Trk Dnyas Aratrmalar

Say: 187

Austos 2010

MLL G, BLEENLER VE VASITALARI

Yrd. Do. Dr. amil NSAL*
z Bu makale temelde detayda drt blmden olumaktadr. lk ana blmde ele aldmz boyut milli gcn deiik tanmlar, milli gc meydana getiren g unsurlar ve milli g iin kullanlabilecek vastalar iermektedir. En geni anlamda ele aldmz milli g unsurlar konusu, milli gc meydana getiren tm g unsurlar tek tek incelenerek, nce genel ve teorik anlamda, sonra Trkiye gereinden hareket edilerek analiz edilmitir. Daha sonra zerinde durduumuz husus milli g unsuru bileenlerinin, deiik vastalar kullanarak nasl daha gl ve srdrlebilir olmas konusundaki teorik ve pratik yaklamlardr. Anahtar kelimeler: Milli G, Milli G Unsurlar, Milli G Vastalar. Abstract National Power, Its Component And Elements This paper essentially consists of four parts in three more. The first main section considers the different definitions of the three dimensions of national power, national power and the constituent elements of national power can be used to power elements includes. Consider the elements of national power in the broadest sense of the issues, bring all the poqer elements of national power are examined one by one, before the general and theoretical sense, the move from the realiyt of Turkey were analyzed. Element of national power, then stand on the issues of the components, using different means of how to be more robust and sustainable are the theoretical and practical approaches. Key words: National Power, National Power Elements Of National Power For Instruments.
* stanbul niversitesi ktisat Fakltesi.

27

TRK DNYASI ARATIRMALARI

1. Giri nsan hayvanlarn en gls deilse bile en akllsdr. Akln kullanarak atee, doaya hakim olmu, ayakta kalabilmi, yerleik hayata getiinde ise bir g etrafnda toplanm, bu g dier glerle etkileime gemi, kimi zaman yenilmi, kimi zaman da baka toplumlar egemenlii altna almtr. Bu topluluklarn g kaynaklar farkl dnemlerde farkl alanlarda younluk kazanm, dnemin ihtiyalar iin ne gerekli ise ve ona kim sahip ise o gl olmu, dier toplumlar zerinde de egemen olmutur. lk a toplumlarnda g mcadelesi genelde kas gcne dayal olmutur. Birinin gc dierine kar yenilgiyle sonulandnda sona ermi, zamanla ilkel silahlara dierlerinden daha fazla sahip olanlar stn gelmitir. Gl olma, retimi kontrol altna almak ynnde gelimi, belli bir dnem ise dini g egemen olmutur. Ulus devletlerin oluumu ile g kavram milli g eklinde anlmaya balanmtr. Milli g kavram devleti oluturan birok birimlerin toplam olarak gelimitir. kinci dnya savandan sonra ou milli g iki kutuplu bir g mcadelesi iinde olmak zorunda kalmtr. Gler aras direkt saldr olmasa bile saldrya urayacakm veya saldracakm gibi dnlerek glerini korumulardr. Bir yandan ABD dier yandan Sovyetler Birlii bu g dengelerini kontrol altna alm, Sovyetler Birliinin dal ile g dengeleri deimi, milli gcn yerini tm dnyay pazar olarak gren okuluslu irketlerin ald sylenir olmutur. Ancak her ne kadar okuluslu irketlerin bir devletin gcn temsil etmiyor gzkse de, nihai kazan yine bir devlete mal olmakta yani milli g nemini korumaktadr. Zaman zaman lke zaman zaman g veya devlet ve ounlukla da ulus olarak kullanlan kavramlar; sonu olarak hep ayn eyi anlatmakta ve dnyada rol oynayan temel politik birim olma zelliine sahip aktrler ima edilmektedir.1 Bu almada milli g unsurlar etraflca incelenerek, milli gcn nemi zerinde durulacaktr. 2. Milli G Milli g, adndan da anlalaca gibi, belirli bir millete ait, o milletin znde mevcut btn gleri kapsar. Bu gcn millilii, milli devlet anlay ile de aklanabilir. Milli devlet, gnmzn devlet anlaynda geerlidir. nk gnmzn milli savunma anlaynda, topyekun savunmann baka bir ifadeyle millete savunmann temelini milli g oluturur.2 G sadece lkenin kendi ulusal karn gerekletiren de1 Deniz lke Arboan, Globalleme Senaryosunun Aktrleri, http://www.turkab.net/kure/knkglob17.htm 2 Muzaffer Erendil, Atatrk Uygulamada Milli G, Atatrk Aratrma Merkezi Dergisi,

Say: 14, Cilt: V, Mart 1989.

28

AML NSAL / MLL G, BLEENLER VE VASITALARI

il, ayn zamanda dengeli kullanld takdirde blge ve dnya barna da katkda bulunan bir unsurdur.3 Szlk anlam etki yapabilme veya bir etkiye kar dayanabilme olan g hakknda ileri srlen tanmlamalara gemeden nce Mustafa Kemal Atatrkn g hakkndaki grlerine yer verilecektir. Mustafa Kemal Atatrk, Gcn kaynann bizzat ulusun kendisi olduunu iaret etmitir. Bunu Kuvvet tektir ve o millettir eklinde ifade etmitir.4 Atatrk, Trk halknn gc ve ynetimi nasl elinde bulunduracana ilikin olarak unlar sylemitir.
milletler egemenliklerini geici bile olsa brakaca meclislere dahi gereinden fazla inanmamal ve gvenmemelidir. nk bu meclisler bile despotluk yapabilir ve bu despotluklar bireysel despotluktan daha tehlikeli olabilir. Meclisin yle kararlar olabilir ki, bu kararlar milletin hayatna giderilmesi mmkn olmayan zararlar verebilir.

Atatrkn aktardmz bu szlerinden anlalaca zere, ncelikli olan halktr. Halkn istek ve arzular daima dikkate alnmaldr. Bu nedenle, halkn dimann daima berrak tutulmaya ve doru tercihler yapabilmesi iin bilinlendirilmeye ihtiyac vardr. nk Hkimiyet kaytsz artsz milletindir.5 Atatrk devletin devam ve d g unsurlaryla mcadele etmenin ilk ve vazgeilmez artnn tam bamszlk olduunu Tam bamszlk demek; elbette siyasal, maliye, iktisat, adalet, askerlik, kltr gibi her alanda bamszlk ve tam zgrlk demektir diyerek dile getirmitir. Atatrk tam bamszlk iin askeri gcn nemini ise aadaki szlerle ifade etmitir.
Dnyada insanca yaamak iin bamszlk lazmdr. Bamszlk sahibi olmak iin, kuvvet sahibi olmak ve bunun iin mevcudiyetini ispat etmek icap eder. Kuvvet ordudur. Ordu dmanlarmzn birinci hedefidir. Kuvveti olamayan dolaysyla mcadele edemeyen bir millet mahkm ve esir bir vaziyettedir. Byle bir milletin bamszl gasp olunur.6

Atatrkn milli siyaset dediim zaman kastettiim anlam ve sz udur; milli snrlarmz iinde, her eyden nce kendi kuvvetimize dayanmakla varlmz koruyarak, millet ve memleketin gerek saadet ve refah3 Ahmet Kkahin, Bir G Unsuru Olarak Trk Halk ve Bu Balamda Mustafa Kemal

Atatrkn Trk Subayna ve Trk Gencine Ykledii Grevler, Harp Akademileri, Ocak 2006, s. 51-52. 4 amil nsal, Ortadou, Kafkaslar ve Orta Asyaya Ynelik Hkim G Merkezlerinin Vizyonlar, Politikalar ve Stratejileri, Kresel Strateji ve Uluslararas Gvenlik Ders Kitab, Harp Akademileri Komutanl Yayn, stanbul, 2006, s. 33. 5 Ahmet Kkahin, a.g.e., s. 5.
6 Ahmet Kkahin, a.g.e., s. 53.

29

TRK DNYASI ARATIRMALARI

na almak, milleti uzun emeller peinde yorarak zarara sokmamak, medeni dnyadan medeni, insani ve karlkl dostluk beklemektir7 szleriyle g kavramn bir smr arac olarak deil de Trk milletinin ada bir toplum seviyesine erimesi ve dnya bar iin dndn sylemek herhalde yanl bir yarg olmaz. Arslan, milli gc tanmlarken daha ok millet ve milletleme kavram zerinde durmu ve Gkalpin milli kavramn esas almtr.8 Gcn dier tanmlamalarna baktmzda; Japon stratejist ve Babakan Nakasone, gc u drt kavramla aklamtr. rich nation, strong army, zengin ulus, gl ordu.9 Ulus devletin ilk kuramcs Jean Bodin Bir devlette egemenlik, yurttalar ve uyruklar stndeki en yksek, mutlak ve en srekli gtr diye tarif eder. Thomas Hobbese gre ise g; pratie dklnceye kadar insanlarn ona inandklar eydir. Baka bir deyile gcn hreti, g gerekte var olsun ya da olmasn ulus devlete g katar.10 Siyaset biliminin kurucusu Nicole Machiavelli siyasi ve askeri g ilikisini incelemitir. Amerikan federalistlerinden Aleksander Hamilton, lkeyi ynetecek ve savunacak gte bir federal bir hkmet ihtiyacnn gereklerini anlatrken gerekte, politik ve askeri anlamda federe devletlerin tek bir milli g oluturmas ve bu gcn de tek elden ynetilmesinin yaamsal nemini vurgulamtr.11 ABDde Hans J. Morgentthaunun nl ders kitab Uluslararas Politikasnda ise G; dier insanlarn dnce ve eylemleri zerindeki gcdr. Gl olan stn olur ve szn dinletir eklindedir. Ona gre g insann siyasal g szyle de kamusal otorite sahipleri arasndaki karlkl kontrol ilikileri ve bunlarla geni anlamda halk ynlar arasndaki karlkl kontrol ilikileri kastedilmektedir. Dnyann herhangi bir yerinde sahip olduu kontrol, etkileme gc ve jeopolitik g kaynaklarn, dier uluslara oranla gelitirerek milli karlar ynnde kendi lehine kullanabilen devlet ve devletler topluluu olarak tanmlanan g merkezlerini etkinlik derecelerine gre drt kategori de snflandrabiliriz. 1- Kresel G Merkezleri: Tm dnya ve uzay etki ve ilgi alandr. rnek ABDdir.
7 Trkiyenin Yeni Dnya Dzenine Entegrasyonu Asndan Milli G Unsurlarnn Deerlen-

dirilmesi, Milli Gvenlik Akademisi, Ankara, 2004, yayn no: 13, s. 156. 8 Metin Murat Aslan, Milli Glerin ve Milletleme Gerei, Trk Dnyas Aratrmalar Dergisi, Haziran 2002, Say: 138, s. 65-88, stanbul. 9 amil nsal, a.g.e., s. 33.
10 Hikmet zdemir, Milli G, Askeri G ve Politik G zerine Baz Gzlemler, Stratejik

Aratrmalar, ubat 2003, Say: 1, s. 2-3.

11 Hikmet zdemir, Milli G, Askeri G ve Politik G zerine Baz Gzlemler, Stratejik

Aratrmalar, ubat 2003, Say: 1, s. 4.

30

AML NSAL / MLL G, BLEENLER VE VASITALARI

2- Ktasal G Merkezleri: Yer aldklar ktada etkili ve tm dnya ile ilgili olan g merkezleri bu gruba girer. Gnmzde AB; in Halk Cumhuriyeti ve Rusya Federasyonu ktasal gce rnektir. Tek balarna dnldnde ngiltere, Almanya, Fransa ve Japonya da bu gruba eklenebilir. 3- Blgesel G Merkezleri: Yakn ilgi alanlar, yakn evre ve blgesi olan, etki alan ise, zellikle bulunduu blge olan g merkezleri blgesel g merkezleridir. lkemiz Orta Dou Balkanlar ve Kafkaslar ile Orta Asyada blgesel bir g merkezidir. 4- Snrl G Merkezleri: Etki ve ilgi alan kendi corafyasyla snrl olan g merkezleri bu gruba girer. Bamsz slam Topluluu, slam Konferans rgt ve benzerleri bu gruba girer.12 G kavramnn iinde jeopolitiin anlam corafyann kapsad her trden g kaynaklarnn politikaya etkisi ve ona yn vermesi olarak tanmlanr. G kayna ise; Herhangi bir alanda belirli bir ama iin i yapmak ve verim almak iin gereksinilen gc reten ve amacn gerektirdii oranda sreklilik tayan varlk ve dzen olarak tanmlanr.13 Genelkurmay Bakanl Mterek Askeri Terimler Szlne gre, Milli g;
Bir ulusun ulusal hedeflerine erimek amacyla kullanlabilecek maddi ve manevi kaynaklarn toplamdr. Ulusal hedeflerin elde edilmesinde kullanlmak zere mevcut olan; siyasal, ekonomik, askeri ve sosyo-kltrel konulardr. Bir devletin dier devletler zerinde bask ve zor etki oluturma ve dier devletlerin yapmaya alaca bu gibi etkilere kar koyma kapasitesidir.14

ABD, Deniz Harp Koleji profesrlerinden Frederick H. Hartmana gre; Bamsz bir devletin, milli karlarn salamak iin kullanabilecei g ve yeteneklerdir. E. Dz. Kur. Alb. Mert Bayat, Milli Gn, milli adn tamas, onun kaynaklarn millete ve lkeye ait, maddi ve manevi, nitel ve nicel, deerlerin oluturmasdr. Bu kaynaklar devlet tarafndan gelitirilir, organize edilir, ynlendirilir ve iletilirler. Bu nedenle o ayn zamanda Devletin ve Milletin Gcdr. Milli g, milli hedefleri gerekletirmek zere gelitirilirken ve bu hedefleri elde etmek ve korumak iin gereken uygulamalar yaplrken, milletin gsterdii gayretin bedeli, Ona sonuta salanan milli menfaatlerin
12 amil nsal, Ortadou, Kafkaslar ve Orta Asyaya Ynelik Hkim G Merkezlerinin Viz-

yonlar, Politikalar ve Stratejileri, Kresel Strateji ve Uluslararas Gvenlik Ders Kitab, Harp Akademileri Komutanl Yayn, stanbul, 2006, s. 33. 13 Mehmet Atay, Jeopolitik Teorisinde G Kaynaklar ve G Merkezleri Tanm, Jeopolitik Bilimsel Aratrma Dergisi, 2002, yl 1, say 1, s. 37. 14 Suat Eren, Devletin Kavram ve Kapsam, MGK Gn. Sekreterlii Yaynlar, Ankara, s. 94.

31

TRK DNYASI ARATIRMALARI

ve bunlarn rn olan maddi manevi nimetlerin, dengeli ve hakkaniyetli biimde intikal ettirilmesi suretiyle dendii takdirde gerek milli g olur.15 Milli g grecelidir, mutlak deildir. Bir ulus bamsz ya da kendine ait soyut bir gce deil, uluslararas arenadaki dier aktr ve aktrlerle ilikili olarak gce sahip olur. Gerekte bir ulusun gc kendi niteliklerinden kaynakland gibi, kendisiyle karlatrlan dier aktrlerden de kaynaklanr. Milli g dinamiktir, kalc deildir. Hibir belirli g faktr ya da ilikisi deiimden muaf deildir.16 3. Milli G Unsurlar Milli g unsurlarnn tanmlanmasnda deiik snflandrmalar yaplmtr. Ancak yaplan bu snflamada farkllklar zde deil biimdedir. Milli Gn snflandrlmasnda dier nemli bir husus da normal artlarda bu unsurlar arasnda ncelik srasnn olmamasdr. Normal artlarn dndaki durumlarda ise anormallik giderilene kadar baz unsurlara dierlerinden daha fazla nem verilmesi ve gelitirilmesi gerektiidir. rnein sava durumunda dier g unsurlar, askeri unsuru destekleyecek ekilde ynetilir. Barta dier g unsurlar arasnda denge salanp politik g unsuru desteklenmelidir. rnein, Irak sahip olduu askeri gce arlk verip, bunu siyasi g ile destekleyemedii ve sava sonras ekonomisini hi dikkate almadndan lkesini ve halkn perian etmitir. Milli gcn deerlendirmesindeki zorluu David Jablonsky, u ekilde aklamaktadr:
Ulus devletlerin ve dier uluslararas aktrlerin sahip bulunduklar potansiyel ve kullandklar g, deime derecesi her birinde farkl olmakla birlikte her gn deiiklie uramaktadr. Bu deime aralksz devam ettii iin, bir devletin dier uluslararas aktrn gc karsndaki milli gcne ilikin bir tahmin, yapld andan itibaren deerini yitirmi olabilir. Glerin deime hz ne kadar yksekse yaplan tahmin modas da o kadar ksa zamanda geer.17

Milli g unsurlar arasnda birinin dierinden daha nemli olduu dnlemez. Bunu Bir zincirin gc, en zayf halkasnn gcne eittir eklinde de tanmlayabiliriz. Milli g unsurlarndan herhangi birisinde oluabilecek bir yetersizlik, zincirin en zayf halkas kural uyarnca, toplam milli gc zayflatr.
15 Mert Bayat, Milli G ve Devlet, s. 33-34. 16 Hikmet zdemir, Milli G, Askeri G ve Politik G zerine Baz Gzlemler, Stratejik

Aratrmalar, ubat 2003, Say: 1, s. 5.

17 Hikmet zdemir, Milli G, Askeri G ve Politik G zerine Baz Gzlemler, Stratejik

Aratrmalar, ubat 2003, Say: 1, s. 5-6.

32

AML NSAL / MLL G, BLEENLER VE VASITALARI

Baz kaynaklara gre milli g unsurlarn yle belirtebiliriz. Genelkurmay Bakanl Mterek Askeri Terimler Szl, Milli Gn (unsur deyimini kullanmadan) aadaki konulardan olutuunu kaydetmektedir: 1- Siyasi; 2- Ekonomik; 3- Askeri; 4- Sosyo-Kltrel. ABD, Kara Kuvvetleri Harp Koleji eitimine gre: 1- Politik; 2- Ekonomik; 3- Askeri; 4- Psiko-sosyal; 5- Corafi. ABD, Milletleraras likiler Komisyonuna gre: 1- Diplomasi; 2- Doal Kaynaklar; 3- Silahl Kuvvetler; 4- Nfus; 5- Corafya; 6- Teknoloji; 7- Milli Birlik (Milli Moral, Politik stikrar, Sosyal Dzen). A.F.K. Organsi, Dnya Politikas adl eserinde: 1- Corafya; 2- Kaynaklar; 3- Nfus ve Halk; 4- Ekonomik Geliim; 5- Politik Bnye; 6- Milli Moral. Klaus Knorr, Uluslarn Harp Potansiyeli (The War Potential of Nations) adl eserinde Organsinin unsurlarna Askeri Unsuru eklemitir. Milli g konusunda derin ve etrafl incelemeleri bulunan Charles O. Lerche, Milli G iki grup halinde inceler: 1- Maddi Unsurlar: Corafya; Nfus ve nsan Gc; Doal Kaynaklar; Endstriyel ve Tarmsal retim; Askeri Kuvvet ve Mevcut Kuvvet. 2- Maddi Olmayan Unsurlar: Politik, Ekonomik ve Sosyal Bnye; Eitim ve Teknolojik Dzey; Milli Moral; Devletin milletleraras stratejik durumu, mttefik edinmek ihtiyac, muhasmlar ve milletleraras liderlik durumu. Frederick H. Hartman, Uluslarn likileri (The Relation of Nations) adl eserinde: 1- Demografi; 2- Corafya; 3- Ekonomi; 4- Bilim ve Teknoloji; 5- Tarih, Psikoloji, Sosyolojik Durum; 6- dare ve Tekilat; 7- Askeri Unsur. Hans J. Morgenthau, Uluslararas Politika (Politics Among Nations) adl eserinde: 1- Corafya; 2- Doal Kaynaklar - Besin, - Hammaddeler; 3- Endstri kapasitesi; 4- Askeri Hazrlk - Teknoloji, - Liderlik, - Silahl Kuvvetlerin Nitel ve Nicel Durumu; 5- Nfus - Dalm, - Eilim; 6- Milli Karakter, - Varl (Biimi ve Sreklilii); 7- Milli Moral (Ahlak ve Manevi Kuvvet) - Zayf Ynleri, - Hayati bir etken olarak toplumun ve hkmetin kalitesi; 8- Diplomasinin Kalitesi; 9. Hkmetin Kalitesi - Kaynaklar ve politika arasnda denge problemi, - Halkn destei problemi, - Hkmet ve d siyaset.18 Tm bu snflandrmalar nda genel olarak kullanlan milli g unsurlarn aadaki gibi sralayabiliriz:
18 Mert Bayat, Milli G ve Devlet, s. 36-37.

33

TRK DNYASI ARATIRMALARI

1. Siyasi G; 2. Askeri G; 3. Ekonomik G; 4. Nfus G; 5. Corafi G; 6. Bilimsel ve Teknolojik G; 7. Psiko-Sosyal ve Kltrel G.19 Milli g kapsam iinde, ayr bir unsur niteliini tam olarak tamamakla beraber, sahip olunduu takdirde, ileviyle ilgili olarak milli g unsurlarnn tmn ve ounu etkileyen ve ondan etkilenen baz gler vardr. Hava ve Uzay Gc buna bir rnektir. 4. G Bileenleri 4.1. Siyasi G Unsuru Siyasi g, bir devletin kendi milli menfaatleri dorultusunda, dier bir devlet (veya devletler) grubu zerinde salayabilecei siyasi etkinlik olup i politik g ile mzakere gc de diyebileceimiz d politik gce dayanr. Siyasi g dier bir deyile politik etkinlik, hedefine ve kullancsna bal olarak, zaman ve mekn ierisinde hzla deien bir deerdir. Devletin tekilatlanma yetenei ve anayasal yaps, siyasi gcn artmasnda veya azalmasnda olumlu veya olumsuz rol oynar. Milli stratejiler, devletin siyasi teekkllerince siyaset alannda kabul ettirilmedike, milli menfaatlere ve milli hedeflere ulalamaz. Siyasi g gl bir asker g ile mkemmellii yakalar. Bir lkenin siyasal gc, i politikann ulus ve lkenin bnyesine, zelliklerine ve an isteklerine uygunluk ve etkinlii, d politik (diplomatik) ilikilerini, yesi bulunduu uluslararas anlama, ittifak ve kurulular ve bunlarn iindeki mevkii ve saygnln diplomatik alandaki hareket serbestsini ve bunlara benzer hususlar kapsamaktadr.20 Siyasi gc Siyasi G ve D Siyasi G olarak iki blm halinde incelemek mmkndr. 4.1.1. Siyasi G siyasi g bir bakma devletin yapsal gc demektir. Devletin btn organ ve mekanizmalar, genelde, bu yapya gre biimlenir ve alrlar. Devlet ileri ile ilgili kararlarn nasl alnaca, yasalarla bellidir, ancak bu kararlarn alnmasndaki isabet ve uygulanmalarndaki etkinlik dereceleri bu gcn yeterliliine baldr. siyasi g ile ilgili en nemli etkenler, Anayasa ve Yasalar ve Siyasi ktidardr. Anayasa ve Yasalar Devletin biimi yasama, yrtme ve yarg kuvvetlerinin durumu ve dengeleri (kuvvetler ayrm, kuvvetler birlii veya bunlarn karma biimleri) siyasi iktidarn oluum ve deiim yntemleri, devletin ve milletin bir psiko-sosyal varlk olarak yaamas ile ilgili tm temel esaslar, uygu19 Milli G maddesi, http://tr.wikipedia.org. 20 Trkiyenin Yeni Dnya Dzenine Entegrasyonu Asndan Milli G Unsurlarnn Deerlen-

dirilmesi, Milli Gvenlik Akademisi, Ankara, 2004, yayn no: 13, s. 157.

34

AML NSAL / MLL G, BLEENLER VE VASITALARI

lanma biimleri ve bunlarn dna kanlara kar uygulanacak meyyideler kanunlarla belirlenir. Anayasa ve yasalar; milletin karakterine, genel dzeyine uygun, ada toplumun isteklerini karlayabilen, aklc ve gereki nitelikler tadklar ve tatbik edildikleri lde devletin temeli salamdr. Siyasi ktidar Bir devletin i bar i politik gcn etkinlik ve yeterlilii ile salanr ve bunun birinci derecedeki uygulayc ve sorumlusu siyasi iktidardr. Siyasi iktidar bu grevini yapabilmek iin her eyden nce milleti bu varolu nedeni etrafnda toplamak mecburiyetindedir. Bu da milletin varolu nedeni dna kmak isteyen glerle yasal erevede mcadele ederek onlar etkisiz klmak, yasalar tarafsz ve tavizsiz biimde uygulamak, blc deil birletirici olmak, i dengeleri kurmak bu maksatla; beeri ve siyasi bireyler arasndaki siyasi, etnik ve geliim mesafelerini yasal insani, gereki, yapc ve ikna edici uygulamalarla azaltp ortadan kaldrmak, milli kaynaktan milletin tmnn yararlanaca biimde deerlendirmek ve devletin btn temel kurumlarn bir denge iinde gelitirip glendirmek suretiyle mmkn olabilir. 4.1.2. D Siyasi G Bir milletin milli hedeflere erimesi ve milli menfaatin salanmas iin devletin mevcut glerini yurt dnda kullanmasdr. D siyasi gcn uygulama yntemi diplomasidir. Diplomasi Bir devletin milli hedeflere eriip milli menfaat salamak ve baka devletlerin kendisiyle ilgili hedeflerini gerekletirip onun zerinden kar salamasn nlemek amacyla, uluslararas ortamda mzakereler yoluyla iradesini kabul ettirme sanatdr. Diplomatik etkinlikler barta ve savata devam eder. Diplomasi alannda faaliyet gsteren birimlerinden biri Dileri Bakanlnn yurt iindeki merkez tekilat ve yurt dndaki diplomatik misyonlar ile baz d temaslar iin geici olarak grevlendirilenlerdir. Diplomasinin etkinlii tmyle milli gcn etkinliine dayanr. D siyasi g, milli gcn tm dier unsurlarndan destek ald gibi, uygulamalarnn amac, onlarn hepsini desteklemektir. Nasl ki i siyasi gcn en nemli grevi i bar salamaksa, d siyasi gcn de balca amac d bar tesis edip srdrmektir. Liderlik Faktr D siyasi gcn kullanlmasnda bu gc kullanan liderlerin nemi byktr. Nasl harpte gl bir komutan, kk kuvvetlerle, kendin35

10

TRK DNYASI ARATIRMALARI

den stn grnen kuvvetleri yenmeyi baarabiliyorsa gl diplomatlar ve diplomasiler de, dayand milli gcn gerektiinden daha byk sonular elde edebilir. Bunun en gzel rnei olarak silahlar elinden alnm, yurt topraklar igal edilmi, bir lokmada yutulacak gibi grnen vatanmz, gcn byk Trk milletinden alp, bu gleri topyekn seferber ederek bamsz bir Trk devleti kuran Atatrktr. Devletleraras Organizasyonlar D siyasi g ve diplomasi uygulamalarnda devletleraras organizasyonlarn nemli bir yeri vardr. Bu organizasyonlar amalar ve temel konular ne olursa olsun birer siyasi varlktr. yeler bir varolu nedeni etrafnda birlemilerdir. NATO, Arap Birlii, slam Konferans, Avrupa Konseyi gibi. Devletler ounlukla, birden fazla devletleraras organizasyona yedirler, zellikle devlet glenip, iliki ve menfaatleri blgesel evreden deniz ar ve kresel dzeylere eritiinde, bunlar da oalr ve eitlenir zellikle sper glerin durumu byledir ve onlara dnya apnda denilebilecek birimde sorumluluk verilir.21 Zaten dnya apnda sper g olmak iin tek ans olarak hkimiyet kurmak deil ibirliine girilen lkelere liderlik etmek olarak grlr.22 4.1. Askeri G Unsuru Askeri g bir milletin ve devletin Harp Gcdr, milli gcn tm unsurlarndan yararlanr ve etkinlii bakmndan onlara bamldr. Silahl kuvvetler ise bu harp gcnn Muharebe Unsurunu oluturur. nk ada harp Topyekn Harptir ve bir milletin maddi ve manevi tm glerini harbin ak iinde kullanmas eklinde tanmlanr. Ordular, donanmalar hava kuvvetleri bu topyekn gcn hareket alanlarndaki fiili uygulama alanlardr.23 Askeri gcn seviyesi, milli hedeflere ve milli siyasete uygun olmaldr. Askeri g, lkenin silahl kuvvetleri, bu kuvvetleri destekleyen unsurlar ve seferberlik ilan suretiyle askeri alanda harekete geirilen potansiyeli ve milletlerin mcadele azmini kapsamaktadr.24 Atatrk, askeri gcn yalnzca ncelikli deil, hayati derecede nemli bir alan olduunu; Ben ordumuzun varln ve kuvvetini, paramzla uyumlu olarak bulundurmak teorisini kabul edenlerden deilim. Paramz vardr, ordu yaparz, paramz bitti, ordu dalsn, benim iin byle bir me21 Mert Bayat, Milli G ve Devlet, s. 40-48. 22 Nurullah Aydn, ABD ile Rusyann Yeni G Politikalar ve Trkiye, 2023, 15 Temmuz

2007, Say: 75, s. 42.

23 Mert Bayat, Milli G ve Devlet, s. 49. 24 Trkiyenin Yeni Dnya Dzenine Entegrasyonu Asndan Milli G Unsurlarnn Deerlen-

dirilmesi, Milli Gvenlik Akademisi, Ankara, 2004, yayn no: 13, s. 166.

36

AML NSAL / MLL G, BLEENLER VE VASITALARI

11

sele yoktur. Efendiler, para vardr veya yoktur, ister olsun ister olmasn ordu vardr ve olacaktr szleri ile ifade etmitir.25 Bir milletin askeri gc harp gc ve muharebe kuvveti iin ekonomisi ve kaynaklar, bilim ve teknolojiyi en verimli bir ekilde kullanabilmesi byk nem arz eder. Gnmzn harbi bir hareket harbidir. Bu sebeple ulatrma ve haberleme imknlar bu harp gcn en etkili bir ekilde kullanmak iin vazgeilmez unsurlardr. Her lke, kendi devleti ve milletin yasal nizam, blnmez btnlnn her eit i ve d, potansiyel ve fiziki, dolayl ve dolaysz tehdit ve tehlikelere kar korumas iin, kendi artlarna zg Milli Gvenlik Kurulu sistemini oluturmutur. Milli gvenlik, milli g faktrlerini etkileyen etki alanlarna yneldii iin, devlet tekilatnn ve konularnn tmnde hkim unsur olmutur. Bunun sonucu olarak milli gvenlik kavram, bir devletin ve milletin var oluu ile edeer anlam kazanmtr. Askeri g unsurlar ve dier unsurlar arasnda bir denge ve ibirlii salanmak zorunluluu domu ve devlet ynetiminde vazgeilmez bir yere sahip olmutur. Her devlet artlar ne olursa olsun milli gvenliini salamak ve var olma mcadelesini yapabilecek areler bulmak zorundadr.26 Askeri gcn etkili olabilmesi iin savata ve barta daima savunma ve taarruz stratejileri gelitirilmelidir.27 Askeri g unsuru ierisinde harp sanat ve liderlik faktr ok nemlidir. Hans J. Morgenthau liderliin nemini teknolojik bululardan zamannda yararlanlmas hususu bir yana braklrsa askeri liderlik her zaman iin milli g zerinde kesin bir etki oluturmaktadr eklinde vurgular. Bir devletin askeri gcnn etkinlii iin dier bir etken toplumla silahl kuvvetlerin zdelemesidir. nk askerin sadece savata deil, i barn salanmas konusunda da caydrcl salayc sorumluluklar vardr. Bir devlet ortak tehdide kar baka devletlerle ittifak iine girebilir. Ancak bu ittifak iinde gl, arlkl ve vazgeilmez bir dzeyde bulunmak zorunluluu vardr.28 Trkiyenin askeri gc, btn NATO lkeleri iinde ABDden sonra ikinci srada gelmektedir. Modern silah sistemlerine ve yksek eitim dzeyine sahip Trk ordusu ksa srede yurt dnda bir bar operasyonunda grevlendirilebilecek dzeydedir. Trkiye, ordusunun caydrc gcnn de katksyla, blgede g merkezi konumundadr.29
25 Hikmet zdemir, Milli G, Askeri G ve Politik G zerine Baz Gzlemler, Stratejik Aratrmalar, ubat 2003, say: 1, s. 14; Mert Bayat, Milli G ve Devlet, s. 49.

26 Trkiyenin Yeni Dnya Dzenine Entegrasyonu Asndan Milli G Unsurlarnn Deer-

lendirilmesi, Milli Gvenlik Akademisi, Ankara, 2004, yayn no: 13, s. 168.
27 Mert Bayat, Milli G ve Devlet, s. 54. 28 Mehmet Atay, Jeopolitik Teorisinde G Kaynaklar ve G Merkezleri Tanm, Jeopoli-

tik Bilimsel Aratrma Dergisi, 2002, yl 1, say 1, s. 38. 29 Milli G Unsurlar ve Milli Gvenlik Siyasetinin Oluumu, http://www.cagdastoplum.org.

37

12

TRK DNYASI ARATIRMALARI

4.3. Ekonomik G Unsurlar Milli gcn tm unsurlarnn geliip glenmeleri iin gereken maddi ve parasal ihtiyalar ekonomik g tarafndan karlanr. D siyasi gcn diplomatik uygulamalarnda da ekonomik g itibarn derecesi nemli bir etken olarak ortaya kar. 4.3.1. Doal Kaynaklar Doal kaynaklar ekonomik g alannda byk etkendir. Her lkenin doal kaynaklarnn durumu, eitleri, verimlilikleri ve rezervleri birbirinden farkldr. Bu alanda mterek husus, hibir devletin doal kaynaklarnn kendilerinin ihtiyac olan eitler bakmndan yeterli olmaddr. Doal kaynaklar ve ekonomik g arasnda elikili bir durum sz konusudur. z kaynaklar bakmndan zayf olan baz devletler ok stn dzeyde ekonomik g gelitirirken, ok zengin doal kaynaklara sahip baz devletler de ekonomik g oluturamamaktadr. rnein doal kaynaklarnn yetersiz olmasna ramen g oluturan Japonya ve doal kaynaklar ounlukla zengin olan Afrika devletlerinin ekonomik geliimleri yetersizdir ve g unsuru olarak karmza kmaz.30 4.3.2. Enerji Maddeleri ve Enerji Kaynaklar Ekonomik gcn zorunlu ve hayati bir etkenidir. Gnmzn balca enerji kaynaklarn petrol, kmr, doal gaz tekil etmektedir. Bir yandan makineleme ve sanayileme, dier yandan dnya nfusunun geometrik bir hzla art, modern yaamn ve ekonominin gerektirdii byk ulam kapasitesi, enerji maddelerine olan ihtiyac byk oranda arttrmtr. Gnmzde enerji kaynaklarn elde etmeye ynelik politikalar gcn muhafazas iin vazgeilmezdir. Enerji kaynaklar konusunda dikkati eken dier bir konu enerji kaynaklarnn belli lkelerde olmasdr ki g unsuru olarak bu lkeler zerindeki g mcadeleleri devam etmektedir ve edecektir.31 Sanayilemi lkeler ABD, Avrupa, Japonya yeralt kaynaklarnn yetersizlii ve nemli bir ksmnda da da baml olmasna karn dnya maden retiminin de % 60lara varan ksmn tketmektedir.32 Enerji gnmzde o kadar nemli bir g unsurudur ki, Doana gre zira bugn Byk Ortadou Projesi (BOP) ad altnda oynanmak istenen oyunun nihai hedefi; srailin tm blgeye hkim olmak istemesine dayanmaktadr.33 Enerji, Irak Savann en temel unsurudur.
30 Mert Bayat, Milli G ve Devlet, s. 60. 31 Mert Bayat, Milli G ve Devlet, s. 61. 32 M. Mustafa nk, Uluslarn Gc ve Yurdumuzun Tkeni Ya da Tketilii, http://www.metalurji.org.tr 33 Sleyman Doan, Kresel Glerin Projesi: Byk Ortadou Projesi (BOP), Trk Dnya-

s Tarih Kltr Dergisi, Say: 245, Mays 2007, s. 48-51.

38

AML NSAL / MLL G, BLEENLER VE VASITALARI

13

4.3.3. nsan Gc, stihdam ve Sosyo-Ekonomi Unsuru Bir lkenin ekonomisi ile ilgili en nemli potansiyel g kayna insan gcdr. nsan gc ise bu potansiyelden aktif duruma geip, milli ekonomik sistem ve bunun hedeflerine gre dzenlenen alma alanlarnda organize olan verimli ve retici olan insanlarn saysn ifade eder. Genelde ve her bir alma alan iin, gerek ihtiyacn altnda veya stnde veya alanlara gre dengesiz biimde eleman yetimesi, eleman yokluu, kiilerin ihtisaslar dnda ilerde almalar veya bilgi ve maharetlerinin yeterli olmamas nedeniyle ekonomik g ve verimlilik decei gibi, okumu ya da okumam isizler ordusu oluacak ve sosyoekonomik dengesizlikler ba gsterecektir. Bu insan gcn en etkili ve verimli kullanmann aresi, herkese i ve hizmet imkn salayacak gerek istihdam alanlar ve bunlarla ilgili tesis ve organizasyonlarn oluturulmasdr.34 4.3.4. Endstrileme Unsuru Endstri ynnden ileri devletler, doal kaynaklar bol fakat endstrileri yetersiz olan lkelere oranla daha gl ve zengindir. Doal kaynaklar bakmndan zengin olan lkeler, yalnz hammadde karp yar mamul hale getirip darya satsa bile ekonomileri gelimez, nk bu yolla sadece mali gleri ykselir ve bu para da ounlukla ve fazlasyla hammaddelerin ihra edildii lkelerin rettikleri endstri rnlerine denir. Kaynaklarn ekonomik gce ve milli gce dntrlmesi ancak devlette ve millette Milli Endstri Bilincinin oluturulmas ile gerekleir.35 4.3.5. Uluslararas Ekonomik likiler Her devlet varln srdrmek, glendirmek ve millete refah salamak amacyla darya mal satmak ve dardan mal almak mecburiyetindedir. Mali gcn arttrmak iin d satm lehine evirerek, bylece milli geliri artrmaya almak zorundadr. Bu nedenle ekonomik uygulamalar, devletlerin ynetim rejimi ve ekonomik sistemlerine gre deien biim ve oranlarda siyasi kararlara bal kalmaktadr. Devletleraras ikili veya ok tarafl anlamalarla kimin kime ne sataca ne alaca, deme koullar gibi hususlar belirlenir. Bu oklu anlamalarn milli hedeflere hangi lde hizmet ettii ok nemlidir. 4.3.6. ok Uluslu irketler Devletleraras karlkl temaslarda ekonomik olanlar, siyasi, askeri ve dier alanlarn toplamndan daha fazladr. an nemli bir oluumu da ok uluslu irketlerdir.36 ok uluslu irket en az iki lkede retim ve
34 Mert Bayat, Milli G ve Devlet, s. 62. 35 Mert Bayat, Milli G ve Devlet, s. 64. 36 Mert Bayat, Milli G ve Devlet, s. 66.

39

14

TRK DNYASI ARATIRMALARI

hizmet sunan irket anlamndadr. Baz byk ok uluslu irketin bteleri pek ok kk lkeyi gemektedir. Dnyann en byk 100 ekonomisinden 51i ok uluslu irketlerdir. Uluslararas ilikilerde, ekonomik gleri, geni finansal kaynaklar ve lobi almalar sayesinde gl bir etkileri bulunmaktadr. ok uluslu irketler, kreselleme srecinde ok nemli bir rol oynamlardr. Ellerindeki geni yatrm kapasiteleri sebebiyle devletler ok uluslu irketleri kendi lkelerine ekebilmek iin dk vergiler, rahat evre ve i yasalar uygulamaya balamlar ve bir sre sonra da bu bir yara dnmtr. Dorudan yabanc yatrmn birincil kayna olduklar iin zellikle az gelimi ve gelimekte olan devletlerin ekonomileri ve sosyal politikalar zerindeki etkileri devam etmektedir.37 Hemen her yerde, devletlerin umut ve iddialar azalrken, bu irket imparatorluklar ortak meknlar igal etmektedir. Dnya ticaretinin yaklak olarak % 80ini ellerinde bulundurduklar dnldnde az gelimi ve gelimekte olan lkeler bu irketlerin pazar haline gelmitir.38 Dier yandan ne kadar da ok uluslu denirse densin gelirleri baz uluslarn ekonomisine katk salad grlmektedir. 4.3.7. Para ve Para Sistemi Bir devletin parasnn kendi lkesinde deer kaybetmesi yalnz mali deil sosyal anmalar da beraberinde getirir. Bu durum, gerekli nlem alnmazsa politik alkantlara yol aar. Bir devletin parasnn uluslararas kabul edilirlik ve yabanc paralarla her yerde resmen deiebilirlik kabiliyetine sahip olmas onun sadece ekonomik adan deil siyasi adan da gl olmasn salar. zellikle paralar uluslararas deerde olan lke ve birliklerin para politikalar ile dier lkelerin ekonomilerini istedikleri ynde ynlendirme yeteneine sahip olmalar, parann ve para politikasnn ekonomik g ve milli g iin ne kadar nemli olduu grlr.39 4.3.8. Ulatrma Milli gcn ekonomik unsurunu gelitirmek isteyen bir devlet rettii mallar dier blgelere eritiremezse, yerel halkn kullanmas dnda hibir ekonomik deer tamaz. Bu mallarn dier alclara ulamasnda kara, deniz, hava, demir yol alarnn corafi konumu ve gvenlii n plana kyor. Dnya devletlerinin siyasal yaplarndaki deiiklikler, yeni hammaddelerin bulunuu, uluslarn ve uluslararas rgtlerin ortak karlar ve gleri orannda deiebilen bu yol alarn kendi lehinde kullanmay baarabilen lkeler milli gcne katk salar.
37 ok Uluslu irket maddesi, http://tr.wikipedia.org 38 Dilara Sln, Uluslar tesi letmeler, http://www.izto.org.tr, Nisan 2005. 39 Mert Bayat, Milli G ve Devlet, s. 68.

40

AML NSAL / MLL G, BLEENLER VE VASITALARI

15

4.3.9. Bilgi Ak Haberleme, haberlerin ve bilgilerin eitli yazl, iitilir ve grnr biimde ulatrlmasn kapsar. Gnmzde bilgiler, haberler, sinyaller tarihin hibir dneminde grlmemi bir hzla tm dnyaya yaylyor. Medya, bilginin ulusal ve uluslararas dzeyde bireylere ulatrlmas noktasnda nemli bir grev stleniyor. Bilgi kayna olabilme ve bilgi akn kontrol edebilme ekonomik kazanmlarn ilk art olarak grlyor. Bu yzden medyay kontrol edebilme gc dnyann ekonomisini kontrol edebilme gcyle e tutuluyor. Medya yneticileri, editrler ve etkin ke yazarlarn da iine alan medya elitleri de, toplumsal yap iinde en nemli g odaklarndan biri haline gelmitir. Medya ulat bu gcyle, bireylerin tutum ve davranlarn etkileyebilmenin, etkilemekle de kalmayp bunlar deitirebilmenin en etkin yntem ve aralarna sahiptir.40 Kreselleen dnyada d pazarlarn elde edilmesinde, tketiciler hakknda bilgi sahibi olmada, istatistiklere ulamada ve bu gibi ihtiyalarda hzl ve gvenilir bilgi a kurabilmek gerekir. Tketim alkanlklar bilinmeden ve gelir durumlar incelenmeden d pazarlara girmek risk tar. Uluslararas ekonomik ilikilerde bilgi aknda uygulanan yntem iletmeyi ve pazarlanacak mallarn pazarlanaca lkenin ekonomik, sosyal, politik, kltrel ve hukuki koullarna uydurarak kabul edilmesini salamaktr. 4.3.10. Ekonomik Geliim Gelimi olanlarn gelimemi olanlardan balca fark, rettikleri maddelerin, kii bana den kendi ihtiyalarnn ok zerinde olmas ve bu fazlal d pazarlara satarak, kazanlarn yeni yatrmlara tahsis edebilmesidir. Bu husus srdrebildii takdirde o devlet her yeni yla bir evvelkinden daha zengin olarak girer. Bu kazan milli savunma, ehirlerin imar, eitimin kaliteli hale getirilmesi, refah dzeyini arttrma ve benzerleri gibi retimle direkt iliki olmayan alanlara da sarf edilecektir. Devletin grevi fiziki ynden retken olanlarla, olmayanlara yaplan harcamalar arasnda makul bir denge kurmaktr. Bu da iinde bulunan koullarn izlenmesini gerekli kld ekonomik politikalara ve devletin ynetim ekli ile rejimin zelliklerine bal bir husustur.41 4.3.11. Ekonomik Emperyalizm Hammadde kaynaklarnn ve pazarlarn askeri g yerine ekonomik g kullanlarak elde edilmesi ekonomik emperyalizmdir. Ekonomik emperyalizmin yaklam nce devlet yneticilerini, kamu ve zel sektrlerin
40 http://www.izto.org.tr 41 Mert Bayat, Milli G ve Devlet, s. 71-75.

41

16

TRK DNYASI ARATIRMALARI

st dzey elemanlarn sonra milleti hedef alr. Ekonomik emperyalizm devletin st dzey elemanlarn ele geirip kendi karlarna uygun imtiyazlar ve kolaylklar, elde ettikten sonra, millet zerinde de tketim alkanlklarn deitirerek kendileri iin pazar oluturmaktr. Eer bir lkede birden fazla devlet tarafndan ekonomik emperyalizm uygulanyorsa, ama sadece o lkenin ekonomisi deil o lkenin ypratp kertilmesidir.42 4.4. Demografik G Unsuru Demografi bir lkede yaayan insan topluluunun nitelik ve nicelik bakmlardan bir tr analizi olarak da belirtilebilir. Demografik incelemede nfusun statik deerleri yannda dinamikleri de ele alnr. Nfusun okluu, geliim dzeyi de ele alnd ve edeer olduu zaman gllkten bahsedilir. 18. yy. sonlar ile 19. yy.n balarnda Fransann nfusu dier Avrupa devletlerinden fazla idi ve 24 milyondu. Fransann zaferlerini ble kar tabur kararak kazand bir gerektir. Nfusun potansiyel g olduu bir gerek olmasna karn planl ve programl kullanldka ve geliim buna paralel salandka gerek bir g unsuruna dnr. 4.4.1. Saysal Deiim Nfustaki saysal deiim hz baz etkenlere baldr. Bunlarn balcalar: Refah ve geliim dzeyi, salk koullar ve buna bal olarak ocuk lmlerinin azaltlmas, doum-lm oranlar ve ortalama mr, evlenmenin yaygnlk ve ortalama evlenme ya bakmndan durumu, iklim, evre koullar, lkenin deniz dzeyinden ykseklii, dinler, gelenekler, aile yaplar, harplerdir. rnein bu etkenlerden din faktr ele alnrsa nfusun saysal durumuna nemli etkisi vardr. rnein Hristiyan lkelerde Katolik mezhebine bal olan blgelerinin nfusu artmakta iken Protestanlarn yaadklar blgede nfus azalmaktadr. 4.4.2. Nfus Younluu ve Dalm Nfusun yz lme blnmesi ile elde edilen nfus younluu daha ok ehirlerde, zellikle deniz, gl ve akarsularn yannda verimli ve lman vadi ve ovalarda, evreye egemen yaylalarda art gsterir. Bunlarn dndaki yerleim yerlerinde nfusun youn olmas bu blgelerde retim azlndan ve retilen mallarnn pazarlanamamasndan blgenin fakir dmesiyle sonulanr. Bir lkede nfus fazlal her eyden nce bu toplumun isiz kalmasna, sosyal sorunlara, ekonomik zayfla, gerilemeye, en azndan yeterli hzda gelimeye engel tekil eder. Eksik nfus ise lkenin kaynaklarnn
42 Mert Bayat, Milli G ve Devlet, s. 75.

42

AML NSAL / MLL G, BLEENLER VE VASITALARI

17

deerlendirilmesi, endstrinin iletilmesi ve dier hizmetlerin grlmesi iin gereken insan gcn salamaya yetmemesi anlamn tar. Dier dezavantaj ise eksik nfuslu olan lkelerin komu lkeleri tarafndan ar nfuslar iin hayat alan ynnde grlmesidir. Demografik g iinde nfusun kadn erkek oran, ocuklar ve genler, retime katkda bulunan yetikinler ve sadece tketen yallarn says da nemli bir faktrdr. reten nfusun yeterli olmas bir lkenin ekonomisine bir kaynaktr ve milli gc olumlu etkiler. Etnik olarak birden fazla eitlilie sahip lkeler, eit olarak geliimi salayabildii lde gldr. Aksi takdirde bu etnik farkllk bu lke iin daima bir tehdit unsurudur. Yazgana gre igcnn nfusa oran analizleri bize alabilir aktif nfusu vermektedir. Aktif nfus 16-65 ya aras olup lkenin ekonomisini olumlu ynde etkileyen nemli bir faktrdr.43 Bir milletin genel demografik zellikleri o milletin milli gcn nemli lde etkiler. rnein korkaklkla sulanan Yahudiler yllarca ticaretle uramlar, srail devleti kurulduktan sonra sava bir toplum olabilmilerdir. Trk milletinin yanl ynetimle zayflatld hatta ld kabul edildii bir zamanda Atatrkn nderliinde yokluklar iinde milli karakterini ortaya kard, gerek kimliine dnd aikrdr. Dier taraftan, saylar dnyada 4 milyona ulaan ve bunun yaklak 3.5 milyonu Avrupada yaayan vatandalarmz da Trkiyenin milli menfaatleri iin harekete geirilebilecek bir potansiyel oluturmaktadr.44 Sonu olarak bir milletin milli gc bakmndan nfus zelliklerinin yeri byktr. 4.4.3. Nfus Yapsnn Kalitesi amzda nfusun saysndan ok onun kalitesi nemlidir. Nfus yapsnn kalitesini o nfusun salk, eitim ve ada deerlere sahip olma lleri belirler. Eer bir lke insanlarna kaliteli salk, eitim imknlar sunabiliyorsa o lkenin nfusunun kaliteli olabilecei sylenebilir. Bu da o lkenin ekonomik gcne ve bu ekonomik gcn kaliteli nfus oluturma ii iin kullanabilme becerisine baldr. rnein, in ok nfusa sahip ancak kaliteli bir nfusa sahip deildir. Niteliksiz nfus amz dnyasnda toplumu geriletici bir faktr olarak belirmektedir. Kaliteli nfus youn bir planl eitim ve insan yetitirme faaliyetleri ile gerekletirilebilir. Byle bir proje ise, eitim alanna ciddi bir ura ve yatrm gerektirir.
43 Prof. Dr. Turan Yazgan, Gneydou Anadolunun gc Durumu ve Gelime Hedefleri,

Trk Dnyas Aratrmalar Dergisi, Yl: 1, Cilt: 1, Say: 5, Nisan 1980, s. 92-122.
44 Milli G Unsurlar ve Milli Gvenlik Siyasetinin Oluumu, http://www.cagdastoplum.org

43

18

TRK DNYASI ARATIRMALARI

4.5. Corafi G Unsuru Bir devletin corafyasna ait canl ve cansz, doal-yapay, gerek greli tm deerleri onun milli gcnn corafi unsurunu oluturur. Corafi g, dier milli g unsurlarna kaynak ve ortam salar, olumlu veya olumsuz etki eder. Bilinen fakat iletilmeyen bir maden o lke iin bir corafi gtr. Ancak iletildikten sonra ekonomik gce dnr. Askeri bakmdan nemli bir mevkie sahip bulunan bir lke bu alanlara askeri birlikler istihdam ederse ve bu amala kullanrsa askeri gcn gl klar. Bir lkenin hangi enlem ve boylam arasnda olduu, iklimi ve ona bal fiziki artlar o lkenin milli gc bakmndan byk nem tar. Corafi konumdan kaynaklanan olumsuzluklar ortadan kaldrmak ise o lkenin bilim ve teknolojiyi bu hedefte kullanmasna baldr. Scak iklimler, insanlarn uyum salamas bakmndan souk iklimlere oranla daha uygundur, ancak buralarda toplum ve uygarlk asndan geliim iin baz zel artlar olmas gerekir. rnein, Msr ayn kuakta bulunan dier lkelere oranla tarih boyunca byk uygarlklarn vatan olmutur ki bunun balca nedeni sudur. Bunun yannda scak iklimin insan miskinletirdii de gz ard edilemez. Bir lkenin greli corafi konumu ise, onun evresindeki komularn, ihtiyac olan d kaynaklarn, rnlerini sataca pazar lkelerin, dost ve mttefiklerinin, d tehditlerinin, uzaklk ve yaknl ile tanmlanr. Bu hususlar zaman iinde deiim gsterebilir. rnein, Trkiye Cumhuriyetini evreleyen lkeler arasnda Rusyann rejim deiiklii Trkiyenin gerek corafi gc deimese de greli corafi gcnde deiikler meydana getirmitir. Bir lkenin denize kys olmas, geitleri kontrol altnda tutmas, ada veya yarmada oluu, dier milli g unsurlarn olumlu ya da olumsuz etkiler. 4.5.1. lkenin Bykl Bir lkenin sahip olduu arazinin byk ya da kk olmas ilk bakta o lkenin ele geirilmesi asndan nemlidir. Kk bir lke kolay igal edilebilir ancak byk lkelerin de ynetimi gtr. Byk lkelerde kltrel ve etnik farllklar daha belirgindir. rnein, in Halk Cumhuriyetinde ounluk in soyundan gelmesine ramen, kuzey ve gney blgelerinde lisan dhil byk farkllklar vardr. Bir lkenin corafi gc doal deerlerinin yannda hatta daha da nnde; yollar, kprleri, limanlar, i suyollar, kanallar, havaalanlar, ehir yaplar, sulama tesisleri ve benzerleri gibi bir ksm corafi g ile ekonomik g arasnda yer deitirebilen yapay corafi unsurlarna ve bunlarn yeterlilik ve geliim hzlarna gre deerlendirilmekte milli gte bu deer yargsndan ayn oranda etkilenmektedir.45
45 Mert Bayat, Milli G ve Devlet, s. 88-95.

44

AML NSAL / MLL G, BLEENLER VE VASITALARI

19

Dier taraftan, bir lkenin corafi yaps o lkenin savunmas ile dorudan ilgilidir. kinci Dnya Savanda, Sovyet Rusyann corafyasn Nazi Almanyasna kar bir silah olarak kulland hatrlandnda corafyann milli g olarak nemi kendiliinden ortaya km olur. Bir baka gncel rnek; Irakn bulunduu corafyann iklimi ABDnin Iraka yapt askeri harektta harekt olumsuz olarak etkilemesi. Trkiyenin stratejik konumu, Kuzey ile Gney, Dou ile Bat arasnda gei noktas olmas Trkiyeye nemli avantajlar salamaktadr. Trkiye, corafi konumu itibariyle Avrupa ile Asya ve Ortadou arasndaki ulam yollar zerindedir. Blgedeki petrol ve doalgaz rezervlerinin dnya pazarlarna tanmasna imkn vermektedir. Ayrca, blge lkelerinin dnya ile ticaretlerinin nemli bir blm Trk Boazlar zerinden yaplmaktadr.46 4.6. Bilimsel ve Teknolojik G Unsurlar Yukarda bahsedilen tm milli g unsurlar bilim ve teknolojiden dorudan ya da dolayl etkilenmektedir. Bilim ve teknoloji alannda da baml halde bulunan lkeler her ne kadar kendi doal kaynaklarna sahip olsa da hatta bir ksmn dar satp para bakmndan zengin olsalar da sadece zengin olabilirler. Asla byk ve gl devlet olamazlar. Suudi Arabistan buna en bariz rnektir. Bilim ve teknoloji alannda gl olmak iin gnn deil gelecein eriebilecei dzeye erimeyi hedef alan lkeler kazanacaktr. Atatrk, Onuncu Yl Nutkunda;
Yurdumuzu dnyann en mamur ve en medeni memleketleri seviyesine karacaz. Milletimizi en geni refah, vasta ve kaynaklarna sahip klacaz. Mill kltrmz, muasr medeniyet seviyesinin stne karacaz. Bunun iin, bizce zaman ls, gemi asrlarn gevetici zihniyetine gre deil, asrmzn srat ve hareket mefhumuna gre dnlmelidir. Bunda da muvaffak olacamza phem yoktur. nk, Trk milletinin karakteri yksektir. Trk milleti alkandr, Trk milleti zekidir. nk Trk milleti milli birlik ve beraberlikle glkleri yenmesini bilmitir. Ve nk Trk milletinin yrmekte olduu terakki ve medeniyet yolunda, elinde ve kafasnda tuttuu meale, mspet ilimdir47

diyerek bilim ve teknolojinin nemini belirtmitir. Teknolojideki stnlk, yeri geldiinde corafya ve nfustan kaynaklanan olumsuzluklarn giderilmesinde ayrca nemli bir ileve sahiptir. srailin, nfus ve corafya bakmndan sahip olduu olumsuzluklarn
46 Milli G Unsurlar ve Milli Gvenlik Siyasetinin Oluumu, http://www.cagdastoplum.org 47 Onuncu Yl Nutku, http://www.ataturk.net/ata/onyil.html

45

20

TRK DNYASI ARATIRMALARI

milli gc zerinde yaratt negatif etkilerin zerinden gelimi teknolojisiyle geldii dnldnde, genelde ekonomiyle ilgili grlen teknolojik gcn, bir lkenin yaamndaki nemi daha da iyi anlalabilir. ABDyi de bugn dnyada tek sper g yapan stn teknolojiyi askeri alanda baar ile kullanmasdr.48 Psiko-Sosyal ve Kltrel G Psiko-sosyal ve kltrel g, toplumu millet yapan birlik ve btnlk duygusu ile bunlar salayan milletin tarihi birikimi, eitim ve kltr dzeyi, gelenek, hukuk, dil, fikir vb. alanlardaki durumu ve bunlarla ilgili uygulamalarn milli gce etkilerini kapsar. Bir lkenin psiko-sosyal ve kltrel gcnn milli gce katk salamas iin; sivil toplum kurulularnn milli gc artrmaya ynelik almas, toplum fertlerinin, siyasal ve ideolojik grlerinde milli menfaatleri n planda tutmalar, toplumun sosyal yap btnl ve etnik btnlnn olmas (kltrel deerlerde ortak dnmek ve hissetmek) devletin resmi dilinin etkin ve kurallara uygun olarak kullanlmas, toplumun eitiminde etkili olan basn-yaynn doru, eksiksiz, tarafsz ve objektif yayn yaparak milli menfaatleri n planda tutmas, toplumun sosyal ve ahlaki inanlarnda bir btnln salanmas, toplum fertlerinin tarihi birikiminin, eitim ve kltr dzeyinin yksek olmas, fertlerin birbirinden habersiz ortak menfaatlerini doru deerlendirip, devleti tehdit edebilecek faaliyetlere kar ayn anda tepki gsterebilmesi (milli refleks), kltr savalarnn en youn yaand ortamda kltrel yapsn savunacak bilgi dzeyine ulam olmas gerekir.49 Kltr emperyalizmi, bir milleti milleti yapan kltrel deerlerin dier devlet ya da devletler tarafndan zayflatlmas, siyasi ve ekonomik bakmdan baml hale getirilmesi olarak tanmlanr. Hedef lkenin yemek alkanlklar, giyimi, mzii, aile yaps, eitimi, dili, edebiyat hatta rejimi etkilenmek ister. Eer hedef lke buna direnemezse, kltrn, tarihi birikimlerini, kiiliini, karakter ve soyluluunu yitirir. Eer milletler en kahredici ordular tarafndan dahi igal edilmi olsalar da kiiliklerini kaybetmedikleri srece bamszlklarn kazanabilirler. Trk milleti bunun en byk rneidir. Milli gc byk lde etkileyen psiko-sosyal ve kltrel g iin kamuoyu oluumu ok nemlidir. Bu kamuoyunun olu biimi, milli gcn hemen btn unsurlarn etkiler. En uygun kamuoyu devletin varolu nedenine gre olumasdr. Bir devleti zayflatmak isteyen d g veya gler kamuoyunu o devletin varolu nedeni dnda kendi ideolojilerine gre oluturabilirler. Buna meydan vermemek iin o devletin eiti48 Milli G Unsurlar ve Milli Gvenlik Siyasetinin Oluumu, http://www.cagdastoplum.org 49 Mill Gvenlik ve Mill Gvenlik Stratejisi, http://egitek.meb.gov.tr

46

AML NSAL / MLL G, BLEENLER VE VASITALARI

21

me nem vermesi gerekir. Millete varolu nedenini iyi anlatm olmas gerekir.50 Trkiye, milli gcnn milli birlik ve moral deerlere verdii nem derecesinin yksek oluu nedeniyle; PKK terr rgtnn amalad ayrlk ve blc eylemlerinin stesinden gelebilmitir. Yugoslavya Federasyonu ise; milli gcnn bu unsurundan nfus zellikleri itibariyle yoksun bulunduu iin bir dalma sreci yaamtr. 4.8. Uzay ve Havaclk Gc Dnya haritasna baktmzda birtakm renkli devletler grlr, birtakm snrlar ve bunlarn birbirleriyle dost dman olduu dnlr. Ancak uzaya kld zaman devletsel snrlarn hibiri grnmeyecektir. Dnya sadece bir kre olarak grlecektir. Dnyaya byle bakan, dnya snrlarn tanmayan ve kendisini herhangi bir milliyete mensup hissetmeyen byk bir iktisadi g vardr, bu kreselleme denilen eydir. Havaclk gc, sadece havaclk erevesine ait bir unsur olarak kabul etmek imknszdr. Bu gcn millete ve devlete yaplmas gereken almalarn maddi ve manevi toplam verimliliidir. Hava gcnn devletlerin d politika stratejilerinde nemli belirleyici zellie sahiptir. Atatrk; hava gcnn ne denli nemli olduunu, stikbal gklerdedir. nk gklerini koruyamayan milletler yarnlarndan asla emin olamazlar ifadesi ile belirtmitir. 20nci yzyl sonlarnda hava savunmas uzay kabiliyetleri ile birlikte ele alnmaya balanm bylece uzay, gelecein harekt ortam ve harbin drdnc boyutu olarak nitelendirilmitir. Uzay sistemlerinin, kullanan tarafa byk bir caydrclk salad, dnyann herhangi bir blgesine snrsz eriim olana yaratt ve kullanan tarafa nemli stnlkler getirdii iyi bilinmekte, bu nedenle de gelimi birok lkenin uzay imkan ve kabiliyetlerine sahip olmaya ncelik verdii, ulusal programlarna ivme kazandrdklar grlmektedir. Uzay gc uydu vastasyla kullanlmakta, bu uydularn gnlk yaama ok nemli katklar bulunmakta ve bu kapsamda; hava/deniz trafii ynetilmekte, enerji santralleri, televizyon, radyo, bilgisayar balantlar almakta, bankaclk ve telefon hizmetleri verilmektedir. Bu yzden uzay faaliyetlerinin yaplandrlmasna ilikin temel prensipler belirlenirken ayn zamanda ulusal uzay politikasnn da belirlenmesi gerekmektedir.51 Trkiye uydu sahibi olan Avrupada 9, dnyada ise 15 lkeden biri olma zelliini tayor. u ana kadar dnya etrafnda dolaan 10 bine yakn kk ve byk uydu bulunuyor. Trkiyenin uydu atmasndan sonra blgede bir tek Yunanistan uydu frlatt. Birok lke de uydu ir50 Mert Bayat, Milli G ve Devlet, s. 106-107. 51 Hava ve Uzay Gc, http://www.hvkk.tsk.mil.tr

47

22

TRK DNYASI ARATIRMALARI

ketlerinden yer kiralayarak blge haberlemelerini yapyorlar. u an blgede faaliyet gsteren Eutelsat, Intelsat ve Astra var. Uydularn yrngelerine, Trkiyenin de yesi olduu ve atmosferde bulunan 900 kadar kullanlabilir uydu yrngesinin kontroln elinde bulunduran, International Telecommunication Union (ITU), karar veriyor. Eski pazarlama politikasnda uydu yaplp pazar bulunuyordu. imdi ise uydu yaplmadan nce mterileri ile antlamalar yaplyor.52 Grld gibi uzay pazar da baz glerin eline gemi bulunmaktadr. Uydular etkisiz hale getirmeye ynelik anti-uzay almalar mevcuttur. ABD askeri amala uzay kuvvetlerini inin de buna karlk yamur kuvvetlerini oluturmutur. Uydular zerindeki bu uzaya egemen olma yar Rusya, ABD, Japonya, Avrupa, in ve Hindistann da katlmyla bu gler arasnda devam etmektedir.53 Sonu olarak; bilim alannda dierlerinin bir adm nnde olan lke kendisini evrensel g olarak hissettirdiini dnecektir. Sonu Blgesinde ve dnyada egemen olan gler daha konforlu yaamak iin glerini kullanarak hammadde ve daha ok toprak ele geirmiler, sonuta ihtiya duyduklar kaynaklara sahip olmann rahatl ile toplumlarna kaliteli yaamlar salamlar, bu da zenginlii beraberinde getirmitir. Uzun yllar dnya g arenasnda yer alan bu g odaklar bilim ve teknolojiyi en iyi ekilde deerlendirmenin sonucu dnyay uzaydan kontrol eder hale gelmilerdir. Yeni dnya dzeninde devletlerin dinamikleri hzla deimekte ve kendi milli glerini kontrol edebilmeleri daha da glemektedir. Ayn anda tm dnyaya ulaabilen bilgi kontrol, bilgi ak ile milli gler d etkilere ak hale gelmitir. Yeryz ise terr, isizlik, alk, i atmalar, bilgi terr, ekonomik dengesizlikler, etnik huzursuzluklar, siyasi istikrarszlklar, dinsel tehditlerle doludur. zellikle gnmzde ayakta kalmak, gc devam ettirmek ve dier glere yenilmemek iin milli glerin ynetimi ok daha nem kazanmtr. Milli g unsurlarn ynetmek iin siyasi g kullanclarnn ncelikli ele alnmas gerekir. Bu ynetim, sorumluluklarnn bilincinde her zamankinden daha eitimli, daha uyank, bilimin nderliinde, birletirici liderlik zelliinde, lke insanlarn iyi tanyan, kaynaklarn bilen her ynyle milli unsurlarn tmne hkim olabilecek bir siyasi ynetim olmaldr. Trkiye iin dnldnde milli g unsurlarnn en iyi ekilde ynetimi ve kullanm eitimli, konusunda uzman, milli akademisyen52 Baki Gnay, Uydularmz Alarm Veriyor, www.ufukotesi.com 53 Asyada Gndem, Baheehir niversitesi Asya-Pasifik Aratrmalar ve Uygulama Mer-

kezi, http://www.bahcesehir.edu.tr

48

AML NSAL / MLL G, BLEENLER VE VASITALARI

23

lerin danmanlnda ele alnmal, bu danmanlar da resmi olarak bu grevlerini yerine getirmelidirler. Yaplan hata g unsurlarnn bir arada kullanlamamasdr. Bir de milli g unsurlarnn kullanm oy sonucu iktidar kazanan partiye deil, yukarda belirttiim gibi konularnda uzman bir danman grubuna braklmaldr. Neden oy sonucu iktidar olan parti demiyorum, nk bilgi akn kontrol eden glerin kullandklar araclarla toplum yanl bilgilendirilmi olabilir. yi bir eitim almam olabilir. Toplum gerekleri grememi olabilir. Milli g unsurlarn ynetilirken ana hedef Atatrkn kurduu Trkiye Cumhuriyeti Devletinin tam bamszln devam ettirmek olmaldr. Devletin ulusal gcn koruyabilmesi iin tm kaynaklar bu ama iin kullanlmaldr. Bir yandan Trkiye Cumhuriyetinin varolu nedenini halkna iyi anlatabilmesi gereklidir. Bunun iin de devletin varolu sebebini iyi anlam eitimcilere ihtiya vardr. lk olarak eitimcinin eitimi ele alnmaldr. Trkiye milli g unsurlar asndan olduka zengindir, bu milli g unsurlarn tam bamszlk ilkesine gre birletirirken, lkenin bulunduu jeopolitik konumunu iyi deerlendirmeli ona gre politika gelitirilmelidir. G oyununda uluslararas alanda gl olan hakldr, hakl olan gl deildir olgusu asla unutulmamaldr. Kaynakalar ok Uluslu irket maddesi, http://tr.wikipedia.org. Milli G maddesi, http://tr.wikipedia.org Arboan, Deniz lke, Globalleme Senaryosunun Aktrleri, http://www.turkab.net/kure/knkglob17.htm Aslan, Metin Murat, Milli Glerin ve Milletleme Gerei, Trk Dnyas Aratrmalar Dergisi, Say: 138, s. 65-88, Haziran 2002, stanbul. Asyada Gndem, Baheehir niversitesi Asya-Pasifik Aratrmalar ve Uygulama Merkezi, http://www.bahcesehir.edu.tr. Atatrk, M. Kemal, Onuncu Yl Nutku, http://www.ataturk.net/ata/onyil.html Atay, Mehmet, Jeopolitik Teorisinde G Kaynaklar ve G Merkezleri Tanm, Jeopolitik Bilimsel Aratrma Dergisi, 2002. Aydn, Nurullah, ABD ile Rusyann Yeni G Politikalar ve Trkiye, 2023, 15 Temmuz 2007. Bayat, Mert, Milli G ve Devlet. nk, M. Mustafa, Uluslarn Gc ve Yurdumuzun Tkeni Ya da Tketilii, http://www.metalurji.org.tr Doan, Sleyman, Kresel Glerin Projesi: Byk Ortadou Projesi (BOP), Trk Dnyas Tarih Kltr Dergisi, Say: 245, Mays 2007, s. 4851. Eren, Suat, Devletin Kavram ve Kapsam, MGK Gn. Sekreterlii Yaynlar, Ankara.
49

24

TRK DNYASI ARATIRMALARI

Erendil, Muzaffer, Atatrk Uygulamada Milli G, Atatrk Aratrma Merkezi Dergisi, Say: 14, Cilt V, Mart 1989. Gnay, Baki, Uydularmz Alarm Veriyor, www.ufukotesi.com. Hava ve Uzay Gc, http://www.hvkk.tsk.mil.tr. Kkahin, Ahmet, Bir G Unsuru Olarak Trk Halk ve Bu Balamda Mustafa Kemal Atatrkn Trk Subayna ve Trk Gencine Ykledii Grevler, Harp Akademileri, Ocak 2006. Milli G Unsurlar ve Milli Gvenlik Siyasetinin Oluumu, http://www.cagdastoplum.org. Milli G Unsurlar ve Milli Gvenlik Siyasetinin Oluumu, http://www.cagdastoplum.org. Mill Gvenlik ve Mill Gvenlik Stratejisi, http://egitek.meb.gov.tr. zdemir, Hikmet, Milli G, Askeri G ve Politik G zerine Baz Gzlemler, Stratejik Aratrmalar, ubat 2003. Sln, Dilara, Uluslar tesi letmeler, http://www.izto.org.tr, Nisan 2005. Trkiyenin Yeni Dnya Dzenine Entegrasyonu Asndan Milli G Unsurlarnn Deerlendirilmesi, Milli Gvenlik Akademisi, Ankara, 2004. nsal, amil, Ortadou, Kafkaslar ve Orta Asyaya Ynelik Hkim G Merkezlerinin Vizyonlar, Politikalar ve Stratejileri, Kresel Strateji ve Uluslararas Gvenlik Ders Kitab, Harp Akademileri Komutanl Yayn, stanbul, 2006. Yazgan, Turan, Gneydou Anadolunun gc Durumu ve Gelime Hedefleri, Trk Dnyas Aratrmalar Dergisi, Yl: 1, Cilt: 1, Say: 5, Nisan 1980, s. 92-122.

50