UNIVERZITET U TUZLI RUDARSKO-GEOLOKO-GRAEVINSKI FAKULTET

Graevinski odsjek - III godina ECTS: 9

HIDROTEHNIKI OBJEKTI I SISTEMI

Doc. dr. sc. NEDIM SULJI, dipl.ing.gra.

OBAVEZE
Nastavne metode: PREDAVANJA I VJEBE Predavanja: 5 asova sedmino (ukupno 75 asova) Vjebe: 4 asa sedmino (ukupno 60 asova) Obaveze tokom pohaanja nastave: -TRI KOLOKVIJA (pismeni i usmeni) -OBAVEZNO PRISUSTVO PREDAVANJIMA I VJEBAMA -AKTIVNOST NA PREDAVANJIMA I VJEBAMA -SEMINARSKI RAD Obavezno prisustvo na predavanjima i vjebama. Uslovi za dobijanje potpisa: 1. Prisustvo predavanjima i vjebama (max. 3 izostanka) ZAVRNI ISPIT: 1. Pismeni ispit (3 do 4 zadatka) 2. Zabranjeno koritenje literature i prepisivanje na ispitu

3. Poloen usmeni ispit

4. Konana ocjena (utie rad i aktivnost studenta na nastavi)
2

VJEBE -Bodovi sa kolokvija (tri kolokvija): Svaki kolokvij nosi 12 bodova i sastoji se od 2-3 zadatka. Svaki zadatak na kolokviju nosi 6 ili 4 boda. --------------------------------------------------------------------------Maksimalno osvojenih bodova sa kolokvija: 36 bodova -Prisustvo na vjebama: Svako prisustvo na vjebi nosi 0,333 bodova (15x0,333=5,0 bodova) --------------------------------------------------------------------------Maksimalno osvojenih bodova: 5,0 bodova -Aktivnost na vjebama: Maksimalno tokom semestra: 3 boda -Projekat seminarski rad: Maksimalno tokom semestra: 6 bodova

Ukupno dobijenih bodova tokom semestra: maksimalno 50,0 bodova Zavrni ispit u strukturi ocjenjivanja: maksimalno 50,0 bodova

NAPOMENA: -Neopravdani izostanci sa vjebi: Svaki neopravdani nedolazak na vjebe nosi 0,333 negativnih bodova

PREDAVANJA -Bodovi sa kolokvija (tri kolokvija): Svaki kolokvij nosi 12 bodova i sastoji se od 6 ili 12 pitanja. Svako pitanje na kolokviju nosi 2 ili 1 bod. -------------------------------------------------------------------------Maksimalno osvojenih bodova sa kolokvija: 36 bodova -Prisustvo na predavanju: Svako prisustvo na predavanju nosi 0,333 bodova (15x0,333=5,0 bodova) -------------------------------------------------------------------------Maksimalno osvojenih bodova: 5,0 bodova -Aktivnost na predavanju: Maksimalno tokom semestra: 3 boda -Seminarski rad: Maksimalno tokom semestra: 6 bodova Ukupno dobijenih bodova tokom semestra: maksimalno 50,0 bodova Zavrni ispit u strukturi ocjenjivanja: maksimalno 50,0 bodova. NAPOMENA: -Neopravdani izostanci sa predavanja: Svaki neopravdani nedolazak na predavanje nosi 0,333 negativnih bodova. 4

SISTEM OCJENJIVANJA:

OCJENA 10 9 8 7 6 5

PROCENAT OSVOJENIH BODOVA 95 100% 85 94% 75 84% 65 74% 56 64% Ispod 60%

OPISNA OCJENA Odlian (izuzetan uspjeh sa neznatnim grekama) Vrlo dobar (iznad prosjeka, ali sa ponekom grekom) Dobar (openito dobar rad, ali sa dosta greaka) Zadovoljavajui (solidan, ali sa znaajnim nedostacima) Dovoljan (zadovoljava minimalne kriterije za prolaznu ocjenu) Nedovoljan (potreban dodatni rad za uspjeno polaganje ili znatno vie rada za okonanje obaveza)

NASTAVNI PROGRAM:
UVOD (voda u prirodi, osobine, problemi istih voda) VODOPRIVREDA (hidrotehniki objekti, projektovanje hidrotehnikih objekata, hidrosistemi) HIDROLOGIJA (zadaci hidrologije, povrinske vode, PV, vodni bilans, hidrometrija, statistika hidrologija, slivna povrina, oticanje, hidrogrami, velike vode ... ) HIDROMEHANIKA (hidrostatika, hidrodinamika, proticaj, srednja brzina, jednaina kontinuiteta, Bernoulli-eva jednaina, hidrauliki otpori, prelivi, teenje u otvorenim tokovima, filtracija podzemnih voda) VODOVODNI SISTEMI (potrebe za vodom, izvorita vode, vodozahvati, transport vode, distribucija vode) KANALIZACIONI SISTEMI (zatita voda, kanalizacione mree, preiavanje zagaenih voda) REGULACIJA VODOTOKA (principi, vodograevine i materijal za regulaciju, bujice i njihovo ureenje) BRANE I KORITENJE VODNIH SNAGA (vrste brana, koritenje vodnih snaga) HIDROTEHNIKI I MELIORACIJSKI SISTEMI (navodnjavanje, odvodnjavanje, asanacija terena)
6

LITERATURA: 1. Kupusovi T.: MEHANIKA FLUIDA, IP Svjetlost Sarajevo, 1998. 2. Vukovi .: OSNOVE HIDROTEHNIKE (prva knjiga), Sveuilite u Zagrebu. 3. Vukovi .: OSNOVE HIDROTEHNIKE (druga knjiga), Sveuilite u Zagrebu.

4. Agroskin I.: HIDRAULIKA, Tehnika knjiga Zagreb.

5. Hajdin G.: MEHANIKA FLUIDA, Graevinska knjiga Beograd. 6. Stoji P.: HIDROTEHNIKE GRAEVINE I, II, III, Graevinski fakultet Sveuilita u Splitu. 7. Milojevi M.: SNABDJEVANJE VODOM I KANALISANJE NASELJA, Graevinska knjiga Beograd. 8. Margeta J.: KANALIZACIJA NASELJA, Graevinski fakultet Sveuilita u Splitu 1998. 9. Vukovi M., Soro A.: OSNOVI HIDRAULIKE, RGF Beograd, 1978. 10. Zelenhasi E.: INENJERSKA HIDROLOGIJA, Beograd 1989.
7

1. UVODNO PREDAVANJE
HIDROTEHNIKA: nauna disciplina prouava tehnike aspekte: koritenja voda, zatite od tetnog djelovanja voda, zatite voda kao prirodnog resursa. OSNOVNI ZADATAK HIDROTEHNIKE: prilagoavanje postojeeg prirodnog reima vodnog bogatstva potrebama ovjeka. MEHANIKA FLUIDA: dio fizike, prouava mirovanje i kretanje fluida. FLUID: tenosti i gasovi. HIDRAULIKA: oblast mehanike fluida koja prouava mirovanje i kretanje praktino nestiljivih fluida. NESTILJIVI FLUIDI: ne mijenjaju V ni pod kojim uslovima, realno ne postoje. U tehnici u velikom broju sluajeva se DV moe zanemariti. Nestiljivi fluidi: kod tenosti kada Dp nisu ekstremno velike pojednostavljen raun-smatraju se nestiljivim tenostima ini se svjesno mala greka. Gasovi: praktino nestiljivi kada je rije o malim Dp.
8

CILJ HIDROTEHNIKE: upravljanje vodnim reimom.

VODNI REIM: promjene kvantitativnih i kvalitativnih osobina voda i odnos voda sa okolinom.
Vodni reim: 1. neupravljani (prirodni) 2. upravljani (akumulacije) neupravljani vodni reim da pree u upravljani.

Cilj

Upravljanje vodnim reimom: a) Bioloki minimum (najmanji protok u vodotoku koji se mora stalno isputati iz akumulacije (retenzije)-ekoloka kategorija) b) Vodnoekonomski minimum (najmanji protok koji uzvodni korisnici moraju ostaviti za potrebe nizvodnih korisnika).

ZADACI HIDROTEHNIKE: Vodu pravilno tretirati kao dobro od opteg interesa, sa slijedeim zadacima: A) Racionalno i vienamjensko koritenje voda B) Zatita od tetnog djelovanja voda C) Zatita voda kao prirodnog resursa

Voda je: 1.ivotna namirnica za ljude i ivotinje 2.ivotni prostor (fauna) 3.Sredina za napajanje (flora) 4.Sredina za transport 5.Osnovni faktor za klimatske uslove 6.Izvor opasnosti kod prirodnih katastrofa 7.Sigurnosni faktor kod tehnikih ciklusa 8.Sredina odmor i rekreaciju Hidrotehnika: -Interdisciplinarna oblast inenjerstva iju naunu osnovu predstavlja hidrologija i hidraulika, -mnogo druge specijalnosti gradjevinarstva pruaju vane osnove.
10

Hidrotehnike mjere: Predstavljaju postupci u gradjevinarstvu koji tretiraju povrinske i podzemne vode, odnosno mora, jezera, rijeke, i podzemne vode. Hidrotehnike mjere: -mjere za koritenje voda -mjere zatite voda i zatite od voda

Koritenje voda: Vodosnabdjevanje Navodnjavanje Koritenje vodnih potencijala Plovidba Ribarstvo Odmor i rekreacija

Zatita voda i zatita od voda: Kanalisanje naselja i industrije Odvodnjavanje Zatita od poplava Zatita od erozije, bujica i nanosa

11

-Druga podjela proizilazi iz oblasti primjene hidrotehnikih mjera:

Hidrotehnike melioracije: Navodnjavanje Odvodnjavanje Zatita od poplava Zatita od erozije, Zatita od izmjetanja Plovni putevi, Pristanita Hidroelektrane Snabdjevanje stanovnitva vodom Snabdjevanje industije vodom

Uredjenje vodotoka i obala:

Plovidba: Koritenje vodnih snaga Vodosnabdjevanje

Zatita od poplava

Zatita od erozije

12 Ureenje korita vodotoka Koritenje vodnih snaga

VODA U PRIRODI
*Od ukupne P planete 2/3 pokrivaju mora i okeani *Okeani i mora pokrivaju 361 milion km2, a kopno 149 miliona km2

Planeta Zemlja plavi planet

13

*Od ukupne koliine vode na Zemlji danas imamo: 97,6% SLANE VODE 2,4% SLATKE VODE

*Voda: najrasprostranjenija materija u prirodi

*Nalazi se u: atmosferi, hidrosferi, kriosfera, biosferi, litosferi

*Voda u atmosferi: -vrsto, teno i gasovito stanje

*Voda u hidrosferi: -teno stanje (okeani, mora, jezera, rijeke) -vrsto stanje (led i snijeg na kopnu i vodenim povrinama) *Voda u kriosferi (omota Zemlje negativne temperature): -teno, vrsto i gasovito stanje *Voda u biosferi (sloen vanjski omota, naseljen ljudima, biljkama i drugim organizmima) ; ukljuuje troposferu, hidrosferu i povrinski dio litosfere (do 3 km dubine)
14

HIDROLOKI CIKLUS: Kruenje vode kroz atmosferu i na povrini Zemlje Deava se u Zemljinom sastavu: atmosferi, hidrosferi i litosferi Voda prodire u Zemlju oko 1 km (u kru 2-3 km)

Hidroloki ciklus bitan za razumijevanje vodnog bilansa VODNI BILANS: pregled raspoloive vode (prosta definicija)
15

VODE U BOSNI I HERCEGOVINI: Ukupna V atmosferskih voda cca 2000 m3/s

Prosjene viegodinje P = 1250 mm

Povrinski otie oko 60% voda (cca 23 l/s sa 1km2) Oticanje u pravcu Crnomorskog sliva sa oko 74% povrine Oticanje u pravcu Jadranskog sliva sa oko 26% povrine Vee rezerve PV cca 16 m3/s = sjeverni dio BiH
Tabela: Specifino oticanje pros. god. proticaja po slivovima

SLIV
q (l/s/km2)

Una
26,1

Bosna
16,0

Drina
21,2

Neretva
38,1

Podaci iz tabele: Vode u BiH veoma neravnomjerno rasporeene Hercegovina bogata vodnim resursima (Neretva) Sliv rijeke Bosne siromaan = max. industrije i stan.

16

SVOJSTVA VODE: Sloena supstanca

Hemijski ista: bezbojna, bez mirisa

U tankom sloju=bezbojna Mrzne na 0 C (273,15 K) Vrije na 100 C (373,15 K) ako je pod stand. p=101,325 kPa U debljem sloju=plavo-zelena

Anomalije vode:

a) Kod zagrijavanja 0 do 4 C V vode se ne poveava ve se smanjuje; max. gustina pri 4 C; V smrznute vode vea za 10% b) Prilikom mrnjenja se iri (ostala tijela se skupljaju) te joj se r smanjuje; Taka ledita sa poveanjem p ne raste c) Specifina toplota vode najvea u odnosu na druge materije d) Velika dielektrina const. (sposobnost rastvaranja) e) Od svih tenosti ima najvei povrinski napon (osim ive)

Anomalije vode veoma bitne u prirodi Poveanje V pri mrenjenju vano u procesu erozije stijena Velika spec. toplota = posebno mjesto u grijanju i hlaenju
17

PROBLEM ISTIH VODA: Zagaivai voda (ljudi, industrija, poljoprivreda ...)

Industrijski otpaci najopasniji

Zagaivai voda: HEMIJSKI, BIOLOKI, FIZIKI

Tabela: Osnovni zagaivai voda

HEMIJSKI ZAGAIVAI Kiseline Alkalije Soli Pesticidi Deterdenti Fenoli Ostale organske materije

BIOLOKI ZAGAIVAI Bakterije Virusi Drugi zarazni organizmi Alge Fekalije Lignini

FIZIKI ZAGAIVAI Toplota Boja Miris Radioaktivnost Suspend. vrste materije Pijesak Mulj

18

Zagaivai raznovrsni (bilo gdje u svijetu) U SAD rijeka zagaena na vie od svoje duine Veliki broj jezera je bioloki mrtav (zagaenja veu O u vodi) Zagaenja: gradovi, industrija, divlje deponije otpada U BiH zagaenost voda nije aktuelizirana (industrija ne radi) Krajem 80-tih godina rijeka Bosna veoma zagaena Strategija zatite voda: primjeniti preventivne mjere Smanjiti zagaenja ili ih sprijeiti (iste tehnol. proizvodnje) Represivne mjere: tehnike i zakonske aktivnosti (preiavanje otpadnih voda prije uputanja u vodotoke) Zakon o vodama: uslovi zatite voda (treba uvesti rigoroznije kazne za zagaivae voda) Divlje deponije: sanirati ih u skladu sa smjernicama EU

19

ZATITA VODA 1) Zatita kvaliteta

2) Zatita koliina
3) Zatita poloajne komponente Odvodnjavanje otpadnih voda iz urbanih sredina: Zatita kvaliteta i poloajna komponeneta vodnih resursa Uslov: otpadne vode domainstva i industrije to bre sakupiti i odvesti do ureaja za preiavanje Preiavanje otpadnih voda: Obavezno prije uputanja otpadnih voda u recipijent Rijetko se doputa da vodu upije tlo (septika sa upojnim bunarom) Stepen preiavanja f-ja koliine i kvalitete vode recipijenta

20 Ureaj za preiavanje otpadnih voda sa deponije otpada BURGHOF

Regulacija reima malih voda: Stalno osiguranje biolokog minimuma

Dodatne koliine vode potrebne zbog poveanja mogunosti da recipijent primi otpadne vode, da ih razrijedi i obavi samopreiavanje

21