Felsefede Bugn ve Yarn Konferanslar III

niversite Fikrinin Bugn ve Yarn /1

GNMZDEN GELECEE FELSEFE VE FELSEFE AISINDAN NVERSTE KAVRAMI

Betl OTUKSKEN

ok deerli felsefe blm bakan, akademisyen arkadalarm, meslektalarm ve ok sevgili renciler. Biz u anda, ben ve Meri Bilgi, hoca ve renci olarak buradayz. nk Meri beyin doktora almasn birlikte yrttk. Daha dorusu ben danmanlk yaptm, asl eser sahibi elbette Meri Bey ve son derece nemli bir kavram zerinde, niversite kavram zerinde , zellikle niversitenin universitas kavramyla, bir tmel olarak universitas kavramyla olan balants, baka bir deyile , universitas tmeli zerine bir alma yapt. Ancak ben alanla da, konuyla da balants itibaryla gnmzden gelecee felsefeyle de ilgili bir balang almas sunmak istiyorum. Felsefe gnmzde ne durumda, gelecekte ne durumda olacak, niversite nasl bir noktada olacak bu adan? Ama bunu daha ok, teden beri oluturmaya altm felsefi bir ynelimle yapmaya alacam. Konumamn sonlarna doru da bunun niversiteyle ban bir lde de olsa kurmaya alarak sz daha sonra Meri Beye brakacam. Gnmzden gelecee felsefe diye dndmzde ve burada niversitenin ierisinde yer alan, byle bir kurumsal yapya da ayak uyduran bir alan olarak felsefenin nereden nereye doru gittii, u sralarda da gndemde olan bir konu, aa yukar sekiz on yldan beri bu konu yeniden gndemde; nk yeni bir yzyl balad ama tam olarak yzyl ne zaman balad, mutlaka kronolojik bir balang yoktur yzyllarn balamasnda, derler ki mesela, 20. yzyl iin: Birinci Dnya Savayla balad. Gerekten de savalar ok dikkate deer bir boyuttu 20. yzylda. Ben de yle bir belirleme yapyorum: 11 Eyllle birlikte balad belki de 21. yzyl. Ama belki de daha baka bir eyle karlaabiliriz, belki daha sonra balayacak 21. yzyl. Dolaysyla kronolojik bir takvimle yzyllarn balamas arasnda tam bir balant her zaman yok. ok olaanst, btn dnyay etkileyen bir olayla da yzyllar, devirler balayabiliyor. Evet, sekiz on yldan beri de felsefenin bugn ve gelecei konularnda ok nemli almalarn yapldna da tank oluyoruz. Onlardan da belli bir lde sz edeceim ve sonra da felsefenin kurumsal ilikiyle balantsn kurmaya alacam.

Maltepe niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi, Felsefe Blm, betulc@maltepe.edu.tr

14 Kasm 2012 Tnaztepe Yerlekesi mer Kse Salonu Buca / ZMR

Felsefede Bugn ve Yarn Konferanslar III

niversite Fikrinin Bugn ve Yarn /2

Yllar nce yazlm olan bir kitapta, Nermi Uygurun Felsefenin arsnn Felsefe- Dn ve Yarn balkl blmnde yle bir belirleme var: Mesleinin yarnndaki durumunu bilmemekle birlikte bu yarndan gene de sorumlu olduunu bilmelidir her filozof. Herkes yaptndan sorulur, ancak yaplan gelecei etkiler. Felsefenin her bugnnde yaplan, gelecekte yaplacaklara, gelecein felsefesine bir ndr. Gelecek sorumluluundan yz akyla kabilmek iin de filozofun kendisine kapal olan gelecei zorlayp kendi bugnnde iini elden geldiince yetkinlikle yerine getirmesi gerekir. Bugnnde felsefenin dn ile yarnn birletiren filozoflarn baars felsefe yapmasna, yapt felsefeye baldr. Felsefenin yazgs filozoflarn elindedir1 diyor. 2003 ylnda yaymlanan Philosophy in a New Century balkl yazsnda da John R. Searle, felsefe tarihindeki durak noktalarn gz nnde bulundurarak her eyden nce bilgideki arta iaret ediyor ve konular Felsefe ve Bilgi ile Kuku a Sonras bal altnda zihin-beden sorununa, zihin felsefesi ve bilisel bilime, dil felsefesine, toplum felsefesine, etik ve pratik aklla bilim felsefesine zgleyerek, felsefenin imdiki durumunu ve gelecee uzantlarn ele alyor; yeni bir felsefe tr oluturmann mmkn olduunu dile getiriyor. te filozoflarn her zaman, felsefenin gemi zaman dilimindeki durumuna, imdiki zaman dilimindeki ileyiine, gelecekte nasl bir yol izleyeceine veya izleyebileceine ilikin beklentilerine gndemlerinde yer ayrdklarn ileri srebiliriz. Beklentiler de, oun, yeni felsefe deyimiyle zetlenebilir. Bu durumda da ad felsefe olan bilgi dal, teden beri sz konusu olan insan-dnya-bilgi ilikilerini her eyden nce yeni bir varlk yaklamyla ele alr ya da almas gerekir. Burada yaplacak olan sunuta ilkin bu noktaya iaret edilecek, ardndan da felsefe tarihi, felsefenin dn, gemii ya da gemiteki felsefe gz nnde bulundurularak gnmz ve sonrasnda gelecekte zerinde durulmas gereken noktalar da dikkate alnarak felsefenin kurumsallamas ve niversiteyle olan ba zerinde, bundan sonraki yry yolunun nasl olaca zerinde bir lde durulacak. Benim bir felsefe yaklamm, kavraym var. almalarm yakndan izleyenlerin iyi bildii gibi, ya insan-dnya-bilgi ilikisi olarak felsefeyi deerlendirmeye alyorum, veyahut da, ve/veya diyelim daha dorusu, felsefeyi, ddnya-dnme-dil ilikisi ve insandnya-bilgi ilikisi olarak, bu ikisini birlikte ya da farkl farkl balamlarda ele almaya alyorum ve yle bir belirleme yapyorum bu noktada: Bir dnme yolu ve bir bilgi dal olarak felsefe ve felsefenin kendine, iinde yer ald kurumsallamalara ynelmesi burada byk nem tayor. Felsefe bu anlamda hem iinde bulunduu kurumla olan balantsn hem de kendi kendisiyle olan balantsn her zamanki o eletirel, sorgulayc, dikkate alc tavryla sk sk gndemine alyor. Ynelmenin bu tr, felsefenin kendisine ynelmesi, kimi
1

Nermi Uygur, Felsefe-Dn ve Yarn, Felsefenin ars, stanbul: Remzi Kitabevi, 1984, s. 183.
14 Kasm 2012 Tnaztepe Yerlekesi mer Kse Salonu Buca / ZMR

Felsefede Bugn ve Yarn Konferanslar III

niversite Fikrinin Bugn ve Yarn /3

filozoflarda kendiliinden ortaya kmakta, insan-dnya-bilgi ilikisine, bu ilikinin farkl olan durumlarna, kendi yaplanna ynelmekte; byle bir ynelme ierisinde olan filozof, bu ilikileri anlamay isteyen, anlamaya alan bir filozof, bir sre sonra kendi dnsel, bilgisel duruunun da ileyiini anlamaya istemekte. Bu durumda filozof sorar: Felsefeyi felsefe yapan ne ya da nelerdir? Olup biteni, olup bitendeki sorunlu noktalar anlamay amalayan filozof bu balamda kendini gsteren, yine kendine zg salt dnsel edimini, dnme faaliyetini anlamay ister. Oradaki sorunlar, sorular yakalamaya alr. te tam da bu noktada salt yalnlk iinde soru sormayla ie balar. nsan-dnya-bilgi ilikisindeki sorunlar, sorunlu noktalar, ierikli sorularyla gn na karmaya alan, anlama ediminin kendisine ve anlam verme abalarna ynelen felsefe etkinlii kendini batan sona bir soru sorma ve yant arama ortak paydasnda yakalar. Felsefe anlam arayna girer, soru sorar, temellendirme ve gerekelendirme yoluyla yant verir. Ben temellendirmeden z iyade gerekelendirme diyorum; hem kendine hem var olan her eye ynelmesi erevesinde felsefe etkinlii sorduu sorular yantlarnda gerekelendirerek yryn srdrr. yleyse imdi u soruyu soralm: Felsefe bu ilemleri hangi balamlarda yapar? te felsefenin asl ayrt edici yan burada ortaya kar. Ddnya-dnme-dil ilikisinde ve/veya insan-dnya-bilgi ilikisinde felsefe soru sorar, yant arar. Bu saptamay her felsefe etkinliinde olduu gibi temellendirmeye, daha dorusu gerekelendirmeye alalm. Bu balamdaki gerekelendirmede dorudan insan varoluundan, daha dorusu insann duruundan, durumundan yola klacak ve insann duruu, durumuyla felsefenin duruu ve durumu arasndaki koutlua, paralellie dikkat ekilecektir. Bu koutluu ereveleyen ortak duru ya da durum, arada olma durumudur. Bunu zellikle altn izerek, vurgulayarak sylemek istiyorum: Arada olma durumu. nsan arada olan bir varlktr, felsefe de arada olmayla ilgili bir dnme biimidir ve arada olana ilikin bir bilgidir. nsan arada olan bir varlktr savn, adm adm giderek, diskrsif/sylemsel bir biimde yle ortaya koyabiliriz: nsan kendisiyle, kendi beniyle kendisi, yani eylemleri, sylemi, sz arasndadr. nsan kendisiyle, yani kendi beniyle dnya arasndadr. nsan kendisiyle, yine kendi beniyle bilgi arasndadr. Felsefe de insan-dnya-bilgi ilikileri arasnda kendine yer bulan dnme yolu ve bilme biimi olduuna gre, insanla felsefe arasnda, bu var olma durumuyla, insan olarak var olma durumuyla, bir dnme bilme olarak var olma durumu arasnda bir koutluk sz konusudur. Arada olan bir var olma biimiyle, arada olan bir bilme biimi arasndaki bu koutluk insann tam varlk olmasn, onun tm dnme biimlerinin tayc temeli olmasn, dnya zerindeki var olmasn, varoluunu oaltmasn salar. Bu noktada, arada olan bir varlk olarak insann tad daha alt dzeydeki var olma biimleri onun grnrde sadece kalc olmayan kalclnn da yolunu aar. nsan, toplum-tarih-kltr varl olarak, hepimizin bildii gibi, dnyadadr. Bu var olma tarznn da taycs dildir ve/veya yazl olarak var olan dil, birbirinden ok farkl olan imlerle, gstergelerle ve arac ortamlarla kendini var eden dil, insann kalclnn temel dayana durumundadr.
14 Kasm 2012 Tnaztepe Yerlekesi mer Kse Salonu Buca / ZMR

Felsefede Bugn ve Yarn Konferanslar III

niversite Fikrinin Bugn ve Yarn /4

nsan dnmesi ve diliyle varla, var olana, dnyaya uzanr, bu uzan bakalaryla paylar ve yaz yoluyla sonrakilere, gelecee brakr. Arada olanlara, ilikiler ana ynelen felsefe, kendine yneliinde ite her eyden nce bu arada oluun hesabn verir. Felsefenin antropontolojik, yani insan-varlk-bilgisel (bu benim son zamanlarda ok kullandm, felsefe dnyasna katmaya altm, tartmaya atm bir terim/kavram. Antropontoloji kavram, insan-varlk bilgisidir. Antropoloji ile ontolojiyi birletirerek ortaya koyuyorum bu kavram) bir dayana vardr. Felsefenin antropontolojik bir temele dayal oluunun anlam tam da buradadr. Felsefe bu yanyla, insan-dnya-bilgi ilikilerine ynelen, bu ilikileri anlamaya alan yanyla, teki bilgi balamlaryla e ya da ayn dzeyde olmadn da gsterir. Bu , onun disiplinler-st, disiplinler-ar bir bilgi dal olmasn da salar. Bu konuda Aristoteles ile Wittgenstein da kimi grler ileri srmlerdir, ancak bu ileri srlerini yeterince gerekelendirememilerdir. Oysa burada antropontolojik ya da insan-varlk bilgisine dayal bir gerekelendirme yaplmaktadr. Bu durumda, burada yaptmzn tmyle farkl olduu da aktr. Felsefenin bu duruu, insann varlksal duruuyla balantlandrlmtr ve btn kurumsal yaplanmalarda da bu durum kendini gstermektedir. Tm felsefi sylemlere, onlar anlamak zere ynelen bir felsefi duru bu noktay ncelikli olarak fark edecektir. Eer felsefe tarihi felsefi sylemlerin toplamysa, bu toplam herhangi bir toplamdan, bir-arayagetirmeden farkl klan felsefenin varoluuyla insann varoluunun sahip olduu, varlkta, insansal varlkta temelini bulan bu ortak paydadr; arada olma olarak nitelediimiz bu ortak paydadr. Bu ayn zamanda yeni bir var olma tarzna iaret etmektedir. Felsefi sylem yaps gerei, yleyse, antropontolojiktir, baka trls de olamaz. imdiye dein yaptmz saptamalarda birinci nokta bu. Yaplan bu belirleme felsefenin tm zamanlar iindeki, tm zamanlar balamndaki durumuna, duruuna ilikindir tezini ileri srebiliriz artk. Felsefenin bir bilgi eidi olduundan hareketle, gemiteki ve bugnndeki durumunu anlayarak gelecee doru uzannda da iz srmeye devam edelim. Bu noktada insann yalnzca bilme edimiyle deitiini ve ortaya kard dile, sylem le, nesneye, d dnya nesnesine dkt bilgiyle kendisini ve kendisi dnda olanlar, insanlar, dnyay, her trl var olan, bir bakma (bence ok daha gl de syleyebiliriz bunu, bir bakma diyerek biraz dikkatli sylemeye alyorum) deitirdiini ileri srebiliriz. nsan gerekten de Aristotelesin de dedii gibi bilmeyi ister ve bilme edimin in sonucunda elde ettii, ortaya koyduu her trl bilgiyle dnyay deitirmek ister. Hatta bu deime, bilginin elde edilmesiyle birlikte zamanda olarak bir bakma kendiliinden olur diyebiliriz. Dnyay bilme yoluyla, bilgi yoluyla deitirme ilkin doa bilimleri balamnda olur. Bilme ediminin da, dnyaya ynelmesi, tekilerin bilgisinin tmel dzeyine ykselmesi sonucunda ortaya kan ve niceliksel anlatmlarla paylalabilir bir duruma gelen doa bilimi insan-doa (ya da dnya) ilikisinde arac bir ortam oluturur. Doa biliminin bilgisi de insanla olan ilikisinden ve gereksinimlerle olan bandan dolay yine antropontolojiktir; insan yaratsnn bir parasdr. Doa biliminin rn, uygulamas olan teknoloji de insann kendisiyle bir
14 Kasm 2012 Tnaztepe Yerlekesi mer Kse Salonu Buca / ZMR

Felsefede Bugn ve Yarn Konferanslar III

niversite Fikrinin Bugn ve Yarn /5

bakma kendisi gibi olan insanlarla, bakalaryla olan ilikisini ylesine deitirmitir ki artk bundan byle yeniden insana ynelmek, onu anlamaya almak, dnya, bilgi ve onun uzants olan teknoloji arasndaki ilikiyi mercek altna almak, bu arada yeni bir var olma tarz olarak insan dolaymnda, insann yaratt teknoloji dolaymnda kendini gsteren sanal gereklik zerinde konumak, felsefenin gelecekteki konumunu anlamaya almak bakmndan byk nem tamaktadr. Gnmzde insan-dnya-bilgi ilikisi arlkl olarak sanal gereklik zerinden yrmektedir/ yrtlmektedir. nsanlar ada olarak, citizen yerine netizen (son yllarda aa yukar yirmi yldan beri yanlmyorsam kullanlan bir terim/kavram bu), olarak varlklarn srdrmekte gnmzde; neredeyse zamana ve mekna bal olmakszn insanlar bilgisini oaltmakta, bu nedenle de akln arasal kullanm sonucunda ok eitli insanlarla karlamakta, gnmz felsefi syleminin sorunlar eylem alannda ok youn bir biimde kendini gstermektedir. Bu noktada gelecein felsefesinin ana gndemini etik sorunlarn ve bununla balantl sorularn oluturaca ileri srlebilir. Eylemler ve ilikilerle, eylemlerin ve ilikilerin arkasnda yer alan deerler, deer yarglar, niyetler, kavramlar ve benzeri arasndaki ilikilere ynelen etik ya da ahlak bilgisi, ahlakn bilgisi durum etii olarak daha da somut bir zemine tanabilir. Gnmzn ve gelecein filozofu, her bir durumu tekillii iinde, ancak sz konusu tekillii anlaml klacak bir biimde, baka bir deyile, tmelin altnda derleyip toplayarak zmlemek durumundadr diyebiliriz. nsan-varlk-bilgisel temelli olmas gerektiini ileri srdmz gelecein felsefesinde, ya da bu yeni felsefede baka bir nemli boyut, insan ve toplum bilimleri felsefesi olarak konumlanan bilim felsefesinde kendini gstermektedir/gsterecektir. Bunu birazdan felsefe, niversitedeki felsefe, niversitedeki felsefenin dier bilgi dallaryla olan balants zerinden de ortaya koymaya alacam. te byle bir deerlendirmede toplumsal-tarihsel-kltrel bir varlk olarak insann gemite olduundan ok daha fazla bir ekilde yersiz yurtsuz olduuna, insansal karlamalarn gittike arttna, insan ve toplum bilimlerinin ierdii sorunlarn felsefi sylemin gndeminde arlkl bir biimde yer aldna dikkati ekebiliriz. Artk doa bilimlerinin yntemine, yntemlerine hibir ekilde yknmesi gerekmeyen, kendisini, nesnelerine gre yeniden kuran insan ve toplum bilimleri gnmzn ve gelecein bilim felsefesinin temel konusunu, ana gndemini oluturmaktadr. nsan ve toplum bilimlerinin anlama edimiyle nesnesine ulayor olmas, ayn zamanda bu bilgi dallarnn felsefeden ayrlamazlna da iaret etmektedir. Bu, zellikle dikkate alnmas gereken bir noktadr diye dnmekteyim son zamanlarda ve niversite ortamnda da bunun ok iyi bir ekilde dikkate alnmas gerektii savn burada ileri sryorum. Birtakm yapay snrlarla insan ve toplum bilimlerini birbirinden ayrmamak gerekiyor. Kald ki gnmzde btn bir bilim binas diyebileceimiz ortamda bunlarn birlikteliinin aralarndaki snrlarn hibir ekilde keskin, hata geirimsiz, kaln duvarlar

14 Kasm 2012 Tnaztepe Yerlekesi mer Kse Salonu Buca / ZMR

Felsefede Bugn ve Yarn Konferanslar III

niversite Fikrinin Bugn ve Yarn /6

eklinde olmamas durumunun dikkate alnmas gereken nemli bir nokta olduu kansndaym. Bu ileri srn ardnda yle bir sav var: Felsefe eer tmel bir anlam balamysa anlama edimiyle i gren insan ve toplum bilimleri byle bir anlam balamnn ayrlamaz paralar olacaklardr. Bu balamdaki varln en temel kategorisi de gnmzde artk belirsizliktir. nsan-toplum bilimlerine gelinceye kadar yaplan ve her eyi doa bilimlerinin ats altnda toplamaya, bir araya getirmeye alan belirlemeler, felsefe balamndaki allmyla, teknik-arasal akln ileyiine ilikindir. Bu erevedeki belirlemelerin tm dzsz edimiyle zneleraras olmaktadr bir bakma. Ancak, bunun da tesinde felsefe ayn zamanda yaplmas gereken erevesinde deiime iaret ettiine gre edimsz edimiyle (burada Austinin ve Searlen terminolojisini bir anlamda kullanyorum), etkisz edimini de hesaba katmak durumundadr. Gerek dzsz edimi, gerek edimsz edimi ve gerekse de etkisz edimi gelecekteki felsefi sylemin dilsel, sylemsel konumlann oluturabilecektir diyebiliriz. Yani hayatta biraz daha fazla sz sahibi olmas, imdiye kadar edinmi olduu tecrbeyi daha ok insan dnyasnn hizmetine sunmas, daha bir aklkla bunu yapmas felsefeden beklentilerimiz arasnda yer almakta, zamann gelecek boyutuna ilikin olarak. yleyse, bugnden balayarak gelecein felsefesini kurmaya abalarken, ddnya-dnme-dil ilikisine ynelen felsefenin d dnya boyutunda tmyle insan gerekliine dayal bir dnya boyutu, her zaman olanakl ve olaslkl olan iinde barndran bir dnme boyutu, dzsz edimi, edimsz edimi ve etkisz edimiyle kendini kuran bir dil boyutu olduu ve olaca belirlemesini yapabiliriz. Baka bir deyile sadece saptamakla yetinmeyen, ama ayn zamanda deiimi de, deiim konusunda da nemli bir aktr olarak ortaya kmaya alan bir felsefi sylem artk sz konusudur; szle i artk burada birliktedir. Antropolojik nitelikli varlk felsefesi ve insan-toplum bilimlerinin felsefesi olarak bilim felsefesi dzsz edimiyle, saptayc bir dille kendini kurarken, her tryle birlikte etik, hepsiyle birlikte yryor aslnda. Bu erevede hem dzsz edimi, hem de edimsz edimi kendini gsteriyor ve buna ek olarak etkisz edimi, yani sz yoluyla etkide bulunma da ortaya kyor. Gelecein felsefesi antropontolojik temelli ya da nitelikli bir felsefe olarak varlk felsefesinde ve ahlak felsefesinde somutlayor savn burada ileri srmek mmkn gibi grnyor. nsan dolaymndaki varlk bilgisi ya da insan-varlk-bilgisi (insan ontolojisi de diyebiliriz, Husserle de bir gnderme yaparak bunu zellikle sylyorum) filozoflara yeni bir hmanizmann, yeni bir aydnlanmann yolunu aabilir. Her ikisi de gelecekteki felsefenin en d eperini oluturabilirler. nsan-dnya-bilgi ilikisini mercek altna almaktan kendini sorumlu tutan filozof, bu sorumluluu gelecee ilikin beklentilerine de yanstabilir. Ancak tm bunlarn yaplabilmesi iin de insan-dnya-bilgi ilikisinin grnm olarak kurumsal yap, adna felsefe dediimiz etkinlik de iinde olmak zere btn bilgi etkinliinin iinde yer alm olduu kurumsal yap (brakalm daha kk yataki insanlarn gittii, eitim aldklar kurumlar, okullar bir yana brakalm bu noktada), niversite burada
14 Kasm 2012 Tnaztepe Yerlekesi mer Kse Salonu Buca / ZMR

Felsefede Bugn ve Yarn Konferanslar III

niversite Fikrinin Bugn ve Yarn /7

son derece nemli. Platonun akademiasndan gnmze (biraz sonra Meri Bey bunlarn zerinde ayrntl olarak duracak) kresellemenin niversitesine kadar, bu erevedeki yaplanmalar, deiimler son derece nemli ve hepimizi belirliyor. Kresellemenin niversitesi iin nc kuak niversite de deniliyor. Birinci kuak niversitenin ise Ortaada icat edildiini hepimiz biliyoruz. Birinci kuak niversiteler gerekten de Ortaa niversiteleri. niversite; gnmzde dnyann byke bir blmnde etkin olmaya alan Bologna Srecinin de ad olarak en azndan esinlendii, ama temelde renci ve retim yesi birlikteliinden oluan bakn bu ok nemli bir nokta Ortaa niversitelerinde magisterlerin (hocalarn)ve Latincede discipulus dediimiz rencilerin bir araya geldii, kurduu bir kurumdur. Burada bina da o kadar nemli deil, mekn da o kadar nemli deil bir bakma. nsan kaynakl, insan eksenli bir yaplanma sz konusu niversitede Ortaada. Hoca ve renci birliktelii olarak grlyor tamamyla ve o dnemin niversitesinin yaplan daha sonras iin de bir ipucu oluturuyor. kinci kuak niversite olarak genellikle niversiteler tarihinde sz edilen Humboldt tarz niversiteler, aratrmaya ynelik niversiteler, aratrma arlkl niversitelerdir. nc kuak olarak belirlenen niversiteler ise kresellemenin niversiteleridir ve bu balkla, nc kuak niversiteler bal alnda kitaplar yaymlanmaktadr. Bunlardan en tannm olan Wissemann kitabdr. 2 nc kuak niversite kresellemenin niversitesi akas. Bakn imdi btn bu balant, btn bu belirlemeler niversiteye ilikin bu belirlemeler aslnda insanlarn yaama biimleriyle, kuramsallama ortamlaryla ok yakndan ilgili. Her eyi, her var olan mercek altna alan ve onu ilikileri erevesinde ortaya koymaya alan felsefe etkinlii, elbette niversiteyi de mercek altna alyor. Kantn bu konuda yazd ksa yazlar var, hepimiz biliyoruz bu yazlar. Faklteler atmas yazs mesela. Yaam, bir yerde, niversite adn alan kuramlar son derece iyi bir biimde yanstyor. imdi bu noktada genel olarak bilgi, zel olarak bizi bir araya getiren bir bakma felsefe bilgisi, felsefenin kurumsallamas, niversitelerdeki kuramsallamas ve felsefenin de iinde yer ald hmaniter bilgi dallar, insanbilimleri diyoruz ksaca buna gnmzde insan ve toplum bilimleri diye ben bir bek olarak belirmeye alyorum daha ok ite bu ereve ierisinde felsefenin rol teden beri supra-disipliner, ya da disiplinler-st, ya da disiplinler-ar olmasndan dolay, her eyden deta kendisini sorumlu hisseden bir bilgi balam olmasndan dolay, felsefeyi niversite sorunlar konusunda daha ok dnmeye zorluyor aslnda; felsefenin niversite zerinde dnmesi gerekiyor; son derece nemli bu nokta. niversitenin hem kurumsal olarak ortada olan imdiki durumu, ister Trkiyedeki niversiteler sz konusu olsun ister dnyadakiler,
2

Prof. Dr. J. G. Wissema, nc Kuak niversitelere Doru, ev. Taciser Ula Belge-Nurkalp Devrim, stanbul: zyein niversitesi Yaynlar, 2009.
14 Kasm 2012 Tnaztepe Yerlekesi mer Kse Salonu Buca / ZMR

Felsefede Bugn ve Yarn Konferanslar III

niversite Fikrinin Bugn ve Yarn /8

hepsinin mutlaka, bir eletiri szgecinden geirilmesi gerekiyor. Bu noktada niversiteler nasl bir yaplanma ierisinde olabilir, ite bu yaplanmada felsefenin yol gstericilii hepimizin iine yarayabilecektir, bunun her eyden nce dikkate alnmas gerekmektedir; zellikle yneticilerin, karar vericilerin felsefeyle niversite arasndaki ilikiyi, felsefeyle akademi arasndaki ilikiyi, genellikle de Antikadan balayarak kurulan bu ilikiyi ok daha fazla gndemine almasn gerekiyor. Btn bunlardan da yola karak biz Meri Beyle birlikte tez konusu saptamasnda niversite idesinin, niversite fikrinin, kavramnn, universitas tmeliyle balants zerinde Kant eksenli olmak zere nasl bir ortam oluturduunu, ne olduunu, nereden nereye doru gitmeye altn gstermeyi amaladk. Ama elbette tezin asl sahibi bunu gstermeyi amalad. Ben burada sadece bir danmanlk iini stlendim, yardmc olmaya altm, esas olarak Meri Bey alt bunun zerinde. Sz uraya getirerek noktalamak istiyorum: Felsefenin yaplan nasl ki insann yapsyla, onun arada olan bir varlk olmasyla balantlysa, insan gibi niversitelerin de hep bu arada olmay dikkate alarak birbirine daha ak olmas, blmlerin zellikle birbirine ak olmas, insan ve toplum bilimlerinin felsefeden koparl(a)mazl, sadece o da deil, doa bilimleriyle de olan balantsnn her zaman dikkate alnmas gerektiini, burada felsefenin bir imento gibi i grebileceinin, hatta grdnn farkna varlmas gerektiini ileri sryorum. Benim temel savm bu. niversite universitastr, btndr. Bu btn paralanmamaldr; multiversitas olmamaldr. Bu nedenle, felsefe blmlerinin, niversitelerin vazgeilmez temel blm olduu dnlebilir. Trkiyede, niversitelerde geleneksel olarak baktmzda felsefe blmleri, edebiyat fakltelerinin, daha sonraki rgtlenmedeki adlaryla, fen-edebiyat fakltelerinin ierisinde, Dil ve Tarih, Corafya Fakltesi ierisinde rgtlenmi durumda. Son zamanlarda da felsefe blmleri, insan ve toplum bilimleri fakltesi ad altnda yeni bir rgtlenme iinde yer almakta niversitelerde. Ancak felsefe blmlerinin niversitedeki btn blmlerle olan ilikisi eit yaknlkta ve eit uzaklkta eklinde deerlendirilebilir; felsefe, tm doa bilimleriyle de balantl; felsefe onlarn theorialaryla ilgili olarak da alma yapabiliyor, yapyor da nitekim ve btn bunlarn da tesinde biraz nce sylediim gibi, etik boyut son derece nemli. Kurumlarn kendi kendilerini etik bakmdan da deerlendirmeleri sz konusu. te bu noktada da yine felsefeye ihtiyalar olduunu dnyorum ve mutlaka felsefe blmlerinin kendi rencilerine hizmet ettikleri kadar dier blmlerin rencilerine de hizmet etmesi gerektiini, bu konuda talep yaratmas gerektiini, aydnlatc bir talep yaratmas gerektiini ya da bu konudaki istekleri, talepleri karlamak durumunda olduunu, byle bir sorumluu da olduunu ayn zamanda dnyorum. niversitenin gelecei ile felsefenin bir bilgi dal olarak, bir dnme yolu olarak gelecei arasnda da ve ebette en temelde de insann varoluu arasnda bir ortak payda olduunu dnyorum ve byle bir deerlendirme yapyorum. Burada sunulan savlar doal olarak eletirilerinize ak. Beni ilgiyle dinlediiniz iin teekkr ediyor, sayglar sunuyorum.
14 Kasm 2012 Tnaztepe Yerlekesi mer Kse Salonu Buca / ZMR