KROMATOGRAF

Kromatografi, bir karmdaki iki ya da daha fazla bileenin, hareketli (tayc) bir faz yardmyla, sabit (durgun) bir faz arasndan deiik hzlarda hareket etmeleri esasna dayanr. Kromatografik yntemlerle, kimyasal ve fiziksel zellikleri birbirine ok yakn bileenlerden oluan karmlar, t!m!yle, kolayca ve ksa s!rede ayrmak olanakldr. Kromatografide durgun faz, bir kat veya kat y!zeyine ka"lanm bir sv fazdr. #urgun fazn !zerinden akan hareketli faz ise bir gaz veya sv fazdr. $areketli fazn sv olduu kromatografi t!r!ne %v Kromatografi (%K)& hareketli fazn gaz olduu kromatografi t!r!ne ise 'az kromatografi denir. 'az kromatografi ('K), gaz, u ucu sv ve kat karmlar i in uygulanan bir tekniktir. %v kromatografi ise zellikle sl kararsz ve u ucu olmayan rnekler i in uygulanr. 'az ve sv kromatografi teknikleri ekil()*de verilmitir. +ir kantitatif analiz teknii olan kromatografide ama , anlaml bir s!re i inde iyi bir ayrma ya"maktr. ,yrmay etkileyen "arametreler aadaki gibi zetlenebilirKolon ile ilgili olanlar t!r! boyutlar $areketli faz ile ilgili olanlar t!r! bileimi ak hz .l !m ile ilgili olanlar dedektr t!r! dalga boyu vb .rnek ile ilgili olanlar rnek deriimi rnek hacmi 'az(sv kromatografisi (#urgun faz- sv) 'az kromatografisi Kromatografi %v kromatografi 'az(kat kromatografisi (#urgun faz- kat)

,dsor"siyon /artitisyon 0yon #eiimi kromatografi kromatografi kromatografi (sv(kat) (sv(kat) ekil 1; Gaz ve sv kromatografi teknikleri

1el filtrasyon kromatografi

SIVI KROMATOGRAF
%v kromatografi bir ayrma tekniidir. +ir svda z!nm! ayrlacak bileenler, bir kolon i erisinde bulunan genellikle kat bir destek !zerindeki sabit faz ile farkl etkilemelere girerek, kolon i inde deiik hzlarda ilerler. Kolonu deiik zamanlarda terkederler ve bylece birbirlerinden ayrlrlar. +urada tayc faz olan sv, "om"alarla kolona basldndan y!ksek ak hzndadr. +u nedenle ayrma daha ksa s!rede ve tam olarak ger eklemektedir. ,yrlan bileik, kolon kna balanan uygun bir dedektrle tesbit edili" miktaryla orantl olarak kaydedilir. 2!ksek hzda ger ekletirilen ayrmalarn ya"ld sv kromatografi sistemlerine, 2!ksek +asn %v Kromatografi ($/%3) denir. 'az ve sv kromatografinin uygulama alanlar farkldr& ancak bir ok bileen her iki kromatografiyle de ayrlabilir. ,maca uygun se im ya"lr- Kromatografiyle ayrlan maddelerle daha baka ilemler ya"lacaksa bunlarn to"lanmas istenir. 4o"lama ileminde, 'az kromatografisinde tayc faz gaz olduundan ortamdan hemen uzaklar ve saf madde uygun bir soutma sistemiyle kolayca sv veya kat halde elde edilebilir. %v kromatografi( sinde, tayc faz sv olduundan, saf madde ile birlikte gelen tayc svnn uzaklatrlmas i in ek ilemler ya"lmaldr. +u koulda gaz kromatografisi tercih edilir. %v kromatografi (%K), ayrlacak bileik sya kar duyarlysa veya b!y!k molek!ll!yse kullanlr. a) SIVI KROMATOGRAF BRMLER VE ZELLKLER %K aadaki temel birimlerden oluur. a) $areketli5 4ayc 6az #e"osu b) 4ayc 6az $areket +irimi& /om"a(lar) c) 7n8eksiyon (.rnek 2!kleme) +irimi d) ,yrma +irimi & Kolon(lar) e) .l !m +irimi& #edektr(ler) f) 2azm +irimi& kaydedici, 0ntegratr g) ,tk #e"osu

%v kromatografisinde ayrmaya etki eden deikenlerden bir tanesi hareketli fazdr. 0yi bir hareketli faz& sabit fazn zelliklerini deitirmemeli, rnekteki bileenlerin he"sini zmeli, d!!k viskozitede olmal, (gerektiinde) ayrlan bileenlerden kolayca ayrlabilmeli (kolayca buharlaabilmeli), kullanlan dedektre uygun olmal, ekonomik ve istenen saflkta kolayca bulunabilir olmaldr. 2!ksek basn ta ya"lan kromatografide, sisteme verilmeden nce, hareketli fazn i erisindeki z!nm! gazlar uzaklatrlmaldr& aksi halde sistemin d!!k basn l ksm olan dedektrde, z!nm! gazlar (zellikle hava) kabarck oluturur. +u durum, dedektrden ok hatal deerler alnmasna neden olur. $areketli fazdan gaz uzaklatrma ilemi stma veya vakum uygulayarak olur.):(;: ml5h ak hzn elde etmek i in hareketli faza uygulanan basn , <:(=:: atm arasnda deiir. $areketli faz kolona gnderen "om"adr. $areketli faz "om"alama sistemi, vuruntusuz ak oluturmak !zere ift "istonlu bir "om"a i erir. /istonlarn biri emerken dieri bastndan %K i in ok nemli olan d!zg!n ak elde edilir. /om"a debisi :.) ml5dk hassasiyetle ayarlanabilir. /om"a hareketli faz de"osundan ald z!c!y! nce en8eksiyon sistemine gnderir. .rnein rahat y!klenmesi ve hareketli faz aknn en8eksiyondan etkilenmemesi i in rnek ok u lu bir vanann i erdii kangala verilir. >anann "ozisyonu deitirilerek hareketli fazn kangaldan ge mesi, dolaysyla en8eksiyon salanr. ?z!c! en8eksiyon sisteminden ge tikten sonra, %K sisteminin ayrma birimi olan kolona gelir. %K kolonlar "aslanmaz elik veya kartu eklindedir. ,nalitik ya da "re"aratif ama l olabilirler. ,nalitik kolonlar, yani kantitatif analiz ama l olanlar 9(@ mm i a"ldrlar ve uzunluklar i erdikleri dolgu ti"ine gre ):():: cm arasnda deiir. +ir karm i inde istenen bileenleri ayrarak elde etmeye ynelik olan "re"aratif kolonlar genellikle ; mm a"l 9A():: cm uzunluunda kolonlardr. %K t!rleri kullanlan kolona gre aadaki gibi snflandrlr. a) ,dsor"siyon (%v(Kat) Kromatografi b) /artitisyon (%v(%v) Kromatografi c) 0yon #eiimi Kromatografi d) 1el 6iltrasyon Kromatografi %K koullar iyi ayarlandnda, kolonda birbirinden ayrlan maddeler tayc faz ile birlikte l !m birimi olan dedektre gelirler. #edektr maddenin deriimi ile doru orantl bir zelliini l melidir. +u ama la& ,bsorbans #edektr!, 6loresans #edektr!, Krlma 0ndisi #edektr!, 7lektrokimyasal #edektr ve 0letkenlik #edektr! kullanlabilir. ,bsorbans dedektrleri, ak h!crelerinden ge en svnn (sabit ya da istenilen deere ayarlanabilir dalga boyundaki( absor"siyonunu l erler. 6loresans dedektrler, belli bir dalga boyunda absor"ladktan sonra baka bir dalga boyunda n yayan yani florasans zellik gsteren maddelerin yayd k iddetini l erler. Krlma indisi dedektrleri ise ak h!crelerinden ge en akmn krlma indisini l erler. ,bsorbans dedektr! kullanlrken se ilen dalga boyunun, n B C:*nn absor"land dalga boyu olarak tanmlanan, z!c! uv(cut off deerinden y!ksek olmamasna dikkat edilmelidir. +u durum, zellikle d!!k dalga boylarnda absor"siyon ya"an rnekler i in nemlidir. ,k h!cresine gelen madde deriimi ve5veya cinsi deitiinde dedektr sinyalinde deiiklik olur. Kaydedici, zamana gre dedektrden gelen sinyali (volta8 deiimini) kaydeder D)E. b) ADSORPSYON ( SIVI-KATI ) KROMATOGRAF

<

,yrlacak bileenlerin sabit kat faz !zerinde tersinir olarak adsorblanmalar esasna dayanr. +urada hareketli faz, adsorban !zerinde sv olarak hareket eder. +ileenler birbirlerinden kat y!zeye olan farkl derecede ilgileri nedeniyle ayrlrlar. ,dsor"siyon denge sabiti b!y!k olan bileen y!zeyde daha uzun kalrken, k! !k olan daha ksa s!rede kalmakta, hi adsor"lanmayan bileen ise kolonda hi geciktirilmeden hareketli faz ile tanarak dar kmaktadr. 2!zeye adsor"lanan bileenler ise y!zeyle etkilemelerine bal olarak farkl kalma s!relerinde kolonu terketmektedir. ,dsor"siyon kromatografisinde sabit faz olarak adsor"lama ya"abilecek bir kat kullanlr. 7n ok kullanlan y!zeyleri "olar sabit fazlar al!mina ve silika8eldir. %abit faz olarak genellikle "olar katlar kullanldndan, hareketli faz olarak a"olar veya ok az "olar svlar kullanlr& benzen, oktan, kloroform gibi. ,yrlacak bileenin sabit fazla etkilemesi di"ol(di"ol ekmeleri, >an #er Faals kuvvetleri veya hidro8en balar sonucunda ger ekleir. ,dsor"siyon kromatografisi, "olarlklar farkl bileenlerden oluan karmlarn ayrlmasnda iyi sonu verir. #urgun fazn "olaritesi, sabit fazn "olaritesinden daha b!y!k olduunda buna GHormal 6az Kromatografi*, hareketli fazn "olaritesi daha b!y!k olduunda buna, G4ers 6az Kromatografi* denir.+u ti" kromatografide, nicel analizlerde adsor"siyon izoterminin deriime gre dorusal olduu blgelerde hatasz allabilir. #orusal ksm zayf adsor"lanan bileik i in genitir& bu nedenle nicel almada zayf adsor"lama istenir.

?z!c!

Kat

?z!c!

#urgun sv

ekil-2; Adsorpsiyon kromatografide bile enin fazlar ile etkile imi!

ekil-3; Sv-Sv Kromatografide bile enin fazlar ile etkile imi!

c) PARTTSYON ( SIVI-SIVI ) KROMATOGRAF +u kromatografi t!r!nde ayrlacak bileenin, durgun sv ile z!c! arasndaki dalma oran ayrlmann ne kadar baarl olacan belirler. +u nedenle dalma kromatografisi olarak da adlandrlr. #estek kats !zerine ka"lanan bir sv sabit faz oluturur, dier sv da hareketli faz oluturur- +u kromatografi, bu iki sv fazda z!n!rl!! farkl olan her bileeni ayrmada kullanlabilir. ,yrma, bileenin iki fazdaki dalma oranna gre ger ekleir. +urada sabit faz ve hareketli faz karmamal ve birbirlerini zmemelidir. #urgun fazda z!n!rl!! y!ksek olan bileenler kolonda uzun s!re kalrken, z!n!rl!! d!!k olanlar daha ksa s!re kalr. %abit faz ayrlacak bileen i in iyi bir z!c!, fakat hareketli faz i in kt! bir z!c!d!r& yani iki fazn "olarlklar farkl olmaldr. $areketli fazn durgun fazdan daha az "olar olduu sistemlere normal faz kromatografi& tersi duruma ters faz kromatografi denir. 6iziksel olarak destek kats !zerine tutturulmu durgun sv, tayc sv tarafndan kolayca s!r!kleni" gt!r!lebilir (kolon kanamas) ve destek kats !zerindeki durgun fazn miktar zamanla deiir. +ylece kolonlarla ya"lan ayrmalarn, tekrarlanabilirlilii az olmakta, kolon ksa zamanda ie yaramaz duruma gelmektedir. +unu nlemek i in sabit faz kat destek !zerine kimyasal olarak balanmaktadr. +ylece kolonlarn mr! uzun olmakta ve tekrarlanabilir ayrmalar ger eklemektedir.

d) YON DEM KROMATOGRAF ?zeltideki iyonlarn ters y!kl! destek kats iyonlarna olan ilgisine dayal bir ayrmadr. #urgun faz zayf ya da kuvvetli, katyon ya da anyon deitirici bir re inedir. Ie inenin sabit y!k! (() ise buna Gkatyon deitirici re ine*, (J) ise de Ganyon deitirici re ine* ad verilir. ,naliz srasnda re inenin tamamen iyonlam durumda olmas gerekmektedir. $areketli faz genellikle tam"onlanm- istenen iyonlarn olumasna neden olan belli bir "$ deerinde sulu zeltidir ve y!k! katnn sabit y!k!n!n tersi olan Gzt iyonu* i erir. 2!k!, hareketli fazn zt iyonlar ile ayn olan iyonik ya"daki rnek bileenleri katya balanmak i in zt iyonlarla yarrlar. Kt iyonu yerinden ederek katya kuvvetle balanan L uygun y!kte( bileenler kolonda uzun s!re kalrken, katya zayf a balanan, uygun y!kte olmayan veya y!ks!z olan bileenler kolonu abuk terkeder. ) !EL-FLTRASYON KROMATOGRAF Kimyasal olarak inert olmas gereken kat faz, bir 8el ya da gzenekli bir organik bileiktir. $areketli faz kat gzeneklerini doldurmutur. ,yrma, rnek bileenlerinin molek!l b!y!kl!klerine gre olur. 7n i teki gzeneklere ulaabilen k! !k molek!ll! bileenler, kolonda uzun s!re kalrken, b!y!k molek!ll!ler daha ksa s!re kalrlar.