REPUBLIKA SRPSKA UNIVERZITET SINERGIJA FAKULTET ZA BEZBJEDNOST I ZATITU BANJA LUKA

SEMINARSKI RAD
Predmet: Kriminologija
Tema: Bioloke teorije

Mentor:

Student:

Banja Luka, decembar 2012. godine

Bioloke teorije

SADRAJ
Uvod 1. Frenoloka teorija 2. Teorija nasljea (nasljee i kriminalitet) 3. Biokonstitucionalna teorija i teorija sklonosti 4. Hromozomska teorija 5. Endokrinoloka teorija 6. Rasna teorija 3

4 4 6 8 9 10

Zakljuak

11

Literatura

12

UVOD

Stranica 2

Bioloke teorije

Prve rasprave o povezanosti tjelesne konstitucije ovjeka i kriminaliteta nalazimo u radovima tzv. prethodnika kriminalne biologije, ije ideje kasnije razrauje Lombrozo u svojoj poznatoj teoriji o roenom zloincu. Poetkom dvadesetog vijeka ideje o biokonstitucionalnoj uslovljenosti kriminaliteta ponovo oivljavaju kako u radovima evropskih, tako i u radovima amerikih kriminologa, koji su nastojali dokazati da je npr. tjelesna konstitucija, poremeaj u radu endokrinolokog sistema, i sl. dominantan faktor u etiologiji kriminaliteta. Polazei od konstatacije da je uzrok kriminaliteta u biolokoj konstituciji uinioca krivinog djela, a ne u njegovom okruenju, pristalice ovih teorija predlagale su kriminalnu politiku koja e biti usmjerena na izmjenu uinioca krivinog djela. S tim u vezi, predlagali su niz mjera koje e sprijeiti kriminalitet, kao to je npr. sterilizacija kriminalaca kako bi se onemoguilo raanje delinkvenata, lijeenje kriminalaca, njihov progon iz zajednice, i slino. Znai, u pitanju su teorije koje svoju zasnovanost temelje na miljenjima da su bioloke predispozicije osnovni kriminogeni faktori. Tu se posebno ubrajaju: uroene, nasljedne, organske, fizioloke i druge bioloke funkcije koje uslovljavaju delinkvento ponaanje pojedinih lica. U bioloke teorije spadaju: Frenoloka teorija; Teorija naslea; Biokonstitucionalna teorija; Hromozomska teorija; Endokrinoloka teorija i Rasna teorija.

1. Frenoloka teorija
Stranica 3

Bioloke teorije

Frenoloke teze u kriminologiji pojavile su se poetkom 19. vijeka. Predstavnici ove teorije su beki ljekar Gal, i vedski teolog Lavater. Ove teorije istiu povezanost delinkventnih sklonosti i moralnih osobina linosti s konstitucijom lobanje. Prema ovoj teoriji, sutina karakternih osobina ovjeka je u vezi s kotanom konstitucijom, oblikom i obimom glave, koji izraavaju po segmentima. Tih segmenata po Galu ima 26, dok po Lavateru ima 35. Segmentima se odreuje vie i nie sklonosti ovijeka, zavisno od obima glave. Prema frenolokim shvatanjima, glava kod kriminalaca je krikastog oblika ( iri vilini od eonog dijela), dok je kod nedelinkvenata razvijeniji gornji dio glave. Ova teorija je bila dugo vremena popularna i priznata i u Evropi i u Americi. Tridesetih godina prolog vijeka, ova teorija je skoro u potpunosti osporena.

2. Teorija naslea (nasljee i kriminalitet)

Poeci biolokog pravca koji istie veliki znaaj nasljea i atavizma u nastanku kriminaliteta se nalaze na uenju Morela. On je razvio koncepciju da je kriminalitet produkt degeneracije ljudske vrste, koja se sastoji u skretanju od prvobitnog normalnog tipa ovjeka. Ovo skretanje se vri postepeno, kroz vie generacija i to putem nasljea. Ideju o nasljeu kao znaajnom faktoru kriminaliteta, razrauje Lombrozo u svojoj teoriji o roenom zloincu. Krajem 19-og i poetkom 20-og vijeka, pojedini kriminolozi pokuavaju dokazati ovu tezu, vrei ispitivanja rodoslova porodica iji su lanovi bili kriminalci i ispitivanja blizanaca. Najpoznatija istraivanja tzv. kriminalnih porodica izvrio je Richard Dugdal u porodici Juke i H. Goddard , i u porodici Kallikak. Ispitivanja porodice Juke, u SAD-u, koja vodi porijeklo od poznatog alkoholiara, pokazalo je da meu 709 njegovih potomaka ima veliki broj alkoholiara, skitnica, delinkvenata i samoubica (77 delinkvenata, 292 prostitutke i podvodaa i 142 skitnice. Ponaanje porodice Kallikak praeno je kroz est generacija. Ova porodica je imala dvije grane; jednu koja je poticala iz braka sa normalnom djevojkom i drugu koja je poticala iz braka sa maloumnom djevojkom. Istraivanje je pokazalo da se u okviru ove druge grane porodice pojavio znatan broj antiduevnih lica, zloinaca, samoubica, seksualnih manijaka i slino. Navedena istraivanja koja su pretendovala da dokau da se sklonost ka kriminalnom ponaanju prenosi putem naljea sa generacije na generaciju, nisu prihvaena kao validna,

Stranica 4

Bioloke teorije

prvenstveno zbog toga, to socijalni uslovi ivota svih lanova navedenih porodica bili prilino loi, tako da su oni mogli znaajno doprinijeti razvijanju njihovih kriminalnih sklonosti. Prema tome, na nastajanje kriminalnih sklonosti uticali su pored nasljea, i socijalni faktori, tj. loe materijalne prilike, nepovoljna porodina atmosfera itd., to je onemoguilo davanje tanog odgovora na pitanje u kojoj mjeri nasljee utie na razvijanje kriminalnih sklonosti. Drugo istraivanje koje je imalo za cilj da ispita vezu izmeu nasljea i kriminalnih sklonosti, vreno je na bliznacima. Da bi se utvrdilo da li je kriminalitet genetski odreen istraivai su uporeivali jednojajane (monozigotne, identine) i dvojajane (dizigotne, neidentine) blizance. Monozigotni blizanci imaju identine gene, jer nastaju iz jedne jajne elije, dok se kod dizigotnih blizanaca geni podudaraju u oko 50% sluajeva. Stoga se polo od pretpostavke da e i ponaanje jednojajanih blizanaca biti isto. Prvo istraivanje ove vrste obavio je njemaki kriminolog Johanes Lange u Bavarskoj i njegove rezultate objavio u studiji ZLOIN KAO SUDBINA. Lange je prouavao trideset parova blizanaca istog pola; trinaest jednojajanih i sedamnaest dvojajanih blizanaca. Jedan blizanac od svakog para je bio delinkvent a na osnovu rezultata istraivanja zakljueno je da kod 80% parova identinih blizanaca i 12% parova neidentinih blizanaca postoji podudarno kriminalno ponaanje. Prvo obimnije istraivanje ove vrste provedeno je na uzorku od 3586 blizanaca, koji su roeni u periodu izmeu 1880. i 1910. godine u Danskoj. Istraiva Karl Christiansen je ustanovio da kod 36% jednojajanih i 12 % dvojajanih parova blizanaca vri kriminalne radnje, vjerovatnoa takvog ponaanja prema Christiansenu je, kod identinog blizanaca 35% a kod neidentinog 12%. Navedena istraivanja su podvrgnuta kritici prvenstveno zbog toga to se nije mogla prihvatiti tvrdnja da je kriminalitet blizanaca uslovljen iskljuivo nasljeem, jer su blizanci ivjeli i u istim ili priblino slinim uslovima je tekao proces socijalizacije njihove linosti. Tane podatke o nasljeu kao kriminalnom faktoru, mogli bismo dobiti samo onda ukoliko bi se jednojajani blizanci (kod kojih je postotak identinog kriminalnog ponaanja vei nego kod dvojajanih blizanaca) nakon roenja razdvojili i stavili u razliito socijalno okruenje sa razliitim drutveno-ekonomskim uslovima ivota, i nakon odreenog perioda izvrilo ispitivanje njihovog kriminalnog ponaanja. Navedena bioloka istraivanja posluila su kao osnov za isticanje zahtjeva za uvoenje mjera koje bi sprijeile stvaranje potomstva od strane lica koja imaju kriminalne

Stranica 5

Bioloke teorije

predispozicije. To su bile mjere zabrane stupanja u brak, zabrane zaea, sterilizacija, kastracija i sl., a sve to u cilju onemoguivanja da se kriminalne sklonosti prenesu putem nasljea na potomke.

3. Biokonstitucionalna teorija i teorija sklonosti

Ova teorija proistekla je iz Lombrozove antropoloke kole, koja je u poetku potpuno ignorisala druge kriminoloke inioce, kao uzronike kriminaliteta, a uzimala je u obzir samo fiziki izgled delinkvenata. Ova teorija je doivjela ozbiljne kritike, jer istraivanja nisu pokazala ispravnost tih stavova. Kasnije je Lombrozo donekle promijenio stavove i ustanovio pet tipova zloinaca: roeni zloinci; duevno bolesni kriminalci; zloinci iz strasti; sluajni zloinci i zloinci iz navike. U prvom svom radu Lombrozo je smatrao da oko 65-70% delikata poine roeni zloinci, a kasnije je to sveo na 35-40%. Lombrozo i drugi predstavnici ove teorije devijacije i delinkvenciju kod ena objanjavali su biolokim procesima hormonalnih poremeaja, menopauza, poremeaja menstrualnih ciklusa i slinim faktorima. eljeli su da dokau da ene zbog svojih motorikih karakteristika tee devijacijama, potencirajui posebno prostituciju. Iako su Lombrozova uenja u cjelini osporavana, injenica je da su neke osnovne pretpostavke ostale izvor za mnoga kasnija uenja. Sutina ovih biolokih pristupa svodi se na objanjenje da linost zloinaca, pored konstitucionalnih karakteristika, odreuju i psiholoka svojstva. Smatrajui da postoji veza izmeu fizikih i svojstava ljudi sklonih delinkvenciji, austrijski kriminolog Zeling je ak tu posebnu naunu disciplinu nazvao kriminalna biologija.

Zeling u svojoj klasifikaciji delinkvenata razlikuje:

Stranica 6

Bioloke teorije

atipine mjeovite i iste tipove kriminalaca.

Mnogi predstavnici ovih teorija (Grasberger, Eksner i dr.) takoe su smatrali da izmeu fizikog anatomskog izgleda i moralnih osobina ovjeka postoji kauzalna (uzrona) veza. Ameriki profesor Hoton sa Harvardskog univerziteta istie da su bioloke inferiornosti primarni uzrok zloina. Po njemu, ovjek sklon kriminalu je linosti nie bioloke pripadnosti. Tako su, visoku i mravi predisponirani za ubistva i pljake, visoki i teki za prevare i falsifikate, mali za krae i provale, niski i teki za napade na ovjeka i seksualne zloine. Teorija biokonstitucionalnih sklonosti ukazuje na uroene sklonosti za delinkvenciju i naslee u delinkventnoj orijentaciji, to se stie nasleem gena i nasleem posebnog konstitucionalnog tipa. Predstavnici ove teorije (Nieforo, Hoton, Lange) negiraju teoriju o roenom zloincu, ali zato smatraju da kod odreenih linosti postoje uroene sklonosti ka devijantnom ponaanju.

4. Hromozomska teorija

Stranica 7

Bioloke teorije

Ova teorija je zasnovana na uenju da postoje poremeaji u jezgru elije (hromozomima aktivne supstance elijskog jezgra) koja sadri gene i nosilac je nasljednih osobina, a produkuju drutveno abnormalno ponaanje. Ova teorija nastala je na osnovu rezultata istraivanja sprovedenog na osuenicima, i govori o tome da se meu kriminalcima znatno ee javljaju XYY kombinacije hromozoma nego u normalnoj populaciji. Tako se razvila hipoteza da viak hromozoma Y u vezi sa kriminalnim ponaanjem, naroito nasilnim. Jakobs je 1965. godine sugerisao da mukarci sa XYY sindromom imaju vei stepen agresivnosti nego normalni XY mukarci. Prema ovoj teoriji, enormni viak hromozoma Y stvara poseban konstitucionalni tip linosti sklonih kriminalitetu. Osnovne postavke ove teorije su sledee: jedan od hiljadu mukaraca je tip hromozomske aberacije XYY; mukarac XYY je vie predisponiran kriminalnom ponaanju, nego mukarac XY; mukarac XYY je manje inteligentan nego mukarac XY; i poto je vie XYY mukaraca u zatvoru nego to ih je na slobodi, taj hromozomski poremeaj je glavni krivac za agresivnost i nasilje takvih osoba. Pinatel u vezi s tim smatra, da je abnormalna hromozomska kombinacija ak 50-60 puta vea kod delinkvenata nego kod nedelinkventnih grupa.

5. Endokrinoloka teorija
U okviru bioloke orijentacije u kriminologiji, javlja se i posebna teorija koja nastoji dokazati vezu izmeu poremeaja u funkcionalisanju endokrinog sistema i kriminaliteta.

Stranica 8

Bioloke teorije

Naime, poznato je da od normalnog funkcionisanja endokrinog sistema zavisi fiziki i psihiki razvoj pojedinca. Hormoni endokrinog sistema zavisi fiziki i psihiki razvoj pojedinca. Hormoni endokrinih lijezda reguliu funkciju organizma u cjelosti; njegov rast, metabolizam, fizioloke procese, seksualno sazrijevanje i slino. Hiper ili hipo funkcija endokrinih lijezda dovodi do nenormalnosti u organizmu koje se mogu manifestovati npr. kao nedovoljan ili prevelik rast ljudi, abnormalno poveani ekstremiteti ili glava ( zbog poremeaja u radu hipofize), zatim mentalnog poremeaja ploda, zaostalog fizikog i mentalnog razvoja djeteta u ranom djetinjstvu (poremeaj u radu tiroidne lijezde), poremeaj seksualnog nagona u kvantitativnom (impotencija i hiperpotencija) i kvalitativnom (homoseksualizam) smislu rasu (poremeaj seksualnih lijezda), itd. Spoznaja o uticaju hormona na ponaanje i psihiko zdravlje pojedinaca, navela je jedan broj kriminologa da kriminalno ponaanje ovjeka dovedu u vezu sa poremeajem u radu lijezda sa unutranjim luenjem tj. sa njihovom hiper funkcijom ili hipo funkcijom. U Americi je 1992. godine objavljena knjiga The New Criminology (Nova Kriminologija) autora endokrinologa M. Schalappa (alapa) i guvernera M. Smitha, koji su tvrdili da veina prestupa nastaje kao rezultat poremeaja rada lijezda sa unutranjim luenjem kod prestupnika ili kao posljedica umnih defekata prestupnika izazvanih endokrinim bolestima njihovih majki. Svoje stanovite ovi autori obrazlau evidentnom visokom stopom kriminaliteta kod prve generacije emigranata koji su roeni u Americi. Razlog tome jeste u injenici da je kod majki te djece, zbog tekih socijalnih prilika u kojima se one nalazile nakon svog dolaska u Ameriku, a time i fizikih i psihikih napora kojima su one bile izloene, dolo je do poremeaja u radu endokrinog sistema, to je nasljednim putem preneseno i na djecu. Kriminoloka istraivanja su pokazala u pogledu funkcionisanja endokrinog sistema nema veih razlika izmeu lica na slobodi i lica koja su osuena, to je posluilo kritiarima endokrinoloke teorije kao osnov za tvrdnju da se luenje endokrinog sistema ne moe dovoditi u direktnu vezu sa kriminalnim ponaanjem. Nadalje, oni su isticali da je veina istraivanja o stepenu endokrinolokih i metabolikih smetnji vrena u vrijeme kada su ova lica bila izloena stresnim situacijama, loim uslovima ivota, zatvoru i sl. Iako je endokrinoloka teorija prihvaena sa rezervom od strane velikog broja naunika, ne bi se mogao u potpunosti iskljuiti uticaj poremeaja u funkcionisanju endokrinog sistema na ponaanje ovjeka, a samim tim i na kriminalno ponaanje. Meutim, to ne moe biti jedini i iskljuivi uzrok kriminalnog ponaanja, ali nesporna injenica, da on u sadejstvu sa drugim faktorima, moe imati odreenu ulogu u nastanku kriminalnog ponaanja.

Stranica 9

Bioloke teorije

6. Rasna teorija
Najekstremniji vid biolokih pristupa u nauci, zasnovan je prvenstveno na pretpostavci da je rasno svojstvo svakog od pripadnika viih i niih rasa uroeno i nasljedno. Znai, ovaj teorijski pravac delinkventno ponaanje vezuje preteno za odreenu rasnu pripadnost. Ovakvi pristupi, u savremenim shvatanjima, imaju uporite kod onih autora koji nastoje da statistikim podacima, poreenjem kriminaliteta belih, utih, crnih i ostalih, dokau rasni karakter obojenih. Teorija ima osnovu u stavovima Lombroza, Niefora, a posebno Garofala. Ovim pristupuma polazilo se od teze da je zloin pojava u ivotu naroda. Poznato je da je ova teorija kroz istoriju zloupotrebljivana za progon Jevreja, a njeni pobornici pokuavali su da dokau da je ovaj narod rasno predisponiran za djela falsifikovanja isprava, korupcionatvo, lano bankarstvo i sl. Takva orijentacija je naroito bila izraena u vrijeme faizma u Njemakoj i antisemitskih pokreta u Sovjetskom Savezu od 1933. do 1945. g.

ZAKLJUAK

Stranica 10

Bioloke teorije

Znai, u pitanju su teorije koje svoju zasnovanost temelje na miljenjima da su bioloke predispozicije osnovni kriminogeni faktori. Tu se posebno ubrajaju: uroene, nasljedne, organske, fizioloke i druge bioloke funkcije koje uslovljavaju delinkvento ponaanje pojedinih lica. Zajednika osobina svih biolokih teorija, gore navedenih u tekstu je ta, da su pobijene i nedokazane, a samim tim i nepouzdane. U svakom od pravila ovih teorija postoje izuzeci, to dokazuje njihovu nepouzdanost. Moda bi bilo najbolje kad bi na jednu delinkventu linost mogli da primjenimo, ne samo bioloke, nego socioloke i psiholoke teorije, meutim ni tada ne bi dobili pouzdanu formulu pomou koje bi odredili neije kriminogene predispozicije.

Stranica 11

Bioloke teorije

LITERATURA:

1. Dr Ivanka Markovi: Osnovi kriminologije, Pravni fakultet Banja Luka, Banja Luka, 2007. godina; 2. Meko, G., Petrovi, B.: Kriminologija, Sarajevo, 2004. godina. 3. Jaovi, .: Kriminologija maloljetnikog prestupnitva, Beograd, 1991. godina; 4. Konstantinovi-Vili; Nikoli-Ristanovi, V.; Kosti, M.: Kriminologija, Pelikan print, Ni, 2009.

Stranica 12