You are on page 1of 14

1

sNxan ke il@

sumr e I Ar ya Ar pr nya kaz


ae0 Qakur sad vmaR 397-A, gga d!"# in0 magR $gvanpur, vara#sI-%%& 00'

ku( sumerI pura-laekk)aAae me Ar/Ar namk @k dez ka *+le, iml-a ./ 0.a1 ke ra0a @n-suke2dn se *3k ke ra0a @n-mkRr1 ke sa) s4a"R kI k)a Aa-I ./5 pura-6v7ae ne *3k Aini28- 9nI .u: ./5 s9se Aixk ;vIk<- Anumain- p.8an p!vIR -ukIR ke ma*N= Arra- se manI 0a-I ./ 0ae @k >valamu,I pvR- ./ -)a y. *s dez me ./ i0se a8In kal me AarmIinya k.a 0a-a )a5 sumerI k)a ke Anusar Ar iksI pvR- ke iz,r pr @k A6yN- sm<?zalI dez )a nam ke @k a8In ngr kI p.8an Aaxuink -ukIR me kI ./ leikn Ar/Ar kI p.8an

-)a saene -)a kIm-I r6nae ke ilye is? )a5 devI @nNna *skI sriAka )I5 *3k (sumer) ke ra0a ne Ar pr 8Ba: kI Aa/r devI @nNna kae *3k le gya -)a @k $Cy miNdr ka $e0ne kI mag kI leikn Ar ka ra0a k: z-eR r, kr =al-a r.a5 k)a ka AN- *ske smpR# se .ae-a ./5 inmaR# krva r.a )a5 *ske ilye *sne Ar ke ra0a se r6nae , saene, p6)rae -)a karIgrae kae

pvR- ./ -)a *ske smIp k.I $I r6nae kI ,ane n.I ./, n .I *ske Aaspas kae: ngr ya ANy
1 @n namae me @n *paix ./ i0ska A)R puraei.--ra0a mana 0a-a ./ ve nam ke i.;sa n.I ./5 A-D @nke va;-ivk nam sukezdn -)a mrkr .I manna 8ai.ye5 @n zEd kae devI @nNna/@nNna (nna) se 0aeFa 0a sk-a ./5

Ar ya Ar kI p.8an kae lekr sm;ya y. ./ ik ma*N= Arra- @k >valamu,I

pura-ai6vk Avze" .I ./ i0se Ar 0/se sm<? ra>y ka Avze" kae mana 0a ske5 @ske sa) .I

*3k se Ar kI d!rI ke 0ae ske- iml-e ./ v. $I s=Ik n.I 9/Q-a Aa/r n .I v.a1 kae: ndI magR ./ i0ske ra;-e Cyapar ikye 0ane kI sG$avna kI 0a ske5 s9se 9FI 9a- y. ./ ik v.a1 pr @nNna 0/sI iksI devI ke Ai;-6v kI $I kae: 0ankarI n.I ./ i0sse @s k)a kae 0aeFa 0a ske5 A-D Ar kI ,ae0 iksI d!sre AeH me krnI pFegI5 @s pr 0ae $I kam .uAa ./ *sme $ar-Iy sai.6y kI Ande,I kI g: ./5 m.a$ar- se .me Ar ke sG9Nx me ku( ske- iml-e ./ i0skI 88aR @s le, ka iv"y ./5 sumr e I pura-laekk)aAae me ArD sm;ya kI 0ankarI ke ilye s9se p.le sumerI pura -laekk)a kI 88aR krke *skI p<IQ$

!im 0an lena *i8- .aega5 Ar ya Ar nam ka @k sm<? ngr ya dez )a i0ske sa) sumer Ar ka *+le, Aa-a ./ *nka sar-sAep @s kar ./52

ke laegae ke Cyapar sG9Nx )e5 @s sG9Nx me 8ar pura -k)a@ QIkrae pr *6kI#R iml-I ./ i0nme

@nNna, 0ae yu? Aa/r em kI devI manI 0a-I )I, ka ivze" srA# aJ- )a -)a 0ae v.I r.-I

p.lI k)a ka zI"Rk @n-mkRr -)a Ar ka ra0a ./ i0ske Anusar Ar kae s!yRpuHI

)I5 *3k ka ra0a @n-mkRr Ar se @nNna devI ya *nkI m!i-R kae *3k le gya5 A9 Apne

kae devI ke srA# me man-e .uye sumer ke ra0a ne Ar ke ra0a kae 8una/-I de-e .uye kIm-I xa-u@ , kIm-I p6)r, @mar-I saman Aa/r karIgr $e0ne ke ilye k.a5 Ar ke ra0a ne k.a ik yid @n mkRr 9dle me ku( 0a/ $e0e -ae saman $e0e 0a sk-e ./5 leikn 0a/ pane 9ad $I Ar ke ra0a ne k.a ik *3k ka kae: p.lvan Ar ke p.lvan kae .ra de -ae v. saman $e0 sk-a ./5 @sI sman n.I $e0a5 ds sal 9ad @n-mkRr ne punD ApnI mag r,I5 @s 9ar Ar ke ra0a ne y. 9I8 me Ar me pFa Akal ,6m .ae 0a-a ./ Aa/r v.a1 ka ra0a y. smKne lg-a ./ ik devI ne mal!m n.I pF-I leikn AN--D Ar ke ra0a kae samn $e0na pF 0a-a ./5
2 http://www.xs4all.nl/~nippur/aratta.html

*se (aeFa n.I )a A-D *sne 8una/-I dI5 y.a1 pr Ai$le, A;pI= .aene ke kar# Aage kI k)a

*3k ke ra0a @n-mkRr se @nNna devI ke smpR# ke ilye k.a i0ske ilye @n -mkRr -/yar n.I .uAa -)a *l=e *sse Aa6m smpR# kI mag kI5 Ar ke dr9airyae ne smpR# krne kI sla. dI *N.e .ra dega5 @s pr *sne puraei.- kae pur;k<- krke *3k $e0a5 leikn v.a puraei.- mara gya Aa/r Ar ke ra0a kae smpR# krna pFa5 leikn @n-suke2dn nara0 .ae gya5 -$I *ske puraei.- ne k.a ik v. *3k 0akr 0ad! krke

d!srI laekk)a ka zI"Rk @n-mkRr -)a @n-suk2 e dn ./5 Ar ke ra0a @n-suke2dn ne

Aa-a ./5 @sme *3k ke ra0a @nmkRr pr m-uR laegae ne AaLm# ikya5 @n -mkRr ne .-aza me Apne sdezva.k lugul-9Nd kae Ar devI @nNna ke pas $e0a -)a *skae 9.n k.a5 @nNna ne @esa ske- iml-a ./ ik ye 8I0e ndI ke ra;-e $e0I g: )I5 8a/)I k)a lugul-9Nd -)a ma*N= .u3m nam se ./5 @nmkRr ApnI sena ke sa) Ar kae 0I-ne ke ilye 8l-a ./5 ra;-e me ve .u3m pvR- ke pas p.u18-e ./ 0.a1 lugul -9Nd 9Imar pF-a ./ Aa/r mr 0a-a ./5 sa)I laeg *ske zv kae .u3m pvR- pr @k guNa me (aeF 0a-e ./ ik Ar kae 0I- kr vaps la/=-e smy *se le lege5 leikn lugul -9Nd mra n.I )a5 v. s!yR, 8NO -)a zuL -are kI Aaraxna krke ApnI -NOa se *9r gya -)a @xr -*xr $=k-a r.a5 du$aRPy se @s k)a ka $I AN- Ax!ra .I ./5 @s kar @n 8arae pura-laekk)aAae kae 0aeF kr de,a 0ay -ae *nme Ar kae @k xnI Aa/r s/Ny-zizalI dez 9-aya gya ./ 0.a1 pr m.an devI @nNna ka ;)an )a5 y. $I p-a 8l-a ./ ik Ar Aa/r sumer ke 9I8 a8Inkal se .I sG9Nx )e5 ve @k d!sre se kaNI d!rI pr .ae-e .uye $I pr;pr Cyapairk sG9Nx 9ne .uye )e5 Ar dez iksI pvR-mala Qara suriA- )a5 v.a1 pr Mya k.a y. -ae A;pI= ./ leikn y. saN ./ ik Ar ne kIm-I xa-u@ , r6n -)a karIgr $e0e5

-IsrI laekk)a lugl u -9Nd3 -)a @n-mkRr nam se 0anI 0a-I ./ i0sme Ar ka i0L

@mar-I saman, kIm-I r6n, xa-uye -)a karIgr 9.u-ay- me *plEx )e i0sse y. inIk"R inkala 0a sk-a ./ ik Ar sa;k<i-k Rp se $I a8In Aa/r sm<? dez r.a .aega5 s9se 9FI 9a- -ae
3 lugul ka A)R ra0a ya kin 9-aya gya ./5

y. ./ ik Ar me .I ma-<devI @nNna ka invas -;)l )a v. ra>y kI sriAka devI $I )I5 d!srI Aaer y. $I lg-a ./ ik sumer ke laeg $I devI @nNna kI p!0a kr-e )e -)a Ar pr AaLm# krke *nkI m!i-R kae ApnI ra0xanI *r me *Qakr le gye )e 0.a1 devI ka @k ivzal miNdr 9nvaya gya Aa/r *skae s0ane ke ilye Ar se samSI kI mag kI g:5 y. mag zayd @silye kI g: )I ik sumerI ra0a @n -mkRr ne Ar kae 0I- ilya )a Aa/r Apne AxIn smK-a )a5 y. $I sG$avna kI 0a-I ./ ik Ar se sumer ka Cyapar ndI ke ra;-e .ae-a )a5 Ar ke @i-.as kI ,ae0 kr-e smy @n s9 9a-ae ka Tyan r,na .aega5 Arra- se p.8anD Uya- $ar-Iy pura-6v7 ae0 9I09I0 lal0I ne 9a/?ayn Va/-s!H ke @k 2laek ka

*+le, kr-e .ye Ar kI p.8an ma*N= Arra- se ;vIkar kr-e .uye y. id,aya ./ ik $ar- ke laeg $ar- se .I pi28m kI Aaer Arra- -)a v.a1 se -ukIR gye )e5 2laek @s kar ./D a AayuD vWa0 -;y/-e ku3pa8ala;kazIivde. @6ye-dayvmX5 6ya AmavsuD -;y/-e gaNxar;ypzRvaeAra @6ye-d AmavsmXY 9a/0Va/s!0 &Z5[[ A)aR-X Aayu p!vR kI Aaer gye Aa/r ku3-pa8al-kazI-ivde. ke laeg Aayv k.laye5 Amavsu pi28m gye -)a *nke vz0 gaNxar-pzRu Aar Aamavsu k.laye5 VI lal il,-e ./ ik @s ;)an (Ar) ka *+le, n kevl *prae v/idk SN) me ikya gya ./ vrnX .0arae ikmI d!r :rak ke @k m.akaCy me $I ikya gya ./5 iNr pizRya (:ran) ke pi28maer me i;)AarmIinya ke Arra- pvR- kI Aaer ske- kr-e .uye ve il,-e ./ A-D y. susg- ./ ik ki-py ivQanae Qara suKa: g: Arra- kI p.8an pi28maer pizRya ke AarmIinya ke Arra- se kI 0ay5 *s dza me v/idk AayR $ar- se 9a.r 0a-e .uye k/i;pyn ke diA#I magR kae pkFkr kNd.ar Aa/r pisRya (:ran) .ae-e .uye Arra- p.u18 gye )e5 @ske 9ad Arra- se -ukIR kevl pFaesI ke drva0e kI -r. ./! @s kar v/idk AayaeR kI *pi;)i- ;v-D mai#- ./5 4 y.a1 pr ae0 lal ne a8In
4 Dr. Swarajya Prakash Gupta, An Academic and Human Profile, "un#, 2$$%, p. 24$-41.

&

9aega0 kaey (a8In -ukIR) ke im-iNnyae ke v/idk AayR .aene kI Aaer ske- ikya ./ 0ae, *nke Anusar, $ar- se v.a1 gye )e5 leikn Ar kae $ar- me manne me ku( kiQna: id,a: pF r.I ./5 & .mare @i-.askarae -)a puravea ayD i\i=z $ar- kI pi28maer sIma kae .I a8In $ar- kI sIma man kr 8l-e ./5 va;-ivk-a -ae y. ./ .mare @i-.as -SN)ae me @skI 88aR kae .I 9ra idya 0a-a ./5 leikn @ei-.aisk -]y y. ./ ik Pyar.vI z-aEdI me *r se mui;lm AaLm#ae ke p.le ANgain;-an ka 9Fa $ag i.Nd k.a 0a-a )a i0skI puiI= .u@n 6sag -)a Al9eRnI ke ivvr#ae se .I n.I vrnX *sse $I p.le .,amnI sa^a>y @v Ave;-a ke *+le,ae se $I .ae-I ./5 SIk le,kae ne $I @ske ske- idye ./ i0ska *+le, Aage ikya 0ayega5 -IsrI z-aEdI :0p!0 me ma/yR s^a= Azaek ke Ai$le,ae se 7a- .ae-a ./ ik yvn -)a kG9ae0 *ske ra>y ke AN-gRsImav-IR aN- )e5' .mare @i-.as le,kae ne @s 9a- kI Ande,I kr dI ./ Myaeik @esI dza me 9/iM=_ya ke @NFae-SIMs kae Azaek ke ra>y ke AxIn manna pF-a Aa/r iskNdr ke 9.u8i8R@i-.as kI 9.u- sI 9a-ae kae nkarna pF-a5 @sI kar Ou`u Aaid ke 0n -inILm#ae kae i\i=z $ar- kI sIma ke ANdr se .I .aene kI 9a- kI 0a-I ./ , 0ae Anui8- ./5 yid .m @s sIma-re,a se 9a.r inkl kr de,ege -ae sara pird<2y 9dl 0ayega -)a pa/rai#k @i-.as kI 9.u- sarI 9a-e Aa/r Aixk ;pI= .aene lgegI5 @elvz ka m!l ;)an .me 9a.lIk ya 9/iM=_ya A)va me3 ya

& m.a$ar- (k#RpvR ATyay [[ -)a [') me Ar kae va.Ik (p0a9) me 9-aya gya ./ leikn y. m.a$ar--kal kI me Aa/r *r me 9s-e )e5 @sI kar a8In Ar $I *r me .I i;)- )a i0skI @ei-.aisk prGpra *ske *r me .I .aene ke ske- kr-I ./5 y. $I Tyan dene kI 9a- ./ ik m.a$ar- kal me $I ku3AeH ke ku3Aae ke ipHCy Aa/r ip-am. Aaid 9a.XlIk -)a kaG9ae0 me r.-e )e -)a ka/rvae ke s.ay-a)R yu? me $ag lene Aaye )e5

9a- ./ 09 mO A/r ku3 $I p0a9 Aa/r .rya#a ke ku3AeH me 9s gye )e5 leikn *rmO -)a *rku3 Aaid m!l Rp

' @vmev i.d r0iv"vi;p yaen-kG9aeye"u n$k$n$i-n ( Aaid5 de0 FI0sI0 srkar, sleM= @NsiLJzNs, &, &9a', klka, p<0 3a5

'

pamIr ke smIp vAu ndI kI 4aa=I me .I id,a: pFne lgega5 y.I v. keNO )a 0.a1 se s$I 0n sLm# y!raep -)a @izya ke ivi$Nn AeHae me .uye )e5 k: y!raepIy ivQanae ne $I @s iv"y pr 88aR kr-e .uye @sI kar ke inIk" pr p.u18e ./5) A-@v Ar ya Ar dez ya ngr kI i;)i- mTy@izya me man kr 8le -ae Anui8- n.I .aega5 @ske ilye .me m.a$ar- , 0ae Apne m!l Rp me @k @i-.as SN) ./, se ini28- s!8na aJ- .ae-I ./5 A-D @n 0n -inILm#ae kae p0a9 ya .ryana (ku3AeH) se manna @k @ei-.aisk gl-I .aegI5 Ar kI *6piD 0.a -k Ar ya Ar kI *6pi ka 2n ./ v. .me Aayu ya *ske $a: Amavsu se n.I vrnX @nke -In-8ar pIiByae 9ad ke @i-.as me iml-a ./5 v. @i-.as @s kar ./5 @elvz me p.la ra0a @la ka puH puRrva )a i0ska *raixkarI Aayu .uAa Aa/r *ska puH n.u" )a5 n.u" ka puH yyai- .uAa i0ske dae ivva. .uye5 @k ivva. danvra0 kI kNya zimRIQa se -)a d!sra danv Aa8ayR zuL kI puHI devyanI se .uAa )a5 zimRIQa se Ou`u , Anu -)a pu3 namk -In puH *6pNn .uye )e -)a devyanI se ydu -)a -uvRsu namk dae puH p/da .uye5 devyanI ke ip-a zuL ke zapvz yyai- kae 9uBape ne Aa 4aera5 yyai- ke Anuraex pr Aa8aRy zuL ne zap me BIl de-e y. Cyv;)a dI ik yid kae: puH Apna ya/vn dekr *ska lena 8a.e -ae v. iNr se 0van .ae sk-e ./5 yyai- ne Apne s$I puHae se Apna ya/vn dene ka Anuraex ikya leikn s9se (ae=e puH pu3 kae (aeFkr ANy 8arae puHae ne @nkar kr idya )a5 @n s$I kae yyai- ne ra>y se -ae vi8- krke s9kae Alg Alg zap $I idya )a5

) dei,ye 0e0 m!@r ka AaerIi0nl s;k<- =eM;=Xs, $ag %, p<0 3'' Aa/r Aage AayaeR ka 0Nm-;)an mTy @izya )a zI"Rk5 i.NdI Anuvad ramkumar ray, vara#sI, &9a75

Ar se Ou`u kI k)a ka sG9Nx .aene ke kar# y.a1 ip-a -puH ke 9I8 ke svad kae 9-ana 0RrI ./5 ip-a ke Anuraex pr Ou`u ne *r idya )a ik 9!Ba AadmI n -ae .a)I, 4aaeFe ya r) pr .I 8B sk-a ./ n .I i;Hyae ka *p$aeg kr sk-a ./5 v. QIk se 9ael $I n.I sk-a A-D m/ v<?av;)a kI kamna n.I kr-a5* @s pr yyai- ne zap idya ik .e Ou`u+ -! mere bdy se p/da .aene ke 9av0!d muKe ApnI 0vanI n.I de r.a ./ A-D -ere iy kam k$I sNl n.I .aege5 -! ApnI sN-anae ke si.- Araj Aa/r -aej zEdae kae aJ- .aega5% @s zap kae ra0a7a smKna 8ai.ye i0sme me Ara0 (Ar) -)a $ae0 zEdae kI QIk se CyaUya n.I kI 0a skI ./ i0ske kar# cm 9na .uAa ./5 Ara0 zEd .I Aage 8lkr Ar 9n gya 0ae *s AeH ka pyaRy 9n gya 0.a1 ka kayR$ar Ou`u kae idya gya )a5 $ae0 $I @k zasink zEd ./ 0ae $ar-Iy Ai$le,ae me iksI AixkarI ke ilye yaeg me laya 0a-a )a5 Fa0 idnez 8NO srkar @ska A)R 0agIrdar kr-e ./51$ @ske ilye $aeign -)a $aeigk zEd $I iml-e ./5 @ske sa) kam zEd ka syaeg Myae Aa/r k/se .uAa @s pr ANda0a .I lgaya 0a sk-a ./ ! ydip zap (ra0a7a) me kam zEd ka yaeg .uAa ./ leikn *ska -a6pyR ;pI= n.I ./5 .mara Anuman ./ ik ra0a ka puH .aene ke kar# Ou`u -)a *skI sN-anae kae vs!l ikye gye kr kae y)a-@e(a Cyy krne kI (!= dI g: )I5

* n g0 n r) na2v 0I#aeR $ufX-e n 8 i;HymX5 vaMsf28a;y $vi- -a 0ra n kamyeY&9Y m.a0 Aaid0 Z[5

% -;madX Ou`ae iyD kamae n -e sGp6;y-e Mvi8-XY%0Y Ara0a $ae0 zEd 6v -H aJ;yis saNvyDY%%Y m.a0 Aaid0 Z[5

1$ #iNfyn #pIa)I, id+lI, p=na, vara#sI, &9a', p<0 3a%5

kam zEd ke iv"y me Aa/r Aixk Anumanae ke iv"y me 0ankarI ke ilye @N=rne= de,e5 11 y.a1 iv"yaN-r ke $y se Aixk il,na sG$v n.I ./5 Aa/r Aixk 0ankarI ke ilye .mara le, kaG9ae0XsD d v/idk pIpul .! m!CF Aal-Aaevr v+FR12 de,e5 @s kar Ar @k $a/gaeilk nam 9na5 y. AeH @elvz ke m!l zasn AeH , 0ae @lav-Rv"R ya pamIr ka dez )a, ke smIp .I .aena 8ai.ye5 y. $I sG$v ./ ik m!l vz ke Aaxuink paik;-an kI sIma kI Aaer A)va $ar- me ku3AeH kI Aaer i,sk Aane ke kar# v. p!ra AeH .I kaG9ae0ae ka zasnAeH 9n gya .ae -)a Ar ke nam se is? .ae gya .ae5 @esI dza me v.a1 pr @nNna (@l,nna) devI ka ;)an .aene ka Anuman lgana srl .ae 0ayega5 @la ka @i-.as @s kar ./D @la ivv;van (s!yR) ke puH mnu kI puHI )I Aa/r ve @-nI a8In ./ ik gPved me .I *N.e d/vI ;)an aJ- .ae 0a 8uka )a5 *N.e puRrva kI ma-a -)a ip-a daenae .I k.a gya ./5 ve ;HI p/da .u: )I -)a 9ad me suduGn namk pu3" 9n g:5 9ad me ve punD , izv0I ke zapvz, narI 9n g:5 iNr *N.I kI k<pa se ku( smy ke ilye LmzD narI -)a pu3" Rp me r.I5 narI Rp me .I *N.aene 8NOma ke puH 9ux se puRrva kae 0Nm idya5 @sI kar# y. vz 8NOvz $I k.la-a ./5 narI-pu3" ke @s ya/n pirv-Rn pr p.le ke y!raepIy @i-.asle,kae kae iv2vas n.I .uAa Aa/r @sI kar# kI) Aa/r m/MFanl ne Apne vEidk #NfeKs me @la kae ;)an .I n.I idya )a5 leikn A$I ku( v"R p.le %009 me Ameirka ke )ams 9I =I ne , 0ae p/da -ae lFkI .uAa )a Aa/r 9ad me ya/n pirv-Rn krakr pu3" 9n kr @k lFkI se zadI kr 8uka )a , 9e8a p/da n kr skne ke kar# punD ;HI 9nne ke ilye .armaen lena 9Nd krke k<iHm g$aRxan Qara @k puHI kae 0Nm dekr
11 -t.m/l/ . /0 1am2/3a- 4ikip#5ia. 12 #ithas dpR[, Ak &[ (&), %009, p<0 &-&', -)a pura[m! va+yum '0, n0 &-%, p<0 %7-'05

@la ke @i-.as kI punrav<i kr ke id,a idya5 13 A-D @la kI k)a kae im]ya ya im) k.kr =ala n.I 0a sk-a5 @k devI ke Rp me @la s$I a8In shy-aAae me suivUya- ./5 sumerI k)a me *N.e (@nNna kae) s!yR-puHI k.a gya ./5 Ameirka ke Fa0 FeivF N_a*le, 0ae Apne kae vamdev za;HI $I il,-e ./, ka @la ke 9are me y. k.na ./D $ e xa-u ka A)R p!0a krna .ae-a ./5 gPved Ai!n" $ e m/ AiPn kI p!0a kr-a .!1 se zuR .ae-a ./ (g0 &5&5&)5 gPved me k.a gya ./ ik a8Inkal me AiPn ne @la kae mnuIyae kI zasnI (xmaeRpdezkHIR) 9naya -)a *nke pa/H Aayu kae n.u" , 0ae Aayu ka puH )a, ka ra0a 9naya5 y. @s 9a- ka dae-k ./ ik mnu Aa/r @la se 0ae laeg p/da .uye )e *nke 9are me ve laeg 0an-e )e5 14 ve Aage il,-e ./ ik Anek a8In s;k<i-yae me @la ke *+le, iml-e ./5 parsI laeg Apne m!l;)an kae # k.-e ./5 diA#-pi28mI :ran ka @k ra>y # m $I, 0ae sumeirya ka smkalIn )a, @sse sG9iNx- .ae sk-a ./5 -iml $I Apne ra>y kae # ya # m k.-e ./5 :2vr ke ilye yu semei=k zEd # , 0/sa ik @laei.m, A+la. (A #$ ah) $I v/idk zEd AiPn ke Rp me (m!sa kI KaFI kae 0lane me) # a ya # se sG9? .ae sk-a ./5 iNnIizyn $I # kI p!0a kr-e )e5 *nke dev-a 9al, 9a-# ./5 @s kar # zEd me manv-a ka s9se a8In -)a i=ka* d/ivk xar#a ya iv8ar ini.- ./5 y. y. $I Cyi0- kr-a ./ ik @la v-R manv-a kI m!l ma-<$!im ./, ivze"kr AaTyai6mk *iv -)a magRdzRn ke ;)an ke Rp me51&

13 6## 7h/mas 8## 7## /n int#rn#t. 14 9rawl#., :a;i5 The Ri !eda and the History of "ndia, <#w :#lhi 2$$1, r#print 2$$3, p. 2). 1& v.I p<0 %95

1$

pura# -)a m.a$ar- @la ka ;)an @lav-Rv"R 9-a-e ./ 0ae 0G9uQIp ke mTy me me3pvR- ke pQar (i-IQan) pr i;)- )a5 me3 kI p.8an pamIr se kI 0a-I ./5 @la kI k)a i0s kal kI ./ *s smy y. ;)l manv invas ke ilye svaRixk *pyu )a -)a y. i;)i- 9.u- idn 9ad -k 9nI r.I5 m.a$ar- ke Anusar pvR-ae me me3 s9se p.le *i6)- .uAa (pvRtana" mhame%& sveR'amj& (m)t&! m.a0 &[5[[5&3) i0ske pQar (i-IQan) pr @lav-Rv"R i;)- )a5 @se .I Ave;-a me @iryan ve0D k.a gya ./5 @s zEd kI CyaUya k: kar se krne ke yas ikye gye ./ leikn kae: $I s-ae"d n.I mana 0a-a5 yid @se @elanav-RD ya AayaRnav-RD k.a 0ay -ae @i-.as sGm- -ae .aega .I $a"a sG9NxI kiQna: ka $I inrakr# .ae 0ayega5 mnui;m<i- me AayaRv-R kI 0ae pir$a"a dI g: ./ *se 9ad kI maNy-a k.a 0a sk-a ./ Myaeik gga -ymuna ka m/dan *s smy Ai;-6v me .I n.I )a 09 kI @la kI k)a ./ , @sI kar# kazI, kaesl ya ivde. Aaid ka *+le, gPved me n.I iml-a5 yyai- kI k)a se y. 9a- ;pI= .ae 0a-I ./ ik @la ke puH puRrva -)a Aayu, n.u", yyai- Aaid ke smy me devp!0k Aidi- ke puH Aaid6y -)a Asur p!0k idi- ke puH d/6y Aa/r dnu ke puH danv s$I @k sa) r.a kr-e )e Aa/r @k d!sre ke y.a1 ivva. sG9Nx $I kr-e )e5 y. @k @ei-.aisk s6y ./ ik yyai- ke -In puH @k danvI zimRIQa se p/da .uye )e Aa/r s9se (ae=e pu3 kae ra>y *raixkarI 9na idya 0ae Aaxa danv -) Aaxa @el )a5 A-D y. ;vIkar kr lene me kae: kiQna: n.I .aenI 8ai.ye ik :ranI AayR -)a $ar-Iy AayR iksI smy @k sa) r.a kr-e )e 0ae 0r)u;H ke 9ad iksI smy Alg .uye )e5 9ad me pr;pr ka xaimRk ivraex @-na Aixk 9B gya ik 9ad ke pura#ae me 0ae i8H danv -)a d/6yae vi#R- ./ QIk v.I i8H parsIk -)a @;lamI xmaeR me dev ka id,a: pF-a ./5 leikn @i-.as ne Anek @ese $a"ayI -)a sa;k<i-k i8N. (aeFe .uye ./ i0nke Aaxar pr puranI 9a-ae kae pr,a 0a sk-a ./5 @ese me @NFae-:ranI -)a @NFae-AayRn kI y!raepIy Avxar#a kae im]ya A)va Aaxuink im)k se Aixk m.6v n.I idya 0a sk-a5 @skae ;vIkar krne ke 9ad -ae @NFae -y!raepIy kI Avxar#a $I k.I n.I Q.r-I! ae=ae-@NFae-y!raeipyn -ae 9e8ae kI kpael-k+pna .I lg-e ./5 A-D @la ka ;)an

11

pamIr ya me3 mane Ar ke p.8an kI kae: sm;ya n.I r. 0ayegI5 @la -)a @nNna kae @k manne ke k: kar# ./ i0nkI smIAa aage kI 0a r.I ./5 s$I a8In s;k<i-yae ke s!H @k d!sre se 0uFe .uye ./ y. de,ne ke ilye ivze" Aa, kI Aav2yk-a n.I .aenI 8ai.ye! @ske ilye @i-.asIy p!vaRS.ae se mu .aene maH se kam 8l 0ayega5 @la @i-.as ke iks maeF pr nna 9n g: @ska ma# ,ae0ne ke ilye d!r -k n.I 0ana pFega5 nna zEd ka yaeg gPved (95 &&%5 3) me ma-a ke A)R me ikya gya ./5 @s s! me gi" k.-e ./ ik A)aeRpa0Rn ke ilye .m laeg -r.--r. ke kam kr-e ./5 m/ ;vy ka3 (y7kmR me ;-ui-k-aR) .!1, mere -a- (ip-a) i$"g ./ -)a nna (ma-a) *ple 9na-I ./5 saN ./ ik v/idk kal me nna zEd ma-a ke ilye yu .ae-a )a A-D ma-<devI ke ilye $I @ska yaeg n .ae ske @esa sG$v n.I ./5 z-aiEdyae se sumer se lekr $ar- -k nna zEd devI-ma-a ke ilye yaeg ikya 0a r.a ./5 ivi$Nn $a"aAae me 0akr @sme 0ae )aeFI -9.u- ivk<i- id,a: pF-I ./ *se n0rNda0 kr ke de,e -ae s$I -N-u @k sa) 0uFe .uye id,a: pF-e ./5 pi28mI @izya se lekr mTy @izya -)a $ar- -k nna (ma-a) ke Rp me @la kI p!0a 8il- )I Aa/r A$I -k 8lI Aa r.I ./5 Fa0 idnez 8NO srkar ka k.na ./ ik ( @lema@= ya sumeiryn ma-<devI nna , nyna ya nnazaAae (imla@ye 9l!i8;-an kI 9I9I nanI -)a ku+l!4aa=I kI nyna devI se ) Aaid devI-dev-a SIk, sumeiryn, @lma@=, pisRyn -)a $ar-Iy, kuza# isMkae ke p<IQ$ag pr iml-e ./5 1' @s kar sumerI k)a kI Ar me r.nevalI @nNna devI (@la,nna ya @lama-a) .I )I @sme sNde. n.I ikya 0a sk-a5 A-D sumerI pura-laekk)aAae ka Ar ya Ar pamIr AeH me .I manna pFega 0.a1 devI @nNna ya @la ka @i-.as iml-a ./5 @ske sa) y. $I man lene me kiQna: n.I .aenI 8ai.ye ik sumer 0nae ka m!l;)an a8In $ar-Iy me3 ya sume3 .I )a Myaeik sumer ya sume3 zEd kI
1' 6ir=ar, :.>. in The A e of "mperial #nity, 8/m2a., 1%&1, p. 14).

12

@sse Ae(I kae: d!srI Cyu6pi .ae .I n.I sk-I5 y. @s 9a- kI $I CyaUya kr-a id,a: pF-a ./ ik sumerI laegae ka Ar se @-na 0uFav Myae )a ve devI @nNna kI srAk-a pane kae @-ne lalaiy- Myae )e5 sumerI laeg pi28m @izya ke s9se a8In 0n mane 0a-e ./5 yid *nka m!l mTy @izya me se 0uF-a ./ -ae y. @i-.as kI @k 9FI *pliEx .aegI5 A9 @k 9a- Aa/r ./ i0ska inrakr# ikya 0ana Aav2yk ./ Aa/r v. ./ ndI 0l -magR5

SIk jae- $ar- se @k 0lIy Cyapar -magR kI 88aR kr-e ./ 0ae y!raep kae 0aeF-a )a5 @se SIk

laeg @se nadRn R= nam se 0an-e )e -)a pi#in *rp) ka nam de-e ./ ('5&577)5 ;=_e9ae ka

k)n, i0se =anR kI pu;-k se ikya gya ./ ka i.NdI Anuvad @s kar ./ $ar-Iy Cyapar ke ilye AaMss p!#R-ya na/kayn ke yaePy ./ 0.a1 se mal AasanI ke sa) .irkeinya (k/i;pyn sagr) -k le 0aya 0a-a )a Aa/r v.a1 se Aage kay3s (ku3) Aa/r Niss Aaid nidyae ke ra;-e kala sagr (El/k sI) -k 0a-a )a51) y.a1 pr ;pI= .I AaMss ndI ke ra;-e $ar-Iy Cyapar me .ae-e .uye y!raep ke 9a0arae -k ikya 0a-a )a5 =anR m.aedy @sse pzaepez me pF gye i0ske ke

kI 9a- k.I g: ./ 0ae k/i;pyn sagr me .ae-e .uye , *sme igrne valI nidyae (kay3s -)a Niss) kar# *N.aene @s k)n kae pirizI= me Fal idya 0.a1 v/ @skI sNa: de-e .uye il,-ee ./ y. sa/Gy k)n AaiN=yaks )m kae idye gye pe=_aeMlI0 ke irpae=R ka $ag ./ -)a SIk Aa/r ASe0I me @ske dae m-l9 .ae sk-e ./D &) ik $ar-Iy Cyapar AaMss ke ra;-e k/i;pyn -)a Aage -k le 0aya 0a-a )a, -)a, %) @esa .ae-a n.I )a leikn AasanI se ikya 0a sk-a )a51* =anR m.aedy @s 9a- kae ;vIkar krne ke pA me n.I id,-e ik a8In $ar- ka kae: Cyapairk sG9Nx y!raep se )a5 ve ApnI pu;-k me @se nkar-e .uye il,-e ./ @k 9a- 0ae $ar-Iy Cyapar ne n.I ikya
1) 4. 4. 7arn The Greeks in $actria and "ndia, >am2ri5 #, (r#print) 1%'', p. 4**. ?=tual translati/n 2. 7arn is as 0/ll/ws: 7hus @xus is su00i=i#ntl. na;i a2l# 0/r th# An5ian tra5# t/ 2# =arri#5 a=r/ss t/ it an5 t/ 2# #asil. 2r/u ht 5/wn th# ri;#r t/ th# B.r=ania (s#a) an5 th# pla=#s as 0ar 2a=k as th# 8la=k 6#a 2. th# wa. /0 ri;#rs, i.#. th# >.rus an5 th# "hasis. 1* A2i5, p. 4*%. B# /2s#r;#s: 7his s/2#r stat#m#nt is part /0 "atr/=l#s r#p/rt t/ ?nti/=hus A, an5 in Cr##k, as in -n lish, it =an m#an tw/ thin s: (1) that th# An5ian tra5# was 2#in 2r/u ht 5/wn th# @xus t/ th# >aspian an5 2#./n5, an5, (2) that it was n/t 2#in s/ 2r/u ht 2ut #asil. =/ul5 2#. 7h# w/r5 #asil. sh/ws that (2) is th# r#al m#anin /0 "atr/=l#s (

13

kv. y. ikN .eleini;=k kal me v. AaMss ke ra;-e k/i;pyn -)a v.a1 se kay3s ndI Aa/r N iss -k n.I gya )a51% ve @iNFya ke 9/iM=_ya se Cyapar kae -ae ;vIkar kr-e ./ *nka y!raepIy Qara $ar- kae ivi0- ikya gya id,ane kI yae0na ./5 leikn @i-.as saAI ./ @N.aene k$I $I sIirya -)a AleM0eiNF_yak e SIkae kI Aaer mu1. krke de,a $I n.I -)a $ar- ke rg me rg gya5 Fa0 FeivF N_a*le ke Anusar iksI smy vAu (@xus) ndI kei;pyn sagr me igr-I )I 0ae A9 Aral sagr me iml-I ./52$ y. @k @esa 0l magR )a 0ae 9a.XlIk kae pi28mI @izya se 0aeF-a )a -ae d!srI Aaer y. magR $ar- se 0uF-a )a i0ske ra;-e $ar-Iy mal 9gal kI ,aFI 0ae SIk nadRn R= ka s;k<- Anuvad lg-a ./521 i;)- -a^ilJ- se gNxar -)a 9+, -k 0a-a )a5 pai#in ne @se *rp) ('5&577) nam idya ./ A. $ar- kae y!raep -k Cyapar krne kI Anumi- n.I de-a5 @ske pI(e 9/iM=_ya kee i.Nd -yvnae

sman Rp se sG9? )e -)a daenae ke .I a8In sai.6y me @ska v#Rn iml-a ./5 y!raepIy ivQanae

9/iM=_ya ya 9a.XlIk @k @esa ;)l ./ 0.a1 se :ran ke parsI -)a $ar- ke v/idk laeg

ne :ran kae .I a)imk-a dI -)a $ar-Iy jae-ae kI *peAa kI ./ ydip $ar-Iy pura#ae -)a

m.akaCyae me idya gya @i-.as Aixk iv;-ar se vzavlI ke sa) iml-a ./5 A-D iv2v @i-.as pr ,ae0 krnevalae ke ilye y. Aav2yk ./ ik @n jae-ae ka $I *pyaeg ikya 0ay5 0.a1 -k Ar kI p.8an ka iv"y ./ .mne $ar-Iy jae-ae ke -]yae kae samne r,ne ka yas ikya ./5 A9 @i-.askarae kae @s pr iv8ar krna 8ai.ye5

1% v.I p<0 &&% 2$ p!vaeR?<- p<0 %%&. 21 vasudev zr# ASval #iNfya #j naen *u pai[in &9a3, p<0 %[[5

14

You might also like