UNIVERZITET U TUZLI

EKONOMSKI FAKULTET

Ekonomijaodrivograzvoja
EKONOMSKA NAUKA I IVOTNA
SREDINA

Begovi Samra
I-804/04

Novembar 2007

SADRAJ
1.EKONOMSKA NAUKA I IVOTNA SREDINA

1.1. LJUDI I PRIRODA

1.1.1. PRIRODNO OKRUENJE I RAZVOJ
1.1.2. RAST LJUDSKE POPULACIJE
1.1.3. KORITENJE RESURSA
1.1.4. DEGRADACIJA I ZAGAENJE IVOTNE SREDINE
1.1.5. POVEZANOST POPULACIJE, KORITENJA RESURSA I
DEGRADACIJE IVOTNE SREDINE

2
2
2
3
4

1.2. PROCES KONCEPTUALIZACIJE IVOTNE SREDINE

1.2.1. POSMATRANJE ODNOSA PRIRODE I DRUTVA
1.2.2. RAZLIITI PRISTUPI RAZMATRANJU IVOTNE SREDINE
1.2.3. RAZUMJEVANJE PROCESA U IVOTNOJ SREDINI
1.2.4. UTICAJ EKOLOKIH PRISTUPA NA ISTRAIVAKE I
DRUTVENE PROCESE

7
7
7
8

1.3. SHVATANJE UTICAJA NA IVOTNU SREDINU

1.3.1. SISTEMATSKI PRISTUP
1.3.2. PRIMJENA ANALIZA IVOTNOG CIKLUSA
1.3.3. ZAMJERKE SISTEMSKOM PRISTUPU

10
10
11
11

1.4. RAZVOJ KONCEPTA EKOLOKE EKONOMIJE

1.4.1. PROMJENE U EKONOMSKOM NAINU RAZMILJANJA
1.4.2. POVEANJE SPOSOBNOSTI PREDVIANJA UTICAJA
NA IVOTNU SREDINU
1.4.3. KONCEPT ODRIVOG EKONOMSKOG SISTEMA
PITANJA

13
13
14
16

EKONOMSKA NAUKA I IVOTNA SREDINA

1.1. LJUDI I PRIRODA
1.1.1. PRIRODNO OKRUENJE I RAZVOJ
Izraz prirodno okruenje je tradicionalno koriten za oznaavanje ambijenta
u kome odreeni organizmi ive. Izraz ekologija je esto koriten kao surogat
prirodnom okruenju, iako, precizno govorei, on oznaava naunu disciplinu koja se
bavi izuavanjem odnosa izmeu ivih organizama i njihove ivotne sredine. ivotna
sredina je set fizikih i socijalnih uslova koji odreuju njihove postojee uslove
ivota. Meusobni uticaji izmeu ljudi i prirodnog okruenja mogu biti pozitivni i
negativni (npr. Obezbjeenje iste vode za pie je pozitivan uticaj prirodnog
okruenja na ljude, dok je izbacivanje otpadne vode u vodotoke negativan
antropogeni uticaj na prirodno okruenje). Razvoj oznaava bolje koritenje faktora
proizvodnje, ukljuivanjem prirodnih resursa, koje vodi poveanju dohotka i
unapreenju kvaliteta ivota ljudi. Tradicionalna ekonomija tretirala je odnos izmeu
ekonomskog razvoja i prirodnog okruenja kao konfliktan odnos (npr. Izgradnja
termoelektrane na ugalj ili cementare koje mogu degradirati ivotnu cjelinu
eksploatacijom prirodnih resursa i zagaivati ivotnu sredinu emitovanjem tetnih
gasova i praine).

1.1.2. RAST LJUDSKE POPULACIJE

Najozbiljniji problem je veliina prostora na Zemlji za rast ljudske populacije.
Ubrzani rast ljudske populacije otpoeo je u drugoj polovini XVIII vijeka slijedei
industrijsku revoluciju. U vremenu od 1950 1991 godine broj stanovnika na zemlji je
udvostruen. Predvia se da e do 2045. godine doi do ponovnog udvostruenja
3

stanovnika na zemlji. 1980. godine prosjena godinja stopa rasta stanovnitva bila
je 1,8 % odnosno 900 puta bre nego prvih nekoliko miliona godina. Kao pokazatelj
ljudske populacije iroko se koristi stopa ukupnog fertiliteta (SUF) oznaava
prosjean broj djece koje ena oekuje da rodi u svom ivotu. Smatra se da SUF od
2,1 odraava stabilan nivo ljudske populacije, ukoliko se ne ostvaruje neto migracija.

1.1.3. KORITENJE RESURSA

Pod resursima se podrazumjeva ono to ljudi uzimaju iz prirodne sredine za
zadovoljenje svojih potreba i elja. Resursi mogu biti: materijalni i nematerijalni.
Materijalni resursi su: oni resursi iji se kvantitet moe mjeriti i ija je zaliha limitirana
(obradivo zemljite, nafta, gvoe i sl.). Nematerijalni resursi su: oni resursi su iji se
kvantitet ne moe mjeriti (ljepota pejzaa, rekreaciona vrijednost i sl.). Sa stanovita
ljudskog mjerila vremena resursi mogu biti: neobnovljivi, trajni i obnovljivi.
Recikliranje podrazumjeva prikupljanje i/ili preradu rezidualne proizvodnje i
potronje, tako da se oni mogu ponovo koristiti za proizvodnju novih proizvoda, Trajni
resursi su neiscrpljivi sa stanovita ljudskog mjerila (solarna energija). Potencijalno
obnovljivi resursi teorijski mogu neogranieno trajati, budui da se mogu brzo
reprodukovati (drvee, uma, trava, panjaci).
Resursi mogu biti apsolutno ili relativno oskudni. Apsolutno oskudni resursi
nastaju onda kada je njihova raspoloiva zaliha nedovoljna ili previe skupa da
zadovolji sadanju ili buduu potranju (nafta). Relativno oskudni resursi nastaju
onda kada resursa ima dovoljno za zadovoljenje potranje, ali je njihova proizvodnja i
distribucija neuravnoteena to uslovljava poveanje trine cijene.

1.1.4. DEGRADACIJA I ZAGAENJE IVOTNE SREDINE

Prema zakonu materijalne ravnotee, masa materijala koja ulazi u proces
transformacije mora biti jednaka masi materijala koja izlazi iz tog procesa. Ako je
masa materijala sadrana u proizvedenim dobrima manja od mase upotrijebljenih
inputa, znai da je razlika pretvorena u otpad. Zagaenje je irok pojam oznaava
odreenje neeljene promjene u karakteristikama vazduha, vode, zemljita ili hrane.
Kolike efekte zagaujue materije mogu imati u ivotnoj sredini zavisi od 3 faktora:

1) Hemijske prirode
2) Koncentracije i
3) Dugotrajnosti zagaujuih materija.

Prvi faktor pokazuje koliko je zagaujua materija aktivna i

kodljiva za specifine vrste ivih organizama.

Drugi faktor pokazuje koliinu zagaujuih materija po jedinici

obima vazduha, vode, zemljita ili teine tijela.

Trei faktor pokazuje koliko dugo zagaujue materije ostaju u

vazduhu, vodi, zemljitu ili ljudskom tijelu.
Sagorijevanje fosilnih goriva je najvei izvor aerozagaenja.
1.1.5. POVEZANOST POPULACIJE, KORITENJA RESURSA I DEGRADACIJE
IVOTNE SREDINE
Populacije koje prekorae mogunosti svoje ivotne sredine primorane su na
stradanje i odumiranje. Degradacija i zagaenje ivotne sredine na datom podruju
zavise od 3 faktora:
Broja ljudi
Prosjenog broja jedinica resursa koje svaki ovjek koristi, i
Koliine degradacije (zagaenja) koje prouzrokuje koritenje jedinice resursa.
Model uticaja ovih faktora na ivotnu sredinu pokazuje ovaj primjer:

Navedeni faktori utiu na dvije vrste preoptereenosti raspoloivih resursa i ivotne

sredine:
Populacionoj i
Potroakoj preoptereenosti.
Populaciona preoptereenost nastaje kada ima vie ljudi nego hrane, vode i drugih
resursa koji obezbjeuju minimum egzistencije. Potroaka preoptereenost
karakteristina je za industrijalizovane zemlje. Koristi je manji broj ljudi velikim
intenzitetom tako da to dovodi do brzog iscrpljivanja resursa, velikog zagaenja i
degradacije ivotne sredine.
Na ivotnu sredinu sve vei uticaj ima poveanje raskoraka u razvoju izmeu
razvijenih i nerazvijenih zemalja. Razvijene zemlje uestvuju sa 22% u ukupnoj
svjetskoj populaciji, raspolau sa 80% svjetskog ekonomskog bogatstva minerala i
energije, a proizvode najvei dio zagaenja i otpada. Ako svijet nastavi sa ovakvim
tempom razvoja, mnogi resursi e nestati, a priroda e postati zaguenija i
zagaenija. Razvoj mora da bude usklaen sa razvojem eko sfere, a svijet povezan
kao integralna cjelina.

1.2. PROCES KONCEPTUALIZACIJE IVOTNE SREDINE

1.2.1. POSMATRANJE ODNOSA PRIRODE I DRUTVA
Sa istorijskog stanovita priroda nije uvijek istraivana odvojeno od drutva.
Prva transformacija ukljuivala je razmatranje prirode kao neosjetljive i mrtve
sredine. Priroda je posmatrana kao odreeni set zakona, sluajeva i pravila koje je
mogue otkriti istraivanjem i njime ovladati.
Druga transformacija = priroda, to je stanje prije ovjeanstva, odnosno
civilizovanog ovjeka. Razmatranja prirode i drutva bila su odvojena
modernistika.
Mnogi efekti industrijalizacije kritikovani su kao nehumani i neprirodni. Trite je
shvaeno kao prirodni, a njegovi zakoni analogni zakonima prirode. Sistem trine
ekonomije ne treba ometati intervencijama niti ga treba osporavati.

1.2.2.
RAZLIITI
PRISTUPI
RAZMATRANJU IVOTNE SREDINE
Danas je mogue dokazati da
prirodno okruenje ima konane limite i
da nije beskonano dareljivo.
Istraivaki programi operiu se velikim
brojem pretpostavki kao to su:
1) Prirodno okruenje je fiziko
okruenje,
2) Priroda je pristupana za nauno i
racionalistiko istraivanje,
3) Izmeu ljudske kulture i fizikog prirodnog okruenja postoji fundamentalna
odvojenost.
Osnovna implikacija ovakvih gledanja je da prirodna okolina predstavlja limit za ono
to ljudi mogu da postignu. Suprotno ovome, postoje miljenja da prirode ne moraju

biti ograniene i da njihove sposobnosti mogu biti poveane. Najnovija shvatanja =

prirodu ne treba posmatrati kao neto to bi trebalo ukrotiti i osvojiti.

1.2.3. RAZUMJEVANJE PROCESA U IVOTNOJ SREDINI

uvanje i razumjevanje prirodne sredine je neto to je naueno, a proces
uenja se razlikuje u razliitim drutvima. Teoretiari su identifikovali koncept
doivotnog drutva kao podruje protiv samounitavajueg procesa modernizacije i
nov pogled na sistem odnosa prirode i drutva (Environmentalism).
Istraivanja u drutvenim naukama identifikovala su dva pogleda:
1) Empirijski ekoloki fenomeni postaju sve vie sagledavani kao problemi
ivotne sredine, a ne kao ispoljavanje promjena u ivotnoj sredini.
2) Razliite vrste ekolokih ishoda sagledavane su kao dio krize ukupne
ivotne sredine koja je izloena prijetnjama sve veeg skupa razliitih
problema i uticaja.
Pojavljivanje globalnih institucija: UN, Svjetska banka, Friends of the Earth i dr.
Globalnih medija, pomoglo je stvaranju novog globalnog identiteta procesi su
tretirani kao globalni planetarni.
U modernim ekonomskim naukama o ivotnoj sredini priroda je
konceptualizovana na dva osnovna naina:
1) Postoji pojam prirode kao ugroene ivotne sredine (ugroavanje rijetkih
vrsta, zagaenje vazduha,vode i sl.)
2) Priroda kao carstvo istoe i moralne snage.

Trei nain na koji ekonomske nauke mogu doprinjeti razumjevanju procesa u

ivotnoj sredini odnosi se na istraivanja koja pomau opisivanju i upoznavanju
drutveno-ekonomskih procesa koji proizvode ono to mi poznajemo kao tetni efekti
u ivotnoj sredini. Meu takve efekte svrstavamo: industrijalizaciju, konzumerizam,
turizam, globalizaciju i dr.
1.2.4. UTICAJ EKOLOKIH PRISTUPA NA ISTRAIVAKE I DRUTVENE
PROCESE
Ekonomske nauke koritenjem ekolokog pristupa znaajno doprinose
razumjevanju programa i pokreta za ouvanje i zatitu ivotne sredine. Pojavljuju se
labavija, nepartijska i samoorganizovana udruenja i savezi za samopomo kao novi
iskorak u zatiti ivotne sredine. Postoji veza izmeu novih drutvenih grupa i
globalnih kriza u ivotnoj sredini. Postoji viestruki identitet ivotne sredine od
lokalnih do globalnih identiteta, od realnih do izraajnih, i od orjentisanih na pejza do
korisniki orjentisanih.

10

1.3. SHVATANJE UTICAJA NA IVOTNU SREDINU

1.3.1. SISTEMATSKI PRISTUP
Pojam ivotna sredina je definisan (do sada) kao fizika okolina i uslovi.
Ovo objanjenje naziva se termodinamikim konceptom ivotne sredine. U ovom
definisanju prvi korak predstavlja definisanje sistema, odnosno dijela kosmosa ili
naeg svijeta koji se istrauje. ivotna sredina tako obuhvata fiziku okolinu i uslove
izvan sistema. Teoretiari drutvenih nauka su odgovorni za ovakvo povrno
definisanje opisivanje i razvijanje sistema i njegovog okruenja.
Ajntajnova izreka okruenje je sve
to nisam ja je tipian primjer
takvog razmiljanja. Postoje razlike
izmeu sistema i okruenja
sutinski znaaj za upravljanje i
ocjenjivanje ivotne sredine.
Sistem je ljudska aktivnost koja
obezbjeuje dobra i usluge kao
svoj autput. Za obezbjeenje
takvog autputa sistem zahtjeva
inpute materijala i energije iz
obnovljivih i neobnovljivih izvora.
Inputi dolaze iz okruenja (ivotne
sredine) u sistem.
Analiza ivotnog ciklusa je ustanovljena kao sredstvo za koritenje u ekolokoj
ekonomiji i ekolokom menadmentu. Ocjenjivanje uticaja na ivotnu sredinu poinje
identifikovanjem poloaja proizvodnje, prema tome sistem je fabrika ili proces.
Poseban pristup ocjenjivanju ivotne sredine predstavlja analiza ivotnog cikllusa
poznata kao analiza proizvoda. U ocjenjivanju ivotnog ciklusa sistem je odreeni
tok materijala i energije neophodnih za obezbjeenje autputa. Definisanje granice
sistema i granice okruenja u analizi ivotnog ciklusa je formalizovano kao funkcija
cilja. Ovakav korak moe biti podvrgnut kritici.

11

1.3.2. PRIMJENA ANALIZA IVOTNOG CIKLUSA

Konvencionalna analiza ivotnog ciklusa ukljuuje samo kvantitativne uticaje
proizvodnje i neiskoritenih proizvoda na ivotnu sredinu. Analizom postrojenja za
proizvodnju lesonita mokrim tehnolokim postupkom obuhvataju se samo
kvantitativni tokovi materijala i energije za
proizvodnju postrojenja.
Analiza ivotnog ciklusa nastavlja se
pretvaranjem evidentiranih tokova vie
stotina
supstanci
u
mali
broj
kvantifikovanih uticaja na ivotnu sredinu
(sve emisije u atmosferi koje troe
atmosferski ozon mjerene su prema
njihovom potencijalu troenja ozona da bi
se dobila njihova vrijednost uticaja na
ivotnu sredinu). Osnovni zadatak analize
ivotnog ciklusa je smanjenje navedenih
rezultirajuih uticaja na ivotnu sredinu na
odreenu numeriku vrijednost. Rjeenje
ovog problema namee dva pitanja: kako utvrditi uporedive vrijednosti za razliite
efekte? I kako ustanoviti mogunost razlikovanja tih vrijednosti meu drutvima?
Ako relativne vrijednosti variraju meu razliitim drutvima, onda e u globalnom
vrednovanju uticaja na ivotnu sredinu analiza ivotnog ciklusa biti naputena.
1.3.3. ZAMJERKE SISTEMSKOM PRISTUPU
U sistemskom pristupu termodinamiki bazirane analize, postrojenje za
proizvodnju lesonita je shvaeno kao sistem, a sve ostalo kao okruenje. Ekonomske
i druge drutvene nauke moraju svoju panju usredsrediti na razmatranje istorijskog,
kulturnog i drutvenog konteksta razvoja. Druga zamjerka sistemskom pristupu
odnosi se na pogled koji podrazumjeva da su uticaji na ivotnu sredinu
prouzrokovani na mehaniki nain.

12

Iako je oigledno da je fabrika za proizvodnju lesonita prouzrokovala zagaenje

rijeke i promjenila estetski izgled okoline, identifikacija njenog uticaja kao problema
nije automatska.
Naune teorije o drutvenom sistemu tretiraju drutvo kao sistem sa
tendencijom prema ravnotei. Drutvo se razmatra kao stabilan set odreenih
entiteta koji se zajedno dre pomou odravanja konsenzusa o vrijednostima i
prioritetima. Neki ekonomisti istiu da je globalna ivotna sredina prevelika za ljude
da bi stekli odreeni realni osjeaj za nju, dok je lokalna ivotna sredina ona u kojoj
su oni kao kod kue i koju intimnije poznaju. Ovakvo posmatranje ukazuje da
ivotna sredina nema uniformno znaenje. Promjena ivotne sredine u svim
situacijama izaziva razliito reagovanje.

13

1.4. RAZVOJ KONCEPTA EKOLOKE EKONOMIJE

1.4.1. PROMJENE U EKONOMSKOM NAINU RAZMILJANJA
XIX vijek je bio period u kome su fizike nauke ostvarile spektakularni razvoj.
Pri kraju XX vijeka globalizacija je pojaala ove veze, mjenjala meunarodnu podjelu
rada, koristila nove tehnologije i traila da se uvaju egzotini predjeli i sistemi kao
artikal potronje. Naglaavanje da su ljudske kulture razliite dovelo je u pitanje
ekosistem.

Podjela na prirodu i okolinu bila je odskona daska za napredovanje drutvenih

nauka i njihovo efektnije suoavanje sa nerjeenim problemima. Neoklasina
ekonomija je poveala povjerenje industrijskog kapitalizma u sopstvene uspjehe.
Mnogi neoklasini ekonomisti znaaj oskudice prihvataju kroz koncepte kao to su
ekonomski trokovi i obezbjeenje resursa. Zagaenje i umnoavanje eksternih
efekata smatrani su rasipnitvom, a ne oskudice i ljudske nesposobnosti upravljanja
njihovim posljedicama.

14

Ekoloka ekonomija sugerie nadmo prirode i sposobnost kontrole ekolokih

posljedica ljudskog ponaanja. Rjeenja za probleme ivotne sredine ne mogu se
traiti izvan ljudskog drutva koje ih je stvorilo .
1.4.2. POVEANJE SPOSOBNOSTI PREDVIANJA UTICAJA NA IVOTNU
SREDINU
Mogunost uspjenog procjenjivanja oekivane sigurnosti doprinjela je porastu
povjerenja u nauku. Sa razvojem nauke i tehnike poboljala se mogunost
predvianja. Predvianje uticaja na ivotnu sredinu i procjena ekolokih ishoda tih
uticaja pokazali su se vrlo sloenim, zbog sloenosti sistema ivotne sredine i
nepredvidljivosti ljudskih aktivnosti. Problemi ivotne sredine povezani sa ljudskim
zdravljem, unitavanjem bilokih vrsta ili obezbjeenjem ivota na zemlji izgledaju
vei sa proirenjem ljudskog znanja.
Globalni problemi ivotne sredine kao to su: troenje ozonskog omotaa i
globalno zagrijavanje, nepristupani su za tehniko izuavanje.
Postoje dvije vrste neizvjesnosti:
o Vremenska i
o Prostorna neizvjesnost
Ekoloki pristupi zahtjevaju odreeni matoviti skok u budunosti. Mnoge
promjene u ivotnoj sredini su sistematske. One se najbolje upoznaju kroz naine na
koji se sistemi mjenjaju. Prostorna dimenzija je vana u razmatranju vrijednosti
ivotne sredine.
1.4.3. KONCEPT ODRIVOG EKONOMSKOG SISTEMA
Prirodni resursi kao to su voda, zemljite i ist vazduh oznaavani su kao
slobodna dobra koja se besplatno nalaze na raspolaganju i koja ne zahtjevaju
nikakve izdatke. Danas ipak, ista voda, vazduh i zemljite nisu besplatni u prirodi.
Ekoloka ekonomija ukljuila je trokove
ienja ivotne sredine i trokova zatite
prirodnih
resursa
radi
osiguranja
dugoronog
odrivog
razvoja.
U
dosadanjem razvoju ekoloke ekonomije
dolo se do tri razliita pristupa:
1) Ne postoje nikakve tekoe u
utvrivanju ekonomske vrijednosti
ivotne sredine.
2) Vrijednost prirode se ne moe
utvrivati na isti nain kao
vrijednost ekonomskih dobara.
Meu navedena dva pristupa nalaze se ostali pristupi koji se nazivaju institucionalnim
ekonomistima. Oni smatraju da je vrijednovanje prirode mogue.

15

3) Pristalice treeg pristupa sugeriu koritenje intervencije i regulacije za zatitu

ivotne sredine, prije svega za zadovoljenje ljudskih potreba, a ne zahtjeva
prirode.
Neodriva priroda ekonomski sistem zasnovan na maksimiziranju koristi putem
iscrpljivanja prirodnih resursa i unitavanja ivotne sredine. Ekoloka ekonomija je
ponudila u obliku zasnovanom na dugorono usklaenom ekonomskom razvoju sa
mogunostima i ogranienjima ekosfere koncept odrivog ekonomskog sistema.
Koncept odrivog ekonomskog sistema nudi odgovore kako da se ekonomski
sistem upotrijebe za proizvodnju ekonomskih dobara za zadovoljenje ljudskih
potreba, a da se pri tome ne nanose tete ekolokim sistemima. On podrazumjeva
prelazak sa ekonomije neogranienog rasta na ekonomiju zasnovanu na saradnji sa
prirodom. Zagovornici koncepta odrivog ekonomskog sistema polaze od toga da
ekonomski sistem ne moe da funkcionie nezavisno od ekosfere. Zato, ekonomski
razvoj ne moe da bude neogranien, jer su zalihe resursa ograniene i za njih se
uvijek ne moe nai zamjena. ivotna sredina ima ogranienu sposobnost da
razlae, ili degradira otpad koji proizvode ekonomije. Ekonomski sistem zasnovan na
maksimiziranju neogranienog ekonomskog rasta izaziva vei broj drutvenih
problema, ukljuujui i problem ivotne sredine.
Ekoloka ekonomija je zasnovana na saznanjima kako se razvijeniji i zreli
ekonomski sistemi odravaju. Koncept odrivog ekonomskog sistema podrazumjeva
transformaciju dosadanjih ne samo ekonomskih, nego i politikih, pravnih, moralnih i
drugih principa. Koncept odrivog ekonomskog sistema zahtjeva podsticanje
aktivnosti za usklaivanje ekonomskog razvoja sa mogunostima i ogranienjima
ekosfere u cilju ouvanja i kvaliteta ivotne sredine. U takve aktivnosti ubrajaju se:

Transformacija drutva,
Stabilizacija populacije,
Sprijeavanje zagaenja,
Koritenje obnovljivih resursa,
Ogranienje isputanja otpadnih voda i sl.

Koncept odrivog ekonomskog sistema posebnu panju obraa na eliminisanje

siromatva kao jednog od glavnih uzroka ljudske i ekoloke tragedije. Jaz izmeu
siromanih i bogatih izraajniji je poslije 1980. godine.
Odrivi ekonomski sistem predstavlja usklaeni razvoj resursa fizikog
bogatstva i populacije ljudi na Zemlji.

16

PITANJA
1.ta je prirodno okruenje, ekologija a ta ivotna sredina?
Izraz prirodno okruenje je tradicionalno koriten za oznaavanje ambijenta u
kome odreeni organizmi ive.
Izraz ekologija je esto koriten kao surogat prirodnom okruenju, iako, precizno
govorei, on oznaava naunu disciplinu koja se bavi izuavanjem odnosa izmeu
ivih organizama i njihove ivotne sredine.
ivotna sredina je set fizikih i socijalnih uslova koji odreuju njihove postojee
uslove ivota.
2.ta podrazumjevate pod resursima i koje su osnovne podjele
resursa?
Pod resursima se podrazumjeva ono to ljudi uzimaju iz prirodne sredine za
zadovoljenje svojih potreba i elja.
Resursi mogu biti: materijalni i nematerijalni. Materijalni resursi su oni resursi iji se
kvantitet moe mjeriti i ija je zaliha limitirana (obradivo zemljite, nafta, gvoe i sl.).
Nematerijalni resursi su oni resursi iji se kvantitet ne moe mjeriti (ljepota pejzaa,
rekreaciona vrijednost i sl.). Sa stanovita ljudskog mjerila vremena resursi mogu biti:
neobnovljivi, trajni i obnovljivi.
Recikliranje podrazumjeva prikupljanje i/ili preradu rezidualne proizvodnje i
potronje, tako da se oni mogu ponovo koristiti za proizvodnju novih proizvoda,
Trajni resursi su neiscrpljivi sa stanovita ljudskog mjerila (solarna energija).
Potencijalno obnovljivi resursi teorijski mogu neogranieno trajati, budui da se
mogu brzo reprodukovati (drvee, uma, trava, panjaci).
Resursi mogu biti apsolutno ili relativno oskudni. Apsolutno oskudni
resursi nastaju onda kada je njihova raspoloiva zaliha nedovoljna ili previe skupa
da zadovolji sadanju ili buduu potranju (nafta). Relativno oskudni resursi
nastaju onda kada resursa ima dovoljno za zadovoljenje potranje, ali je njihova
proizvodnja i distribucija neuravnoteena to uslovljava poveanje trine cijene.
3. ta je zagaenje okoline i kolike efekte zagaujue materije imaju
u ivotnoj sredini?
Zagaenje je irok pojam oznaava odreenje neeljene promjene u
karakteristikama vazduha, vode, zemljita ili hrane.
Kolike efekte zagaujue materije mogu imati u ivotnoj sredini zavisi od 3 faktora:
1)Hemijske prirode
2)Koncentracije i
3)Dugotrajnosti zagaujuih materija.
Prvi faktor pokazuje koliko je zagaujua materija aktivna i kodljiva za
specifine vrste ivih organizama.

Drugi faktor pokazuje koliinu zagaujuih materija po jedinici

obima vazduha, vode, zemljita ili teine tijela.

17


Trei faktor pokazuje koliko dugo zagaujue materije ostaju u
vazduhu, vodi, zemljitu ili ljudskom tijelu.
Sagorijevanje fosilnih goriva je najvei izvor aerozagaenja.
4. Razliiti pristupi razmatranju ivotne sredine!
Danas je mogue dokazati da prirodno okruenje ima konane limite i da nije
beskonano dareljivo.
Istraivaki programi operiu se velikim brojem pretpostavki kao to su:
1) Prirodno okruenje je fiziko okruenje,
2) Priroda je pristupana za nauno i racionalistiko istraivanje,
3) Izmeu ljudske kulture i fizikog prirodnog okruenja postoji fundamentalna
odvojenost.
Osnovna implikacija ovakvih gledanja je da prirodna okolina predstavlja limit za ono
to ljudi mogu da postignu. Suprotno ovome, postoje miljenja da prirode ne moraju
biti ograniene i da njihove sposobnosti mogu biti poveane.
Najnovija shvatanja = prirodu ne treba posmatrati kao neto to bi trebalo
ukrotiti i osvojiti.
5. Koncept odrivog ekonomskog sistema!
Ekoloka ekonomija je ponudila u obliku zasnovanom na dugorono usklaenom
ekonomskom razvoju sa mogunostima i ogranienjima ekosfere koncept
odrivog ekonomskog sistema.
Koncept odrivog ekonomskog sistema nudi odgovore kako da se ekonomski
sistem upotrijebe za proizvodnju ekonomskih dobara za zadovoljenje ljudskih
potreba, a da se pri tome ne nanose tete ekolokim sistemima. On podrazumjeva
prelazak sa ekonomije neogranienog rasta na ekonomiju zasnovanu na saradnji sa
prirodom. Zagovornici koncepta odrivog ekonomskog sistema polaze od toga da
ekonomski sistem ne moe da funkcionie nezavisno od ekosfere. Zato, ekonomski
razvoj ne moe da bude neogranien, jer su zalihe resursa ograniene i za njih se
uvijek ne moe nai zamjena.
Koncept odrivog ekonomskog sistema podrazumjeva transformaciju dosadanjih ne
samo ekonomskih, nego i politikih, pravnih, moralnih i drugih principa. Koncept
odrivog ekonomskog sistema zahtjeva podsticanje aktivnosti za usklaivanje
ekonomskog razvoja sa mogunostima i ogranienjima ekosfere u cilju ouvanja i
kvaliteta ivotne sredine. U takve aktivnosti ubrajaju se:

Transformacija drutva,
Stabilizacija populacije,
Sprijeavanje zagaenja,
Koritenje obnovljivih resursa,
Ogranienje isputanja otpadnih voda i sl.

Koncept odrivog ekonomskog sistema posebnu panju obraa na eliminisanje

siromatva kao jednog od glavnih uzroka ljudske i ekoloke tragedije. Jaz izmeu
siromanih i bogatih izraajniji je poslije 1980. godine.
Odrivi ekonomski sistem predstavlja usklaeni razvoj resursa fizikog
bogatstva i populacije ljudi na Zemlji.
18

19