarak, bereketsiz
topraktan bireyler yetitirmeye alarak yayorlard.
Onlarn dilini renmiti. Kabile halk kzlarndan biriyle
evlenip, lnceye kadar yanlarnda kalmasn istemilerdi.
Fakat onun kalbi vatan hasretle yanyordu. Bahar gelince,
gneye doru yola kmt. Fakat yolda bir ranl tccar

kervan tarafndan esir edilmi ve Kuzeye giden bir kle

kervanna satlmt. Sur ehrinde, sevgili yurdunun
burnunun dibinde satla karlmt. O za-oa nasl
kendini yiyip bitirmiti. Ne ac gz yalar dkmt. Onu
sevip okayacak insanlara, akrabalara ve yurda bu kadar
yakn ve yine bu kadar uzak olmak... Onu bir Fenikeli
tccar satn almt. Sicilya limanlaryla ticaret yapan bir
geminin kreine zincirlenmiti. Btn bir yl rutubet,
karanlk ve pislik iinde krek ekmiti.
Sonra gemi Yunan korsanlarnn eline gemiti. Pis bir
bayku gibi gzlerini krptrarak etin korsanlarn
sorularm cevaplandrmt. Fenikeli tccar ve
mrettebata insaf edilmemiti. Saman uvallar gibi
gverteden denize atlmlard O ve dier kleler inceden
inceye sorguya ekilmi, herbirine Akdeniz'in Aram
lehesiyle:
235
Dvebilir misin? Yoksa sadece krek mi ekersin?
diye sorulmutu.
O eytandan korkar gibi krekten, karanlktan ve ayaklar
dibinden eksik olmayan pis sudan korkuyordu. Onun iin,
Dvrm. Sadece bana bir frsat verin, diye cevap
vermiti. O srada btn bir orduya kar yalnz bana
durabilirdi. Yeter ki onu alt kata, krein bana
gndermesinlerdi. Ona bir frsat vermilerdi. Kfrlerle,
dayaklarla, denizcilik mesle ini, yelkenlerin nasl
alacan, dmenin kullanlmasn retmilerdi. Ykl
bir Roma kadrgasyla giritikleri bir arpmada,
gsterdii ustalkla bu kanunsuz vahi insanlar arasnda
kendine emniyetli bir yer salamt. Fakat mutlu
deildi Sadece zulm, lm ve kan dkmeden anlayan bu
insanlar dan nefret ediyordu. Bu insanlar ocukluunu
aralarnda ge irdii basit kyllerden gece ve gndz

kadar farklydlar. Hibir tanrya inanmyorlard. Hatt

deniz tanrs Poseidon'a bile deer verdikleri yoktu.
Kendi inanc bir dereceye kadar sarslmt ama hayatnn
en iyi yllarn Tanrya inananlar arasnda geirmiti. Bir
sahili haraca kestikleri zaman yaptkla r rza gemek,
ldrmek ve yakmakt.
te bu srada rd kaln bir duvarla kendi kabuuna
ekilmiti. Bu duvar iinde yayordu. Kartal burunlu, yeil
gzl yznden genliin hatlar siliniyordu. Korsanlarla i
birlii yapt sralarda henz on sekiz yalarndayd.
Fakat grn nden yan kestirmek pek zorlamt.
Ban kaplyan gr siyah salarn arasndan beyaz teller
belirmiti. Kendi iine kapankt. Bazen koskoca bir
hafta boyunca bir tek kelime konumad oluyordu. Ona
karmyorlard. Nasl arptn bi liyorlard. Ondan
korkuyorlard.
Bir rya leminde yayordu. Bu rya onu bir arap gibi
etkiliyor, sarho ediyordu. Bugn ya da yarn, er-ge,
Filistin sahillerine kacaklard. O zaman usulca, belli
etmeden denize kayacak ve sahile kacakt. Yrye
yrye sevgili Galilee tepe236
lerine yarmak iten bile olmayacakt. Fakat aradan yl
getii halde o gn asla gelmemiti. nce Afrika
sahillerini, sonra tal yan limanlarn haraca kesmilerdi.
spanya sahillerinde dvmler, Romallarn villlarn
yakmlard. Sonra tekrar Ak c'enizi batan baa
katetmiler, btn k etraf surlarla evrili kanunsuz bir
ehirde geirmilerdi. Sonra Cebelitark boazm geip
ngiltere'ye gelmilerdi. Tekneyi sahile ekip onarmlar
di Sonra rlanda arasnda ellerindeki birka deersiz
mcevheri ve kuma rlanda kabilelerinin altn ss
eyalaryla deitirmilerdi. Sonra Galya. Fransz sahilini

bir batan bir baa dolas. Tekrar Afrika. Bylece yl

gemiti. Bir kerecik olsun anavatan sahillerine
yaklamamlard. Fakat umudunu asla kaybetmemiti.
Bir insann olabileceinden daha sert, daha insafsz bir
insan olmutu.
Bu zaman iinde ok ey renmiti. Denizin, zerind^
hayatn, bir insann vcudunda kann akt gibi akt bir
yol olduunu renmiti. Dnyann usuz bucaksz bir
byklk te olduunu renmiti. nsan nereye giderse
gitsin, yoksul, basit, kendi ulusu gibi kendilerinin ve
ocuklarnn karnlarm doyurmak iin didinen, fakat elde
ettiklerinin ounu bir efe, kirala ya da korsana veren
insanlar bulunduunu ren misti. Hereyin stnde bir
kraln, efin ya da korsann durduunu renmiti... Buna
Roma deniyordu.
Sonunda bir Roma sava gemisine yenilmilerdi. Hayatta
kalan o ve dier on drt kii aslmak iin Ostia'ya
gtrlmlerdi. Bylece kk hayat kabnn kumlar
tkenir gibiyken, J^entulus Batiatus'un bir ajan
tarafndan Capua'daki gladyatr okulu iin satn alnmt.
Hayatnn ikinci dnemi byle gemiti. Nefretle dolu bir
dnem. Bu dnem Capua'da sona ermiti. Orada uygarln
en stn eklini grm, Romal tembelleri elendirmek
ve Lanista denen pis, kt bir insan zengin etmek iin
ldrme sanatn renmiti. Bir gladyatr olmutu.
Salar ksack
237
kesilmiti. Elinde bir bakla arenaya km, nefret
ettikleri ni deil, kendisi gibi kle olanlar, lnetlileri
ldrmt.
te burada hayat bilgisine korkun bir nefret karmt.
Nefretin dolduu bir kap olmutu. Kap hergn bir para
daha , doluyordu. Hcresinin korkun plakl ve

yalnzlnda yayordu. Artk Tanrya inanmyordu.

Atalarnn Tanrsn d sunduu zaman sadece kin ve
tiksinti duyuyordu. Bir keresinde kendi kendine yle
demiti:
Dalarn o Allann bels ihtiyarna kar arenaya kmak
isterdim. nsanlara vaad ettii o yerine gelmemi szlerin,
dklen gz yaslarnn hesabn sorardm. Ona gk
grltsn ve imei verin yalnz. Bense elime bir bak
gesin istiyorum. Ona bir kurban veririm, tamam. Nefret
ve fke hakknda ona gzel bir ders verirdim.
Bir de rya grmt. Tanrnn huzurunda duruyordu Ama
korkmuyordu. Alay eder gibi, Bana ne yapacaksm?-diye
barmt, Yirmibir yl yaadm. Hayatta bama
gelenlerden baka bana ne yapabilirsin? Babamn armha
gerildiini grdm. Madenlerde kstebek gibi altm. ki
ylm madenlerde, bir ylm da, ayaklarmn arasnda
farelerin koutuu, pis sularla dolu bir Fenikeli tccar
gemisinde geti. yl vatanm hayal eden bir hrsz
oldum. imdi de insanlar elensin diye adam ldryorum.
Allah beln versin, bana daha ne yapacaksn?
te bu srada okula bir Trakyal getirmilerdi. Yumuak
sesli, krk burunlu, siyah gzl garip bir kleydi bu. te
bu gladyatr Spartacus'u byle tand.
VI
Bir zamanlar, bu gnlerden ok sonra, armha bir Roma'l
kle gerilmiti. Yirmi drt saat armhta kaldktan sorra
imparator tarafndan affa uram ve her naslsa
yaamt. Bu
238
adam armhta hissettikleri hakknda bir yaz yazmt.
Anlattklarnn iinde en dikkati eken, zaman hakknda
syledikle riydi.

armhta, diye yazmt, Sadece iki ey vardr: Sonsuz

Juk ve ac. armhta sadece yirmidrt saat kaldm
sylyorlar. Bana gre ben, armhta sonsuzlua kadar
uzun bir sre durdum. Eer zaman yoksa, o zaman her an
bir sonsuzluktur
O garip, strap dolu sonsuzlukta, gladyatrn zihni
karmakark oldu. Sistemli mantk gc tamamen
kayboldu. Anlar kbus oldu. Tekrar hayatnn birok
dnemlerini yaad. Spar-tacus'la bir kere daha konutu.
ok arzu ettii, hayatnn anlamsz harabesinden, zamann
akntsna kaplm adsz bir kleden nemsiz hayatndan
kap kurtulmak istiyordu.
Spartacus'a bakyordu. Spartacus onu seyrediyordu Bu
adam bir kedi gibiydi. Yeil gzleri kediye olan
benzerliini artryordu. Kedinin yryn bilirsin.
Bitmez - tkenmez bir dikkatle admlarn atar. te bu
gladyatr de ayn yrye sahipti. Havaya atsanz iki
aya stne deceini hissediyordu nuz. nsann yzne
dosdoru bakmyordu. Tersine yan yan baklar vard.
te Spartacus'u da gn be gn bu baklarla incelemiti.
Spartacus'un nesinin bu kadar dikkatini ektiini k
ramyordu. Ama bu byk bir sr deildi. Btn varl bir
geriliti. Spartacus ise tersine gevekti. O hi kimseyle
konumuyordu- Fakat Spartacus herkesle konuuyordu.
Hepsi Spartacus'a gidiyor, dertlerini anlatyorlard.
Spartacus bunu merak etmiti Sonra bir gn, talimler
arasndaki dinlenme annda Yahudiye yaklam, onunla
konumutu:
Yunanca bilir misin? diye sormutu.
Yeil sabit gzlerle bakmaya devam etmiti. Birdenbire
Spartacus karsndakinin son derece gen, ocukluktan
yeni kurtulmu bir delikanl olduunu farketmiti. Bu bir
maske-

239
nin arkasna gizlenmiti. Spartacus adamn kendisine
deil, y-zim kaplayan maskeye bakyordu.
Yahudi kendi kendine: Yunanca... Konuur muyum?
Galiba bilmediim dil yok? Btn dilleri konuurum.
branice, A-ramik, Yunanca, Latince ve dnyann drt
kesinde konuu lan dier dilleri bilirim. Ama neden bu
dillerden birini konuaym. Neden?
Spartacus gayet tatllkla onu, Bir kelime benden, bir
kelime senden. nsanz, diye zorlamt, Yalnz deiliz.
Mesele yalnz kalnca balar. Yalnz olmak korkun birey.
Ama burada yalnz deiliz. Durumumuzdan neden
utanacaz? Biz byle korkun eyler yapmadk. Elimize
kamay sktranlar, Roma'-llann zevki iin ldrmemizi
syleyenler daha korkun eyler yapyorlar. Onun iin
utanmamal, birbirimizden nefret etmemeliyiz. Her insanda
azck umut, kuvvet ve sevgi vardr. Bunlar insanlarn
kalbine ekilen tohumlardr. Ama insan bunlar sadece
kendine saklarsa solup, lrler. te o zaman Tanr ona
yardm etsin. nk artk yaamaya deecek bireye
sahip deildir. Fakat kuvvetini, umudunu ve sevgisini
bakalaryla paylarsa, ayn hislerle karlk grecektir. O
zaman hayatn bir deeri olacaktr. Bana inan, gladyatr.
Hayat dnyann en gzel eyidir. Bunu biliyoruz. Biz
kleyiz. Elimizde bir tek hayatmz var. Onun iin de
hayatn deerini biliyoruz. Romallar o kadar ok eye
sahipler ki hayatn deerini anlamyorlar Onunla
oyuncak gibi oynuyorlar. Ama biz hayat ciddiye alyoruz.
Bu yzden asla yalnz kalmamaya bakmalyz. Sen
gereinden fazla yalnzsn, gladyatr. Benimle bir para
konu.
Fakat Yahudi hibir ey sylememiti. Ne yzndeki, ne
de gzlerindeki ifade deimiti. Ama dinliyordu.

Sessizce, dikkatle dinlemiti. Sonra dnp uzaklamt.

Fakat birka adm attktan sonra durmu, ban hafife
evirerek, gzlerinin kenarndan Spartacus'u gzetlemiti.
Ve Spartacus, bireylerin, da240
ha nce orada olmayan bireylerin, bir k, bir mit
alevinin
canlandn hissetmiti.
te, gladyatrn drt dneme ayrlabilecek, hayatnn
nc dnemi byle balamt. Buna mit dnemi
denebilirdi. Nefret, bir yumru gibi gsne yerleen nefret
bu dnemde eri yip kaybolmutu. Gladyatr kendi
cinsinden insanlara kar bu yk bir ak ve arkadalk
hissi duymutu. Tabii bu birdenbire olmamt. Para
para, insanlara gvenmeyi, Spartacus'un yar dmyla
hayat sevmeyi renmiti. Spartacus'un ta balangta
dikkatini ekmesine sebep olan ey buydu ite.
Trakyalnn muazzam yaama ak, Spartacus'un hayatnn
koruyucusu gi biydi. Asla eletirmedii, soru sormad,
hakknda kt konumad eydi. Bu dereceye kadar,
Spartacus ile hayatn btn kuvvetleri arasnda gizli bir
anlama var gibiydi.
Spartacus'u gzetlerken, bir gn bakt ki David Trakyah'mn peinden ayrlmyor. Bunu ak ak yapmamt.
Tersine gizlice yapyordu. Frsat kar kmaz, derhal bir
yolunu bu luyor Spartacus'un en yaknna oturuyordu.
Kulaklar bir til-Tcininki kadar hassast. Spartacus'un
szlerini dinliyor, sonra bunlar kendi kendine
tekrarlyordu. Bu kelimelerin iindeki anlamlar bulmaya,
ezberlemeye alyordu. Tabii iinde de bireyler
oluyordu. Deiiyordu Olgunlayordu. Hemen hemen ayn
ekilde, btn gladyatrlerin iinde kk bir deime ve
olgunlama oluyordu. Fakat David iin durum

bambakayd. O, hayat Tanryla dolu bir kabileden

geliyordu. Tanry kaybettii zaman hayatnda byk bir
gedik almt. te imdi bu boluu insanla
dolduruyordu. nsanlar sevmeyi reniyordu. nsanln
bykln reniyordu. Tabii kendisi byle
dnmyordu Ama ona bunlar oluyordu... Dier gladya
trler de bir dereceye kadar ayn basamaklardan
geiyorlard.
Bu ne Batiatus'un, ne de Roma senatrlerinin
anlayabilecei birey deildi. Onlara gre isyan
birdenbire, beklenmedik bir anda kmt. Onlara gre, ne
bir hazrlanma, ne de bir
241
balang dnemi vard. Kaytlara byle geirmilerdi.
Baka ekilde yazmalarna imkn yoktu.
Fakat balang ince, garip bir yolla durmadan byyordu.
David, Spartacus'un Odise destanndan paralar syledii
gn asla unutmad. te yeni, sihirli bir mzik... Trl
glere kar koyan, asla yenilmeyen cesur bir insan...
iirlerin ounu kolayca anlyordu. O da sevdii
yurdundan uzak tutulmann acsn ekiyordu. Kaderin
oynad oyunlar tatmt. Galilee tepelerinde, dudaklar
gelincik kadar krmz, yanaklar gnba-ta kadar
yumuak bir kz sevmiti. Kalbi onun iin acyla doluydu.
nk sevgilisini kaybetmiti. Fakat bu ne mzikti! Bir
klenin olu olan klenin, bir kerecik olsun hrriyetin
tadn tatmayan bir klenin ezbere bu gzel hikyeyi
anlatmas ne gzeldi. Spartacus gibi baka bir insan var
myd? Spartacus kadar zor fkelenen, yumuak bal,
sabrl bir insan olabilir miydi?
Zihninde Spartacus'u sabrl, zeki Odise'nin yerine koy
mutu. O sralarda ocukluktan henz kurtulmu
erkekliiyle, kendine Spartacus'u rnek tutmutu.

nceleri iindeki bu eilime kar gvensizlik duymutu.

Hikimseye itimat etme, asla hayal krklna uramazsn
szn sk sk tekrarlar olmu tu. Bylece, sessiz sedasz
beklemi, gzetlemi, dinlemi, Spartacus'ta Spartacus
olmaya yaramayacak bireyler bulmaya almt.
Zamanla, Spartacus'un asla hata etmeyeceini, klmeyeceini anlamt. Bununla birlikte, bakalarnn da
asla kendinden aa olmayacan kavramt.
te Roma'l iki homosekseli elendirmek iiri drt
gladyatrden biri olarak seildiinde, daha nce
hissetmedii kark hislerle arpmak zorunda kalmt.
Bu yepyeni bir mcadeleden galip kt zaman, benliini
iine kapad kabuktan ieri ilk temas yapm
bulunuyordu. te armhta o an da yayordu. Geri
dnm, kendi kendisiyle mcadele ediyordu. atSpartaks F : 16
242
lam dudaklarnn arasndan drt yl nce kendi kendine
tekrarlad kelimeler dkld.
Kendi kendine, Ben dnyann en lanetlenmi insanym,
diyordu. te dnyada en ok sevdiim bir insan
ldrmek iin seildim. Kader ne kadar zlim Ama insan
Tanrdan yt\ da tannlardan adalet bekliyor! Oysa onlar
insana strap ektirmekten zevk alyorlar. Btn ileri bu.
Ama ben onlar tatmin etmeyeceim. Onlarn istediini
yapmayacam. Tanrlarn, arenada oturup, birbirimizin
kumlar stne akacak kann seyretmeyi bekleyen Romal
domuzlardan fark yok. Ama istediklerine
kavuamyacaklar. Seyrettikleri gsteriden bekledikleri
zevki alamayacaklar. lmden baka eyde zevk
bulamayan bu rm insanlar elendirmeyeceim.
lmm seyredecekler ama bir insann lmn
seyretmek onlan doyurmayacak. Spartacus'la

arpmayacam. nce z kardeimi ld--oirm, daha

iyi. Bunu asla yapmayacam.
Fakat ne olmutu? nce btn hayatm bir lgnlk
kaplamt. Sonra hayat lgnl yenmiti. Spartacus
bana ne vermiti? Kendime bu soruyu sormal ve bir cevap
bulmalym. Bir cevap vermeliyim, nk Spartacus bana
nemi ok byk olan birey vermiti. Bana hayatn srrn
retmiti. Hayat bal bana hayatn srryd. Herkes bir
taraf tutuyordu. Ya hayatn tarafnda, ya da lmn
tarafndaydiniz. Onun iin mecbur kald an benimle
dvecekti. Oluverip gitmeyecekti. Onlara, tir tek kelime
sylemeden, mcadele etmeden kendisini ldrmelerine
izin vermeyecekti. te yapmas gereken ey. Spartacus'la
arpacakt. Hayat aralarnda paylaacaklard. Oh, karar
vermesi ne kadar g bir soru! Onun kadar lanetlenmi
ba-kf birisi var myd? Ama deitirilmezdi ki. Hayat
olduu gibi kabul etmek gerekiyordu.
Dncelerini ve kararn tekrar yaad. Artk armhta ol
dn bile unutmutu. Kader ona kar insafl
davranmt
243
Spartacus'a kar dvmek zorunda kalmamt. Para
para, strapla inleyerek gemii hatrlad, o an tekrar
yaad. Bir kere daha gladyatrler, kahvalt etmek iin
toplandklar salonda terbiyecilerini ldrdler. Bir kere
daha avludaki askerlerle gs gse dvtler. Bir
kere daha okuldan kp dalara giderlerken, iftliklerden
kleler akn akn gelip onlarla birletiler. Bir kere daha
geceleyin ehir Kohortlarna baskn yaptlar. Silhlarn ve
zrhlarn aldlar. Btn bunlar David tekrar yaad.
Spartacus, diye seslendi. Spartacus, sen misin?
imdi ikinci byk zaferlerini geride brakmlard. Kleler
artk bir orduydular. Bir orduya benziyorlard. On bin

Romalnn zrhna ve silhna sahiptiler. Alaylannki gibi,

etraf kaln duvarlarla evrili kamplar kuruyorlard. Roma
mzraklarnn kullanlmasn renmek iin saatlerce
eitim yapyorlard. hretleri ve yaptklarnn dehetini
duymayan kalmamt. Her kle kulbesinde, her kle
barakasnda, Spartacus adl klenin yaptklarndan
konuuluyordu. Evet, hereyi Spartacus yapmt.
Spartacus'un kudretli bir ordusu vard. Yaknda Roma' ya
kar yryeceklerdi. Roma'nn surlarn yerle bir
edeceklerdi. Nereye giderlerse, orada kleleri serbest
brakyorlard. Yama ettikleri mallar hepsinindi.
Ayrlklar yoktu. Kle askerle: sadece stlerindeki
elbiselerle, ellerindeki silhlara ve ayak-larmdaki
ayakkablara sahiptiler. te Spartacus geldi.
Spartacus sen misin?
Yahudi David yava yava konumaya almt. Artk
eskisi gibi iine kapank, sessiz bir adam deildi. imdi
klelerin bayla konuuyordu.
Spartacus, iyi dvyorum, deil mi?
yi, ok iyi. En iyi dvenlerdensin.
Bir korkak deilim. Bunu biliyorsun, deil mi?
244
Bunu ok nceleri anlamtm. Korkak gladyatr grdn
m sen?
Asla dvten kamadm. Asla.
Kulam bir kl darbesiyle utuunda dilerimi skp
barmadm.
insann straptan barmas ayp deildir. yle kuvvetli
erkekler tanrm ki, straptan alamlardr. Bunda ayp
bir
taraf yok.
Ama sen ve ben alamayz. Bir gn ben de senin gibi
olacam, Spartacus.

Sen benden daha mkemmel bir insan olacaksn. Benden

daha iyi dvyorsun.
Senin yarn kadar bile olmayacam. Ama iyi
dvtm biliyorum. ok atikim. Tpk bir kedi gibi.
Kedi darbenin geldiini grr. Kedi derisiyle duyar. Ben de
bazan yle oluyorum. Hemen hemen daima darbenin
geliini hissediyorum. Bunun iin sana birey sylemek
istiyorum. unu isteyeceim' Beni yannda bir yere
yerletir. Dvrken yan banda olmak istiyorum. Seni
koruyabilirim. Eer seni kaybedersek, btn dvay
kaybetmi oluruz. Kendimiz iin arpmyoruz. Btn
dnya iin arpyoruz. Dvtmz zaman beni
yannda tutmam bunun iin istiyorum.
Yan bamda durmaktan yapacak daha nemli ilerin
var. Orduyu ynetecek insana ihtiyacm var.
Ama biz sana muhtacz. ok ey mi istiyorum?

stediin ok kk, David. Bunu kendin iin deil,

benim iin istiyorsun. yleyse kabul et.
245
Spartacus kabul etmiti.
Artk sana hibir zarar gelmeyecek. Seni
gzetleyeceim Gece - gndz.
Bylece kle nderinin sa kolu olmutu. Btn hayat
boyunca kan dkldn gren, eziyet ve zulm iinde
sertleen bu delikanlnn dnyas imdi altn hlelerle
kaplyd. Ayaklanmalarnn sonucunun ne olaca, zihninde
gittike daha parlak bir ekilde beliriyordu. Dnyann
ounluunu kleler oluturduuna gre, yaknda
karlarnda kimse duramya-cak kadar
kuvvetleneceklerdi. Sonra ehirler, uluslar ortadan
kalkacak, tekrar ALTIN A balayacakt. O zamanlar
insanlar sevgi, kardelik ve ban iinde yaamlard.
Bunun iin Spartacus ve kleler dnyay istil ettikleri

zaman, herey Altn a'daki eklini alacakt. Davullarn

gmbrts ve insanlarn alklaryla ALTIN DEVR
balayacakt...
Hummal zihninde, insanlarn hep bir azdan syledii
arklar nlad. Dalardan dalara yanklanan, gittike
byyen
koronun dalgalann iitti.
imdi Varinia ile yalnzd. Varinia'ya baktnda, gerekler
dnyas siliniyor, sadece Spartacus'un kars olan bu
kadn kalyordu. David iin, Varinia, dnyann en gzel, en
arzu edilen kadnyd. Varinia iin duyduu ak iini yiyip
bitiren bir kurt gibiydi. Ka kez kendi kendine:
Ne iren yaratksn! demiti. Spartacus'un karsn
seviyorsun. Dnyada nen varsa, hepsini Spartacus'a
borlusun. Bak borcunu nasl dyorsun? Karsn severek
dyorsun. Nasl bir gnah bu! Ne korkun birey bu!
Akndan konuma-san, hatt gstermesen bile yine de
korkun birey! Hem faydasz da. Kendine bir bak. Aynay
yzne tut. Hi byle bir yz daha grdn m? Keskin,
vahi tpk atmaca gibi. Bir kulak yok. Kesik ve yara izi
olduu gibi meydanda.
imdi Varinia ona, Ne garip bir ocuksun, David.
diyordu. Nerelisin? Ulusunun insanlar hep senin gibi
midir? Henz bir ocuksun.
Bana ocuk deme, Varinia. Bir ocuktan daha stn
olduumu sanrm ispatladm.
Gerekten ettin mi? Ama beni aldatamazsn. Benim iin
kk bir ocuksun. Senin de karn olmal. Akamn ilk
klar kerken, elini kzn beline sarp gezmelisin. Onu
persin de. Onunla glersin. Yeteri kadar kz yok mu?
Benim yaplacak iim var. Bu ilere vaktim yok.
Ak iin vaktin yok mu? Oh, David, David, neler
sylyorsun! Ne garip eyler sylyorsun!

Eer kimse akln tam anlamyla iine vermezse, hh'mi/:

no olur? Bu orduyu ynetmeni ocuk ii mi sanyorsun?
-Binlerce kii iin yiyecek bulmak, askerleri eitmek... Bu
dnyada yapacamz ok nemli iler var. Sen de benim
tutup bir fczla gz szmemi istiyorsun.
Gz szmeni istemiyorum, David. Onlarla sevimeni
istiyorum.
Vaktim yok.
Vaktin yok. Acaba SpartaCus benim iin vakti olmad
n sylese ne olurdu? lmek isterdim, sanrm. Basit bir
insan olmaktan daha nemli hibir ey yoktur.
Spartacus'un insandan stn birey olduunu
dndn biliyorum. Ama de il. Olsayd, hi de iyi bir
insan olmazd. Spartacus bir sr deil. Bunu biliyorum. Bir
kadn bir erkei sevince, onun hakknda ok ey bilir.
Onu seviyorsun, deil mi?
Ne sylyorsun, ocuk? Onu hayat sevdiimden daha
ok seviyorum. stese onun iin lrm.
247
:<Onun iin ben de lrm.
O baka. Ona baktn zaman seni inceliyorum.
Bambaka birey. Ben onu bir erkek olduu iin
seviyorum. Basit bir erkek. Onda kark birey yok. Basit,
tatl bir insandr. Bir ke-recik olsun bana kar sesini
ykseltmedi. El kaldrmad. Baz insanlar vardr, kendileri
iin zntyle doludurlar. Spartacus kendisine acmaz.
Kendisine kar bir znt duymaz Onun znts
bakalar iindir. Onu sevip sevmediimi nasl sorarsn?
Burada herkes, onu ne kadar ok sevdiimi bilmiyor nm?
Bylece, bu gladyatrlerin sonuncusu, strap annda hereyi ak - seik ayrntlaryla hatrlad. Ama baka anlar
vahi ve korkuntu. Bir muharebe, korkun bir grlt,
kan -V2 strap karmaas oluyordu. Vahi insan kalabal

kontrolsz bir hareket iinde oradan oraya kouyordu.

Ayaklanmalarnn ikinci ylnda, Roma Cumhuriyetini
meydana getiren kle ynlarnn hepsinin kalkp
kendileriyle birleemiyece-ini anlamlard. Kudretlerinin
en yksek dnemine erimilerdi. Fakat Roma'nn
kuvvetinin sonu yok gibi grnyordu. Bu hatrlay
srasnda Capua'l halk armha gerili gladyatrn
vcudunun kasldn, kvrandn grdler. Dudaklar nm
arasndan bembeyaz bir salya akyordu. Azndan kan
sesleri iitenler biribirlerine Artk sonu geldi, diyorlard.
Onlarn ordusu, en basit en sssz deyimle zgrlk iin
arpan bir orduydu. Gemite, ehirler, uluslar, servet,
yama, u ya da bu blgenin kontrol iin arpan
ordular olmutu. Fakat onlannki, insan zgrl ve
ordusu iin arpyordu. indeki insanlar eitli
kabilelerden, uluslardan geldii iin hibir ehre ya da
lkeye kendi mal gzyle bakmayan bir orduydu. Btn
mallar aralarnda fark gzetmeden paylaan, esarete
kar derin bir kin besleyen bir orduydu. Tarihte kelimesiz
bir fslt yaratan, yeryzn temellerinden sarsan,
gkgrltsn ve gzleri kr eden imei andran bir
248
orduydu. Zaferlerinin dnyay deitirmesi gerektiini
bilen, deitirmeyecekse zafer elde etmek istemiyen bir
orduydu.
Haritay inceleyen Spartacus'un aklna da bu muazzam
ordunun nasl meydana geldii dncesi gelirdi. iman
La-nista'nn okulundan kan bir avu gladyatr
dnrd. Zamanla saysz kleleri birer asker klna
sokan sonsuz mcadele aklna gelirdi. Onlara birlikte
almasn, birlikte dnmesini, hareketin niin
durduunu anlatmak bir meseleydi.

Fakat artk byle dncelere zaman kalmamt. imdi

dvmeye gidiyorlard. Kalbi korkuyla doluydu.
Muharebelerden nce hep byle olurdu. Sava bir
balaynca, korkusunun ou kaybolacakt. Fakat o anda
korkuyordu. Masann evresindeki arkadalarna bakt.
Yzleri neden bu kadar sakindi? Onun korkusunu
paylamyorlar myd? Kzl sal Gal-yal, Crixus'u grd.
Kk mavi gzleri illi yznde soukkanl bir ifdeyle
parlyordu. Uzun sar sakal enesinin altnda kvrlyordu,
te arkada, esaret arkada Gannicus, Cas-tus,
Phraxus, Dev yapl siyah Afrikal Norde, zeki, ince yapl
Msr'l Mosar ve Yahudi David. Hibirinde korku belirtisi
yoktu. O halde kendisi niin korkuyordu?
imdi onlara sert bir dille, Arkadalar, diyordu, Btn
gn burada oturup vadinin kar tarafndaki ordu iin
tahmin oyunlar m oynayacaz?
Gannicus, ok byk bir ordu, diye cevap vermiti
imdiye kadar grdklerimizden, karlatklarmzdan
ok daha byk bir ordu. Galya'dan yedinci ve sekizinci
alaylar getirmiler. Afrika'dan , ispanya'dan iki alay
almlar. Boy le bir ordu ilk defa gryorum. Vadinin
gerisinde yetmi bin asker var.
Korku, ekingenlik belirtilerim arayan hep Crixus olurdu
Eer Crixus" a sorsanz, imdiye kadar btn dnyay
fethet249
mislerdi bile. Onun bir tek parolas vard: Roma stne
yrmek. Beni bktrdn, Gannicus, dedi, Hep en byk
ordu, savamak iin en kt zaman dersin. Bak ne
diyeceim. Ordularnn zerre kadar nemi yok. Eer bana
kalsa, dehal hcuma geerdim. Bir saat, bir hafta sonray
beklemezdim.

Gannicus beklemek istiyordu. Belki Roma'llar kuvvetlerini

paralarlard. Daha nce de ordularn ksmlara
ayrmlard. Yine ayn eyi yapmamalar iin bir sebep
yoktu.
Spartacus, Paralamyacaklar, diyordu, Szme
gven. Neden paralasnlar? Hepimizin burada olduunu
biliyorlar.
Msr'l Mosar, lk defa olarak Crixus'la ayn fikirdeyim,
diyordu, Beklenmedik bir ordu ama bu sefer Crixus hakl.
Vadide ok byk bir ordu var. Er ge arpmak zorunda
kalacaz. Bunu bir an nce yapmann bir zarar olamaz.
Bekleme ye karar verirsek, onlar bizden daha uzun bir
zaman bekleyebilirler. nk ksa bir zamanda bizim
yiyeceimiz biter. Eer harekete geersek, onlara
istedikleri frsat veririz.
Spartacus ona, Ka kii olduklarm sanyorsun? diye
sordu.
Bir hayli. Yetmi bin kadar var.
Spartacus dnceli bir tavrla ban sallad. ok... Hayli
ok. Ama galiba haklsn. Onlarla burada karlamalyz.
Neeli grnmeye alyordu ama ii hi de rahat deildi.
saat sonra hcuma gemeyi kararlatrmlard. Fakat
o kadar beklemek ksmet olmad. Kle komutanlar
takmlarnn balarna daha yeni gemilerdi ki Roma
ordusu, kle ordusunun tam orta ksmna hcum etti. Ne
kark sava oyunlar, ne de ustalkl manevralar
yaplyordu. Sanki dnyann en tabii ii yaplyormu gibi
Roma'llar ucu sivri mzraklanyla geriden atlyorlard.
David, Spartacus'un yannda kalmt. Ksa
250
bir zaman sonra orduyu merkezden ynetmek gleti.
Komutanlk adr yerle bir edilmiti. Spartacus'un
etrafndaki dman halkas kabardka kabanyordu.

Dv buydu. David btn varlyla dvtnn

farkndayd. Bunun yannda herey kapkara bir rtyle
kaplyd. Artk Spartacus byk bir ordunun komutan
deildi. Elinde klc, kalkan ile basit bir askerdi. lgnlar
gibi arpyordu Yahudi de ayn ekilde arpyordu, kisi
bir kaya olmular sava onlarn etrafnda dnyordu. Artk
yalnz kalmlard ve sadece canlan iin arpyorlard.
Sonra yz kle imdatlarna yetiti. David, Spartacus'a
bakt. Kan - Ter perdesinin gerisinde Trakya'l srtyordu.
Ne dv! diye bard. Ne dv, David! Byle bir
arpmadan sonra gnein doduunu grebilecek miyiz?
Kim bilir?
David, dvmeyi seviyor diye dnmt. Ne garip bir
adamd bu! Sava ne kadar seviyordu! Nasl arpyordu!
lgnlar gibiydi. Syledii arklardaki kahramanlar gibi
dvyordu!
Kendisinin de tpk onun gibi dvtnden haberi yoktu.
Spartacus'a bir mzran demesi iin nce onun lmesi
gerekirdi. Hi yorulmayan bir kedi gibiydi. Koskocaman
bir orman kedisi. Silh da penesiydi. Spartacus'tan asla
ayrlmyordu. Sanki Spartacus'a yapk gibiydi. Hereye
ramen onun yannda kalmay baaryordu. Etrafnda neler
dndnden haberi yoktu. Sadece Spartacus'un
nndekileri farkediyordu Bu da yeterdi. Romallar
Spartacus'un burada olduunu biliyorlard. Onun iin
askerlerinin yllardanberi ezbere rendikleri manevralar
yaptrmaktan vazgemilerdi. Dumadan o-alyorlar.
Subaylarnn emriyle durmadan Spartacus'a yetimeye
alyorlard. O kadar yaklamlard ki David onlarn
dudaklarnn arasndan akan pislii gryordu. Kleler de
251
Spartacus'un olduu yeri biliyorlard. Spartacus adn bir
bayrak gibi dalgalandryorlard. Ad bir bayrak gibi sava

alannda dolayordu. Spartacus! Millerce uzaktan bu ad

duyabilirdiniz. Be mil tedeki, etraf surlarla evrili bir
ehirde, savan btn sesleri dinlenmiti.
Fakat David dinlemeden iitiyordu. Dvtnden ve
nndekinden baka birey bilmiyordu. Kuvveti azalka,
dudaklar atlyor, sava daha, daha korkun oluyordu.
Savan iki millik mesafeye yayldndan haberi yoktu.
Crixus'un iki alay paralayp kovalandndan haberi
yoktu. Sadece kolundan, klcndan ve yanndaki
Spartacus'tan haberdard. Ayaklar yumuak imenlerin
iine gmlnceye kadar bayrdan aa, vadinin iine
doru gittiklerinin de farknda olmad Artk nehrin
iindeydiler. Sava devam ediyordu. Su kpkrmz
akyordu. Gne batm, btn gkyz vadiyi
mcadeleleri ve nefretleriyle dolduran insanlar
selmlamak ister gibi kpkrmz kesilmiti. Karanlkta
sava hafiflemi fakat asla kesilmemi ti. Ayn souk
klan altnda kleler balann neh rin suyuna daldnp
kana kana iiyorlard. meseler leceklerdi.
Gn batmyla Romallarn hcumu knhnt. Bu klelerle
kim ba edebilirdi! Ne kadar ldrrseniz ldrn yerine
bakalar naralanarak geliyordu, nsan gibi hayvanlar gibi
dvyorlard. Karnlarna klc batrdnz anda bile
kvn-hp dilerini insann bacana geiriyorlar, kemie
kadar dayanyorlard. Bacanz brakmalar iin
boazlarn kesmek gerekiyordu. Dierleri
yaralandklarnda sava sahasndan dar srne srne
kyorlard. Fakat kleler lnceye kadar arpyorlard.
Dierleri gne batnca savaa son veriyorlar-dt, oysa
kleler karanlkta kedi gibi arpyorlar, dinlenmek nedir
bilmiyorlard.

te Romallarn iine korku bu ekilde dyordu. ok

zaman nce ekilen tohum birdenbire byyor, ba
veriyordu.
252
Klelerin korkusu. nsan klelerle yaard, ama onlara
asla gvenmezdi. Hem ierde, hem dardaydlar. Her gn
size glmserler fakat glmsemelerinin arkasnda nefret
gizlidir. Tek dnceleri sizi ldrmektir. Nefretle
beslenirler. Kuvvetlenirler. Beklerler, beklerler, beklerler,
Roma'llarn iine ekilen tohum buydu. imdi tohum
meyvesini veriyordu
Yorgundular. Kalkanlarn tayacak, kllarn kaldracak
kuvvetleri kalmamt. Ama kleler yorgun deildiler. On
tanesi burda, yz tanesi surda krlmaya balad. Ve
birdenbire btn bir ordu panie kaplm kayordu.
Roma'hlar silhlarn atmlar, arkalanna bakmadan
gidiyorlard. Subaylar onlan durdurmaya alyordu.
Fakat subaylarn ldrp klelerden dehetle
kayorlard. Kleler de onlarn peindeydiler... Btn
sava alan yaral yz st yatan Roma'l askerle
dolmutu.
Crixus ve dierleri Spartacus'u bulduklarnda, o hl
Yahudi ile beraberdi. Spartacus yere yatm llerin
arasnda uyuyor, Yahudi elinde kl nbet bekliyordu.
Brakn uyusun, dedi gelenlere, byk bir zafer
kazandk. Brakn uyusun.
Fakat byk zaferde on bin kle lmt. Ve artk baka
Roma ordular olmayacakt... Daha byk ordular...
VII
Gladyatrn lmek zere olduu anlalnca, halkn
duyduu ilgi azald. armha geriliin onuncu saatinde
meydanda sadece bir avu merakl kalmt. O srada
Capua'da gsteriler yaplmyordu. Fakat ehrin bir iki

gzel arenasnda yaplacak bireyler bulunuyordu. nk

Capua turistlerin beendii bir yerdi. Bu yzden yln hi
olmazsa yz gnnde arpacak
253
iftler bulmak zorundaydlar. Capua'da mkemmel bir
tiyatro ve Roma'dakilerden daha serbest alan birka
genelev var d). Bu evlerde her rktan, her milletten
kadnlar bulunuyordu. ehrin hretini arttracak ekilde,
zel eitim grmlerdi. Gzel maazalar, parfm
pazarlar, banyolar grlmeye deerdi. Gzel krfezde
eitli su sporlar yaplrd.
armha gerilmi, lmek zere olan bir gladyatrn ilgiyi
uzun uzun stnde tutamamasm olaan karlamak
gerekirdi Hele o kadar mkemmel bir ekilde arpan bir
gladyatr olmasa bir ikinci bak bile lyk
grlmeyecekti. Bylece herkes tarafndan kaderine
terkedilen gladyatr lyordu. Artk ne askerler, ne de
kendisini seyretmeye gelenler iin deerliy-di. Sadece
yoksul bir ihtiyar kadn kollarn bacaklarna sararak
oturmu, armhtaki adama bakyordu. Askerler zerlerine
ken sknty atmak iin onunla alay etmeye baladlar.
Bir tanesi, Hey, gzelim, dedi, Adama bakp bakp
neler hayal ediyorsun?
Bir bakas, Onu sana verelim mi? diye sordu,
Yatana yakkl bir delikanl almayah ne kadar zaman
oldu?
Uzun bir zaman? diye mrldand ihtiyar kadn.
Gzel. Yatanda bir aslan kesilecektir, emin ol. SenR-le
seviecek. Bir aygrn, ksraa yaptn yapacak. Seni
sevindirecektir. Ne dersin, ihtiyar?
Ne biim konuuyorsun. Ne insanlarsnz.
s

Oh, hanmefendi, zr dileriz. Askerler birbiri peinden

yerlere kadar eilerek ihtiyar kadn selmladlar. Onlan
seyreden birka kii de oyuna katld, ihtiyar kadn :
Sizin zr dilemelerinizin benim iin hi deeri yok,
dedi, irkefler! Ben belki pisim ama siz de birer
irkefsnizi Ben ykanp temizlenebilirim ama sizi hibir
su, koku temizli-yemez.
254
Askerler bundan holanmamlard. Derhal otoriteyi ele
aldlar. Sertletiler. Bir tanesi, Kzma ihtiyar, dedi,
Dilini tut.
stediimi sylerim.
yleyse git ykan da gel. ehir kapsnda hi de gze bir
grnmn yok.
htiyar kadn, Haklsnz, diye srtt, Korkun bir
grnm, var, deil mi? Siz Romallar ne insanlarsnz?
Dnyann en temiz insanlar. Her gn ykanmayan,
sabahlarn kumarla leden sonralarn arenalarda
geirmeyen bir Roma'b Roma'l saylr m? yle temizdir
ki...
Kes artk, ihtiyar. Azn kapa.
Hayr, konuacam. Ben ykanamam. nk bir kleyim.
Kleler hamama gitmez. Artk ihtiyarladm. Gereksiz bir
insan oldum. Bana hibir ey yapamazsnz. Gnete
oturuyorum. Kimseye zararm dokunmuyor. Ama bu sizin
hounuza gitmiyor, deil mi? Gnde iki kere efendimin
evine gidip ekmek alyorum. yi ekmek, klelerin ektii,
klelerin bitii, klelerin tt budaydan, klelerin
piirdii Roma ekmei. Sokaklarda yrrken etrafma
bakyorum. Klelerin yapmad birey gremiyorum. Beni
korkutacanz m sanyorsunuz? Yznze tkrrm!
Bunlar olurken Crassus tekrar Appian Kapsna gelmiti.
Gece alamadklar uykulajn gndz almaya alan

herke-; gibi o da iyi uyuyamamt. Birisi, armhn

bulunduu yere niin dndn sorsa, sadece omuzlarn
silkmekle yetinirdi. Ama gerekte neden geldiini iyi
biliyordu. Crassus'un hayatnn en anl gladyatrlerin
sonuncusuyla birlikte gidiyordu. Crassus sadece zengin
bir insan olarak deil, kle isyann bastran insan olarak
da hatrlanacakt.
Bunu sylemesi kolayd ama yapmas o kadar kolay
deildi Yaad srece Crassus kendini asla Kle
savann ht255
ralarndan kurtaramyacakt. Bu anlarla yaayacak,
onlarla yatacak, onlarla uyanacakt. Spartacus'a asla, o
Crassus lmedike veda edemiyecekti.
Ancak o zaman Spartacus ve Crassus arasndaki
mcadele sona erecekti. Bylece Crassus Appian
Kapsna geldi. Geride kalan sonuna kadar seyretmek
istiyordu.
Taburun komutasn baka bir yzba almt. Capua'da-ki
birok insan gibi o da komutan tanyordu. Ona yardmc
olabilmek iin rpnyordu. Gladyatrn lmn
seyretmek iin bu kadar az insan kald diye, Crassus'dan
zr bile diledi.
ok abuk lecek, dedi, Hayret edilecek birey. Sert,
dayankl birine benziyordu. gn yaayacak diye
bekliyordum. Fakat sabaha varmaz lr.
Crassus, Nerden biliyorsun? diye sordu.
Anlamas kolay. Biroklarn seyrettim. Hepsi ayn yoldan
geerler. iviler atar damar kesince, abucak lrler.
Bunda fazla kanama yok. Fakat adam artk yaamak
istemiyor Onun iin abuk lecek.
Crassus, Hibir ey beni meraklandrmaz, dedi.
yle sanrm. O kadar ok ey grdnz ki...

O srada askerler ihtiyar kadn tartaklamaya balamd Keskin lklar generalin dikkatini ekti. Crassus
onlara
yaklat. Askerlere :
Ne byk kahramanlarsnz! diye bard, htiyar ka
dini rahat brakn!
Crassus'n sesindeki zellik onlar itaate yneltti. Kadn
braktlar. Askerlerden bir tanesi Crassus'u tand.
Dierlerine fsldayarak haber verdi. Yzba da gelmiti.
Olanlar renmek istedi. Vakitlerini daha faydal geirip
geiremiyecek-Icrini anlamak istedi.
Bize hakaret etti. Pis bir dil kulland.
256
isiz - gszler etraflarm almaya balamlard. Yzba
onlara, Uzaklasn bakalm! diye atld. Etraflarn
eviren halka birka adm geri ekildi. htiyar kadn
dikkatle Crassus' a bakyordu.
Demek kurtarcm byk komutan, ha? dedi.
Kimsin, ihtiyar byc?
Byk adan;, nnde diz mi cokeyim, yoksa yzne tkreyim mi?
Askerler, Grdnz ya! Size sylemitik! diye
bartlar.
Crassus, Pekl, pekl, dedi, Ne istiyorsun, ihtiyar
kadn?
Benimle uramasnlar. Buraya iyi bir insann lmn
seyre geldim. Yalnz bana lmemeli. Ona sevgimi
veriyorum Ona asla lmeyeceini sylyorum. Spartacus
asla lmedi. Spartacus yayor.
Ne demek istiyorsun, kadn?
Ne demek istediimi anlamyor musun, Marcus Licinius
Crassus? Spartacus'tan szediyorum. Evet, buraya niin

geldiini biliyorum. Kimse bilmez. Ama sen ve ben

biliyoruz, deil mi?
Yzba askerlere kadn tutmalarn emretti. Ama Crassus
fkeyle onlar durdurttu.
Kadn rahat brakn. Ne kadar cesur olduunuzu mu
gstermek istiyorsunuz. O kadar kahraman insanlarsamz
neden bir alayda deil de burada, sayfiye ehrinde keyif
sryorsunuz? Ben kendi iimi idare etmesini bilirim. Siz
karmayn.
ihtiyar kadn glmseyerek, Korkuyorsun, dedi
Neden korkaym?
Bizden korkuyorsun, deil mi? Byle bir korku hepinizde
var! Onun iin buraya geldin. Onun ldn grmek iin.
Sonuncusunun ldnden emin olmak iin. Tanrm,
kleler
257
size neler yapt! Hl da korkuyorsunuz. Bu sonuncu da
lse acaba herey sona erdi mi dersin? Bu i hi sona
erecek miv
Marcus Licinius Crassus?
Sen kimsin, kadn?
Kadn, Bir kleyim, diye cevap verdi. stne ocuksu,
basit bir hal gelmiti. Buraya kendi cinsimden bir insanla
beraber olmak, ona bir para huzur vermek iin geldim.
Onun iin alamaya geldim. Dierleri korktular.
Gelmediler. Capua benim cinsimden insanlarla dolu. Fakat
gelmeye korktular. Spartacus bize ayaklanmamz, zgr
olmamz syledi. Ama biz korktuk. Biz kuvvetliyiz. Yine de
kayor, saklanyor ve titriyoruz. imdi ferini kaybolmu
gzlerinden sicim gibi yalar akyordu. Bana ne
yapacaksnz?
Hibirey, ihtiyar kadn, istersen orada otur ve ala.

htiyar kadnn kucana para att. Sonra yanndan

uzaklat. lmek zere olan gladyatre bakarak armha
yaklat Bir yandan da ihtiyar kadnn szlerini
dnyordu.
VIII
Gladyatrn hayatnda drt dnem vard. ocukluu,
bilmedii mutlu bir dnemdi. Genlii keder ve strapla
dolmutu. Spartacus ile beraber arpt gnler umut
dolu gnlerdi. Amalarnn gerekleemeyeceini
rendikleri zaman btn benlikleri zntyle dolmutu.
Ama artk hereyin sonu gelmiti. lyordu.
Mcadele, ekmei, peyniri olmutu. Ama artk mcadele
etmiyordu. Onun iinde hayat bir kar koyma, fkeli bir
dmand sanki. Kendi dndaki hereye kar derin bir
kinle bakard. Spartacus'la karlancaya kadar
insanlarla hibir ekilde bir al - verii olmamt.
Spartacus* ona, hayatn deerli birey olduu fikrini kabul
ettirebilmiti. Onunla birlikte soySpartaks F : 17
258
lu, iyi bir hayat yaamlard. Fakat imdi armhta lme
yaklarken kendi kendine niin yenildiklerini soruyordu.
Yine de sorunun cevabn bulamyordu.
Crixus'un lm haberi geldiinde Spartacus'un yanndayd,
Crixus'un lm, Crixus'un hayatnn bir sonucuydu.
Crixus bir ryaya sk sk sarlmt. Spartacus bu ryann
imknsz olduunu, bittiini biliyordu. Crixus'un ryas,
Crixus'u yaatan ey Roma'nn tahrip edilmesi
dncesiydi. Ama yle bir an gelmiti ki Spartacus,
Roma'yi asla ele geiremeyeceklerini anlamt. te bu
balangt. Yenililerinin balangc. Crixus lm,
ynetimindeki ordu yenilmiti. Crixus da adamlar da

lmt. ri - yar, kuvvetli, kzl sal Galyal artk ne gr

kahkahalar atacak ne de zafer lklar koparacakt.
Haberi aldklarnda David, Spartacus'un yanndayd. Bir
haberci, sa kalabilen biri haberi getirmiti. Spartacus
dinlemiti. Sonra David'e dnerek :
ittin mi? demiti. ittim.
Dnyada bu kadar ok lm olur mu? Var mdr?
Dnya lmle dolu. Seni tanmadan nce bildiim tek ey
lmd.
imdi de yalnz lm var, demiti Spartacus. Deimiti.
Bambaka olmutu. Artk asla eskisi gibi olmayacakt
Hayata kar asla, Nbye madenlerinde, hatt elinde
kamasyla rlplak kt arenada bile duyduu ball
duyamyacak-t Artk lm onlar yenmiti. Spartacus
anlamsz bir yz ve bakla hareketsiz duruyordu. te bu
anlamazlktan birdenbire yalar dklmeye balad. David
iin orada birey yapamadan durup Spartacus'un
alaym seyretmek ne korkun, ne iler acs eydi!
Spartacus alyordu. SZE SPARTACUS'U ANLATAYIM MI?
diye Yahudinin zihninden bir soru geti :
259
nk Spartacus'un yzne bakmakla hibir ey
anlayamazdnz. Sadece bask, krk burnunu, geni azm,
yank cildini ve biribirinden aynk gzlerini grrdnz.
Onu nasl tanyabilirdiniz? Artk yepyeni bir insand. Onun
eski zaman kahramanlarna benzediini sylyorlar. Fakat
eski zaman kahramanlarnn Spartacus'la artk neleri var?
Bir kahraman, bir klenin yetitirdii bir babann
soyundan gelebilir miydi? Ya, bu adam nerden kmt?
Nefret etmeden, kskanmadan na! yayabiliyordu?
nsan nefretinden, kininden tanmak mmknd. Fakat
ite karnzda iinde nefret ve kinden eser olmayan bir
insan duruyordu. te soylu bir kii. Hayat boyunca hata

ilememi bir insan. Sizden ayryd... Bizden de. Biz de

onun gibi olmaya balamtk. Fakat asla onun olduu ey
olamayacaktk. O bizim stmzdeydi. Ve imdi alyordu.
David, Neden alyorsun? diye sordu. Artk iler
gleti... Niin alyorsun. Hepimizi haklamadan bize
rahat vermeyecekler.
Spartacus, Sen hi alamaz msn? diye sormutu.
Babam armha gerdikleri zaman aladm. O gndenbe-ri
gzlerimden bir damla ya akmad.
Spartacus, Sen baban iin alamamsn, demiti, Ben
de Crixus iin alamyorum. Bizim iin alyorum. Neden
bv-le oldu? Nerede hata ettik? Balangta en kk bir
phem yoktu. Btn hayatm, klelerin zgr olaca,
ellerine silh alacaklar gne balamtm. O zaman
phem yoktu. Krba devri sona ermiti. Btn dnyada
anlar alnyordu. Niin yenildik? Yoldam, Crixus, niin
ld? Neden inat ve vahiydin? imdi sen ve btn mert
arkadalarn lsnz?
Yahudi, Artk olan oldu. Alamay brak! demiti.
Fakat Spartacus bir kle gibi yere km, yzn
topraa srerek, Varinia'y bana gnder, demiti, Onu
bana gnder. Ona korktuumu, lmn btn varlm
sardn syle.
IX
Gladyatr lmeden, bir an iin herey byk bir aklk
kazand. Gzlerini at. Gr temizlenmiti. Ksa bir
zaman iin hibir strap duymad. Etrafndaki manzaray
aka, ter temiz grd. te byk Roma yolu, Roma'nn
kanla, zaferle dolu yolu, Appian Geidi btn hametiyle
Kuzeye uzanyordu. Bir-dzineye yakn ehir askeri
skntdan patlayacak gibi gezinip duruyorlard. Sevimli bir
kzla krtran Yzba. Kapdan giren kan pek
olmuyordu. nk artk vakit olduka iler lemisti. ehrin

zgr vatandalarndan ou hamamlara gitmilerdi.

Gladyatrn gzne, dnyann en gzel krfezinin denizi
arpt. Denizden serin bir rzgr geliyordu. Yzne bir
sevgilinin huzur veren temas gibi dokunuyordu.
Yolun iki yann snrlayan yeillii gryordu. Daha
uzaklarda yuvarlak tepeler, kaan klelerin sakland
tenha dalar ykseliyordu. le sonrasnn mavi
gkyz... Yerine gelmemi bir arzu gibi masmavi ve gzel
gkyz... Gzlerini aaya indirince armhtan birka
metre uzakta oturmu, kendisine bakarak alayan ihtiyar
kadn grd.
Gladyatr kendi kendine, Niin alyor acaba? diye
sordu, Kimsin, ihtiyar kadn? Orada oturmu niye benim
iin alyorsun?
Artk lmek zere olduunu biliyordu. Zihni almt.
leceini biliyordu. Biraz sonra ne an, ne de ac
kalmayaca iin seviniyordu. Artk lmle mcadele
etmek, ya da lme kar koymak iin iinde arzu
kalmamt. Gzlerini kapat261
t anda hayatn kolayca, abucak uup gideceini
hissediyordu.
;
O srada Crassus'u grd. Onu grd ve tand, ki erkein
baklar bulutu. Roma'l general bir heykel gibi
hareketsiz ve dik duruyordu. Beyaz togas btn vcudunu
tepeden trnaa kvrmlar halinde kapatyordu. Yakkl,
gneten yanm ba, Roma kudretinin, zaferinin ve
nfuzunun sembol gibiydi.
Gla4yatr, Demek lmm seyretmeye geldin, ha?
diye dnd, Klelerin sonuncusunun, armhta can
veriini seyre geldin, Crassus! te bir kle byle lr.
Grd son ey dnyann en zengin adamdr.

O zaman Gladyatr, Crassus'u grd o gn hatrlad.

Spartacus da aklna geldi. Spartacus'un halini de hatrlad.
Artk amalarnn yok olduunu anlamlard. Son
muharebeye girdiklerini biliyorlard. Spartacus, Varinia'ya
veda etmiti Kzn btn yalvarmalarna, lgn gibi
gitmemesi iin yapt ricalara ramen Spartacus ona
veda etmiti. Varinia'y gitme* ye zorlamt. O srada
Varinia'mn gebelii hayli ilerlemiti Romallara
yenilmeden nce Spartacus ocuunun doacan
ummutu. Fakat Varinia'dan ayrldnda henz ocuk do
mamt. O zaman David'e ve Varinia'ya :
Dostum, yoldam, ocuu asla gremiyeceim, demi
ti, te beni zen tek ey bu. Baka hibir eye
zlmyorum. Hibir eye. Sava iin toplandklar
srada, Spartacus'a beyaz at getirmilerdi. Ne att! Kar
kadar beyaz, marur ve hrn bir arap atyd. Tam
Spartacus'a uygun bir at. Ona at ilk getirdikleri gn,
Sevgili arkadalar, gzel armaannza teekkr ederim.
Btn kalbimle teekkr ederim, demiti. Sonra klcm
ekip izlenemeyecek kadar ani bir hareketle kabzasna
kadar hayvann gsne sokmutu. Hayvan arka ayaklan
stnde ahlanm, Spartacus klc orada tutmaya devam
262
etmiti. Sonra hayvann gsn paralayarak ekmiti.
At orackta lmt. Spartacus'a dehetle bakmlard.
Fakat onda bir deiiklik yoktu.
Bir at ld, demiti, Bir at ld diye alamak m
istiyorsunuz? Biz insan hayat iin arpyoruz, hayvan
deil. Roma'hlar atlan severler. Fakat insanlar iin
nefretten baka birey hissetmezler. imdi bu sava
meydanndan kim canl kacak greceiz, biz mi,
Romallar m? Armaannz iin size teekkr. Gzel bir
armaand. Beni ne kadar sevdiinizi gs terdiniz. Fakat

benim size gvenmem iin armaana ihtiyacm yok.

Kalbimdekini iyi biliyorum. Kalbim sizin iin arpyor.
Sevgili arkadalanm, size kar hissettiim sevgiyi
anlatacak kelime bulamyorum. Hayatmz beraber
yaadk. Bugn yenilsek bile, insanln asla
unutmayaca bir i baardk. Drt yl Roma'ya kar
savatk... Drt uzun yl. Hibir Roma ordusundan
kamadk. Onlara arkamz dnmedik. Bugn de
kamayacaz. At stnde arpmam m istediniz?
Brakn atlara Roma'hlar sahip olsunlar. Ben yerde,
kardelerimin yannda dveceim. Eer bugn sava
kazanrsak bol bol atmz olacak. O zaman atlan tarla
srmekte kullanacaz, arabalara komayacaz.
Kaybedersek... O zaman da atlara ihtiyacmz
olmayacak.
Sonra hepsiyle ayr ayn kucaklamt. Sa kalan, o gne
kadar yanndan ayrlmayan arkadalanm selmlamt.
Onlan pmt. Sra David'e geldiinde :
Ah, dostum, byk gladyatr, demiti, Bugn de
yanmda olacak msn?
Daima.
te armhta asl duran gladyatr, Crassus'a bakarak
bunlar hatrlad. Bir insan ne kadar kuvvetlidir? diye
dnd. Artk piman deildi. Spartacus'un yannda
dvm-t. Bu byk general atn geri almaya
alrken, ikisi olunca
263
gleriyle arpmlard. Spartacus'la beraber, Yanmza
gel, Spartacus! Gel, selmmz al! diye barmt.
iddetli bir darbeyle yere dnceye kadar arpmt.
Spartacus'un lmn grmediine seviniyordu.
Spartacus'un deil de kendisinin bu armhta ln
utancna katlanmak zorunda kalna seviniyordu. Artk

piman deildi. Aldr etmiyordu. O an iin strap da

duymuyordu. Spartacus'un, kendisine at hediye edildii
andaki canllnn, neesinin sebebini anlyordu. imdi
tpk Spartacus'a benziyordu. Spartacus'un bildii hayat
srrn paylayordu. Crassus'a bunu sylemek istedi.
Umutsuzca konumaya alt. Dudaklarm kmldatt.
Crassus armha yaklat. Ban kaldrp len adama
bakt. Fakat gladyatrden ses kmad. Sonra gladyatrn
ba ne yuvarland. Organlarndaki son kuvvet de gitmi,
lmt.
Crassus ihtiyar kadn yanna gelinceye kadar ylece
durdu. htiyar kadn, Artk ld, dedi.
Crassus, Biliyorum, dedi.
Sonra sur kapsna doru ilerledi. Capua sokaklarndan
yryerek geti.
O gece Crassus yemeini yalnz yedi. Ziyaretilerin bir
ouna evde olmadn syletti. Kleler, efendilerinin
stne zaman zaman gelen kara fkenin farkna varmlar,
dikkatle, ses karmadan hareket etmeye alyordu.
Daha yemei getirilmeden arap iesini yanlam
bulunuyordu. Yemekten sonra da Msr'da yaplan ve
Msr'dan getirilen kuvvetli bir iki olan Servius'u imeye
koyuldu. Artk sarho olmutu. Bu nefretle, benliine kar
duyduu tiksintiyle birlesen bir sarho luktu. Artk doru
drst yryemiyecek bir hale gelince kleleri tarafndan
yatak odasna tand.
264
Bununla beraber derin ve rahat bir uyku ekti. Sabahleyin
kendini dinlenmi hissediyordu. Ba armyor, zihni
kark dncelerle bulanmyordu. Gnde iki kere
ykanrd. Bir ok zengin Romal gibi haftada iki kere genel
hamamlarda grn-me}d siyasal bir ilke edinmiti.
Capua'da bile kendine ait mkemmel bir hamam vard.

Nerede olursa olsun banyosunun mkemmel olmasna

dikkat ederdi.
O sabah banyosunu yaptktan sonra berberine tra oldu.
Gnn bu vaktini ok severdi. Yanaklarnda dolaan
keskin ustura, tehlikeyle kark teslimiyet, daha sonra
scak havlular, cildine iirilen koku, ba masaj...
Salanna ok zen gsterirdi. Dklmeye baladklar iin
de ok zlyordu.
Sade, gm ipliklerle ssl koyu mavi bir tunik giydi. Diz
kapana gelen yumuak izme, beyaz geyik derisindendi.
Bu cins izmeler tam anlamyla temizlenmedikleri iin
Crassus, drt klenin sabahtan akama kadar alt bir
servis kurmutu. Dorusu masrafa ve zahmete deerdi.
nk koyu mavi tuniin altnda beyaz izmeler dikkati
ekecek kadar zarif duruyordu. Hava scak olacaa
benziyordu. Onun iin toga giymekten vazgemiti. Hafif
bir kahvaltdan sonra tahtravanna atlayarak gen
konuumuz oturduklar eve yolland, Hele-na'ya kar olan
davranndan bir para utanm ve rahatszlk duymutu.
Hem onlara Capua'da iyi bir vakit geirteceine sz de
vermiti.
Bu eve daha nce bir iki kere gelmiti. Helena'mn
amcasn uzaktan tanyordu. Bu yzden kap nnde duran
kle onu hararetle karlad.. Derhal ieri ald. Konuklarn
ve ev sahiplerinin kahvalt ettikleri yere gtrd.
Crassus'u grr grmez, Helena'mn yanaklar kpkrmz
oldu. Caius, generali grdne sevindiini saklamad.
Amcas ve kars byle erefli "bir konuu evlerinde kabul
etmekten derin bir gurur duyuyor lard. Sadece Claudia
gzlerinde yanp snen hnzr bir ifdeyle Crassus'un
yzne dikkatle, alayla bakt.
265

Crassus, Bugn iin bir pln kurmadnzsa, sizi parfm

fabrikalarna gtrmek istiyorum, dedi, Capua'ya gelip
de fabrikalardan birini grmemek ayp olur. Sonra
ehrimiz sadece kokulan ve gladyatrleriyle nl.
Claudia, Ne garip bir btn, diyerek glmsedi.
Helena, derhal, Henz bir plnmz yok, diye atld.
Plnmzn olduunu fakat bunu memnuniyetle bir yana
brakp sizinle gelebileceimizi ifde etmek istiyor.
Caius sert baklarla kardeinin yzne bakt. Crassus ev
sahiplerinin de gezintiye itirak edebileceklerini syledi.
Fakat yallar kibarca reddettiler. Parfm fabrikalar onlar
iin bir yenilik deildi. Ev sahibi hanm, fazla kokunun
bana ar verdiini ileri srd.
Az sonra yola ktlar. Tahtravanlar ehrin eski
ksmlarna tand. Sokaklar daralm, kira evlerinin
ykseklikleri artmt. Her yer pislik iindeydi. Sabahn en
gzel saatlerinde olduklar halde, sokaklar solgun,
mavimtrak bir k kaplam-t Binalarn yksekliinden,
sokaklarn darlndan gne ie rilere giremiyordu.
Crassus, Fabrikalar neden bu blgede kurduumuzu
anlamsnzdr, dedi, Darya szan koku ie yaryor.
Burada, ehrin zengin ksmlarnda gze arpan iyi yetiti
rilmi, iyi giyimli ev kleleri de yoktu. Pis, yar plak
ocuk lar irkef kuyularnn iinde oynuyorlard. Perian
giyimli ka-dmlar gelip geenlerden yiyecek dileniyorlard.
Garip bir dil ko* nuuyorlar, pencerelerden pien garip
yemek kokulan geliyor du.
Helena, Ne korkun yer, dedi, Parfmn bu
mezbelelikten ktna emin misiniz?
Evet, azizem. Dnyann hibir yerinde yaplamyan en iyi
ve en bol parfm bu blgede imal edilir. Bu insanlara
gelince : ou Msr'l, Suriye'li, bazlan da Yunan'l ya da
Yahudi'-

266
dir. Fabrikalarda kleleri altrmak istedik... Olmad. Bir
kleyi almaya zorlarsnz ama yaptn bozmamas,
iin elinizden birey gelmez. Klenin eline, kazma, krek,
apa yahut orak verin. Bunlarla alr. nk bu letler
bozulmas g olan letlerdir. Fakat eline dokumas iin
ipek verin, ller verin. i nasl yapacan gsterin.
Btn umutlarnz boa karr. Krbalamanzn da
faydas olmaz. Yine de yapt ii berbat etmeye devam
eder. Bu yzden Suriyeli-leri, Msrllar, Yahudi'leri ve
Yunanllar kiralyoruz. Bunlar bile Roma vatandalk
hakkn satn almaya yetecek paray bi-riktirinceye kadar
alrlar. Sonumuz ne olacak bilmiyorum imdilik
fabrikalar alacana, durmadan kapanyor.
Fabrikaya gelmilerdi. Alak, tahta bir yapyd. Krkiki
metre karelik bir araziyi kaplyordu. atsndaki saysz
bacalardan orman gibi duman ykseliyordu. Binann bir
yannda. ykleme ksm vard. Crassus tahtravanlan
yapnn n ksmnda durdurttu. Burada byk tahta kaplar
ardna kadar almt. Caius, Helena ve Claudia'nm
parfm fabrikas hakknda ilk izlenimleri uydu : Bina
tahta stunlarla ina edilmi geni bir hangard. Tavan yer
yer paralanmt. Hava ve k kolayca giriyordu. Ortalk
ak frnlardan ykselen buharla kaplyd. Uzun masalar
yzlerce pota, anak - mlekle doluydu. mbiklerden
ykselen ya zlerinin buharlar, insana bambaka bir
lemdeymi hissini veriyordu. stelik hava zengin, burnu
yakc bir parfm kokusuyla doluydu.
Konukiar yzlerce iiyle karlatlar. Ufak tefek, koyu
renk derili, sakall, birou plak olan bu adamlar
imbikleri gzetiyorlard, frnn altn yakyorlar, yapraklar,
meyveleri, eitli otlar doruyorlar, deerli maddeyi

damla damla kk tplere doldurup, tplerin azn da

mumluyorlard,
Crassus'un Avalus diye takdim ettii fabrikann yneticisi
bir Romalyd. Crassus'u ve konuklarn ihtiyat, agzllk
ve
267
heyecanla karlad. Crassus Yun avucuna sktrd bir
ka ku rula, onlan memnun etmek iin rpnmaya
balad. Btr fabrikay gezdirmek iin nlerine dt.
iler ilerine devam ediyorlard. Yzlerinde sert, ac ve
kapal bir ifde vard. Konuklara yan gzle baktklar
zaman, yzlerindeki ifdede herhangi bir deiiklik
olmuyordu. Helena, Caius ve Claudia'ya fabrikada
grdkleri eyler iinde en garip geleni iiler oldu. Bu
eit insanlar ilk defa gryorlard. Onlarda insan rk
ten, deiik bir hava vard. Kle deillerdi. Romal da
saylmazlard. talya'nn urasnda burasnda kk arazi
para lanna canla - bala sarlan kyllerden de deildiler.
Bunlar bambaka insanlard. Bakalklar da
korkutucuydu.
Crassus, Burada elde edilen maddeler imbikten
geiriliyor, diye aklad, Msrllar bu ii mkemmel
beceriyorlar. Tabii ii rgtlemek, iileri btn halinde
altrmak yine biz Romallara dt.
Caius, Eskiden baka trl m yaplyordu? diye sordu.
Evet. Eskiden tabii olarak elde edilen kokulara
gveniliyordu. zellikle gnlk, mr ve kfur'dan
faydalanlyordu. Bunlarn hepsi sakz halinde aacn
gvdesinden elde edilir. Dou'da, bu aalardan oluan
iftliklerin bulunduunu iittim. Aacn kabuunu yarp bu
maddeleri aktyorlarm. Sonra Msrllar imbikten
geirmeyi icat ettiler. Bylece sade mkemmel ikiler
elde etmekle kalmadk kokular da imal ediyoruz.

Crassus onlar, bir iinin limon kabuklarn kt inceli

inde paralara ayrd dorama masasnn yanna
gtrd.
Dikkatle bakarsanz ya keseciklerini grrsnz, dedi,
Kabuun kokusunu bilirsiniz tabii. in alfabesi budur.
Btn kabuklar ayn ekilde doranr. imdi buraya
gelin...
Byk frnlardan birine yaklatlar. Burada kabuklar
piirilmek zere hazrlanyordu. i tka basa doldurulmu
kazan
268
atein stne konur konmaz st maden bir kapakla sk
sk kapand. Kapan stnden kan kvrml bakr tpn
st-nt souk su fkrtlyordu. Tpn dier ucu tekrar
baka bir kazana giriyordu.
te buna imbikten geirme denir, dedi, Kabuk olsun,
yaprak olsun, elimizdeki maddeyi nce piiriyoruz. Ya
kesecikleri ayrlana kadar. Yalar buhar halinde bakr
borudan geiyor. Ucu da dier kazann iinde. Oraya gelen
buhar halindeki, souk suyun iinde ste kyor. Buna
yan hlsas denir. Cam tplerin iine alnr. Tplerin
az mumla skca kapatlr. Geriye kokulu bir su kalr. Bu
su da, bugnlerde kahvaltda iilmek zere kullanlyor.
Hayli moda oldu.
Claudia, Yani itiimiz bu su mu, demek istiyorsunuz?
diye atld.
Aa - yukar. Son derece shh olduundan emin olun.
Bu sular da kokularn biribiriyle zevke gre kartrlmas
gibi, biribirleriyle kartrlrlar. Tuvalet suyu olarak da
kullanlr.
Helena'nn glmsediini gren Crassus, Doruyu syle
madiimi sanyorsunuz, deil mi? diye sordu.

Hayr, hayr, Bilginize hayran oldum. Bir insann bire-yi

nasl yapldn bilmesi garibime gidiyor. Hayatmda, bireyin nasl yapldn dinlediim zamanlar o kadar
enderdir ki.
Crassus souk bir tavrla, Bilmem gerekir, diye cevap
verdi, st taraf bu i benim iim. ok zenginim.
Biroklar gibi ben zenginliimden utanmyorum. Kendimi
para kazanmaa verdiim iin biroklar beni kk
gryor. Ama bu beni ilgilendirmez. Gittike daha ok
para kazanmaktan holanyorum. Fakat bir sava kt
zaman, dier meslektalarmdan olduu gibi, benden bir
ehri fethetmemi istemiyorlar. Kle savana
gnderiyorlar. Onun iin benim de kendime gre kk
baz srlarm var. Bu fabrika da srlardan bir tanesi. Bu
gmten tpler arlklarnn on kat altn demektir. Kle
yemeinizi yer ve lr. Fakat bu iiler altn deerindedir.
On lan barndrmak, karnlarm doyurmak da stme vazife
deil.
Caius, yine de, diye balayarak, Onlar yaptn
yapabilirler, dedi.
Spartacus'un
iilerin ayaklanmasn m kastediyorsun?... Crassus
glerek ban yandan yana sallad. Hayr, byle birey
ola maz. Bunlar kle deil. zgr insanlar. stedikleri
zaman ge lir, istedikleri zaman giderler. Neden
ayaklansnlar? Kle sava srasnda frnlarmz
durdurtmadk. Bu adamlarla kleler arasnda hibir ilgi
yok.
Fabrikadan karlarken Caius huzursuzdu. Bu garip,
sessiz, byk bir ustalk ve sratle alan sakall insanlar
onu korkutmu, phelendirmilerdi. Sebebini de
bilmiyordu.
YEDNC BOLM

l
Caius, Crassus ve iki kz Capua'ya gitmek iin SaJaria
villsndan ayrldklar gn, Cicero ve Gracchus da
Roma'ya doru yola koyuldular. Salaria vills Roma'mn
banliys gibi olduundan Gracchus ve Cicero acele
etmeye lzum grmyorlard. Azck patronluk taslamaya
eyilimli oan Cicero, Roma'-nm bu en kudretli insanna
kar saygl olmaya alyordu.
Bir insan hayatn dost kazanmaya, dman edinrnemeye
adarsa, bir takm alkanlklar, kanlar edinmek zorunda
kalr. icero pek o kadar sevimli br insan deildi.
Baarnn prensiplerle karmasna izin vermeyen zeki
genlerden biriydi. Gracchus tam anlamyla frsat bir
insand. Cicero'nun tersine prensiplere saygs vard.
Biribirine uygun olmayan byle iki yol arkada ender
olarak yanyana gelebilirdi. Kendisini bir materyalist olarak
dnmekten holanan Cicero, insan benliinde terbiye,
nezaket diye birey tanmay reddederdi. iman adamn
tatl ktl onu hayretler iinde brakyordu. Gerei
sylemek gerekirse, Gracchus, Cicero'dan daha kt
deildi. Yalnz Gracchus kendini aldatma hissine kar
daha sert bir mcadeleye girimi, bunu arzularna set
eken byk bir engel olarak kabul etmiti.
Dier yandan Cicero'ya kar gereinden daha az nefret
duyuyordu. Bir dereceye kadar Cicero onu artyordu.
Dn271
ya deiiyordu. Gracchus sadece Romada deil, btn
dnya da esasl deiikliklerin olduunun farkndayd.
Cicero bu deiikliin habercisiydi. Cicero zeki, acmasz
bir soydand. Gracchus da acmaszd. Fakat onun
acmaszl bir para znt, merhamet hissiyle
karmt. Ama bu yeni gen nesil ne acma, ne de znt

tanyordu. En kk bir atla bulunmayan bir zrha

brnm gibiydiler. Bu noktada bir dereceye kadar
sosyal kskanlk ie karyordu. Cicero son derece
mkemmel bir renim grm, iyi bir aileden geliyordu
Gracchus kendisinin zayf olduu bir noktada Cicero'nun
kuvvetli oluunu kskanyordu. Dnceleri bu noktada
dnp dolayor ve dnyordu.
Cicero yumuak bir sesle, Uyuyor musunuz? diye sordu.
Tahtravann hareketleri insan kendinden geiren bir tek
dzelikteydi.
Hayr, sadece dnyorum.
htiyar korsann susuz bir senatr mahvetmei
dndne kendini inandran Cicero, neeli olmaya
gayret ederek, Devlet ilerini mi? diye sordu.
Tamamen tersi. ok eski bir hikye aklma geldi. Btn
eski masallar gibi bir para sama birey.
Anlatr msnz?
Sizi skacana eminim.
Yolcuyu yalnz manzaralar skar.
Herneyse, hikyenin ahlk bir taraf da var. Ahlk bir
hikyeden de daha skc birey olamaz. Ahlk hikyelerin
hayatmzda bir yeri olduunu sanyor musunuz, Cicero?
ocuklar iin iyidir. Anlatacak msnz?
272
Korkarm ki hikye dinlemek iin ok byksnz. Bir
deneyin. Hikyeleriniz hibir zaman beni hayal knk lna
uratmad.
Bir amac olmadan anlatlanlar da m? Hibir zaman
amasz deildiler.
yleyse anlatacam, diye Gracchus glmsedi,
Hikyem bir tek oul sahibi bir kadn anlatyor. Olan
uzun boy lu, yakkl bir genmi. Ana onu, bir anann
evldn sevebilecei kadar ok severmi.

Annem beni irkin ihtiraslarnn tatmin etme yolunda bir

engel gibi grmt.
Bu olayn ok zaman nce, erdem diye bireyin bulun
d dnemde getiini varsayalm. Bu ana olunu ok
seviyor-mu. Gne evladyla douyor, evladyla
batyormu. Bir zaman gelmi olan k olmu. Kalbini
gzel olduu kadar k tu bir kadna kaptrm. Kadn son
derece kt olduundan, olana ne tatl bir bak, ne de
gler yz gsteriyormu.
Cicero, Ben de byle kadnlarla karlatm, diye
dorulad.
Olan deli gibi tutulmu. Frsatn bulunca kadna, onun
iin nasl atolar kuracandan, ne kadar zengin
olacandan szetmi. Kadn bunlarn hibirisini
istemediini sylemi. Sadece delikanlnn elde
edebilecei bir armaan istemi.
Basit bir armaan m?
Gracchus hikyesini zevkle anlatyordu. Sorulan soruyu
bir an dnd. Sonra, ok basit bir armaan, diye
onaylad Delikanldan, annesinin kalbini getirmesini
istemi. Delikanl da istepeni yapm. Ban alp eve
gitmi. Annesinin kalbine ban saplam. Kalbi kesip
alm. Sonra yaptndan dehet duyarak korkuyla elinde
annesinin kalbiyle bu kt kadnn oturduu ormana doru
komaya balam. Koar273
ken aya bir taa taklp dm. Kalp elinden kurtulmu
gitmi. Kendisine bir kadnn akn satn alacak deerli
kalbi almak iin eildiinde kalbin, Olum, olum, bir
yerin incin di mi? dediini iitmi. Gracchus hikyenin
burasnda rahata geriye yasland. Dikkatle trnaklarn
gzden geirdi.
Sonra? diye Cicero merakla sordu.

Hepsi bu kadar. Syledim, ana hakk olmayan bir

hikye.
Affetmek. Bu bir Roma hikyesi deil. Biz Romallarda
affetmek diye birey yoktur.
Hikyede affetmekten ok sevgi sz konusu.
Ah!
Aka inanmyor musunuz?
Sebepsiz yere hereyi deitirir. Bir Roma'l iin deil.
Allah iyiliini versin Cicero, sen hereyi Roma'l, ya da
Foma'l deil diye snflara m ayrrsn?
ok eyi ayrrm.
Gracchus, akadan anlamyor, diye dnd, Glyor.
Sadece glmek gerektiini sand iin glyor. Sonra
yksek sesle, Siyasetten vazgemeni tavsiye
edecektim, dedi.
yle mi?
Tavsiyemin bir etkisi olacan da sanmyorum.
Siyas hayatta basan kazanabileceimi ummuyorsunuz,
deil mi?
Hayr? Onu demek istemedim. Hi siyasetin ne olduunu
dndnz m?
Siyaset birok eydir, sanrm. Hibirisi de iyi deildir.
Herey gibi temiz ve kirli taraf lan vardr. Ben mr m
bir siyaset adam olma yolunda harcadm, diyen
Gracchus bir yandan da, Beni sevmiyor, diye
dnyordu, Ben onu vuruyorum, o beni vuruyor. Bir
insann beriden holan madiini niin kabul
edemiyorum?
Spartaks F t 18
274
.
....,.;.,
-.,
Cicero iman adama, En byk avantajnzn adlar
natrnzda tutmanzdan ileri geldiini biliyorum, dedi,
Yzlerce, binlerce kiinin adn bildiiniz doru mu?

te siyaset hakknda baka yanl bir kam. Pek az ihsan

adyla sanyla tanrm. Binlercesini asla.
Annibal'in ordusundaki her kiiyi adyla tandn
iittim.
Doru. Spartacus da ayn hafza kuvvetine sahipti. Bir
bakasnn, bizden daha kuvvetli olduu iin zaferi
kazandn bir trl kabul edemeyiz. Tarihin byk ve
kk yalanlarna kar ar bir ballnz var. Neden?
Hepsi birer yalan m?
Gracchus, Hemen hemen ou, diye mrldand, Tarih,
ustalk ve agzlln bir aklama seklidir. Ama asla
namuslu bir aklama bulamazsnz. Bunun iin siyaset
hakkndaki fikrinizi sordum. Villda biri Spartacus'un
ordusunda siyasetin olmadn syledi. Bu imknsz.
Siz bir siyaset adam olduunuza gre, bana bir siyaset
adamnn nasl olacan aklayn. Bir sahtekr. ok
ak konuuyorsun.
Aklk tek erdemim ve deerli olan tarafmdr. Siyasette
halk bu zellii dorulukla kartrrlar. Cumhuriyetle idare
oluyoruz, biliyorsunuz. Bu birok insann hibireyi yok,
bir avu insann da ok eyi var anlamna gelir. Bu ok
ey sahibi olanlar, hibireyi olmayanlar tarafndan
korunmaldr. Sadece bu kadar da deil. okey sahibi
olanlar mallarn korumasn bilmeli. Birey sahibi
olmayanlar da benim, sizin ve dostumuz Antonius Caius
gibiler iin lmeye hazr olmaldr lar. Sonra bizim gibilerin
bir ok kleleri vardr. Bu kleler bizi sevmezler. Klelerin
efendilerini sevdikleri hayaline kaplmamalyz. Sevmezler.
Bu yzden de kleler, bizi klelere
275
kar savunmazlar. Klesi olmayan bir insan biz kle
sahibi olalm diye lmeye can atmaldr. Roma eyrek
milyon kiiyi silh altnda tutmaktadr. Bu askerler

yabanc topraklara gitmek, gnlerce eitim yapmak,

pislik, zaruret iinde yaamak, canla bala dvmek
istemelidirler. stemelidirler ki biz emniyet, konfor iinde
yaamal, kiisel servetlerimizi artrabil-meliyiz. Askerler
Spartacus'la dvmeye gittiklerinde, kendilerini
savunmak iin klelerden daha ok eye sahiptiler. Yi ne
de sapr sapr dkldler. Klelerle arpan kyller de
asker saylrlard. nk topraklarndan Latifundia
tarafndan atlmlard. Kle iftlikleri onlar birer kukla
yapmt iftlikleri ellerinde tutmak iin canlarn verdiler.
Bir kere dn dostum Cicero, kleler muzaffer olduklar
takdirde cesur Roma askerinin kaybedecek nesi olurdu?
Tabii topraklar gerektii gibi iletmek iin kleye
ihtiyacmz olacakt. Asker ler ise, o kadar hayal ettikleri
eye kavuacaklard. Biroklar iin kk bir toprak
paras, balarn sokacaklar bir ev olacakt. Ama yine de
bu hlyay mahvedecek ekilde hareket ettiler. Kleleri
yendiler. Sylediklerimin gerek olduunu in kr mi
ediyorsun?
Sylediklerin, basit bir insan tarafndan Forum'da soy
lenecek olsa, onu derhal armha gererdik sanyorum.
Gracchus, Cicero, Cicero, diye gld, Beni tehdit m
ediyorsun? armha gerilmek iin ok iman, ar ve
ihtiyarm. Sonra gerei bilmek seni neden sinirlendiriyor?
Bakalarna yalan sylemek gereklidir. Ama yalanlarmza
inanmak da gerekli midir?
Ana meseleyi atladn. Bir insan dier bir insan gibi midir,
yoksa ondan baka mdr? Kk sylevinde yanl bir
taraf var. nsanlarn seledeki eftali gibi biribirlerinin ei
olduunu kabul ediyorsun. Ben etmem. stn bir gurup
vardr. stn insanlar. Bu insanlar tanrnn m, yoksa
olaylarn m s276

tn kldn tartacak deiliz. Baz insanlar vardr ki

hkmetmek iin yaratlmlardr. Hkmetmek iin
yaratldklar iin de hkmederler. Geriye kalanlar koyun
gibi olduklarndan koyun gibi davranrlar. Ortaya bir tez
attn. Mesele bu tezi aklamakta. Bir cemiyet ekli ortaya
attn. Fakat eer gerek ortaya attn ekil kadar
manta aykrysa, btn bina bir gnde kp gider.
Aklayamad ey, manta aykr meselenin nasl olup
da bir arada durduudur.
Gracchus, Akladm, dedi, Onu btn olarak tutan
benim.
Sen mi? Tek bana m?
Cicero, gerekten benim bir aptal olduumu mu
sanyorsun? Uzun ve tehlikeli bir mr srdm. Yine de
merdivenin en yksek basamamdaym. Biraz nce bana
bir siyaset adamnn nasl olmas gerektiini sordun?
Siyaset adam bu deliler evinin imentosudur. Soylular
bunu yapamazlar. Bir kere-, senin dndn tarzda
hareketler, sonra da birer koyun olduklarn iitmek
holarna gitmez. Holanmazlar. Bunu bir gn
reneceksin. Soylular ehirli vatanda olmann ne demek
olduunu bilmezler. Eer onlara kalsa bina bir gnde
ker. Onun iin benim gibilerine gelirler. Bizsiz
yaayamazlar. Biz manta uymayan eyleri manta
uydururuz. Biz insanlar dnyann en byk erdeminin
zenginler iin lmek olduuna inandrrz. Zenginleri de,
geriye kalanlar yaatmak iin servetlerinden bir para
fedakrlk etmeleri gerektiine ikna ederiz. Sihirbazzdr.
Ortaya bir fikir atarz. nsanlara kuvveti a kendilerinde
olduunu syleriz. Oyunun Roma'nn kuvveti ve zaferi
olduuna inandrrz. Dnyann tek zgr insanlar onlardr.
zgrlkten daha deerli ey yoktur. Onun uygarlnn ei
bulunmaz... Ve sen hereyi kontrol edersin. Kuvvet

senindir. Oylarn senin iin kullanrlar. Yenilgimize ac

gzyalar dkerler. Zaferlerimizle de lgnlar gibi
sevinirler. Kle olmadklar iin marur ve stndrler. Ne
kadar alalrlarsa
277
alalsnlar, arenada genel sralarda oturabiliyor, yeni
doan yavrularn boup ldrebiliyor, bakm evlerinden
geinebiliyor, doduklar gnden lnceye kadar i
yapmak iin parmaklarn bile kmldatmak gereini
grmyorlarsa mutludurlar. Kle deildirler. Pistirler.
Fakat bir kle grnce bencil taraflar kabarr, kendilerini
kuvvetli ve marur hissederler. Ancak o zaman Roma
yurtta olduklarn, btn dnyann onlar kskandm
anlarlar. te benim garip sanatm, Cicero, Siyaseti asla
kk grme.
II
lk byk armha geldiklerinde Gracchus kendini Cicero'ya sevdirmi deildi. Roma surlarnn hemen dnda
bulunan bu armhn altnda oturan iman adam
gsteren Cicero :
Grn bir politikac olduunu belli ediyor, dedi.
Tamamiyle. Eski bir dostumdur. Gracchus tahtravan
tayclarna durmalarn iaret etti. Glkle
tahtravanndan indi. Cicero da onun gibi yapt.
Bacaklanndaki uyuukluu gidermek frsatm elde ettii
iin de memnundu. Akam olmak zereydi. Kuzeyden
yamur bulutlar geliyordu. Cicero bulutlan iaret etti.
Gracchus, sterseniz siz gidebilirsiniz, dedi. Artk
Cicero'ya kendini beendirmek iin iinde bir arzu
kalmamt. Sinirleri gergindi. Salaria villasndaki birka
gn zerinde hi de iyi intiba brakmamt. Ne oluyordu?
Yoksa ihtiyarlyor muydu?

Cicero, Sizi bekleyeceim, diye cevap verdi. Gracchus'un tentenin altndaki adamn yanna yaklam seyretti.
Gracchus'un Bu gece, dediini duydu
Tentenin altndaki adam ban sallad.
Gracchus bunun stne, Sextus! diye bard, Sana
tek278
lifimi yaptm. Sextus'un allah belsn versin! Ya dediimi
yaparsn, ya da bir daha ne senin yzne bakarm, ne de
yaadm srece seninle konuurum. Ya da sen yaadn
srece. Bu rm etin altnda oturduuna gre mrn
pek ksalm demektir.
zgnm, Gracchus. zgnm deme istediimi yap.
Gracchus geri tahtravanna geldi. Bindi. O anda olanlar
hakknda Cicero hibir ey sormad. Tam sur kaplarna
yaklayorlard ki, Gracchus'a o gn anlatt, olunu ok
seven anann hikyesini hatrlatt.
ok elenceli bir hikyeydi ama sebebini unuttunuz.
yle mi? Sen hi k oldun mu Cicero?
airlerin syledii cinsten k olmadm. Ama hikye. .
Hikye mi? Onu sana niin anlattm imdi
hatrlamyorum. Bir sebebi olmalyd. Ama maalesef
unuttum.
ehre girince ayrldlar. Gracchus doru evine gitti. Artk
gne iyice batmt. Banyosunu lmba nda yapt.
Sonra kle khyaya yemek iin bir konuk beklediini
syledi. Gracchus yatak odasna geip bir para uzand.
Karanla dnceli, dalgn gzlerle bakyordu .Btn
benliini bir lm hissi kaplamt. Karanlk hakknda eski
bir Latin ata sz vard: SPATEM PRO MORTE FACTE.
lme yer ayr. Gracchus bir kerecik olsun yatan
sevdii bir kadnla paylamamt. O kadnlarn pazardan
satn alrd. Gnahkr Gracchus'un kadnlar klelerdi. Hi

ona bir kadn kendi isteiyle, arzuyla yaklam myd?

Metres olarak satn ald kadnlardan biri iin zel sevgi
hissetmeye alt. Ama olmad.
O srada aklna Odise destamndaki, Odise'nin sahte
sevgililerini ldrerek intikam ald para geldi.
Gracchus ocuk279
luunda bir Yunanl retmenden ders almak ayrcalm
elde edememiti. Yunan klsiklerini kendi kendine
yetitiren bir insann yapt gibi okumutu. Bu yzden,
Odise'nin klaryla vatan kadn klelere kar gsterdii
iddetli, deta insan olmayan nefreti anlayamyordu.
Odise'nin nasl klarn kle kadnlara toplant
salonundan dar tattm ve onlara k larmn
kanlaryla kirlenmi demeyi temizlettiini hatrlad.
bitince kadnlar da lme mahkm ediliyor ve bu grevi
Odise'nin olu yerine getiriyordu. Oul, babay geride
brakyordu. Bir tek ip stnde on iki halkay icat eden
Telemakhus olmutu. Vcudler, tyleri yolunmu tavuklar
gibi ayn ip stnde sallamrlard.
Bu kadar nefrete ne lzum vard? diye dnd Gracchus.
Bu vahi, korkun nefret eden? Odise yatan klelerin
herbiriyle, srayla paylatna gre... Demek ki evde elli
kadn ve Ithaca'l namuslu adam iin elli metres vard.
te sabrla Penelope'inin bekledii ey buydu.
Ama, O, Gracchus da ayn eyi yapmt... Baka birinin
yatanda kle kadn ldrmek belki de uygarlktan ok
ileri gitmek demekti... Fakat esasta onun, kadnlarla olan
ilikilerinde bir fark yoktu. Btn mr boyunca, bir
kadnn ne olduunu, nasl olduunu dnmemiti.
Cicero'ya nesnelerin esas ekillerini grmekten
korkmadn syleyerek vnm-t. Fakat kadnlarn
dnyasnda tuttuu yeri olduu gibi yorumlamaya eli

varmyordu. Bir insan olarak kabul edebilecei bir kadn

ne zaman yatana alabilecekti? Meselenin gl o
kadn bulup bulamyacamdayd.
Kap hafife vuruldu. Yemee bekledii konuu gelmiti.
Gracchus, Derhal geliyorum, diye seslendi. Rahatl
iin elinizden geleni yapn. Pistir. st ba periandr arm
ona yukardan bakann burnunu krarm. Elini yzn
ykamasna yardm edin. Temiz bir de toga verin. Ad
Flavius Mer-cus'tur. Adyla seslenin.
280
istedikleri btnyle yerine getirilmiti. nk Gracchus
yemek odasna girdiinde tentenin altnda oturan adam
tertemiz bir toga giymi, bir divann stnde rahat rahat
otur mu grd. Gracchus ieri girince, Flavius Marcus
kendini beenmi bir tavrla sakaln svazlad. Buna bir
de tra eklen-seydi... dedi.
Am Flavius, yemek yesek iyi olur. Geceyi burada
geirebilirsin. Sabahleyin berberime tra olursun. Bu
geceki banyo ve dinlenmeden sonra tra daha iyi olur.
Temiz bir tunik ve ayakkab da veririm. Hemen hemen
ayn ldeyiz. Elbiselerim sana uyacaktr.
Ayn lde olduklar gibi biribirlerine de ok benziyorlard. O kadar ki, karde olduklar sylenebilirdi.
Tabii Sextus'dan bir korkun yoksa.
Evet, bu ekilde konumak kolay, Gracchus, iler senin
iin iyi gitti. Servet, konfor, eref, sayg, kuvvet senin.
Hayat senin iin bir bardak dolusu krema gibi. Ama seni
temin ederim ki iler benim iin hi de bildiin gibi
gitmedi. ryen bir cesedin dibinde oturup, gelip
geenler avucuna birey sktrsn diye yalanlar
uydurmak kolay deil. Dilenci olmak, pis, ac bir ey. Ama
sktm zaman Sextus imdadma yeti iyor. imdi
gitsem, Ah, artk bana ihtiyacn yok. Byk koruyucun ve

dostun Gracchus'a git, diyecektir. Senden nefret ediyor.

Benden de edecektir.
Brak nefret etsin. Sextus bir kurbaadan baka birey
deildir. Brak senden nefret etsin! Sen benim istediimi
yap! Burada ehirde sana birey satn alnm. Bir ktiplik,
mdrlk... Bir tarafa para ayrabilecein, namuslu hayat
srebilecein bir i. Artk Sextus'un ayaklan dibinde
srnmene gerek kalmaz.
,Bir zamanlar bir yn dostum vard. Onlara faydal ol281 duurn zaman tabii. imdi ise bir irkef kuyusunda
lsem...
Gracchus, Bana faydalsn, diye onun szn kesti,
imdi yemeini ye de, szlanmay brak. Tanrm, ansn
yaver gidiyor. Fakat neden korktuunu anlayamyorum.
Yemek ve arap Flavius'u yumuatmt. Gracchus'un
mutfanda bir Msr'l kadn alrd. En byk ustal
pili dol-masyd. Hayvann iini am fst ve incir
urubuyla doldururdu. Bu yemek kuzu dilinden yaplm
kk sucuklarla, PHOLO denen aa kavunu kabuu ile
ikram edilirdi. Yemek kavunla balad. Arkasndan esas
yemek getirildi. Kylm stakozdan yaplm orba,
sarmsakla lezzeti bir kat daha arttrlmt. Son olarak, bir
yannda kt inceliinde kesilmi jambon bulunan zm
ve hurmal pasta getirildi. Btn bunlarla birlikte devaml
olarak scak ekmek ve en iyi cinsten arap ikram
edilmiti. Yemek bittiinde Flavius glmseyerek
arkasna yasland. Davul gibi olan karnn okuyordu.
Gracchus, dedi, Be yldanberi ilk defa byle bir
yemek yiyorum, iyi yemek dnyann en byk ilcdr.
Aman Allahm, byle yemek! Sen her akam byle
yiyorsun ha! Dorusu byk adamsn, Gracchus. Bense
aptaln biriyim. Ama hakkettim. imdi ne yapmam
istediini dinlemeye hazrm. Hl birka tandk haydut,

boaz - kesen, pezevenk ve orospu tanyorum. Senin

yapamayacan hangi ii becerebileceimi merak
ediyorum, istediini benden daha iyi yapacak birini de
bulabilirsin. Ama yine de dinlemeye hazrm.
ikimizi ierken konuuruz, diyen Gracchus bardaklar
doldurdu. Erdemli bir insansn, Flavius. Roma'y ve Roma
halkn senden daha iyi tanyan baka biri olamaz, iin
sessizce ve ustalkla yaplmasn istiyorum.
Azm kapal tutarm, bilirsin.
Biliyorum. Bunun iin sana muhtacm ya. Bana bir ka282
dim bulmam istiyorum. Bir kle. Onu bulman, isteneni ne
pahasna olursa olsun vermeni istiyorum!
Nasl bir kadn? Allah bilir, pazarda ne kadar kle ka din
vardr. Kle savann bitmesiyle pazarlar dolup tamaya
balad. Fiyatlar da yksek deil, steiin kadn ve eit
olursa olsun kolayca bulabilirim: Siyah, beyaz, sarn,
esmer, bakire ya da kadn, ihtiyar - gen, irkin gzel...
nasl istersen. .Nasl birey istiyorsun?
Ben bir tek kadn istiyorum.
Kle mi?
Evet.
Kimdir?
Ad Varinia. Spartacus'un karsyd.
Ha... Flavius aratran baklarla Gracchus'un yzne
bakt. Bardandan bir yudum iti. Tekrar Gracchus'a
bakt. Yumuak bir sesle, Nerede? diye sordu.
Bilmiyorum!
Ama kendisini tanyorsun?
Hem biliyorum, hem bilmiyorum. Onu hi grmedim
Ha...
Khin gibi Ha, demekten vazgesene! Sylenecek
akllca birey dnmeye alyorum.

Seni beni elendiresin diye deil, iimi gresin diye

ardm. Ne yapman istediimi biliyorsun.
Bir kadn bulmam istiyorsun. Ama nerede olduunu
bilmediin gibi grmemisin de. Bir para tarif edebilir
misin? Evet. Olduka uzun boylu. Yapl ama ince.
Kalkk, dol
283
gn gsleri var. Kendisi Alman. Almanlarn saman ans
salarna, mavi gzlerine sahip. Kk kulaklar, dzgn
bir burun, kalkk kalar. Kk bir az var. Alt duda bir
para fazla kaln. Belki bir para Latince biliyordur. Hatt
hi bilmiyormu gibi davranmas daha mmkn. Trakyal
tarznda yunanca konutuu belli. Son iki yl iinde bir
doum yapm. Belki de ocuk lmtr. Bilmiyorum.
ocuk lmse bile. memelerinin hl st dolu olmas
gerekir, deil mi?
Her zaman deil. Ka yanda?
Bundan emin deilim. Belki yirmi-. En fazla yirmi-yedi
yalarnda olacak. Emin deilim.
Belki de lmtr.
Bu da mmkndr. Hereyi anlamam istiyorum.
ldne dair kesin bilgi isterim. Hayatna kyacak tipte
bir kadn deil. Onun gibi bir kadn derhal intihar etmez.
ntihar etmiyeceini nerden biliyorsun? Biliyorum.
Aklayamam. Ama biliyorum.
Spartacus yenildikten sonra kararghnda on bin kadn
ve ocuk bulmulard deil mi?
Yirmiiki bin kadn ve ocuk. Oniki bini askerlere gitti.
Bunun kadar berbat bir rezalet daha iitmemitim. Fakat
bu iin gerisinde Crassus vard. Sesimi karamadm.
stelik meselenin rt-bas edilmesi iin de kendi hakkn
halka dattrd. Bu yle vnlecek bir hareket deildi.
nk payna dsen eyin deeri pek azd.

Varinia bu kadnlar arasnda myd?

Olmas mmkndr. Spartacus'un karsyd. Onun
korunmas iin zel tedbirler alm olabilirler.
Gracchus ikisini son damlasna kadar iti. Karsndaki284
nin yzne parman sallayarak, istediimi yapmak
istiyor musun, istemiyor musun? ok alman gerekecek,
Flavius, dedi.
Biliyorum. Ne kadar zaman veriyorsun?
hafta.
Yok ama, imdi... Flavius ellerini iki yana at, Bir
zaman vermi olmuyorsun ki. Kadn belki de Roma'da
deildir. Capua'ya Sirakza'ya Sicilya'ya hatt belki de
ispanya ve Afrika'ya kadar adamlar gndermem
gerekecek.
Elimden geldii kadar mantkl olmaa altm, istersen
defol, Sextus'una git.
Pekl Gracchus. Bu kadar kzmak gereksiz. Bakarsn bir
sr kadn satn almak zorunda kalrm. Tanmna ne ok
kadnn uyacan tahmin edebiliyor musun?
Eminim, pek ok. Ben tanmma uygun birini deil. Varinia'y istiyorum.
Bulursam ne kadar vereyim?
Ne kadar isterlerse derhal ver. Dnme.
Pekl Gracchus, anlatk. Ltfen harikulade ikinden
bir bardak daha koyar msn? iki kondu. Flavius ikisini
yudumlayarak sedirin stne uzand. Kendisine i veren
adam inceliyordu. Benim baz yeteneklerim var, deil mi,
Gracchus?
Var elbette.
Ama yine de yoksulum. Baaramadm. Bu meseleyi
kapatmadan nce sana birey sorabilir miyim? Ama

kzmayacaksn. Sor. Niin bu kadm istiyorsun,

Gracchus?
Bak kzmadm. Artk yatmann zaman geldi, ikimiz de
eskisi gibi gen deiliz.
i
III
O zamanlar dnya ne bu kadar geni, ne de bu kadar
karkt. Kararlatrlan haftadan nce Flavius,
Gracchus'un evine geldi. Baarl aratrmasnn raporunu
verdi. Parann yz yumuaktr derler. Flavus bu kez iyi
giyimli, tral, g bir ii sonuca balayabildiinden dolay
da kendinden emindi. Gracchus ile oturup birer bardak
arap itiler. Gracchus sabrla beklerken, Flavius
yaptklarn en kk noktasna kadar anlatmaa koyuldu:
Yamay yneten subaylara kadar elimi uzattm. Varinia
madem ki anlattn gibi gzel bir kadnd, o halde bu ilk
gurubun eline gemesi daha akla yaknd. Kleleri bu
ekilde kendine mal etme kanun olmadndan ve
meseleye be alt yz kadar subay kartndan i hayli
glemiti. Ama ansmz yaver gitti. Hatrlyorlard.
Klelerin yenildii haberi orta-yo kar kmaz Varinia
almaya balamt. Yeni domu ocuundan ne
pahasna olursa olsun ayrlmayan bu kadn hatrladlar.
Ne Spartacus'un kars, ne de adnn Varinia olduunu
biliyorlard. Biliyorsun Crassus, kle ehrine ya da kararg
hna, ne dersen de, bir svari bl yollamt.
Arkasndan da piyade gitti. Kararghtaki kadnlar ve
ocuklar canlarn dilerine takarak mcadele etmiler.
Fakat aknmlar. Klelerin yenileceini akllarna bile
getirmedikleri anlalyormu. Fakat muharebeden sonra
askerlerin, nasl olduunu bilirsin. Klelerle arpmak
aka deil. Onlar...
imdi bu bo lflar brak da asl meseleye gel.

Sadece durumu anlatmaya alyorum. Askerlerimiz

fkeli olduklarndan nce bir hayli kle ldrmler.
Varinia henz dourmumu. Kle ocuklarnn
bugnlerde deeri pek az. Anlattklarna gre askerin biri
ocuu ayaklarndan yaka286
layp bir aa bir yukar, sallyon/u. ocuun bann bir
adr direine arpp paralanmas iten bile deilmi. O
srada Crassus yetimi, ocuu kurtarm. Askeri de
kendi elleriyle bayltncaya kadar dvm. nsan bu
hareketi Crassus'tan beklemez, deil mi?
Crassus'tan neyin beklenip, neyin beklenmeyecei ben
ilgilendirmez. Ne geveze adam oldun. Flavius? Varinia'y
buldun mu? Ona sahip miyim? Satn aldn m?
aan almam imknsz.
Gracchus birdenbire, Niin? diye kkredi. Beklenmedik
bir anda fkelenmi yerinden frlamt. Flavius'a
yaklarken, dieri sandalyesinin stnde korkudan
kldke klyo du. Gracchus tuniinin yakasna
yapt. Kvrd, Niin? Niin!* Seni iko lzumsuz
adam? diye baryordu, Bu ii becerme de gr bak
kendini nerede bulacaksn!
Varinia sa...
Peki niin satn almadn? Flavius'un yakasn brakmt
ama hl tepesine dikilmekte devam ediyordu.
Birdenbire Flavius, Biraz sakin ol, diye bard, Benden
birey yapmam istedin. Ben de isteneni yerine getirdim.
Belki ben senin kadar zengin deilim Gracchus, fakat yine
de benim- le bu ekilde konumaya hakkn yok. Senin
klen deilim.
zr dilerim.
Satn almadm. nk satlk deildi. te bu kadar.
Fiyat?

Fiyat miat yok. Crassus'a ait. Onun evinde. Satlk da

deil. Elimden geleni yaptm. nanmyor musun? Crassus
Ca-pua'dayd. O oradayken, adamlaryla ii becermeye
altm
287
Oh, hayr, yaplacak birey yoktu. Tartmadlar bile.
Konuma bu kleye gelince azlarm smsk kapyorlard.
Birey renmek mmkn olmad. Ellerine para
sktrdm. Gene faydas olmad. Berberi, ay ya da
khya kadn istesek mesele kolaylaacakt. Hatt
Crassus'un geen yl satn ald ok gzel bir Suriyeli kz
iin bile bireyler yapabilirlerdi. Ama Varinia imkanszd.
Peki Varinia olduunu nerden biliyorsun? Onun
Crassus'un evinde olduunu nerde rendin?
Haberi oda ilerini gren bir kleden satn aldm. Oh,
Crassus'un mutlu bir aile sahibi olduunu sanma.
Babasndan olanca varlyla nefret eden bir oul ve
boazn kesmeye hazr, ayr oturan bir kan. O evde herey
yaplabilir ama Viriniay almak imknsz.
Virinia'y niin aldn, niin yannda tuttuunu rendin
mi?
Flavius kkrdad. Tabii rendim. Crassus, ona k.
Ne!
Byk Crassus ak bulmu!
O zaman Gracchus ar ar, bile bile, Allah beln versin,
Flavius, dedi, Eer bu meseleden bir yerde szedersen,
eer bir yerde hakkmda bir dedikodu edilirse o zaman
kendini armha gerilmi bil.
Bu ne biim konuma Gracchus? Sen Allah deilsin ki!
Hayr, hayr, baz yarn aklllarmzn iddia ettii gibi
benim Tanrlarla alp vereceim yok. Ama unu da bilirsin
ki, Roma siyaset hayatnda Tanrya benim kadar yaklaan

baka biri yoktur. Seni kvkvrak yakalayacak ve armha

ivileyecek kadar kuvvetliyim. Flavius. Eer
aramzdakileri iiten olursa Tanr yardmcn olsun.
IV
Ertesi gn, leden sonra Gracchus hamama gitmek zere
yola koyuldu. Bu armaann er-ge gsteren siyas bir
hareketti. Genel hamamlar gittike siyas ve sosyal
deerler kazanyordu. Senatrler, valiler hamamlarda el
deitiriyordu. Gracchus'un devam ettii byk ve
konforlu hamam vard. Olduka yeni olan Clotum ve daha
eski olmakla beraber gzelliini koruyan dier ikisi. Bu
hamamlara ehirlilerin hepsi giremedii halde, fiyat
ucuzdu.
yi havalarda, btn Roma sokaa frlad. Roma iileri
bile leyi bir saat gee serbest braklrd. leden
sonralar hr insanlar iindi. Kleler alrken, Roma'h
vatandalar keyiflerine bakarlard.
Gracchus'un gsterilerle aras pek iyi deildi. Sadece at
ya-rlarma rabet ederdi. Meslektalarndan bu noktada
ayrlyordu. plak iki insann kyasya
dvtrlmesinden zevk almazd. Bir kafa yarlmadka,
tekerleklerin altnda bir src kalmadka tatmin
olmayan Roma halknn araba yarlar da onu skard.
Yufka yrekli bir insan deildi. Sadece aptallktan nefret
ederdi. Ona gre bu gladyatr gsterileri, mutlaka lmle
biten araba yarlar byk bir aptallktan baka birey dei!di. Tiyatrodan anlamazd. Sadece temsillerin ilk
gnlerine, gerektii iin giderdi.
En byk zevki, daima sevdii sevgili ehri Roma'nn dar,
dolambal, pis sokaklardan geip hamama gitmekti.
Roma cnun anasyd. Kendi ifdesine gre anas bir
orospuydu. Ana rahminden kar kmaz sokan pisliine
frlatlp atlmt. Fakat o anasn, ana da onu daima

sevmiti. O eski efsneyi nakletmekle ne demek istediini

Cicero'ya nasl anlatabilirdi? Cicero nun nce Roma'yi
sevmesi gerekirdi. Sonra bu sevgi, ehrin ne kadar
gnahkr, ne kadar kt olduu dncesiyle
birlemeliydi.
289
Gnahkrlk ve ktlk Gracchus'un anlad eylerdi. Bir
gn kltrl dostlarndan birine, Niin tiyatroya
gideyim? diye sormutu, Benim ehrin sokaklarnda
grdm eyleri sahneye koyabilirler mi?
nce pazar yerine urad. Burada doru drst yrmenin
imkn yoktu. Baran, haykran kadnlarn arasndan yol
amak gerekiyordu. Beyaz togas iinde hafif bir rzgrda
sallanan heybetli bir gemi gibiydi. te Roma eitli
tezghlarda sergilenen bu yiyecekleri yiyordu. Peynir
tekerlekleri, siyah, krmz, beyaz peynirler, ttslenmi
balk, rdek, boazlanm domuzlar, biftek, kuzu butlar ve
flarla turular nefis ve leziz kokularyla havay
doldurmulard.
Sebze tezghlarnn olduu yerde bir para oyaland.
Btn Roma halknn bu eitli sebzeleri yiyebildii, her
bir kylnn kendine ait bir sebze bahesinin bulunduu
dnemleri henz unutmamt. Fakat Latifundia sadece
para getiren rn yetitirmeyle ilgileniyordu. Gittike az
ekilen sebzenin fiyat eriilemiyecek derecelere
ykselmiti .Yine de tezghlarn st be eit marul,
turp, fasulye, yer mantar, kukonmaz, lahana gibi renk
renk, trl trl sebzelerle dolup tayordu.
Gracchus, Bunlara bakmak ne zevk! diye dnd.
ehrin Yahudi mahallesinin bulunduu ksmdan geerek
yrmesine devam etti. Bir siyaset adam olarak
Yahudilerle sk sk ilgilenmiti. Ne garip .insanlard. O
kadar uzun zamandr Roma'da oturduklar halde hl

kendi ana dillerini konuuyor, kendi Tanrlarna

tapyorlard. Sakallydlar. Hava nasl olursa olsun o uzun
izgili pelerinlerine samurlard! Onlara gsterilerde,
arenada ya da mahkeme salonlarnda rastlamak
imknszd. Kendi blgeleri dnda silik, mmkn olduu
kadar gze arpmadan yaamaya alan kiilerdi. Kibar,
marur ve uzaktlar. Gracchus onlardan birini grd
zaman, Zama
Spartaks F : 19
290
gelince bunlar Roma'da, Kartaca'dan daha ok kan
dkecekler! diye sk sk dnrd.
Ana caddeye knca bir ehir Kohort'unun trampetlerini
alarak, borularn ttrerek geilerini seyretmek iin bir
para geriye ekildi. Yine askerlerin peinde ocuklar
kouyordu. Her zaman yapt gibi askerleri seyreden
halkn yzndeki ifdeyi inceledi.
Yksek kira evlerinin bitip bahelerin, beyaz mermer
verandalarn, serin kemerlerin ve geni meydanlarn
balad yere gelmiti. Forum'da zar atma merakllar
toplanmlard bile. Kumar Roma'y salgn hastalk gibi
sarmt. Btn bir leden sonra Forum, zarlara yalvaran,
zarlarla konuan, zarlar tehdit eden insanlarla doluyordu.
Kendilerine has bir dilleri vard. Aylaklar, izinli askerler,
ehrin her tarafn saran ondrt, on-bes yaslarnda hibir
ey yapmadan dolaan, ebeveynleri mn yaad hayat
yaayp gerektiinde bir bardak arap karlnda
kendilerini satmaktan ekinmeyen kk kzlar Forum'da
toplanmlard. Bir keresinde o ve bakalar bu durumu
korkun bulup, bir hal aresi aramaya kalkmlard.
Fakat yatann enisini deitirmek iin evinde bir
dzneye yakn kle kz tutan evli bir erkee kt gzle

baklmad bir devirde, kk kzlarn durumu tartmaya

demezdi.
Yava yava, diye Gracchus dnd, Btn bir lem
sona erecek. Fakat biz asla durumu ciddiye almayacaz.
Neden alalm? Herey o kadar ar ar oluyor ve hayat o
kadar ksa ki!
Arada srada zar atanlar seyretmek iin duruyordu. Kk
bir ocukken zar att gnleri hatrlyordu. Sonra
dosdoru hamama doru ilerledi. Hereyi dikkatle
planlamt. Crassus yzde doksan hamama gelecekti.
Gracchus vakti yle ayarlamt ki, Crassus soyunmu,
uzun aynalarn nnde adaleli, kuvvetli vcudunu
hayranlkla seyrederken, Gracchus apodyteria'291
ya girdi. Crassus'u dikkatli bir ekilde gz altnda tutarak
klenin izmelerini karmasna izin verdi. Bu arada
sununla bununla selmlayor, bir-iki kelimelik
konumalarda bulunuyordu. stendii zaman ksa, yerinde
tavsiyelerde bulunuyordu. Btn bunlar yaparken de
Crassus'un hareketlerini gzden kar-myordu. Byk
general, kendi vcudunun erkek gzellii ya-nmda,
Gracchus'un yandan kat kat olmu dev yapsn
karlatrmaktan kendini alamyordu. Gracchus, mrnde
ilk defa vcudundan utandn hissetti.
Crassus ile beraber hamamn kulb demek olan dinlenme
salonu, tepidarium'a getiler. Burada insann stne
uzanp dinlenebilecei minderler, hasrlar vard. Fakat
genellikle suya dalp kmalarla srp giden bir
hareketlilie sahipti. nk bu mermer demeli, mozaik
ve heykellerle ssl salondan souk, lk, scak su
hamamlarna, eitli masaj odalarna gidilirdi. Daha sonra,
banyo bittiinde, serin rtlere sarl olarak hamamn bir
blm olan ktphaneye ya da oturma odalarna

geilebilirdi. Tabii hamamlar sadece gereken program

uygulayacak kadar vakti olanlar iindi. Gracchus
ounluk souk su havuzuna dalar, buhar odasnda yarm
saat kalr, sonra da masaj odasna geerdi.
Fakat bu gn kendini Crassus'a uydurmak zorundayd.
Krc kelimeler, hisler tamamiyle unutulmutu. plak,
iman ve her yannda etler sallana sallana Gracchus,
zarif yapl, her zamanki nazik generalin yannda yrd.
Onlar yan yana grenler, Kprler kuruyorlar, diye
aralarnda fsldatlar. Crassus ve Gracchus'un bu ekilde
dost olduklar bilinmiyordu. Bununla beraber Crassus
sabrla bekliyordu. Kendi kendine, Amac ne acaba?
diye dnyordu. Msr stnde ne zamandanberi
otorite sahibisiniz? diye Gracchus'a inciltici bir soru
sormaktan kendini alamad.
292
Biraz nce bir dostta sylediklerimi mi kastediyorsunuz?
Arada srada meslek icab boluklar doldurmak gerekir.
Dorusu ortaya yepyeni bir Gracchus kmt.
Hereyi bilmek, herey hakknda nasihat vermek meslek
icab mdr?
Gracchus glerek, Siz Msr'a gittiniz deil mi? diye,
scrdu.
Hayr. Gitmedim. Yalan syleyecek deilim.
l. Mkemmel. Bilmiyorum, Crassus, Birbirimizle,kedi
kpek gibi urayoruz. Oysa dost olabiliriz.
Arkadalmz herhalde deerli bir birleme olur.
yle sanrm. Ben huysuzum d.a. Dostluun bir fiyat
vardr.
yle mi?
Evet. Dostluumu bu kadar deerli yapan ey nedir? Para
m? Senin de benim kadar paran var.
Paraya kymet vermem.

Ben veririm. Buna ne dersin?

Senden bir kle satn almak istiyorum. Gracchus
azndan baklay karmt. Tamamd.
Mutlaka am istiyorsun. Gracchus, banda san ol
sa berberimi bile almak istersin. Tahtravan tayclarm
m istiyorsun? Belki de bir kadn. Evinde kadn kleden
baka bir-ey olmadn iittim.
Gracchus, Allah kahretsin! diye bard, Kimi
istediimi biliyorsun, Varinia'y istiyorum. Kimi?
Varinia. Birbirimizi aldatmyalm, Crassus.
'
Azizim, Gracchus, bu bilgiyi nereden elde ettin? Benim
herey den haberim vardr. iman adam bir an
sustu. Karsndakinin yzne bakt, Bak, Crassus, dedi,
bin dereden su getirmek gereksiz. Dosdoru teklifimi
yapaca,
293
rn. Sana Roma'da bir kle iin denen en yksek fiyat
de-ceirn. Bir milyon sesterce vereceim. Bana
Varinia'y verirsen, bu paray altn olarak derhal avucunun
iinde bulacaksn
Crassus kollarn kavuturdu. Bir slk ald. Dorusu
dnlecek bir teklif. Korkun bir fiyat. Byle bir fiyat
iir. iirler dzlr. Bugnlerde bir erkek esir pazarna gitti
mi, dolgun gsl, olgun vcudlu bir gzel iin ancak bin
sester ce dyor. Sen sska bir Alman kz iin bunun bin
katn vermeye raz oluyorsun. Ama ben bu miktar nasl
kabul edebilirim? Sonra ne derler? Crassus pis bir
hrszm derler
Benimle alay etmeyi brak.
Seninle alay etmek mi? Aziz Gracchus, sen benimle alay
ediyorsun. Bende satn alabilecein birey yok.
Teklifim ciddidir.

Ben de sana ciddi bir cevap verdim.

Fiyat artryorum. ki katna. ki milyon.
Siyaset hayatnda bu kadar ok parann olabilecei ak
lma gelmezdi.
ki milyon. stersen senindir.
Crassus, Canm skyorsun, diye cevap verdi.
Gracchus'-un yanndan uzaklat.
Varinia, Varinia, artk giyinmelisin. Artk seni giydirmeliyiz, Varinia. Efendi eve gelince hazr olmal, onunla
birlikte yemee oturmalsn. Bizim iin ileri niin
gletiriyorsun. Varinia?
inizi gletirmek istemiyorum.
Ama gletiriyorsun. Bunun sen de farkmdasn, Varinia.
Bize bir kle olduunu sylyorsun. Drt kleyi, sana
hizmet etsinler diye el-pene-divan bekletmen doru deil.
Sen dt- bizim gibi bir klesin. Ne kadar perian olduunu
sylyor294
sun. Kleliin ne demek olduunu biliyorsun. Belki de
Sparta-cus'la btn dnyay fethe ktnz zamandanberi
kleliin ne demek olduunu unutmusunuzdur. O zaman
bir kralieydin, deil mi Varinia? Onun iin...
Byle konumayn! Yapmayn! Hi kendimi sizden ayr
dm m?
Ayr tutmana gereksiz, Varinia. Seni bizden Efendi
ayryor. Biz skld zaman onu yatanda elendirmeye
grevli eyalarz. Fakat seni seviyor, Varinia. lerin
glemesine sebep de bu. Seni deil bizi krbalyor.
Brakn beni krbalasn!
Brakn! Brakn! Seni krbalamyacaz biliyorsun.
Pekl, pekl. imdi bebee st veriyorum. Olann
karnn doyuraym, giyineceim. Beni istediiniz gibi

giydireceksiniz. Glk karmayacam. Sadece brakr

da olan emzire-yim.
Ne kadar?
Uzun srmez. una bakn. Yavalad bile. Yarm saate
kadar hazr olurum. Sz veriyorum, her istediinizi
yapacan. Neyi isterseniz onu giyeceim.
Bunun stne, Varinia'y bir zaman daha rahat braktlar
spanyol, drdncs de anas tarafndan borcuna
karlk satlan Sanibe'li bir kadnd. Varinia, onun yarasn
iyi an 'lyordu. Kendi ailesi tarafndan kle olarak satlmak
ac bir-eydi. nsann iinde ac, kskanlk uyandrrd.
Zaten bu evin ii kskanlk, haset ve kinle doluydu.
Olunu emzirdi. Yumuak bir sesle arklar sylyordu:
Uyu, bebeim, uyu bir tanem,
Baban ormanda
Su samuru arar, vururken,
Krk getirerek, gecenin yumuaklm,
Kn souu asla
Bebeime dokunmayacak, bir taneme...
295
Emme durdu. Varinia memesinin ucunun brakldn
hissetmiti. Olan kuvvetle, doya doya emdii zaman
btn vcudundan sert bir elektrik akm geer gibi
oluyordu. Sonra ocuun karn doyduka bu his geiyordu.
Bir bebei emzirmek
ne harikulade eydi!
Belki bir para daha st ister diye, bebein azna br
memesini de koydu. Emsin diye hafife yanam okad.
Ama olan artk doymutu. Gzleri kapalyd. Karnlan tok
ocuklarn byk ilgisizliiyle yatyordu. Varinia bir zaman
ocuunu plak, scak gsne bastrarak durdu. Sonra
beiine yatrp elbiselerinin nn kapad.

Olana bakarken ne kadar yakkl diye dnyordu.

Tombul, kuvvetli ve yuvarlak. Ne gzel bir bebekti! Salan
siyah ipek gibi, gzleri koyu maviydi. Bu szler sonra
babas-ninkiler gibi simsiyah olacakt. Fakat salar
hakknda birey syleyemezdi. Bu siyah doum - salar
dklr dklmez altndan da sapsar dz, ya da siyah
kvrck esas salar kacakt.
Varinia, beiin yanndan ayrld. Kendisini giydirmek iin
bekleyenlerin yanna gitti. Drt kle, sahibi olan adamla
oturup yemek yesin diye, onu giydireceklerdi. Elbiselerini
karp, jplak vcudunu sngerle ovarlarken sabrla
hareketsiz durdu. Hl gzeldi. Uzun bacaklar, stle dolu
yuvarlak memeleri grlecek eydi. Vcudunu bir arafla
sardlar. Ornatrix yzn ve kollarm hazrlasn diye
sedirin stne yatrdlar
nce kollar ve kalar solgun tebeirle boyand. Sonra
yanaklar hafif, dudaklar koyu krmz rujla renklendirildi.
Sonra Fuligo denen siyah kalemle kalar canlandrld.
Bu da bitince, Varinia kalkt. Salarnn taranmasna izin
verdi. Yumuak, uzun sar salar kat kat bukleler halinde
topland. Pomad ve kk kurdelelerle baa tutturuldu.
296
Sonra sra mcevhere geldi. Varinia vcudunu saran
araf atm, hareketsiz, ilgisiz duruyordu. nce sana
bir ta yer letirdi. Artk kpeler, monile denen yine altn
ve safir kolye takld. Ayaklarna ve kollarna ayn rnek
bilezikler geirildi. Ellerin sere parmaklarna da birer
elmas yzk takld. Roma'-nn en zengin adamnn,
klesini deil, metresini giydirdii ekilde, ahane ve
muhteem bir ekilde giydiriliyordu. Varinia'-nm
hazrlanmasna memur edilen zavall kadnlarn ona
acmalarna imkn yoktu. Bir imparatorluun en deerli
mcevherlerini takabilen bir kadna nasl acyabilirlerdi?

O devirde, Roma'da en deerli kuma ipek deildi.

Hindistan'da okunan ve brmck gibi bir havas olan
pamuklu kumat. Varinia'ya pamuklu bir stola giydirdiler.
Bu sade kesimli, bklmleri belde zona denen bir kemerle
toplanan ss-sz bir elbiseydi. Tek ss kol
kenarlarndaki altn sa rgs zrhd, O kadar sade ve
zarifti ki sse ihtiyac yoktu. Varinia'-nn elbisesinin
kvrmlarnn vcudunun btn gzelliini ortaya
koyduundan haberi vard. Ona dehet veren plaklyd.
Elbisenin nnn memelerinden akan stle lekelenmesine
baya memnun oldu.
Butu bunlarn stne kocaman, ak san renkte ipek bir
al koydular. Varinia buna bir pelerin gibi sarnyordu. Her
seferinde Crassus, Azizem,azizem, gzel vcudunu niin
saklyorsun? derdi, aln brak dsn. Altndaki
elbisenin deeri on bin sesterce'dir. Hi olmazsa gz
zevkini tadaym. O akam salona girince, Crassus yine
ayn eyleri syledi. Yine Varinia itaat ederek aln
omuzlarndan indirdi.
Crassus, Beni artyorsun, dedi, Beni hayli
artyorsun, Varinia. Lanista, Batiatus'la kampta buluup
konutuumu sana anlatmtm. Seni bana vahi bir kedi
gibi tarif etmiti. Ehliletirilmeyen bir kadnn mkemmel
bir tarifini yapmt. Ama ben bu vahilikten eser bile
grmyorum. Hi beklemediim ekilde itaatkr ve
yumuak huylusun.
I
297
Evet.
Seni kimbilir ne deitirmitir. Bana anlatmazsn,
sanrm.
Bilmiyorum. Anlatamam.

Biliyorsun ama anlatmazsn. Bu gece ok gzelsin. Bu

durum ne kadar devam edecek, Varinia? Sana kar drst
davrandm, deil mi? znt zntdr. Ama bunu
uzatmak doru deil. ocuunu elinden alp pazarda
yz sesterce'e sattrabilir, seni de madenlere
gnderebilirim. Houna gider mi?
Gitmez.
Seninle bu tarzda konumaktan nefret ediyorum.
nemi yok. stediin ekilde konuabilirsin. Ben senin
klenim.
Klem olmam istemiyorum, Varinia. Sen de bana ayn
derecede sahipsin. Ben sana, bir erkein - kadna sahip
olabilecei ekilde sahip olmak istiyorum.
Sana engel olamam. Evdeki dier kle kadnlardan daha
stn deilim.
Neler sylyorsun!
Bundan korkun bir taraf m var? nsan Roma'da byle
eylerden konuamaz m?
Ben sana zorla sahip olmak istemiyorum, Varinia.
Seninle bir kleyle yattm gibi yatmak istemiyorum.
Evet, evimde kleler var. Ne kadar kadnla yattm
bilmiyorum. Kadn, hatt erkeklerle de yattm. Senden
hibirey saklamak istemiyorum. Beni olduum gibi
tanmalsn. Eer beni seversen, bambaka bir insan
olacam, Yepyeni, ok mkemmel bir insan. Allahm.
bana dnyann en zengin insan dendiini biliyor musun?
Belki de deilimdir. Ama seninle, dnyaya
hkmedebiliriz.
298
Crassus'la konuurken sesi ilgisiz, bir lden kyormu
gibi ifdesizleen Varinia, Ben dnyaya hkmetmek
istemiyorum, diye cevap verdi.

Beni seversen deieceime, bambaka bir insan

olacama inanmyor musun?
Bilmiyorum. Aldr etmiyorum.
Ama bebein sz konusu olursa aldr edersin deilmi?
Neden onu bir st anneye emzirtmiyorsun? Memelerinden
stler aka aka oturman...
Npden beni daima ocuumu ileri srerek tehdit
ediyorsun? Ben de ocuk da sana aitiz. ocuumu bahane
ederek kendini bana sevdirebileceini mi sanyorsun?
ocuunu ldrmekle tehdit etmedim.
Seni!
Affedersin, Varinia. Hep dnp dolap ayn noktaya
geliyoruz. Rica ederim yemeini ye. Ben elimden geleni
yapacan. Sana byle b'ir yemek ikram ediyorum. Rica
ederim, aldr' etmediini syleme. Bu yemein parasyla
insan bir vill satn alabilir. Hi olmazsa, ye. Bak... Sana
elenceli birey anlatacam. Bugn bama geldi. Belki
houna gider. Bir para ye.
Yiyebileceim kadar yerim.
eri bir kle hizmetkr girdi. nlerine gm tepsi iinde
rdek kzartmas koydu. Baka bir kle rdei paralad
Cras-sus'un yemek masas yuvarlakt. O sralarda moda
olan cinstendi. Masann tarafn da geni sedirler
eviriyordu. Misafirler ipek yastklara dayanp bada
kurarak yemek yiyorlard.
Szgelimi bu rdek. Yer mantaryla doldurulmu, tts
lenmi ve arapla kartrlm eftali reelinde
piirilmitir.
ok gzel.
Evet. Bugn bama gelen ilgin bir olaydan szedecektim. Hamama Gracchus geldi. Benden o derece nefret
ederdi ki bu hissini saklamaya lzum grmez. Ne tuhaf
ben ondan nefret

299
etmiyorum. A, unuttum. Sen onu tanmazsn. Kendisi
senatrdr. Roma'nn siyaset hayatnda ok nemli bir rol
oynar. Ya da oynard. Bugnlerde zayflad. Kendilerini
irkef kuyusundan ekip karan,ihtils ve oy karaborsas
kurarak zengin olanlardan biridir. iman, domuz gibi bir
adamdr. Ne gururu ne de vcudu var. Hassas da deil.
Onun iin sandalyesi altndan ekilene kadar tahtnda
oturacaktr. Bugn, daha onu grr grmez benden bir
istedii olduunu anladm. Tepiderium'-da vcuunu benim
yanmda dolaarak tehir etti. Sonunda azndan baklay
kard. Seni satn almak istiyor. Hem de hayli yksek bir
cret teklif etti. Reddedince fiyat iki katna kard.
Hakaret ettim. Aldr etmedi.
Peki beni neden satmadn?
Gracchus'a m? Azizem, o iman gvdesiyle yryn
bir grsen. Yoksa bunun senin iin bir nemi yok mu?
Hi nemi yok.
Crassus nndeki taba itti. Varinia'nn yzne bakt.
Bardandaki ikiyi sonuna kadar iti. Bir tane daha
doldurdu. Sonra ani bir feveranla, Benden niin bu kadar
nefret ediyorsun? diye bard.
Seni sevecek miydim, Crassus?
Evet. Sana Spartacus'un veremeyecei kadar ok ey
verdim.
Varinia, Spartacus Allah deildi, diye cevap verdi, Ba
sit bir insand. Bir kleydi. Bunun ne demek olduunu
anlam yor musun? Sen hayatn kleler arasnda
geirdin.
Seni tutup bir iftlikteki kleye satsam, onunla yaar,
on.: sever miydin?
Ben sadece Spartacus'u seviyorum. Baka bir erkei se
vemem. Sevmiyeceim de. Ama bir tarlada alan kleyle

pekl yayabilirirn. Spartacus madenlerde alan bir

kle olmasna ramen, o tarlada alan klede
Spartacus'tan bir pa300
a bulabilirim. ok basit bir insan olduumu
dnyorsun. yleyim. Aptalm da. Bazan ne sylediini
bile anlamyorum. Fakat Spartacus benden daha basit bir
varlkt. Seninle kar-latrsam, yannda ocuk gibi kalr.
O saft.
Crassus hislerini kontrol altnda tutmaya alarak, Saf
kelimesiyle ne demek istiyorsun? diye sordu, Spartacus
ka nunsuz bir insand. Toplumun dmanyd. Kanun
tanmayan bir kasapt. Roma'nn kurduu iyi, gzel ve
mkemmel ne varsa, hepsine dmand. Roma dnyaya
uygarlk ve bar getirdi. Fakat bu pis kle sadece
yakmay, ykmay biliyordu. Klelerin uygarlktan
anlamamalar yznden ka tane vill yand, harap oldu!
Ne yaptlar? Roma ile sava ettikleri drt yl iinde ne
j^aptlar? Ne meydana getirdiler? Bu kleler isyan etti
diye ka bin kii ld? Bu irkef zgrl hayal etti diye
dnya ne felket, ne strap tatt!
Varinia konumadan oturuyordu. Ban emiti. nne
bakyordu.
Neden cevap vermiyorsun?
Varinia sknetle, Ne syleyeceimi bilmiyorum, dedi.
Bu sorularn anlamn bilmiyorum.
Senden, dnyada hikimseden dinleyemiyeceim eyler
iittim. Neden cevap vermiyorsun? Spartacus saft derken
ne demek istedin? Ben ondan daha az m safm?
Seni tanmyorum. Seni anlamyorum. Romallar
anlamyorum. Sadece Spartacus'u biliyorum.
Peki neden saft?

Bilmiyorum. Bunu kendi kendime de sorduumu bilmiyor

musun? Belki de kle olduu iin saft. Belki de o kadar
strap ektii iin. Bir klenin strabn nasl anlyabilirsin
ki? Hi kle olmadn ki.
Ama saflk. Saf dedin.
301
Benim iin dnyann en temiz, en saf insanyd. Kt birey yapmasna imkn yoktu.
syan karmann, dnyay atee vermenin iyi birey oldu
unu mu dnyorsun?
Biz dnyay atee vermedik. Btn istediimiz zgrlmzd. Btn arzumuz bar ve skn iinde yasamakt.
Senin gibi konumay bilmiyorum. Ben tahsilli deilim.
Dilinizi bile doru drst konuamyorum. Benimle
konutuun zaman aryorum. Fakat Spartacus ile
olduum zamanlar hi armazdm. Ne istediimizi
biliyordum. zgr olmak istiyorduk.
Ama kleydiniz.
Evet Neden insanlarn bazlar kle, bazlar da zgr
oluyordu?
Crassus eskisinden daha yumuak bir sesle, Artk Roma'dasn Varinia, dedi. Tahtravanmla ehirde gezdin
Roma'-nm bitmez, tkenmez kuvvetlerini, kudretini
grdn. Roma yol hm btn dnyaya gider. Roma
askerlerini uygarln snrlarn da bekler, karanln ieri
girmesini nlerler. Milletler karsmzda titriyorlar. Su olan
yerde, Roma deniz kuvvetleri hkm srer. Klelerin
kuvvetlerimizin bir blmn yendiir i grdn. Ama
burada ehirde sizin ayaklanmanz en kk bir etki
yapmad. Senin iin bir avu isyankr klenin dnya-nm
en kudretli Cumhuriyetini ykabileceini dnmek
kolaydr. Anlamyor musun? Roma sonsuzdur. Roma'nn
yaratt eyler dnyann en mkemmel eyleridir. Bunu

anlaman istiyo rum. Spartacus iin alama. Tarih

Spartacus'la hesaplat. imdi nnde kendi hayatn
uzanyor.
Spartacus iin alamyorum, Spartacus iin kimse ala
myacak. Spartacus asla unutulmyacak.
Ah, Varinia, Varinia... Ne kadar aptalsn!
Spartacus.
302
imdiden hayal oldu. Yarn bu hayal uup gidecektir. On
yl sonra Spartacus'un adn hatrlayan bile kalmayacak.
Niin hatrlasnlar?" Kle sava yazld m? Tarihe
geirildi mi? Sparta-cus yapmad. Ykt. Dnya sadece
yapanlar hatrlar.
O umut kurdu.
Varinia, kk bir kz gibi durmadan bunlar
tekrarlyorsun. Umut yaratt. Kimin iin? Bugn bu umutlar
nerde? Toz gibi, kl gibi uup gittiler. Dnyada kuvvetlinin
zayf ynetmesinden baka bir kural olmadn grmyor
musun? Varinia, seni seviyorum. Kle olduun iin
zellikle.
Evet...
Ama Spartacus saft, ha.
Evet, Spartacus saft.
Anlat. Bana nasl saf olduunu anlat.
Anlatamam. Anlyamyacan eyleri anlatamam.
Spartacus'u anlamak istiyorum. Onunla arpmak isti
yorum. Saken arptm, imdi lyken de arpacam

Varinia ban iki yana sallad. Neden bu kadar stme

dyorsun? Neden beni satmyorsun? Neden bana
istediini yapmyorsun? Neden beni kendi halime
brakmyorsun?

Bana ok basit birey anlatman istedim, Varinia.

Spartacus diye biri var myd? Neden kimse bana ondan
sz edemiyor?
Varinia, Anlattm... diye balad. Sustu. Crassus yalvarr
gibi, Devam et Varinia, dedi, Devam et. Senin dostun
olmak istiyorum. Benden korkman istemem.
Korkmuyorum. Spartacus'u tandktan sonra hibir
eyden korkmadm. Ama onu anlatmak ok g. Sen ona
katil ka303 sap diyorsun. Fakat o yaayan en soylu, en iyi
insand.
Evet... Anlat. Nasl byle bir insan olduunu anlatman
bekliyorum. Byle dnmen iin ne yaptn bilmek
istiyorum. Belki hereyi renirsem, bir para Spartacus'a
benzemem mmkndr. Crassus azna bir damla
yiyecek koymadan iiyordu. Artk marur, kendini
beenmi insan o deildi. Belki Spartacus gibi olurum,
diye tekrarlad.
Beni ondan szetmeye mecbur ediyorsun, ama nasl
anlataym? Kleler arasndaki kadnlar ve erkekler sizin
gibi deildirler. Kleler arasnda kadnlar ve erkekler
eittir. Ayn haklara sahiptirler. Ayn ii yapar, ayn
ekilde krbalanr, ayn ekilde lrz. Sonunda ayn
adsz mezarlara gireriz. Balangta mzraklara, kllara
sarlp erkeklerimizin yannda dvtk. Spartacus
candamd. Tektik. Bir tek varlk olmutuk. Onun
yaraland yere dokunduum zaman iim acrd. Hemen
ben de ayn yarayla yaralanrdm. Daima eittik. En iyi
arkada Crixus ld zaman, Spartacus ban kucama
koydu, alad. Kk bir ocuk gibi hkrd. lk ocuumu
l dourduum zaman ben de ayn ekilde aladm. Bu
sefer beni teselli eden o oldu. Hayatna benden baka
kadn girmemiti. Girmedi de. Ne olursa olsun, ben de

baka erkekle yatmadm Beni ilk defa kollarna aldnda

korkmutum. Sonra benlii-rrr harikulade bir his kaplad.
Artk lmeyeceimi biliyordum. Ebediyet kazanmtm.
Artk beni hibirey incitemezdi. Ber onun gibi, galiba o
azck benim gibi oldu. Biribirimizden birey sakiamazdk.
nce vcudumdaki kusurlar grecek diye korkuyordum.
Sonra onlarn da saf bir cilt gibi olduklarn anladm. Beni
o derece severdi. Ama sana nasl anlatabilirim ki? Onu bir
dev yapmak istediler, fakat dev deildi. Nazik, iyi ve akla
doluydu. Arkadalarn severdi. Karlatklar zaman
sarlrlar, biribirlerini perlerdi. Siz, Roma'llar arasnda
kucaklaan pen insanlar grmedim. Burada erkekler
erkeklerle, bir kadnla yatar gibi rahata yatyorlar.
Spartacus bana
304
birey anlatt zaman derhal anlardm. Oysa senin
anlatmak istediin eyleri anlamak bana pek g geliyor.
Romallar konutuklar zaman ne demek istediklerini
anlamyorum. Spar-tacus, kleleri bir araya toplar, onlarla
konuur, hepsi dinlerlerdi. Kt eyler yaptlar. Fakat
hareketlerini deitirmeye, birer iyi insan olmaya
hazrdlar. stekliydiler. Yalnz deildiler. Hepsi, tek tek
bireyin parasydlar. Biribirlerinin de par-casydlar.
nce yamadan eya alarlard. Spartacus, bunun nne
geilemeyeceini bana anlatt. Kleler, sadece ktln
hkm srd yerlerden gelmilerdi. Herkese ait olan
anbar asla kilitlenmedi. Gz altnda tutulmad. Zamanla
almadan da her istediklerini alabileceklerini anlaynca
rahatladlar almaktan vazgetiler. A kalacaz diye
korkmaz oldular. Spartacus insanlarn yapt btn kt
eyleri bana retti. Bu ktlkleri korktuklar iin
yapyorlard. nsanlarn nasl deieceini, gzel ve iyi
olacan gsterdi. Bunun iin kardelik iinde

yaamalar, hereyi aralarnda paylamalar gerekiyordu.

Ben bunu grdm. Yaadm. te, benim erkeim byleydi.
Onu dinlerlerdi. taat, ederlerdi. Onlar dnyann hi
grmedii ekilde iyi, namuslu insanlard. nsanlarn
olmalar gerektii ekilde insandlar. Katil, kasap
deildiler. Beni bu yzden incitemezsin. Seni bunun iin
sevemem. Defol! Gzm grmesin seni! k
Gracchus, tekrar Flavius'u ard. ki erkek bir kaderi
paylayorlard. imanlklar ve yaslarnn uygunluuyla
her zamankinden ok iki kardee benziyorlard. Karlkl
oturup, birbirlerini szdler. Graccuhus, Flavius'un derdini
biliyordu. Flavius daima baar kazanan dier insanlar gibi
olmaya alm ama becerememiti. Beendikleri,
zirveye erien insanlar adn adm izleyip, her
hareketlerini aynen kopye etmiti.
305
Sahtekr bile olamamt. Sadece bir sahtekr tasla idi.
Fid vius, Gracchus'un yzne baknca eski Gracchus'un
yerinde yeller estiini grd. Artk eskisinin yerine
gelmesi de imknszd. Gracchus'a olan korkun eyi
yle byle tahmin ediyordu. Ama phe yeterdi. Kendine
bir koruyucu bulmutu. Fakat imdi bu koruyucunun izi
bile kalmamt. Gracchus artk onu koruyamazd.
Flavius, Ne istiyorsun? diye sordu, Yine balama. Dur.
anladm. Varinia'y istiyorsun. Artk o kadnn Spartacus'un
kars olduuna eminim. imdi benden ne istiyorsun?
Neden korkuyorsun? diye Gracchus bilmek istedi.
Bana yardm eden insanlara ihanet etmem. Neden
korkuyorsun?
Flavius znt ile, Senden, diye cevap verdi, Yapmam
isteyecein eyden korkuyorum. stesen ehirKohortlarm arabilirsin. Kendi adamlarn, kendi eten
var. stediini yaptracak dnya kadar adama sahipsin.

Neden yaptrmyorsun?, Neden benim gibi modas gemi

bir ihtiyara kouyorsun? Neden dostlarn imdada
armyorsun?
Yapamam. Bu meselede yapamam. Neden?
Neden olduunu biliyor musun? O kadn istiyorum.
Varinia'y istiyorum. Onu satn almaya altm Crassus'a
bir milyon sesterce teklif ettim. Teklifimi iki katna
kardm. Bana hakaret etti. Yzme kar gld.
Oh, hayr, hayr. ki milyon! ki milyon! Flavius duyduu
miktar karsnda heyecandan titremeye balamt. Kaln
dudaklarn yalad. Ellerini durmadan ovuturuyordu. ki
milyon. Bu btn bir dnya demek! Btn dnya kk bir
antann iinde! stediin yere tayabilirsin! Bu paray bir
ka dm iin vermeye hazrsn, ha! Allahm, Gracchus. Bu
kadn
Spartaks F : 20
306
niin istiyorsun? Senin srrn renmeye hevesli deilim.
Benden birey yapmam istiyorsun, ben de bu sorumun
cevabn almadan gitmeyeceim.
Gracchus ilgisiz bir tavrla, Onu seviyorum, dedi.
Ne?
Gracchus onaylad. Artk gurur diye bireyi kalmamt
Gzleri kzarm, dolu dolu olmutu.
Anlamyorum. Ak? Ak denen eytan nedir? Hi
evlenmedin, Gracchus. Hibir kadn seni avucuna
alamad. imdi kalkm, iki milyon vermeye hazr
olduun bir kle kzn sevdiini sylyorsun.
Anlamyorum.
Siyaset adam, Anlamak zorunda msn? diye fkeyle
kkredi, Anlayamazsn. Yzme baknca, iman, ihtiyar
bir adam gryorsun. Ksr olduumdan phelendiine
eminim. Ne dnrsen dn. nsan olan bir kadna

rastlamamtm Kadnlarmzn ka tanesi insandr?

Onlardan korktum, onlardan nefret ettim. Belki onlar, o
ekle biz soktuk... Bilmiyorum. imdi bu kadnn nnde
diz kp yalvarmak istiyorum. Bir kerecik yzme
bakmasn, kendisi iin bir anlam tadm sylemesini
istiyorum. Crassus'un hayatindaki yerini bilmiyorum.
Fakat Varinia'nm Crassus'un yanndaki deerini biliyorum.
Bunu anlayabiliyorum. Ama Varinia iin Crassus ne
deerdir? Kocasn ldren, Spartacus'u mahveden adam
iin acaba neler hissediyor? Crassus'un yzne, ondan
nefret etmeden, ona lanet etmeden nasl bakabilir?
Kadnlar bakar, dedi Flavius, Crassus fiyat
alabildiine ykseltir. Hi merak etme.
Oh, yanlyorsun. Aptal iman! Yine balama
Gracchus.
307
yleyse ahmak gibi konuma. Kadn istiyorum. Fiyat
da biliyorsun.
Yani deyeceini mi kastediyor...
Evet.
Flavius dikkatle, Doacak sonucu biliyorsun, dedi,
Benim iin deil tabii. Ben kz getiririm. Paray alp
Msr'a giderim. skenderiye'de bir vill ve kle kzlar satn
alrm. Om rmn sonvua kadar krallar gibi yaarm.
Bunu ben yapabilirim ama sen yapamazsn Gracchus. Sen
bir senatrsn. u an di Roma'mn en kuvvetli insansn.
Kaamazsn. Varinia'y ne yapacaksn?
imdi bunu dnmyorum.
Dnmyor musun? Crassus'un ne yapacan
biliyorsun. Hi kimse Crassus'u yenemedi. Hi kimse
Crassus'tan birey alamad. Crassus'la mcadele edebilir
misin? Onun parasyla boy lebilir misin? Seni

mahvedecektir, Gracchus. lnceye kadar. Seni

mahvedecek ve ldrecektir.
Gracchus yumuak bir sesle, O kadar kuvvetli midir
dersin? diye sordu.
Doruyu bilmek ister misin? ki milyon benim iin
muazzam bir para. Ama dorusunu sylemek gerekirse,
Crassus seni mahveder. Edebilir.
ansm deneyeceim.
Peki sonra ne olacak? ki milyon bir hayli para. Kz
evden karmak iin de para demem gerekecek. Bu o
kadar zor deil. Ama yzne tkrmeyeceinden emin
misin? Neden tkrmesin? Crassus, Spartacus'u malp
etti. Ama Crassus'a bu isi kim verdi? Orduyu ve ii kim
Crassus'a verdi?
Ben, diye Gracchus onaylad.
308
Tamam. O halde ne yapacaksn? Varinia'ya sahip...
Varinia'ya ne verebilirsin? Ne? Bir kle yalnz birtek ey
ister. Onu verebilir misin?
Ne ister?
Oh, biliyorsun. Neden aa vurmuyorsun?
Gracchus, sknetle, zgrln m ister? diye sordu.
Seninle deil tabii. Sensiz bir zgrlk ister. Yani Rona'mn dnda bir zgrlk. Crassus'un yetiemeyecei
bir yerde zgrlk.
309
:<Peki Crassus'un evinden nasl karacaksn?
zgrl karlnda bana bir gecesini verir mi dersin?
Bir gecelik ne?
Ak. Yok hayr. Ak deil. Onur, namus, sevgi... Hayr,
hayr. Bu da deil. Minnet. Bir gecelik minnet.
Ne aptalsn!

Belki haklsn, Crassus ile kozumu paylamaa

alacam. Varinia'ya, verdiim sz tutacam syle.
Asla szmden dnmedim. Bunu Roma bilir.
Flavius dorulad.
Daha sonra, Roma'dan kabilmesi iin gerekli
hazrlkla :r yaparsn. Becerebilir misin?
Nereye?
Hi olmazsa Fransz Alplerine kadar gitmeli. Orada
emniyette olur. Limanlar ve gneye giden yollar kontrol
altn eladr. Eer kuzeye giderse emniyette olacana
eminim. Almanya'ya da geebilir.
Mesele deil. Haftada gn sayfiyedeki evine gidiyor.
Zekice harcanacak birka kuru meseleyi halleder.
Tabii kz gelmek isterse.
Flavius, Anlyorum, diye basn sallad.
Tabii ocuunu da getirmek isteyecektir. Getirsin. Zara
r yok. ocuu burada rahat ettirebilirim.
Peki.
ki milyonu pein istersin, deil mi?
Flavius bir para zntl bir sesle, Pein isterim, diye
cevap verdi.
imdi alabilirsin. Para burada. Nakit olarak alabildiin
gibi, skenderiye'deki bankacmdan da ekebilirsin.
Nakit olarak alacam.
Evet, Galiba haklsn. Beni aldatmaya kalkma, Flavius.
Seni mahvederim.
Benim szm de senin kadar deerlidir, Gracchus.
Pekl.
Sadece bunu niin yaptn anlamyorum. Tanrlar
stne yemin ederim ki anlamyorum! Crassus'un bunun
altnda kalacan sanyorsan, yanlyorsun.
Crassus'u tanrm.

O halde tanr yardmcn olsun, Gracchus. Keke kendimi

bu kadar zntl hissetmesem. Ama elimde deil.
VII
Varinia bir d grd. Soylu senatonun karsna
karlmt. Dnyay ynetenlerin huzurundayd. Byk
koltuklarnda, beyaz togalar iinde oturuyorlard.
Hepsinin Crassus gibi uzun, yakkl ve sert yzleri vard.
Onlardaki herey, oturular, eneleri avular iinde ne
doru eilileri, yzlerin-deki ciddi ve skntl ifde,
kendilerine olan gvenleri kudret ve kuvvetlerine baka
bir anlam katyordu. Kuvvetin, kudretin kendisiydiler.
Onlara kimse kar koyamazd. Senato salonunun byk,
beyaz tatan sralarnda oturuyorlard Onlara sadece
bakmak bile insan rktyordu.
Varinia ryasnda bu adamlarn huzuruna getirildiini ve
Spartacus hakknda sorguya ekildiini grd. nce,
pamuklu elbisesi iinde dimdik duruyordu. Memelerinden
akan stle elbisesinin nnn lekelendiini zntyle
hissediyordu. Soru
sormaya balamlard :
Spartacus kimdi?
Varinia cevap vermeye alrken bir baka soruya
geilmiti.
Neden Roma'y mahvetmek istedi?
Tekrar cevap vermeye alt. Tekrar baka soruya
geildi.
Neden eline geen insanlar ldrd? Yasalarmzn ci
nayeti yasak ettiini bilmiyor muydu?
Varinia bunlar reddetmek istedi. Fakat frsat bulamad.
Neden iyi olan hereyden nefret etti, kt olan herey
sevdi?
311

Varinia tekrar konumaya alt. Fakat Senatrlerden biri

yerinden kalkm, gsn iaret ediyordu.
O nedir? St.
imdi yzler korkusuz bir fkeyle kaplanmt. Her
zamankinden daha ok korkuyordu. Fakat korkusu geti.
Kendi kendine, Korkmuyorum, nk Spartacus
benimle, dedi.
O zaman bam evirince yannda Spartacus'u grd.
Tpk mcadeleleri srasndaki gibi giyinmiti. Uzun, deri
izmeleri vard. Sade, kurun renkte bir tunik giymiti.
Silh yoktu. nk Spartacus sava dnda silh
tamamay kendine ilke edinmiti. Temizdi. Yeni tra
olmutu. Kvrck salar ksack kesilmiti.
Orada duruu Varinia'y glendirmiti. Dnde,
Spartacus'un yanndayken kendini emniyette hissettiini
hatrla mt. Spartacus karsndaki insanda gven, rahat
ve iyi dnceler uyandran bir insand. Varinia, Spartacus
yanndayken ebed bir sevk ve ne'e iinde kaldn
hissederdi. Bir keresinde Spartacus'un kararghna
gitmiti. En azndan elli kii onu bekliyordu. Kendisi de bir
kenara ekilip beklemiti. Sonunda Spartacus geldiinde,
kalbinin gittike artan, dayanam-yaca kadar 'kuvvetli
bir mutlulukla dolduunu hissetmiti Sonunda
dayanamam. Kararghtan karak tamamiyle yalnz
olabilecei bir yer aramt.
te dnde bile byle coku iindeydi.
Spartacus, Burada ne yapyorsun, sevgilim? diye
sormutu.
Beni sorguya ekiyorlar. Kim ekiyor?
32
Soylu senatrleri gstererek, Onlar, demiti. Beni
korkutuyorlar. O anda senatrlerin donmu gibi
hareketsiz durduklarn farketmisti.

Spartacus, Ama grmyor musun, onlar senden daha ok

korkuyorlar, demiti. Tam Spartacus'tan beklenecek bir
cevapt bu! Spartacus daima sezilerinde kuvvetli ve bunu
en basit ve sade ekilde anlatmasn bilen bir insand. Ka
kere Varinia, acaba ben neden daha nce farketmedim,
diye dnd olmutu. Tabii, korkuyorlard.
Spartacus glerek, Haydi gidelim, Varinia, demiti.
Kollarn biribirlerinin bellerine sarmlard. Senato
binasndan Roma sokaklarna kmlard. ki sevgiliydiler.
Roma sokaklarnda yrmlerdi. Ne bir kimse onlar
durdurmaya al m, ne de dikkat etmilerdi.
Spartacus dnde, Her zaman seninleyim, demiti,
Seninle olduum her an seni istiyorum.
Bana istediin her an sahip olabilirsin.
Biliyorum, biliyorum. Ama hatrlamas o kadar gki.
nsan sahip olduu eyleri istememeli. Ama ben bundan
bir trl vazgeemiyorum. Her an seni bir para daha ok
istiyo rum. Sen de beni bu ekilde arzu ediyor musun?
Evet.
Her grdn zaman m?
Evet.
Ben de ayn eyleri hissediyorum. Seni her grdmde,
Bir para daha yrdler. Sonra Spartacus, Bir yere
gitmeliyiz, dedi, Bir yere gitmeli ve sevimeliyiz.
Varinia, Ben bir yer biliyorum, demiti. Neresi?
313 Crassus adl birinin evi. Ben orada oturuyorum.
Spartacus birdenbire durmu, kolunu Varinia'mn belinden
ekmiti. Karsn kendine doru evirerek yzne
aratran gzlerle bakmt. Sonra elbisesindeki st
lekelerini grm, Crassus'u tamam iyi e unutarak, Bu
ne? diye sormutu.
ocuumu emzirdiim st.

Spartacus, benim ocuum yok, demiti. Birdenbire

korkmu gibiydi. Varinia'dan uzaklamt. Sonra
kaybolmu tu. D burada sona ermiti. Varinia uyanm,
etrafn eviren karanlktan baka birey bulmamt.
'v
Ertesi gn Crassus sayfiyedeki evine gitti. Akam olunca,
Flavius tam anlatklar ekilde Varinia'y Gracchus'un
evine getirdi. Gracchus'un yemee oturduu srada
gelmilerdi. Bir kle gelip kendisini biri kadn dieri
Flavius olmak zere iki kiinin beklediini haber verdi.
Kadnn kucanda bir de ocuk vard,
Gracchus, Pekl, dedi, Biliyorum. Anladm. ocuk
iin yer hazr. eri al. Sonra, Hayr, hayr, diye atld,
Ben kendim karlarm. Yemek odasndan d kapya
deta koar gibi gitti. Onlan ieri kendisi ald. ok nzik,
dnceli davranyordu. En onurlu konuu gelmi gibi
sayg gsteriyordu..
Kadn uzun bir pelerine sarnmt. Yan karanlk koridorda,
Gracchus onun yzn gremiyordu. Fakat acele etmeye
lzum yoktu. Bol bol vakti olacakt. Onlar ieri ald.
Kadna
ocuu kendisine verebileceini, ya da bizzat kendisinin
ocuk iin hazrlam odaya gtrebileceini syledi.
Gracchus, ocuk hakknda incitici bir harekette
bulunurum, ya da bir ey sy-lerim diye d patlyordu.
314
ocuk iin kk bir oda hazrlattm, dedi, Beii ve
dier gerekli hereyi var. Rahat ve emniyette olacaktr.
Hi korkma.
Varinia, Fazla bireye ihtiyac yok, diye cevap verdi
Gracchus onun sesini ilk defa iitiyordu. Yumuak fakat
dolgun, zengin kulaa ho gelen bir sesti. imdi pelerinin
baln geri atmt. Gracchus onun yzn de

grebiliyordu. Uzun sar salarn ensesinde toplamt.

Yznde en kk bir boya yoktu. Bylece bambaka bir
gzellie ve soylu bir grne sahipti.
Gracchus Varinia'ya bakarken, Flavius da Gracchus'u
inceliyordu. Bir kenarda ilgili, akn ve dilini yutmu gibi
duruyordu. Huzursuzdu. Konumak frsatn bulur bulmaz,
Hazrlklarm yapmalym, Gracchus, dedi, afak vakti
gelirim. O srada hazr olacan umarm.
Hazr olacam, diye Gracchus onaylad.
Flavius gitti. Gracchus, Varinia'y ocuk iin hazrlad
odaya gtrd. Odada bir kle oturuyordu. Gracchus
kadn
iaret ederek anlatt :
Btn gece odada bekleyecek. Gzlerini ocuun
stnden bir an olsun ayrmayacak. ocua birey olacak
diye korkman gereksiz. Alarsa derhal seni aracak.
Varinia, ocuk uyur, dedi, ok iyisiniz ama zlmeyin,
ocuk uyur.
ocuk uyand m, alad m diye kulak kabartmana lzum
yok. Kadn derhal sana haber verecek. A msn? Yemek
yemi miydin?
Varinia ocuu beie yerletirdikten sonra, Yemek
yemedim ama a deilim, dedi, O kadar heyecanlym
ki, itahm kat. Dde gibiyim. nce o adama itimat
etmekten kork315
tm. Ama artk ona inancm var. Bunu benim iin niye
yaptn anlamyorum. D grdm, bir an sonra
uyanacam sanyorum.,
Ben yemeimi yerken yanmda oturursun, deil mi? Belki
sende bireyler yemek isteyeceksindir.
Olur. Otururum.

Yemek odasna dndler. Varinia, Gracchus'unkinin tam

sa tarafnda duran bir kanepeye oturdu. Gracchus bir
trl rahat hareket edemiyordu. Gzlerini Varinia'dan
ayramadan ylece dimdik, kaskat oturuyordu. Hayret
edilecek kadar kendini mutlu hissediyordu. Hayatnda bu
kadar byk bir mutluluk dolduu baka bir an olmamt.
Bu bir tatmin olma, yetinmeydi. lk defa olarak
elindekilerle yetiniyor, memnun oluyordu. Dnyann bir
yara gibi aryan, szlayan dncelerinden uzakt. Sevgili
ehrindeki evindeydi. Karsnda oturan bu kadna kar
dayanlmaz bir sevgi hissediyordu.
Yemekten konumaya balad. Crassus'un masasnda
yediin yemeklerden ok basittirler, dedi, Meyva,
hazrlanmas basit yiyecekler yerim. Bu akam stakoz
dolmam var. Yannda suyla - beyaz arap ierim.
Varinia onu dinlemiyordu. Gracchus beklenmiyecek bir
anlayla, Biz Roma'llar yemekten szettiimiz zaman
birey anlamyorsun, deil mi? diye sordu.
Varinia, Anlamyorum, diye onaylad.
Sebebini biliyorum. Hayatmzn ne kadar bo, faydasz
olduundan asla konumayz. nk vaktimizin ounu
bo, vakitlerimizi doldurmaya uramakla geiririz.
Barbarlarn btn tabi hareketleri, yeme, ime, sevime
ve glme bizde var. Artk a deiliz. Alktan konuuruz
ama aln ne demek olduundan haberimiz yoktur.
Susuzluktan szederiz, ama as316
la susuz deilizdir. Aktan sz aarz, fakat sevmeyiz.
k ola mayz. Bitmez tkenmez bir gayretle btn bu
boluklar yeni yeni elencelerle, bulularla doldurmaya
alrz. Yaptmz eylere kar duygusuz olduumuz
noktada deta hayv anlarz. Bu duygusuzluk gittike
artmakta. Ne sylediimi anlyor musun?

Varinia, Bir ksmn anlyorum, diye cevap verdi.

Seni anlamalym, Varinia. Bunun sadece bir d
olduundan niin korktuunu anlamalym. Crassus'un
sana bal olduunu biliyorum. stesen seninle evlenmeye
bile raz olurdu. Crassus byk bir insandr. Roma'nn en
byk insan. Nfuz ve kudretini dnemezsin. Msr
firavununu bilir misin?
Evet, bilirim.
Tamam. te Crassus'un bir Msr Firavunundan daha
byk nfuzu vardr. Onun iin, bir Msr Kraliesinden
daha ykseklere kabilirdin. Bu seni mutlu etmez miydi?
Spartacus'u ldren adamla m?
Ah, Ama bir dn. Bunu kendisi yapmad ki. Spartacus'u tanyordu. Ondan nefret de etmiyordu. Ben de Crassus
kadar suluyum. Spartacus'u Roma mahvetti. Fakat
Spartacus ld. Sen yayorsun. Crassus'un verebilecei
eyleri istemez misin?
istemem.
Neden istemiyorsun. Aziz Varinia?
zgr olmak istiyorum. Roma'dan uzaklamak istiyorum
Yaadm sre bir daha Roma'y grmek istemiyorum.
Olumun zgr bymesini istiyorum.
Gracchus iten bir aknlk iinde, Hrriyet bu kadar
317
deerli mi? diye sordu, Ne iin hr olacaksn? A
kalmak, boazlanmak, evsiz barksz kalmak iin mi?
Kyller gibi tarlalarda almak iin mi?
Bunu anlatmama imkn yok. Crassus'a da anlatmaya a
ltm. Fakat beceremedim. Sana da nasl anlatacam
bilmiyorum.
Ve Roma'dan nefret ediyorsun, Varinia. Bense seviyo
rum. Roma benim kanm, hayatm, anam, babam. Roma bit
orospudur. Fakat Roma'dan uzaklarsam lrm. Bunu

imdi daha iyi hissediyorum. Sen karmda otururken,

btn varlm Roma ile dolu. Ama sen ondan nefret
ediyorsun. Spartacus da Roma'dan nefret etti mi?
O Roma'ya, Roma ona dmand. Biliyorsun. Roma'y
ykabilseydi, yerine ne yapacakt?
Spartacus, klelerin bulunmad bir dnya kurmak
istiyordu. Efendi olmayacakt. Btn insanlar bar iinde,
karde gibi yaayacaklard. Roma'dan iyi ve gzel eyleri
alacamz sylerdi. Etraf surlarla evrili olmayan
ehirler ina edecektik. Bu ehirlerde btn insanlar
birbirine eit olarak, huzur iinde yaayacaklard. Sava
strap ve sknt olmayacakt.
Gracchus sesini karmadan dinliyordu. Varinia onu
merakla, korkmadan inceliyordu. O iman, et ynnn
altnda, Varinia'nm gvenmek istedii imdiye kadar
tand erkeklerden bambaka bir insann bulunduunu
hissediyordu. Bu adamda garip, kendini derhal belli eden
bir doruluk, samimiyet vard. Bunun nereden geldiini
bilmiyordu. Hareketlerin de, ya da fizik yapsnda 'deildi.
Daha ok dnme tarznday-d. Bazan, arada srada,
Spartacus'un syleyebilecei eyler sylyordu.
Tam o srada, Gracchus sanki Varinia'nm dncelerini
318
okumu gibi, Demek Spartacus'un hayat buydu, dedi,
Kr-basz, efendisiz bir dnya... Saraysz, amurdan
kulbesiz bir lem. Kim bilir! ocuunun adn ne koydun,
Varinia?
Spartacus. Baka ne ad takabilirdim?
Haklsn. Spartacus. Evet. O da uzun boylu, kuvvetli ve
marur olacak. Ona babasndan szedecek misin?
Evet.

Nasl anlatacaksn? Neler syleyeceksin? Spartacus

gibilerin bulunmad bir dnyada byyecek. Babasn saf
ve soylu yapan eyi nasl aklayacaksn?
Spartacus'un saf ve soylu olduunu nerden biliyorsun?
Bunu bilmek o kadar zor mu?
Bazlar anlamyorlar. Oluma ne syleyeceimi biliyor
musun? Beni anlayabileceini sanyorum. ok basit birey
syleyeceim. Spartacus'un ktye kar geldii, ktye
kar mcadele ettii iin saf ve soylu olduunu
anlatacam. Btn hayat boyunca asla yanl olan eyle
anlamaya varmad.
Onu saf yapan bu mu?
Ben zeki deilim ama bu zellik her erkei saf yapabilir
>>
Peki Spartacus neyin doru neyin yanl olduunu na sil
biliyordu?
nsanlar iin iyi olan, doruydu. Onlara strap veren ey
de yanl.
Gracchus, Anlyorum, diye dorulad, Spartacus'un
hayalini ve Spartacus'un yolunu. Ben artk hlya
kuramyacak kadar ihtiyarm, Varinia. Yoksa, insana
verilen hayat hakknda pek ok hayaller kurabilirdim. Bir
tek hayat. O kadar ksa,
319
gayesiz ve bo ki. Bir an gibi. nsanlar douyor, insanlar
lyor. Amasz, ahenksiz bir ekilde. Ben burada, bu
irkin, iman vcudumla oturuyorum. Spartacus ok
yakkl bir erkek miydi?
Varinia, eve geldiindenberi ilk defa glmsedi.
Glmsedi. Sonra kahkahalarla glmeye balad.
Kahkahalar hkrklara evrildi. Varinia ban masaya
dayyarak doyasya alad.
Varinia, Varinia. Bir ey mi yaptm?

Hayr, hayr... Doruldu. Gzlerini peetesiyle sildi.

Spartacus'u o kadar ok sevdim ki. Siz Romallara
benzemezdi Kabilemdeki erkekler gibi de deildi. Geni,
ablak ehresi kmk burnuyla bir Trakyalyd. Bu burnun onu
bir koyuna benzettiini sylerlerdi. Ama benim iin olmas
gerektii Bibiydi. O kadar.
Aralarndaki btn engeller kalkmt. Gracchus uzand,
Varinia'nm elini avucu iine ald. Hayatnda asla bir
kadna bu kadar yaklamam, bir kadna bu kadar
gvenmemiti.
Azizem, azizem, dedi, Kendi kendime ne dediimi
biliyor musun? nce, senden bir tek gecelik ak
isteyecektim. Sonra bundan vazgetim. Bir gece olsun
evime onur vermeni istedim. Bundan da vazgetim. Tek
arzum minnettarlkt. Aim sn anda minnettarlktan daha
ok ey var, deil mi Varinia?
Varinia dosdoru, Evet, var, diye cevap verdi. O anda
Gracchus, bu kadnda yapmack, gizli - kapakl bireyin
bulunmadn, aklnda ne varsa onu sylediini anlad.
Varinia'nm -elini kaldrd. pt. Varinia elini ekmedi.
Gracchus, Bunu istiyorum, dedi, Gn, doana kadar
benim. Benimle oturup, bir para konuur, yemek yer,
arabm paylar msn? Sana anlatmak, senden dinlemek
istedi320
ira yle ok ey var ki. Gn doana kadar yanmda oturur
musun? afakta Flavius atlarla gelecek, Roma'dan
ebediyeT) uzaklaacaksn. Bunu benim iin yapar msn,
Varinia?
Kendim iin de yaparm. Ben de istiyorum.
Sana teekkr etmeye almayacam. nk sana na^
sil teekkr edeceimi bilmiyorum.

Varinia, Bana teekkr edecek birey yok, diye atld.

Beni artk olamayacam sandm kadar ok mutlu
ettin. Spartacus ldkten sonra tekrar gleceim gnn
geleceini aklma bile getirmiyordum. Hayat daima bir l
gibi olacak sanyordum. Spartacus daima hayatn
hereyden nemli olduunu sylerdi. Ne demek istediini
u andaki kadar mken mel anlamamtm. Artk glmek
istiyorum. Anlamyorum ama glmek istiyorum.
IX
Flavius geldiinde afan skmesine bir saat vard,
Birey sylemeden khya kadn onu Gracchus'un yanna
gtrd Gracchus yorgun bir halde sedirin stnde
oturuyordu. Varinia da ocuuna st veriyordu. O da
yorgundu. Fakat pen-becik, tonbul ocuunu emzirirken
harikuladeydi. Gracchus, Flavius'u grnce parman
dudaklarna gtrd. Flavius ses karmadan bekledi.
Kadnn gzelliine kendini kaptrmaktan alamamt.
Orada, lmbann nda oturmu, ocuunu emzirirken,
Roma'mn hatrlayamad bir zamandan kalm gibiydi.
isi bitince, Varinia gsn kapad. Bebei bir arafa
sard. Gracchus doruldu. Kadna bakt. Varinia bir zaman
gzlerini Gracchus'tan ayrmad.
Flavius, Araba getirdim, diye konumaya balad, By321
lece zamandan kazanacaz. Arabann iini yastk ve
rtlerle doldurdum. Onun iin rahat olacaksnz... Hemen
gitmeliyiz. afak nerdeyse skecek.
Flavius'u iitmemi gibiydiler. Biribirlerine bakyorlard.
Spartacus'un gzel kars ve Roma'nn kurnaz, iman
siyaset adam kendilerini kaybetmi gibiydiler. Sonra
Varinia khya kadsa, dnd. Bebei uzatarak :
Bir dakika tutar msn? dedi.

Kadn ocuu ald. Varinia, Gracchus'a yaklat. Onur

kollarn okad. Uzanp yanaklarna dokundu. Gracchus
ne doru eildi. Varinia onu pt.
Bana kars o kadar iyi davrandm ki, Gracchus, dedi,
Bunun iin sana teekkr ederim. Benimle gelirsen, sana
kar iyi olmaya alrm... Herhangi bir erkee
olabileceim kadar iyi.
Teekkr ederim, azizem. Benimle gelecek misin,
Gracchus?
Oh, azizem. Teekkr ederim. Tanr seni korusun. Seni
ok seviyorum. Ama Roma'dan uzakta bir hi seviyesine
inerim. Roma benim anandr. Anamsa bir orospu. Fakat
sevdiim tek kadn sensin. Ama benim gzlerim kr deil.
iman, ihtiyar bir adamm. Flavius'un benim iin de bir
araba aramas gerekecek. Haydi git, sevgilim.
Flavius sabrszlkla, Vakit geiyor, diye atld,
Meseleyi elli kii biliyor. Bir tanesinin ihbar etmeyecei
ne malm?
Gracchus, Ona dikkat et, dedi, Artk zengin bir
adamsn, Flavius. Konforlu, rahat bir hayat yayacaksn.
Onun iin bu son ii yap. ocua ve ona dikkat et. Alp
dalarnn eteklerine varncaya kadar durmakszn git.
Oradaki kk vdilerSpartaks F : 21
322
de yaayan kyller basit, iyi kalpli ve kuvvetlidirler.
Varinia, onlarn arasnda kendine bir yer bulacaktr. Fakat
Alp dalarn grmeden bir yerde brakaym deme. Atlar
alabildiine krbala. Lzumu olursa, yeni atlar satn al.
Asla durma. Benim iin bunu yapar msn, Flavius?
imdiye kadar hi szmden dndm grdn m?
Hayr. O halde elveda.

Gracchus onlarla beraber kapya kadar gitti. Varinia

bebei kollarna almt. Gracchus kapnn kemeri altnda
durdu. afak skmek zereydi. Arabann atlar sinirli ve
eviktiler. Durmadan talarn stnde eeleniyorlard.
Elveda, Varinia! diye seslendi.
Varinia ona el sallad. Sonra araba harekete geti. Tenha,
dar sokaklarda grltler kararak, btn mahalleyi
ayaa kaldrarak yola dzld.
Gracchus brosuna dnmt. Birdenbire kendini son
derece yorgun ve bkkn hissetmiti. Bir mddet gzlerini
kapad. Ama uyumad. Varinia'mn yanndayken hissettii o
rahat, memnun edici hissi kaybetmemiti. Gzlerini
kapayp dncelerinin birok eyler stnde
dolamasna izin verdi. Roma'-larn alt, ilerinden
gurur duyduklar, artk kaybolmu bir zamanda yayan
ayakkabc babasn dnd. Sokaklardaki mcadelesini,
kanl parti savalarnn, oy satn alma ve satma iinde
ilerleyiini, ktleleri kullann, merdivenin basamaklarn
birer birer kn hatrlad. Hibir zaman yeter derecede
paras, yeter derecede nfuzu olmamt. O gnlerde
Cumhuriyet iin, insan haklan iin arpan, Forum'da
hakszlktan cesur bir dille ikyet eden namuslu
yurttalar vard. kaz etmilerdi. Frtnalar yaratmlard.
Diktatrle kar.?* koymulard. Gracchus onlar
anlamt. Amalarnn dil olduunu renmiti. te en
byk erdemi buydu. Onlar anla323
mas ve gayelerinin doruluunu kabul etmesi. Fakat ayn
zamanda bu amacn sonsuz olduunu da anlamt. Tarih
saatinin yelkovan geri alnamazd. Daima ileriye doru
giderdi. nanlarn imparatorlua balayanlarla
birlemiti. Kuvvetlerini, eski zamann zgrlklerinden

szedenlere kar yollam ti dil ve prensip sahibi

olanlar boazlatmt.
te imdi bunlar, pimanlk ve acyla deil, anlamak iin
duyduu bir arzuyla dnyordu. Eski dmanlar
zgrlk iin arpmlard. Ama bu hrriyet neredeydi?
te evinden bir kadn gitmiti. zgrlk ak bu kadnn
iinde bir ate gibi yanyordu. Oluna Spartacus adn
vermiti. O da oluna Spartacus adn takacakt herhalde.
Peki, kleler ne zaman kle olarak kalmaktan
memnuniyet duyacaklard? Buna verebilecei bir cevap,
bir hal aresi, yoktu. Gracchus'u bu da zmedi. Btn bir
hayat yaamt. Hibir eyden pimanlk duymuyordu.
Sevgili ehri yayacakt. Ebediyen yaayacakt. Sparta
cus bir gn dnp de ehrin surlarn insanlar korkmadan,
bar iinde yaasnlar diye ykt zaman, ktlne
ramen bu ehri seven Gracchus gibi insanlann yaadn
anlayacaklard.
Spartacus'un hayalini dnmeye balad. Bu hayal yayacak myd? Devam edecek miydi? Varinia'mn syledii
garip ey doru muydu? Ktlkle mcadele eden
insanlar saf m olurdu? O hi byle bir kii ile
konumamt. Spartacus'u tanmamt. Ama Varinia ile
konumutu. Artk Spartacus da, Varinia da gitmiti.
Herey bir d gibiydi. Varina'nn garip bilgisinin sadece
bir noktasna dokunmutu.
Khya kadn ieri girdi. Garip baklarla Gracchus'a bakt
Gracchus nzik bir tavrla, Ne istiyorsun ihtiyar? . diye
sordu.
Banyonuz hazr, efendi.
Ben bugn ykanmayacam. diye cevap veren
Gracchus,
324
:
;

kadnn hayreti ve irkili karsnda ard. urada

masann stnde bir sr torba var, diye devam etti,
Her bir torbada kleler iin birer kt var. Yannda da
yirmi bin sesterce. Bu antalar klelere vermeni, evimden
gitmelerini sylemeni istiyorum. Bunu hemen simdi yap,
ihtiyar.
Anlamyorum.
Anlamyor musun? Neden? Sylediklerim tamamiyle
doru. Hepinizin gitmesini istiyorum. zgrsnz. Bir
miktar da para sahibisiniz. Emirlerime itaat etmemenden
holanr mym?
Fakat yemeinizi kim piirecek? Size kim bakacak?
Bana soru sorma, kadn. Dediklerimi yap.
Klelerin evinden gitmeleri Gracchus'a ebediyet kadar
uzun bir zaman ald gibi geldi. Son kle de knca,
ortala garip, yepyeni bir sessizlik kt. Sabah gnei
ykseliyordu. Sokaklar grlt, ses ve hayatla dolmutu.
Fakat Gracchus'un evi sessizdi.
Gracchus brosuna dnd. ekmecesini at. inden ksa
bir spanyol klc ald. Askerlerin tad cinstendi ama
sap son derece usta bir iilikle sslenmiti. Bu ona ok
zaman nce armaan edilmiti. Ama ne sebeple verildiini
hatrlamyordu bile. Silhlara kar bu kadar derin bir
nefret duymas ne garipti! Silh olarak sadece zeksna
gvendii dnlrse buna amamak gerekirdi.
Klc klfndan karp dikkatle ucunu ve kenarn gzden
geirdi. Yeter derece keskindi. Sonra tekrar sedire dnd.
Oturdu. Karnn inceledi. ntihar etmek dncesi
karsnda glmekten kendini alamad. Ne komikti. Ba
kanma sokacak kadar kuvveti ve cesareti olup
olmadndan emin deildi. Vcudunun yana ba
soktuktan sonra, korkarak vaz

geip barp armayaca ne malmdu? Btn hayat

boyunca hibir eyin canna kymamt... Bir tavuun bile.
Sonra bu iin sihirle bir ilgisi olmadn anlad. lmden
ancak zarnan zaman korkmutu. ocukluunda Tanrlar
hakknda anlatlan komik hikyelerle alay etmiti. Bir
erkek olarak, kendi snfnn kltrl insanlarnn
dncesini kolayca kabul etmiti. Tanrlarn olmadna,
lmden sonra hayatn devam etmediine inanmt.
ntihar etmeye karar vermiti. Btn korkusu bunu
onuruyla yerine getirememek korkusuydu. Bunlar
dnrken bir para uyuklamt galiba. D kapnn hzl
hzl vurulduunu iiterek kendine geldi. Mahmurluundan
silkinerek dinledi.
Ne kuvvetli sinir yapn var! Crassus! diye dnd. Bu
ihtiyar iman seni parmann ucunda oynatt, savatan
elde ettiin byk ganimeti elinden ald! Fakat sen onu
sevmiyordun, Crassus. Spartacus'u armha ivilemek
istedin. Bunu yapamaynca karsn elde etmeyi aklna
koydun. Varinia'nm seni sevmesini, ayaklarnn dibinde
srnmesini istedin. Oh, Crassus, yle aptalsn ki. yle
aptal! Ama ne yazk ki zamann
btn insanlar senin gibi. Bundan hi phem yok.
.j
Klc arad. Bulamad. Diz kp sedirin altna bakt.
Oradayd. Klc iki avucu arasna ald. Sonra btn kuvvetiyle
gsne saplad. Istrab o kadar bykt ki barmaktan
ken dini alamad. Fakat kl ieri girmiti. Sonra tam sapn
stne arln brakt.
Crassus kapy krp ieri girdiinde, Cracchus'u bu halde
buldu. General btn kuvvetini kullanarak, ly yz st
evirdi. Gracchus'un yznde alayl srtmaya benzer bir
ifde vard...

Ondan sonra Crassus kendi evine dnd. fke ve

nefretle ,: doluydu. mrnde hibir eyden, hi kimseden,
l Gracchus'326
tan nefret ettii gibi nefret etmemiti. Fakat Gracchus
lmt. Crassus'un yapabilecei birey kalmamt.
Eve dndnde bir konuu olduunu sylemilerdi. Gen
Caius onu bekliyordu. Caius'un olanlardan haberi yoktu.
Ca-pua'dan yeni dnmt. Derhal Crassus'a yaklat,
generalin gsn okamaya balad. Crassus bir
yumrukla onu yere serdi. Yldrm gibi bitiikteki odaya
geti. Elinde bir krbala geri dnd. Caius azndan
kanlar akarak yerden kalkmaa alyordu. Crassus onu
krbalamaya balad.
Caius feryat ediyordu. Tekrar tekrar barmasna ramen
Crassus durmuyordu. Sonunda Crassus'u kendi kleleri
kollarndan yakaladlar. Caius sendeleyerek evden kp
gitti. Krbacn verdii strapla bir ocuk gibi alyor,
inliyordu.
SEKZNC BLM
Flavius, Gracchus'a verdii sz tuttu. Gracchus'un
imzasn tayan gei ktlaryla araba nce Kuzeye,
sonra douya doru ilerledi. Varinia, yaptklar yolculuu
pek hatrlamyordu. lk gn ocuunu gsne bastrarak
uyudu. Cassia Yolu, salam yapl, dzgn bir yoldu. Atlar
hi durmadan byk bir sratle gittiler. Gnn ilk
yansnda Flavius atlar acmak-szn krbalad. leyin bir
handa atlar deitirdikten sonra daha hzl, hatt drt nal
gittiler. Akamn ilk klar dmeye baladnda
Roma'dan hemen hemen yz mil uzaklam
bulunuyorlard.
Bir ok kere, asker inzibatlar tarafndan durduruldular.
Fakat Gracchus'un verdii ktlar o kadar salamd ki bir

tehlikeyle karlamadlar. O gece Varinia, bebei ayaklar

dibine yatrarak ayakta durdu. Ay nda kayp giden kr
manzaralarn seyretti. Dnya uyuyor, onlar gidiyorlard.
Ay kaybolup da afak skmeye balaynca ana yoldan
kp kk bir imenlie girdiler. Atlar serbest brakp bir
para ekmek, arapla karnlarn doyurdular. araflarn
zerine dinlenmek iin uzandlar. Varinia'nun uykusu
kamt. Fakat btn kuvvetlerini tketmi olan
srcler derhal kendilerinden getiler. Flavius kendisini
uyandrd zaman Varinia daha ye328
ni uykuya daldn sand. Atlar arabaya koulurken
bebeini cmzirdi. Sonra afan solgun klarnda tekrar
yola ktlar. Kuzeye doru ilerlediler. Tekrar atlar
deitirmek ve uyuan bacaklarn rahatlandrmak iin bir
hann nnde durduklarnda gne ykselmeye
balamt. Biraz nce etraf sularla ev rili bir ehrin
nnden gemilerdi. O zamandanberi srcler atlar
aman bilmez bir inatla krbalyor, son sratle gidiyorlard.
Arabann bitmez tkenmez sallants Varinia'mn stn de
etkisini gstermeye balamt. Birka kere kustu. St
ekilecek diye korku iindeydi. Akam zeri Flavius bir
iftlikten taze st ve peynir getirdi. Artk hava
karardndan gecenin ounu dinlenmekle geirdiler.
afak skmeden tekrar harekete gemilerdi. leye
doru gittikleri yola bir T harfinin tepesi gibi dikey, geni
bir yola geldiley. Bu yolu getiler. imdi Kuzeye ve Batya
doru gidiyorlard. Gne batarken Varinia ilk defa Alp
dalarnn karl tepelerini grd. O gece ay vard.
Atlar fazla zorlamadan ilerlemeye devam ettiler. Sadece
bir kere, atlar son olarak deitirmek iin bir handa
durdular. Sabah olmadan ana yoldan douya giden bir
toprak yola sapmlard. Yol kvrla kvr-la bir vadiye

iniyordu. Gne ykselince Varinia, sisli bir k

arkasndan vadiyi olduu gibi grd. Tam ortadan sevimli
bir dere akyordu. ki yanda tepeler ykseliyordu. Artk
Alplere gelmilerdi.
Artk ok sratli gitmeleri imknszd. Dzgn olmayan
toprak yolda araba saa sola arplyordu. Varinia
yastklar aasmda, ocuunu kollarna alm oturuyordu.
Tahta bir kprden dereyi getiler. Artk yava yava
tepeye trman balamt. Btn gn atlar kvrla kvrla
giden da yollarnda terlediler. Onlar gren Galya
kylleri duruyorlar, gzel, iri gsl atlarn ektii iki
arabaya bakyorlard. Baak gibi sar sal ocuklar
koarak yol kenarna kyor, gzlerini kocaman kocaman
aarak bu beklenmedik manzaray seyrediyorlard
329
leden sonra ge vakit, yolun artk bir iz gibi kald
yerde tepeye ulatlar. imdi nlerinde vadi btn tatll
ve gzelliiyle uzanyordu. Bu geni vadinin urasnda
burasnda Varinia, kyler, kasabalar gryordu. Kaln
orman kuaklar, bir ok akar sular ve ok uzakta etraf
surlarla evrili bir ehrin izleri vard. ehir batdayd.
Tekrar yola koyuldular. Alp dalan ynnde, kuzeye doru
ilerlediler.
Daa trmanmak initen daha kolayd. nerken atlar
kaymasnlar diye ekmek gerekiyordu. Yol kvrlyor,
dnemelerle gleiyordu. Vadiye indiklerinde hava iyice
kararmt. Dinlenmek ve ayn domasn beklemek iin
durdular. O gece bir sre daha yol aldlar. Bir ara durup
dinlendiler. Tekrar git tiler. Burada btn yollar bozuktu.
Gittiler, gittiler. Sonunda AJp dalarnn balad
yuvarlak tepelere vardlar.

Flavius burada Varinia'dan ayrld. Varinia'y ormanlardan

ve tarlalardan baka bireyin grnmedii bir yol kenanna
brakt.
Ona, Elveda, Varinia dedi, Gracchus'a verdiim s/
tuttum. Bylece bana verdii paray hakkettim, deil mi?
Neenin, ne de benim bir daha Roma'y greceimizi
sanmyorum nk oras ikimiz iin de iyi bir ehir deil.
Sana iyi anslar ve mutluluklar dilerim. Olun iin de.
Yolun bir mil ilerisinde kk bir ky var. Arabayla
geldiini grmemeleri daha iyi. te sana bir sesterce.
Sana bir yl yeter. Kyller basit insanlardr. Eer dalan
geip kendi ulusunun yanna gitmek istersen, sana yardm
ederler. Ama sana bunu tavsiye etmem. Dalarda
yabanclardan nefret eden barbar kimseler yaar. Sonra
kendi kabileni de bulamazsn, Varinia. Alman kabileleri
ormanlarda,, oradan oraya gerler. Nerede olduklarn
bilmene imkn yok. Sonra Alplerin arkasndaki ormanlk
arazi ocuun iin iyi deil sanyorum. Senin yerinde
olsam bu blgede bir yere yerle330
irim. Seni byle brakmak hi houma gitmiyor ama sen
istiyorsun, deil mi Varinia?
Varinia, Evet, diye dorulad, Btn istediim buydu.
Sonra arabalar geri evirdiler. Varinia ocuu kucanda,
onlarn bir toz bulutu nnde kaybolularn seyretti.
Sonra yol kenarna oturup bebeini emzirdi. Ondan sonra
da yola koyuldu. Serin, gzel bir yaz sabahyd. Gne
masma-v,', duru bir gkyznde ykseliyordu. Kular
tyor, arlar iekten iee konuyorlard.
Varinia mutluydu. Bu Spartacus'un yannda tatt cinsten
bir mutluluk deildi. Spartacus ona bir hayat anlay,
yaama evki alamt. Varinia sa ve zgrd. ocuu

salkl ve zgrd. Bunun iin Varinia hayatndan

memnundu. Gelecee umut ve gvenle bakyordu.
II
Bir kadn yalnz yaayamaz. Varinia, geldii basit Galva
kynde, kars ocuk doururken len bir adamla evlendi
Belki de kyller onun bir kaak kle olduunu
biliyorlard. Ama nemi yoktu. Varinia'nn dolgun gsleri
vard. Evlendii adama bir de ocuk dourdu. yi bir
kadnd. Kuvveti ve doruluuyla kendini kyllere
sevdirdi.
Evlendii adam okuma yazma bilmeyen, topran dilinden
baka dil anlamayan saf bir kylyd. Spartacus deildi.
Yine de Spartacus'a benziyordu. Hayata kar ayn,
Spartacus'un sab-jtm besliyordu. Ge fkeleniyor,
ocuklarm ok seviyordu. Kendisininkini ve
Varinia'nnkini.
Varinia'ya ise tapyordu deta... nk Varinia dardan
bambaka bir lemden kp gelmi, ona hayat getirmiti.
Zamanla Varinia, bu erkei yakndan tand ve hislerine
karlk
331
verdi. Kyllerin, Galya kelimeleriyle dolu asl Latince
olan dillerini rendi. Topra iliyorlar, rn
yetitiriyorlard rnn bir ksmn ky Tanrsna, bir
ksmm da vergi memur larna ve Roma'ya veriyorlard.
Yayorlar ve lyorlard Dan-sediyorlar, ark sylyorlar,
alyorlar, evleniyorlard.
Dnyada byk deiiklikler oluyordu. Fakat kyde
deiiklik o kadar ar ar oluyordu ki, hibir ey
rahatlarn ka rmyordu.
Varinia bereketli bir kadn kt. Her yeni ylla yeni bir o
cuk dnyaya getirdi. Dourmaktan kesildiinde kendi
getirdi iyle birlikte yedi ocuk sahibi olmutu. Kk

Spartacus onlarla beraber byd. Uzun boylu, ve

kuvvetliydi. Yedi ya sna girince ilk defa olarak Varinia
ona, babasndan, babasnn yapt eyden szetti.
ocuun anlattklarn kolayca anlamas karsnda
ard. Kyde hikimse Spartacus adn daha nce
duymamt. Yeryzn daha byk olaylar sarsm, bu
kye uramadan geip gitmiti. kz olan dier
ocuklar byrken Varinia hikyeyi bir ok kere anlatt...
Basit bir insann nasl esarete ve zorbala kar
ayaklandn, drt yl Ro-ma'nn onun adyla nasl
titrediini syledi. Spartacus'un alt fec maden
kuyularndan ve arenalarda elinde bakla rlplak nasl
dvtnden szetti. Onlara Spartacus'un ne kadar
hassas, sde ve iyi kalpli bir insan olduunu syledi.
Spartacus'u asla aralarnda yaad kyllerden
uzaklatrma di. Spartacus'un arkadalarn anlatrken,
kydekilerden rnekler gstererek onlar ocuklarn
gzlerinde canlandrrd. Varinia bu hikyeleri anlatnca,
kocas merak ve kskanlkla dinlerdi.
Varinia'nn yaad hayat kolay bir hayat deildi.
afaktan, gece gne batncaya kadar alyorlard. Cildi
ak havada almaktan kararmt. Gzellii
kaybolmutu. Ama btn bazinesi gzellii deildi. Bir an
durup dnd zaman ha yatn kendisine verdiklerine
seviniyordu. Artk Spartacus iin
332
yas tutmuyordu. Spartacus ile olan hayat artk bir masal
gibiydi.
Kk Sparl^cus yirmi yama girdii yl, Varinia iddetli
bir atele yataa dt . gn sonra ld. lm abuk
ve acsz olmutu. Kocas, kzlar ve oullar onun iin
aladlar. Kefenine sararak ebediyen dinlenmesi iin
topraa verdiler.

te, Varinia ldkten sonra kyde deiiklikler bagstermeye balad. Vergiler bitmez, tkenmez bir ekilde
artyordu. Kurak bir yaz mevsiminde btn rn kurudu. O
zaman Ro-ma'dan askerler geldiler. Vergiyi veremeyen
aileler evlerinden karldlar, boyunlarndan zincire
vuruldular. Kle pazarlarnda satlmak zere Roma'ya
gtrldler.
Fakat vergisini veremiyenlerin iinde bu duruma kar
koyanlar da oldu. Spartacus, erkek - kz kardeleri ,ve
kydeki dier halk kuzey ynlerindeki daa ktlar. Orada
fndk - fstk Y avlayabildikleri hayvan etiyle yoksul,
perian bir hayata kat landlar. Fakat bir zamanlar
kendilerine ait olan topraklarda .byk bir malikne
kurulduunu grnce, dadan indiler, ma likneyi yaktlar.
Ortal yama ettiler.
Sonra ormanlara askerler geldi. Kyller askerlere kar
koymak iin da kabileleriyle birletiler. Kaak kleler de
geldi Her yl zorbala kar ayaklan bir gibi byd.
Bazen btn kuvvetleri askerlere yeniliyordu. Bazan da o
kadar kuv vt.tli oluyorlard ki vadiye kadar iniyor, ortal
talan ediyor, lard.
Spartacus'un olu byle bir hayat yaad, babas gibi
mcadele etti ve savata ld. Onun oullarna anlatt
hikye artk eski berraklkta ve canllkta deildi.
Hikyeler efsne, efsneler sembol oldu. Ama zorbalk
altnda inleyenlerin, zorba333
bra kar mcadeleleri devam edip gitti. Spartacus ad
asla unutulmad. Bu, kanla kuaktan kuaa geen bir
mesele de il, ortak mcadelenin sonunda doan bir
lkyd.

Romann yerle bir edilecei gn gelecekti. Sadece kleler

tarafndan deil, ama onlarla birleen serfler, zgr
barbarlar, kyller tarafndan mahvedilecekti.
nsanlar alt ve alanlarn meyvesinden gelecek
kuaklar faydaland srece Spartacus ad daima
hatrlanacak, bazan fsltyla, bazan da bara bara
haykrlacakt.
New York City Haziran 1951
SON