T.

C DOKUZ EYLL NVERSTES GZEL SANATLAR ENSTTS MZK ANASANAT DALI YKSEK LSANS TEZ

20. YZYIL MZNDE KULLANILAN ZEL EFEKTLERN KEMANDA UYGULAMA YNTEMLER

Hazrlayan Tolga AKIN

Danman Do. eniz DURU

ZMR-2007

Yemin Metni

Yksek Lisans tezi olarak sunduum 20.Yzyl Mziinde Kullanlan zel Efektlerin Kemanda Uygulama Yntemleri adl almann, tarafmdan, bilimsel ahlak ve geleneklere aykr decek bir yardma bavurmakszn yazldn ve yararlandm eserlerin kaynakada gsterilenlerden olutuunu, bunlara atf yaplarak yararlanlm olduunu belirtir ve bunu onurumla dorularm.

..../..../....... TOLGA AKIN

ii

TUTANAK

Dokuz Eyll niversitesi Gzel Sanatlar Enstits nn ......./......../...... tarih ve ......sayl toplantsnda oluturulan jri, Lisan st retim Ynetmeliinin ........maddesine gre MZK Anasanat Dal yksek lisans rencisi TOLGA AKININ 20. YZYIL MZNDE KULLANILAN ZEL EFEKTLERN KEMANDA UYGULAMA YNTEMLER konulu tezi incelenmi ve aday ......./....../........ tarihinde, saat .......da jri nnde tez savunmasna alnmtr. Adayn kiisel almaya dayanan tezini savunmasndan sonra ......... dakikalk sre iinde gerek tez konusu, gerekse tezin dayana olan anabilim dallarndan jri yelerine sorulan sorulara verdii cevaplar deerlendirilerek tezin .............................olduuna oy...................ile karar verildi.

BAKAN

YE

YE

iii

YKSEKRETM KURULU DOKMANTASYON MERKEZ TEZ VER FORMU Tez No: Konu Kodu: niv. Kodu

Not: Bu blm merkezimiz tarafndan doldurulacaktr. Ad: TOLGA

Tez Yazarnn Soyad: AKIN

Tezin Trke Ad: 20. YZYIL MZNDE KULLANILAN ZEL EFEKTLERN KEMANDA UYGULAMA YNTEMLER Tezin Yabanc Dildeki Ad: THE METHODS OF PRACTICING THE SPECIAL EFFECTS ON VIOLIN, WHICH ARE USED ON THE 20th CENTURY MUSIC Tezin Yapld niversitesi: D.E.. Dier Kurulular: Tezin Tr: Yksek Lisans: Doktora: Tpta Uzmanlk: Sanatta Yeterlilik: Tez Danmanlarnn nvan: DO Trke Anahtar Kelimeler: 1- ZEL EFEKT 2- 20. YZYIL MZ Tarih: mza: Tezimin Eriim Sayfasnda Yaynlanmasn stiyorum Evet Hayr Ad: ENZ Soyad: DURU ngilizce Anahtar Kelimeler: 1- SPECIAL EFFECT 2- 20 th CENTURY MUSIC Dili: TRKE Sayfa Says: 55 Referans Says: 8 Enstit: G.S.E. Yl: 2007

iv

ZET 20. yzyla gelindiinde insanlar iin yaam ilgin bir hal almaya balamt. Yeni an teknolojik gelimeleri, hayat daha kolay yaanr hale getirmekteydi. Ayn gelimeler sanat alannda da byk bir hzla ortaya kmaya balamt. 20. yzyl mzii de bu deiimden payna deni almt. Mzikte yaanan deiiklikler arasnda Schonbergin 12 ton teknii, Stravinskynin karmak ritimleri, Pendereckinin nota yazm teknii gsterilebilir. Bu dnemdeki en byk deiiklik ise, enstrmanlarn eser iindeki kullan biimlerinde gizliydi. Besteciler, eserlerindeki mzikal dncelerini efekt olarak yanstma yoluna gittiler. Klasiklemi nota yazm tekniinden uzaklap, yerine grafik notasyona yneldiler. Teknolojinin gelimesi ile icat edilen makinelerin sesleri, besteciler tarafndan zel efekt olarak enstrmanlardan elde edilmeye alld. Honegger Pacific 231 adl eserinde buharl trenden ve 1928de yazd Rugby isimli eserinde ise spordan olduka etkilenmiti. Prokofiev 1918de, The Steel Step balesini, 1934 ylnda Rusyaya dnmeden nce bestelemiti ve bu eser ayn zamanda sanayi ve makine endstrisini kutlama niteliindeydi. Bu dnemin balarnda yazlan Alban Bergin Wozzeck operas dnemin en nemli eserlerindendir. Serbest atonal stilde yazlan bu operada, modern orkestrasyonun btn incelikleri ve ayrntlar olduka yaygn bir ekilde kullanld. Bu dnemde grafik notasyonun ykselii kemanda da yeni alma tekniklerini ortaya kartmtr. Are kullanmndaki yenilikler bu dnemde zirveye ulamtr.

ABSTRACT Life was getting interesting for people at the beginning of the 20th century. Technological innovations of the new age have made life much more comfortable. Similar improvements have started to take place very rapidly in field of art. The music of that century has also affected by these extremely rapid changes. Schonbergs technique of 12 tones, Stravinskys sophisticated rhythms and Pendereckis technique of writing notes can be counted as good examples for the innovational changes in music. The most influential change at this age was hidden in the way of using the instruments in a musical piece. Composers have preffered to reflect their musical thoughts by using sound effects. Besides, classical technique of writing notes was replaced by graphical notation. Composers have inspired from the newly invented machines and tried to imitate their sounds by using the instruments. Its quite obvious that Honegger has strongly inspired from a train in his work named Pacific 231 and from sports in Rugby which he wrote in 1928. Prokofiev has composed his balet The Steel Step in 1918 before he came back to Russia in 1934. This piece constitutes a celebration fort he industrial revolution. Alban Bergs opera of Wozzeck which was written at the beginning of that epoch was one of the most significant pieces. In this opera which was composed in a free atonal style, one way observe all the niceties and details of the modern orchestral view. The rising of the graphical notation has also brought new playing techniques in violin. The innovations in using bow have raeched to the peak in that epoch.

vi

NSZ Dnya Tiyatrolar Haftasnn 2004 ylndaki etkinlikleri erevesinde Stravinskynin Historie Du Soldat (Bir askerin yks) adl eserini seslendirdikten sonra 20. yzyl mziinin yeniliki yaps ilgimi ekti. Daha sonra yksek lisans eitimimin ders aamasnda, Sayn hocam merhum Prof. stemihan TAVLOLUnun 20. Yzyl Mzii dersine katlma ansn elde ettim. 20. yzyl mziinin bu denli zengin ierikli olmas, notasyon tekniinin geliimi, eserlerdeki zel efekt uygulamalar ve en nemlisi bu konu zerine yazlm Trke bir kaynak bulunmamas, konu zerinde aratrma yapmam salad. ncelikle beni 20. yzyl mzii ile tantran Sayn hocam merhum Prof.stemihan TAVLOLUna, hem korrepetitr hem de danmanlm stlenmeyi kabul eden Sayn Do. eniz DURUya, sevgili arkadam Okt. Pelin KARAYILANa, almam srasnda bana olan sevgileriyle g bulduum aileme ok teekkr ediyorum. almann bandan sonuna kadar, hibir zaman desteini, bilgisini ve tecrbesini esirgemeyen Yrd. Do. Ebru GNER CANBEYe teekkr ediyor ve bu almay kendisine adyorum.

vii

NDEKLER 20. YZYIL MZNDE KULLANILAN ZEL EFEKTLERN KEMANDA UYGULAMA YNTEMLER

YEMN METN TUTANAK YK DOKMANTASYON MERKEZ TEZ VER FORMU ZET ABSTRACT NSZ NDEKLER GR

ii iii iv v vi vii viii 1

BRNC BLM 20. YZYIL DNEMLER 1.1 Birinci Dnem (1908-1925) 1.1.1 19081914 Yllar Aras 1.1.2 19181925 Yllar Aras 1.2 kinci Dnem 1.2.1 19251950 Yllar Aras 1.3 nc Dnem 1.3.1 1945 ve Sonras 1.4 20. Yzylda Trk Mzii 3 3 6 16 16 23 23 30

viii

KNC BLM ZEL EFEKTLER 2.1 zel Efektler 2.1.1 Tremolo 2.1.1.1 Saysz Yay Tremolosu 2.1.1.2 Sayl Yay Tremolosu 2.1.1.3 Parmak Tremolosu 2.1.2 Muting (Srdin) 2.1.3 Trill 2.2 Az Rastlanr Yay Teknikleri 2.2.1 Sul Ponticello 2.2.2 Sul Tasto 2.2.3 Col Legno 2.2.4 Kpr Arkasnda alma 2.2.5 Kpr zerinde alma 2.2.6 Srdin Yeri Deitirme 2.2.7 Enstrmann Gvdesi zerinde alma 2.2.8 Yakn Sol El 2.2.9 Sol El Arkas 2.2.10 Ba Eik Arkas 2.2.11 Yaya ok Fazla Basn Uygulayarak almak 2.2.12 Yaya Basn Uygulamadan almak 34 34 34 36 37 38 39 40 40 40 41 42 43 43 43 44 44 44 44 45

ix

2.3 Enstrman Telleri le retilen Geleneksel Metotlar Dndaki Sesler 2.3.1 Sessiz parmak 2.3.2 Teli Susturma 2.3.3 Sa Elin i le Tele Vurma 2.3.4 Yayn Topuuyla yada Parmak Ucuyla Gvdeye Vurma 2.4 zel Pizzicato Efektleri 2.4.1 Bartok Pizzicato 2.4.2 Trnak Pizzicatosu 2.4.3 Penal Pizzicato 2.4.4 imdik Pizzicato 2.4.5 Czrtl Pizzicato 2.4.6 Gitar Pizzicatosu veya Fra Pizzicato 2.4.7 Tremolo Pizzicato 2.4.8 Glisando pizzicato 2.4.9 Kpr Arkas Pizzicatosu 2.5 Molto Vibrato 2.6 Microtones 2.7 Akort Deitirme (scordatura) 2.8 Glissando 2.9 Half 2.10 Ton Tekrarlama

45 45 45 46 46 47 47 47 48 48 48 48 49 49 49 49 50 51 51 52 52

SONU KAYNAKA ZGEM

53 54

xi

GR

Yeni bir yzyln balamas ile mzik de yeni bir dneme adm atmtr. Kimi mzik tarihilerine gre, 20. yzylda yazlan mziin tm modernizm olarak anlmaldr. Bu a, mzikte her trl snrn bilinli olarak zorlanma adr: Teknikte, ifadede, biimde, stilde, ierikte ve zde, tm geleneksel kurallar eilip bklmeye, eriyip kmeye balam; insanlarn oturarak dinledii mzikler bir anda hareketlenmitir. Allagelmi enstrmanlarn yerini yeni aletler alm; araba kornalar, rzgar sesi gibi efektlere 20. yzyl mziinde sk sk yer verilir olmutur.

20. yzyl, besteci ve yorumcularn birbirinden etkilendikleri ve herhangi bir akma bal kaldklar bir dnem deil, aksine birbirinden tamamen bamsz, gereki ve ait olduu kltrn kkenlerine inen sanatlarn a olmutur. Bu dnemde Debussy, Ravel, Schnberg, Mahler, Stravinsky, Orff, Bartok, Satie, Prokofiev, Shostakovich ve Gershwin gibi besteciler mziin kurallarn tekrar deitirmi, eserlerini grsel bir havaya sokmulardr. Bu yllara kadar mzik evrelerinde pek grlmeyen ABD, 20. yzyl mziinin oluumunda byk rol oynayan lkeler arasndaki yerini almtr.

Bu dnem mziinin en gze arpan deiiklikleri; kromatik ilerleyiler, l saylarnn hemen her lde deitirilerek kullanlmas, pentatonik diziler, 12 ton teknii, ok ritimlilik anlaynn daha da soyutlatrlmas ve buna bal olarak vurulardaki netlemeler olarak saylabilir.

Bu yeniliklerin getirisi olarak 20. yzyl mziinde karmza kan grafik notasyon teknii, nota yazm tekniinde de nemli deiiklikler olduunun en nemli kantdr. Bu dnemde besteciler, yeniliki admlarn, zel efektler zerinde younlatrmtr.

Enstrmanlar, doal alnma teknikleri dnda kullanlarak pek ok farkl efekt kefedilmi ve besteciler bu efektleri eserlerinde uygulamlardr. Kemanda allagelmi yay teknikleri ve sslemelerin kullanm deiiklie uram, sol el teknii zgrce geniletilerek eserlerdeki etkiyi kuvvetlendirmek ve vurgulamak amacyla kullanlmtr. rneklersek; trill, ssleme olarak kullanmnn yan sra bestecinin yaratmak istedii atmosfere uygun bir efekt elde etmek iin de kullanlmtr. Sadece bu dnem eserlerinde kullanlan, etki yaratmaya ynelik ama yay teknii denilemeyecek yeni alma biimleri, 20. yzyl mziinin ayrt edici zelliklerindendir.

BRNC BLM 20. YZYIL DNEMLER 1.1 Birinci Dnem (19081925) 1.1.1 19081914 Yllar Aras 19081914 yllar arasnda yaanan en nemli gelime, Avrupada ortaya kan yeni mzikal fikirlerdi. 1910 ylndan nce de, Charles Ivesin geleneksel Amerikan mzii ve klasik Avrupa mziini birletirme anlay, benzer bir gelime olarak Amerikada yaanmt. Avrupada ortaya kan bu yeni mzikal fikirlere karn, Viyanal davurumcular, geleneksel balarn daha fazla vurguladlar. Bu konu ile ilgili olarak, yeni bir takm mzikal olanaklar ve gelimeler, 1913te Russolonun manifestosunda (bildirgesi) ve ayn yl Bartokun Chansons populaires roumaines du dpartement adl ilk akademik yaynnda, Biharda yaynland. 19081914 yllar arasnda yazlan nemli eserlerden bir ksm aada listelenmitir. A.Schnberg, Three Piano Pieces op. 11, Five Orchestral Pieces op. 16, 1908 Piyano Paras op.11, Be Orkestra Paras op.16 rnek 1

rnek 2

A.Schnberg, Erwartung, 1909 Beklenti A.Webern, Five Movements for String Quartet op. 5, 1909 Yayl alglar Drtls in Be Blm op.5 rnek 3

A.Berg, String Quartet op. 3, 1910 Yaylalglar Drtls op.3

B.Bartk, Allegro Barbaro, 1910 Yabanl Allegro rnek 4

I.Stravinsky, Petrushka, 1911 rnek 5

A.Schnberg, Herzgewchse, 1911 B.Bartk, Bluebeards Castle, 1911 Mavisakaln Kalesi

A.Schnberg, Pierrot Lunaire, 1912 rnek 6

I.Stravinsky, The Rite of Spring, 1912 Bahar Ayini rnek 7

A.Webern, Six Bagatelles for string quartet op. 9, Five Orchestral Pieces op. 10, 1913 Yayl alglar Drtls in Alt Bagatel op.9, Be Orkestra Paras op.10 1.1.2 19181925 Yllar Aras 19081914 yllarndaki gibi, yenilikilik I. Dnya savana kadar srd, fakat eserlerinde sertlii sklkla kullanan Stravinsky, Schnberg, Bartk gibi besteciler, arla (Satie, Les Six1) ve ekspresyonizme (Hindemith) tepki gsterdiler. I. Dnya savann kt etkileri, bu eilimleri hzlandrd. Alban Bergin 19141922 yllar arasnda besteledii Wozzeck operas ile, Schnbergin 12 ton teknii zirveye ulat. Hindemith, barok kontrpuana geri dndkten hemen sonra, Bartk da onu izledi. Avrupada 1918li yllarda grlen ilk caz ezgilerini, 1919 ylnda Latin lkelerinde
1

Les Six (fr.) Fransz Altlar

ortaya kan Neo-Klasisizim akm ve Fransz Altlarnn estetik anlay takip etti. Bu tnlara olan kartlk, Kurt Weill ve Bertold Brechtin sosyal ierikli almalarna kadar srd. Ayn dnemde Hindemith, daha geni kitlelere ulamak amacyla Gebrauchsmusiki ortaya kard. Gerekliin yeni anlay, mziin endstriyel tekniinde dahi etkiliydi. Honeggerin Pacific 231, Prokofievin The Steel Step ve Edgard Varsein eserleri bu anlayn nemli rneklerindendir. Busoninin Frei ist die Tonkunst geboren, und frei zu werden ihre Bestimmung2 (Mzik zgr dodu ve zgrlk mziin hedefi olacak.) sylemi yeni mziin temeli iin bir slogan oldu. Bu yeni mzik anlay, dnem bestecilerinin eserlerini etkiledi. Satie bu eilimleri birok besteciden nce, 1916 ylnda yazd eserlerinde kullanmt. Ancak Alban Berg dier bestecilerden farkl bir yol izledi. Romantik geleneklere ne kadar bal bir besteci olduunu, yazd yayl alglar kuartetlerinde gsterdi. Birinci yayl alglar kuartetindeki mzikal dili, Viyanal bestecilerden temel olarak daha yaln ve anlalr olan Bartokun; Allegro Barbaro eserinin ilk ritmik vurular, Balkan halk mziinin karakteristik zelliklerini anmsatt. Stravinskynin, Bahar Ayininde kulland ritim daha karmakt. Bahar Ayini ve Petrushka eserleri ile Stravinsky, devrin ruhunu tam anlamyla yanstan iki bale mzii yazm oldu. Prokofievin Klasik Senfonisindeki batya yneli, belirgin bir biimde klasik dnem rneklerini anmsatt. Ayn ekilde Stravinskynin eserlerinde de bu eilim gze arpt.

Ton, De Leeuw, Music Of The Twentieth Century, Amsterdam University Press, Amsterdam, 2006 26 s.

Cocteaunun karmak manifestosunda3 zamann ruhunu yanstan e, Beethoven, Wagner, Debussy ve Mussorgsky'ye kar Satie'nin plak yalnl, Stravinskynin hiddeti ve Bach'n izgisellii olmutur.4 1920 dolaylarnda ortaya kan Neo-Klasisizm akm ile Les Six estetii ve bu estetik dnceyi temsil eden grubun yeleri; Auric, Poulenc, Honegger, Milhaud, Tailleferre ve Durey, vakit kaybetmeden kendi mzikal dncelerini ortaya koydular. Bu dnemde ciddi bir mzik anlay yoktu; nk mzikteki netlik ve aklk, sokaktaki basit yaamdan (panayr alanlar, sirkler vb.) geliyordu. Parisli sanatlar, grup oluturmaya dkn olmalarna karn bireysel kaldlar. Milhaudun Le Boeuf sur le Toit balesi, Cocteaunun programna tamamen uygun deildi, ama etkili lemesi LOrestie, 1913 ve 1924 yllar arasnda yazld ve bylece bestecinin ok ynlln aa vurdu. Bu gelimelere karn, Apollinairein iirlerinden oluan, Poulencin Le Bestiaire eserindeki aristokratik melodiler, sokak mziiyle hi badamyordu. te yandan Fransa ve Gney Avrupada benimsenen NeoKlasisizm akmnn nemli eserlerinde, duru ve kolay anlalr bir tarz hakimdi. Aadaki listede yer alan, Stravinskynin eserlerine en yakn olan, De Falla nn yazd El Retablo de Maese Pedrodur. Halk geleneklerinden etkilenen De Falla, Bartok ile benzerlikler gstermekteydi, ilk yazd eserler Andolusya5 tarzndayd. Daha sonraki eserlerinde ise klavsenden ve 16. ve 17. yzyl danslarndan faydalanmtr. Milhaud, La Cration de Monde balesinin, Neo-Klasik ierikli giriinde, tam anlamyla Bachdan esinlenmiti. Daha da nemlisi, bu eser, caz etkisi olan az saydaki baarl eserden biridir. New Orleans stilinde duyduumuz izgisel doalamann bir yanks niteliinde olan pasajlar, bize Gershwinn dnyasn ilan etmekteydi (The Rhapsody in Blue, 1924). Bu dnemde caz gruplar, farkl tnlar Neo-Klasiklerden daha fazla gelitirmilerdir.

Cocteau, Jean,Le Coq et lArlequin (Assez de nuages... il nous faut une musique sur la tere Dnyadaki mzik ihtiyac, gkyzndeki bulut ihtiyac kadardr), Paris, 1918 4 De Leeuw a.g.e. 27 s. 5 Gney spanyada bir blge ve buraya zg Flamenko tarz mzie verilen ad.

Honegger Pacific 231de buharl trenden ve 1928de yazd Rugbyde ise spordan olduka etkilenmiti. Prokofiev 1918de, The Steel Step balesini, 1934 ylnda Rusyaya dnmeden nce bestelemiti ve bu eser ayn zamanda sanayi ve makine endstrisindeki gelimeleri kutlama niteliindeydi. Bu bakmdan, Pacific 231in mzii, yine de trenli veya trensiz, geleneksel olarak tasarlanm olmasna karn, Edvard Varesein Octrandre balkl eseri, tamamen yeni ve gelimi bir mzik dnyas sunmas bakmndan daha ok nem tayordu. Ses, elle tutulabilir ve akustik bir gereklikti, bu zellii ile herhangi bir teknik antoloji, armoni ve kontrpuandan ayrlyordu. Varesein mzii yalnd ve bu yanyla Avrupa geleneklerinden ayr ve adaln aynas gibiydi. Hindemith ayn ekilde sertlii izledi ve barok mzikten esinlendi. lk dnemlerinde, evresindeki olaylarn etkisinde kald. Besteci Suite 1922 eseri iin unu neriyordu; Bu paray gerekten vahice aln, kat ritmi makineye benzemeli, klavyenin ilgin bir vurmal alg olduunu dnn6. Hindemithin mzik dncesi, metni Rilke tarafndan 1923de yazlan Das Marienleben arklarndan daha erken ortaya kt. Alman anti-romantizmi, izgisellik ve formdaki kat uygulamalar, Hindemithin bizim zamanmzdaki herhangi bir besteciden daha ok geleneklere bal kaldnn kantyd. Bununla birlikte deiik alanlarda da eserler veren bestecinin nemli almalar arasnda; Mekanik aletler iin mzik (1926), Gebrauchsmusik: amatr evreler iin olduka basitletirilmi mzik (1930) ve Plner Musiktag(1932) saylabilir. Birinci dnemin ikinci yarsnda, zellikle Bergin 1914 ve 1922 yllar arasnda yazd Wozzeck operas ile ekspresyonizm ykseldi. Serbest atonalitede yazlan bu operada, az da olsa ge romantiklerin izleri grlyordu. Bu dnemin mziinde; sadece cmle yaps ve kadanslar serbest bir ekilde ilenmekle kalmayp, ayrca modern orkestrasyonun btn incelikleri ve ayrntlar da kullanld. Btn bu gelimeler, aslnda Wagner mziinin bir devam niteliindeydi. Bu dnemde orkestra byd, canl bir organizma oldu, her bir alg solo karakter
6

De Leeuw a.g.e, 28 s.

kazand. kinci Viyana ekol yelerinin belirgin zellii, Bergin zellikle Wozzeck operasnn tamamnda kulland serbest atonaliteyi klasik dnem formlar ile birletirmeleriydi. Ancak Schnbergin 12 ton tekniiyle yazd Five Piano Pieces eseri ile ekspresyonizmin altn a son buldu ve bestecinin karmak ekspresyonist dnemi de bu eserle sona erdi. Berg gibi Schnbergin mzii de romantik dnemden izler tayordu. Webern ile aralarndaki fark, Webernin yeni ve kurallara bal biimsel ve noktasal mziiydi. Ekspresyonistlerin kna kadar, 1915 ve 1926 yllar arasnda Webernin besteledii Eight Books of Songs eseri dnemin mziinde belirleyici oldu, bunlar birleme srecindeki bak asnn kayt d rnekleriydi. Bu dnemin zirvesindeki eser ise Webernin Senfoni op.2dir. Alman besteci W.Pijperin 3.Senfonisi de benzer zellikler tamaktad. Hollanda ise sadece belirsiz ekspresyonist frtnalarla kartrld. Fransann da etkisi olan bu kargaadan sonra W.Pijperin 3.Senfonisindeki stili olduka olgunlat, hatta 1935 ylnda besteledii ki Piyano iin Sonat ile de bu stil doruk noktasna ulat. 1928 ylnda Bartok, alt yayl alglar kuartetinin drdncsn yazd. Bu yllarda eserlerinde olduka sk grlen kontrapuntal yaz ile yaratt sentez ve denge, zellikle de 1930 ylndan sonraki eserlerinde belirginlemitir.

10

19181925 yllar arasnda bestelenmi nemli eserlerin listesi aadaki gibidir. E.Satie, Parade, 1916 Geit Treni rnek 8

S.Prokofiev, Classical Symphony, 1917 Klasik Senfoni rnek 9

I.Stravinsky, The Wedding, 1917 Dn

11

I.Stravinsky, The Soldiers Tale, 1918 Askerin yks rnek 10

I.Stravinsky, Pulcinella, 1919 rnek 11

D.Milhaud, Le Boeuf sur le Toit, 1919 Damdaki kz rnek 12

12

F.Poulenc, Le Bestiaire, 1919 Hayvan ykleri Kitab rnek 13

B.Bartk, The Miraculous Mandarin, 1919 Mucizevi Mandalin rnek 14

I.Stravinsky, Symphonies of Wind Instruments, 1920 flemeli alglar Senfonisi rnek 15

13

A.Berg, Wozzeck, 1921 rnek 16

A.Honegger, Le Roi David, 1921 Kral David P.Hindemith, Suite 1922, 1922 rnek 17

14

M.De Falla, El Retablo de Maese Pedro, 1922 rnek 18

A.Schnberg, Five Piano Pieces op. 23 1923 Be Piyano Paras op.23 P.Hindemith, Das Marienleben 1923 D.Milhaud, La Cration du Monde 1923 Dnyann Yaratl A.Honegger, Pacific 231 1923 rnek 19

E.Varse, Octandre 1923 D.Milhaud, LOrestie, 1924 S.Prokofiev, Ballet The Steel Step, 1925 elik Adm Balesi W.Pijper, Third Symphony, 1926 nc Senfoni

15

B.Bartk, Fourth String Quartet, 1928 Drdnc Yayl alglar Drtls K.Weill, Die Dreigroschenoper 1928 rnek 20

1.2 kinci Dnem 1.2.1 19251950 Yllar Aras kinci dnem, 1950 ylna kadar, birinci dnemin en belirgin zelliklerini tad. Neo-Klasisizm, Modernizm, Gebrauchsmusik ve Hmanizm gibi akmlar, ilerine dinsel eler de katarak yeni bir yn buldu. Baz bat lkelerindeki diktatrlk, sanatsal yaam zerinde olduka etkili oldu. Bu dnemde Amerika, birok bestecinin sna haline geldi (Bartk, Schnberg, Stravinsky, Milhaud ve Hindemith).

Birinci dnem, yeni mziin mzikal ve teknik anlayn belirlerken; ikinci dnem bu temellerin zerine kurulmaktayd. Yeni neslin Messiaen ve Orff gibi en nemli bestecileri bile; hali hazrda retilmi mzik anlayndan yeterli gc toplarken, eski nesil birleme arayndayd. Eski nesilden heyecan uyandran tek figr, Ionisation eserinde ilk canlln ortaya koyan Edgard Vares idi. Stravinskynin, Neo-Klasisizmi sadece Oedipus Rex eserinde olduka ak bir ekilde ortaya konmutu. Bestecinin stn kiilikli antsall, eserlerinde ritmik 16

yapnn bile etkisini kaybettii, kiisellikten uzak, geleneksel bir dile dnmt. Metinlerinde Latince kulland; nk, bu l dilin fosillemi antsall, herhangi bir romantik znellii dlyordu. Stravinskynin Yunancaya dnmesi artcyd; nk Eski Yunanca kelimeler hem uzunlukta hem de sylenite herhangi bir kiisel zellii dlyordu. Eski Yunan dilinin kendi iinde nemli bir yeri vard. Bu dil insanlarn etkilerinin tesinde, baka birok dilin ondan sonra kaybettii zne ve nesne arasndaki birliin gerek dnyasna ulamt. Eski Yunan dramasnn maskenin dramas olmas gibi, o da maskenin diliydi. Buradan anlalyor ki Stravinsky, uzun bir zaman Yunan kltrnn etkisinde kalmt. Ancak Symphony of Psalms (Sureler Senfonisi) eserinde, dinsel ve trensel eilim kendisini gl bir ekilde gsterdi. Elinden km son Neo-Klasik eser olan, The Rakes Progress operasndan sonra yazlm en sert eserleri imdiden anmsatan bir alma olan Mass balkl eserinde, onun artan derinlii yaklak yirmi yl sonra ifadesini buldu. Schnbergin Variations for Orchestra op. 31 eseri, 12 ton tekniini gelitiren, ilk byk boyutta yazlm eserdi. Schnberg in The Ode to Napoleon eseri, bestecinin 12 ton snrlar ierisindeki son tonal yaptyd. Moses und Aron operas, Schnbergin tutuculuunu ifade ettii, Yahudilik ve dinsel anlatmlara yneldii eserleri arasndayd. Ge romantik ruha sahip Berg in en son yapt, Keman Konertosudur. Webern ise, noktasal bir dile yneldi (Piano Variations op. 27) Daha sonra yazd eserlerinde klasik dengeye ulat, buna Variations for Orchestra op. 30 balkl eseri rnek gsterilebilir. Bestecinin 21. senfonisi, tm bu yeni gelimeleri barndran, dnm noktas denebilecek en nemli eserler arasndadr. Bu dnemde Bartk, 1930dan sonra yazd Yayl alglar iin Mzik ve Percussion and Celesta eserlerinde, klasik tarzdaki gerek ustaln gsterdi. Bestecinin Alt Yayl alglar Drdl eserinden sonuncusu, en gze arpan yaptdr. Orkestra Konertosu, bestecinin Amerika da yazd birka eserinden en nemlisidir. Hindemithin sanatnda dorua ulat eseri Mathis der Malerdir. Besteci, birka yl sonra yazd Unterweisung im Tonsatz balkl teorik almasnda kendi fikirlerini anlatmt. Besteciliinin erken dnemlerinde bile eserlerinde mistik 17

eilimi gzlenmekteydi. Bestecinin Die Harmonie der Welt senfonisi ise, Johannes Keplerin7 dnya grn yanstyordu. Eser, Keplerin matematiksel dzeninin mzikal bir sembol gibiydi. Fransz altlarndan olan Honeggerin, Paul Claudel ile birlikte yazd yapt Jeanne dArc au bcher oratoryosu, gl bir etki yaratt. 1936 ylnda kurulan yeni grup La Jeune France, zamann genel eilimlerini gz nne alarak, kar tepki gsterdi. Eski nesil besteciler uzun zaman boyunca, eserlerinde lirizm ve yeniden hmanizme dn arzulayp vurgulayan; Messiaen, Jolivet, Lesur ve Baudrier gibi bestecilerin arasnda kald. Bu grubun en nemli yesi olan Olivier Messiaen, Fransz mzikal yaamnda, u noktay temsil eden bir besteciydi. Mzikal imgeciliin, tensel doann gl etkisine yaklamasna karn, dinsel mzie meyil kazanlan bu dnemde, Schnberg veya Stravinskynin bu dneme paralel giden almalar gzlenmekteydi. Teknik olarak Messiaen, ar bir biim ve karmak ritmik bir yap gelitirdi. Bu kadar sesin birikmesi olan barok uyum, basite rengin bir kaynayd. Carl Orff ilk karakteristik eseri olan Carmina Buranay 1936da yazd. Stravinskyye kart ynde hareket eden Orff, iyice basitletirdii mziinde, en iyi olan verebilmek adna, metin iin ritimden dn veriyordu. Bestecinin bu tarz, Antigone balkl ge dnemde yazd dramasnda da gzlemlenmektedir. Sadece mzikal terimler bile, Orffun anlatsn kstlyordu. Mzikal dnyann, kendisinin manevi anlay kadar deerli olmadn dnyordu8. Blacher, Britten, Dallapiccola, Egk, Hartmann, Kodly, Martin, Petrassi gibi istisnalar dnda Neo-Klasisizm daha fazla ilerleyemedi. Aada, 19251950 yllar arasnda bestelenmi baz nemli eserler listelenmitir.

Kepler, Johannes, Alman gkbilimci, fiziki ve matematiki. 15711630 De Leeuw a.g.e, 31 s.

18

I.Stravinsky, Oedipus Rex, 1926 Kral Oedipus rnek 21

A.Schnberg, Variations for Orchestra op. 31, 1928 Orkestra in eitlemeler op.31 A.Webern, Symphony op. 21, 1928 Senfoni op.21 rnek 22

19

I.Stravinsky, Symphony of Psalms, 1930 Psalms Senfonisi rnek 23

E.Varse, Ionisation, 1931 yonizasyon rnek 24

P.Hindemith, Mathis der Maler 1934

20

A.Berg, Violin Concerto, 1935 Keman Konertosu rnek 25

O.Messiaen, La Nativit du Seigneur, 1935 A.Honegger, Jeanne dArc au bcher, 1935 Jeanne dArc Sava B.Bartk, Music for Strings, Percussion and Celesta, 1936 Yayl alglar, Perksyon ve elesta in Mzik A.Webern, Piano Variations op. 27, 1936 Piyano eitlemeleri op.27 rnek 26

21

C.Orff, Carmina Burana, 1936 rnek 27

B.Bartk, Sixth String Quartet, 1939 Altnc Yayl alglar Drtls A.Webern, Orchestra Variations op. 30, 1940 Orkestra aitlemeleri op.30 A.Schnberg, Ode to Napoleon, 1942 Napolen in Kk Lirik Bir Deyi O.Messiaen, Trois petites Liturgies, 1944 Kk Sra I.Stravinsky, Symphony in Three Movements, 1945 Blml Senfoni

22

I.Stravinsky, Mass, 1948 rnek 28

C.Orff, Antigone, 1949 P.Hindemith, Die Harmonie der Welt, 1951 Dnyann Armonisi I.Stravinsky, The Rakes Progress 1951 Hovardann ilerlemesi veya gelimesi

1.3 nc Dnem 1.3.1 1945 ve Sonras II. Dnya Savann belki de en byk getirisi, diktatrln son bulmasyd. Bu dnemde yenilikiler bir kez daha n plana kt. Merkez, Avusturya ve Fransadan, Almanya ve talyaya tand. Birinci dnem, birok Dou Avrupal sanaty kapsyordu. Bunlar arasnda Stravinsky, Bartk, Prokofiev, Diaghilev, Chagall ve Kandinsky saylabilir. Bununla birlikte, 1960l yllarda daha geni bir resim ortaya kt. 1956 ylndaki ilk Warsaw spring ve 1961 ylndaki ilk Zagreb Bienali ile birlikte, Dou Avrupada buzlar zlmeye balad. Polonyal, ek,

23

Yugoslav ve hatta Rus besteciler giderek daha aktif olmaya baladlar. Btn bunlara ek olarak, Japonya ve Amerika Birleik Devletleri de bu gelimelere dahil oldu. nc dnemi oluturan bu yeni kuak, 1920 ile 1930lu yllar arasnda ortaya km olmasna karn, 1945 ylndan sonra kendini belli etmitir. Diktatrle sadk kalanlar, modern sanatn baz ifade ekillerine kar km fakat mzie kendini adam olan daha gen kuak, daha nceden yasaklanm her trl mzie olduka ilgiyle yaklamtr. Messiaen, Pariste retmenlik yapt srada, ilkel insanlarn lklar, Asya sanat, Yunan mzii, ku sesleri gibi, mzikle ilintili olan hemen her eyle ilgileniyordu. Messiaenn en iyi rencilerinden biri olan Boulezin zamannda dnya mzii byd ve geliti. Ayn ekilde almalar yapan Ren Leibowitzin kitaplar, ilk defa Schnberg ve onun rencileri olan Berg ve Webern hakknda bilgiler ieriyordu. Almanyada, Darmstadda uluslararas bir merkez oluturuldu. lk kararl admlar 1950lerde meydana geldi. Webernin o saf mziinin dnyas, gitgide daha fazla iz brakmaya balad. Webern asla ok byk bir etkiye sahip olamad ama yaad yllarda mzik dnyasna nemli katklarda bulundu. Ayn dnemde, akustik, aklama teorisi ve deneylerle elektronik mzik gibi yeni ve bilimsel olgular gelimeye balad. Pierre Schaeffer somut mzik saylabilecek ilk eserini 1948de yazd, onun tude pathtique eseri bir klasik oldu, bununla birlikte eser, modern grltnn de bir tekrar niteliindeydi. Messiaenin rettii ilk somut yapta rnek olarak, ok ynl bestesi Mode de valeurs et dintensitsin son blm gsterilebilir. Bu eser, gen nesil iin teknik beceriden daha ok, yeni bir idealin ilanyd. Boulezin ilk ve cokulu almalarndan olan Sonatine for flute and piano byk baar salad. Boulez, sanatn ekillendirirken en ok Messiaen, Leibowitz ve Stravinsky, sonralar ise Debussyden etkilendi. Bestecinin ilk eserlerinde, mziinin temelini ritimler zerine oluturduu gzlemlenmekteydi.

24

Elektronik mzik alanndaki gelimeler, 1953 ylnda Collognede kurulan ilk elektronik mzik stdyosu ile birlikte ilerleme gstermiti. Bu alanda yaptlar reten ilk bestecilerden biri Stockhausendi. Besteci, ilk kn Kreuzspiel ile gerekletirdi. Sert dncenin yolu, parlak yetenekle birleti ve 1956da yazlan elektronik mziin ilk byk eseri Gesang der Jnglinge e rehberlik etti. Bu arada, iki talyan besteci Nono ve ardndan Berio, yeni mzik dnyasna giri yapt. Nono gibi vatansever Dallapiccola, Nononun lirik sempatisini, insanln acs ile birlikte ifade etti. Birok vokal eseri iinde II Canto sospeso, the interrupted song eseri, lme mahkum edilmi direni savalarnn hayatlarn anlatr. Berio, lirik mzikten ok az dn vererek daha ustalkl ve esprili yaptlar ortaya koydu. Berionun Omaggio a Joy eserinin metin yazar, eseri dilde kaleme ald. Elektronik idarenin hedefledii var noktas, gitgide metni mzie transfer etmekti. Joycenin dnda Mallarm de, canlandrc rnekler zerinde olduka fazla alt. Boulez ve Nono gibi bestecilerin nemi 1960 ylndan sonra azalmaya balad, Berionun dneminde ise retken besteciler n plana kt. Berionun Sequenza eserinde, alglara ynelik fiziksel anlatm olduka youndu. Enstrman, insan vcudunun bir paras gibiydi. Ayn durum Stockhausenin eserlerinde de kendini gsteriyordu, ancak ekli tamamen farklyd. Mikrophonie I eserindeki tamtam titreimleri, performans esnasnda, deitiriliyor ve oaltlyordu. Macar besteci tarafndan yazlan Nouvelles Aventures mzik tiyatrosunun formu ok nemli bir almayd. Bu dnemde ortaya kan yenliklerin ilk ciddi ykselii Yunan besteci Xenakis tarafndan gerekletirilmiti. Son olarak Amerikallar, 1950 ncesine kadar 12 tonu rnek alp eserlerinde gelitiren bestecilere paralel giden bir gelime gstermemilerdi. Ancak yeni yazm teknii, mzik tiyatrosu ve rastlantsal mzikte ciddi admlar atmlard. Cage, Feldman ve Brown gibi besteciler, mzikal geleneklerin zgr anlatmn Avrupal bestecilere nazaran daha ok kullanmlard. Cage, dneminin szcsyd ve zellikle 1958den sonra olduka etkili oldu. Besteci, kararl mzik yerine tamamen 25

belirsiz, zgr anlatml mzii tercih etti. Rastlantsal mziin belirlenemeyen elementleri sadece yaratc sreten deil, ayn zamanda performansta da insanclktan kasten uzak braklmt. Gen Amerikal bestecilerden La Monte Young ve Terry Riley, Cagein konseptini takip etti. Threni, Stravinskynin tamamen 12 ton teknii ile yazd ilk eseriydi. Daha sonra Webern 12 ton tekniinin orijinal davurumcu temeline dnd ve Starvinsky de hi ekinmeden bu teknii kabul etti. Stravinskynin Threni, The lamentations of Jeremiah eserleri, Onun gl dinsel karakterini ortaya kard, The Mass, Canticum sacrum gibi son dnem eserlerinde de bu etkiler gze arpt. Stravinsky son dneminde yazd, basitlik kavramn n plana karan arklarn, savatan sonra yazd. Bunlar arasnda en ok bilinen eseri In Memoriam Dylan Thomasdr. 1945 ylndan itibaren yaratlan eserler aadaki gibi sralanr. P.Boulez, Sonatine for flute and piano, 1946 Flt ve Piyano in Kk Sonat rnek 29

P.Schaeffer, tude pathtique, 1948 Dokunakl Bir alma O.Messiaen, Mode de valeurs et dintensits, 1949 26

J.Cage, Music of Changes, 1951 Deiikliin Mzii M.Feldman, Projections 1951 Projeksiyonlar L.Nono, Polifonica, monodia, ritmica, 1951 rnek 30

P.Boulez, Structures I, 1952 Yaplar I E.Brown, Music for Violin, Cello and Piano, 1952 Keman, Viyolonsel ve Piyano iin Mzik rnek 31

K.Stockhausen, Kontra-punkte, 1953 I.Xenakis, Metastasis, 1954

27

E.Varse, Dserts, 1954 Issz K.Stockhausen, Gesang der Jnglinge, 1956 Delikanl arks L.Nono, Il canto sospeso, 1956 Yarm kalm ark, 1956 I.Xenakis, Pithoprakta, 1956 K.Stockhausen, Klavierstck XI, 1957 Piyano Paras XI K.Stockhausen, Gruppen, 1957 rnek 32

P.Boulez, Third Piano Sonata, Improvisations sur Mallarm, 1957 nc Piyano Sonat, Mallarm hakknda Doalamalar L.Berio, Omaggio a Joyce, 1957 Joycee Sayg J.Cage, Piano Concerto, 1958 Piyano Konertosu

28

I.Stravinsky, Threni, 1958 rnek 33

L.Berio, Diffrences, 1959 Farkllklar K.Penderecki, Threnody for the victims of Hiroshima, 1960 Hiroshima Kurbanlar iin At rnek 34

O.Messiaen, Chronochromie, 1960

G.Ligeti, Atmosphres, 1961 E.Brown, Available Forms 1961 Mevcut Formlar 29

I.Xenakis, Stratgie, 1962 Strateji L.Berio, Sequenza II, 1963 Seri II K.Stockhausen, Mikrophonie I, 1964 L.M.Young, The Tortoise, His Dreams and Journeys, 1964 Kaplumbaa, Onun Ryalar ve Seyahatleri G.Ligeti, Nouvelles aventures, 1965 I.Xenakis, Terretektorh, 1966 M.Kagel, Der Schall, 1968 Ses

1.4 20. Yzylda Trk Mzii Trkiye, 1923 ylnda Cumhuriyetin kurulmasyla oluturulan kltr politikalar kapsamnda, bat mziiyle tanmaya balamtr. 1923te Darlelhan, stanbulda bat mzii blmyle yeniden alm, 1926da konservatuvara dntrlm ve bu kez sadece bat mzii eitimi vermeye balamtr. 1924de Ankarada Musiki Muallim Mektebi hizmete girmi, Muzka-i Humayun ise 27 Nisan 1924de, stanbuldan Ankaraya getirilerek Riyaset-i Cumhur Musiki Heyeti adn almtr. lki 1925 ylnda alan snavlarla, devlet tarafndan, sanat ve retmen olarak yetimek zere, Avrupann nemli mzik merkezlerine gnderilen gen yetenekleri kapsayan uygulama, 1940l yllara kadar srmtr. Bu uygulamalarn en nemli amac kurumlamaya yeni bir yn vermekti. Bestecilii temel ura edinen ilk Trk bestecileri Trk Beleri olarak anlan mzikilerdir. Kendilerinden nceki bestecilerle onlar ayran en nemli 30

zellik; Avrupa lkelerinde eitim grm ve gnmz mzik yaamn neredeyse sfrdan balatm uluslararas dzeyde mzisyenler olmalardr. 1920li ve 1930lu kuaklar, Trkiyede besteciliin geliimini iki temel ynde srdrmlerdir: yaptlarnda genellikle Trkiyenin zgn soluunu yanstmak isteyenler ve yaptlarnda batnn yeni mzik akmlarn, tekniklerini kullanmay yeleyenler. Dnemin Trk bestecilerinden Erturul Ouz Frat, sz geen iki tarzda da eserler yazmtr. lk almalarnda yerel ezgilerden yola km, 1950lerde yazd Birinci l ile ilk dizisel yntem denemelerini yapmaya balamtr. Besteci, eserlerinde 20. yzyl klasik bat mziinin btn unsurlarna yer vermitir. E.O.Frat gibi Blent Arel de 20. yzyl Trk Mziinin iki tarznda eserler yazmtr. 1946dan 1957ye kadar yazd eserlerinde geleneksel yntemleri ileyen besteci, bu yllardan sonra 12 ton ve elektronik mziin elerine eserlerinde yer vermitir. Blent Arel 1959 ylndan sonra, ald Rockefeller bursu ile Amerikaya yerlemi ve elektronik mzie ynelmitir. Trk Belerinin rencisi olan, ikinci kuak bestecilerimizden lhan Usmanba, 1945 ile 1952 yllar arasndaki yaptlarnda, Trk Belerinin etkisinde kalm ve modal yapda eserler yazmtr. Daha sonra, 20. yzyln getirdii yeni yntemleri benimseyen besteci, 19521960 yllar arasnda 12 ton tekniiyle yazlm eserler vermitir. 1960 ylndan sonra besteci, rastlantsal mzik elerinden faydalanarak eserler yazmtr. Yayl Drdl bu tarzda besteledii en nemli yaptlarndan biridir. Besteci, 1966 ylnda yazd Bolua Atlay eseri ile Wieniawski dl almtr. lhan Usmanba, baz eserlerinde, tn anlayndaki geleneksel snrlar kaldrarak, yorumcuya bestecilik sorumluluu vermitir.

31

Aada, Trk bestecilerinin, zel teknik ve efektleri kemanda kullandklar eserlerden bazlar listelenmitir.

E.O.Frat, l no.1, 1950 E.O.Frat, Yayllar Drdl no.1, 1951 E.O.Frat, l no.2, 1953 .Usmanba, Be Etd, 1953-1955 .Usmanba, Keman ve Viyolonsel in Para, 1960 B.Arel, Yayl alglar Drtls ve Ses eridi in Mzik, 1960 .Usmanba, Bolua Atlay, 1966

32

.Usmanba, Yayl Drdl, 1970 rnek 35

33

KNC BLM ZEL EFEKTLER 2.1 zel Efektler 2.1.1 Tremolo Tremolo, bir tr yay kullanma teknii olmasna karn, yaratt ses rengi asndan zel efekt bal altnda incelenir. Yay tremolosu, detachnin hzlandrlm halidir, parmak tremolosu ise parmaklarn birbiri ardna deitirilmesi ile oluur. Tremolo, ounlukla, eserlerde tn farkll yaratmak iin kullanlr. 2.1.1.1 Saysz Yay Tremolosu rnek 36

Belirli bir nota deeri olmayan bu tremolo stilinde, yay mmkn olduu kadar hzl bir tempo ile iterek ve ekerek hareket ettirilir. Yukardaki rnekte, ilk l, saysz tremoloya birer rnek tekil eder. Notalarn kuyruklar fazla saydadr ve bylece tremolonun mmkn olduunca hzl alnmas gerektii anlalr. Drdnc lde ise, notalardaki kuyruk says azalmtr. Bu rnekte, belirli sayda ve tempoda tremolo yaplmas gerektii anlalr. Tremolonun notadaki yazm trem. ksaltmasyla gsterilir. At point veya punta darco ifadeleriyle kullanld zaman ise daha hassas bir ses tonu ile alnmas gerektii belirtilmi olur. Baz pasajlarda saysz tremolo, enerji ve coku yaratmak iin kullanlr ancak genellikle tiz notalarda, yumuak bir ekilde, parltl bir etki yaratmak iin kullanlr.

34

rnek 37 (a), (b), (c)

35

2.1.1.2 Sayl Yay Tremolosu rnek 38

Adndan da anlalaca gibi, sayl tremolo; notalarn tekrar edilme says ve temposu belirlenmi bir tremolo eididir. Notann stne bir izgi eklenirse eklenen notann deeri ikiye blnerek alnr. Eer sekizlik notann zerine, iki adet izgi konulmusa, o notann drt tane otuz ikilik nota eklinde alnaca belirtilmi olur. leme eklinde yazlan tremoloda ise notann bana 3 rakam konulur ve daha sonraki notalar er kere yazlmak yerine bir tane izgi veya her notann bana adet nokta konularak iaretlenir. Sayl tremolonun yazm ve alnmas zor olduu iin, tremololu pasajn ilk lsn ak olarak yazmak her zaman en iyi yol olarak benimsenir, daha sonra eitli ksaltmalar yazlabilir. rnek 39 (a), (b), (c), (d)

36

2.1.1.3 Parmak Tremolosu Parmak tremolosu, genellikle bal ve saysz tremolo eklinde yazlr. En sk kullanm ekli iki notann bir telde ve yayda alnd halidir. Alt partideki parmak sabit yerinde dururken, st partideki parmak mmkn olduu kadar hzl hareket ederek tril tekniine yakn bir ses oluturur. Bu stilde yay, ba eidine gre iterek veya ekerek alnr. Yay tremolosunun aksine, yay normal bir hz ile kullanlr. Orkestra eserlerinde ska kullanlan bu stil, yayl alglar arasnda bir tr matematiksel konuma gibidir.

rnek 40

37

rnek 41

2.1.2 Muting (Srdin) Muting (Srdin), nota zerinde; talyanca con sordino, Franszca sourdine, Almanca mit dmper terimleri ile belirtilir. Srdin yayl alglarda, tahta, metal, deri, plastik ve lastik gibi deiik maddelerden yaplr ve kprnn zerine taklarak daha az bir ses ve gizemli bir tn yakalamak iin tercih edilir. nl keman virtz Jasha Heifetz adyla anlan srdin, kullanlmad zamanlarda, bir telin stnde durur. Bunun sebebi, kullanm zaman geldiinde mmkn olan en hzl ekilde taklp kartlmasn salayabilmek iindir. Tourte tipi srdin ise ok daha ksa zamanda taklabilen bir eittir. ki telin arasna gemitir ve serbeste hareket edebilir. Ancak alclarn bu iki tipten birisini semek zorunluluu yoktur. alclar genelde, enstrmanlarndan kolay takp kartlan eitleri tercih ederler. Eer eser uygun ise ou alc srdinini kartp sehpasna koyar. Srdin yaz haricinde ekil ile de gsterilebilir. Notadaki gsterimi, takmak iin eklindedir. 38 , kartmak iin

rnek 42 R.KOERING: Musique Pour Une Passion

2.1.3 Trill Trill her dnemde sklkla kullanlan bir ssleme eididir. Barok dnemden bu yana kullanm kimi zaman sesi uzatmak, kimi zaman gerilimi srdrmek iin kullanlr. Kemanda kullanm, bir parmak srekli olarak ayn notann zerinde dururken, dier parmak alt yada st komu sesi srekli ve hzl bir biimde alnmasyla elde edilir. Kimi besteciler, trillin hangi komu sesten balanacan kendileri belirler. Nota zerinde tr~~ eklinde yazlarak gsterilir. rnek 43

39

2.2 Az Rastlanr Yay Teknikleri 2.2.1 Sul Ponticello Kprnn yannda alma: Bu teknik talyanca sul ponticello, Franszca sur le chevalet, Almanca ise am Steg terimi ile gsterilir. Yay kprye en yakn mesafede alnr. Elde edilen tn donuk ve rktcdr. Bu stil Bela Bartokun Orkestra Konertosu eserinde baz pasajlarda gzlenmektedir. rnek 44 M.POWEL; Fligree Setting for String Quartet

2.2.2 Sul Tasto talyanca sul tasto veya sulla tastiera, Franszca sur la touche, Almanca ise am Gribrett olarak adlandrlr. Tuenin zerinde alnmas yoluyla elde edilen ses, daha yumuak ve titreimsiz kar. Bu efekt, sklkla Fransz davurumcularn eserlerinde kullanlmtr. rnek 45 G.LIGETI, Chember Concerto for 13 Instrumentalists

40

2.2.3 Col Legno talyanca col legno, Franszca avec le bois, Almanca mit Holz yazm ile kullanlr. Bu teknik iki ekilde uygulanr. Birincisi ve en yaygn kullanm olan yayn tahtas ile tellere vurma, ikincisi ise yayn tahtasn tellere srtme eklindedir. Ses krlgan, kuru ama iinde salam bir yap tar. Bu stille karlatmz eserler arasnda, Bloch Schelomo, Bartok Music for String Instrument, Percussion and Celesta, Holst The Planets saylabilir.

rnek 46 YALIN TURA; Oyun Havalar

41

2.2.4 Kpr Arkasnda alma Ender kullanm olan bu aln biimi ile elde edilen ses, bozulmu bir tn efekti verir ve her telde ses farkllar. stenen tempoda, ak telle alnr. Astor Piazzolann pek ok eserinde kulland bir efekttir. Bu efektin birden fazla yazm ekli besteciler tarafndan kullanlmtr. Bunlarn bazlar;

, eklindedir.

rnek 47 K.PENDERECKI, Anaklasis

42

2.2.5 Kpr zerinde alma

Notadaki iareti,

veya

eklindedir. Sklkla kullanlmayan bu aln

biimi ile bir vzldama efekti elde edilir. rnek 48 F.EVANGELISTI, Aleatorio

2.2.6 Srdin Yeri Deitirme Srdin genel kullanm yeri olan la-re telleri aras yerine, sol-re veya la-mi telleri arasnda kullanlr. Bu deiiklik ile az da olsa teller arasnda ses iddeti fark oluur. Srdinin yakn olduu tellerden, dier tellere gre daha az ses ve daha puslu bir tn elde edilir. 2.2.7 Enstrmann Gvdesi zerinde alma Tuenin yan, st tahta ve yan tahta zerinde uygulanr. Sol el veya sa el parmaklarnn keman zerine vurularak yamur efekti oluturmak iin kullanlan bir efekttir. Notadaki yazm ekli gibidir.

43

2.2.8 Yakn Sol El Sol el parmaklarnn olabildii kadar yakn, tel zerinde durmas olarak aklanabilecek bu efektte, tellere bask uygulanmaz. Notadaki gsterimi eklindedir. Boluk sesini taklit etmek iin kullanlr. rnek 49 MNR BEKEN, The Two Brothers

2.2.9 Sol El Arkas Sol el parmaklarnn arkasnda alma efekti olarak aklanabilecek bu stilde, sol el ile ba eik (kpr) arasnda kullanlan yay, ok tiz bir ses kmasn salar. Sol el pozisyonu ilerledike, normal keman alma pozisyonunun aksine ses kalnlar. 2.2.10 Ba Eik Arkas Akort kulaklar ile tue arasnda yayn iterek veya ekerek kullanlmas ile oluan bir efekttir. Bu ekilde ok tiz ve kulak trmalayc bir ses elde edilir. Kpr arkasnda alma efekti ile benzer zellikler tamasna karn bu stilde elde edilen ses daha tiz ve rahatsz edicidir. 2.2.11 Yaya ok Fazla Basn Uygulayarak almak Yayn zerine bastrlarak salanan bu efektte, przl ve gcrdamal bir ses tonu elde edilir. Notadaki iareti; iterek iin , ekerek iin biimindedir.

44

2.2.12 Yaya Basn Uygulamadan almak Bu teknikte sa el sadece yay tutmak iin kullanlr ve hi basn uygulanmaz, bunu sonucunda tonsuz ve ok zor duyulan bir ses elde edilir. Notadaki simgesi faydalanmtr. rnek 50 K.PENDERECKI, Anaklasis gibidir. G. Ligeti, Atmospheres balkl yaptnda bu efektten

2.3 Enstrman Telleri le retilen Geleneksel Metotlar Dndaki Sesler 2.3.1 Sessiz parmak alcnn yay kullanmadan veya teli ekmeden, sadece sol el parmaklarn tue zerine kuvvetli bir ekilde basmasyla oluan bir efekttir. Nota zerindeki yazm ekli gibidir. Bu stilde, pizzicatoya benzer bir ses duyulur ancak kan

sesin dzeyi olduka dktr. 2.3.2 Teli Susturma Doal olarak alnan notann titreimi durmadan nce alcnn sol eli ile telin titreimini durdurma tekniidir. Besteci, eserlerinde tonun devamn kesmek istei zaman bu efekti kullanr. Genellikle bo tel titreimini engellemek amal kullanlr. Nota zerinde ekli ile iaretlenir.

45

2.3.3 Sa Elin i le Tele Vurma Bu hareket btn tellerin ayn anda tnlamas iin kullanlan bir efekttir. Notadaki yazm ekli ile ifade edilir.

rnek 51 E.RAXACH, Estrofas

2.3.4 Yayn Topuuyla yada Parmak Ucuyla Gvdeye Vurma

Eser zerinde

simgesi ile gsterilir. Bu efekti besteci, ok sert ve

keskin bir ses istedii anlarda kullanlr. rnek 52 A.RIEDL: Stck Fr Schlagzeug

46

2.4 zel Pizzicato Efektleri 2.4.1 Bartok Pizzicato Telin aadan yukarya doru mmkn olan en kuvvetli ekilde ekilmesi ile elde edilir. Notadaki iareti , , veya eklindedir. Bu efekti Bartok

bulmutur ve Bartok pizzicato olarak da adlandrlr. Bu efektte besteci, artc ve kuvvetli bir pizzicato sesi elde eder. rnek 53 MNR BEKEN, The Two Brothers

2.4.2 Trnak Pizzicatosu Sa elin trnaklar ile tellerin ekilmesi sonucunda kan efekttir. Keskin metalik bir ses elde etmek ii kullanlr. Notadaki iareti ekilmesi gerektiini belirtirler. rnek 54 M.POWEL; Fligree Setting for String Quartet eklindedir. Baz besteciler ise nota zerine aklayc bir not koyarak, pizzicatonun, trnak ile

47

2.4.3 Penal Pizzicato Yayl alglardan, gitar, mandolin veya banjo alar gibi tellerin penal bir etki yaratarak alnmas ile oluur. Notadaki yazm rnek 55 F.EVANGELISTI, Aleatorio iareti ile gsterilir.

2.4.4 imdik Pizzicato Bartok pizzicatosu ile benzer zellikler tayan bu biimde, kuvveti arttrmak amacyla iki parmakla ekilen tel, tue zerine mmkn olan en sert ekilde braklr. Bunun sonucunda ok sert ve arpma efektine benzer bir ses elde edilir. Notadaki simgesi eklindedir.

2.4.5 Czrtl Pizzicato Tel ekildikten hemen sonra, sa elin trnayla, titreim durmadan tele dokunulmas ile oluur. Bu efekt Kaynana Zrlts ismi ile anlr. Notada ekli ile ifade edilir. 2.4.6 Gitar Pizzicatosu veya Fra Pizzicato Btn tellerin nazik bir biimde, birka parmakla alnmas yoluyla oluan efekttir. Bu efekt, yayl alglardan, gitar sesi gibi bir tn elde etmek iin kullanlr.

48

2.4.7 Tremolo Pizzicato Yayla yaplan tremolo ile benzer zellikler tayan bu biimde, tremolo, yay yerine, sa elin birka parmayla yaplr. Yayla yaplan tremoloya gre daha net ve keskin bir ses elde edilir. 2.4.8 Glisando pizzicato Tel ekildikten hemen sonra sol elin glisando yapmas ile oluur. Eser zerindeki gsterimi eklindedir.

2.4.9 Kpr Arkas Pizzicatosu Bu biimde kpr ile kuyruk arasnda kalan blgede pizzicato yaplr. Yapt stnde simgesi ile gsterilir.

2.5 Molto Vibrato Nota zerinde Molto vibrato iareti grld zaman, daha abartl bir vibrato ile alnmas gerektii anlalr. Vibratonun ykseklii veya hz eitli sfatlarla gsterilir (geni, dar, hzl, yava) veya notalarn zerine dalgal bir izgi ekilir. Bu dalgal izginin geniliine ve yksekliine gre vibrato yaplr. Nota zerinde Normal vibrato ibaresi grlene kadar bu tip vibrato eidi devam eder. Eser zerinde ve gibi ekillerle gsterilebilir.

rnek 56 K.PENDERECKI, Anaklasis

49

2.6 Microtones Asya mziinde uzun bir sre etkisini srdrm olan bu stil, baz besteciler tarafndan deneysel olarak Western mziinde kullanlmtr. Mikrotonal stilin eitlerinden eyrek ton en ok kullanlan eklidir. Standart bir nota yazm yoktur. Baz notalar yukar doru bir ok gibi yazlr. Bunun anlam notann eyrek ton tiz alnmas gerektiidir. Aa doru ok iareti gibi yazlan nota ise eyrek ton pes alnmas gerektiini iaret eder. Eser zerindeki iaretsel yazm listede belirtme eklidir. gibi

olabilir. Dier bir yazm ekli ise, bestecinin eseri iin yazm olduu aklayc

rnek 57 K.PENDERECKI, Passio et mors Domini nostri Iesu Christi secundum Lucam

50

2.7 Akort Deitirme (scordatura) alcnn bir veya daha fazla telini tiz veya pes akort etmesi ile meydana gelir. Birok dzenlemede, enstrmanlarn pes tonlarn geniletmek iin kullanlr. Respighinin Pines of Rome eserinin drdnc blmnde, viyolonsellerin ve kontrbaslarn yars en alt tellerini si notasna kadar bir ton drrler. Sk kullanlmayan bir eidi de tellerin tizletirilmesidir. rnek olarak, Mahlerin 4. Senfonisinin 2. blmnde, solo keman partisinde, alc btn telleri bir ton yukar akort eder ve bunun sonucunda, akordu bozulmu kt bir keman sesi elde edilir. rnek 58 O.RESPIGHI, Pines of Rome

2.8 Glissando Bu biimde iki nota birbirine dz veya dalgal bir izgi ile balanr. Parman bir notadan bir notaya, tel zerinden kaldrmadan kaydrlmas ile oluur. Glissando iki nota arasndaki ba baz durumlarda mmkn olduu kadar belirgin veya belli belirsiz bir yapda sergiler. rnek 59 L.BERIO, Epifanie

51

2.9 Half Genellikle yayl gurubundan daha az ses istendii zaman kullanlr. Notadaki yazm 1/2 Violins I veya 1/2 Cellos eklinde olabilir. En belirgin rneklerinden biri, eserin banda kontrabaslarn yarsnn ald Straussun Till Eulenspiegel eseridir. 2.10 Ton Tekrarlama Bu biimde, bestecinin belirledii gruplandrlm l dizisi, mmkn olduunca hzl bir ekilde tekrarlanr. Notadaki iareti ekli ile gsterilir.

rnek 60 K.PENDERECKI, Passio et mors Domini nostri Iesu Christi secundum Lucam

52

SONU 20. yzyl mziinin her dneminde, teknolojik gelimelerin ve tarihsel olaylarn izlerine rastlamak mmkndr. Dnem bestecilerinin bu gelimeleri byk bir hzla benimseyip uygulamalar ok dikkat ekicidir. Besteciler, eserlerinde yeni mzikal teknikleri ve eleri eskilerle de birletirerek kullanm ve 20. yzyl mziinin gelimesine byk katklar salamlardr. 20. yzyl mziinin en byk avantaj, teknolojinin gelimesi ile birlikte mziin hzl bir ekilde dnyann her blgesine ulamasdr. Bunun sonucu olarak bestecilerin dier eserlere bu kadar hzl ve kolay ulamas, 20. yzyl mziinin devrimsel nitelikteki yeniliklerinin ortaya kmas ve yaylarak oalmasna olanak salamtr. Tonalitenin yklmas zerine mzik dnyasnda yaplandrlan tm yeni besteleme ve notasyon teknikleri, teknolojinin hzla geliimi ile birlikte zaman ierisinde gelierek, yeni anlatm ve aktarm yollar bulmutur. Bu alma, yeni mzik dilini aktarmada kullanlan tekniklerin ve nota yazm biimlerinin, daha ok keman algsnda uygulanma eitleri zerinde younlamtr. almamn amac bir bakma da; lkemizde mzik eitimi veren ya da mzik icra eden birok kurum tarafndan, yakndan tannmayan ve ounlukla Trkiyede daha nce hi icra edilmeyen yeni mzik teknikleri ve zel efektlerle yazlm eserler hakknda, giri niteliinde de olsa bilgi aktarabilmek ve bu konuda eksik olan Trke kaynak skntsna az da olsa katkda bulunabilmektir.

53

KAYNAKA ADLER, Samuel; THE STUDY OF ORCHESTRATION, Second Edition, W.W. Norton and Company, New York, 1989, 640 s. APEL, Will; Harvard Dictionary of Music, Scond Edition, The Belknap Press of Harvard Universty Press, Cambridge, Massachusetts, 1972, 935 s. BEKEN, Mnir; Pottery Shards for String Orchestra, Partitr, Mnir Beken, 2002 BERIO, Luciano; epifanie, Partitr, Universal Edition, London, 1969 BRKAN, ner; DNLEYCNN KTABI, kinci Basm, Yakn Kitabevi, zmir, 2006, 607 s. DE LEEUW, Ton; Music of the Twentieth Century; First Edition, Amsterdam University Pres, Amsterdam, 2006, 224 s. LYASOLU, Evin; YRMBE TRK BESTECS, Birinci Basm, Pan Yaynclk, stanbul, 1989, 176 s. KARKOSCHKA, Erhard; Das Schriftbild der Neuen Musik, First Edition, Hermann Moeck Verlag, Germany, 1966, 185 s. KENNAN, Kent, GRANDHAM, Donald; The Technique of Orchestration, Fourth Edition, Prentice- Hall, New Jersey, 1990, 401 s. LIGETI, Gyrgy; Kammerknzert fr 13 Instrumentalisten, Partitr, Schott Edition, Madrid, 1969

54

PENDERECKI, Krzysztof ; Passio et mors Domini nostri Iesu Christi secundum Lucam, Partitr, PWM Edition, Poland, 1967 PENDERECKI, Krzysztof; ANAKLASIS, Partitr, Moeck Edition, Germany, 1960 PENDERECKI, Krzysztof; Threnody to the Victims of Hiroshima, Partitr, PWM Editions, Poland, 1961 POWEL, Mel; Fligree Setting for String Quartet, Partitr, New York, 1923 SAY, Ahmet; mzik tarihi, Beinci Basm, Mzik Ansiklopedisi Yaynlar, 2003, 566 s. STANLEY, Sadie; The New Grove Dictionary of Music and Musicians, First Edition, Macmillian Publishers Limited, London, 1980, 7.-16. cilt YALIN, Tura; OYUN HAVALARI, Partitr, Y.Tura, 1997 WENNERSTROM, Mary; ANTHOLOGY OF Twentieth-Century Music, First Edition, Prentice-Hall, New Jersey, 245 s.

55