DERSN ADI :FZK( 2T+1U), KODU: 3121086 - OVP

DERS VEREN RETM ELEMANI : Yrd. Do. Dr. Fahrettin VE

DERSN ERKLER:
1-Fiziksel Byklkler ve Boyut Analizi
(Temel ve Trev Byklkler, Birim Sistemleri, Birim dnmleri)
2- Skaler ve Vektrel Byklkler
(Skaler nicelikler, Vektrsel nicelikler, Vektr bileenleri, Birim vektrler, Vektr
ilemleri,)
3-Statik
(Kuvvetler, Ktle, Hacim, Younluk, Ktle ve Arlk Merkezi, Denge, Moment)
4-Kinematik
(Yol, hz, zaman kavramlar arasndaki iliki, vmeli ve vmesiz hareketler,
hareketlerin grafiksel temsili, yrngesel hareket)
5-Dinamik
(Newtonun I, II ve III Hareket Kanunlar, Srtnmeli Hareket)
6- , G ve Enerji
( Tanm, Kinetik ve Potansiyel Enerji, Verim, Dier Enerji Trleri)
7-Elektrik ve Manyetizma
(Elektrik Ykleri, Elektriklenme, Coulomb Kanunu, Akm, Potansiyel, Ohm Kanunu,
Diren, Direnlerin Balanmas, Mknatslanma,
8-Madde Yaps ve zellikleri
(Tanmlar, Oksitlenme, Krlganlk, Esneklik, Genleme ve Boyca uzama)
9-Katlarda ve Akkanlarda Basn
(Tanmlar, U-tp, Ak hava basnc, Basn lerler)
Yararlanlan Kaynaklar:
1. Modern niversite Fizii; Cilt1, Mekanik, Is ve Termodinamik
Yazarlar: Sears-Zemansky
eviren: Prof. Dr. F. DOMAN
Prof. Dr. N. ZENGN
Prof. Dr. E. ERDK Yaynlayan: alayan Basmevi

2
2. niversite Fizii:
Yazar: Haris BENSON
Yaynlayan: John Willey & Sons

3. Fiziin Temelleri; Cilt1 Mekanik ve Termodinamik
Cilt2 Elektrik
Yazarlar: Halliday/Resnick
eviren: Prof. Dr. Cengiz Yaln
4. Berkeley Fizik Serisi: Cilt1 Mekanik
Cilt2 Elektrik ve Magnetizma

























3
BLM-1

1.1 Fiziksel Byklkler ve Birim Sistemleri

evremizde grnen veya alglanan varlklar(nicelikleri) tanmlamak, kyaslamak ve
ifade etmek iin ortak bir dil kullanma zorunluluu vardr. Farkl kltrler ile diller
arasndaki karmaay gidermek ve herkese ilk bakta anlalabilmesi iin bilinen tm
fiziksel byklkler uluslararas belirli semboller ile ifade edilmektedir. Tm fiziksel
byklkler genellikle ingilizce karlklarnn ba harfleri ile sembolletirilmitir.
Fiziksel byklkler; iinde baka hibir bykl barndrmayan Temel
Byklkler ve temel byklklerin eitli kombinezonlarn ieren Trev Byklkler
olarak iki temel grupta deerlendirilir.

Temel Byklkler:
1. Uzunluk ( Long : L )
2. Ktle ( Mass: M )
3. Zaman ( Time :T )
4. Elektrik Yk ( Quark: Q )

Trev Byklkler:
1. Yzey ( Space: S ) , S=L.L=L
2
2. Hacim ( Volume: V) , V=S.L=L.L.L=L
3
3. Hz (velocity: v) , v=L/T
4. vme (accelaration: a ) , a=v/T=(L/T)/T=L/T
2

5. Kuvvet (Force: F) , F=a.M=( L/T
2
).M=(L.M)/ T
2

6. Akm iddeti( ntencity: I) , I=Q/T
7. ( Work: W) , F.L= =[(L.M)/ T
2
].L= (L
2
.M)/ T
2

8. G (Power: P) , P= W/T= (L
2
.M)/ T
9. Basn (pressure: p) , p=............ ?
10. Hacimsel Younluk(density: d) , d=............?
11. Elektrik alan( Electric Field: F) , E=............?
12. Moment ( Torque: ) , =............?
13. Sa (Capacity C) , C=...........?
13. Diren (Resistance: R) , R=............?

4
Birim Sistemleri
Fiziksel byklkleri lmek iin kullanlan temel birim sistemleri tanedir. Trev
byklklerin birimleri temel byklklerin birimlerinden oluturulur. Baz trev
byklklerin birimleri zel tanmlara sahiptir.

BRM SSTEMLER
BYKLKLER SEMBOL MKSA(SI) CGS
UZUNLIUK L m cm
KTLE M Kg g
ZAMAN T s s
YK Q C esyb
ALAN S m
2
cm
2
HACM V m
3
cm
3
ZKTLE d Kg/ m
3
g/ cm
3

HIZ v m/s cm/s
VME a m/s
2
cm/s
2
KUVVET F N=kg.m/s
2
dyn=g.cm/s
2

; ENERJ W, E J=N.m Erg=dyn.cm
G P W(Watt)=J/s erg/s
BASIN P Paskal=N/m
2
dyn/cm
2

Baz Temel Dnmler
a)Uzunluk: m=100cm=10
2
cm
m= 1000mm=10
3
mm
m=10
6
m
Km=1000m= 10
3
m
rnek 25 Km=? cm dir
zm;
25Km=25.10
3
m=25.10
3
.10
2
cm
=25.10
5
cm dir.
b) Zaman birimi saniye(s) olmasna ramen bundan tretilen baka zaman birimleri de
kullanlmaktadr.
Saat= 60dak.

5
dak=60s
Saat=60.60=3600s
rnek 10 dak=? Saniyedir.
10. 60s= 600s dir.
c) Alan lleri; metrekare(m
2
)=10 000cm
2
=10
4
cm
2

dekar=1000m
2

hektar=10 000m
2

d) Hacim lleri; metrekp(m
3
)=1000000cm
3
=10
6
cm
3


RNEKLER:

1) v= 72 km/h=? m/s





2) d= 2kg/m
3
=? g/cm
3

3) F=10N=? Dyn
4) W=20J=? erg


rnek 1: G birimini MKSA birim sisteminde ifade edimiz.

zm:

rnek 2: Basn birimini MKSA birim sisteminde ifade ediniz.

zm:





Watt
s
Joule
s
m N
saniye
metre Newton
T
W
P = = = = =
. .
paskal
m
N
m m
N
S
F
Yzey
Kuvvet
p = = = = =
2
.
s
m
s
m
v
s
m
h
km
v
20
36
10
72
3600
1000
72 72
= =
= =

6
DEVLER
1. dnme momentinin birimini CGS birim sistemindeki ifadesi nedir?
2. 20Km/h = ? m/s
3. N.m birimi hangi fiziksel bykl tanmlar?
4. 2000N ka dyn dir?
5. 250 km = ?m.
6. 5m
3
= ?cm
3
.
7. M.L
2
/T
2
hangi fiziksel bykl tanmlar?
8. 10 J(joule)= ? erg .

1.2 Boyut Denklemleri

Trev byklklerin Temel byklkler cinsinden ifade edildii sembolik gsterime
boyut denklemleri denir. Bir fiziksel bykln boyut gsterimi keli parantez iine
alnm byk harfler ile tanmlanr.
rnek 1.2
Hz.=|v|=|s|/|t|=L/T=L.T
-1


vme=|a|=|v|/|t|= L.T
-2


Kuvvet=|F|=|a|.|M|=M.L.T
-2


Akm= |I|=|Q|/|T|

Diren=|R|=| E|/|I|= M.L
2
. T
-2










7
DEVLER


Aadaki fiziksel byklklerin boyut analizini yapnz.


1. Basn ( p),
2. Hacimsel Younluk (d),
3. Elektrik alan (E),
4. Moment ( ),
5. Sa (C),
6. Diren (R),

























8
BLM-2 Skaler ve Vektrel Byklkler

2.1 Skaler Byklkler
Yalnzca saysal deerler ve birimler ile ifade edilebilen byklklerdir. Ktle, zaman,
Hacim, enerji, younluk gibi.

2.2 Vektr Byklkler
Bir uygulama noktas, iddeti(bykl), dorultusu ve yn olan fiziksel
byklklerdir. Hz, ivme, kuvvet, basn, tork, momentum gibi. Vektrn bykl
skaler bir byklktr. Yn kendine paralel ve tm zelliklerini temsil eden bir birim
byklndeki vektrler ile tayin edilir.

x R R = ; birim vektr=
R
R
x

=

a) Uygulama noktas ; O
b) x Dorultusunda
c) +x ynnde
d) R = R = R
x
iddetindedir.
(vektr sadece x ynnde olduundan bykl ayn zamanda R
x
bykln ifade eder)

2. 3 Vektr Bileenleri
a) iki bileenli veya boyutlu vektr
Herhangi bir vektrn eksenlerdeki izdmlerine vektrn bileenleri denir.
Bileenlerin toplam vektrn kendini oluturur. Bir vektrn yatay ve dey iki eksen takm
zerindeki bileenleri




, den
olur. Bykl ise;
dir.
-x +x
O

R
x
j R i R R
j i
+ =

i R R
i
i . =

Birim vektr gsterimleri iin;

k z
j y
i x
=
=
=

Sembolleri kullanlr.
2 2
j i
R R R + =
j R R
j j
=

j i
R R R

+ =

x
y
R
i
R

j
R

i

j


9
b) bileenli veya boyutlu vektr ;





Olur.


bileenli vektr bykl; ile ifade edilir.
rnek 2.1


a) Vektrlerinin bileenlerini tanmlaynz.
b) Vektrlerin byklklerini bulunuz.
zm 2. 1
a)
bulunur.


bulunur.
b)





2
rnek 2. 1 Vektrnn bykln bulunuz.
zm 2.1




k j i k ij
R R R R R R

+ + = + =

k j i B
k j i A
+ =
+ =
2 4
3 2

3 , 1 , 2 = = =
+ + =
k j i
k j i
A A A
den k A j A i A A

1 , 2 , 4 = = =
+ + =
k j i
k j i
B B B
den k B j B i B B

. 14
14 9 1 4 3 ) 1 ( 2
2 2 2
2 2 2
bulunur A
A
A A A A
k j i
=
= + + = + + =
+ + =
. 29 9 4 16
3 2 ) 4 (
2 2 2
2 2 2
bulunur B
B
B B B B
k j i
= + + =
+ + =
+ + =
. 5 3
45 16 25 4
4 ) 5 ( 2
2 2 2
2 2 2
bulunur A
A
A
A A A A
k j i
=
= + + =
+ + =
+ + =
2 2 2
j j i
R R R R + + =
j i ij
R R R

+ =

k R j R i R R
k j i
+ + =

x
y
z
R

i
R

j
R

k
R

ij
R

i
j
k

10
2. 4 Vektr lemleri

a) Toplama

Vektrlerin ayn yndeki bileenlerinin kendi arasnda toplanmas ile oluan yeni vektre
toplam denir.







rnek 2. 3


Vektrlerinin toplamnn bykl nedir?

zm 2. 3






rnek 2. 4

Vektrlerinin toplamnn bykl nedir?
zm 2. 4





( ) ( ) ( )
. olur
k B A j B A i B A B A C
ise k B j B i B B
k A j A i A A
k k j j i i
k j i
k j i
+ + + + + = + =
+ + =
+ + =

k j i B
k j i A
+ =
+ =
2 4
3 2

k j i B
k j i A
+ =
+ =
2 4
3 2

( )
3 9
4 1 4 2 1 2
2 2
2 2 2 4 3 2
2 2 2
= =
+ + = + + = =
+ + =
+ + = + + = + =
C
C C
k j i C
k j i k j i k j i B A C

k j i B
k j i A
+ + =
=
2
2 3

( )
11
11 1 1 4
4
2 2 3
2 2 2
=
= + + =
+ =
+ + + = + =
C
C
k j i C
k j i k j i B A C

11
c) karma (fark alma)
ki vektrn farkn almak veya karma ilemini yapmak, birinin tersini(negatifini) alarak
dieri ile toplamaktr.






rnek 2. 5


Vektrleri verildiine gre;

a) ve deerlerini bulunuz

b) ve deerlerini bulunuz.



zm 2. 5


a)



b)





( ) ( ) ( )
.
. ;
olur
k B A j B A i B A B A C
dir k B j B i B B vektr ters ise k B j B i B B
k A j A i A A
k k j j i i
k j i k j i
k j i
+ + = =
= + + =
+ + =

k j i B
k j i A
+ =
+ =
2 4
3 2

? =

B A
? =

A B
? = B A

? = B A

k j i B vektr ters k j i B
k j i A vektr ters k j i A
+ = + =
+ = + =
2 4 ; 2 4
3 2 ; 3 2


( )
61 16 9 36
4 3 6
4 3 6
2 4 3 2 ) (
2 2 2
= + + =
+ + = =
+ =
+ + + = + =
C
B A C
k j i C
k j i k j i B A C

( ) ( )
61 16 9 36
4 3 6
4 3 6
3 2 2 4 ) (
2 2 2
= + + =
+ + = =
+ =
+ + = + =
C
A B C
k j i C
k j i k j i A B C

12
rnek 2. 6 ,
ise
a) B=?
b) ? = +

B A
d) ? =

B A deerlerini bulunuz.

zm:
a)
2 2
3 2 + = A = 13 c)
j i B A
j i j i B A
4
3 3 2
+ = +
+ + = +



b) B= ( )
2 2
1 3 + = 10 d)
( )
j i B A
j i j i B A B A
2 5
3 3 2
+ =
+ + = + =



rnek 2.7
a) ? = A b) ? = B c) ? = B A

zm:
a) b)

c)



2. 5 Vektr arpmlar
a) Skaler arpm



gibi iki vektrn skaler arpm; Vektrlerin ayn bileenlerinin arplp toplanmas ile
elde edilir.
k k j j i i
B A B A B A B A + + = -


Skaler arpmn dier zellii ise ;

ki vektr arasndaki ann kosins;
A

. cos dir B A B A = -

j i B + =

3
( )
k j i B A
k j i k j i B A
3 2
3 2 2
+ =
+ + = +


( )
3
9 2 1 2
2 2 2
=
= + + =
A
A
( ) 26 1 4 3
2 2 2
= + + = B
( ) ( )
2 2 2
3 2 1 + + = = B A B A

k i A 3 2 + =

k j i B
k j i A
+ =
+ =
4 3
2 2

k A j A i A A
k j i
+ + =

k B j B i B B
k j i
+ + =

. cos verilir ile

B A
B A

-
=

13
rnek 2. 8
ise a) ve b)

zm 2. 8
a) ) 1 .( 2 4 ). 1 ( 3 . 2 + + = - B A

b) ( )
2 2 2
2 1 2 + + = A =3
2 4 6 = - B A

=0 ( )
2 2 2
1 4 3 + + = B = 26

olur.


rnek 2.9 ise a) ? = - B A

ve b) ? cos =


zm 2. 9
a)


b)




olur.

Soru; ise a) ? = - B A

ve b) ? cos =







k j i B
k j i A
+ =
+ =
4 3
2 2

90 , 0
26 . 3
0
cos = = =

-
= ise
B A
B A
k j i B
j i A
+ =
=
4

3
0 4 1
) 1 .( 0 4 ). 1 ( 1 . 1
= -
+ = -
+ + = -
B A
B A
B A



( ) 2 1 1
2 2
= + = A
( )
2 3 2 . 9 18
1 4 1
2 2 2
= = =
+ + =
B
B

120 ,
2
1
cos
2
1
2 3
3
2 3 2
3
cos
= =
=

-
=

ise
B A
B A
k j i B
k j i A
+ =
+ + =
2
2

? = - B A

? cos =

14



b) Vektrel arpm
k A j A i A A
k j i
+ + =

ve k B j B i B B
k j i
+ + =

gibi iki vektrn vektrel arpm;

ve bu ifadenin alm;






Bu arpmn sonucu daima A ve B vektrlerine dik bir C vektrdr.

ki vektrn vektrel arpmnn bykl;

sin = B A B A

ile verilir.

rnek 2-10


Vektrlerinin vektrel arpmn ve aralarndaki ay bulunuz.

zm 2. 10









k j i B
k j i A
+ =
+ =
4 3
2 2

B A C

=
( )( ) | | ( ) | | ( ) | | 3 1 4 . 2 . 3 . 2 1 2 . 4 . 2 1 . 1 .
1 4 3
2 1 2 + =

= k j i
k j i
B A

( )
234
121 64 49
11 8 7
2 2 2
=
+ + =
+ + =
B A
B A
B A



. 90 , 1
234
234
26 . 9
234
26 . 3
234
sin bulunur

= = = = =
den
B A
B A
.
sin

=
k j i B A
k j i B A
11 8 7
) 3 8 .( ) 6 2 .( ) 8 1 .(
+ + =
+ + =


( )
3
2 1 2
2 2 2
=
+ + =
A
A
( )
26
1 4 3
2 2 2
=
+ + =
B
B
den
B B
A A
k
B B
A A
j
B B
A A
i
B B B
A A A
k j i
B A
j i
j i
k i
k i
k j
k j
k j i
k j i
. . . + = =

. ) .( ) .( ) .( dir B A B A k B A B A j B A B A i B A
i j j i i k k i j k k j
+ =

? = B x A

? sin =

15


rnek 2.11 vektrleri iin


zm 2.11






Blm : 2 alma Sorular
1) Aadaki vektrlerin byklklerini bulunuz.






2) Aadaki vektrlerin toplamlarn ve byklklerini bulunuz.
a) b) c)



3) Aadaki vektr ifadelerin toplamlarn ve byklklerini bulunuz.
a) b) c)





4) Aadaki vektrlerin farklarn alarak byklklerini bulunuz.
a) b) c)
j i A = 2

k j i C 2 2 + =

k j i D + + = 4 4

k C
k j i B
j i A
4
2
5 2
=
+ =
=

k j i B + = 4 3

k j i B
k j i A
2 4 3
2 3 2
+ =
+ =

? , ? = + = + B A B A

k j B
j i A
2 4
2 4
+ =
=

? , ? = + = + B A B A

k j i B
j i A
+ + =
=
5 2
5 6

? , ? = + = + B A B A

k j i F 3 4 6 + =

k j i E + + = 2 5

k j i V + + = 4

k j R 8 6 + =

j C
k j B
i A
=
=
=

3
k j C
k j i B
k j i A
4 3
2
5 2
+ =
+ =
+ =

?
?
= + +
= + +
C B A
C B A


?
?
= + +
= + +
C B A
C B A


?
?
= + +
= + +
C B A
C B A


k j i B
k j i A
2 4 3
2 3 2
+ =
+ =

k j i B
j i A
+ + =
=
5 2
5 6

k j i B
j i A
+ + =
+ =
5 2
6 2

k j i B
k j i A
+ =
+ + =
2
2

? sin ? = = ve B A

| | | | | | 2 2 ) 1 ( 1 . 2 1 1 1 . ) 1 ( 1 1 2 .
1 1 2
1 2 1 + =

= k j i
k j i
B A

k j i B A
k j i B A
5 3
) 4 1 .( ) 2 1 .( ) 1 2 .(
+ =
+ + =


35 25 1 9
) 5 ( ) 1 ( 3
2 2 2
= + + =
+ + =
B A
B A


6 1 2 1
2 2 2
= + + = A
6 1 ) 1 ( 2
2 2 2
= + + = B
986 , 0
6
35
6 6
35
.
sin = =

=
B A
B A

16



5)

vektrleri iin;
a) d) g)
b) e)
c) f)
d)


BLM: 3 KNAMATK

Kinematik cisimlerin hareketini inceleyen bilim daldr. Cisimler etkisinde kaldklar
kuvvetlerin uygulan biimine gre deiik hareket tarzlar sergiler.
Fiziksel etkiyi yaratan kuvvet sreklilik gsteriyorsa cisim ivmeli bir hareket yapar.
Kuvvet pozitif ynde, cismin hareketine paralel ynde, uygulanyorsa cisim pozitif ivmeli
(hzlanan) hareket yapar. Kuvvet negatif ynde, hareketi azaltacak veya engelleyici ynde,
uygulanrsa cisim yavalama eilimine girer negatif ivmeli (yavalayan) hareket yapar.
vmeli hareket, kuvvetin sabit olmasna gre sabit ivmeli deiken olmasna gre de
deiken ivmeli olarak adlandrlr.
Cisme hareketi veren kuvvet (net veya bileke kuvvet) kaldrlr veya sfrlanrsa, cisim o
andaki hz ile sabit hzl olarak hareketine devam eder.

3.1 Dzgn dorusal (sabit hzl) hareket
Hareketin temel karakteri ivme sfrdr. Cisim eit zaman aralklarnda eit yollar alr.
Dolaysyla alnan yol hz ile zamann arpmdr.
Hareketi temsil eden grafikler;




t
y
yol-zaman
t
v
hz-zaman
alan= y=v.t
t
a
ivme-zaman
ivme=0
? , ? = = B A B A

? , ? = = B A B A

? , ? = = B A B A

j i C
k j i B
k j i A
=
+ =
+ =
4
2 4 3
2 3 2

? = + C B A

? = + C B A

? = + C B A

? = + B C A

? = + C B A

? = + C B A

? = + C B A

? = + B C A


17
t(s)
y(m)
5 10
K
M
L
20
10

rnek 3.1
Yol-zaman grafikleri ekildeki gibi olan K, L, M
Aralarnn hzlar arasnda nasl bir iliki vardr?



zm 3.1
;



rnek 3.2



zm 3.2 Cisim AB = y yolunu 4s de alyorsa ald yol;
y = v.t , y = 5m/s . 4s = 20m dir.

Hz, zaman iindeki yol deiimi olduuna gre
dt
dy
t
y
v =
A
A
= olarak ifade edilebilir.
Buna gre alnan yol; ( )
1 2
2
1
2
1
t t v t v dt v y
t
t
t
t
= = =
}
integrali eklinde yazlabilir.
rnek 3.3 Bir cisim 2m/s hzla 20s boyunca hareket ediyor. Cismin 4s ile 12s arasnda
ald yol ka m dir?
zm 3.3

Ortalama hz ( v
or
); Bir cisim bir yolun tamamn deiik hzlar ile rnein v
1
, v
2
, v
3
gibi
alabilir. Bu durumda cismin ortalama hzndan sz edilebilir.
olur.


rnek 3.4 Bir hareketli gittii 1200m yolu 10m/s , 20m/s ve 30m/s lik hzlar ile tamamlyor.
Bu hareketlinin ortalama hz ve bu yolu almas iin harcad ortalama zaman bulunuz.
v = 5m/s
A B
y=?m
t = 4s
M L K
v v v > >
s m v
s m v
s m v
M
L
K
/ 1
10
10
/ 2
10
20
/ 4
5
20
= =
= =
= =
( ) ( ) m t t v y 16 8 . 2 4 12 2
1 2
= = = =
3
3 2 1
v v v
v
or
+ +
=

18
A B 120km
v
A
=40km/h v
B
=20km/h
t
y
yol-zaman
t
a
ivme-zaman
v=a.t
t
v
hz-zaman
2
.
2
1
t a y =
zm 3.4
s m v
or
/ 20
3
30 20 10
=
+ +
= ; s t
or
60
20
1200
= =
rnek 3.5 Aralarnda 120 km mesafe olan iki ehirden ayn anda ve karlkl olarak yola
kan iki aratan birinin hz 40km/h, dierinin ise 20km/h olan iki ara ka saat sonra ve
nerede karlarlar?
zm 3. 5



2 saat sonra ve A dan 80km uzaklkta
3.2 Dzgn hzlanan (pozitif ivmeli) hareket
Bir hareketlinin hareketi esnasnda hznda dzgn artlar meydana geliyorsa dzgn
hzlanan hareket yapar. Bu durumda hareketlinin herhangi bir andaki hz;
v = a.t dir. vmesi,
t
v
t t
v v
a =

=
1 2
1 2
olarak yazlr.
ok kk bir dt zaman aralnda alnan dy yolu ise; dt v dy . = olur. Bu ifade de hz yerine
yazlrsa;
dt t a dy . . = olur. Toplam yolu bulmak iin eitliin her iki tarafnn integrali alnrsa;
}
= =
2
1
2
2
1
. .
t
t
t a dt t a y olur.
Hareketin grafik temsilleri;






rnek 3.6 6m/s
2
ivme ile hareket eden bir cismin 3s sonundaki hz ve ald yol ne olur?
zm 3.6


m y
t a y
s m t a v
27 9 3
3 6
2
1
2
1
/ 18 3 . 6 .
2 2
= =
= =
= = =
km y
t v y
A
80 2 . 40
.
= =
=
h t 2
20 40
120
=
+
=

19
yol-zaman
t
y

rnek 3.7 Ayn anda harekete balayan K ve L aralar
arasndaki yol fark ka metredir?



zm 3.7 K arac sabit hzl hareket yapar; m t v y
K K
36 6 6 = = =
L arac ivmeli hareket yapar;
m t a y
s m
t
v
a
L
L
L
18 6 1
2
1
2
1
/ 1
6
6
2 2
= = =
= = =

yol fark = m y y
L K
18 18 36 = = olur.
3.3 Dzgn yavalayan (negatif ivmeli) hareket
Belirli bir hzla hareket halindeyken, eitli fiziksel etkenler sonucu hznda dzgn azalma
meydana gelen (negatif ivmeli) hareketdir. Hareketlinin balangctaki v
o
hz belirli bir t
sresi sonunda t a v
0
deerine iner veya sfrlanr. Bu durumda yavalama ivmesi;
t
v
a
t a v
0
0
0
=
=
olur.
Yavalarken durma mesafesi;
2
2
1
t a y = olur.
Hareketin grafik temsilleri;







rnek 3.8 10m/s sabit hzla yol almakta iken 2m/s
2
ivme ile yavalamaya balayan bir ara
ka saniye sonra durur ve durma mesafesi ka metredir?
zm 3.8 Durma sresi; Durma mesafesi;

L
K
v(m/s)
6
6
t(s)
0
m t a y 25 5 2
2
1
2
1
2 2
= = =
s t
t a v
5
2
10
0
0
= =
=
t
v
hz-zaman
2
.
2
1
t a y =
v
0
t
-a
ivme-zaman
v=-a.t
a

20
s t
t
t a v
s m a
4
4
16
, 0 . 4 16
0 .
/ 4
2
8
2
8 16
0
2
= =
=
=
= =

=
r
O
v
A
B
u
F
m
r
Ay u
r
y
= = tan

rnek 3.9 Hz-zaman grafii ekildeki gibi olan bir hareketli
ka saniye sonra durabilir?


zm 3.9 Dorunun eimi ivmeyi verdiine gre;




Olarak bulunur.
3.4 Dairesel Hareket
Bir hareketlinin sabit yarapl yrnge zerindeki hareketidir. Yrnge zerinde hareket
eden cisim, yrngenin her noktasnda dengelenmi ve ieri doru ynelmi olan merkezcil
kuvvet ile dar ynelmi olan merkezka kuvvetinin etkisi altndadr. Cisim r yarapl
yrngenin her noktasnda yrngeye teet olan v dorusal hz ve bu hz ile ilikili olan w
asal hza sahiptir. v hz yrnge yolunu alrken w asal hz ise cismin zaman sresince bir
u as oluturmasn salar.
Cisim kk bir t zamannda A noktasndan B
noktasna gelerek u asn yapyorsa asal hz

t
w

= olur. Cisim bir turda 2t radyanlk a yaparsa;
olur. Eitliin her iki taraf r ile arplrsa;

olur. 2tr cismin v dorusla hz ile ald yrnge yoludur. Bylece
asal hz ile dorusal hz arasndaki bant elde edilir.

Dorusal ivme;


ok kk yer deiimlerinde ve hz vektrlerinden de
olur.
Buradan ivme
r
v
r t
v y
t
V
a
2
=
A
A
=
A
A
= bulunur.
0 2 ?
16
8

v(m/s)
t(s)
t
w
2
=
r w v
v
t
y
t
r
r
=
= =

2
v
v A
= = tan
r
v y
v

= A
v
Av u

21
r
mv
F
2
=
T

Yrngede hareket eden m cisminin etkisinde kald kuvvet ise;

Olur.

Yrnge zerinde bir tur iin geen sreye periyot( T ) denir. Birim zamandaki tur saysna
frekans( F ) denir ve her zaman ;
F.T=1 dir. Ayrca

T
F w

2
2 = = olarak ifade edilebilir.

rnek 3.10 r = 2m yar apl daire zerinde 10s de 720 a tarayacak ekilde hareket eden
m=3kg ktleli bir cismin;
a) w asal hz ka rad/s dir? b) F=? herz(s
-1
) c) T=?s d) v izgisel hz ka m/s dir?
(t=3 alnacak)
zm 3.10 r = 2m, m=3kg, u= 720, t =10s
a) b) c)



d)


rnek 3.11 r = 2m yar apl dairesel yrnge zerinde 4m/s hzla hareket eden m=3kg
ktleli bir cismin yrnge dna kmadan hareketine devam edebilmesini salayan
merkezcil kuvvet ka N dur?
zm 3.11







r
mv
a m F
m
2
. = =
s rad
s
rad
w
rad
/ 2 , 1
10
12
12 3 . 4 4
360
720 2
= =
= = =

1
2 , 0
10
2
2
360
720
360

= = =
= = =
s
t
n
F
n

s T
s F
T
T F
5
2 , 0
1 1
1
1
=
= =
=

s m v
r w v
/ 4 , 2 2 2 , 1 = =
=
N F
r
mv
F
24 8 3
2
16 3
2
4 3
2 2
= =

= =

22
2
2 2 1
2
1
2 2 2 1 1 1
2
2 1
cos 2
2
F F F F R
F F F F F F R R R
F F R F
b
+ + =
- + - + - = = -
+ = =

......
3 2 1
+ + + = = F F F R F
b

N R
F F R
F F F F R
F F R
10
8 6
90 , cos 2
2 2 2
2
2
1
2
2 2 1
2
1
2 1
=
+ = + =
= + + =
+ =

N =
+ + =
+ + =
= + + =
+ =
148
8 2 / 1 8 6 2 6
8 60 cos 8 6 2 6
60 , cos 2
2 2
2 2
2
2 2 1
2
1
2 1
R
R
R
F F F F R
F F R

Blm : 4 STATK
4. 1 Kuvvet:Cisimlere hareket veren veya durduran etkidir. Vektrel bir byklk olan
kuvvet F sembol ile gsterilir vektrlerin btn zelliklerini sergiler. MKS birim
sisteminde birimi N(newton),CGS birim sistemindeki birimi dyn(din) . Dinamometre ile
llr. Birka kuvvetin yapt etkiyi tek bana yapabilen etkiye bileke kuvvet
denir.

Aralarnda bir u as olan iki kuvvetin bilekesi;



olarak bulunur. Buna kosins teoremi
denir.
rnek 4. 1






rnek 4. 1





rnek 4. 2

R=?N





( ) 2 3 3 3
3 6 3 6
3 3 7 7
;
2 2
2 2
= + =
= + =
= =
+ = + =
R
j j j j R
i i i i R
R R R R R R
y
i
j i j i

Ni F 8
2
=

Nj F 6
1
=

? = R

1
F

2
F

3
F

x
y
1
F

60 =
N F 8
2
=
N F 6
1
=
N R ? =

23

= + = =
= + = =
= + =
0
0
0
2 1
2 1
y y y y
x x x x
y x
F F F R
F F F R
R R R



i F
F i
F i i F R
R R R
x
x
x x x
y x
6
0 6
0 2 8
0
3
3
3
=
= +
= + = =
= + =

G=?N
N T 60
1
=
N T ?
2
=

60
4. 2 Denge: Bir cismin zerindeki kuvvetlerin varlna ramen hareketsiz durumudur.
Dengede olmayan bir cismin hareketi iin iki yarg geerlidir. Cisim ya bir dorultu boyunca
sabit hzl hareket yapar yada bir dnme hareketi yapar.
Dengenin iki art vardr;
1-Bir cisme etki eden kuvvetlerin bilekesi sfr olmaldr. Bir baka deyimle




olmaldr.


rnek 4. 3
ekildeki kuvvetlerin
dengede kalabilmesi iin N F ?
3
=

olmaldr?


zm 4. 3

ve


bulunur. Bylece olur.

rnek 4. 4
Aralarnda

90 a yapacak ekilde iki ip
ile tavana aslan bir cismin G arl ve T
2
ipinde
meydana getirdii gerilme ka N dur?

8 . 0 60 sin 30 cos
5 . 0 30 sin 60 cos
= =
= =
alnacaktr.

j F
F y
F j i F R
y
y
y y y
14
0 14
0 8 6
3
3
3
=
= +
= + + = =

Nj Ni F F F
y x
14 6
3 3 3
= + =

Nj Ni F 6 8
1
+ =

Nj Ni F 8 2
2
+ =

x
y
x
y
1
F

2
F

x
F
1

x
F
2

y
F
1

y
F
2

24
N T
T
T T T R
x x x x
5 , 37
8 , 0
30
0 8 , 0 5 , 0 60
0
2
2
2 1
= =
=
= + = =

N F
F F F F R
x x x x
6 5 , 0 12
0 60 cos 12
1
1 2 1
= =
= + = + + = =

= + = = 0
2 1 x x x x
F F F R

N G G F
G F F G F F F R
y y y y y y
6 , 9 8 , 0 12 , 0 60 sin 0
0 ; 0
2
2 1 2 1
= = = + +
= + + = + + = =

= + + = = 0
2 1
G F F F R
y y y y

zm 4. 4











rnek 4. 5
ekildeki cismin sadece +x
ynnde sabit hzl hareket etmesi iin
F
1
kuvveti ka N olmaldr?



zm 4. 5




+x ynnde sabit hzl hareket etmesi iin






olmaldr.
Sins teoremi: Dengede olan kuvvetin karlarndaki alarn sinslerine oran eittir.
N T
N T T
y
y
5 , 18
75 , 18 5 , 0 5 , 37 30 sin
2
2 2
=
= = =
N T
N T T
y
y
48
48 8 , 0 60 60 sin
1
1 1
=
= = =
N G
T T G
y y
75 , 66 75 , 18 48
2 1
= + =
+ =
G=?N
N T 60
1
= N T ?
2
=

60
60 cos
1 1
T T
x
= 30 cos
2 2
T T
x
=
y
T
2 y
T
1
5 , 0 60 cos = 8 , 0 60 sin =
G
F
2
=12N
F
1
=?N

60
x
y
x
F
2
1 1
F F
x
=
y
F
2
G
F
2
=12N
F
1
=?N

60
x

25

1
F
2
F
3
F
N T ? =
N G 50 =

60

30
N T ? =
N G 50 =

60

30

30

150

90

90
F
N T
T
G T F
25 5 , 0 50
;
1
50
30 sin
90 sin 150 sin 120 sin
= =
=
= =
d F M
d F M M
d F M
=
=
= =
=

90
sin

- O
1
F
3
F
1
x
y
F
3
3
x

2
F
+
+





rnek 4. 6 cos30=sin60=0.8 alnacak
sin30=cos60=0.5 dir.







zm 4. 6









2-Bir cisme etki eden kuvvetlerin dnme noktasna gre momentleri sfr olmaldr.







sin sin sin
3 2 1
F F F
= =
sin sin sin
3 2 1
F F F
= =
N F
G F
40 8 , 0 50
;
90 sin 60 sin
= =
=
0 = =

n
i
i i o
d F M
0 . . .
3 3 2 2 1 1
= + x F x F x F
y

26
N P 60 = N F ? =
m x 4
1
= m x 6
2
=
N G 18 =
m x 2
3
=
N P 60 = N F ? =
m x 4
1
= m x 6
2
=
N G 18 =
m x 2
3
=
+
+

0 = =

n
i
i i o
d F M
P=60N
T=?
53

P=60N
T=?
53

T
y
=T.Cos53

=T. sin37

G=30N
O
+
- -
/2 /2
N T
T
T
l T
l T
d F M
n
i
i i
125
6
750
75 6 . 0
0 15 60 6 , 0 .
0
2
. 30 . 60 . 6 , 0 .
0 2 / 30 . 60 . 37 sin .
0
= =
=
=
=
=
= =

rnek 4. 7
ekildeki dzgn homojen ubuun
dengede kalabilmesi iin F ka N
olmaldr?




zm;

-60.4 +18.2+F.6=0

N F
F
34
6
204
6
36 240
=
=

=



rnek 4. 8
ekildeki 30N luk dzgn ve homojen ubuun ipte yaratt
T gerilme kuvveti ka newtondur?
Cos53

=sin37

=0.6 , Cos37

=sin53

= 0.8 alnacak.



zm 4. 8

nb







27
F
1
F
2
53
X
=
72.cos53

53
F
1
A
B
G=100N
Y
=
.sin53

G=100N

F
2
53
rnek 4. 9

ekildeki gibi bir duvara dayal durmakta olan
100N luk bir merdivenin kaymamas iin F
1
ve F
2
kuvvet
leri ka newton olmaldr?
Cos53

=sin37

=0.6 , Cos37

=sin53

= 0.8 alnacak.


zm 4. 9
a) G./2.cos53 =F
1
..sin53
100.0,6 .1/2=0.8.F
1

F
1
=300/8=37,5N




b) F
2
. .cos53 =G. /2.cos53
F
2
=100.1/2.=50N















28
4. 3 Ktle ve Arlk merkezi
Ktle merkezi :Bir cismin her ktle parasna etki eden yerekimi kuvvetlerinin bileke
sinin uygulama noktasdr.Bu nokta toplam ktleye etki eden yerekimi kuvvetinin yaratt
cismin arlk merkezidir.
1-Dzgn cisimlerin ktle merkezleri
a) Dzgn ve homojen ubuk :ki ucu birletiren dorunun orta noktasdr.




b) Dzdn ve homojen kare dikdrtgen levhalar:



Kegenlerin kesim noktasdr.
c) Dzgn ve homojen gen levhalar:





Kenar ortaylarn kesim noktasdr. lgili kenar ortayn tepelerlerden itibaren 2/3 de veya
kenar orta noktalarndan itibaren 1/3 .de bulunur.
d) Dzgn ve homojen silindir:



Taban merkezlerini birletiren dorunun (yksekliin) orta noktasdr.
e) Kare, kp ve dikdrtgen prizma:




Karlkl kenar orta noktalarn birletiren dorunun ortasdr.
L/2 L/2
G
G G
B
A
C v
a
v
b
v
c
G

G
h/2 h/2

29
2.Dzgn olmayan cisimlerin ktle merkezi:
Dzgn olmayan cisimlerin ktle merkezleri dik koordinat sistemi yardm ile bulunur.
Cisim kk ktle paracklarna ayrlr ve bu paralar ile toplam ktlenin x ile y
eksenlerine gre dnme momentleri alnarak bir birine eitlenir.









x eksenine gre moment alnrsa;

( )
( )
2 1
2 2 1 1
2 1 2 2 1 1
m m
m y m y
y
y g m m g m y g m y
+
+
=
+ = +
bulunur.Benzer ekilde ,
y eksenine gre moment alnrsa;

( )
( )
2 1
2 2 1 1
2 1 2 2 1 1
m m
m x m x
x
x g m m g m x g m x
+
+
=
+ = +
bulunur.Genel ifade formunda yazlmak istenirse

( )

=
=

=
n
i
i
n
i
i i
m
x m
x
1
1
ve
( )

=
=

=
n
i
i
n
i
i i
m
y m
y
1
1
olur.

rnek 2.15
Arlksz bir levhann zerine m
1
=2g(2,1) , m
2
=4g(1,-3) ve m
3
=6g(-1,2) gibi ktleler
yerletirilmitir.Sistemin ktle merkezinin koordinatlar nedir?
6
1
12
2
6 4 2
1 6 1 . 4 2 2
= =
+ +
+ +
= x
6
1
12
2
12
2 6 3 4 1 2
= =
+ +
= y

O
1
O
2
y
1
x
1
y
2
x
2
O(x,y)

y

x


30

rnek 2.16

Arlksz bir tel ile ekildeki gibi birletirilen
5g,10g ve 15g ktleli cisimlerin oluturduu
sistemin ktle merkezinin koordinatlar nedir?

zm
m
1
=5g (-1,2) m
2
=10g (2,3) m
3
=15g (1,-1)

6
5
30
25
30
1 15 3 10 2 5
1
30
30
30
1 15 2 10 1 5
= =
+ +
=
= =
+ +
=
y
x




















x
y
5g
10g
15g

31
F
1
=10N F
2
=10N m
G=30N
F
2
=40N m
F
1
=?N
F
x

F
y

F
2
=40N
m=8kg

F

=40N
F
x

F
y

m=8kg 53

BLM-5 DNAMK
5.1 Newtonun Hareket Kanunlar
5.1.1 Newtonun I.Kanunu(

= 0 R );Duran bir cisme etki eden kuvvetlerin bilekesi sfr

ise cisim durmaya devam eder. Hareket halindeki bir cisme etki eden kuvvetlerin bilekesi
sfr ise cisim sabit hzla hareketine devam eder.


0 = R ,

= + 0
y x
F F

Eer cismin balangtaki hz V=2m/s olsayd cisim yine ayn hzla hareketine devam ederdi.
rnek 5.1 zm;



= + 0
y x
F F dan
0
1 2
= + =
x x
F F F , N F
x
40
1
=

= + = 0
1
G F F
y y
, N F
y
30
1
=
N F F R
y x
50 30 40
2 2 2
1
2
1
= + = + =

5.1.2 Newtonun II.Kanunu(F=m.a);Bir cisme etki eden kuvvetlerin bilekesi sfrdan farkl
ise cisim ivmeli bir hareket yapar.Buradan hareketle bir cisme uygulanan veya hareket veren
kuvvetin cismin ktlesine oran sabittir ve buna ivme denir.
rnek 5.2 a) ekildeki m ktlesinin ivmesi a ka m/s
2
dir?


(srtnme yok)

b) ekildeki m ktlesine yatay eksende hareketi veren ivme a
x
=? m/s
2
dir.




cos 53

=sin 37

=0.6 ; cos 37

=sin 53

=0.8

2
5
8
40
s
m
kg
N
m
F
a = = =
2
3
8
6 , 0 . 40
53 cos .
s
m
m
F
a
F F
x
x
x
= = =
=


32
G=mg
N=-G

F

=40N
F
x

F
y

m=8kg 53

G=mg
5.1.3 Newtonun III Kanunu(Etki=Tepki)
Bir cisme uygulanan F kuvveti kendine eit ve zt yndeki bir kuvvet ile dengelenir.Buna
Etki-Tepki prensibi denir.





rnek 5.3
ekildeki gibi F= 40N kuvvet ile hareket
eden m=8kg ktlenin yzeye yapt etki ve
karlnda grd tepki kuvveti ka N dur?
( g=10m/s
2
alnacak)

N N
N
F mg F G N
y
48
32 80 8 , 0 . 40 10 . 8
53 sin .
=
= =
= =



5.2 Srtnmeli Hareket

5.2.1 Yatay Dzlemde Srtnmeli Hareket
Srtnmeli bir yzey zerinde hareket eden bir cisim yzeyin veya k srtnme katsays
ile cismin o yzeyden grd N tepki kuvvetinin arpm ile verilen bir srtnme kuvvetinin
etkisinde kalr.






G=mg
N=-G
F
F
s
F
s
= -k.N=-k.m.g
k
N; Yzeyin Tepkisi
F
s
: Srtnme kuvveti
k: Srtnme katsays
ivme;
m
N k F
m
F F
a
s
.
=

=

33
rnek5.4 Cisme etki eden srtnme kuvveti F
s
ve a
x
vmesi ka m/s
2
dir?

F
s
=k.N




cos 53

=sin 37

=0.6 ; cos 37

=sin 53

=0.8
ve srtnme katsays k=0,2 dir.

rnek 5.5







zm: Sistemi harekete geiren kuvvet m
2
ktlesinin arldr. Sistem serbest
brakldnda her iki ktlede ayn a ivmesi ile harekete balar. Bu durumda
m
1
ktlesi
;



T =F
1
=m
1
.a kuvveti ile,
m
2
ktlesi;
T-G
2
=F
2
=m
2
.a kuvveti ile hareket eder.
Her iki denklemde T gerilmesi elimine edilirse,
m
1
.a-m
2
.g= m
2
.a
a(m
1
+m
2
)=m
2
.g ,

bulunur. Bylece;

a)
2
/ 2 10
2 8
2
s m a =
+
= , b) N F T 16 2 8
1
= = = bulunur.



F

=40N
F
x

F
y

m=8kg 53

G=mg
2
/
8
4 , 14
8
6 , 9 24
24 6 , 0 . 40
53 cos .
6 . 9 48 . 2 , 0
48
32 80 8 , 0 . 40 10 . 8
53 sin .
s m
m
F F
a
N F
F F
N F
N N
N
F mg F G N
s x
x
x
s
y
=

=
= =
=
= =
=
= =
= =

m
1
=8kg
m
2
=2kg
T

T

Srtnmesiz yzey
g=10m/s
2
alnacak
G
2
=m
2
.g
ekildeki sistem serbest brakldnda ;
a) sistemin ivmesi ka m/s
2
dir?
b) ipte oluan T gerilme kuvveti ka N
dur?
g
m m
m
a
+
=
2 1
2

34
rnek 5.6






zm : Sistem F kuvvetinin etkisinde hareket ettiine gre ;
a) b)



rnek 5.7







zm:






m
1
ktlesi; F
1
=m
1
.a=T-F
s
ile m
2
ktlesi F
2
=m
2
.a=G
2
-T ile hareket eder. Her iki eitlikten
T elimine edilirse ,


ve

bulunur.
F=80N T=?N
m
2
=6kg m
1
=10kg
(Srtnmesiz yzey)
Birbirine bal ekildeki ktleler
a)arasndaki T gerilme kuvveti ka N ?
b)Ktleler t=2s sonunda ka m yol alr?
N a m F T
s m
m m
F
a
50 5 . 10
/ 5
6 10
80
1 1
2
2 1
= = = =
=
+
=
+
=
m y
t a y
10
5 2 2 5
2
1
.
2
1
2 2
=
= = =
m
1
=8kg
m
2
=2kg
T

T

(Srtnmeli yzey k=0,2
g=10m/s
2
alnacak)
G
2
=m
2
.g
Yzeyleri arasndaki srtnme katsays
k=0,2 olan sistem serbest brakldnda
ipte oluan T gerilme kuvveti ka N olur?
m
1
=8kg
m
2
=2kg
T

T

G
2
=m
2
.g
F
s
=k.N
1
=k.m
1
.g
G
1
=m
1
.g
N
1
=G
1
( )
g
m m
m k m
m m
g m k g m
a
F G m m a
s

+

=
+

=
= +
2 1
1 2
2 1
1 2
2 2 1
. .
) (
( )
N T
F F T
s m a
a
s
2 , 7 4 2 , 3
10 2 2 , 0 4 , 0 8
/ 4 , 0
6 , 1 2 10
2 8
8 2 , 0 2
1
2
= + =
+ = + =
=
=
+

=

35
rnek 5.8








zm:
m
2
ktlesinin kaymadan hareketine devam etmesi iin F
s
=F
2
=m
2
.a olmaldr.

k.m
2
.g=m
2
.a dan

Olur.



















F
1
=80N

m
2
=6kg
m
1
=10kg
Srtnmesiz yzey
m
2
, ktlesi kaymadan hareketine
devam etmesi iin iki ktle arasndaki
k srtnme katsays en az ka
olmaldr.?
F
1
=80N
F
2

m
2
=6kg
m
1
=10kg
Srtnmesiz yzey
F
s
=k,N
2

N
2
=G
2
g
a
g m
a m
k =

=
2
2
5 , 0
10
5
/ 5
6 10
80
2
2 1
= =
=
+
=
+
=
k
s m
m m
F
a

36
5. 3 Eik Dzlemde Hareket




m
1
ktlesini harekete geiren F
b
net (bileke)
kuvvet ;
F
b
=T-F
x ,
m
1
a=T- m
1
gsino ;
T= m
1
a + m
1
gsino (5a)
m
2
ktlesini harekete geiren F
b
net (bileke) kuvvet ;
F
bi
=G
2
-T, m
2
a= m
2
g-T ;
T= m
2
g-m
2
a (5b)
5a ve 5b denklemlerinin birletirilmesinden ;
2 1
1 2
) sin (
m m
m m g
a
+

=

elde edilir. (5c)
rnek 5.5
ekildeki sistemin
a) hareket yn ve ivmesi nedir?
b) T gerilmesi ka N dir?
(g=10N/kg veya 10 m/sn
2
)
cos 53

=sin 37

=0.6 ; cos 37

=sin 53

=0.8

zm 5.5
a) G
2
=m
2
.g =6.10=60N
F
x
= m
1
gsino=4.10.0.8=32N olduundan G
2
>F
x
dir. Bundan dolay hareket m
2
ynndedir.
O halde hareketin ivmesi;

( )
( )
2
2 1
1 2
/ 6 , 3 4 , 2 6
10
) 6 , 0 . 4 6 ( 10
6 4
37 sin . 4 6
10
sin
s m a
a
m m
m m
g a
= =

=
+

=
+

=


b) T= m
2
g-m
2
a=m
2
(g-a)
T= 6(10-3,6)=6(6,4)=38,4N
o=37
m
2
=6kg
m
1
=4kg
N =G
1
.coso= m
1
g.coso
F
x
=G.sino=m
1
g.sino
o
m
2
m
1
T
G
2
=m
2
g
G
1
=m
1
g
N
F
x
T

37
F=40N
m=8kg
BC F W
AB F W
AC F W
BC
AB
AC
=
=
=

sin
cos
.
BC AB AC
W W W + =
m
A
F
x
=Fcos
F

B

C

F
y
=Fsin
BLM-6 ,G ve ENERJ
6.1 ; Cisimlerin kuvvet etkisinde yol alma , yer deitirme veya dnme eylemidir. ayn
zamanda bir enerji dnmdr ve gidilen yolun eklinden bamszdr. m noktasal
paracna r vektr ile temsil edilen AB yolu boyunca etki eden F kuvvetinin
yapt i ;
W= F.r dir.



, yaplan i
kinetik enerji
deiimine
eittir.



W(J)=F(N).r(m), W(erg)=F(dyn).r(cm) 1jolue=10
7
erg 1cal=4,18j

AC yolunda yaplan i
; yatay yolda yaplan i
;dey yolda yaplan i
Toplam yaplan i;



rnek 6.1
ekildeki ktleye uygulanan F kuvvetinin t=4s de
a) yapt i ka joule dur?
b) cisme kazandrd hz ka m/s dir?
Srtnme yok.
zm:
a) b)


|
k r
v
v
v
v
r
r
r
E v m v v m r F
v m v v m r F
t v
t
v
m r
t
r
m r F
F F
r F r F
= A = =
= c =
c
c
c
=
c
c
=
=
= -
}
2 2
1
2
2
2
2
2
.
2
1
) (
2
1
.
) .(
2
1
. . .
. .
) (
. . . .
cos .
cos . .
2
1
2
1

J r F W
m t a r
s m
m
F
a
1600 40 . 40 .
40 4 . 5 .
2
1
.
2
1
/ 5
8
40
2 2
= = =
= = =
= = =
s m v
v
v W
/ 20 400
400
1600 . 8
2
1
2
2
= =
=
= =

u
A B
F

m

38
F=40N
m=8kg
cal W
J W
N g m k F
r F W
s
s
s
s s
160 4 / 640
640 40 . 16
16 10 . 8 . 2 , 0 . .
.
= =
= =
= = =
=
J J x F W
N a m F
m x
t a t v x
s m a
v t a v
son ilk
1600 80 . 20
20 5 . 4 .
80 40 40
4 5
2
1
4 . 10
2
1
/ 5
4
10 30
.
2 2
0
= = =
= = =
= + =
+ = + =
=

=
= +
rnek 6.2
a) ekildeki cismin 40 m sonundaki


enerji kayb ka cal dir?


srtnme katsays k=0.2
g=10 m/s
2

1cal=4 joule alnacak

zm:





rnek 6.3 V=10m/s hzla hareket etmekte olan 4 kg lk bir cismin hzn t=4s de 30m/s ye
karmak iin ka joule luk enerji verilmelidir?
zm:














39
6.2 Enerji : yapabilme yeteneidir.Enerji deiik grnmlere sahiptir..
a) Mekanik enerji; Konum yada hareket enerjisidir.
b) Gne enerjisi ; Deiik reaksiyonlar sonucu gneteki patlamalardan yaylan eitli
dalga boyundaki elektromanetik nmlardr.
c) Bio enerji; Bitkilerden elde edilen enerjidir.
d) Elektrik enerjisi; Madde yapsndaki elektronlarn bir potansiyel etkisi altnda
hareketi ile oluan enerjidir.
e) Nkleer enerji: Radyo aktif maddelerin nkleer reaktrlerde kontrol paralanmas
ile elde edilen enerjidir.
6.3 Mekanik Enerji; Mekanik enerji cisimlerde sadece potansiyel enerji veya kinetik enerji
olarak bulunabildii gibi bunlarn toplam eklinde de bulunabilir. Bu iki enerji tr birbiri
ile daima dnm halindedir. Biri azalrken dieri artar ve toplam mekanik enerji daima
korunur.
a) Potansiyel enerji; Konum yada ykseklie bal olarak depolanan enerjidir.
Bulunduu konumdan belirli bir ykseklie karlan cisim veya sktrlan bir yay
potansiyel enerji depolar.
b) Kinetik enerji; Hareket enerjisidir. Hareket halindeki cisimlerde depolanr.

a) Potansiyel enerji, Bir konum veya ykseklik enerjisi olup, yer ekimine kar yaplan i
sonucu depo edilir. Benzer olarak bir yayn boyunda yaratlan konum deiiklii de
(sktrlmas) potansiyel enerjinin depolanmasdr. Ykseklik kazandrlan cismin veya
sktrlan yayn depolad potansiyel enerji serbest brakldnda hareket(kinetik) enerjisine
dnr.
Bir cismin A noktasndan B noktasna
tanmas sonucu yaplan ,C
noktasndan B noktasna karlmas
iin harcanan enerjiye eittir.Bu enerji
potansiyel olarak cisimde depolanr.

Potansiyel enerji ;




B A F E
mgh h G E
p
p
.
.
=
= =
A C
B
h F
m

40
rnek 6.4:





zm : AB yolunda yaplan i veya harcanan enerji potansiyel enerji olarak depolanr.



rnek 6.5:



zm : Kaybedilen ykseklik ; h
k
=h-h/3= 2h/3=2.15/3=10m
Kaybedilen potansiyel enerji; E
kp
=mgh
k
=4.10.10=400J
Sktrlan veya gerilen bir yay da depolanan potansiyel enerji :




Yay dx miktar kadar sktrmak veya germek iin gsterdii direnci ;
dF=-k.dx (kuvvetini) krmak iin;
dW= dF.x kadar bir i yaptrlmaldr. x yolu boyunca yaplan i;



Yaya yaptrlan bu i potansiyel enerji olarak depolanr ve serberst
brakldnda ise kinetik enerji olarak boalr.
rnek 6.6:



k
O Serbest yay
k
O
F=-kx
A
x
x kadar sktrlan yay
2
. .
2
0 0
x
k W
dx x k x dF W
x x
=
= =
} }
h=?m
A
B
F=60N
m=3kg
Srtnme yok, g=10m/s
2

F=60N kuvvet etkisinde AB=15m
yol alan m cismi ka m ykseklik
kazanm olur?

m h
h
AB F mgh E
p
30 15 2
15 60 10 3
.
= =
=
= =
h=15m
h/3
m=4kg h yksekliinden serbest braklan m
ktlesi h/3 seviyesine geldiinde enerjisinin
ne kadarn kaybeder?( g=10m/s
2
)
k=40N/m
A x=25cm B
ekildeki yay 25cm gerildiinde;
a) Ka J enerji depolar?
b) Yaya uygulanan germe
kuvveti ka N dir?

41
s m v
gh v mv mgh
/ 30
10 . 45 . 2 2 ,
2
1
2
=
= = =
N x k F 10 25 , 0 . 40 = = =
zm : a) Yayn boyundaki deime CGS de verildiinden MKS dnm yaplmas
gerekir.
x=25cm=0.25m



b)

rnek 6.7:


zm :Sktrlan yay ktleye F=k.x kadar kuvvet uygular.Bu ktleye hareketi veren F=m.a
kuvvettidir.
k.x=m.a dan;
2
/ 5 , 2
2
5 , 0 10
s m
m
x k
a =

=

Kinetik enerji; Cisimlerin hareketi esnasnda aa kan enerji trdr.Harcanan enerji
hzda bir deiim yaratr. m ktleli ve v hzl bir cismin kinetik enerjisi;
ile verilir.

rnek 6.8
V =10m/s hzla hareket etmekte olan 4 kg lk bir cismin hzn 30m/s ye karmak iin
ka joule luk enerji verilmelidir?
zm:



rnek 6.9 45m ykseklikteki A noktasndan braklan bir cismin C noktasndaki yere
arpma hz ka metredir?(g=10m/s
2
)
zm :



2
2
1
mv E
k
=
( ) ( )
J E
v v m E
k
k
1600 800 . 2
10 30 . 4
2
1
.
2
1
2 2 2
1
2
2
= =
= =
J W
x k W
p
p
5 25 , 0 20
25 , 0 40
2
1
2
1
2
= =
= =
k=10N/m
A x=50cm B
m=2kg
50 cm sktrldktan sonra nne
2kg lk ktle konan bir yay serbest
braklrsa ktleye ka m/s
2
ivme
verir? (srtnme yok)

42
A
C
B
h
F
u G
N
m r
r E W
J kmg F
J mv mgh E E
p s
s
k p
10
1600 . 160 ;
160 10 . 40 . 4 , 0
1600 10 . 40 . 4
2
1
;
2
=
= =
= = =
= = = =
rnek 6.10
37 lik eime sahip 20m yksekliindeki
srtnmesiz bir eik dzlemde serbest
braklan 40kg lk ktle 0,4 srtnme
katsayl dzlemde A noktasndan ka m
ileriye gidebilir?
(sin37=0.6,g=10m/s
2
)
zm: Eik dzlemde hareketi veren F kuvveti




rnek 6.11 Esneklik sabiti k=20N/m olan bir 25cm sktrlarak nne 100g lk bir cisim
konuyor. Yay serbest brakldnda cismi ka m/s lik hzla frlarr?
zm :





6.3 G,Birim zamanda yaplan i miktardr.
P(watt)=W(joule)/t(s), 1Kw= 100W 1 hp=746Watt
verileni
alinani
verim =
rnek 6.12 20 saniyede 1200joul s yayan bir ocan gc ka wattr?
P=1200/20=60W
rnek 6.13 Bir deniz motorunun hz 18km/saat iken pervanenin gc 40 beygirdir.Motor
bu hzla durdurmak istenirse bal olduu ipte ka N luk gerilme yaratr?
zm:





s m v
v m
E E
J E
m m N x k
E
k p
p
P
/ 18 . 1 250 . 1 ; 625 . 0
2
;
625 . 0 10 625 10
2
10 . 25 / 20
2
2
4
2 4 2 2
= = =

=
= =

N F
N
v
P
F
v F
t
r F
t
W
P
s m v
5968
746 . 8
5
746 . 40
.
.
/ 5
3600
18000
=
= = =
= = =
= =

43
w P
P
P
p
verim
v
v
v
a
375
8
3000
80 . 0
300
=
= =
=
v=4m/s
m=2kg
h=?m
m
g
v
h
gh v
h g m v m
E E
p k
8 , 0
10 2
4
2
2
2
1
2 2
2
2
=

= =
=
=
=
rnek 6.14 Verimi %80 olan bir motor 20m derinliindeki bir kuyudan dakikada 90lt su
ekebilmektedir.Bu motorun gc ka wattr ve bu ii yaparken ka joule enerji
harcamaktadr?

zm : Motorun yapt i , ve harcad
G ,

verim=alnan i/verilen i veya verim=alnan g/verilen g ifadesinden,



bulunur.
Harcanan enerji;


rnek 6.15






zm : Sahip olduu kinetik enerji sfr oluncaya kadar ykselmeye devam eder.Bu
durumda kinetik enerjisi tamamyla potansiyel enerjiye dnr.










W P
w
s
J
t
W
P
J W
300
300
60
18000
18000 10 . 1 . 90 . 20
=
= = =
= =
J E
J t P E
v
22500
60 375
=
= =
Yerden yukarya doru v hzyla
frlatlan m cismi ka metre yukarya
kabilir?( g=10m/s
2
)

44
A
B
k=0.2 , g=10m/s
2

v=6m/s
m=5kg
rnek 6.16





zm:
Enerjisi bu yolda tamamen tkeninceye kadar yol alr. Srtnme kuvveti bu enerjiyi i
yaparak eker.




































ekildeki cisim 6m/s hzla giderken AB
srtnmeli yoluna giriyor. Bu yolda en
fazla ka metre ilerleyebilir?
x
x F v m E
s k
=
= =
10 5 2 , 0 6 5
2
1
2
1
2
2
m x 9
10
90
= =

45
BLM-7:ELEKTRK
7.1 Elektrik ykleri
Maddeleri oluturan atomlar sahip olduklar elektron durumuna gre maddeyi pozitif veya
negatif ykl klar.
Bir maddeyi oluturan atomlar kolay elektron verebilen trden ise maddeye pozitif deerlik
kazandrr.
Eer madde kolay elektron alabilen trden atomlardan olumu ise negatif deerlik
kazanr. Benzer ykl maddeler birbirini iterken, zt ykl maddeler birbirini eker.
Elektrik yk bakmndan yksz olan maddelere ntr denir. Bunlar elektrii iletmezler.
Elektrik akm metallerin iindeki serbest elektronlarn hareketi ile meydana gelir.
Elektrik ykleri kendilerinden r kadar uzaklktaki bir noktada q yk miktar ile doru, r
uzaklnn karesi ile ters orantl olarak,

E= q/r
2
iddetinde bir elektrik alan meydana getirir.

Elektrik alan izgileri(nlar) yn + ykten darya doru, - ykte ise ieri doru
ynelmitir.






a) b) c)
ekil 7.1 a) + ykn , b) ykn ve c) dipoln elektrik alan izgileri

Bir E elektrik alan iine konan Q ykne etkiyen kuvvet
E Q F = ile verilir.
+ -
+ -

46
Bir Q ykn r uzaklndaki bir noktadan alan kaynann sfr noktasna kadar
yaklatrmak iin,
W=F.r= r E Q . . veya
r
Qq
r
r q Q
W = =
2
. .
kadar bir i yaplmaldr. Burada q/r
V=q/r ifadesi potansiyel olarak adlandrlr.Bu durumda yaplan i,
W=Q.V formunu alr.

Birimler;
Elektrik alan E Yk Q veya q Kuvvet F Enerji=i W Potansiyel V Birim sistemi
N/C C N J V MKS
dyn/statcoulmb Stat coulomb dyn erg statvolt cgs

1 Coulomb yk=3.10
9
statcoulomb dur.

rnek 7.1 +50 coulmb deerindeki bir ykn kendisinden 2m uzaklktaki bir noktaya konan
+10c luk bir yke etkiyen kuvvet ka N dir? ve bu ykleri st ste getirmek iin ka joulluk
i yaplmas gerekir?

zm ;


a)



b) J r F W 250 2 125 = = =

r=2m
q=50c
A
E
A
=?
N F
N E Q F
C N
r
q
E
125
5 , 12 . 10
/ 5 . 12
4
50
2
=
= =
= = =

47
7.2 Akm ve Diren
Bir iletkenin iki ucuna uygulanan potansiyel farknn yarat elektrik alan iletkenin
iindeki elektronlar harekete zorlar. Belirli kesitten birim zamanda geen elektrik yk
miktarna akm denir.

I=Q/t ile verilir.
) (
) (
) (
s t
Coulomb Q
A I = ;
rnek 7:2 Kesitinden 12 dakikada 600C yk geen bir iletkenin akm ka A dir?

zm:



Bir V potansiyeli altnda tutulan iletkenin iinden geen I akmna oran sabittir. Buna
diren denir. Diren birimi Ohm (O) dur.







ekil 7.2 Sabit scaklktaki bir iletkenin akm-voltaj grafii

rnek 7.2 400voltluk potansiyel altnda tutulan bir iletkenden 20A akm akyorsa direnci
ka ohm dur?

zm:
ohm
A
V
R 20
20
400
= =


nA A mA A
9 6 3
10 10 10 1 = = =
A
s
C
t
Q
I 10
60 12
7200
=

= =
+ -
R
V
I
V
I
R=V/I

48
7.3 Elektriksel G
V potansiyeli altndaki bir R direncinden t sresi iinde geen yk miktar Q ise bu yke kar
yaplan i,
Q V W = olur. Birim zamanda yaplan i g olduuna gre,
VI
t
Q
V
t
W
P = = = olarak yazlabilir. Buna bir direncin gc denir ve
P=V.I veya , V=R.I den
P=R.I
2
formuna sokulabilir.

rnek 7.3 1200 watt lk bir stcnn 200 volt taektipi akm ka amperdir?

zm :

rnek 7.3 40 ohm luk bir diren 240V luk bir kaynak ile beslendiinde ka 10 saniyede ka
joule enerji harcar?

zm: ,

















A
V
W
I 6
200
1200
= =
A
ohm
V
I 6
40
240
= =
J t P W 14400 10 6 240 = = =

49
7.4 Ohm Kanunu
Kapal bir devreyi besleyen potansiyel fark devrenin toplam edeer direnci ile akmn
arpmna eittir.







rnek 7.4
ekildeki devrenin potansiyeli ka
volttur?



zm:


rnek7.5
ekildeki devreden 4A akm akmas iin
r i direnci ka amper olmaldr?


zm:









R
3
V
R
1
R
2
+

-

I

r

( )

=
+ =
n
i
i
r R I V
1
5O
V
8O

25O

+

-

I=3A

r=2O

volt V
V
120
) 5 25 8 2 ( 3
=
+ + + =
V=132v
8O

22O

+

-

I=4A

r=?O

( )
ohm r
r
r
3
4
12
120 132 4
22 8 4 132 4
= =
=
+ =

50
3 2 1
1 1 1 1
R R R R
AB
+ + =
8
V=48v


V
2
V
1

I

2
6
R
1
,V
1
R
2
,V
2
R
3
, V
3
A

B

I
1
I
2
I
3
I

V

12
6
4
V=16v
7.5 Direnlerin balanmas ; Elektrik ve elektronikte akm kontrol eleman olarak kullanlan
devre elemanlarndan biri olan direnlerin deerlerini eitli balama metotlar ile elde
etmek mmkndr. Seri , paralel ve kark olarak uygulanan balama eitleri piyasada
bulunamayan veya acil durumlarda gereksinim duyulan baz diren deerlerine kolaylkla
ulalmasn ve baz devre hesaplamalarnda kolaylklar salar.

a) Seri balama ; Direnlerin u uca eklenmesi ile oluan balama trdr. Edeer
diren tm direnlerin cebirsel toplamdr ve tm direnlerden ayn akm geer.





rnek 7.6 : ekildeki devrenin akm ka amperdir?

zm: O =
+ +
= =

3
6 2 8
48
R
V
I
b) Paralel balama; Direnlerin birer ular ortak bir noktada toplanacak ekilde yaplan
balama trdr.






rnek 7.7 : Devreden geen akm ka amperdir?
zm:
e
R
V
I = ,
2
1
12
6
4
1
6
1
12
1 1
= = + + =
e
R



R
1
R
2
R
3
A

B

3 2 1
3 2 1
3 2 1
) (
R R R R
R R R I I R
V V V V
AB
AB
AB
+ + =
+ + =
+ + =
A I 8
2
16
= =
3
3
3
2
1
1
3 2 1
3 2 1
R
V
R
V
R
V
R
V
I I I I
V V V V
AB
+ + =
+ + =
= = =

51
anot katot
Yaltkan()
d
A
q
t
RC t
e q q
/
0

=
7.6 Kondansatr:
Kondansatrler elektrik yk depo eden devre elemanlardr. Yaplarna gre
elektrolitik(kutuplu, paralel veya silindirik), kutupsuz (sabit veya ayarlanabilir) gibi
snflandrlabilir. Genelde elektrolitik kondansatrlerin zerinde voltaj ve kapasitesi
belirtilir. Ayarl kondansatrlerin zerinde max ve min
deerleri
belirtilirken, kutupsuz
kondansatrlerin zerinde renk kodlar bulunur.Birinci ve ikinci renk kodlar yan yana
yazlarak nc renk onun st olarak yazlr ve piko farad olarak okunur. Drdnc renk
tolerans ve beinci renk alma gerilimi olarak yazlr.
Paralel Levhal Kondansatr:ki iletken levha arasna bir yaltkan madde yerletirilmesi ile
oluur.Bir V potansiyelli altnda q yk depolayan kondansatrn depolad ykn
potansiyeline oran sabittir.Bu sabite kapasite (sa) denir.








Arada yaltkan varken llen deer.
2 2 1 3
C s kg m


Bolukta llen deer.
2 _ 1 12
0
10 859 , 8 m N C =



relative yaltkanlk sabiti

rnek 7.8 : 100 V altnda 1200C yk depolayan bir kondansatrn kapasitesi ka
mikrofaraddr?

zm:



Baz kondansatr sembolleri ve anlamlar:

V
I
+q -q
C
anahtar
d
A
C
d
A
C
=
=
0 0

=
r
) (
) (
) (
Volt V
Coulomb q
C farad =
F C
F
V
q
C

6
10 12
12
100
1200

=
= = =

52
3 2 1
1 1 1 1
C C C C
AB
+ + =
3 2 1
C C C C
AB
+ + =




Seri balama: Kondansatrlerin ardk veya birer ularnn ortak olacak ekilde balanmas
ile oluan balama trdr.


rnek 7.9 :

12F, 4F ve 9F kondansatr seri olarak 50 volta balanrsa Ka C yk biriktirir?

zm:





Paralel balama: Kondansatrlerin birer ularnn kendi aralanda ortak olacak ekilde
balanmas ile oluur.




rnek 7.10 : C
1
=3F , C
2
=6F, C
3
=2F ise zm: a)
C
AB
=3F+6F+2F=11F
a) paralel durumda C
AB
=? F b)
b) seri durumda C
AB
=? F

C C
C
+ -
C
kutupsuz ayarlanabilir kutuplu trimer
C
1
C
3
C
2
C
A
C
B
C
1
C
3
C
2
C
A
C
B
1
12
12
12
6 2 4 1
2
1
6
1
3
1 1
= =
+ +
=
= + + =
AB
AB
C
C
C q
C
V C q
e
e
100 50 2
2
1
12
2 3 1
6
1
4
1
12
1 1
= =
=
+ +
= + + =
=

53
BLM 8 MALZEME ZELLKLER

8.1 Giri

Gncel yaammzn ok eitli alanlarnda kullandmz ara ve gerelerin ilevlerini
yapldklar malzemelerin zellikleri belirler. Dolays ile uygun i ve amaca hizmet edecek
malzeme tipini belirlemek nemlidir. Bunun iin de kullanlacak malzemenin tannmas , tm
zelliklerinin bilinmesi gerekir.Su ile temas halinde olan ortamlarda abuk korezyone olan
malzemelerin kullanlmasndan kanlmaldr.Yksek hararetli ortamlarda abuk deforme
olan plastikler kullanlmamaldr. Kolay krlgan veya gerekli esneklie sahip olmayan
malzemeler ile gerilme snrlar yksek olan malzemelerin kullanlma yerleri doru
kararlatrlmaldr.

8.2 Paslanma(Korozyon, yenim)
Paslanma metallerde, metal atomlarndan elektron uzaklamas biiminde gelien
ve serbest elektron saysnn daha az olduu daha kararl bileiklerin olumas ile
sonulanan elektrokimyasal tepkimedir(demir oksit gibi). ki farkl metal birlikte bir
zeltinin(elektrolitik) iine konursa metallerden biri dierinden daha hzl iyon verir
ve bu hz fark iki metal arasnda elektrik gerilim fark yaratr. Metallerin nemli
havann veya suyun oksijenini alarak oluturduklar bir yanma olaydr.Baz metaller
bulunduklar ortamn oksijeni ile kolay reaksiyona girerken, baz metaller de bu ok
yava geliir veya hi olmaz. Demir ve Bakr Aluminyum ile karlatrldnda daha
kolay paslanr. Krom ve platin gibi malzemeler ise hi paslanmazlar.Paslanmann
olabilmesi malzemenin kolay elektron verebilmesi veya kaybetmesi ile ilikilidir.


8.3 ESNEKLK Cisimler d etkenler karsnda az veya ok ekil deitirirler. Bu ekil
deiimleri molekler teoriler ile detayl ve karmak hesaplar ile ortaya konabilmekte ise de
basit fiziksel yaklamlar ile de llebilir sonular elde edilebilir. F kuvvetinin etkisiyle
ekil deitiren bir cisim bu kuvvetin kaldrlmas ile tamamen eski haline geri dnebiliyorsa
bu cisme tam esnek cisim, ksmen dnebiliyorsa yar esnek ve hi dnemiyor ise esnek
olmayan cisim denir. Kuvvet etkisinde kalan cisimlerin yapsnda meydana gelen deiimler
u ekilde sralanabilir.

54
F F F F
F F F F
F
1. Sktrma kuvvetleri kat cisimlerin boyunda ksalmaya ve hacimsel deiime neden
olur.




2. Germe kuvvetleri kat cismin boyunda uzama ve hacimsel deiime neden olur.




3. Yandan uygulanan kuvvetler cisimde kayma (makaslama) deformasyonu meydana
getirebilir.




4. Kat cisimler eilme veya bklme deformasyonu gsterebilirler.



F kuvvetinin etkisiyle ekil deitiren bir esnek cismin esnekliinin bozulmakszn
dayanabilecei maksimum kuvvete o cismin esneklik snr denir. Esneklik snr almadka
btn cisimler, k: esneklik katsays ve AL boyda meydana gelen deiim olmak zere;

Hook kanununa uyarlar.

Byle bir deiimde depolanan enerji tamamen potansiyel enerjidir. Eer L
0
dan L
1
re kadar
gerilmi olan bir cisim iin yaplan i;


olur.


L k F A =
2
2
kl
W
dl l k W
dl F dW
=
=
=
}
F


55
S P F
S
F
P = = ,
rnek 8.1 ekildeki yayn depolad potansiyel enerji
ka joule dur, uygulanan kuvvet ka N dir?


zm:


8.4 Zor ve Zorlanma: S yzeyine uygulanan bir F kuvvetinin birim yzeye den miktarna
zor veya basn denir.
Zor = F(N)/S(m
2
)=P(pascal), 1Mpascal =1N/ mm
2
=0.1Kpound/ mm
2


rnek 8.2 4 mm
2
kesitli bir bakr telin ucuna balanan 20kg lk bir ktlenin telde yaratt
zor ka paskaldr?
zm:



Zorlanma:Bir cismin boyutlarnda veya hacminde meydana gelen izafi (oransal veya bal)
deimedir.
Germe(boyca) zorlanmas= c =

rnek 8.3 1m boyundaki bakr telde 200N kuvvetin meydana getirdii uzama miktar
0.2cm ise germe zoru katr?

zm:


8.5 Esneklik modl: Esneklik snrlar iinde zorun, zorlanmaya oranna denir.Bu zellik
maddenin sabit bir zelliidir.Boy ile ilgili zor ve zorlanmann oranna uzama esneklii
modl( boyca young modl) denir.

Boyca Young modl =y = (birim kesit yzeyine dik etkiyen
kuvvet)
0 0
0 1
l
l
l
l l A
=

l l
S F
nmas uzamazorla
uzamazoru
n
/
/
A
=
pascal P
m
N
S
Mg
S
G
S
F
p
6
2 6
10 25
10 4
10 20
=


= = = =

3
0
10 2
100
2 . 0

= =
A
=
l
l

x=10cm
k=50N/m
F=?N
N x k F
J kx W
5 1 . 0 50
25 . 0 1 . 0 50
2
1
2
1
2 2
= = =
= = =

56
25 . 0
10 2
10 5
3
4
=

y
V V
P
V V
S F
t
/ /
/
A
=
A

rnek 8.4 500 kg ktleli bir cisim 2m uzunluunda ve 10mm

2
kesitli elik ubua
asldnda 40mm uzamaya neden oluyorsa
a) Zor =?pascal
b) Zorlanma=?
c) Boyca young modl=?

zm:

a) Zor=


b) Zorlanma=

c) Boyca young modl=

Hacimce Young modl: Hacim ile ilgili zor ve zorlanmann oranna hacimsel esneklik
modl veya ( Hacimce Young modl) denir.



Hacim(balk) modl = B =

rnek 8.5 Bir hidrolik lift iinde bulunan k=2.10
-5
A
-1
skma sabitli ve 100 lt hacmindeki
yan 250A basnc altndaki hacimsel daralmas ka cm
3
olur?

zm :




pascal y
m
kg N kg
S
F
y
n
4
2 6
10 5
10 10
/ 10 500

= =
3
3
0
10 2
10 2
10 40

=
A
=
m
m
l
l

lt V
lt k V p V
V
V
p
k
1
5
0
0
10 5
10 2 100 250
1

= A
= = A
A
=

57
8.6 Kesme modl: Kesme(makaslama) zorunun, kesme zorlanmasna orandr.


Kesme modl = s =





rnek 8.6 Kesme modl 3,5.10
11
din/cm
2
olan pirinten yaplm 50x50x5cm boyutlu
prizmatik cismin 0,2mm eilmesi iin ka N kuvvet uygulanmaldr?


zm: Kesme zoru=

Kesme zorlanmas=
4
10 4
50
02 , 0
tan

= = =

Kesme modl=















u
=
S F
nmas kesmezorla
kesmezoru
t
/
u
F
250 250
t t t
F F
S
F
= =
N F
din F
F F
s
5
10
11
1 4
10 5 , 3
10 5 , 3
10 5 , 3
10 10 4
250 /
=
=
= =

=


58

FZK 2011 QUZLER

Quiz 1


Yukarda verilen vektrler iin;
a)
b)
c)
deerlerini bulunuz.


QUZ -1
A (Gndz 1B)


Vektrleri iin;



B (Gndz 1A)


Vektrleri iin;



C (Gece 1A)


Vektrleri iin;


z y x A 2 3 + =

z y B 2 5 =

? = + B A

? = + B A

? = - B A

z x B 2 =

z y x A 2 3 + =

a) ? = + B A

b) ? = + B A

c) ? = - B A


z y x B 2 + =

z y x A 2 3 + =

a) ? = B A

b) ? = B A

c) ? = - B A


z y x B 3 2 + =

z y x A 2 3 + =

a) ? = + B A

b) ? = + B A

c) ? = - B A



59

D


Vektrleri iin;



E


Vektrleri iin;
F


Vektrleri iin;


G


Vektrleri iin;

H


Vektrleri iin;

I


Vektrleri iin;


z y x B 2 2 + =

z y x A 3 + =

a) ? = B A

b) ? = B A

c) ? = - B A


z y x B 2 2 + + =

z y x A 3 2 + =

a) ? = + B A

b) ? = + B A

c) ? = - B A


z y x B 2 2 + + =

z y x A 3 2 + =

a) ? = A

b) ? = B

c) ? = - B A

d) cosu=?
z y x B 2 2 + + =

z y x A 3 2 + =

a) ? = A

b) ? = B

c) ? = - B A

d) cosu=?
z x B 2 =

z y x A 2 3 + =

a) ? = A

b) ? = B

c) ? = - B A

d) cosu=?
z y x B 3 2 + =

a) ? = A

b) ? = B

c) ? = - B A

d) cosu=?

z y x A 2 3 + =

60
K



Vektrleri iin;

L



Vektrleri iin;



Vektr lemleri
a) Toplama ilemi;
Vektrlerin ayn yndeki bileenlerinin cebirsel toplanmas ile yaplr.
rnek


Vektrleri iin

zm;




birim .

b) karma lemi: kartlacak veya fark alnacak vektrn tersi(negatifi) alnp dier
vektr veya vektrler ile toplanarak yaplr.
rnek;


? ? = = B A ve B A

z y x B
z y x A
2 3
2 6
+ =
+ =

? ? = + = + B A ve B A

y x B A
y x B A
z y x B
z y x A
3 2
0 3 2
_________ __________
2 3
2 6
+ = +
+ + = +
+ = +
+ =

13 9 4 3 2
2 2
= + = + = + B A

z y x B
z y x A
2 3
2 6
+ =
+ =

z y x B 2 + =

z y x A 3 + =

a) ? = A

b) ? = B

c) ? = - B A

d) cosu=?

z y x B 2 + =

z y A 3 + =

a) ? = A

b) ? = B

c) ? = - B A

d) cosu=?


61
Vektrleri iin deerlerini bulunuz.

zm;








z y B A
z y B A
z y x B
z y x A
4 9
4 9 0
_________ __________
2 3
2 6
=
+ =
+
+ =
+ =

. 97 16 81 ) 4 ( 9
2 2
birim B A = + = + =

( ) z y x B B A B A 2 3 , + = + =