MO Teknik Dergi, 2013 6559-6574, Yaz 409

Depreme Dayankl Betonarme Binalarn ntasarm

in Basit Bir Yntem
*



Uur ERSOY*


Z
Son krk ylda yaplan dzenlemeler, karlan kararnameler ve deprem ynetmeliinde
yaplan deiikliklere karn depremlerdeki can kayb istenilen lde azaltlamamtr.
Bunun temel nedeni, soruna doru tehis konulamam olmasdr. Yaplan gzlem ve
incelemeler can kaybnn daha kalitesiz mhendislik ieren iki ila sekiz katl konut ve iyeri
tr binalarda younlatn gstermektedir.
Bu makalede, hasar ve can kaybna yol aan asal nedenler gz nnde bulundurularak
eleman boyutlandrlmas ve donat detaylandrlmas ile ilgili basit kurallar nerilmektedir.
Bu kurallar hem tasarmcy gvenli yap oluturmaya ynlendirecek, hem de denetimi
kolaylatracaktr. Burada verilen kurallara uyulduunda, depremlerdeki can kaybnn
byk lde azalacana inanlmaktadr. Sz edilen kurallar birinci ve ikinci deprem
blgelerinde yaplacak, iki ila sekiz katl konut ve iyeri tr yaplar iin gelitirilmitir.
Kurallarn biraz deitirilerek dier deprem blgelerinde de uygulanabileceine
inanlmaktadr.
Anahtar Kelimeler: Deprem, betonarme, boyutlandrma, kolon, kiri, perde duvar, basit
yntem, ntasarm, donat detaylar.

ABSTRACT
A Simple Approach for the Preliminary Design of Reinforced Concrete Structures to
be Built in Seismic Regions
In the past forty years attempts have been made to decrease the loss of life during the
expected earthquakes. Attempts include changes made in the National Seismic Code.
However such attempts could not bring the loss of life to an acceptable level, because these
attempts were not focused on the main causes of heavy damages and collapses observed
during the past earthquakes. Investigations and observations have revealed that a great
majority of loss of life occurred in two to eight story dwellings and office buildings.
In this paper some simple rules have been developed for the preliminary design of
reinforced concrete structures, considering the main causes of collapses observed during the
past earthquakes in Turkey. Also some simple detailing rules are given. It is believed that if

Not: Bu yaz
- Yayn Kuruluna 26.07.2013 gn ulamtr.
- 31 Aralk 2013 gnne kadar tartmaya aktr.

* Boazii niversitesi, naat Mhendislii Blm, stanbul - ugur.ersoy@boun.edu.tr
Depreme Dayankl Betonarme Binalarn ntasarm in Basit Bir Yntem
6560
the rules given in this paper for preliminary design and detailing are applied, loss of life
during earthquakes will decrease significantly. The rules given in this paper were developed
for buildings to be built in seismic zones 1 and 2. The author believes that these rules can
also be applied to other zones as well by revising the rules slightly.
Keywords: Earthquake, reinforced concrete, columns, beams, structural walls, preliminary
design, detailing, simple method.

1. GR
Son krk ylda deprem ynetmeliinde yaplan deiikliklere ve karlan yasa ve
ynetmeliklere ramen depremlerde oluan can kayb maalesef yeterince azaltlamamtr.
Bunun esas nedeni, soruna doru tehis konulmam olmasdr. Yazar tarafndan 1967
Adapazar Depreminden bu yana yaplan gzlemler, can kaybnn 2-8 katl konut ve iyeri
tr binalarda younlatn gstermektedir. Ayrca ar hasar ve gmelerin ana
balkta toplanabilecek kusurlar nedeniyle olutuu grlmektedir.
a) Sistem seimi ve boyutlandrmada yaplan hatalar
b) Donat detaylandrlmasnda yaplan hata ve eksiklikler
c) Yapm aamasnda oluan kusurlar (denetim yetersizlii)
Yazar, son krk ylda gzlenen hasar ve gmelerin yaklak % 90nn bu kusurdan biri
veya birka nedeni ile olutuu kansndadr. Dikkat edilirse hesap yetersizlii veya hesap
hatas %10un iinde kalmaktadr. lkemizdeki mhendislik dzeyi yeterince yksek
olmadndan, 2-8 katl yaplarn projelerini yapan ortalama bir mhendis, bilimsel dzeyi
yksek ynetmelii yeterince anlayamamakta, ald bir bilgisayar yazlm ile proje
yapmaktadr. Bu yaklam son derece sakncaldr. Yaplan gzlemler can kaybnn byk
oranda katlarn st ste ylmas ile oluan gmelerde olutuunu gstermektedir. Bu tr
gmelerin engellenebilmesi iin aadaki koulun salanmas gerekir.
a) Katlar aras greli yer deitirmenin belirli snr deerleri gememesi
b) Elemanlarn, zellikle kolonlarn snek davranmasnn salanmas
c) Elemanlarda, zellikle kolonlarda kesme krlmasnn nlenmesi
Katlararas yer deitirmenin snrlanabilmesi iin eleman kesit boyutlarnn (zellikle
kolonlarn) saptanmasnda cmert davranlmal ve perde duvar kullanlmaldr. Snekliin
salanmasnda ve kesme krlmasnn nlenmesinde, eleman boyutlar ve enine donat
(sarg donats) byk nem tamaktadr. Yukarda zetlenen saptamalardan kolayca
anlalabilecei gibi can kaybnn nlenmesinde n tasarm aamasnda doru ve yeterli
boyutlandrma byk nem tamaktadr. Bu aamada doru bir sistem oluturulur, eleman
boyutlar yeterli seilirse ve kesin tasarm aamasnda donat doru detaylandrlrsa, sz
edilen 2-8 katl konut ve iyeri binalarnn gme olasl byk oranda azaltlabilir. Doal
olarak burada eklenmesi gereken koul, uygulamann projeye uygun bir biimde
yrtlmesini salayacak nlemlerdir. Bu nlemlerin banda etkili denetim gelir.
Yazarn boyutlandrma ile ilgili gelitirdii basit bir yntem 1983te Mersin Belediyesi
tarafndan benimsemi ve ynetim deiikliine kadar kullanlmtr. Bu yntem daha sonra
Uur ERSOY
6561
bir sempozyumda sunulmu ve yaynlanmtr [1,2].

O gnden bu gne geen sre iinde
yeterli olmasa da baz olumlu gelimeler olmutur. Hazr betonun yaygnlamas ile
ortalama beton dayanm nemli lde ykselmitir. Yeni yaplan binalarda, baz
durumlarda yetersiz de olsa eleman ularnda sarg donats bulundurulmaktadr. Bu olumlu
gelimeler nedeniyle eski yntem ar gvenli ynde kalmtr. Yaplan yeni almada bu
olumlu gelimeler dikkate alnmtr..

2. YAPILAN VARSAYIMLAR VE KRTERLER
Bu blmde boyutlandrma iin yaplan varsaymlar ve kriterler zetlenecektir. Bundan
byle bu yazda atf yaplacak olan Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar
HakkndaYnetmelik, TDY olarak anlacaktr [3]. nerilen yntem, birinci ve ikinci
deprem blgelerinde yaplacak, 2-8 katl konut ve iyeri tr binalar iin gelitirilmitir.

2.1 Yaplan varsaymlar (Salanmas Gereken Koullar):
Beton dayanmnn 20 MPa olaca varsaylmtr.
Boyuna ve enine donat iin S420 kullanlaca varsaylmtr.
Bina arl + hareketli yk, 10 kN/m
2
kabul edilmitir. Yk katsaylar
uygulandnda, dey yk analizinde, p
d
= 10x1.5=15 kN/m
2
, deprem analizinde
ise p
d
= 10x1.0=10 kN/m
2
alnmtr. Gvenli ynde kalmak amacyla TDYde
ngrlen hareketli yk azaltmas yaplmamtr.
Kolon u blgelerinde en az aadaki kadar sarg donatsnn var olaca
varsaylmtr.
h 400 mm iin, 8/100mm etriye ve her iki ynde birer 8/100mm iroz.
h > 400 mm iin, 10/100mm etriye ve her iki ynde birer 10/100mm iroz.
Kolon orta blgesinde en az aadaki kadar etriyenin var olduu varsaylmtr.
h 400 mm iin, 8/200mm
h > 400 mm iin, 10/200mm
h = kolon kesitinin byk boyutu
Donatlarn kenetlenme boyu yeterlidir.
Kiriler iin minimum boyutlar:
b
w
250 mm
h 300 mm
3t
b
w
= kiriin gvde genilii
h = kiri ykseklii
t = deme kalnl
Kiri ularnda 2h uzunluunda etriye aral en ok d/4, dier blgelerde d/2dir.
Depreme Dayankl Betonarme Binalarn ntasarm in Basit Bir Yntem
6562
Perde kalnl en az 200 mmdir
Perdelerin her iki yznde gvde donatsnn toplam kesit alan, dey ve yatay
donatnn her biri iin perde gvdesi brt enkesit alannn 0.0025inden az deildir
ve donat aral 250 mmden fazla deildir.
Perdelerin her iki ucunda u blgeleri oluturulmutur. Bu blgelerde boyuna
donat en az 4-16 ve
t
0.001 tl
w
,

sarg donats ise 8/150 mmdir.

t
= u blgesinde toplam boyuna donat oran
t = perde kalnl
l
w
= perde kesit alannn byk boyutu
Bu makalede nerilen denklemler, birinci ve ikinci deprem blgeleri gznnde
bulundurularak oluturulmutur. 3. ve 4. deprem blgeleri iin ayn denklemler
katsaylarda gerekli azaltmalar yaplarak kullanlabilir.

2.2 Yntemde Salanmas ngrlen Kriterler:
a) Kolon ve perdelerde kesme gerilmeleri belirli bir snr amayacaktr.
b) TDYde Normal Sneklik Dzeyi iin elemanlarda ngrlen sneklik
salanacaktr [3].
c) Gerekli yanal rijitlii salanarak katlararas greli yerdeitirme snrlanacaktr.

3. NTASARIM N BOYUTLANDIRMA NERLER
Bu blmde boyutlandrma iin verilen koullar, yukarda ngrlen kriterleri salamaya
yneliktir. Yazar, burada tanmlanan trdeki binalarda, tm deprem kuvvetlerini
karlayabilecek dayanmda perde duvar bulundurulmasnn zorunlu klnmasnn gerektii
kansndadr. Bu sistemdeki ereveler deprem yknn belirli bir yzdesini
karlayabilecek kapasitede olmaldr. Yazara gre ereveler yapya etkiyecek deprem
kuvvetlerinin en az %30unu karlayabilecek kapasitede olmaldr. Aadaki neriler bu
koullara gre gelitirilmitir.

3.1 Kolonlar:
TDY 2007de kolon zerindeki eksenel yk, aadaki gibi snrlanmtr [3].
N
d1
0.5 f
ck
A
ci
(1)
N
d1
= kolona etkiyen eksenel yk
f
ck
= betonun karakteristik basn dayanm
A
ci
= kolonun enkesit alan
Uur ERSOY
6563
Binadaki her bir kolona etkiyen eksenel yk, metrekareye gelen yk, kolon alan pay EA
oi

ile arplarak hesaplanabilir.
N
d2
= p
d
EA
oi
(2)
EA
oi
, = ele alnan kolonun tm katlardaki alan paylarnn toplam
Birim alana etkiyen yk, p
d
= 15 kN/m
2
ve beton dayanm f
ck
= 20 000 kN/m
2

varsayldktan sonra N
d1
, N
d2
ye eitlenirse, TDYce izin verilen en kk kolon kesit alan
elde edilir.
A
ci
0.0015 E A
oi
(3)
Kolon kesit boyutlar saptanrken kolonun kesme dayanmnn da gznne alnmas
gerekir. Burada kolon orta blgesinde nceki blmde Yaplan varsaymlar bal
altnda verilen minimum etriyenin var olduu kabul edilmitir.
V
r
= V
c
+ V
w
(4)
V
cr
= 0.65 f
ctd
A
ci

V
c
= 0.8 V
cr

V
w
= (A
sw
/s) f
ywd
d
V
r =
kolonun kesme dayanm
V
cr
= kolonun kesmede atlama dayanm
V
c
= kesme dayanmna betonun katks
f
ctd
= betonun hesap ekme dayanm
f
ywd
= etriyenin hesap akma dayanm
A
sw
= kesitteki etriye kollarnn toplam kesit alanlar
s = etriye aral
h = kolon enkesitinin byk boyutu
b = kolon enkesitinin kk boyutu
d = faydal ykseklik
Eer f
ctd
= 1 100 kN/m
2
, f
ywd
= 365 000 kN/m
2
varsaylrsa, kolonun kesme dayanm

iin
aadaki denklemler elde edilir.
V
cr
= 715 A
ci
(5)

V
c
= 572A
ci
V
w
= 365 000 (A
sw
/s) d
Depreme Dayankl Betonarme Binalarn ntasarm in Basit Bir Yntem
6564
V
r
= 572 A
ci
+ 365 000 (A
sw
/s) d (6)
izelge-1de, eitli kolon kesitleri iin Denklem (6)dan hesaplanan kesme dayanmlar
verilmitir. Dayanm bulunurken, (A
sw
/s) iin kullanlacak deerler, bir nceki blmdeki
varsaymlara uyularak, kolon byk boyutunun 400 mmden kk veya byk olmasna
gre |8/200 mm veya |10/200 mm alnmtr. Ayrca, en dk dayanm bulabilmek iin
zayf yndeki kesit boyutu temel alnarak, Denklem (6)da d yerine, (b-40mm)
kullanlmtr.
izelge-1de Denklem (5)ten hesaplanan V
cr
deerleri de verilmitir. izelgenin son
kolonunda, burada yaplan varsaymlara dayanlarak karlan kesme dayanmlarnn,
atlama dayanmlarna oran verilmitir. Grld gibi bu oran tm durumlar iin birden
byk kmtr. Ayrca en kk orannn da 1.35 olduu grlmektedir. Eer V
r
=1.35V
cr

varsaylrsa, kolonun kesme dayanm V
r
iin

aadaki

iliki elde edilir.


V
r
= 1.35x715 A
ci
= 965 E A
ci
(7)

E A
ci
= i katndaki kolonlarn kesit alanlarnn toplam

izelge 1. Kolonlarn Kesme Dayanm

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
h b f
ctd
A
c
A
sw
/s f
ywd
V
cr
V
c
V
w
V
r
V
r
/V
cr
(mm) (mm) (MPa) (mm
2
) (mm) (MPa) (kN) (kN) (kN) (kN)
300 300 1.1 90000 0.50 365 64.4 51.5 47.5 98.9 1.54
350 300 1.1 105000 0.50 365 75.1 60.1 47.5 107.5 1.43
350 350 1.1 122500 0.50 365 87.6 70.1 56.6 126.6 1.45
400 300 1.1 120000 0.50 365 85.8 68.6 47.5 116.1 1.35
400 350 1.1 140000 0.50 365 100.1 80.1 56.6 136.7 1.37
400 400 1.1 160000 0.50 365 114.4 91.5 65.7 157.2 1.37
450 300 1.1 135000 0.79 365 96.5 77.2 75.0 152.2 1.58
450 400 1.1 180000 0.79 365 128.7 103.0 103.8 206.8 1.61
450 450 1.1 202500 0.79 365 144.8 115.8 118.2 234.1 1.62
500 300 1.1 150000 0.79 365 107.3 85.8 75.0 160.8 1.50
500 400 1.1 200000 0.79 365 143.0 114.4 103.8 218.2 1.53
500 500 1.1 250000 0.79 365 178.8 143.0 132.6 275.6 1.54
600 300 1.1 180000 0.79 365 128.7 103.0 75.0 177.9 1.38
600 400 1.1 240000 0.79 365 171.6 137.3 103.8 241.1 1.40
600 500 1.1 300000 0.79 365 214.5 171.6 132.6 304.2 1.42
600 600 1.1 360000 0.79 365 257.4 205.9 161.5 367.4 1.43
Uur ERSOY
6565
TDYde ngrlen taban kesme kuvveti :
EV
d
= W A(T
1
) / R
a
(T
1
) (8)
w = 10 kN/m
2
olursa,
W = w EA
pi
= 10 EA
pi

A(T
1
) = A
o
I S(T
1
)
EV
d
= taban kesme kuvveti
w

= metrekareye etkiyen

yk
EA
pi
= binann kat alanlarnn toplam
A
0
= etkin yer ivmesi katsays
I = bina nem katsays
S(T) = spektrum katsays
R
a
(T) = tayc sistem davran katsays
I = 1.0, A
o
= 0.4, S(T
1
) = 2.5 ve R = 4.0 varsaylrsa, toplam taban kesme kuvveti iin
aadaki iliki elde edilir.
EV
d
= 2.5 EA
pi
(9)
Daha nce belirtildii gibi, binada yaklak tm deprem kuvvetlerini tayacak kapasitede
perde bulundurulmas zorunlu klnacaktr. erevelerin de taban kesme kuvvetinin en az
%30unu karlayacak kapasiteye sahip olmalar gerekmektedir. Baka bir deyile kattaki
kolonlarn kesme kapasitelerinin, en az Denklem (9) ile belirlenen taban kesme kuvvetinin
%30una eit olmas ngrlmektedir. Burada gvenli ynde olmak amacyla sz edilen
oran %50ye karlacakr.
Kesit alan A
ci
olan tek bir kolon iin Denklem (9)'da EA
pi
yerine EA
oi
konulur ve Denklem
(7) Denklem (9)un %50sine eitlenirse, kesme dayanm asndan gerekli en kk
kolon kesit alan bulunur.
965 A
ci
= 0.5 x2.5 EA
oi
= 1.25

EA
oi
A
ci
0.0013

EA
oi
(10)
Grld gibi kesme dayanm temel alnarak karlan denklem (10), TDYdeki eksenel
yk snrlamas temel alnarak karlan Denklem (3)e ok benzemektedir. Ancak Denklem
(10)daki katsay daha kktr. Bu durumda minimum kolon kesit alannn, TDYdeki
eksenel yk kstlamasn temel alarak karlan Denklem (3)e gre belirlenmesi
nerilecektir.
A
ci
0.0015 EA
oi
(11)
0.09 m
2
Depreme Dayankl Betonarme Binalarn ntasarm in Basit Bir Yntem
6566
Kesit boyutlar oran iin de aadaki snrlamann yaplmas uygun olacaktr.
h/b 2.0
Deiik alan paylar ve binadaki kat saylar iin Denklem (11)den elde edilen kolon kesit
boyutlar izelge-2de gsterilmitir. izelgenin 6 nolu kolonunda Denklem (11)den
hesaplanarak yuvarlatlm kare kesitli kolonun boyutlar verilmitir. izelgede tm
katlarda kolon alan paylarnn ayn olduu varsaylmr, EA
oi
= n A
oi
. Burada n, binann
kat saysdr.

izelge 2. Denklem (11)e Gre Belirlenen En Kk Kolon Boyutlar


3.2 Perde Duvarlar
nc blmn banda, burada sz edilen trdeki binalar iin perde duvar
bulundurulmasnn zorunlu klnmas nerilmiti. Binada oluturulacak perde duvarlarn,
binaya etkiyecek tm deprem kuvvetlerini karlayacak gte olmas da ilke olarak
1 2 3 4 5 6
A
oi
n A
ci
h=b h=b h=b
(m
2
) (m
2
) (m) Yuvarlatlm ( mm)
10 4 0.090 0.300 0.300 300x300
10 6 0.090 0.300 0.300 300x300
10 8 0.120 0.346 0.350 350x350
13 4 0.090 0.300 0.300 300x300
13 6 0.117 0.342 0.340 340x340
13 8 0.156 0.395 0.400 400x400
16 4 0.096 0.310 0.300 300x300
16 6 0.144 0.379 0.380 380x380
16 8 0.192 0.438 0.440 440x440
20 4 0.120 0.346 0.345 345x345
20 6 0.180 0.424 0.425 425x425
20 8 0.240 0.490 0.490 490x490
25 4 0.150 0.387 0.390 390x390
25 6 0.225 0.474 0.475 475x475
25 8 0.300 0.548 0.550 550x550
30 4 0.180 0.424 0.425 425x425
30 6 0.270 0.520 0.520 520x520
30 8 0.360 0.600 0.600 600x600
36 4 0.216 0.465 0.465 465x465
36 6 0.324 0.569 0.570 570x570
36 8 0.432 0.657 0.660 660x660
Uur ERSOY
6567
belirlenmiti Mevcut uygulamalar ve depremlerden sonra yaplan gzlemler bu ilkeleri
desteklemektedir.
Binaya etkiyecek tm deprem kuvvetlerini karlayabilecek en kk perde kesit alannn
saptanmasnda perde kesme daynmnn temel alnmas uygun olacaktr. Perde duvarlarn
kesme dayanmlar, en olumsuz koullar iin aada verilmitir. Gerekli denklemler
karlrken Tama Gc Snr Durumu dikkate alndndan, malzemelerin karakteristik
deerleri kullanlmtr. Duvar kalnl, t = 0.20 metre alnm, A
wi
= t.d varsaylmtr.
V
r
= V
cr
+ V
w

V
cr
= 0.65 f
ctk
A
wi
V
w
=
h
f
ywk
A
wi

h
= perdedeki yatay donat oran

h
= 0.0025, f
ctk
= 1600 kN/m
2
, f
ywk
= 420 000 kN/m
2
varsaylrsa,
V
r
= 1040

A
wi
+ 1050 A
wi
= 2090 A
wi
Katta kuvvetli ynde tm perdeler iin A
wi
yerine EA
wi
yazlrsa, kat kesme dayanm iin
aadaki denklem elde edilir.
V
r
= 2090 EA
wi
(12)
Taban kesme kuvvetini veren Denklem (9), dayanm veren Denklem (12)ye
eitlendiinde, katta her bir dorultuda bulundurulmas gereken en az perde duvar alan,
binadaki kat alanlar toplamnn bir yzdesi olarak yazlabilir.
EA
wi
0.0012 EA
pi
(13)
Karakteristik malzeme dayanmlar yerine hesap deerleri kullanlsayd, Denklem (13)teki
katsay 0.00155 olurdu. Denklem (13) karlrken, binaya etkiyen toplam taban kesme
kuvvetinin salt perde duvarlarla karlanmas ngrlmt. Yazar, burada sz edilen
trdeki binalar iin gerekli minimum perde duvar alannn belirlenmesinde, Denklem
(13)n temel alnmasn nermektedir. Katta perde duvarlarn konumu saptanrken
simetriye dikkat edilmeli ver katta burulma olumas engellenmelidir. Yazar, az katl
binalarda Denklem (13) ile belirlenen duvar alannn yeterli rijitlii salamakta yetersiz
kalabilecei endiesi ile binann tabanndaki plan alann temel alan ek bir denklemin
bulunmasnda yarar grmektedir..
EA
wi
0.004 A
pt
(14)
A
pt
= binann tabandaki plan alan
Denklem (13) ve (14)teki koullar her iki dorultuda da salanmaldr.
Yazar, kolon ve perde duvar kesit alanlar saptanrken, srasyla Denklem (11), (13) ve
(14)teki koullara uyulduunda yeterli dayanm ve rijitliin salanaca kansndadr.
Ancak baz zel durumlarda oluabilecek olumsuzluklar da gz nnde bulundurularak,
Depreme Dayankl Betonarme Binalarn ntasarm in Basit Bir Yntem
6568
perde duvar ve kolon kesit alanlarnn toplamnn da aadaki koulu salamas
nerilecektir.
( EA
ci
+

EA
wi
)

0.0020 EA
pi
(15 )

4. KOLONLAR N SARGI DONATISI KOULLARI
Kesin tasarm yaplrken daha nceki blmde Boyutlandrma in Varsaym ve Kriterler
bal altnda verilen donat detaylarna mutlaka uyulmaldr. Deprem dayanmnda
kolonlar ok kritik olduundan, bunlarn snek davranmas ok nemlidir. Ayrca
depremde kolonlarda kesme krlmas olumas nlenmelidir. nceki blmde kolon kesit
alannn saptanmasnda kesme dayanm irdelenmiti. Burada kesme konusu
tekrarlanmayacak ve salt sneklik zerinde durulacaktr.
Kolonlarn her iki ucunda en az daha nce verilen ve aada yinelenen kadar sarg donats
olduu varsaylacaktr.
h 400 mm iin, 8/100mm etriye ve her iki ynde birer 8/100mm iroz.
h > 400 mm iin, 10/100mm etriye ve her iki ynde birer 10/100mm iroz.
Buna gre kesit boyutu 400 mm ve daha kk olan kolonlarda A
sh
/s = 1.5 mm,
400 mmden byk kolonlarda ise 2.37 mmdir.
TDYde ngrlen en az sarg donats ise Denklem (16)da verilmitir.
A
sh
/s 0.3 b
k
(A
c
/A
ck
-1.0) f
ck
/f
ywk
(16)


0.075

b
k
(f
ck
/f
ywk
)
A
sh
= kolon alann kesen dzleme dik dorultudaki etriye kollarnn ve varsa
irozlarn kesit alanlarnn toplam
A
ck
= Kolon kesitinin ekirdek alan
b
k
= Kolon kesitinin ekirdek alannn kk boyutu
eitli kolon kesitleri iin Denklem (16)dan, baka bir deyile TDYden elde edilen sarg
donats (A
sh
/s) izelge-3n 5inci kolonunda verilmitir. izelgenin 6 nolu kolonunda
yazar tarafndan nerilen sarg donats yer almaktadr. izelgenin son kolonunda ise
nerilen sarg donatsnn TDYde ngrlen minimuma oran gsterilmitir. Grld
gibi izelgedeki en kk oran 1.17dir. Bu durumda nerilen sarg donatsnn ele alnan
tm kolon kesitleri iin yeterli olduu sylenebilir.
izelge incelendiinde, kesit boyutu 400 mmden byk kolonlarda nerilen donatnn
TDYye oran baz kesitlerde 2.0yi gemektedir. Bu durumda 10 mmlik sarg donatsnn
aralnn 150 mmye karlmas dnlebilir. Ancak boyuna donatlarn burkulma
olasl gz nne alnarak, sarg donats aralnn 100 mm olarak kalmasnn uygun
olaca dnlmektedir.
Uur ERSOY
6569
izelge 3 Kolonlarda Sarg Donats

Not: TDYne gre hesap yaplrken, b
k
= b 40 mm ve h
k
= h 40 mm alnmtr.

5. NERLERN ZET
Son 40 ylda yaplan almalar depremlerde gzlenen ar hasar ve gmelerin genelde 2-8
katl binalarda younlatn gstermektedir. Geen sre iinde gzlenen hasar nedenleri
ile ilgili doru tehisler konulmadndan, yaplan dzenlemeler ve ynetmelik
deiikliklerine karn can kayb istenen dzeyde azaltlamamtr. Bu yazda, lkemizin
gerekleri gz nnde bulundurularak ve depremlerdeki ortak hasar nedenleri dikkate
alnarak boyutlandrma ve donat detaylandrmas ile ilgili baz basit kurallar
oluturulmutur.

5.1 ntasarm- boyutlandrma
Bu yaznn kapsamna giren trdeki yaplarda, binaya etkiyecek deprem kuvvetlerinin
tmn tayabilecek kapasitede perde duvar oluturulmasnn zorunlu klnmas
nerilmektedir. Binadaki erevelerin de deprem yknn en az %30unu karlayabilecek
gce sahip olmalar ngrlmektedir. Aada verilen koullar bu ilkelere gre
hazrlanmtr.
ereve ve perde duvarlardan oluan sistemlerde kattaki kolonlarn ve kuvvetli
dorultudaki perde duvarlarn kesit alanlarnn toplam, aada verilen koulu her iki
dorultuda da salamaldr.
1 2 3 4 5 6 7
Kesit b h A
c
/A
ck
A
sh
/s, (TDY) A
sh
/s, (NER) NER
(mmxmm) (mm) (mm) (mm) (mm) TDY
300x300 300 300 1.33 1.23 1.50 1.22
350x350 350 350 1.27 1.22 1.50 1.23
300x400 300 400 1.28 1.05 1.50 1.43
400x400 400 400 1.23 1.29 1.50 1.17
300x450 300 450 1.27 0.99 2.37 2.40
400x450 400 450 1.22 1.29 2.37 1.84
450x450 450 450 1.20 1.46 2.37 1.62
300x500 300 500 1.25 0.94 2.37 2.51
400x500 400 500 1.21 1.29 2.37 1.84
500x500 500 500 1.18 1.64 2.37 1.44
300x600 300 600 1.24 0.93 2.37 2.55
400x600 400 600 1.19 1.29 2.37 1.84
500x600 500 600 1.16 1.64 2.37 1.44
600x600 600 600 1.15 2.00 2.37 1.19
Depreme Dayankl Betonarme Binalarn ntasarm in Basit Bir Yntem
6570
(EA
ci
+

EA
wi
) 0.0020 EA
pi
(17)
Binadaki her kolon, aadaki koullara uyularak boyutlandrlmaldr.
A
ci
0.0015 EA
oi
(18)
0.090 m
2
h/b 2.0
Aada perde duvarlar iin verilen koullar, her iki dorultuda salanmaldr.
EA
wi
0.0012 EA
pi
(19)
0.004 A
pt

t H
i
/20
200 mm
ereve kirileri iin de aadaki koullar salanmaldr.
b
w
250 mm
h 300 mm
3t
Yazar, edindii deneyimlerle yukarda verilen boyutlandrma koullarna uyulduunda,
binann yanal rijitliinin yeterli olaca kansndadr.

5.2 Kesin tasarm Aamasnda Donat ile lgili Koullar
Tasarm ve yapm aamasnda TDY ve TS 500de donatlardaki kenetlenme ve bindirmeli
eklerle ilgili koullara uyulacaktr.

Kolonlar:
Boyuna dont
0.01
t
0.03
en az 4-| 16,
a< 25 |
e
a = kolonda veya perde u blgelerinde etriye kollarnn ve/veya irozaslarn
arasndaki yatay uzaklk
|
e
= etriye veya iroz ap
Eilme kapasitesi yksek kolonlarda yaanabilecek kesme sorunu nedeniyle en byk
boyuna donat oran 0.03e indirilmitir.
Enine donat (sarg)
Uur ERSOY
6571
Kolon u blgelerinde en az aadaki kadar sarg donats bulundurulacaktr.
h 400 mm iin, 8/100mm etriye ve her iki ynde birer 8/100mm iroz.
h > 400 mm iin, 10/100mm etriye ve her iki ynde birer 10/100mm iroz.
Kolon orta blgesinde en az aadaki kadar etriye bulunacaktr.
h 400 mm iin, 8/200mm
h > 400 mm iin, 10/200mm

Kiriler:
Boyuna donat:
0.003

0.02
/ 0.5


Enine donat (sarg):
Kiri ularnda 2h uzunluunda etriye aral en ok d/4, dier blgelerde d/2dir.

Perde duvarlar:
Perdelerin her iki yznde gvde donatsnn toplam kesit alan, dey ve yatay donatnn
her biri iin perde gvdesi brt enkesit alannn 0.0025inden az olmamal ve donat aral
250 mmyi gememelidir.
Perdelerin her iki ucunda u blgeleri oluturulmaldr. Bu blgelerde boyuna donat en az
4-16 ve
t
0.001 t l
w
,

sarg donats ise 8/150 mm olmaldr.

6. SONU
Gelitirilen yntemin olabildiince basit olmasna zen gsterilmitir. Esas ama, beklenen
iddetli bir depremde can kaybn nlemektir. Bu amaca, boyutlandrma ile belirli bir
dayanm ve rijitlik, minimum donat detaylar ile de kabul edilebilir bir sneklik salanarak
ulalmaya allmtr. Yntem, 2-8 katl konut ve iyeri tr yaplarn projelerini yapan
ortalama bilgi dzeyine sahip mhendisler hedef alnarak gelitirilmitir. Yazar,
boyutlandrma ve detaylandrma ile ilgili verilen minimum koullara, burada tanmlanan
trdeki tm binalara, hesap yntemi ne olursa olsun uygulanmasn nermektedir.
Yntemin basitlii, kontrolu yapanlar iin de byk kolaylk salayacaktr. Gerek
boyutlandrma gerekse donat detaylar iin yaplan neriler, TDYde tanmlanan 1. ve 2.
deprem blgeleri dikkate alarak gelitirilmitir. Yazar, bu nerilerin biraz
yumuaklatrlarak 3. ve 4. deprem blgelerinde de kullanlabilecei kansndadr.
Yntem oluturulurken, yazarn deneyimlerine dayanan ok sayda varsaym yaplmtr.
Doal olarak bu varsaymlar ve bunlarn sonucu olarak denklemlere yansyan katsaylar
tartmaya aktr. ok sayda rnek zlerek bu katsaylar irdelenip gelitirilebilir.
Yntem gelitirilirken zemin koullar, dzensizlik gibi baz parametreler dikkate
alnmamtr. Dzensizlik hasarda nemli rol oynayan bir parametredir. Ancak ou
Depreme Dayankl Betonarme Binalarn ntasarm in Basit Bir Yntem
6572
dzensizliin saptanabilmesi iin ayrntl hesap gerekmektedir. Basitliin temel alnd bu
yntemde bu nedenle dzensizlie yer verilmemitir. Tayc sistem kurulurken tasarmc
dzensiz yap oluturmaktan olabildiince kanmaldr.
Burada nerilen basit yntemle elde edilen kesit boyutlar, ayrntl bir hesapla elde
edileceklerden byk kabileceinden, yntemin uygulamasnn bina maliyetini artraca
iddia edilebilir. Ancak depremlerde oluan can kayb ve gmelerin maliyeti dikkate
alndnda, bu savn pek de geerli olmad grlr.
Bu yazda sunulan yntem daha ok parametre dikkate alnarak gelitirilebilir. Ancak bu
yaplrken basitliin kaybolmamasna dikkat etmek gerekir. Yntemin amac depreme
dayankl yap oluturmak deil, basit bir yaklamla olas depremlerde can kaybn
nlemektir. nerilen yntem, tasarm aamasnda kullanlmak iindir, mevcut binalarn
deerlendirilmesinde kullanlmas nerilmez.

Teekkr
Makale ile ilgili eletiri ve nerileri nedeniyle, Dr. Kutay Orakal ve Dr. Hilmi Lua,
yaznn dzenlenmesindeki yardmlar dolaysyla da Muhammet Fethi Gllye
teekkrlerimi sunarm

Semboller
A
c
ve A
ci
: Kolonun enkesit alan
EA
ci
: i katndaki kolonlarn kesit alanlarnn toplam
A
ck
: Kolon kesitinin ekirdek alan
A
0
: Etkin yer ivmesi katsays
A
oi
: i katndaki kolonun alan pay
EA
oi
: Tm katlardaki kolon alan paylarnn toplam
EA
pi
: Binann kat alanlarnn toplam
EA
pt
: Binan tabandaki plan alan
A
sh
: Kolon alann kesen dzleme dik dorultudaki etriye kollarnn ve varsa
irozlarn kesit alanlarnn toplam
A
sw
: Kesitteki etriye kollarnn toplam kesit alanlar
EA
wi
: i katndaki kuvvetli yndeki perde duvar alanlarn toplam
a : Kolonda veya perde u blgelerinde etriye kollarnn ve/veya irozlarn
arasndaki yatay uzaklk
b : Kolon enkesitinin kk boyutu
d : Kesitin faydal ykseklii
Uur ERSOY
6573
b
k
: Kolonlarda ekirdek alannn kk boyutu
b
w
: Kiriin gvde genilii
H : Kolon boyu veya kat ykseklii
h : Kolon enkesitinin byk boyutu
h
k
: Kolonlarda ekirdek alannn byk boyutu
I : Binann nem katsays
f
cd
: Betonun hesap basn dayanm
f
ctd
: Betonun hesap ekme dayanm
f
ck
: Betonun karakteristik basn dayanm
f
ctk
: Betonun karakteristik ekme dayanm
f
ywd
: Etriyenin hesap akma dayanm
f
ywk
: Etriyenin karakteristik akma dayanm
l
w
: Perde duvar kesitinin byk boyutu
N
d
: Kolona etkiyen eksenel yk
n : Binadaki kat says
p
d
: Dzgn yayl yk
R : Tayc sistem davran katsays
S(T) : Spektrum katsays
s : Etriye ve irozun aral
t : Deme veya perde kalnl
EV
d
: Taban kesme kuvveti
V
cr
: Kesitin kesmede atlama dayanm
V
c
: Kesme dayanmna betonun katks
V
r
: Kesitin kesme dayanm
V
w
: Kesme dayanmna enine donatnn katks
W : Binann hareketli yk dahil, toplam arl
w : Binada birim alana etkiyen toplam yk
| : Boyuna donatnn ap
|
e
: Etriye veya iroz ap
: Kirilerde ekme donats oran
' : Kirilerde basn donats oran
Depreme Dayankl Betonarme Binalarn ntasarm in Basit Bir Yntem
6574

h
: Perde deki yatay donat oran

t
: Kolon kesitindeki boyuna donatnn oran

Kaynaklar
[1] Ersoy. U., Binalarn Deprem Dayanmnda Mimarinin Etkisi Konutta kalite
Sempozyumu, MESA Yaynlar, Ankara 1994
[2] Ersoy. U., ve Tankut, T., Az Katl Yaplarn Deprem Tasarmna ilikin Bir neri,
MO Dergisi, Kasm 1996, say 386, MO, Ankara
[3] Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar Hakknda Ynetmelik, Bayndrlk
Bakanl, Mart 2007, Ankara