You are on page 1of 7

Teoria e Ensino da Ginstica I Profa.

Rondia Bosque

Abordagens Pedaggicas na Educao Fsica Escolar A partir da dcada de 80, influenciadas por discusses na rea educacional e na tentati a de ro!per co! o !odelo "e#e!$nico do esporte e de carter alienante apre#oado nas aulas de educa%&o f'sica, s&o ela(orados os pri!eiros pressupostos te)ricos nu! referencial cr'tico a esses !odelos *P+,, -..8/. Entretanto fa01se necessria a apresenta%&o, por coe2istire! rias concep%es peda#)#icas na educa%&o f'sica escolar. Ire!os nos deter as principais tend3ncias que se ope! 4s concep%es esporti ista e (iolo#ista, ou se5a, ao !odelo !ecanicista. As quatro tend3ncias peda#)#icas que ser&o a(ordadas s&o6 desen ol i!entista, construti ista1interacionista, cr'tico1superadora e sist3!ica. Al! destas ire!os er u!a tend3ncia de carter (iol)#ico, a c"a!ada (iol)#ica1 reno ada. 1.1 Desenvolvimentista ,o Brasil, o !odelo desen ol i!entista representado pelos autores6 Go Tani e! seus tra(al"os de -.87 e -.88 co! cola(oradores e 8anoel E.9. *-..:/. ;!a das o(ras que representa esta a(orda#e! <Educa%&o ='sica Escolar6 funda!entos de u!a a(orda#e! desen ol i!entista> de Tani et alli, -.88, *diri#ida especifica!ente para crian%as de quatro a quator0e anos/. A teoria desen ol i!entista (aseia1se e! a(orda#ens associati as da psicolo#ia do desen ol i!ento e da aprendi0a#e!, propondo u!a ta2iono!ia para o desen ol i!ento !otor, ou se5a, u!a classifica%&o "ierrquica dos !o i!entos dos seres "u!anos. Nesta abordagem defendida a idia de ue o movimento o !rinci!al meio e fim da educao fsica" no sendo sua funo o desenvolvimento das ca!acidades ue au#iliem na alfabeti$ao e o !ensamento lgico%matem&tico" embora isto !ossa ocorrer como uma conse '(ncia da !r&tica motora. *?arido, -..8/. Tr3s aspectos relacionados ao con"eci!ento do cresci!ento, desen ol i!ento e aprendi0a#e! da crian%a s&o de su!a i!port@ncia para a educa%&o f'sica escolar, sendo resu!ida!ente e2pressado por Tani *-.88/6 <e! pri!eiro lu#ar, o esta(eleci!ento de o(5eti os, conteAdos e !todos de ensino coerentes co! as caracter'sticas de cada crian%aB e! se#undo lu#ar, a o(ser a%&o e a a alia%&o !ais apropriada dos co!porta!entos de cada indi 'duo, per!itindo u! !el"or aco!pan"a!ento das !udan%as que ocorre! e, final!ente, a interpreta%&o do real si#nificado do !o i!ento dentro do ciclo de ida do ser "u!ano> *p.0C/. Tani *-.88/ acredita que por e2istir u!a seqD3ncia nos processos de cresci!ento, desen ol i!ento e de aprendi0a#e! !otora, as crian%as de e! ser orientadas de acordo

Teoria e Ensino da Ginstica I Profa. Rondia Bosque

co! estas caracter'sticas, pois so!ente desta for!a as reais necessidades e e2pectati as ser&o alcan%adas. ?e outra for!a 4 !oti a%&o e o interesse pela educa%&o f'sica estaria! co!pro!etidos. Esta a(orda#e! pri ile#ia a aprendi0a#e! do !o i!ento nas aulas de educa%&o f'sica, inclusi e parte do seu !odelo conceitual relaciona1se co! o conceito de "a(ilidade !otora, estando esta inserida na rea de aprendi0a#e! !otora. Tornando1se o principal o(5eti o da educa%&o f'sica o ofereci!ento de e2peri3ncias de !o i!entos adequadas ao n' el de cresci!ento e desen ol i!ento. A a alia%&o parece ser reali0ada predo!inante!ente, atra s de o(ser a%es, do processo de aprendi0a#e! !otora e esta(eleci!entos de padres funda!entais do !o i!ento. Esta a(orda#e! considera o !o i!ento co!o o(5eto de estudo e aplica%&o da Educa%&o ='sica e que o o(5eti o (sico da Educa%&o ='sica a aprendi0a#e! !otora *o !o i!ento n&o !ais usado co!o !eio de o(ser a%&o para estudar o desen ol i!ento nos outros do!'nios, !as si! co!o u! fen$!eno !erecedor, por si s), de anlise e considera%es !ais profundas, pois o co!porta!ento !otor a e2press&o da inte#ra%&o entre os do!'nios co#niti o e afeti o1social no in'cio da seqD3ncia de desen ol i!ento/. +onfor!e 8anoel *-..:/, os !o i!entos t3! u! papel pri!ordial na opera%&o (sica de adapta%&o *finalidade/ de or#anis!os i os, en ol endo o plane5a!ento e a erifica%&o e2peri!ental. Para que ocorra! s&o necessrias infor!a%es so(re o controle de ener#ia necessrio para a e2ecu%&o econ$!ica do !o i!ento. Eisa tra(al"ar co! a crian%a, isto que o desen ol i!ento !otor u! processo cont'nuo e de!orado e, pelo fato das !udan%as !ais acentuadas ocorrere! nos pri!eiros anos de ida. Tendo co!o prop)sito (sico tra(al"ar a Educa%&o ='sica no Ensino =unda!ental, pela educa%&o do !o i!ento, torna1se necessrio con"ecer os padres funda!entais de !o i!ento, di ididos e! padres de loco!o%&o, de !anipula%&o e de equil'(rio. A aplica%&o predo!inante das "a(ilidades (sicas o alicerce para a aquisi%&o de "a(ilidades espec'ficas ou cultural!ente deter!inadas. +onfor!e 8anoel *-..:/, a fase de "a(ilidades espec'ficas ou cultural!ente deter!inadas co!o Esportes, ?an%a, etc, corresponderia ao per'odo apro2i!ado de 8 anos de idade e! diante, aliada 4 prtica espec'fica a cada tipo de "a(ilidade !otora. FarroG *confor!e citado por Tani et. al, -.88/, ela(orou u!a ta2iono!ia para o desen ol i!ento !otor, classificando a co!unica%&o n&o1 er(al *co!o a dan%a, a #instica r't!ica e ol'!pica/, co!o ati idades !otoras !ais co!ple2as, e2i#indo e2pressi idade, indo co!o Alti!a etapa na seqD3ncia de desen ol i!ento, se#uindo o #rau de escolaridade. +onfor!e 8anoel *-..:/6 ...desenvolvimento caracteriza-se por mudanas que vo da concepo at a morte, seguindo uma ordem e coerncia no conjunto de mudanas, apresentando uma seqncia. A seqncia de desenvolvimento varivel em sua progresso, mas invarivel em sua ordem .!"anoel, #$$%, p.&'(. 8etodolo#ica!ente, tra(al"a a equi al3ncia !otora *utili0a%&o de !eios diferentes para se c"e#ar ao !es!o fi!/. Tal a(orda#e! parece ser u!a op%&o anta5osa de tra(al"o, na !edida e! que le#iti!a a disciplina *Educa%&o ='sica/ enquanto conteAdo pr)prio da rea *"a(ilidades

Teoria e Ensino da Ginstica I Profa. Rondia Bosque

f'sicas/. Ta!(! " de se considerar que foi u! dos pri!eiros !ateriais peda#)#icos a atri(uir alor ao processo6 ensinar ao aluno diferentes ca!in"os para se c"e#ar 4 !es!a !eta *eqDifinalidade/. ?i ersas pesquisas na rea de aprendi0a#e! !otora fora! desen ol idas, o que !uito contri(uiu para os a an%os cient'ficos na rea da Educa%&o ='sica. Por!, " de se considerar que n&o "ou e u!a contri(ui%&o especifica!ente para a Educa%&o ='sica escolar, 5 que !e parece ter faltado u!a associa%&o didticopeda#)#ica 4s no as desco(ertas cient'ficas. A alia o processo de aquisi%&o de "a(ilidades atra s de o(ser a%&o siste!tica 1.) *onstrutivista%+nteracionista He#undo ?arido *-..8/ esta a(orda#e! e! #an"ando espa%o, especial!ente no estado de H&o Paulo, onde apresentada nas propostas de Educa%&o ='sica da +oordenadoria de Estudos e ,or!as Peda#)#icas *+E,P/, sendo seu !aior cola(orador o professor 9o&o Batista =reire e a o(ra !ais representati a desta proposta o li ro <Educa%&o de corpo interiro> *-.8./-. Esta a(orda#e! te! influ3ncias da rea da psicolo#ia, (aseando1se nos tra(al"os de 9ean Pia#et, I3 Boulc" e EJ#otsKJ. Hua principal anta#e! possi(ilitar u!a !aior inte#ra%&o co! u!a proposta peda#)#ica a!pla e inte#rada nos pri!eiros anos de educa%&o for!al, a des anta#e! que desconsidera a especificidade da Educa%&o ='sica. A alori0a%&o das e2peri3ncias dos alunos e da sua cultura s&o os principais aspectos positi os da proposta construti ista, al! de propor !todos alternati os ao direti o, per!itindo assi! ao aluno, a constru%&o do con"eci!ento atra s da intera%&o co! o !eio e oportuni0ando para a resolu%&o de pro(le!as. A a(orda#e! construti ista te! co!o seus principais conteAdos o 5o#o6 si!()lico e de re#ras, e as (rincadeiras populares, procura utili0ar1se de inA!eros !ateriais alternati os, *(ola de !eia, (astes, #arrafas plsticas, lata, corda, entre outros/, per!itindo assi! u! !aior nA!ero e diferenciadas i 3ncias, no tan#e a rela%&o alunoLo(5eto. Estes conteAdos de e! ser desen ol idos nu!a pro#ress&o peda#)#ica, nu!a orde! de "a(ilidades, !ais si!ples *"a(ilidades (sicas/ para as !ais co!ple2as *espec'ficas/. He#undo ?arido *-..8/6 < As "a(ilidades (sicas pode! ser classificadas e! "a(ilidades loco!otoras *andar, correr, saltar, saltitar/, !anipulati as *arre!essar, c"utar, re(ater,rece(er/ e de esta(ili0a%&o *#irar, fle2ionar,reali0ar posi%es in ertidas/. Enquanto os !o i!entos espec'ficos s&o influenciados pela cultura e est&o relacionados 4 prtica de esportes, do 5o#o e da dan%a e ta!(!, das ati idades industriais.> *p.M./. =reire *-..:/, critica as a alia%es reali0adas considerando apenas o aspecto !otor, su#ere a alia%es que en#lo(e! outros aspectos, co!o por e2e!plo, o co!porta!ento social, atra s de u!a anlise qualitati a, o(ser ando as rela%es entre as crian%as e nas er(ali0a%es entre elas e co! o professor.
1

Teoria e Ensino da Ginstica I Profa. Rondia Bosque

As a alia%es se d&o de for!a n&o puniti a, inculada ao pr)prio processo de aprendi0a#e!, enfati0ando ta!(! a auto1a alia%&o. +onfor!e 8acedo *-..:/, esta a(orda#e! alori0a as a%es ou produ%es do su5eito. Tal produ%&o construti ista do con"eci!ento for!ali0ante, isto , opera por u! tra(al"o de reconstitui%&o e te!ati0a%&o dos conteAdos, assi!, parte daquilo que o aluno 5 con"ece, entendendo que s) u!a a%&o espont@nea do su5eito te! sentido, lo#o preciso <...sa(er ou ir ou desencadear na crian%a s) aquilo que ela possui co!o patri!$nio de sua conduta...> *p. -./. N professor de er ter con"eci!ento so(re todos os assuntos para poder discutir co! seus alunos, esti!ulando1os a fa0ere! per#untas e for!ulare! poss' eis respostas O o que i!porta a per#unta ou situa%&o1pro(le!a, portanto, pode1se di0er que centrada no processo de aprendi0a#e!. +onfor!e Hil a *-..P/, sendo o construti is!o u!a peda#o#ia in is' el, portanto centrada no processo, n&o te! u! te!po pre isto de aprendi0a#e!. 9 e! n' el secundrio, as perspecti as da uni ersidade e da estrutura ocupacional s&o (ases, lo#o su#ere! co!peti%&o, portanto, n&o pode! ficar su5eitos 4s peda#o#ias in is' eis. Al! disso, considerando o construti is!o u!a teoria peda#)#ica, cr31se que a !es!a se5a deficiente Q...para u!a teoria que se pretende #lo(ali0ante e inclusi a... *Hil a, -..P, p. CC7/, pois n&o di0 o que e ne! porque de e ser ensinado. +o! rela%&o 4 Educa%&o ='sica preciso to!ar u! cuidado especial ao partir daquilo que o aluno tra0 *co!o su#ere a a(orda#e!/, pois nu! pa's e! que a cultura corporal de !o i!ento predo!inante o fute(ol corre1se o risco de dar continuidade ao estudo e prtica so!ente deste conteAdo O o fute(ol. ;!a anta#e! a se o(ser ar a possi(ilidade de inte#ra%&o peda#)#ica da Educa%&o ='sica 4s outras disciplinas nos pri!eiros anos de educa%&o for!al. Por!, ?arido *-.../ alerta que " poss' eis fal"as co! rela%&o 4 desconsidera%&o da especificidade da Educa%&o ='sica, *passa no a!ente a ser !ais u! <!eio> de au2'lio para se ensinar as outras !atrias, co!o na a(orda#e! Psico!otora/. 8as de acordo co! orienta%es de H&o Paulo *-..R/, a proposta construti ista te! no 5o#o o principal !odo de ensinar, u! instru!ento peda#)#ico, pois enquanto 5o#a a crian%a aprende. E, neste sentido, de e1se considerar o que a crian%a 5 possui. +reio que o professor ten"a autono!ia suficiente so(re sua aula, e possa direcion1 la aos o(5eti os que, co!o profissional, ac"ar con eniente. Portanto, utili0ar a aula co!o u! !eio para outras aquisi%es que fu5a! 4 especificidade da rea de Educa%&o ='sica, pode at ser i el, !as apenas se o professor quiser e per!itir que isso ocorra e! deter!inado !o!ento. 1., *rtico%-u!eradora N tra(al"o !ais representati o desta a(orda#e! o li ro <8etodolo#ia do ensino da Educa%&o ='sica> pu(licado e! -..C, escrito por u!a colet@nea de autores, outros tra(al"os co!o <Educa%&o ='sica cuida do corpo ... e !ente>*8edina -..P/, <Prtica da Educa%&o ='sica no pri!eiro #rau6 !odelo de reprodu%&o ou perspecti a de transfor!a%&oS>*+osta, -.8:/, <Educa%&o ='sica e aprendi0a#e! social>, *Brac"t,-..C/, ta!(! fora! de #rande contri(ui%&o para di ul#ar e funda!entar esta a(orda#e!, se#undo ?arido *-..8/.

Teoria e Ensino da Ginstica I Profa. Rondia Bosque

,esta a(orda#e! a educa%&o f'sica escolar, entendida co!o u!a disciplina que trata peda#o#ica!ente, de u! tipo de con"eci!ento deno!inado cultura corporalB isando a aprendi0a#e! da e2press&o corporal co!o lin#ua#e!. Esta cultura corporal e! e2pressa e! te!as ou for!as de ati idades co!o6 5o#os, esporte, #instica, dan%a eLou outras. Esses te!as, tratados na escola de e! e2pressar u! si#nificadoLsentido correlacionando1se, dialetica!ente, a intencionalidadeLo(5eti os do "o!e! e as inten%esLo(5eti os da sociedade *+oleti o de autores, -..C/. A a alia%&o do processo ensino1aprendi0a#e! entendida co!o al#o al! da aplica%&o de testes, le anta!ento de !edidas, sele%&o e classifica%&o de alunos. Pois esta for!a reducionista das possi(ilidades peda#)#icas da educa%&o f'sica li!ita as finalidades O 4 !edida que entendida e tratada co!o u! procedi!ento para atender e2i#3ncias (urocrticas da escola ou a le#isla%&o i#enteB as for!as O testes esporti os1!otores, a fi! de selecionar alunos para co!peti%esB e os conteAdos da a alia%&o O ad indos do esporte. ?entro desta perspecti a a a alia%&o criticada, por esti!ular a prtica discri!inat)ria, enfati0ando o esfor%o indi idual e desesti!ular os alunos !enos aptos ou que n&o te! interesse pelo rendi!ento esporti o *+oleti o de autores, -..C/. 1.. -ist(mica Esta concep%&o dentre as quatro a !ais recente, ela(orada por Betti *-..-, -..C, -..:/, sendo o li ro <Educa%&o ='sica e sociedade>, pu(licado e! -..-, as pri!eiras considera%es so(re a educa%&o f'sica dentro desta a(orda#e!. Betti norteado e influenciado por estudos nas reas da sociolo#ia, filosofia e u! pouco, da psicolo#ia *?arido,-..8/. ,esta a(orda#e! a educa%&o f'sica entendida co!o u! siste!a "ierrquico a(erto, pois sofre influ3ncias da sociedade ao !es!o te!po e! que a influencia. Tenta #arantir a especificidade 1 considerando o (in$!io corpo e !o i!ento co!o !eio e fi! da educa%&o f'sica escolar 1 atra s da deli!ita%&o da finalidade da educa%&o f'sica na escola que se#undo Betti *-..C/, citado por ?arido <inte#rar e introdu0ir o aluno de -o e Co #raus no !undo da cultura f'sica, for!ando o cidad&o que ai usufruir, partil"ar, produ0ir, reprodu0ir e transfor!ar as for!as culturais da ati idade f'sica *5o#o, esporte, dan%a, #instica.../> *p.RP/. Tuestes de poder, interesse e contesta%&o s&o co!u!ente relacionadas aos conteAdos. Eersando so(re as suas i!plica%es alorati as e ideol)#icas, conte!plando a quest&o da conte2tuali0a%&o dos fatos e do res#ate "ist)rico. +riando1se a possi(ilidade da co!preens&o, por parte do aluno, de que a "istoricidade da "u!anidade e2pressa u!a deter!inada fase e que "ou e !udan%as ao lon#o do te!po *P+,,-..8/. Ns conteAdos n&o difere! das de!ais a(orda#ens sendo eles6 5o#o, esporte, dan%a e #instica, !as os ter!os difere! da a(orda#e! cr'tica co!o por e2e!plo6 i 3ncias do esporte, sendo enfati0ado pelo autor a i!port@ncia da e2peri!enta%&o dos !o i!entos e! situa%&o prtica, con"eci!ento co#niti o e e2peri3ncia afeti a. E2iste! dois princ'pios funda!entais e ad indos desta a(orda#e!. N princ'pio da n&o e2clus&o, onde as ati idades propostas n&o pode! e2cluir nin#u!, u!a tentati a de re erter <o quadro "ist)rico da rea de sele%&o entre indi 'duos aptos e inaptos para as prticas corporais, resultante da alori0a%&o e2acer(ada do dese!pen"o e da efici3ncia>. *P+,, p.-./. E o da di ersidade (uscando1se alidar as di ersas possi(ilidades de

Teoria e Ensino da Ginstica I Profa. Rondia Bosque

aprendi0a#e!, esta(elecendo1as co! a considera%&o das diferentes di!enses6 afeti as, co#niti as, !otoras e socioculturais dos alunos. ,&o fora! encontradas refer3ncias a a alia%&o praticada por esta a(orda#e!. 1./ Abordagem 0iolgica 1enovada A concep%&o (iol)#ica de Educa%&o ='sica possui co!o !aior prop)sito, redefinir o papel dos pro#ra!as de Educa%&o ='sica Escolar co!o !eio de pro!o%&o da saAde. +entrada na aptid&o f'sica relacionada 4 saAde, confor!e ,a"as *-..7/, possui os o(5eti os de infor!ar, !udar atitudes e pro!o er e2erc'cios re#ulares para a aptid&o f'sica e a saAde. ?estina1se !ais ao ensino !dio, portanto para adolescentes, tendo a preocupa%&o de le ar os educandos a perpetuare! u! estilo de ida ati o, tornando1os independentes. Para tanto, n&o i!porta o potencial #entico ou #rau de "a(ilidades !otoras, o pro#ra!a de e ser para todos os alunos, priori0ando1se aqueles que !ais necessitare! *os que possue! !aiores dificuldades, ao contrrio das a(orda#ens !ecanicistas que tende! a "o!o#enei0ar todos os <corpos>, pois n&o se trata da for!a%&o de atletas, !as de (uscar !el"ores condi%es de saAde/. ?e e1se dar funda!enta%&o conceitual se#uida de di ersifica%&o de ati idades prticas, discutir te2tos e inte#rar esses te!as co! ati idades prticas, dar si#nificado 4 prtica para u! au2'lio na escol"a dos "(itos de ida ati os quando adultos. +o!o na a(orda#e! desen ol i!entista, pensa1se nu! plane5a!ento seqDencial e pro#ressi o, priori0ando1se al#uns o(5eti os e n&o todos. Tuanto 4 a alia%&o, pode! ser feitos testes de aptid&o f'sica, !as que se5a! destinados a dia#nosticar defici3ncias e a aliar o processo indi idual, e itando1se a co!para%&o entre os alunos ou ser ir para atri(ui%&o de notas, pois u! teste de aptid&o f'sica n&o a alia se o aluno participati o, interessado e se te! consci3ncia corporal, por e2e!plo. E! estudos desen ol idos por Guedes U Guedes *-..7/, perce(eu1se a predo!in@ncia das !odalidades esporti as nos pro#ra!as de Educa%&o ='sica, co! o o(5eti o de alcan%are! adapta%es fisiol)#icas e le are! os alunos !ais tarde a se tornare! ati os fisica!ente. ,o entanto, ...as possi)ilidades de levar as crianas e os adolescentes a se tornarem adultos ativos*isicamente mediante a prtica de esportes, poder ser remota em razo desses no conseguirem apresentar as mesmas *acilidades quanto ao dom+nio das ,a)ilidades espec+*icas e-igidas em sua prtica, diminuindo desse modo, o n+vel de interesse por esse tipo de atividade *+sica... !.uedes / .uedes, #$$0, p.'1 (. Tais autores aponta! ta!(! para a i!port@ncia de se alcan%ar n' eis !ais ele ados de aptid&o f'sica relacionados 4 saAde. Por!, " de se questionar6 co!o isso ser poss' el possuindo duas ou no !2i!o tr3s aulas de Educa%&o ='sica por se!ana, nu! per'odo de cinqDenta !inutos *quando na erdade, esse te!po ainda !ais redu0ido, isto que o professor necessita de te!po para ad!inistrar assuntos (urocrticos, or#ani0ar as ati idades e os alunos, e de acordo co! a disponi(ilidade de !ateriais, aca(a "a endo u!

Teoria e Ensino da Ginstica I Profa. Rondia Bosque

per'odo de transi%&o da participa%&o dos alunos/. ,a Educa%&o ='sica Escolar, !ediante a or#ani0a%&o te!poral dispon' el para que o professor articule sua aula aos seus de eres (urocrticos e 4s poss' eis ari eis que pode! ocorrer, torna dif'cil o alcance dese5ado de atin#ir n' eis ele ados de aptid&o f'sica. +reio que a fun%&o da Educa%&o ='sica se5a a de oferecer aos alunos todas as possi(ilidades de con"eci!ento e de i 3ncias corporais quanto fore! poss' eis. Ns alunos de e! ser conscienti0ados quanto aos seus li!ites corporais, para que possa! dar continuidade 4 prtica da ati idade f'sica que l"e con ier para al! dos !uros da escola, e! seu !eio de con i 3ncia social, assi! co!o as de!ais disciplinas escolares o fa0e!.

You might also like