1/5/14

Yazdr

Ulusal Kaynaklar ve Ulusal G Gnmzde belirli aralklarla dile getirilen nemli bir konu dnyann tek veya ok kutuplu olmasdr. Bunun en gncel rnei 10-12 Nisanda stanbulda yaplan "Tek Kutuplu Dnya m, ok Kutuplu Dnya m?" konulu Avrasya Ekonomik Zirvesinin Cumhurbakanlar oturumunda grld. Panelde konuan Estonya 3.Cumhurbakan Arnold Rtel dinleyicilerin dikkatini enerji, nfus ve uluslararas ortak hareket etme konularna ekti. 2030'da global enerji talebinin bugnknn iki kat olacan vurgulayan Rtel, "Enerji gvenlii konusunda tehdit edileceiz. Yenilenebilir enerji kaynan kullanamyoruz. Nfusun yalanmas da sorun. Her ay 800 milyon kii 65 yana giriyor. Demografik deiiklikler btn devlet liderlerinin ajandasnda olmal. ehirlerin bymesi evremize byk zarar veriyor. Durmak bilmeksizin gelien teknoloji insanlk iin tehdit oluturmaktadr. Bu konularda BM'nin daha etkin faaliyetlerde bulunmas bize yardmc olacaktr" diye devam etti. Tek kutuplu dnya dncesini savunanlar elbette Amerika Birleik Devletlerini bu konuma yerletirmektedirler. Kar kanlar ise baka lkelerin farkl kutuplar oluturduklarn veya oluturabileceklerini ne srmektedirler. Burada da ne kan lkeler in, Rusya, Avrupa Birlii ve Hindistan olarak adlandrlmaktadrlar. Bu yaklamda grld gibi devletlere pek ok nem atfedilmektedir. O zaman devletlerin gleri hakknda bir analiz gerekmektedir. Bir devletin gcn ne tekil eder ve ne arttrr? Askeri G Souk sava zamannda askeri g ne kmaktayd ve ilk sray almaktayd. Bu ift kutuplu dnyada devletler balca iki ideolojik kampa blnm ve her iki gte yanlarna askeri mttefiklerini ekmiti. En nemli unsur kar taraf askeri adan dengelemekti. Bu denge nkleer silahlar da iermekteydi. Ancak souk sava sona erdikten sonra askeri gcn eski ihtiamn kalmadn ne srebiliriz. Askeri gcn yanna ve hatta belki nne ekoloji ve iktisadi konular geti. zellikle merkezi plandan serbest piyasa ekonomisine geilmesi bu deiim ncs oldu.

www.orsam.org.tr/tr/yazilar_Yazdir.aspx?ID=4409

1/6

1/5/14

Yazdr

Dnyadaki pek ok lke bu deiime getiinden veya bu gei iin emek sarf ettiinden dolay ekonomi n plana kt. Tabii ki bu balamda ekonomileri gl klan etkenlerin banda kaynaklar gelmektedir. Gnmzde daha ziyade enerji kaynaklar ne kmaktadr. Petrol ve doalgaz konumundan zengin olan lkelerin daha avantajl olduklar dnlmektedir. Ama sadece doal enerji kaynaklarna sahip olmak ekonominin ok gl klnmasnda etken bir rol oynamaktadr. Asl ekonomiyi glendiren ve doruklara kartan, hatta ycelten insan kaynaklardr. Eitsel G Amerika'y bir sper g veya dnyann tek kutbunu temsil ettiini dnenler iin de eitim, zerinde durulmas gereken hassas bir konudur. nsan kaynaklarn arttran insan potansiyelini gerekletiren en nemli unsur elbette eitimdir. Yksek eitimi kaliteli ve nitelikli olan lkelerin siyaset arenasnda daha etkin olduunu grebilmekteyiz. Elbette iyi bir yksek eitim alabilmek iin de ilk ve orta eitiminin de salam temellere dayandrlmas arttr. Eitim konusunda ilgin bir tespit de Microsoft irketinin kurucularndan, irketin bakanln yapm ve ba yazlm mimarln yapmakta olan Bill Gates'in kurduu vakf tarafndan incelenmitir. Gates'in kendisi de Amerika'daki lise eitimi zerinde ilgin gzlemlerde bulunmaktadr. Amerika'nn Colorado eyaletinin gelitirdii kendine zg lise programn nc olarak grmektedir. Colorado eyaletinin eitim sisteminin can alc noktalar aadaki sebeplerden kaynaklanmaktadr. Colorado Modeli Gates Coloradoda bir okulu ziyaret ettiinde snfn te birinin spanyol kkenli olduunu fark etmi ve Eagle County okul blgesinin 6,300 rencilerinin yaklak yarsnn Hispanik, ve bu ilenin de Coloradoda ngilizce renmede en nde gelmekte olduunu vurgulamaktadr. Kendisi ile okul kurulunda grev alan ve halen Eagle Valley Lisesi'nde dil sanatlar ve konuma retmeni olarak alan Mary Ann Stavneyden lisede retilen Colorado eitim sistemi hakknda bilgi edinmi. Snfta bulunduu zaman Mary Annin rencilere kantlarn nasl kullanabilecei zerine 40 dakikalk bir ders verdiini gibi, nk, dolay ve benzer deyimleri ieren ve onlarn nasl kullanlaca zerine mini dersler de verdiini, sonu olarak da iyi sorular soraraktan ve aralarnda yryerekten rencileri dersin iine kattn belirtmekte. Colorado sisteminde, Eagle Valley Lisesi'nde Usta retmen olarak, Mary Ann Stavney retmenleri deerlendirme ve rencilerine zaman ayrmaktadr. Bu grev okulun en iyi retmenlerine ve ilenin retmen-deerlendirme sisteminin nemli bir paras. Mary Ann bu grevinde retmenleri deerlendirmek ve geribildirim salamak iin eitilmitir.
www.orsam.org.tr/tr/yazilar_Yazdir.aspx?ID=4409 2/6

1/5/14

Yazdr

lm retmen performansn daha geni bir yaklamn paras olduunu rencinin renmesini, uzman retmen ve okul mdrne gelen deerlendirmeler ve rencilerin retmenleri hakknda anketleri ve sonular gsteren test verileri iermektedir. le, retmenleri gelitirmek konusunda bir nc olmaktadr. Bir ka yl nce retmenlerin yzde 90nn zerinde hi bir geri bildirim verilmedii dnlrse, eitimde s tartmalarn bugn gerekten dairesel bir tartma dzeyinde olduu ne srlebilir. retmen etkinliini lmek iin aralar uygulama lmn dahi mmkn olup olmadn tartlmaktadr. Halbuki biliyoruz, btn retmenler en iyilerine benzese sistem harika olurdu. Bununla alakal olarak Gates, kendi vakf tarafndan finanse edilen bir proje olan MET -Etkili retim lleri- 2009 ylnda balayarak, 3.000 snf retmeni ile alldn ve onlarn iyiletirmesi iin, deerlendirme ve geribildirimi nasl kuracaklarn anlamak iin retmenleri gelitirme arzusunu ierdiini de belirtmektedir. Ocak aynda MET projesinin nihai sonular akland. Raporda, retmen lmenin tekrarlanabilir, dorulanabilir ve etkinliinin gzlemlenebilir olduu sonucuna varld. Okullar, retmen performansn deerlendirmek iin renci anketleri ve retmenleri gzlemleyen deerlendiricilerin raporlar ve yorumlar vurguland. Colorado, bu ilkeleri tanma asndan bir nc ve Eagle County lesi de bu nclkte yardmc olmakla kabul edildi. Yaklak 10 yl nce ile geleneksel kdeme dayanan deerlendirme sistemini reddetmi ve performansa dayal sisteme gemiti. Bu da elbette kolay kabul grmemiti. retmenler, renci testlerine ok fazla vurgu verildiinden kusurlu bir plan olduunu dndler ve aleyhinde konutular. leden de ok az destek verilmesi de dier nyarglardan bir tanesi idi. 2008e gelindiinde ile merkez ofisi deiti ve okul ynetim kurulu yeni bir mdr atad, bu kii de Dr. Sandra Smyserd. Rapora gre imdiki retmenler sistemin onlara yardmc olduunu hissetmekteler. Bir retim yl boyunca, Eagle Countyda her 470 retmen kez deerlendirilmekte ve snfta en az dokuz kez gzlenmekte. Sre danman retmenler ile balamakta ve onlar zamanlarnn yzde 30'unu snflarda ve gelitirilmesi gereken alanlarda arkadalarna yardm etmekteler. Daha sonra bir usta retmen ve okul mdr ya habersiz, ya da nceden belirtilmi olaraktan snflar gzlemlemekteler. Bu ie zamanlarnn yzde 70ini adayan Uzman retmenler, meslektalaryla grmeler yapyor ve planlanan deerlendirme ncesinde ve sonrasnda geribildirim veriyorlar.
www.orsam.org.tr/tr/yazilar_Yazdir.aspx?ID=4409 3/6

1/5/14

Yazdr

Eagle County sistemi her retmenin gelimesine odaklanmakta, nk deerlendirmeler retmene puan deil, ayn zamanda alanlarnda zel geribildirim vererek kendisini gelitirmek ve kendi glerini ina etmek iin nem atfetmekte. Haftalk grup toplantlarnda bire-bir tavsiye ve neriler, klavuzlar ve ek olarak usta retmenler renci almalarn tartmakta ve ibirlii imkanlarn aratrmaktalar. retmenler snf gzlemleri ve renci baarlarna dayal olarak yllk maa artlar ve ikramiyeler alabiliyorlar. Okul mdr Dr. Smyser, sistemin retmenleri korumay ve hatta meslei terk etmemeleri iin yardmc olduunu vurguluyor. Colorado eyalet mevzuatna gre 2013-2014 retim yl deerlendirmesi tm retmenler iin %50si rencilerin test sonularnda deiim ve gerisi de dier nlemler zerinde olacak. Dr. Smyser ve onun meslektalar ile rencinin test puanlar deerlendirme srecine dahil etmekte zorluk yaayacaklarn sylemekteler. Bunun bir nedeni: Baz renci geliimlerini test etmek daha zor -mzik ve sanat da olduu gibi -daha bakalar- matematik ve fen gibileri, daha kolay. Her eyalette olduu gibi btelerin azaltlmas ile program zorluklarla kar karya kalm. Danman ve usta retmenlere fazla denmekte ve onlarn zaman tavsiyelerle getiinden ve deerlendirmelerden dolay ile onlarn derslerini vermek iin dier retmenleri ie almak mecburiyetinde kald. Yine de son iki ylda bte kesintilerine ramen Eagle County kendi deerlendirme ve destek sistemini ayakta tutmay baarm. Son be ylda Eagle County da renci testlerinin iyilemesinde en byk etken herhalde uygulanan bu sistemden kaynaklanmakta olduunu sylenebilir. Bill Gatese gre Amerikan ilk-orta (K-12) eitiminde yapabilecei en kritik deiim retmen geribildirimini oluturmas. Eagle Countyde olduu gibi sistemler dzgn, finansman kaliteli ve retmenler tarafndan gvenilir olmalarn da art komakta. Bu lm sistemleri, retmenlerin mesleki gelimeleri iin tevik kayna olmal. Bu abalardan karlan dersler de retmen eitim programlarnn gelitirmelerine yardmc olaca savunulmakta. Amerikadan daha iyi eitim sistemlerine sahip lkeler, daha fazla retmen geribildirimi salamaktadrlar. Yine de Gatesin dncesi herhangi bir lkeye baklp mukayese yaplsa da daha iyisinin yaplmasnn mmkn olduudur. Farkl Diplomasi Eitim tabii ki Joseph Nyen uluslararas ilikiler literatrne armaan ettii yumuak gcn iinde yer alan olduka etkili bir etkendir. Hatta souk sava zamannda bile vatanda diplomasisi denilen kavramda ne kadar faydal olduu aikardr. kinci dnya savandan sonra farkl lkelerden davet edilen akll renciler Amerikada yllarca toplumunun iinde kalp, Amerikan deerlerine ve kltrn yakndan tanma imkan buldular. yi okullarda eitim grdkten sonra kendi lkelerine
www.orsam.org.tr/tr/yazilar_Yazdir.aspx?ID=4409 4/6

1/5/14

Yazdr

dndklerinde bunun Amerika ve Amerikallarla yakn ilikilerini ilerleyen yllarda devam ettirip scakkanl baklarn srdrdler. Souk sava sonras dnemde de baka lkeler bu Amerikan baar tecrbesini kendileri tekrar ve taklit etmek istemektedirler. Gnmzdeki belli bal byk - ve orta diye deerlendirebileceimiz - devletlerin hepsi yumuak glerini kullanma eilimindedirler. yi orta ve yksek eitim alan devletlerin vatandalar geleneksel diplomasi iinde de grev alabilmektedirler. Bunun belkide en iyi rnei akademik diplomasidir. Bilindii gibi geleneksel diplomasi devletler arasnda hkmet ilerinin yrtlmesi iin temsilcilerinin kullanlmasna iermektedir. Yumuak gcn nemli paras da kamu diplomasisidir. Burada etkileme amac ile yabanc halklara doru etkili olmak zere diyalogla, savunma ve halkla ilikilerin kullanld da gzlemlenmitir. Akademik diplomasi ise kamu diplomasinin bir alt kategorisi olarak grlebilir ve daha nceden de bahsedildii gibi yumuak gcn nemli bir kaynadr. Akademik diplomasi akademisyenler arasnda oluturulan ibirliinin uluslararas ilikilere katks zerine endekslenmektedir. Bu ibirlii souk sava zamannda kapal toplumlarla bir araya gelebilmek iin ok iyi hatta bazen alternatifi bulunmayan bir ara olarak grlmtr. Bu konumlarda geleneksel diplomasinin yapamayaca ilere girilmitir. Bunlarn rnekleri Sovyetler Birlii ile farkl ibirlii projeleri ve 1970lerin sonunda in ile Amerika arasndaki bilim ve teknolojik ibirlii anlamas nemli bir rnek tekil etmektedir. Akademik diplomasinin nemlerinden bir ka toplumlar bir araya getirmekten, ortak karlar ve faydaya ynelik ibirliini salamasdr. Devletlerin kamu diplomasisinde olduu gibi baka lkelerin sivil toplumu zerinden sonu almalar yerine, akademik diplomasi yolunu semeleri uluslararas karlara uygun ve daha kabul edilebilir bir yntem olarak grlmektedir. Gnmzdeki rekabet ortamnda daha ziyade ilgiler enerji alanna ekilirken ve zellikle enerji kaynaklar zerinde durulurken, ulusal gcn inaatndaki insan kaynaklarnn nemini gz ard edilmemelidir. Yksek teknolojide aratrma gelitirmeyi desteklemek iin insan kaynaklarnn belirli bir seviyeye gelmesi gerekmektedir. Elbette bunun yolu niversitelerden ve dnce kurumlarndan, aratrma merkezlerinden gemektedir. Aratrma Merkezleri Hasan Kanbolatn da altn izdii gibi Trkiyede sanayi emek youn sektrlerden teknoloji youn sektrlere doru byk bir dnm ierisindedir. Ham bilginin oald, mobil yaamn artt, zamann giderek daha fazla nemli olduu yeni
www.orsam.org.tr/tr/yazilar_Yazdir.aspx?ID=4409 5/6

1/5/14

Yazdr

dnyada ilenmi doru bilgi ve analize gereksinim giderek daha fazla artmaktadr. Bu nedenle, bilginin ilendii ve analiz edildii kurumlar olan dnce merkezleri byk nem kazanmaktadr. Dnce merkezleri devletin yer bulamad veya giremedii uluslararas platformlarda yer alabilmektedir. Dnce merkezleri i ve d politikann mutfadr. Ama buraya gelebilecek insanlarn ilk ve orta eitimi de gz ard edilmemelidir. Bu eitim sreci adeta yksek kurumlar besleyen nemli bir duraktr. Son istasyona varmadan evvelki bir indirme-bindirme yeridir. Yine ou kii tarafndan tek kutup olarak grlen Amerika'ya dnecek olursak, lkedeki orta eitim sisteminin skntlar yeni deil, yllardr bilinmektedir. Colorado eyaletinin uygulad retmen gelimesi hakknda geridnm esas alan ilkorta-lise program ise gerekten daha evvel grlmemi nc bir eitim modelidir. Mutlaka buna benzer modellerin faydalar hem Amerika'daki baka eyaletlere, hem de baka - hatta kendilerini rakip olarak gren - devletler iin de rnek olabilecek potansiyeldedir. Unutulmamaldr ki devletlerin gc en nihayetinde insan kaynaklarna dayanmaktadr.

15 NSAN 2013

Dr. Sreyya Yiit, ORSAM Avrasya Danman, stanbul Aydn niversitesi

www.orsam.org.tr/tr/yazilar_Yazdir.aspx?ID=4409

6/6