Zbigniew Staniek System instytucjonalny rynku pracy a zatrudnienie i bezrobocie Wspczesne gospodarowanie w coraz wikszym stopniu determinowane jest

czynnikami instytucjonalnymi (instytucje organizacje, instytucje formalne, instytucje nieformalne) skadajcymi si na system instytucjonalny ! "ako#$ instytucji wpywa na tempo wzrostu, lecz jednocze#nie wiksze warto#ci %&' na jednego mieszka(ca sprzyjaj wy)szej jako#ci instytucji W krajac* +ogatszyc* atwiej o efektywniejsze systemy instytucjonalne, dotyczce caej gospodarki i poszczeglnyc* rynkw (w tym rynku pracy) ,- uwagi na komplementarno#$ systemu instytucjonalnego instytucje rynku pracy wymagaj odpowiednic* zmian instytucji na innyc* rynkac* . /ola systemu instytucjonalnego wzrasta w sytuacji dominacji +ezro+ocia dugookresowego w +ezro+ociu ogem, co jednocze#nie wi)e si z efektem *isterezy i wzgldn trwao#ci stopy +ezro+ocia 'ezro+otni dugookresowo nara)eni s na utrat kapitau ludzkiego i +rak popytu na ic* usugi pracy 0fektywny system instytucjonalny wymaga spjnego ukadu instytucji zwikszajcyc* stopie( adaptacji systemu ekonomicznego jako cao#ci 1 0fektywno#$ zmian instytucjonalnyc* na rynku pracy wyra)a si gwnie poprzez lepsze relacje midzy pracodawcami a praco+iorcami 2iesprawne instytucje mog powodowa$ wzrost +ezro+ocia o komponent +ezro+ocia instytucjonalnego /ol instytucji rynku pracy jest ograniczanie zjawisk towarzyszcyc* asymetrii informacji a jednocze#nie niepowodujcyc* wzrostu kosztw transakcyjnyc* 3nstytucje te maj te) wpyw na elastyczno#$ rynku pracy, wyra)ajc si w umiejtnym dostosowywaniu si do szokw poda)owyc* czy popytowyc* 4a umiejtno#$ dostosowywania si zwiksza z kolei sprawno#$ funkcjonowania rynku pracy
!

5 &westie te o+ecne s w r)nyc* nurtac* ekonomii instytucjonalnej, w tym nowej ekonomii instytucjonalnej 0konomia ta w swym rozwoju wyodr+nia dwa oglne kierunki +ada(, jeden rozwijajcy tradycyjny instytucjonalizm nowy instytucjonalizm, drugi czcy podej#cie instytucjonalne z ekonomi neoklasyczn neoklasyczna ekonomia instytucjonalna (neoinstytucjonalizm) por - 6taniek7 Czynnik instytucjonalny w rnych nurtach teorii ekonomii, 8&wartalnik 9istorii :y#li 0konomicznej;, 6<9, ,==>, nr ,5. , 5 - efektywno#ci systemu instytucjonalnego wi)e si zo)one teoretycznie zagadnienie wzajemnyc* relacji 8efektywno#ci ekonomicznej; (np optimum %areto), 8efektywno#ci spoecznej;(funkcja do+ro+ytu spoecznego) i 8efektywno#ci politycznej; (np rwnowaga oddziaywania grup interesu, trwao#$ wadzy w warunkac* demokratycznyc* wy+orw) . 5 ?zynniki instytucjonalne s jednym z wielu czynnikw oddziaywujcyc* na zmiany zatrudnienia i +ezro+ocia @o tyc* innyc* czynnikw zaliczy$ np nale)y7 c*arakter wspczesnego postpu tec*nicznego, polityk gospodarcz pa(stwa, procesy glo+alizacji w gospodarce #wiatowej, ksztatowanie kapitau ludzkiego, czynniki demograficzne (np przyrost poda)y pracy) i szereg innyc* 1 5 @o podstawowyc* instytucji wpywajcyc* na sytuacj na rynku pracy zalicza si7 oc*ron zatrudnienia, opodatkowanie pracy, zasiki dla +ezro+otnyc*, si przetargow zwizkw zawodowyc*, stopie( centralizacji (decentralizacji) negocjacji pacowyc* oraz funkcjonowanie po#rednictwa pracy, (co ma szczeglne znaczenie dla polskiego rynku pracy) A por : <ra7 Trwae wysokie bezrobocie w Polsce. Wyjanienia i propozycje , 80konomista;, ,==B, nr !, s .>

1. Instytucje-organizacje i polityka rynku pracy 2a podmioty systemu instytucjonalnoAorganizacyjnego rynku pracy w %olsce skadaj si7 pu+liczne su)+y zatrudnienia (gwnie wojewdzkie i powiatowe urzdy pracy), agencje zatrudnienia, Cc*otnicze 9ufce %racy, instytucje szkoleniowe, instytucje partnerstwa lokalnego oraz instytucje dialogu spoecznego B 4rze+a te) wspomnie$ o sdownictwie pracy, gdzie sdy pracy rozstrzygaj spory midzy pracodawcami i praco+iorcami Wsparcia finansowego instytucjom rynku pracy udziela Dundusz %racy 3nstytucje te s tym skuteczniejsze na rynku pracy, im #ci#lej ze so+ wspdziaaj i nawzajem si uzupeniaj :aj one gwnie wpyw na jako#$ i szy+ko#$ przepywu informacji na rynku pracy, ktry to przepyw poprzedza dostosowywania popytowoApoda)owe %rzepywom informacji i dostosowywaniom rynkowym powinny towarzyszy$ mo)liwie niskie koszty transakcyjne %odstawow instytucjAorganizacj rynku pracy s urzdy pracy W praktyce funkcjonowania urzdw pracy dominowaa funkcja rejestrowania +ezro+otnyc* oraz patnika zasikw Erzdy te w niedostatecznym stopniu identyfikoway te) grup 8statystycznie +ezro+otnyc*; zatrudnionyc* w gospodarce nieformalnej /ejestrowanie si w urzdzie pracy nie oznacza faktycznego +ezro+ociaF std zgaszane postulaty wykre#lania os+ 8formalnie +ezro+otnyc*; z rejestrw +ezro+otnyc*
>

3dentyfikacja r)nyc* grup

+ezro+otnyc* umo)liwia koncentracj pracy urzdw i innyc* instytucji rynku pracy na kontaktac* z rzeczywi#cie +ezro+otnymi i pragncymi podj$ prac Wymaga to prowadzenia staego monitoringu zac*owa( +ezro+otnyc*, w tym np identyfikowania przyczyn ic* niskiej aktywno#ci w poszukiwaniu pracy %owoduje to pewien wzrost kosztw transakcyjnyc*, co jednak ogranicza asymetri informacyjn 6kuteczno#$ funkcjonowania urzdw pracy wymaga zmian systemowoAmotywacyjnyc*, w tym wprowadzenia odpowiednic* miernikw oceny ic* pracy miernikw skutecznego po#rednictwa pracy G @la wikszej skuteczno#ci w poszukiwaniac* pracy przydatne mog +y$ komercyjne agencje zatrudnienia takie jak np agencje po#rednictwa pracy, agencje doradztwa personalnego, agencje poradnictwa zawodowego i agencje pracy tymczasowej 3stotne zadania maj tu7 Ochotnicze u!ce "racy# instytucje szkoleniowe czy instytucje partnerstwa lokalnego. "est tu tak)e miejsce dla organizacji sektora spoecznego

5%or Estawa z dnia ,= kwietnia ,==1 roku7 C promocji zatrudnienia i instytucjac* rynku pracy, @ziennik Estaw, nr HH, poz !==! > 5%or C 'lanc*ard, I 6ummers7 Hysteresis an the !uropean "nemployment Problem, 2'0/, :acroeconomic Jnnual !, !BAGG, !HK> G 5 %or : <ra7 op cit , s 11

Wa)ne miejsce w systemie instytucjonalnym rynku pracy zajmuj instytucje dialogu spo$ecznego @o najwa)niejszyc* instytucji zaliczy$ nale)y7 rady zatrudnienia (na szcze+lu centralnym, wojewdzkim i powiatowym), zwizki zawodowe, zwizki pracodawcw, organizacje zrzeszajce +ezro+otnyc*, organizacje pozarzdowe wsppracujce z pu+licznymi su)+ami zatrudnienia 6pecyficzna instytucj dialogu spoecznego stanowi %r&jstronna 'omisja do Spraw Spo$eczno-(ospodarczych oraz wojew&dzkie komisje dialogu spo$ecznego K 6tanowi to instytucjonaln form wsppracy pa(stwa z innymi podmiotami, gwnie partnerami spoecznymi Wsppraca ta mo)e przy+ra$ formy rutynowe w rodzaju np ustalania pacy minimalnej czy nierutynowe np zawarcie umowy spoecznej dotyczcej r)nyc* pro+lemw H Wszystkie instytucjeAorganizacje (zwaszcza urzdy pracy) zostay zo+ligowane do prowadzenia aktywnej polityki rynku pracy != )ktywna polityka rynku pracy to polityka ukierunkowana na aktywizacj +ezro+otnyc* i zwikszenie motywacji w poszukiwaniu pracy oraz staym podnoszeniu kwalifikacji C ile pasywna polityka dotyczy poprawy sytuacji +ezro+otnyc*, o tyle aktywna polityka na pierwszy plan wysuwa kwesti wzrostu zatrudnienia Jktywne instrumenty gwnie ukierunkowane s na zac*cenie +ezro+otnyc* do podejmowania pracy i powrotu do zaso+u pracujcyc* Cznacza to podejmowanie dziaa( na rzecz zwikszenia stopnia aktywno#ci zawodowej !!Wpyw aktywnej polityki na zatrudnienie i +ezro+ocie ma c*arakter +ezpo#redni i po#redni, co teoretycznie mo)na przedstawi$ w modelu *ayarda-+ickella !, 0fektywno#$ aktywnej polityki rynku pracy zale)y od spjno#ci z polityk pasywn, wa#ciwy do+r narzdzi do celw i skojarzenie polityki z faz cyklu koniunkturalnego !. %rzyjte regulacje prawne zo+owizyway urzdy pracy rwnie) do stosowania narzdzi pasywnej polityki rynku pracy "asywna polityka (w formie r)nyc* #wiadcze( i zasikw)
K

5%or " <ardawski7 Wspczesny neokorporatyzm w uj#ciu socjolo$ii ekonomicznej (w)76zkice ze wspczesnej teorii ekonomii (red W %ac*o), Warszawa, 6<9, ,==B, s ,=,A,=K H 5%or " Wratny7 Charakter prawny umowy spoecznej. %truktura okumentu &w'( "mowa spoeczna )*ospo arka+praca+ro zina+ ialo$,, 3nstytut %racy i 6praw 6ocjalnyc*, Warszawa, ,==> != 5%olityk rynku pracy nie nale)y myli$ z polityk zatrudnienia %olityka rynku pracy dotyczy kwestii funkcjonowania istniejcyc* rynkw pracy, za# polityka zatrudnienia dotyczy ic* ksztatowania oraz takic* pro+lemw jak np pene zatrudnienie por W "armoowicz, : &napi(ska7 Polityka zatru nienia a polityka rynku pracy - aspekty teoretyczne i realizacyjne, 8 %olityka <ospodarcza;, ,==>, nr !., s ,!, !! 5 %or .atru nienie w Polsce /001 (red : 'ukowski), @epartament Jnaliz i %rognoz 0konomicznyc* :inisterstwa <ospodarki i %racy, Warszawa, ,==B, s !HG "ak wskazuj autorzy tego raportu istniej pewne ograniczenia stosowania aktywnyc* form polityki rynku pracy, takie jak7 ryzyko powstania 8jaowyc* wydatkw;, ryzyko wywoania efektu su+stytucji i efektu wypierania "ednocze#nie pro+lem zwikszania aktywno#ci zawodowej jest szczeglnie istotny w warunkac* gospodarki polskiej !, 5%or 0 &wiatkowski7 2ezrobocie. Po stawy teoretyczne, Wydawnictwo 2aukowe %W2, ,==,, s .=1A.=B !. 5 %or J 'etc*erman, & CliLas, J @ar7 3mpacts o4 5cti6e 7abour 8arket Pro$rams( 9ew !6i ence 4rom !6aluations with Particular 5ttention to :e6elopin$ an Transition Countries , MWorld 'ank 7 6ocial %rotection @iscussion %aper; =1=,, ,==1

to polityka o c*arakterze socjalnym za+ezpieczajcym podstawowe potrze+y +ezro+otnyc* %asywne instrumenty polityki rynku pracy su) raczej utrwalaniu istniejcej sytuacji i maj na celu oc*ron sytuacji +ezro+otnyc* %olityka pasywna powinna +y$ traktowana jako przej#ciowa forma wsparcia +ezro+otnyc* Wikszo#$ wydatkw o c*arakterze pasywnym to wydatki na wypat zasikw dla os+ +ezro+otnyc* +dcyc* raczej nastpstwem ni) przyczyn utrzymywania si relatywnie wysokiego +ezro+ocia ,. Instytucje !ormalne - prawo pracy @la sprawnego funkcjonowania rynku pracy wa)na jest jako#$ prawa pracy %rawo pracy ma na celu regulowanie stosunkw pracy, wskazanie na zakres i c*arakter uprawnie( oraz o+owizkw pracodawcw i praco+iorcw Cno te) okre#la warunki pracy i pacy, co dotyczy zarwno pracy na czas okre#lony jak i na czas nieokre#lony %rawo pracy wpywa na ksztatowanie si wielko#ci zatrudnienia i +ezro+ocia poprzez wpyw na koszty pracy oraz na sposo+y wzajemnyc* dostosowa( poda)owoApopytowyc* na rynku pracy %rawo to znajduje wyraz w zapisac* konstytucyjnyc*, kodeksac* pracy i innyc* przepisac* prawnyc* 'onstytucja peni rol instytucji oc*rony wolno#ci jednostek przed ingerencj pa(stwa, zwaszcza pa(stwaAIewiatana (wadza +iurokracji rzdowej) /amy instytucjonalne przynosz tym wiksze korzy#ci, im +ardziej rwne s prawa dla ogu podmiotw 'adania empiryczne potwierdzaj zwizki efektywno#ci gospodarczej z c*arakterem systemu instytucjonalnego, w tym rozwiza( konstytucyjnyc*
!1

W konstytucjac* r)nyc* krajw

kwestie zatrudnienia i +ezro+ocia ujmowane s w spos+ +ezpo#redni lu+ po#redni @aje si jednocze#nie zauwa)y$ prawne preferencje dla aktywnyc* form polityki rynku pracy oraz potrze+ie wypracowywania przez pa(stwo specjalnyc* programw aktywizacji zawodowej i przeciwdziaania +ezro+ociu W warunkac* zmian zac*odzcyc* na rynkac* pracy istotne znaczenie ma elastyczno./ prawa pracy 0lastyczno#$ prawa pracy to dostosowywanie przepisw prawnyc* do potrze+ podmiotw wystpujcyc* na rynku pracy 0lastyczne prawo pracy pozwala na prostsze i ta(sze sposo+y zawierania kontraktw pracy, ic* przestrzegania i rozwizywania Eatwia tak)e znalezienie pracy przez oso+y o relatywnie gorszej pozycji na rynku pracy i o+ci)one innymi o+owizkami np rodzinnoAwyc*owawczymi %rzejawia si to zarwno w stopniu regulacji istniejcyc* stosunkw pracy jak i r)norodno#ci form tyc* stosunkw - wiksz elastyczno#ci prawa pracy nale)y powiza$ kwestie +ezpiecze(stwa zatrudnionyc* w formie trwayc* praw pracowniczyc* %rawne regulacje stosunkw pracy maj na celu c*roni$ zatrudnionyc* przed potencjalnymi nadu)yciami ze strony pracodawcw, co niekiedy ma
!1

5 %or < W 6cully7 Constitutional !n6ironments an !conomic *rowth, %rinceton E%, !HH,

miejsce w praktyce gospodarczej /egulacje te dotycz gwnie zmniejszenia zakresu niepewno#ci, co do trwao#ci stosunku pracy i perspektywy otrzymywania wa#ciwyc* wynagrodze( za prac Wa)ne jest tak)e przestrzeganie warunkw pracy, w tym warunkw +*p %lanowane zwolnienia grupowe podlegaj negocjacjom i informowaniu zwizkw zawodowyc* jak i urzdw pracy %racownikom przysuguj zr)nicowane odprawy pieni)ne w zale)no#ci od okresu zatrudnienia u pracodawcy 3stotnym elementem prawa pracy jest przyjcie okresu wypowiedzenia dla r)nyc* grup pracowniczyc* i procedur towarzyszcyc* wypowiedzeniom 3stotna jest tu mo)liwo#$ skracania okresw wypowiedze( w sytuacjac* zagro)e( upado#ci lu+ likwidacji przedsi+iorstwa 3m krtsze okresy wypowiedze( oraz +rak konieczno#ci odpraw dla zwolnie( pracowniczyc* z przyczyn znajdujcyc* si po stronie pracownika tym mniejsza restrykcyjno#$ prawa pracy /estrykcyjno#$ t mo)na kwantyfikowa$ ,.1. Ochrona zatrudnienia 01"*2 Wpyw zmian w regulacjac* prawnyc* syntetycznie znajduje wyraz we wskaNniku oc*rony zatrudnienia, co wymaga kwantyfikacji regulacji prawnyc* W ramac* prac C0?@ A Crganisation for 0conomic ?ooperation and @eLelopment opracowano wska3nik Employment Protection Legislation# w skr&cie 1"* WskaNnik ten uwzgldnia zarwno pracownikw zatrudnionyc* na stae, jak i na czas okre#lony !B WskaNnik 0%I zawiera r)ne elementy skadowe, +ardziej lu+ mniej wymierne w trzec* podstawowyc* grupac*7 pracy staej, pracy okresowej i zwolnie( grupowyc* !> W zakresie pracy na czas nieokre#lony +ierze si pod uwag takie elementy jak7 dugo#$ okresu wypowiedzenia, uzasadnienie przyczyn wypowiedze(, konsultacje z organizacjami zwizkowymi, zawiadamianie urzdw pracy o planowanyc* zwolnieniac*, definicja zwolnienia nieuzasadnionego, okres pr+ny, przywrcenie do pracy czy o+owizek odpraw Cdno#nie pracy na czas okre#lony pojawia si kwestia dopuszczalno#ci form prawnyc* zawieranyc* kontraktw o #wiadczenie pracy, ilo#$ mo)liwyc* ponowie( umw o prac, agencje pracy tymczasowej czy dugo#$ o+owizywania r)nyc* form #wiadczenia pracy %rzy zwolnieniac* grupowyc* istotne jest okre#lenie definicji tego zwolnienia, kosztw zwolnie( oraz uruc*omienia procedur im towarzyszcyc*
!B

5%or < 2icoletti, 6 6carpetta, C 'oylaud7 %ummary 3n icators o4 Pro uct 8arket ;e$ulation with an !<tension to !mployment Protection 7e$islation= 0conomics @epartment, 8Working %apers;, C0?@ ,===, no ,,> !> 5 6zczegowo przedstawia to 6 ?azes por 6 ?azes7 :o 7abour 8arket 3nstitution 8aster in Transition !conomies>= 5n 5nalysis o4 7abour 8arket ?le<ibility in the 7ate 9ineties , 8@iscussion %aper;, 33I6, ,==,, no !1=,s ,B %odo+ny c*arakter ma te) wskaNnik standardw pracy WskaNnik ten zawiera B elementw7 czas pracy, stao#$ czy tymczasowo#$ umw, oc*rona zatrudnienia, minimalne pace i udzia pracownikw w zarzdzaniu przedsi+iorstwami por 6 2ickell7 "nemployment an 7abour 8arket ;i$i ities( !urope @ersus 9orth 5merica, 8"ournal of 0conomic %erspectiLes; Lolume !!, !HHG, no ., s >=

Wszystkie wy)ej wymienione czynniki podlegaj agregacji w . etapac* z uwzgldnieniem odpowiednic* wag &o(cow faz okre#lania indeksu 0%I jest agregacja wcze#niej wymienionyc* elementw z uwzgldnieniem przypisanyc* im wag %rzyjmuje on warto#ci graniczne od = do >, przy czym kraje o +ardzo elastycznyc* regulacjac* dotyczcyc* zatrudnienia osigaj wskaNnik w przedziale =A! -+yt du)y wskaNnik 0%I (powy)ej 1) oznacza nadmiern oc*ron pracownikw, mogcyc* mie$ trudno#ci ze znalezieniem nowej pracy w wyniku np restrukturyzacji zatrudnienia !G 3m wy)szy wskaNnik tym wiksza restrykcyjno#$ prawa pracy -mniejszanie si tyc* wskaNnikw oznacza postpujc deregulacj rynku pracy, co w %olsce miao miejsce np w wyniku zmian wprowadzonyc* w &odeksie %racy w latac* ,===A ,==! WskaNnik 0%I uleg o+ni)eniu o ok =,. punktu procentowego !K W tym te) okresie wzrastao jednak rwnie) +ezro+ocie, co mo)e po#rednio wskazywa$ na ograniczony wpyw zmniejszania restrykcyjno#ci prawa pracy 6ia oddziaywania wskaNnikw 0%I na koszty pracy i produktywno#$ pracy jest zr)nicowana w zale)no#ci od struktury gospodarczej i udziau w niej r)nej wielko#ci przedsi+iorstw, rodzaju prowadzonej dziaalno#ci gospodarczej czy sytuacji ekonomicznoAfinansowej firm 3m +ardziej dominuj w tej strukturze przedsi+iorstwa du)e, nale)ce do gazi gospodarki o niskim stopniu przetworzenia produkcji, tym wiksza oc*rona miejsc pracy i tym wy)sze koszty ic* zmniejszania w postaci odpraw W %olsce dotyczyo to np zwalnianyc* miejsc w grnictwie 4egulacje prawne dotycz5ce ochrony zatrudnienia dotycz5 zar&wno pracodawc&w jak i pracobiorc&w. /egulacje te stwarzaj pracownikom odpowiednie warunki pracy (+ezpiecze(stwo, czas, normy) jak i za+ezpieczenia na wypadek konieczno#ci restrukturyzacji zatrudnienia C+owizek informowania pracownikw o planowanyc* redukcjac* zatrudnienia pozwala pracownikom na poszukiwanie nowej pracy w trakcie zatrudnienia 3nformacje te powinny +y$ dostarczone z odpowiednim wyprzedzeniem czasowym @la pracodawcw regulacje te wprowadzaj, np o+owizek okresowyc* zmian stanowisk pracy dla odpowiednio kwalifikowanyc* pracownikw czy konieczno#$ wsppracy ze zwizkami zawodowymi lu+ urzdami pracy w celu wzgldnej sta+ilizacji zatrudnienia i zwizania pracownikw z danym przedsi+iorstwem Wzajemna relacja umw zawieranyc* na czas okre#lony i nieokre#lony wpywa na warto#$ wskaNnika 0%I 3m przepisy prawne przewiduj wiksze mo)liwo#ci wielokrotnego zawierania umw o prac na czas okre#lony tym ni)szy

!G !K

5 %or 6 2ickell7 op cit , s BBAG1 5 %or : "erzak7 :ere$ulacjA rynku pracy w Polsce i "nii !uropejskiej , 8:ateriay i 6tudia 2'%;, Warszawa, ,==1, -eszyt nr !G>, s K

>

wskaNnik 0%I Warto#$ tego wskaNnika podnosi za# automatyczne przec*odzenie z umw okresowyc* na umowy na czas nieokre#lony Zbyt du6a ochrona zatrudnienia powoduje wzrost kosztw ponoszonyc* przez pracodawcw na wynagrodzenia pracownicze oraz wydu)anie si okresw przeprowadzania zwolnie( %racodawcy staraj si przenosi$ te koszty na pracownikw poprzez odpowiednie dostosowania p$acowe 3m skuteczniejsze dostosowania, tym mniejsza groN+a wzrostu +ezro+ocia 4o przerzucanie kosztw zale)ne jest od sytuacji na rynku pracy i elastyczno#ci poda)y pracy wzgldem pac %rzy +raku mo)liwo#ci odpowiednic* dostosowa( pacowyc* spada popyt na prac %olityka oc*rony zatrudnienia mo)e nadmiernie usztywnia$ warunki pracy i pacy oraz prowadzi$ do nieefektywnyc* zmian struktury zatrudnienia Cc*rona dotyczy pracownikw ju) zatrudnionyc* (insi ers)F prawie nie o+ejmuje outsi ers W wikszo#ci krajw E0 wystpuj podo+ne, (c*o$ nieidentyczne) regulacje prawne dotyczce oc*rony zatrudnienia !H &raje A nowi czonkowie E0 posiadaj np szczeglnie restrykcyjne przepisy w zakresie zwolnie( grupowyc* "ednocze#nie z +ada( empirycznyc* w krajac* transformacji wynika, i) np korelacje midzy wskaNnikami 0%I i zatrudnienia +yy dodatnie ,= <eneralnie jednak wskaNniki 0%I wykazuj tendencje do wyrwnywania si 4rudno te) o jednoznaczno#$ wpywu tyc* wskaNnikw na zatrudnienie i +ezro+ocie
,!

&raje

z relatywnie niskim +ezro+ociem kraje nie odznaczaj si wcale wysok elastyczno#ci swoic* rynkw pracy (np 6zwecja czy 2iemcy (+ez d 2/@)), a np W 'rytania mimo wy)szej elastyczno#ci cec*uje wy)sza stopa +ezro+ocia ,, /estrykcyjne prawo pracy +ardziej dotyczy utrwalania +ezro+ocia ju) istniejcego ni) jego zmian WskaNniki 0%I wpywaj te) +ardziej na zmiany w strukturze zatrudnienia ni) na oglny jego poziom Wzrost restrykcyjno#ci prawa pracy generalnie ogranicza przepywy midzy zaso+ami pracujcyc*, nieaktywnyc* zawodowo i +ezro+otnyc* /estrykcyjne przepisy prawne oc*rony zatrudnienia powoduj w krtkim okresie zmniejszenie dopywu do +ezro+ocia, gdy) w pewnym zakresie c*roni zatrudnionyc* przed zwolnieniem z pracy %rzepisy te wpywaj te) na zac*owania pracodawcw usztywniajc ic* postpowanie i zmniejszaj przepyw +ezro+ocia do zaso+u pracy 4akie dziaania mog doprowadzi$ do jednoczesnego spadku +ezro+ocia krtkookresowego i wzrostu +ezro+ocia dugookresowego -+yt restrykcyjna
!H ,=

5 %or 6 'orkowska (red )7 ;ynek pracy wobec inte$racji z "niA !uropejskA, 3%i66, Warszawa ,==,, s H1 5 %or 6 ?azes, 3, 2esporoLa7 7abour 8arket ?le<ibility an !mployment %ecurity in Transition Countries= 33o, <enewa, ,==. ,! 5 &orelacja wskaNnika 0%I z wskaNnikami zatrudnienia w wikszo#ci rozwinityc* krajw jest ujemna, za# z wskaNnikami +ezro+ocia zwizek ten (o korelacji dodatniej) jest niejednoznaczny @otyczy to zwaszcza zwizkw w dugim *oryzoncie czasu ,, 5 %or 6 2ickell7 op cit ,s BG

oc*rona zatrudnienia mo)e przedu)a$ okres +ycia +ezro+otnym :a to konsekwencje makroekonomiczne wyra)ajce si w presji pacowej i tendencji inflacyjnyc* 'ezro+otni dugookresowo nie wpywaj na pace z uwagi na ic* 8oddalenie; od rynku produktw i rynku pracy Cgraniczanie +ezro+ocia dugookresowego np poprzez polityk mikroekonomiczn pa(stwa ma mae zwizki z +ie)cymi krtkookresowego i inflacji ,.,. +owe !ormy pracy W warunkac* zmiennego popytu na prac i du)ej r)norodno#ci po stronie poda)y pracy nieodzowne staje si wprowadzanie nowyc* form pracy @o tyc* form zaliczy$ mo)na7 samozatrudnienie, teleprac, prac na telefon, wynajem pracownikw, prac wykonywan w domu, zatrudnianie na czas nieo+ecno#ci innego pracownika, wypo)yczanie pracownikw, przerywany czas pracy, prac weekendow, dzielenie si prac, szersze stosowanie umw zlece( i umw o dzieo i inne ,. Wraz z rozwojem telekomunikacji i internetu ro#nie znaczenie form pracy wykonywanej w miejscu zamieszkania, co istotnie o+ni)a koszty podjcia pracy Samozatrudnienie dotyczy #wiadczenia pracy na podstawie umw zawartyc* z macierzystym zakadem pracy przy jednoczesnej utracie statusu i wynikajcyc* std uprawnie( pracownika najemnego W du)ym stopniu dotyczy tzw mikroprzedsi+iorstw w ramac* z+ioru mayc* i #rednic* przedsi+iorstw ,1 W przewa)ajcym stopniu dotycz one podmiotw zakadanyc* przez pracownikw innyc* przedsi+iorstw w celu uniknicia o+ci)e( fiskalnyc* W wielu krajac* samozatrudnienie jest wspierane przez pa(stwo przez system ulg podatkowyc* Warto w tym miejscu zauwa)y$, i) +ezro+otni mog poszukiwa$ pracy najemnej lu+ te) projektowa$ uruchomienie w$asnej dzia$alno.ci gospodarczej 4o ostatnie wymaga tworzenia odpowiednic* warunkw instytucjonalnyc*, w tym pomocy pa(stwa 6zczeglne znaczenie maj tu procedury prawne zwizane z zakadaniem nowyc* firm, koszty rozpoczcia dziaalno#ci oraz zgromadzenie odpowiedniego kapitau %rzy wynajmowaniu pracy pracodawc jest agencja pracy tymczasowej 4a forma .wiadczenia pracy ma c*arakter czasowoAzadaniowy i dotyczy gwnie pracy wysokokwalifikowanej o c*arakterze eksperckim %ozwala to unika$ o+ci)e( zwizanyc* ze staym zatrudnieniem, a jednocze#nie uzyskiwa$ wy)sze pace za wysokie umiejtno#ci Dormy pracy w domu czy pracy na telefon (pracy na wezwanie) dotycz na og pracy o c*arakterze nakadczym %ozwalaj one czy$ prac z innymi o+owizkami np
,. ,1

relacjami +ezro+ocia

5 %or 0 &ry(ska (red )7 !lastyczne 4ormy zatru nienia i or$anizacji czasu pracy, 3%i66, Warszawa,,==. 5 W my#l zalece( &omisji 0uropejskiej z maja ,==. roku za mikroprzedsi+iorstwo uwa)a si podmiot gospodarczy zatrudniajcy do != os+ o rocznym o+rocie nieprzekraczajcym , mln euro

wyc*owywaniem dzieci czy nauk 4ego rodzaju praca daje oszczdno#$ w kosztac* dojazdu do pracy dla pracownikw mieszkajcyc* daleko od zakadu pracy "edn z odmian tej formy pracy jest telepraca, co szczeglnie mo)e dotyczy$ os+ niepenosprawnyc* %raca na zastpstwo pracownika ma c*arakter okresowy i wi)e si z ni ryzyko nagego przerwania stosunku pracy w sytuacji powrotu do pracy pracownika zastpowanego "edn z nietypowyc* form pracy jest praca o c*arakterze wypo6yczania pracownik&w na czas okre#lony lu+ zadaniowy :a tu miejsce umowa trjstronna dwc* pracodawcw i pracownika zgadzajcego si na takie rozwizanie 4a forma dostosowuje poda) do zmiennego popytu na prac i pozwala zac*owa$ cigo#$ pracy dla wielu pracownikw Cszczdza si tak)e na kosztac* zwolnie( i odpraw 7zielenie si prac5 stanowi form swoistej solidarno#ci pracujcyc* i niepracujcyc* Cznacza to dzielenie si prac i pac przez wiele os+ zatrudnionyc* na danym stanowisku pracy @otyczy to os+ o z+li)onyc* kwalifikacjac* zwizanyc* z wymogami miejsc pracy 4a forma pracy stanowi swoistego rodzaju rozwizanie pozwalajce zmniejsza$ fluktuacje zatrudnienia w cyklu koniunkturalnym Wy)ej wymienione i inne, nowe formy pracy mog dotyczy$ ju) zatrudnionyc*, jak i os+ pozostajcyc* poza rynkiem np studiujc modzie), ko+iety, emerytw @)enie do wikszej elastyczno#ci rynku pracy skania do reform prawa pracy w kierunku wzrostu udziau nieregularnych !orm zatrudnienia i ograniczania form zatrudnienia na czas nieokre#lony %racodawcy udzielaj poparcia tego typu rozwizaniom, gdy) ze zwolnieniem pracownikw zatrudnionyc* na czas nieokre#lony wi) si wy)sze koszty w formie odpraw i innyc* #wiadcze( oraz wzrost kosztw transakcyjnyc* (trudno#ci ze zwolnieniem, negocjacje i konsultacje, koszty sdowe itp ) 2owe formy pracy pozwalaj na dopasowywanie umw o prac do rodzaju i specyfiki wykonywanej pracy oraz dostosowuj czas pracy pracownikw do zmiennyc* potrze+ produkcyjnyc* przedsi+iorstw +owe !ormy pracy sprzyjaj5 spadkowi koszt&w pracy oraz daj szanse pracy dla os+ niemogcyc* podj$ etatowyc* form zatrudnienia -wikszaj one tak)e mo+ilno#$ siy ro+oczej i nasilenie przepyww pracownikw w ukadzie sektorowym i regionalnym 6korzystanie z nowyc* form pracy wymaga nie tylko odpowiednic* przepisw prawnyc*, lecz rwnie) zacht ze strony pa8stwa do ic* stosowania ?*odzi np o ulgi podatkowe, czasowe zasiki wspierajce czy rozwj usug opieki nad dzie$mi itd 2ie +ez znaczenia jest te) c*arakter kapitau spoecznego W %olsce silne s przyzwyczajenia do tradycyjnyc* form zatrudnienia (peny etat), co traktowane jest jako swoistego rodzaju norma zwyczajowa ,B
,B

5%or 0 &ry(ska7 op cit , s B.

2owe formy pracy traktowane s jednocze#nie jako 8zo konieczne;, gdy) z ic* stosowaniem wi) si na og ni)sze wynagrodzenia Dormy te s +ardziej akceptowane przez pracownikw w sytuacji trudno#ci w poszukiwaniac* jakiejkolwiek pracy W praktyce nie zawsze te) pracownicy zatrudnieni na warunkac* nowyc* form pracy s traktowani przez pracodawcw podo+nie jak pracownicy penoetatowi 2iekiedy formuuje si tezy o dualnym rynku pracy, co wi)e si ze stosowaniem innyc* uregulowa( prawnyc* dla os+ zatrudnionyc* w tradycyjnyc* i nowyc* formac* Cso+y zatrudnione w tradycyjnyc* formac* etatowyc* o+jte s wy)sz oc*ron pracy @la tyc* zatrudnionyc* wydu)a si okres pozostawania na danym stanowisku pracy i jednocze#nie maleje ryzyko utraty zajmowanyc* stanowisk pracy 9. Obszary regulacji i deregulacji rynku pracy 0lastyczno#$ prawa pracy i elastyczno#$ rynku pracy wi)e si z zapewnieniem odpowiednic* relacji midzy regulacj i deregulacj rynku pracy ,> @otyczy to, oprcz wcze#niej omwionej oc*rony zatrudnienia, takic* o+szarw jak7 konstrukcja o+ci)e( fiskalnyc* pracy, walka o podzia doc*odw (w tym pro+lem r)nicowania pac), okre#lenie poziomu zawierania ukadw z+iorowyc* pracy, sformuowanie zasad ustalania i wysoko#ci pacy minimalnej, dostosowanie c*arakteru i zakresu za+ezpieczenia spoecznego do innyc* rozwiza( systemowyc* 9.1. Obci56enia !iskalne pracy Cpodatkowanie czynnika pracy znieksztaca zwizki zac*odzce midzy kosztami pracy a produktywno#ci pracy, ma tak)e ograniczony wpyw na zatrudnienie i +ezro+ocie ,G - +ada( w wielu krajac* wynika relatywnie may zwizek zac*odzcy midzy stop +ezro+ocia a poziomem fiskalizmu 4o raczej wy)sze +ezro+ocie prowadzi do wikszyc* o+ci)e( fiskalnyc* ni) odwrotnie ,K 'adania ekonometryczne wskazuj jedynie na istotno#$ zwizku midzy stop tworzenia miejsc pracy a poziomem podatkw ,H :niejsze o+ci)enia fiskalne sprzyjaj tworzeniu nowyc* miejsc pracy -mniejszanie fiskalizmu przynosi jednak inne dodatkowe skutki C+ni)anie np skadek oznacza zwikszanie wydatkw +ud)etowyc*, co przy ograniczeniac* +ud)etowyc* jest mao realne .= <+sze za# reformy wydatkw
,>

5%or : "erzak7 op cit Wa#ciwe relacje regulacji i deregulacji to jeden z przejaww rwnowagi instytucjonalnej, ktra z kolei warunkuje efektywno#$ adaptacyjn systemu instytucjonalnego ,G 5 %or 6 2ickell7 !mployment an Ta<es, ?063%C W%, ,==., 2o !!=H5,==. ,K 5 %or .atru nienie w Polsce /001 (red : 'ukowski), op cit , s !BH ,H 5 %or / Wojciec*owska7 Wnioski z konferencji pt 8'ezro+ocie w %olsce diagnoza sytuacji, po)dane kierunki w ograniczaniu +ezro+ocia; (w)7 2ezrobocie w Polsce - ia$noza sytuacji= poA ane kierunki w o$raniczaniu bezrobocia. ;ekomen acje na przyszoB, seria 8%rzedsi+iorczo#$;, Cficyna Wydawnicza 6<9, Warszawa ,==>, s !, .= 5 %or / &aukin7 2ezrobocie( pole minowe, 8<azeta Wy+orcza; z !B wrze#nia ,==B

!=

+ud)etowyc* mog narusza$ warunki rwnowagi instytucjonalnej i natrafi$ na opr spoeczny 6ia oddziaywa( podatkowyc* w krtkim czasie zale)y od szy+ko#ci zmian w pacy netto "ednym z podstawowyc* czynnikw ograniczajcyc* popyt na si ro+ocz s koszty pracy i wi)cy si z tym pro+lem tzw :klinu podatkowego;tj udziau podatkw i parapodatkw (skadek) w oglnym koszcie pracy stanowicym sum wynagrodze( +rutto i skadek na za+ezpieczenie spoeczne paconyc* przez pracodawc -miany wielko#ci klina podatkowego wpywaj na zmiany zarwno kosztw pracy jak i pacy netto 6ia zmian tyc* wielko#ci zale)y z kolei od presji pacowej na rynku pracy i koordynacji systemu negocjacji pacowyc* Wpyw o+ci)e( podatkowyc* na wielko#$ zatrudnienia jest tym mniejszy im szy+ciej pace dostosowuj si do zmian fiskalnyc* Wpyw ten ro#nie wraz ze zwikszaniem wielko#ci wypacanyc* zasikw dla +ezro+otnyc* - wielu +ada( empirycznyc* wynika zwizek zwikszania lu+ zmniejszania klina podatkowego z rozmiarami +ezro+ocia .! 4osn5cy klin podatkowy (niekiedy liczony wraz z podatkami po#rednimi) w wielu krajac* wi)e si ze zmniejszaniem stopnia aktywno.ci zawodowej ludno#ci, zwaszcza ze wcze#niejszym przec*odzeniem na renty i emerytury Wielu ekonomistw traktuje o+ni)anie podatkw jako jeden z podstawowyc* sposo+w walki z +ezro+ociem ., @ominuje przy tym przekonanie, i) podatek od pac jest podatkiem nakadanym na prac W rzeczywisto#ci zasadnicz stawk5 podatkow5 dla rynku pracy jest suma stawki podatku od p$ac# stawki osobistego podatku dochodowego oraz stawki podatku konsumpcyjnego .. %odatki po#rednie wywieraj na poda) pracy wpyw podo+ny do podatkw doc*odowyc* 6padek podatkw od pac przy jednoczesnym wzro#cie podatku konsumpcyjnego nie wywoa du)yc* zmian w zatrudnieniu i +ezro+ociu -miany te warunkuje cakowite o+ci)enie podatkowe o+ci)ajce poda) pracy -miany struktury opodatkowania maj istotny wpyw na relacje doc*odw z pracy do innyc* doc*odw, w tym gwnie doc*odw z kapitau %rzy zao)eniu pewnej sztywno#ci pac ma to wpyw na wielko#$ zatrudnienia i po#rednio na +ezro+ocie - uwagi na relatywnie niski udzia doc*odw pozapacowyc* w doc*odac* pracowniczyc* sa+y wpyw na decyzje mo)e mie$ jednoczesne o+ni)enie podatku pacowego i wzrost podatku doc*odowego od doc*odw z

.! .,

5 %or : <ra7 op cit 5 %or 0 6 %*elps7 %tructural %lumps.The 8o ern !Cuilibrium Theory o4 "nemployment .3nterest an 5ssets , ?am+ridge : J 7 9arLard EniLersity %ress, !HH1 .. 5 %or 6 2ickell, I 2unziata , W Cc*el7 "nemployment 3n The D!C: %ince The EFG0s.What :o We Hnow>= 84*e 0conomic "ournal;, ,==B, nr !!B, s H

!!

kapitau .1 W gospodarce polskiej z+yt du)e s r&6nice midzy opodatkowaniem pracy a opodatkowaniem kapita$u 3nnym rodzajem doc*odw alternatywnyc* wzgldem doc*odw z pracy s dochody uzyskiwane w systemie zabezpieczenia spo$ecznego. 6kala wydatkw na transfery spoeczne warunkuje w du)ym stopniu wielko#$ o+ci)e( podatkowyc* "ak pisz autorzy raportu 8-atrudnienie w %olsce ,==B;7 8"e#li transfery s o+ci)one ni)sz stop podatkow ni) doc*ody z pracy, wtedy podatki same w so+ie pog+iaj dezaktywizujce oddziaywanie wydatkw spoecznyc*, zwikszajc elastyczno#$ poda)y pracy na zmiany pac ;.B %odatki stanowi tylko jeden z elementw oglnyc* o+ci)e( fiskalnyc* czynnika pracy C+ci)enia czynnika pracy (koszty pracy) skadaj si z wielu elementw, w#rd ktryc* najistotniejsze s7 skadki emerytalnoArentowe, skadki na Dundusz %racy i Dundusz Owiadcze( <warantowanyc* czy tez skadki zdrowotne na 2D- (skadki te stanowi w istocie form podatku sensu stricte) 6kadki na u+ezpieczenia spoeczne w %olsce stanowi istotn cz#$ oglnyc* kosztw pracy 6kadki te zasilaj fundusze zarzdzane przez -E6 lu+ :inistra %racy 6ystemy u+ezpiecze( spoecznyc* maj jednocze#nie, w du)ym stopniu, c*arakter redystry+ucyjny wiksze skadki pac oso+y w mniejszym stopniu korzystajce w przyszo#ci z r)nego rodzaju #wiadcze( C+ni)anie pozapacowyc* kosztw pracy z tytuu skadek mo)e skuteczniej pomc w powrocie po+ierajcyc* r)nego rodzaju #wiadczenia do zaso+u pracujcyc* 6ystem o+ci)e( fiskalnyc* pracy ogranicza zwaszcza popyt na niskopatnyc* pracownikw, o niskic* kwalifikacjac* pracownikw naj+ardziej nara)onyc* na +ezro+ocie 4rze+a te) pamita$ o tym, i) w "olsce przecitna produktywno./ pracy ro.nie szybciej ni6 koszty pracy Wynika to z wielu przyczyn, w tym np z jednoczesnego *amowania tempa wzrostu pac i zwikszania intensywno#ci pracy przez wiele firm pragncyc* zac*owa$ konkurencyjno#$ w *andlu zagranicznym &oszty pracy mo)na te) zmniejsza$ przez zwolnienia pracownikw w ramac* procesw restrukturyzacji i prywatyzacji przedsi+iorstw 6iga$ te) mo)na do praktyk 8dualnej pacy;tj pacy oficjalnej (dla celw podatkowyc*) i pacy rzeczywistej, nieraz po+ieranej w ramac* 8szarej strefy; -+yt du)e opodatkowanie pracy skania zarwno pracodawcw jak i praco+iorcw do przenoszenia pracy ze sfery oficjalnej do nieoficjalnej %raktykom tego rodzaju su) luki instytucjonalne w postaci np 8mikkiego pa(stwa; i sa+ncej roli zwizkw zawodowyc* -najduje to tak)e odzwierciedlenie w sprzeczno#ciac* interesw wok podziau doc*odw
.1 .B

5 %or D <rdalski7 Wst#p o teorii opo atkowania, Cficyna Wydawnicza 6<9, Warszawa, ,==1, s =G 5 %or .atru nienie w Polsce /001 (red : 'ukowski), op cit , s !BG

!,

9.,. "odzia$ i nier&wno.ci spo$eczne W relacjac* pracodawcyApraco+iorcy jednocze#nie wystpuj elementy wsppracy i konfliktuF nasilenie tyc* dwc* tendencji zale)y od r)nego rodzaju rozwiza( instytucjonalnyc* <wn przyczyn konfliktu interesw stanowi podzia$ dochod&w 4eoretyczny postulat ekonomii gwnego nurtu o wynagradzaniu czynnikw produkcji zgodnie z ic* kra(cow produktywno#ci jest w praktyce trudny do realizacji (pro+lem mierzenia) &oszty transakcyjne monitorowania efektw i nakadw pracy pracownikw i zespow pracowniczyc* s zaporowo wysokie Walka o podzia doc*odw przyjmuje wiele form, w tym d)enie praco+iorcw z wykorzystaniem instytucji zwizkw zawodowyc* do 65da8 wy6szych p$ac realnych Pdania te wi) si z rwnoczesnymi preferencjami wzgldem miejsc pracy i zatrudnienia .>:a na to wpyw oglna sytuacja na rynku pracy Pdania pacowe s tym silniejsze, im mniejsze +ezro+ocie i wiksze tempo wzrostu gospodarczego 2ie +ez znaczenia jest te) forma i stopie( zorganizowania pracujcyc* z jednej strony i +ezro+otnyc* z drugiej 'ezro+otni dysponuj mniejsz si oddziaywania, na og te) rezygnuj z przynale)no#ci zwizkowej Wysoce dyskusyjna jest te) rola zwizkw w d+aniu o interesy +ezro+otnyc* 6konno#$ zwizkw zawodowyc* do wysuwania )da( pacowyc* nie sprzyja walce z +ezro+ociem ?o wicej, du)a cz#$ +ezro+ocia mo)e wynika$ z faktu reprezentowania przez zwizki jedynie zatrudnionyc*, gwnie czonkw tyc* zwizkw -wizki zawodowe mog tak)e +y$ odpowiedzialne za *amowanie spadku pac realnyc* w sytuacji wystpowania ujemnyc* szokw poda)owyc* i popytowyc* %owoduj jednocze#nie wzrost tyc* pac po ustaniu szokw, co podtrzymuje istniejce +ezro+ocie @ziaalno#$ zwizkw stanowi, zatem jedn z przyczyn wystpowania efektu *isterezy .G W sytuacji du)ego +ezro+ocia i realnej groN+y powikszenia jego rozmiarw w preferencjac* pracowniczyc* mo)na o+serwowa$ prymat utrzymania miejsc pracy kosztem )da( pacowyc* W wikszo#ci krajw daje si zauwa)y$ ewolucja negocjacji o c*arakterze swoistej redystry+ucji )da(, od 65da8 p$acowych do 65da8 ochrony zatrudnienia i pewnyc* zdo+yczy pa(stwa opieku(czego (w warunkac* reorientacji c*arakteru tego pa(stwa) Wa)na jest tak)e partycypacja pracownikw w efektac* wzrostu gospodarczego 6przyja to w praktyce sytemu negocjacji przec*odzeniu od paktw redystry+ucyjnyc* do paktw
.>

5 W teorii ekonomii powszec*nie znana jest tzw krzywa oferty zwizkowej (jako forma krzywej poda)y pracy) wyra)ajca preferencje zwizkw odno#nie cznego ksztatowania si pac i zatrudnienia /)ne zwizki zawodowe wyra)aj odmienne preferencje odno#nie pac i zatrudnienia .G 5 %or 0 &wiatkowski7 op cit , s ,!KA,,1

!.

regulacyjnyc*, gdzie wzgldy efektywno#ciowe na+ieraj podstawowego znaczenia .K W paktac* tyc* istotne s rwnie) odniesienia do wymiaru czasu pracy W wielu krajac* europejskic* rzeczywisty czas pracy (w r)nyc* formac* jej #wiadczenia) jest mniejszy ni) w E6J czy "aponii, co wynika zarwno z krtszego tygodniowego czasu pracy jak i wikszej ilo#ci wolnyc* dni od pracy w skali roku %referencje pracownicze w krajac* europejskic* wskazuj na przewag jednostek i grup pragncyc* pracowa$ mniej dla danyc* stawek pac .H %referencje, co do podziau znajduj te) wyraz w postrzeganiu skali o+ci)e( spoecze(stwa wydatkami pa(stwowymi o c*arakterze redystry+ucyjnym np skonno#$ do pacenia podatkw w celu sfinansowania transferw dla grup sa+szyc* materialnie w tym zwaszcza dla +ezro+otnyc* W r)nyc* krajac* jest odmienna akceptacja dla polityki egalitarystycznej ?*odzi rwnie) o spoecznie akceptowalne udziay r)nyc* grup i jednostek w odnoszeniu korzy#ci i ponoszeniu kosztw spoecznyc* transformacji -najduje to wyraz we wzro#cie lu+ zmniejszaniu nier&wno.ci spo$ecznych.1= 2ierwno#ci te nie sprzyjaj ograniczaniu +ezro+ocia i wzrostowi zatrudnienia /)nicuj one dostp do pracy, zwaszcza pracy wysokokwalifikowanej i do+rze opacanej "ednocze#nie sztywno#ci rynku pracy mog sprzyja$ wzrostowi nierwno#ci, gdy) sztywno#ci te preferuj jedne grupy (insi ers) kosztem innyc* (outsi ers) /osnce nierwno#ci spoeczne maj o tyle o+iektywne uzasadnienie, o ile ro#nie dystans majtkowoAdoc*odowy z tytuu r)nic w poziomie kapitau ludzkiego i spoecznego zatrudnianyc* pracownikw 2ierwno#ci spoeczne wynikaj rwnie) z tytuu transferw praw wasno#ci, w tym prywatyzacji 1! 2ierwno#ci majtkowoAdoc*odowe mog +y$ wiksze lu+ mniejsze w zale)no#ci od realizowanej polityki prywatyzacyjnej %olityka ta ma su)y$ realizacji wielu celw, w tym wzrostowi efektywno#ci ekonomicznej i do+ro+ytu spoecznego oraz tworzeniu

.K

5 %akty spoeczne s zawierane w krajac* takic* jak np ?zec*y, 6owenia, 3rlandia czy Woc*y, trudniej o nie w %olsce Wydaje si, i) czynnikami sprzyjajcymi zawieraniu tyc* paktw s7 docenianie warto#ci wsplnyc* uzgodnie( i postrzeganie wymiernyc* korzy#ci ze wsppracy r)nyc* podmiotw 3stotne znaczenie mo)e tu mie$ tak)e poziom kapitau spoecznego por " <ardawski7 op cit , s !HH .H 5 %or 6 2ickell7 "nemploymentIop. cit., s BGABK 1= 5 @o podstawowyc* przyczyn wzrostu nierwno#ci spoecznyc* zaliczy$ nale)y7 c*arakter postpu tec*nicznego, realizowany model przeksztace( transformacyjnyc* (w tym model prywatyzacji), naturalne r)nice regionalneArynki lokalne, typ polityki spoecznoAgospodarczej (pro+lem pa(stwa opieku(czego), wykorzystywanie luk instytucjonalnyc* np z tytuu 8sa+ego;pa(stwa czy dominacji okre#lonyc* grup interesu i wiele innyc* 1! 5 2a rynku pracy transfery praw wasno#ci z jednej strony maj su)y$ racjonalizacji zatrudnienia, z drugiej za#, poprzez wzrost efektywno#ci gospodarczej i dynamizm rozwojowy firm prywatnyc*, sprzyja$ tworzeniu nowyc*, +ardziej wydajnyc* spoecznie (konkurencyjnyc*) miejsc pracy :o)liwo#$ aktywnego uczestniczenia w na+ywaniu i przenoszeniu praw wasno#ci wpywa tak)e na decyzje w zakresie poda)y pracy, zmian struktury zatrudnienia i podnoszenia kwalifikacji zgodnie z wymogami gospodarki rynkowej %rywatyzacja sprzyja racjonalizacji zatrudnienia wraz z uruc*amianiem niez+dnyc* procesw restrukturyzacji :o)e to powodowa$ wzrost +ezro+ocia, zwaszcza w sytuacji +raku aktywnej polityki prozatrudnieniowej pa(stwa

!1

nowyc* miejsc pracy 1, 4ransfery praw wasno#ci wywieraj skutki tak dla efektywno#ci jak i spoecznej akceptacji lu+ jej +raku korzy#ci i kosztw z tyc* transferw wynikajcyc* W polskiej praktyce realizowano polityk sprzyjajc r)nicowaniu doc*odowoApacowemu -r)nicowanie pac wynikao zarwno z przyczyn tec*nicznoAtec*nologicznyc* jak i systemowoAinstytucjonalnyc* :iao ono w du)ej cz#ci uzasadnienie w zr)nicowanym wzro#cie produktywno#ci pracy w r)nyc* o+szarac* i podmiotac* gospodarowania %odnoszenie wynagrodze( mo)e +y$ realizowane tez kosztem zatrudnienia -jawisko to jest rezultatem przede wszystkim takiej skali wzrostu pac najwy)szyc*, ktra powoduje 8cignicie w grQ pacy przecitnej, przy jednocze#nie niskim zr)nicowaniu pac w dolnyc* przedziaac* 4owarzyszy tez temu okre#lony system opodatkowania pac i szerzej doc*odw "ak zauwa)a : <ra7 8&raje, ktre odniosy sukces (w walce z +ezro+ociem uw w - 6 ) , s jednocze#nie krajami, w ktryc* opodatkowanie niskic* doc*odw jest niewielkie, a kraje wysokiego +ezro+ocia c*arakteryzuj si wysokim opodatkowaniem takic* doc*odw ;1. %olityka nakierowana na zmniejszanie nierwno#ci spoecznyc* sprzyja wzrostowi tendencji integracyjnyc* w spoecze(stwie i wikszemu zaufania pracownikw i pracodawcw W walce z +ezro+ociem pomocna mo)e +y$ umowa spo$eczna, co do wy+oru strategii prozatrudnieniowego wzrostu W strategii tej c*odzi o szerzej rozumiane tworzenie pracy 11 @odatkowo c*odzi o wspieranie rozwoju przedsi+iorczo#ci np poprzez preferencje i gwarancje kredytowe, czy te) prozatrudnieniow polityk podatkow -awarciu umowy spoecznej sprzyja stay system negocjacji spoecznyc* 9.9. System negocjacji spo$ecznych - uk$ady zbiorowe pracy Wpyw na rynek pracy wywiera tak)e system negocjacji spo$ecznych, w tym zwaszcza negocjacji dotyczcyc* pac i warunkw zatrudnienia W systemie tym uczestnicz 6ystem negocjacji organizacje reprezentujce tak pracodawcw jak i pracownikw

spoecznyc* jest miejscem dialogu spoecznego podmiotw wystpujcyc* po stronie poda)owej i popytowej rynku pracy W praktyce system negocjacji mo)e stanowi$ form przejawiania si korporatystycznej walki interesw ekonomicznyc*, gdzie dominuj najsilniejsze grupy interesw <rupy te mog wykorzystywa$ dla realizacji swyc* celw r)ne podmioty i organizacje 2a tym tle nale)y postrzega$ rol pa(stwa jako ar+itra,

1,

5 4eoretycznie mo)na to przedstawi$ na prostym modelu z wykorzystaniem wypukyc* krzywyc* transformacji (mo)liwo#ci produkcyjnyc*) i i spoecznyc* krzywyc* o+ojtno#ci por 4 0ggertsson7 !conomic 2eha6ior an 3nstitutions, ?am+ridge EniLersity %ress, 6urLeys of 0conomic Iiterature, !HH=, s !!.A!!B) 1. 5 %or : <ra7 op cit , s .K 11 5 %or 6 <olinowska7 2ie a w wiecie= w !uropie i w Polsce. 8iary i ten encje , 3nstytut Iec*a Wasy, &ronika A zeszyt B= Warszawa ,=== , s >B

!B

rozjemcy sprzeczno#ci interesw midzy organizacjami reprezentujcymi prac i kapita 1B %rzy wzgldnej rwnowadze si instytucji pa(stwowyc*, zwizkw zawodowyc* i zwizkw pracodawcw, (co stanowi jeden z wymiarw rwnowagi instytucjonalnej) atwiej o po)dane kompromisy i ustalenie tre#ci interesu pu+licznego w o+szarze rynku pracy < systemie negocjacji pojawia si zagadnienie koordynacji sposobu ich prowadzenia oraz wa#ciwego formuowania postulatw stron uczestniczcyc* w negocjacjac* 1> &oordynacja nie oznacza centralizacji, ktra zazwyczaj okre#la decydujc rol rzdu w negocjowaniu pac Wysok koordynacj mog zapewni$ same zwizki pracodawcw i zwizki zawodowe w warunkac* wzajemnego zaufania i mo)liwo#ci prawnyc* stworzonyc* przez pa(stwo @ominacja rzdu w funkcjac* koordynacyjnyc* to silne wpywy +iurokracji, czsto uwikanej w r)ne grupy interesw 0fektywna koordynacja *amuje nadmierne )dania pacowe i sprzyja wzrostowi zatrudnienia &sztatowanie po)danego poziomu kosztw pracy i zwikszenie efektywno#ci dostosowa( poda)owoApopytowyc* wymaga odpowiedniego koordynowanie caego systemu instytucjonalnego, w tym wsp&$dzia$ania instytucji z poszczeg&lnych rynk&w. 3m +ardziej kompleksowe podej#cie tym wiksza szansa na pozytywne rezultaty 1G %odstawowe znaczenie maj wspzale)no#ci rynku pracy i rynku towarowego @)enie do o+ni)ania kosztw pracy wynikaj z rosncej konkurencji na rynkac* produktw i usug Wy)szy stopie( konkurencji produktw na rynku d+r zwykle zmniejsza poziom +ezro+ocia 1K System edukacyjny nie jest odpowiednio szy+ko dostosowywany do +ie)cyc* i przyszyc* potrzeb rynku pracy @otyczy to tak szk na poziomie zawodowym, tec*nikw jak i szk wy)szyc* W szkolnictwie wy)szym np z+yt mao ksztaci si modzie)y na kierunkac* politec*nicznyc*, z+yt du)o na kierunkac* *umanistycznyc* Wspczesny postp tec*niczny zwiksza zapotrze+owanie na prac wysokokwalifikowan, co oznacza potrze+ podnoszenia jako#ci ksztacenia kadr 6ilnie za# maleje zapotrze+owanie na prac wymagajc niskic* kwalifikacji W systemie edukacyjnym +rakuje te) permanentnego
1B

5 %a(stwo poprzez swoje instytucjeAorganizacje np sdy i podmioty ar+itra)u, instytucje oc*rony praw wasno#ci czy wzorcowe kontrakty, umowy mo)e su)y$ lepszemu funkcjonowaniu rynkw i przedsi+iorstw Cddziaywanie w5w instytucji pa(stwowyc* sprzyja tak)e o+ni)aniu kosztw transakcyjnyc* podmiotw (zwaszcza w sytuacjac* konfliktowyc*) %a(stwo peni rol gwaranta w prawidowej realizacji kontraktw i w rozstrzyganiu sporw midzy stronami kontraktw 1> 5 %or 6 'orkowska7 9e$ocjacje zbiorowe, Wydawnictwo %W0, Warszawa !HHG 1G 5 W innym miejscu tego opracowania wspomniano ju) o wpywie rozwiza( reformy systemu opieki zdrowotnej na rynek pracy (rejestracja os+ nieaktywnyc* zawodowo w celu na+ycia uprawnie( do #wiadcze() Wpyw na rynek pracy wywieraj te) instytucje innyc* rynkw7 rynku towarowego (np konkurencyjno#$ rynkw, rodzaje transakcji), rynku finansowego (np system nadzoru, instytucje zaufania pu+licznego), rynku walutowego (np system kursw walutowyc*) itd :o)na te) tu mwi$ o wpywie tzw rynku politycznego 1K 5%or / Iayard, 6 2ickell, / "ackman7 "nemployment. 8acroeconomic Per4ormance an the 7abour 8arket , CRford EniLersity %ress, CRford,!HH!

!>

doksztacania os+ dorosyc*

4u istnieje pole wsplnyc* przedsiwzi$ pa(stwa i

pracodawcw, zwaszcza w zakresie finansowania :o)na te) tworzy$ specjalne fundusze szkoleniowe w przedsi+iorstwac* wraz z preferencjami ze strony pa(stwa :a to tym wiksze znaczenie im wiksze nierwno#ci spoeczne i im +ardziej inwestowanie w kapita ludzki stanowi funkcj indywidualnego +ogactwa Zwi5zki zawodowe# niezale)nie od ic* wewntrznego zr)nicowania, wystpuj na rynku pracy jako wyraziciel interes&w pracobiorc&w ujmujc te interesy w kategoriac* oc*rony zatrudnienia, d+ania o +ezpieczne warunki pracy, wysuwania postulatw pacowyc* oraz wprowadzenia za+ezpiecze( na wypadek +ezro+ocia 1H /ola zwizkw zawodowyc* ulega staej ewolucji w miar zmian struktury gospodarczej i spoecznej zmniejszajcej si roli zwizkw relatywnie ro#nie sia i %rzy oglnie zwizkw znaczenie

reprezentujcyc* nowe grupy pracownicze 3nny jest rwnie) spos+ dziaania zwizkw zrzeszajcyc* ro+otnikw a inny zwizkw reprezentujcyc* grupy pracownikw sektora usug czy su)+ pu+licznyc* %racownicy sfery usug wykazuj te) mniejsz skonno#$ do 8uzwizkowienia; B= W ukadzie +ran)owym zwizki zawodowe s silniejsze w sektorac* wymagajcyc* restrukturyzacji, co usztywnia ic* podej#cie 6ilniejsze s tak)e w sektorze pu+licznym ni) prywatnym, co ma wpyw na r)nicowanie pac w tyc* sektorac* %racownicy sektora prywatnego maj mniejsze mo)liwo#ci o+rony swyc* interesw 6ia zwizkw zawodowyc* jest wiksza w gaziac* gospodarki o mniejszym stopniu konkurencyjno#ci rynkowej 3nnym zagadnieniem jest sia wpywu zwizkw zawodowyc* i zwizkw pracodawcw na ustawodawstwo prawne regulujce stosunki pracy i okre#lajce prawa jak i o+owizki podmiotw rynku pracy -wizki zawodowe s niec*tne deregulacji rynku pracy, gdy) zmniejsza to oc*ron stosunku pracy, ogranicza uprawnienia pracownicze i ic* reprezentacji a jednocze#nie umacnia pozycj negocjacyjn pracodawcw @eregulacja dla pracodawcw oznacza mo)liwo#ci elastycznego dostosowywania si do +ie)cej sytuacji rynkowej @aje jednak tak)e mo)liwo#ci o+ni)ania kosztw pracy kosztem interesw pracowniczyc* -wizki zawodowe przeciwne s rozumieniu wikszej elastyczno#ci rynku pracy jako ograniczania praw pracowniczyc* i zwizkowyc* Eprawnienia zwizkw zawodowyc* dotycz gwnie7 oc*rony zatrudnienia, kontroli przestrzegania prawa pracy jak i negocjacji w
1H

5 W teorii ekonomii rol zwizkw zawodowyc* gwnie prezentuje si w kontek#cie sztywno#ci pac i c*ci uzyskiwania dodatkowyc* korzy#ci w postaci praktyk rent seekin$ por / Dreeman7 "nionism Cymes to the Public %ector, 8"ournal of 0conomic Iiterature; !A1!, !HK1 B= 5 %or % ? 6c*mitter, " / <rote7 The Corporatist %isyphus( Past= Present an ?uture, 0uropean EniLersity in 8Working %aper;,6%6, Dlorence !HHG, 2o HG5 1

!G

zakresie warunkw pracy i pacy A w tym rozwizywania sporw indywidualnyc* i z+iorowyc* midzy pracodawcami a praco+iorcami B! W %olsce jednocze#nie nastpio silne upolitycznienie zwi5zk&w zawodowychF de facto czonkw koalicji rzdowyc* lu+ wc*odzcyc* w skad opozycji parlamentarnej B, 4o upolitycznienie +yo jedn z przyczyn zmniejszania si stopnia uzwizkowienia zag pracowniczyc* W pNniejszym okresie dao si o+serwowa$ rosnce dystansowanie si zwizkw od +ie)cej polityki oraz niec*$ wc*odzenia instytucjonalnego do struktur parlamentarnoArzdowyc* -mniejszenie politycznej roli zwizkw oznaczao jednoczesne wzmocnienie instytucji dialogu spoecznego, w tym &omisji 4rjstronnej B. 6przyjao to tak)e zwikszeniu roli organizacji reprezentujcyc* pracodawcw, tak z sektora prywatnego jak i pu+licznego Organizacje pracodawc&w funkcjonuj w oparciu o ustaw o organizacjac* pracodawcw B1 Crganizacje mog tworzy$ federacje i konfederacje, ktryc* celem jest oc*rona praw pracodawcw przedsi+iorcw reprezentowanie ic* interesw wo+ec administracji pa(stwowej, organw samorzdu terytorialnego i zwizkw zawodowyc* BB Crganizacje pracodawcw udzielaj poparcia realizacji 6trategii Iiz+o(skiej (promujcej wzrost prozatrudnieniowy) zwaszcza takie narzdzia powy)szej strategii jak li+eralizacja rynku usug, rozwijanie wiedzy i innowacyjno#ci oraz poprawa warunkw prawnyc* dziaalno#ci +iznesu 6 one tak)e zwolennikami daleko idcej li+eralizacji prawa pracy oraz elastyczno#ci rynku pracy np poprzez preferencje dla nowyc* form zatrudniania pracownikw %oparcia udziela si tak)e komercjalizacji usug po#rednictwa pracy -wizki pracodawcw niec*tne s te) zawieraniu z+yt czsto ukadw z+iorowyc* pracy Crganizacje te pragn o+ni)enia kosztw pracy przy uwzgldnieniu tradycji i norm
B!

5 Eprawnienia zwizkw zawodowyc* maj podstawy prawne w wielu aktac* prawnyc*, z ktryc* najwa)niejsze to7 &onstytucja, &odeks %racy i Estawa o zwizkac* zawodowyc* %o wej#ciu %olski do E0 zacza te) o+owizywa$ ustawa o europejskic* radac* zakadowyc* powstajcyc* na +azie @yrektywy /ady E0 z ,, wrze#nia !HH1 roku H151B50? - tym ostatnim aktem wi)e si oc*rona pracownikw zatrudnionyc* w przedsi+iorstwac* dziaajcyc* w wielu krajac* E0 2owe uprawnienia daje te) 0uropejska &arta 6poeczna B, 5 @otyczyo to dwc* najsilniejszyc* organizacji7 26-- 86olidarno#$; i C%-- Emo)liwiao to przenoszenie postulatw zwizkowyc* wprost do o#rodkw decyzyjnyc* z pominiciem takic* instytucji jak np &omisja 4rjstronna 2ie oznaczao to jednak realizacji wszystkic* postulatw zwizkowyc* C procesac* tyc* szeroko pisali np " <ardawski czy I <ilejko B. 5W r)nyc* krajac* komisje te peni r)ne funkcje, w krajac* transformacji ic* funkcjonowanie zale)y od woli politycznej ekip rzdowyc* por & W Driske7 Trjstronna komisja( ialo$ spoeczny i le$itymizacja &w' Praca i polityka spoeczna wobec wyzwaJ inte$racji (red ' %aradowskaA'alcerzak), 3nstytut %racy i 6praw 6ocjalnyc*, Warszawa ,==. B1 5 %or Estawa z dnia ,. maja !HH! roku o organizacjac* pracodawcw por @ziennik Estaw z dnia ,> czerwca !HH! roku BB 5 @o najwa)niejszyc* zrzesze( pracodawcw w %olsce zaliczy$ mo)na7 %olsk &onfederacj %racodawcw, %olska &onfederacja %racodawcw %rywatnyc* Iewiatan, 'usiness ?entre ?lu+ czy &rajowa 3z+a <ospodarcza

!K

europejskic* %ostuluj o+ni)anie podatkw jako gwnej drogi tworzenia nowyc* miejsc pracy 6zczeglnie wystpuj przeciw z+yt du)ym o+ci)eniom pozapacowymi kosztami pracy jak7 skadki emerytalne i rentowe czy o+ci)enia na Dundusz %racy i Dundusz Owiadcze( <warantowanyc* Wikszo#$ organizacji pracodawcw aktywnie uczestniczy w systemie negocjacji spoecznyc*, dostrzegajc zalety uzgodnie( ze zwizkami zawodowymi %racodawcy w swyc* opiniac* podkre#laj potrze+ zapewnienia odpowiedniej reprezentatywno#ci tak organizacji pracodawcw jak i zwizkw zawodowyc* 3.3.1. Ukady zbiorowe pracy /egulacje prawne przyznaj zwizkom zawodowym rol podmiotu (wystpujcego w imieniu pracownikw) i zawierajcego ukady z+iorowe pracy Ekady te mog +y$ zawierane na czas okre#lony i nieokre#lony, co dotyczy tak ukadw zakadowyc* jak i ponadzakadowyc* W istocie w %olsce +rak jest ponadzakadowyc* ukadw z+iorowyc* w sektorze prywatnym, ukady te +ardziej dotycz sfery +ud)etowej W wielu krajac* o+serwuje si jednoczesne procesy malejcego uzwizkowienia zag pracowniczyc* i utrzymania roli zwizkw w zawieraniu ukadw z+iorowyc* pracy W E0 wikszo#$ pac ustalanyc* jest w ramac* ukadw z+iorowyc* pracy, co istotnie ogranicza zakres rynku pracy @ysproporcje midzy stopniem uzwizkowienia a ilo#ci pracownikw o+jtyc* ukadami z+iorowymi pracy przyczynia$ si mo)e do sztywno#ci pac i utrwalaniu +ezro+ocia @ziaacze zwizkowi wpywaj na pace ogu pracownikw nie jest po)dane 2egocjacje pacowoAzatrudnieniowe prowadzone mog +y$ w spos+ +ardziej lu+ mniej scentralizowany - +ada( wynika, i) korzystniejsze (w sensie po)danej dynamiki pac) s negocjacje na poziomie przedsibiorstwa i w skali ca$ej gospodarki# nie za. na poziomie bran6y gospodarowania B> 2a szcze+lu +ran)y dominuj, +owiem partykularne interesy, w czym uczestniczy$ mog zarwno praco+iorcy jak i pracodawcy 6tanowi to pole dla praktyk typu rent+seekin$ 3m wy)szy za# szcze+el negocjacji tym wiksze 8upolitycznienie; w podejmowanyc* decyzjac* W krajac* E0 w latac* H=Atyc* o+serwowano proces przenoszenia zawieranyc* ukadw z+iorowyc* na szcze+el przedsi+iorstwa BG 6topniowo rosa tak)e rola wewntrznyc*
B>

- punktu widzenia walki z +ezro+ociem

o+ejmowanie ukadami z+iorowymi pracownikw firm nieuczestniczcyc* w negocjacjac*

5 %or I ?almfors, " @riffill7 2ar$ainin$ %tructure= Corporationism an 8acroeconomic Per4ormance , 80conomic %olicy;, !HKK, nr > W warunkac* gospodarki polskiej szeroko na ten temat pisze 6 'orkowska por 6 'orkowska 6 (red )7 Wyna$ro zenia + rozwiAzywanie problemw w praktyce &rakw7 Cficyna 0konomiczna, ,==1 BG 5 Emowy z+iorowe pracy stanowi jeden z podstawowyc* czynnikw sztywno#ci nominalnej pacy, co wywiera wpyw na poziom +ezro+ocia W warunkac* niskiej inflacji oraz skutecznyc* reform instytucjonalnyc* istnieje wiksze pole dla stosowania umw z+iorowyc* pracy ze zmiennymi stawkami pac

!H

regulacji w ramac* przedsi+iorstw, co miao pozwoli$ na +ie)ce dostosowywanie si do zmiennej sytuacji na rynku pracy Satwiej te) o wspprac i porozumienie pracodawcw i praco+iorcw na szcze+lu zakadowym, co jednak wymaga sprawnyc* instytucji formalnyc* i nieformalnyc* 2a tym szcze+lu negocjacje pacowe odnosz si do realiw danej firmy, a sia przetargowa zwizkw zawodowyc* jest ograniczona -wikszanie pac +ez odniesie( do wydajno#ci pracy jedynie mo)e osa+i$ si konkurencyjn przedsi+iorstwa - drugiej strony z+yt du)a licz+a zwizkw w danym przedsi+iorstwie, tym wiksze koszty transakcyjne negocjacjiBK oraz wiksza mo)liwo#$ manipulacji ze strony pracodawcy -+yt silna pozycja pracodawcw to traktowanie jako gwnie niez+dnyc* procesw restrukturyzacyjnyc* w W przedsi+iorstwac* 8restrukturyzacji pacowoAzatrudnieniowej;

negocjacjac* wewntrz przedsi+iorstw istotne s tak)e kwestie godzin nadlicz+owyc* W praktyce pracodawcom +ardziej opaca si zatrudnia$ ju) zatrudnionyc* pracownikw w nadgodzinac* ni) przyjmowa$ nowyc* pracownikw -wikszanie ilo#ci godzin nadlicz+owyc* w fazie poprawy koniunktury wynika$ tak)e mo)e z relatywnie wysokic* kosztw zwolnie( z pracy W sytuacji wystpowania silnyc* i du)yc* licze+nie zwizkw zawodowyc* zalecany jest wysoce skoordynowany system negocjacji spoecznyc* na szcze+lu oglnokrajowym 6ilne zwizki zawodowe mog powodowa$ nadmiern oc*ron zatrudnienia i w efekcie oglny spadek konkurencyjno#ci produkcji Cznacza to ograniczanie +ezro+ocia krtkookresowego kosztem wzrostu +ezro+ocia dugookresowego 9.=. "$aca minimalna Wpyw na sytuacj na rynku pracy ma te) instytucja pacy minimalnej i jej relacja do przecitnego wynagrodzenia %aca minimalna to najni)sze wynagrodzenie uzyskiwane za prac penoetatow w normalnyc* warunkac* jej #wiadczenia :o)e ona +y$ ustalana ustawowo lu+ w systemie negocjacji spoecznyc* BH %aca minimalna dotyczy niektryc* grup pracowniczyc*, gwnie os+ o niskic* kwalifikacjac* oraz modzie)y podejmujcej po raz pierwszy prac zawodow - tego te) wzgldu wysoko#$ pacy nominalnej +ardziej wpywa na zatrudnienie os+ modyc* ni) pozostayc* grup zatrudnienia "ej poziom i relacje do

BK

5 @)enie do ograniczania kosztw transakcyjnyc* jako wyznacznik efektywno#ci systemu instytucjonalnego skania do ustalania o+owizujcyc* stawek pac w du)szym czasie BH 5 W %olsce od !HH! roku paca minimalna jest przedmiotem sytemu negocjacji spoecznyc* &westie z ni zwizane aktualnie reguluje Estawa z dnia != paNdziernika ,==, roku o minimalnym wynagrodzeniu za prac por @ziennik Estaw =, ,== !>GH W wyniku tej regulacji paca minimalna jest negocjowana w ramac* &omisji 4rjstronnej do spraw 6poecznoA<ospodarczyc*, co wymaga zgody zwizkw zawodowyc* i zwizkw pracodawcw %rzy +raku tej zgody decyzj podejmuje rzd

,=

innyc* wynagrodze( maj, zatem pewien ograniczony wpyw na sytuacj ogln rynku pracy >= W ustalaniu wysoko#ci tej pacy i jej r)nicowaniu d)y$ nale)y do godzenia interesw pracodawcw (w tworzeniu miejsc pracy) i praco+iorcw (+odNce do podjcia pracy) <odzeniu sprzecznyc* interesw pracodawcw i praco+iorcw su)y$ mo)e odpowiednia relacja pacy minimalnej do pacy przecitnej 3nstytucja p$acy minimalnej ma na celu zwikszenie atrakcyjno#ci prac niskopatnyc* oraz spenia rwnie) funkcje redystry+ucyjne Esztywnia ona jednak zarwno popyt jak i poda) pracyF c*o$ oddzia$ywanie np. na poda6 pracy jest wiksze wraz ze wzrostem klina podatkowego. 2a podejmowanie pracy z pac minimaln wpyw ma tak)e system za+ezpieczenia spoecznego %aca ta mo)e +y$ te) jednolita (tak jak w %olsce pewne r)nice dotycz sta)u pracy) lu+ r)nicowana regionalnie czy sektorowo %rzy zr)nicowaniu regionalnym stosuje si zasad7 im wy)sze +ezro+ocie, tym ni)sza paca minimalna /)nicowanie w ujciu regionalnym ma tym wiksze uzasadnienie, im +ardziej zr)nicowane s koszty utrzymania oraz r)ne s presje na wzrost pac na lokalnyc* rynkac* pracy - analiz regionalnyc* w %olsce wynika, i) wystpowanie wy)szej stopy +ezro+ocia nie wi)e si z wy)sz relacj pacy minimalnej do przecitnej >! Wystpuje tak)e zr)nicowanie ustalania pac minimalnyc* w zale)no#ci od sektora gospodarki (sektor prywatny i pu+liczny) W warunkac* strukturalnego +ezro+ocia istnieje naturalna tendencja ograniczania pac, +dca wyrazem d)enia pracodawcw do zmniejszania kosztw zatrudniania &ategoria pacy minimalnej w gospodarce narodowej spenia istotn rol w caym systemie instytucjonalnoAprawnym :a ona zastosowanie np przy o+liczaniu #wiadcze( socjalnyc* Wykorzystywana te) jest w u+ezpieczeniac*, gdzie przy jej pomocy okre#la si doln granic odpowiedzialno#ci towarzystwa u+ezpieczeniowego W niektryc* krajac* (w tym w %olsce) z pac minimaln wi) si inne skadniki wynagrodze( i pace niektryc* grup pracowniczyc* W takiej sytuacji waloryzacja pacy minimalnej oznacza automatyczn waloryzacje innyc* wynagrodze( @o pacy minimalnej odnosz si tak)e niektre przepisy podatkowe czy kredytowe %odstawow kwesti pozostaje wysoko#$ pacy minimalnejF przy niskic* pacac* negatywne jej skutki nie s du)e i dotycz gwnie nowo zatrudnianyc* pracownikw 'onsekwencje zmian wysoko.ci tej p$acy zale65 od elastyczno.ci popytu na prac i
>=

5 "ak pisz autorzy raportu7 8/elatywnie niewielkie znaczenie pacy minimalnej dla poziomu zatrudnienia jest spowodowane wieloma czynnikami7 stosunkowo nieliczne grupy os+, dla ktryc* rozwizanie to ma znaczenie, niska elastyczno#$ popytu na prac w krtkim okresie, zawieranie kontraktw innyc* ni) umowa o prac, wystpowanie mec*anizmw monopsonu po stronie pracodawcw ; por -atrudnienie w %olsce ,==B (red W 'ukowski),op cit , s !>G >! 5 %or : "erzak7 op cit , s !BA!>

,!

zakresu wystpowania gospodarki nie!ormalnej >, 0lastyczno#$ popytu zale)y za# od c*arakteru rynku i rodzaju struktur gospodarczyc* %rzedsi+iorstwa o odmiennej elastyczno#ci popytu na prac wystpuj w r)nyc* gaziac* gospodarki %rzedsi+iorstwa o mao elastycznym popycie na prac i sile monopolowej s w stanie przerzuca$ na od+iorcw wy)sze koszty pracy W przedsi+iorstwac* gazi konkurencyjnyc* (mae i #rednie przedsi+iorstwa) o du)ej elastyczno#ci popytu na prac podnoszenie pacy minimalnej ogranicza produkcj i zatrudnienie, czemu dodatkowo sprzyjaj ograniczone mo)liwo#ci podwy)szania cen W tyc* podmiotac*, gdzie wypacane s pace minimalne mamy do czynienia z relatywnie ni)szymi kwalifikacjami zatrudnionyc* "ednocze#nie im wiksza jest elastyczno#$ popytu na prac tym silniejsze jest ograniczenie zatrudnienia %odwy)szenie pacy minimalnej na konkurencyjnym rynku pracy o elastycznym popycie na prac powoduje ograniczenie doc*odw z pracy @oc*ody te rosn w sytuacji nieelastycznego popytu na prac %odwy)szanie minimalnej pacy rodzi negatywne konsekwencje dla +ud)etu pa(stwa, mniejsze wpywy wiksze wydatki (zasiki dla +ezro+otnyc* i wydatki na opiek spoeczn) Wiksze musz +y$ tak)e dotacje z +ud)etu pa(stwa do rent i emerytur w ramac* wypat -E6 "$aca minimalna peni te) rol tzw. kotwicy !iskalnej w warunkac* du)ego udziau gospodarki nieformalnej >.?zste s wtedy sytuacje jednoczesnego wystpowania transakcji formalnyc* i rzeczywistyc* :a to miejsce w sytuacji podpisywania formalnyc* umw o prac na warunkac* pacy minimalnej i wypacania wy)szego faktycznego wynagrodzenia C+ni)a to koszty pracy pracodawcy, lecz jednocze#nie poz+awia pracownikw skadek emerytalnyc* %racownicy apro+uj jednak tego rodzaju propozycje o+awiajc si +ezro+ocia C+ni)enie pacy minimalnej mogo+y za# skutkowa$ o+ni)eniem wynagrodze( w umowac* o prac -mniejszeniu mogy+y ulec wpywy z podatku doc*odowego oraz skadki na -E6 %ogorszeniu ulega+y sytuacja +ud)etowa /ozmiary zatrudnienia nie ulegy+y z tego powodu zmianom 6pory rzdu i zwizkw zawodowyc* na tle wysoko#ci i ewentualnego r)nicowania pacy minimalnej maj czsto c*arakter pozorny, nastawiony na u)ytek opinii pu+licznej i cele polityczne -wizki zawodowe s silne w tyc* o+szarac* gospodarki, gdzie pracownicy zara+iaj wicej ni) pace minimalne /zd za# musi dostrzega$ zwizki pacy minimalnej z sytuacj w +ud)ecie pa(stwa i ksztatowaniem odpowiednic* relacji midzy sektorami w gospodarce (w tym istnienie sektora gospodarki nieformalnej)
>,

5 <raficzn prezentacj skutkw zmian pacy minimalnej w warunkac* elastycznego i sztywnego popytu na prac zawiera opracowanie 6 6zta+y por 6 6zta+a7 %ystem instytucjonalny a rynek pracy &w'( %ystem instytucjonalny a 4unkcjonowanie rynkw= +adania statutowe nr =1565==!.5=> (kier - 6taniek), 6<9, Warszawa ,==> s BKA>1 >. 5 %or 6 6zta+a7 8ikroekonomiczne uwarunkowania bezrobocia, Warszawa, 6<9, ,==,, s ,,A,.

,,

"ak susznie pisze 6 6zta+a7T8 Ezyskanie zaplanowanyc* efektw na rynku pracy przy pomocy pacy minimalnej +yo+y mo)liwe pod warunkiem jej zr)nicowania w zale)no#ci od struktury rynku pracy i stopnia zagro)enia szar stref 'y+y to jednak za+ieg kosztowny w realizacji Ctwiera+y on nowy rynek usug regulacyjnyc* wraz ze wszystkimi negatywnymi nastpstwami7 aktywnym poszukiwaniem renty i korupcj @latego korzystniejsze wydaje si pozostawienie jednolitej pacy minimalnej -e wzgldu na wysok stop +ezro+ocia nie powinna +y$ ona podnoszonaT;>1(6 6zta+a, op cit , s >1) 9.>. Zabezpieczenie spo$eczne a rynek pracy &onstrukcja systemu za+ezpieczenia spoecznego w ogle i na wypadek utraty pracy stanowi jeden z wa)niejszyc* czynnikw instytucjonalnyc* oddziaywujcyc* na rynek pracy W praktyce dostp do #wiadcze( sta si atwiejszy ni) dostp do pracy /oz+udowany system #wiadcze( socjalnyc*, realizowanyc* w warunkac* asymetrii informacji, prowadzi do zjawisk negatywnej selekcji (przyrostu os+ uzale)nionyc* od #wiadcze() oraz zjawisk pokusy nadu)ycia (nie opaca si wyc*odzi$ z grona #wiadczenio+iorcw) %odjcie pracy i otrzymywanie doc*odw z tytuu pac poz+awia, +owiem udziau w r)nyc* programac* pomocy spoecznej Wiksze transfery socjalne to mniejsze mo)liwo#ci opacania pracy 2ie sprzyja to, zatem aktywnemu poszukiwaniu pracy - kolei pewno#$ otrzymania transferu nie motywuje do wzrostu intensywno#ci w poszukiwaniu pracy, zwaszcza pracy nisko opacanej %owoduje to rwnie) korzystanie ze #wiadcze( os+, ktre nie +yy zagro)one utrat pracy "ednocze#nie koszty transferw socjalnyc* s trudne do ograniczenia z uwagi na ic* c*arakter dugookresowyc* zo+owiza( /)nego rodzaju trans!ery socjalne oddziaywuj na stron poda)ow rynku pracy, szczeglnie na decyzje os+ w wieku przedemerytalnym @o najwa)niejszyc* transferw tego rodzaju zaliczy$ nale)y7 renty inwalidzkie czy renty z tytuu niezdolno#ci do pracy, renty rodzinne, zasiki i .wiadczenia przedemerytalne oraz wcze.niejsze emerytury ?>4ransfery te oddziayway na r)ne grupy pracownicze z r)n si w poszczeglnyc* okresac* transformacji, c*o$ trudno jest uc*wyci$ zwizek danego #wiadczenia z decyzjami gospodarstw domowyc*, co do poda)y pracy Wzgldnej sta+ilno#ci napywu os+ do systemu za+ezpieczenia towarzyszyo zjawisko su+stytucji jednyc* #wiadcze( przez drugie Cd+ywa si to w ramac* dwc* systemw organizacyjnoAprawnyc*7 Dunduszu E+ezpiecze( 6poecznyc* i &asy /olniczego E+ezpieczenia 6poecznego >>
>1 >B

5 %or 6 6zta+a7 op cit , s >1 5 %or .atru nienie w Polsce /001 (red : 'ukowski), op cit , s !.G >> 5 2ale)y tu zauwa)y$, i) do ,==1 roku #wiadczenia przedemerytalne +yy wypacane przez Dundusz %racy, co ograniczao mo)liwo#ci prowadzenia aktywnej polityki rynku pracy 4a r)norodno#$ rozwiza( organizacyjnyc* dodatkowo negatywnie oddziaywuje na ogln elastyczno#$ rynku pracy

,.

%odstawowym elementem za+ezpieczenia spoecznego s .wiadczenia emerytalne, wi)ce si gwnie z okresem pracy, paconymi skadkami, wysoko#ci wynagrodze( (przy istnieniu r)nyc* ogranicze() >G :a tu te) miejsce proces przec*odzenia na emerytury przed osigniciem wieku emerytalnego W %olsce miao miejsce masowe przec*odzenie na wcze#niejsze emerytury, co sztucznie ograniczao rozmiary +ezro+ocia, lecz rwnocze#nie spowodowao du)y wzrost #wiadcze( spoecznyc* >K 4ego typu rozwizania miay te) zwalnia$ miejsca dla wy)u demograficznego wc*odzcego na rynek pracy 3nna jednak +ya struktura likwidowanyc* i nowotworzonyc* miejsc pracy %rzewaga miejsc likwidowanyc* w stosunku do nowyc* miejsc pracy oznaczaa stae pogarszanie relacji os+ zatrudnionyc* do os+ po+ierajcyc* #wiadczenia %odo+ny skutek ma instytucja czasowyc* zasikw przedemerytalnyc*, dla os+ o odpowiednim sta)u pracy i wieku a jednocze#nie zagro)onyc* +ezro+ociem Owiadczenia przedemerytalne przysuguj rwnie) +ezro+otnym, co odr)nia je od wcze#niejszyc* emerytur 6przyjaj one wycofywaniu +ezro+otnyc* z rynku pracy 2a zmniejszenie poda)y pracy wpywa tak)e du6y udzia$ rent z tytuu niezdolno#ci do pracy oraz rent rodzinnyc* @u)a cz#$ tyc* rent zostaa przyznana na czas nieokre#lony, co ogranicza pole mo)liwyc* dziaa( racjonalizujcyc* np okresow weryfikacj rent Eporzdkowania wymaga tak)e system orzecznictwa o niezdolno#ci do pracy (np wyznaczanie lekarzy przez -E6) W %olsce renty traktowano niekiedy jak wcze#niejsze emerytury, co oznacza preferencje dla socjalnej a nie u+ezpieczeniowej funkcji rent 'rak koordynacji poczyna( poszczeglnyc* instytucji dziaajcyc* w wy)ej wymienionyc* o+szarac* nie sprzyja aktywizacji zawodowej +ezro+otnyc* 6ystemy za+ezpiecze( na wypadek utraty pracy przewiduj zarwno pomoc spoeczn dla +ezro+otnyc* jak i wypacanie zasikw W wikszo#ci krajw unijnyc* istnieje ubezpieczenie od bezrobocia, gdzie skadki pac pracownicy i pracodawcy lu+ w okre#lonyc* proporcjac* o+a podmioty W %olsce +rak takic* rozwiza( -asiki dla +ezro+otnyc* wypacane s ze #rodkw poc*odzcyc* z o+owizkowyc* skadek na Dundusz %racy, ktre uiszczaj pracodawcy 'raki finansowe uzupeniane s wydatkami +ud)etowymi Wpyw zasi$k&w na zatrudnienie i +ezro+ocie mo)na omawia$ poprzez cztery grupy pro+lemw7 poziom zasikw, okres ic* po+ierania, spos+ finansowania i dostpno#$ do #wiadcze( >H %rawo do uzyskiwania zasikw w wikszo#ci krajw E0 zale)y od okresu
>G

5 Wdra)anie nowego systemu emerytalnego ma wpyw na inne rynki np na rynek pracy w postaci wyzwalania motywacji do du)szej pracy C+ni)a tak)e wielko#$ klina podatkowego 6ystem ten poprzez zwikszanie skonno#ci do oszczdzania sprzyja rozwojowi rynku inwestycyjnego i towarowego >K 5 W #wietle regulacji prawnyc* wcze#niejsze emerytury po ,==> roku maj +y$ zniesione (nie przewiduje tego zreformowany system emerytalny) /ozwa)ana jest koncepcja emerytur pomostowyc* >H 5 %or 6 2ickell, I 2unziata, W Cc*el, op cit , s 1

,1

u+ezpiecze( przed utrat pracy

Wysoko#$ zasikw, zr)nicowana midzy krajami,

generalnie zale)y od wysoko#ci paconyc* skadek lu+ uzyskiwanyc* wynagrodze( i pozostaje w okre#lonej relacji do przecitnego wynagrodzenia 3stotna jest tak)e gotowo#$ +ezro+otnyc* do podjcia oferowanej pracy W %olsce wielko#$ zasikw zale)y od okresu #wiadczonej pracy (wraz z okresami dodatkowymi typu korzystanie z pomocy spoecznej, urlopy +ezpatne) przy pominiciu wysoko#ci wynagrodze( Jktualnie zasiki podlegaj waloryzacji i pewnemu zr)nicowaniu Ckresy pacenia zasikw zale) od terytorialnie zr)nicowanyc* stp +ezro+ocia W niektryc* krajac* o systemie skadkowym +rak jest ogranicze( w po+ieraniu zasikw -asiki pacone w du)szym czasie sprzyjaj +ezro+ociu dugookresowemu Wysokie i atwo dostpne zasiki nie sprzyjaj wzrostowi dopasowa( na rynku pracy 9ojne systemy zasikw dla +ezro+otnyc* wpywaj na +ezro+ocie poprzez dwa mec*anizmy %o pierwsze zmniejszaj o+awy przed +ezro+ociem i +ezpo#rednio zwikszaj nacisk na pace ze strony pracownikw (np poprzez zwizki zawodowe)
G=

%o drugie

osa+iaj motywacje w poszukiwaniac* pracy oraz zwikszaj wymagania, co do wy+oru oferowanyc* miejsc pracy %odnosz poziom pacy progowej 4rze+a tu jednak zauwa)y$, i) prawo do otrzymywania zasiku wymaga uprzednio #wiadczonej pracy, co skania do poszukiwa( pracy i zatrudniania ojne systemy zasi$k&w dla bezrobotnych, tak jak np w krajac* skandynawskic*, wymagaj5 rwnoczesnego rozwijania aktywnej polityki rynku pracy G! Cferowanie zasikw powinno i#$ w parze z formami aktywizacji zawodowej +ezro+otnyc* @o analiz porwnawczyc* wykorzysta$ mo)na, tzw wspczynnik czy stop zast5pienia .wiadcze8 , rozumiany() jako relacja wysoko#ci zasiku dla +ezro+otnyc* do wynagrodzenia za prac w okresie poprzedzajcym +ezro+ocie G, 3m wy)sza stopa zastpienia i im du)sze okresy po+ierania zasikw tym wiksze prawdopodo+ie(stwo wy)szej stopy +ezro+ocia W niektryc* krajac* (np w krajac* skandynawskic*) wysoka warto#$ wskaNnika zastpienia idzie w parze z krtkim okresem przyznawania zasikw =. Instytucje nie!ormalne a rynki pracy Wpyw na decyzje, tak pracodawcw jak i praco+iorcw, wywieraj nie tylko warunki ekonomicznoAfinansowe i tec*nicznoAorganizacyjne, lecz tak)e istniejce zwyczaje,
G= G!

5 %or 6 2ickell7 !mploymentI, op cit s >G 5 %otwierdzaj to do#wiadczenia 9iszpanii, gdzie 8*ojnemu; systemowi zasikw towarzyszy niski udzia wydatkw na aktywn polityk rynku pracy, co sprzyjao wzrostowi +ezro+ocia G, 5 %or : /i+oud, ? 6anc*ezA%aramo, ? 6ilLaA"auregui7 :oes eurosclerosis matter> 3nstitutional an labour market per4ormance in Central an !astern !uropean countries in the EFF0 , 8@iscussion %aper; no =,=,, 4*e World 'ank, ,==,, s H

,B

do#wiadczenia i powszec*nie uznawane normy, co w sumie skada si na poziom kapita$u spo$ecznego. &apita ten jest swoistego rodzaju efektem zaso+w tkwicyc* w relacjac* midzy podmiotami, to swoistego rodzaju majtek sieci spoecznyc* G.-dolno#$ ludzi do wsppracy i wspdziaaniaF umiejtno#$ samoorganizowania dla realizacji wsplnyc* interesw to podstawowe cec*y tego kapitau "est on elementem struktury relacji midzy podmiotami uczestniczcymi w danym rodzaju dziaalno#ciF kapita ten zmienia si wraz ze zmian wizi midzyludzkic* %odstawowymi jego wyznacznikami s7 zaufanie, normy spoeczne (o+ywatelskiej wsppracy uw w powiza( G1-wyczaje ksztatuj etyczne wzorce - 6 ), sieci spoecznyc* relacji i zac*owa( np przedsi+iorczo#ci,

pracowito#ci i uczciwo#ci lu+ te) roszczeniowo#ci, praktyk 8o+ijania si; w pracy, oportunistycznyc* zac*owa( wymienionyc* cec* W ksztatowaniu kapitau spoecznego mo)na mwi$ o dwc* efektac*7 8efekcie %utnama; i 8efekcie Clsona; 4en pierwszy wyra)a si we wzro#cie zaufania w miar zwikszania si udziau jednostek i grup w zwizkac* formalnyc* i nieformalnyc* oraz r)nego rodzaju sieciac* wspdziaania %rowadzi to do przeamywania asymetrii informacji i tworzeniu wzorcw powtarzalnyc* zac*owa(, co uatwia zawieranie kontraktw i o+ni)a koszty transakcyjne 0fekt Clsona to dominacja partykularnyc* interesw w tworzonyc* zwizkac* i organizacjac*, kapita spoeczny umacniajc wizi wewntrzne przyczynia si do wzrostu sprzeczno#ci midzy r)nymi grupami interesu /elacje i sieci midzyludzkie wystpuj te) na rynku pracy %racodawcy i praco+iorcy zmuszeni s do stayc* poszukiwa( miejsc pracy i pracownikw %owstajce na tym tle ograniczenia informacyjne wpywaj niekorzystnie na instytucje nieformalne typu sieci ludzkic* kontaktw 3nstytucje te uzupeniaj instytucje formalne razem tworzc pewien system Sieci powi5za8 (r)ne formy znajomo#ci i nawizywania kontaktw) i kontakty spoeczne uatwiaj poszukiwania na rynku pracy, tak po stronie popytu jak i poda)y @atwiej o te sieci i kontakty w ramach +udowy instytucji spo$ecze8stwa obywatelskiego oraz rozwoju sektora spo$ecznego 6ektor ten stanowi gwnie organizacje i stowarzyszenia typu non+pro4it /ozwj sektora spoecznego wi)e si tak)e z realizacj interesw okre#lonyc* grup, pragncyc* samodzielnie rozwizywa$ dane pro+lemy GB@o sektora spoecznego
G.

&apita spoeczny ro#nie, gdy dominuj pierwsze z

5 %or 2 Iin7 2uil in$ a 9etwork Theory o4 %ocial Capital &w' %ocial Capital. Theory an research &re .9. 7in=H.Cook=;.2urt', Jldine @e <ruyter, 2ew Uork, ,==!, s !G G1 5 %or / %utnam, / Ieonardi, / 2anetti 7 8akin$ :emocracy Work( Ci6ic Tra itions in 8o ern 3taly , %rinceton EniLersity %ress, %rinceton, !HH., s !>G GB 5 %or % ? 6c*mitter7 Ci6il %ociety !ast an West&w'( Consoli atin$ the Thir Wa6e :emocracies. Themes an Perspecti6es, ed 'y I @iamond, : D %lattner, UouA*an ?*u and 9ungAmao 4ien, 4*e "o*n 9opkins

,>

zaliczy$ te) mo)na dziaania typu 8zr+ to sam; G> Crganizacje i stowarzyszenia pozarzdowe wypeniaj luki w +raku dziaania instytucji sektora pu+licznego czy prywatnego, zwaszcza w skali lokalnej Wspdziaanie samorzdu i organizacji pozarzdowyc* mo)e przyczynia$ si do lepszego funkcjonowania wielu instytucji zwizanyc* z rynkiem pracy, gwnie w kojarzeniu miejsc pracy i ofert pracy "ednym z istotnyc* zada( organizacji pozarzdowyc* jest realizacja zada( z zakresu aktywnej polityki rynku pracy finansowane z funduszy strukturalnyc* (0uropejskiego Dunduszu 6poecznego) W strukturze organizacji spoecznyc* dziaaj te) organizacje zrzeszajce +ezro+otnyc*, ktre stanowi jednak grup interesu o maej sile oddziaywania 6 one instytucj +ronica interesw outsi ers :o)na postawi$ tez, i) nie da si rozwiza$ pro+lemu +ezro+ocia +ez c*ci i pomocy zatrudnionyc* (insi ers) <sp&$praca outsiders i insiders wymaga postaw solidaryzmu spoecznego i rozwoju organizacji spoecznyc* %ozyskiwanie #rodkw finansowyc* na ten rozwj zale)y od spoecznej wagi prowadzonej dziaalno#ci i stopnia uzyskanego zaufania Dunkcjonowanie i rozwj podmiotw sektora spoecznego zwiksza zas+ kapitau spoecznego, co wywiera wpyw na instytucje nieformalne rynku pracy GG%racodawcy i praco+iorcy mog t drog przezwyci)a$ ograniczenia informacyjneF tworzy si dodatkowy stay kana o+iegu informacji o zmiennyc* wymogac* rynku pracy %oprzez te nieformalne instytucje mo)na niekiedy szy+ciej i mniejszym nakadem uzyska$ dostp do nowyc* miejsc pracy GK Wa)ne jest tak)e poczucie przynale)no#ci do okre#lonyc* grup, skd mo)na uzyska$ wsparcie spoeczne /edukuje to ryzyko i niepewno#$ w poszukiwaniac* pracy Wykorzystywanie nieformalnyc* powiza( pozwala na uzyskiwania korzystniejszyc* ofert pracy i lepiej patnyc* posad Wikszy kapita spoeczny uatwia awanse w miejscu pracy 'ontakty spo$eczne traktowane s na rynku pracy jako swoistego rodzaju umiejtno#$ pracownika (zwaszcza na stanowiskac* kierowniczyc*) w kolektywnym wspdziaaniu GH "ak pisze 9 "anuszek7 8%ozyskanie i d+anie o klienta, negocjacje z dostawcami,

EniLersity %ress, 'altimore, !HHG G> 5 %or % &ozowski7 *ospo arka nie4ormalna w Polsce. :ynamika i 4unkcje instytucji , 3nstytut 2auk 0konomicznyc* %olska Jkademia 2auk, Warszawa, ,==1, s !K GG 56przyja$ temu mog odpowiednie regulacje prawne jak np Estawa z dnia ,1 kwietnia ,==. roku o dziaalno#ci po)ytku pu+licznego i o wolontariacie (@ziennik Estaw, 2r H>, poz KG.) GK 5 %or W :arkiewicz7 ;aport( :am prac#, 8%olityka;, ,==., nr ,.KG - +ada( socjologicznyc* wynika, i) w gospodarce polskiej ponad GBV os+ szukajcyc* pracy korzysta z r)nego rodzaju nieformalnyc* instytucji rynku pracy np koneksje i znajomo#ci w rodzinie i w krgac* towarzyskic* Ezyskiwanie miejsc pracy jest tak)e przedmiotem praktyk korupcyjnyc*
GH

5 %ro+lem kapitau spoecznego to tak)e ksztatowanie okre#lonyc* predyspozycji do nawizywania kontaktw i c*ci zespoowego dziaania 6tanowi to szersze zagadnienie kulturowoAedukacyjne 6ystem edukacji powinien wspksztatowa$ umiejtno#ci wsplnotowego rozwizywania pro+lemw

,G

monitorowanie rynkw, wyszukiwanie informacji, utrzymywanie stosunkw z firmami partnerskimi itd to dziaalno#$ wymagajca kontaktw spoecznyc* i szerokiego dostpu do wielu Nrde i zaso+w, ktre umo)liwia zr)nicowana siatka powiza( ; K=%rzy zatrudnianiu nowyc* os+ czste s te) praktyki rekomendacji os+ ju) zatrudnionyc* w danej jednostce gospodarczej niekiedy od+ywa si to w+rew formalnym wymogom danego miejsca pracy %ozyskiwanie pracownikw drog nieformalnyc* kontaktw le)y rwnie) w interesie pracodawcw, ktrzy s skonni wspiera$ inwestycje w kapita spoeczny %racodawcy oszczdzaj wtedy na kosztac* rekrutacji pracownikw oraz na mniejszyc* kosztac* zwolnie( pracownicy zatrudnieni poprzez sieci powiza( wykazuj wiksze przywizanie do miejsca pracy czy szerzej danego przedsi+iorstwa K! Wikszy kapita spoeczny pozwala, zatem na o+ni)enie kosztw transakcyjnyc* zwizanyc* z zatrudnieniem W mniejszym stopniu dotyczy to +ezro+ocia W procesac* dopasowa( na rynkac* pracy istotne s motywacje, ktrymi kieruj si pracodawcy w poszukiwaniu pracownikw oraz +ezro+otni w poszukiwaniu pracy %racodawcy skonni s te) do stosowania r)nyc* form dyskryminacji 6ilna jest te) skonno#$ do o+ni)ania kosztw pracy kosztem utraty uprawnie( pracowniczyc* @aje o so+ie rwnie) niec*$ pracodawcw do zatrudniania os+ +ez sta)u pracy, co sprzyja +ezro+ociu modzie)y /wnie) +ezro+ocie do+rowolne wynika$ mo)e z utrwalonyc* zwyczajw, z wolnyc* dostosowa( do zmiennyc* warunkw rynkowyc* 'ezro+otni z kolei wykazuj nieraz jedynie pozorn c*$ w poszukiwaniu pracy -mianom w czasie ulegaj te) oczekiwania pacowe 3m du)szy okres poszukiwa( tym mniejsze oczekiwania Wydu)anie czasu poszukiwa( o+ni)a te) intensywno#$ poszukiwa( wolnyc* miejsc pracy 'ezro+otni dugotrwale adaptuj si do warunkw )ycia +ez zatrudnienia, zatrudnienia oficjalnego Cd pewnego momentu +ezro+otni przestaj poszukiwa( pracy 4owarzyszy temu niec*$ pracodawcw do zatrudniania os+ dugotrwale +ezro+otnyc*, co sprzyja zjawiskom *isterezy na rynku pracy :a te) miejsce proces trwaego wykluczenia spoecznego %rzeciwdziaa$ temu mo)e rozwijanie form partnerstwa spoecznego, wyzwalajca oddolne inicjatywy "edn z takic* form jest np rozwj dziaalno#ci po)ytku pu+licznego poprzez partnerstwo pu+licznoAspoeczne WWWWW

K=

5 %or 9 "anuszek7 Hapita spoeczny na rynku pracy &w'( Hapita spoeczny+aspekty teoretyczne i praktyczne , (red 9 "anuszek), 8-eszyty 2aukowe; nr 1,, Wydawnictwo Jkademii 0konomicznej w %oznaniu, %ozna(, ,==1, s .G K! 5 %or 9 "anuszek7 op cit , s .K

,K

?zynniki instytucjonalne (formalne i nieformalne) w coraz wikszym stopniu oddziaywaj na elastyczno#$ funkcjonowania rynku pracy, co z kolei ma wpyw na wzajemne relacje wzrostu gospodarczego, zatrudnienia i +ezro+ocia Wpyw ten zwiksza zjawisko komplementarno#ci instytucji, ktrego podstawowymi przejawami s7 A koordynacja systemu ksztacenia i edukacji z potrze+ami rynku pracy (np sporzdzanie i monitorowanie listy tzw zawodw deficytowyc* i nadwy)kowyc*), wzrost dostpno#ci do edukacji i jako#ci ksztacenia zwiksza szanse zatrudnieniaF A koordynowanie systemu negocjacji spoecznyc* (negocjacji pacowoA zatrudnieniowyc*), powizanie wpywu klina podatkowego z koordynacj systemu negocjacji pacowyc*F koordynacja +ez centralizacji wymaga du)ego wzajemnego zaufania partnerw spoecznyc* (zwizkw zawodowyc* i zwizkw pracodawcw)F A dostp do systemu #wiadcze( zdrowotnyc* warunkuje sam fakt rejestracji +ezro+otnyc*, co wpywa na przepywy midzy zaso+ami +iernyc* zawodowo a zaso+ami +ezro+otnyc*F zwiksza to sztucznie poziom +ezro+ociaF A podatki silniej oddziaywaj na relacje popytowoApoda)owe w sytuacji atwego dostpu do systemu za+ezpieczenia spoecznego i 8*ojnego; systemu zasikw dla +ezro+otnyc*F A zakres oddziaywania restrykcyjno#ci prawa pracy (np wysokie wskaNniki 0%I) zwikszaj (lu+ zmniejszaj) inne czynniki instytucjonalne jak np sia oddziaywania zwizkw zawodowyc* i zwizkw pracodawcw czy wpyw kapitau spoecznegoF A zawieranie ukadw z+iorowyc* pracy nie sprzyja zatrudnianiu nowyc* pracownikw w sytuacji du)yc* kosztw rozwizywania umw o pracF wpywa to jednocze#nie na rozszerzanie rozmiarw gospodarki nieformalnejF A oddziaywanie pacy minimalnej na poda) pracy jest wiksze wraz ze wzrostem klina podatkowegoF rola pacy minimalnej zmniejsza si wraz z ni)sz elastyczno#ci popytu na prac oraz rozwijaniem nowyc* form umw o pracF poziom i r)nicowanie pacy minimalnej maj tym wiksze motywacyjne znaczenie, im wiksze s rozpito#ci midzy pac minimaln a zasikiem dla +ezro+otnegoF A przepywom z zaso+u +ezro+otnyc* do zaso+u pracujcyc* su)y komplementarno#$ rozwiza( systemu zasikw dla +ezro+otnyc* z rwnoczesnym rozwijaniem aktywnej polityki rynku pracy, negatywny wpyw wy)szyc* stp zastpienia (relacja zasikw do wynagrodze() mo)e neutralizowa$ krtki okres po+ierania zasikwF A rwnoczesne rozwijanie instytucji formalnyc* i nieformalnyc* pozwala lepiej przezwyci)a$ ograniczenia informacyjne odno#nie zmiennyc* wymogw rynku pracy, poprzez rozwj sieci spoecznyc* kontaktw mo)na skuteczniej i efektywniej uzyska$ dostp ,H

do nowyc* miejsc pracyF inwestycje w kapita spoeczny sprzyjaj mniejszym kosztom na+oru i zwolnie( pracownikw *iteraturaA Joki : 7 Towar a Comparati6e 3nstitutional 5nalysis , 4*e :34 %ress, ?am+ridge , :ass Iondon, 0ngland, ,==! Jron " 7 *rowth an 3nstitutions( 5 ;e6iew o4 the !6i ence , 4*e World 'ank /esearc* C+serLer, Lol !B, De+ruary ,===, 2o ! 'etc*erman J ,CliLas & ,@ar J7 3mpacts o4 5cti6e 7abour 8arket Pro$rams( 9ew !6i ence 4rom !6aluations with Particular 5ttention to :e6elopin$ an Transition Countries, MWorld 'ank 7 6ocial %rotection @iscussion %aper; =1=,, ,==1 'lanc*ard C , 6ummers I 7 Hysteresis an the !uropean "nemployment Problem, 2'0/, :acroeconomic Jnnual !, !BAGG, !HK> 'orkowska 6 7 9e$ocjacje zbiorowe, Wydawnictwo %W0, Warszawa !HHG 'orkowska 6 (red )7 ;ynek pracy wobec inte$racji z "niA !uropejskA , 3%i66, Warszawa ,==, 'orkowska 6 (red )7 Wyna$ro zenia + rozwiAzywanie problemw w praktyce &rakw7 Cficyna 0konomiczna, ,==1 ?almfors I , " @rifffill7 2ar$ainin$ %tructure= Corporationism an 8acroeconomic Per4ormance, 80conomic %olicy;, !HKK, nr > ?azes 6 7 :o 7abour 8arket 3nstitution 8aster in Transition !conomies>= 5n 5nalysis o4 7abour 8arket ?le<ibility in the 7ate 9ineties, 8@iscussion %aper;, 33I6, ,==,, no !1= ?azes 6 , 2esporoLa 3 7 7abour 8arket ?le<ibility an !mployment %ecurity in Transition Countries= 33o, <enewa, ,==. :ere$ulacja polskie$o rynku pracy (red & W Driske), 3nstytut %racy i 6praw 6ocjalnyc*, Warszawa, ,==. 0ggertsson 4 7 !conomic 2eha6ior an 3nstitutions, ?am+ridge EniLersity %ress, 6urLeys of 0cocomic Iiterature, !HH= Dreeman / "nionism Cymes to the Public %ector , 8"ournal of 0conomic Iiterature; !A1!, !HK1 Driske & W Trjstronna komisja( ialo$ spoeczny i le$itymizacja &w' Praca i polityka spoeczna wobec wyzwaJ inte$racji (red ' %aradowskaA'alcerzak), 3nstytut %racy i 6praw socjalnyc*, Warszawa ,==. <ardawski " 7 Wspczesny neokorporatyzm w ujciu socjologii ekonomicznej (w)76zkice ze wspczesnej teorii ekonomii (red W %ac*o), Warszawa, 6<9, ,==B <olinowska 6 7 2ie a w wiecie= w !uropie i w Polsce. 8iary i ten encje , 3nstytut Iec*a Wasy, &ronika A zeszyt B= Warszawa ,=== <ra : 7 Trwae wysokie bezrobocie w Polsce. Wyjanienia i propozycje , 80konomista;, ,==B, nr ! <rdalski D 7 Wst#p o teorii opo atkowania, Cficyna Wydawnicza 6<9, Warszawa, ,==1 "anuszek 9 7 Hapita spoeczny na rynku pracy &w'( Hapita spoeczny+aspekty teoretyczne i praktyczne, (red 9 "anuszek), 8-eszyty 2aukowe; nr 1,, Wydawnictwo Jkademii 0konomicznej w %oznaniu, %ozna(, ,==1 "armoowicz W ,&napi(ska : 7 Polityka zatru nienia a polityka rynku pracy - aspekty teoretyczne i realizacyjne, 8 %olityka <ospodarcza;, ,==>, nr !. "erzak : 7 :ere$ulacjA rynku pracy w Polsce i "nii !uropejskiej , 8:ateriay i 6tudia 2'%;, Warszawa, ,==1, -eszyt nr !G> &aukin / 7 2ezrobocie( pole minowe, 8<azeta Wy+orcza; z !B wrze#nia ,==B &ozowski % 7 *ospo arka nie4ormalna w Polsce. :ynamika i 4unkcje instytucji , 3nstytut 2auk 0konomicznyc* %olska Jkademia 2auk, Warszawa, ,==1 .=

&ry(ska 0 7 :ylematy polskie$o rynku pracy, 3%i66, Warszawa, ,==! &ry(ska 0 (red )7 !lastyczne 4ormy zatru nienia i or$anizacji czasu pracy , 3%i66, Warszawa,,==. &wiatkowski 0 7 2ezrobocie. Po stawy teoretyczne, Wydawnictwo 2aukowe %W2, ,==, Iayard / ,2ickell 6 ,"ackman /7 "nemployment. 8acroeconomic Per4ormance an the 7abour 8arket, CRford EniLersity %ress, CRford,!HH! Iin 2 7 2uil in$ a 9etwork Theory o4 %ocial Capital &w' %ocial Capital. Theory an research &re .9. 7in=H.Cook=;.2urt', Jldine @e <ruyter, 2ew Uork, ,==! :arkiewicz W 7 ;aport( :am prac#, 8%olityka;, ,==., nr ,.KG :iles : , Deutner 0 , CX<rady : 7 /001 3n e< o4 !conomic ?ree om, 4*e 9eritage Doundation, 84*e Wall 6treet "ournal;, ,==B 2ickell 6 7 "nemployment an 7abour 8arket ;i$i ities( !urope @ersus 9orth 5merica , 8"ournal of 0conomic %erspectiLes; Lolume !!, !HHG, no . 2ickell 6 7 !mployment an Ta<es, ?063%C W%, ,==., 2o !!=H5,==. 2ickell 6 ,2unziata I ,Cc*el W 7 "nemployment 3n The D!C: %ince The EFG0s.What :o We Hnow>= 84*e 0conomic "ournal;, ,==B, nr !!B 2icoletti < , 6carpetta 6 , 'oylaud C 7 %ummary 3n icators o4 Pro uct 8arket ;e$ulation with an !<tension to !mployment Protection 7e$islation= 0conomics @epartment, 8Working %apers;, C0?@ ,===, no ,,> %*elps 0 6 7 %tructural %lumps.The 8o ern !Cuilibrium Theory o4 "nemployment .3nterest an 5ssets, ?am+ridge : J 7 9arLard EniLersity %ress, !HH1 %utnam / ,Ieonardi / ,2anetti / 7 8akin$ :emocracy Work( Ci6ic Tra itions in 8o ern 3taly, %rinceton EniLersity %ress, %rinceton, !HH. /i+oud : ,6anc*ezA%aramo ? ,6ilLaA"auregui ? 7 :oes eurosclerosis matter> 3nstitutional an labour market per4ormance in Central an !astern !uropean countries in the EFF0 , 8@iscussion %aper; no =,=,, 4*e World 'ank, ,==, 6c*mitter % ? 7 Ci6il %ociety !ast an West&w'( Consoli atin$ the Thir Wa6e :emocracies. Themes an Perspecti6es, ed 'y I @iamond, : D %lattner, UouA*an ?*u and 9ungAmao 4ien, 4*e "o*n 9opkins EniLersity %ress, 'altimore, !HHG 6c*mitter % ? , <rote " / 7 The Corporatist %isyphus( Past= Present an ?uture, 0uropean EniLersity in 8Working %aper;,6%6, Dlorence !HHG, 2o HG5 1 6cully < W 7 Constitutional !n6ironments an !conomic *rowth, %rinceton E%, !HH, 6pant 6 , Yuenemoen : 7 56era$e *:P per Capita 3n /0 Hi$h 3ncome Countries an /0 7ow 3ncome Countries, *ttp75www glo+alpolicy org5socecon5ta+les5gdp *tm, ,==, 6taniek - 7 Czynnik instytucjonalny w rnych nurtach teorii ekonomii , 8&wartalnik 9istorii :y#li 0konomicznej;, 6<9, ,==>, nr ,5. 6zta+a 6 7 8ikroekonomiczne uwarunkowania bezrobocia, Warszawa, 6<9, ,==, 6zta+a 6 7 %ystem instytucjonalny a rynek pracy &w'( %ystem instytucjonalny a 4unkcjonowanie rynkw= +adania statutowe nr =1565==!.5=> (kier - 6taniek), 6<9, Warszawa ,==> Wojciec*owska / 7 Wnioski z konferencji pt 8'ezro+ocie w %olsce diagnoza sytuacji, po)dane kierunki w ograniczaniu +ezro+ocia; (w)7 2ezrobocie w Polsce - ia$noza sytuacji= poA ane kierunki w o$raniczaniu bezrobocia. ;ekomen acje na przyszoB , seria 8%rzedsi+iorczo#$;, Cficyna Wydawnicza 6<9, Warszawa ,==> Wratny " 7Charakter prawny umowy spoecznej. %truktura okumentu &w'( "mowa spoeczna )*ospo arka+praca+ro zina+ ialo$,, 3nstytut %racy i 6praw 6ocjalnyc*, Warszawa, ,==> .atru nienie w Polsce /001 (red : 'ukowski), @epartament Jnaliz i %rognoz 0konomicznyc* :inisterstwa <ospodarki i %racy, Warszawa, ,==B

.!

.,