1

Sifat Mekanikal Bahan

Dr. Zuhailawati Hussain
EBB 224 Rekabentuk Bahan
Kejuruteraan
2
Sifat Mekanik Bahan & Ubahbentuk Plastik
Bahan struktur yang digunakan bagi tujuan
kejuruteraan mekanikal dan awam perlu
mempunyai kekuatan.
Bahan binaan mesti berupaya menanggung
tindakan daya-daya tanpa mengalami jumlah
herotan yang besar
Tindakbalas bahan terhadap daya luaran
dirujuk sebagai sifat mekanik
3
Contoh: Keelastikan, kekerasan, keliatan serta
kelakuan rayapan dan lesu.
Jurutera berminat dengan ketumpatan daya
yang diperlukan untuk menghasilkan sedikit
amaun ubahbentuk, samada sementara atau
kekal dalam bahan.
Untuk membincangkan bagaimana bahan
berubahbentuk (memanjang , termampat) atau
pecah di bawah pengaruh beban kenaan, perlu
ketahui kaedah ujian dan istilah yang piawai

4
Tegasan Kejuruteraan
o =
F
t
A
o
original area
before loading
Unit: N/m
2

a. Tegasan tegangan, o b. Tegasan ricih, t

Komponen tegasan yang selari
dengan satah dipanggil tegasan
ricih, t.
5
Simple tension: cable
o
o =
F
A
Simple shear: drive shaft
A
o
= cross sectional
Area (when unloaded)
F F
o
t =
F
s
A
Note: t = M/A
c
R here.
Ski lift (photo courtesy P.M. Anderson)
COMMON STATES OF STRESS
6
Canyon Bridge, Los Alamos, NM
Simple compression:
A
o
Balanced Rock, Arches
National Park
Note: compressive
structure member
(o < 0 here).
(photo courtesy P.M. Anderson)
(photo courtesy P.M. Anderson)
OTHER COMMON STRESS STATES (1)
7
Bi-axial tension: Hydrostatic compression:
Fish under water
Pressurized tank
o
z
> 0
o
u
> 0
s < 0
h
(photo courtesy
P.M. Anderson)
(photo courtesy
P.M. Anderson)
OTHER COMMON STRESS STATES (2)
8
Tensile Testing
Schematic Test
Frame
Extensometer to measure strain
9
Lengkungan daya vs
anjakan menunjukkan
ubahbentuk elastik,
alah, perleheran dan
kegagalan sampel

Lengkungan tegasan
vs terikan
kejuruteraan
memberi bentuk yang
sama
Anjakan
D
a
y
a

Kekuatan tegangan:
tegasan maksimum
Perleheran
Kekuatan
patah
10
Tegasan Kejuruteraan: o = F /A
o

Ukuran ketumpatan daya. F ialah beban
kenaan berserenjang dengan keratan
rentas sampel, A
o
ialah luas keratan rentas
sebelum pengenaan beban.
Terikan Kejuruteraan: c = Al / l
o
(X 100%)
Al ialah perubahan panjang, l
o
ialah panjang
asal. Tiada unit.
Tegasan & terikan bernilai positif bagi beban
tegangan, negatif bagi beban mampatan.
11
Modulus Elastik, E
Bagi ujian tegangan, jika ubahbentuk adalah
elastik, hubungan tegasan-terikan diberikan
oleh Hukum Hooke, o= Ec
E dikenal sebagai modulus elastik @ Young
Berkaitan dengan kekakuan bahan dan
merupakan nilai yang sangat penting kepada
jurutera binaan.
Unit N/m
2
(Pa)
E boleh diterbitkan dari kecerunan di
bahagian linear graf tegasan-terikan
Had Perkadaran, P
Titik bila terikan tidak lagi berkadaran dengan
tegasan

12
Kekuatan Alah, o
y

Tegasan apabila berlakunya titik alah pada
graf tegasan-terikan
Lazim digunakan untuk menunjukkan
tegasan terkecil untuk berlakunya
ubahbentuk plastik bagi bahan yang tidak
mempamirkan titik alah
Bagi bahan yang tidak mempamirkan had
perkadaran yang jelas, kekuatan alah
ditentukan dengan membina garis selari
dengan bahagian elastik pada terikan 0.1%
(dikenali juga sebagai tegasan bukti)
Tegasan alah ialah ukuran rintangan
terhadap ubahbentuk plastik

13
Kekuatan Tegangan, TS
Tegasan kejuruteraan tertinggi dalam keadaan
tegangan
Logam - berlaku bila perleheran bermula;
seramik - berlaku bila perambatan retak
bermula; polimer - bila tulang belakang polimer
selari dan mulai pecah
Kemuluran

%EL =
L
f
L
o
L
o
x100

%AR =
A
o
A
f
A
o
x100
L
o
A
o
L
f
A
f
Engineering tensile strain, c
E ngineering
tensile
stress, o
smaller %EL
(brittle if %EL<5%)
larg er %EL
(ductile if
%EL>5%)
14
smaller toughness-
unreinforced
polymers
Engineering tensile strain, c
Engineering
tensile
stress, o
smaller toughness (ceramics)
larg er toughness
(metals, PMCs)
Keliatan
Tenaga untuk memecahkan satu unit isipadu bahan
Dianggar oleh luas di bawah graf tegasan-terikan

15
F
o
bonds
stretch
return to
initial
1. Initial 2. Small load 3. Unload
UBAHBENTUK ELASTIK (BOLEHBALIK)
Bersifat bolehbalik apabila tegasan di pindahkan
bahan kembali ke dimensi asal.
Berlaku pada terikan sangat kecil

16
Atom-atom dianjak dari kedudukan awal oleh
pengenaan tegasan tetapi apabila tegasan ini
dialihkan, atom-atom kembali kekedudukan asal
dengan syarat terikan bersifat elastik.
Terikan adalah berkadaran dengan tegasan
kenaan dan bahan mematuhi Hukum Hooke yg
menyatakan bagi jasad elastik, terikan yang
dihasilkan berkadar terus dengan tegasan
kenaan.
Bahan seperti polimer @ konkrit, ubahbentuk
elastik tidak linear tetapi masih bolehbalik.

17
F
o
linear
elastic
linear
elastic
o
plastic
1. Initial 2. Small load
3. Unload
UBAHBENTUK PLASTIK (KEKAL)
Tegasan & terikan tidak berkadaran, ubahbentuk
tidak bolehbalik
Ubahbentuk berlaku melalui pemutusan &
penyusunan semula ikatam atom (dalam bahan
berhablur - terutamanya disebabkan oleh
pergerakan kehelan)
18
Berlaku apabila bahan dikenakan tegasan ke
satu tahap yang melebihi had elastik.
Berlaku akibat pergerakan atom-atom dalam
struktur bahan ke kedudukan baru yang kekal.
Apabila tegasan dikeluarkan, hanya terikan
elastik hilang dan terikan plastik dikekalkan.

19
Kelakuan Tegasan-Terikan Bahan
Rajah tegasan-terikan bagi pelbagai bahan (i) Bahan
tidak mulur, (ii) bahan semi mulur, (iii) & (iv) Bahan
mulur
20
Rajah I
Bahan kemuluran rendah, mengalami sedikit
atau tiada langsung ubahbentuk plastik
sebelum gagal.
Tiada titik alah dan hanya pemanjangan elastik
berlaku.
e.g keluli diperkeras sepenuhnya, besi tuangan
dan konkrit

Bahan mulur memberikan satu had elastik
(atau had perkadaran). Ubahbentuk plastik
berlaku jika had ini dilampaui.
Tegasan maksimum yang boleh diterima oleh
bahan sebelum berlakunya aliran plastik
dikenali sebagai kekuatan alah.

21
Rajah iii
Bagi bahan ferus yang lembut (wrought iron dan keluli
karbon rendah) dan bahan plastik
Titik mula berlakunya aliran plastik ditanda sebagai
titik alah yang mudah dikenalpasti.
Rajah iv
Logam dan aloi mulur- had elastik sukar dikenalpasti.
Bagi jurutera rekabentuk tegasan alah sesuatu bahan
memberi nilai yang lebih penting berbanding kekuatan
maksimum yang diperolehi semasa aliran plastik.
Satu nilai ganti bagi kekuatan alah perlu diterbitkan
untuk bahan yang tidak menunjukkan titik alah yang
jelas dikenali sebagai tegasan bukti proof stress,
iaitu tegasan yang menghasilkan 0.1-0.5%
pemanjangan kekal (plastik) dalam panjang tolok bahan
uji.


22
Satu nilai ganti bagi kekuatan alah perlu
diterbitkan untuk bahan yang tidak
menunjukkan titik alah yang jelas dikenali
sebagai tegasan bukti proof stress, iaitu
tegasan yang menghasilkan 0.1-0.5%
pemanjangan kekal (plastik) dalam panjang
tolok bahan uji.

Rajah ii
Bahan yang dilakukan rawatan seperti
pengerasan kerja, rawatan haba atau
pengaloian adalah lebih kuat tetapi kurang
mulur berbanding bahan dalam keadaan lembut
sepenuhnya.


23
Tegasan Sebenar & Tegasan Kejuruteraan

Kekuatan tegangan bahan diterbitkan dengan
membahagikan daya maksimum yang ditanggung
semasa ujian dengan luas keratan rentas asal.
Pengurangan luas keratan rentas pada titik
terkecil di perleheran semasa peringkat
terakhir ubahbentuk plastik tidak diambilkira.
Untuk menentukan rajah tegasan/terikan
sebenar pengurangan luas keratan rentas perlu
diambilkira dengan mengukur diameter
minimum pada perleheran bagi setiap daya yang
digunakan.
Pengukuran tegasan sebenar tidak praktikal
dan tegasan kejuruteraan lebih
dipertimbangkan.

24
Majoriti graf tegasan-terikan merujuk kepada
tegasan kejuruteraan.
Pengurangan luas leratan rentas bahan mulur
semasa aliran plastik menyebabkan kekuatan
pecah kurang dari kekuatan tegangan. Tegasan
pecah sebenar lebih besar seperti yg
ditunjukkan dlm rajah.
Tegasan Sebenar

Tegasan Kejuruteraan
=Daya / Luas asal
25
Perbandingan Sifat-sifat Bahan
o
y(ceramics)

>>o
y(metals)

>> o
y(polymers)
TS
(ceram)

~ TS
(met)

>> TS (poly)
26

Rintangan untuk menghasilkan lekukan kekal pada permukaan
Kekerasan tinggi
rintangan terhadap ubahbentuk plastik atau retak dalam
mampatan yang tinggi
- sifat lelas yang lebih baik

21
Kekerasan
27
Faktor Rekabentuk Dan Faktor Keselamatan
Salah satu ciri terpenting sesuatu bahan ialah
tindakbalas bahan tersebut terhadap tegasan.
Komponen (dari sayap kapal terbang hinggalah
tulang manusia) mestilah menanggung tegasan
tanpa mengalami ubahbentuk (kemusnahan).
Bagi aplikasi struktur, tegasan alah lebih
penting dari kekuatan tegangan kerana sebaik
sahaja titik alah dilampaui, struktur
berubahbentuk melebihi had terima.
Ketidakpastian ketika mengukur magnitud
daya/tegasan kenaan semasa penggunaan
kerana pengiraan hanyalah anggaran
Pengukuran sifat-sifat bahan menunjukkan
perbezaan
28
Maka, rekabentuk perlu mengambilkira faktor-faktor
tersebut sebagai langkah menghalang kegagalan

1. Tegasan Rekabentuk
o
d
= No
c

o
d
= tegasan rekabentuk
N = faktor rekabentuk > 1
o
c
= tegasan maksimum dibenarkan

* Pastikan bahan yang dipilih untuk sesuatu kegunaan
mempunyai kekuatan alah (o
y
) lebih tinggi dari o
d
.
29

2. Tegasan selamat atau tegasan kerja
o
w
= o
y
/N

o
w
= tegasan kerja/selamat
o
y
= kekuatan alah bahan,
N ialah faktor keselamatan ,
Lazimnya 1.2 < N <4.
30
Contoh Pengiraan

1. Data tegasan-terikan kejuruteraan berikut diperolehi bagi
keluli karbon biasa 0.2% C. (a) Plotkan graf tegasan-
terikan kejuruteraan. (b) Tentukan kekuatan tegangan
muktamad aloi. (c) Tentukan peratus pemanjangan ketika
patah.

31
(a)









(b) Kekuatan tegangan muktamad = 524 MPa
(c) Pemanjangan = 0.19 x 100% = 19%
32
2. Satu wayar keluli dengan keratan rentas
0.55mm
2
dan 10 m panjang ditarik secara
elastik sebanyak 1.68 mm oleh satu daya 17.24
N. Tentukan modulus keelastikan keluli
tersebut.

o = F/A = 17.24 N/ 0.55 mm
2
= 31.34 MN/m
2

c = 1.68 x 10
-3
m / 10m = 0.000168
E = o/c=31.34 MN/m
2
/ 0.000168 = 186.5 GPa
33
3. Satu sampel membulat dari jenis keluli karbon
1030 dengan diameter 0.500 inci ditarik hingga
gagal dengan menggunakan mesin ujian
tegangan. Diameter sampel pada permukaan
patah ialah 0.343 inci. Tentukan peratus
pengurangan luas sampel.
% pengurangan luas = (A
o
-A
f
)/ A
f
X 100%
= (1 A
f
/A
o
) X 100%
=

= (1-0.47) x100% = 53%

( )
% 100
500 . 0 4 /
) 343 . 0 ( 4 /
1
2
2
x
in x
in x
(
(

|
|
.
|

\
|

t
t
34
4. Bandingkan tegasan & terikan kejuruteraan
dengan tegsan & terikan sebenar bagi ujian
tegangan ke atas keluli karbon rendah yang
mempunyai nilai-nilai berikut:

Beban kenaan ke atas spesimen= 17, 000 lbf
Diameter asal spesimen = 0.500 inci
Diameter spesimen di bawah daya 17,000
lbf=0.472 in
Luas Awal A
o
= t/4 d
2
= t/4 0.500
2
=0.196 in
2

Luas pada daya Ai =t/4 0.472
2
=0.175 in
2

Andaikan tiada perubahan isipadu semasa
pemanjangan, A
o
l
o
= A
i
l
i
atau l
i
l
o
=A
o
A
i


35
Tegasan kejuruteraan=F/A
o

=17,000lbf/0.196 in
2
= 86,700 psi
Terikan kejuruteraan= Al/l = (l
i
l
o
)/l
o

=(A
o
/A
i
)1
=0.196in
2
/0.175in
2
1 =0.12
Tegasan
sebenar=F/A
i
=17,000lbf/0.175in
2

=97,000psi
Terikan sebenar = ln(l
i
/l
o
)= ln(A
o
/A
i
)
=ln 0.196in
2
/0.175in
2
= ln1.12=0.113
36
5. Anda telah diberi tugas untuk membina sebuah
peralatan ujian tegangan yang berupaya
menahan beban maksimum 220,000 N.
Rekabentuk tersebut memerlukan 2 penyokong
silinder dengan setiap satu boleh menyokong
separuh dari beban maksimum.
Anda juga dikehendaki menggunakan rod aci
keluli karbon biasa yang mempunyai alah
minimum 310 MPa dan kekuatan tegangan 565
MPa.
Tentukan diameter yang sesuai bagi peyokong-
penyokong tersebut.
37
Faktor keselamatan N=5 untuk meminimumkan
lenturan elastik rod semasa ujian tegangan.
Tegasan kerja o
w
ialah,
o
w =
o
y
/ N = 310 MPa / 5 = 62 MPa
A
o
= (d/2)
2
t = F /o
w


d ialah diameter rod & F ialah beban kenaan.
Setiap penyokong mesti menyokong separuh dari
beban kenaan 110,000N. Maka d ialah



Diameter setiap rod mestilah 47.5 mm.

( )
m x
m N x
N
d
2
2 6
10 75 . 4
/ 10 62
000 , 110
2

= =
t