T.C.

AKDENZ NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

GSM 900/GSM 1800/CDMA FREKANSI RADYO DALGALARININ BNA IIMA DAVRANILARI

Sami ELK

YKSEK LSANS TEZ ELEKTRK-ELEKTRONK MHENDSL ANABLM DALI

2011

T.C. AKDENZ NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

GSM 900/GSM 1800/CDMA FREKANSI RADYO DALGALARININ BNA IIMA DAVRANILARI

Sami ELK

YKSEK LSANS TEZ ELEKTRK-ELEKTRONK MHENDSL ANABLMDALI

2011

GSM 900/GSM 1800/CDMA FREKANSI RADYO DALGALARININ BNA IIMA DAVRANILARI

Sami ELK

YKSEK LSANS TEZ ELEKTRK-ELEKTRONK MHENDSL ANABLM DALI

Bu tez 2011.02.0121.011 proje numaras ile Akdeniz niversitesi Bilimsel Aratrma Projeleri Ynetim Birimi tarafndan desteklenmitir.

2011

ZET GSM 900/GSM 1800/CDMA FREKANSI RADYO DALGALARININ BNA IIMA DAVRANILARI Sami ELK Yksek Lisans Tezi, Elektrik-Elektronik Anabilim Dal Danman: Yrd. Do. Dr. Seluk HELHEL Eyll 2011, 49 sayfa Gnmzde kablosuz iletetiim tekniklerinin hzl gelimesi sonucu gezgin haberlemenin nemi her geen gn artmaktadr. Ses ve veri kullanclarnn artmas sonucu cep telefonu operatrleri zellikle dahili kapsama diye nitelendirilen bina ilerindeki 2G ve 3G kapsamalar arttrma eilimine girmilerdir. Bu durumun sonucunda bina ii mikro hcre says nemli oranda artmtr. Dier taraftan, ehir merkezlerinde dahili mikro hcre saysnn artmas sonucu dahilden hariciye olan giriim, EMG (Elektromanyetik Giriim) problemlerine neden olmutur. Bu nedenle gezgin operatrlerin ebeke kurulumunda dahilden hariciye olan giriimi de dikkate almalar ihtiyac ortaya kmtr. Literatrde hariciden dahiliye ma ile ilgili bir ok alma olmasna karn, dahilden hariciye doru ma ile ilgili yaplan fazla alma yoktur. Bu tez almasnda, deneysel teknikler kullanlarak, GSM900, GSM1800, ve CDMA2100 frekansndaki radyo dalgalarnn bina iinden bina dna (dahiliden hariciye) alma davranlar incelenerek lmsel salma modeli gelitirilmitir. ANAHTAR KELMELER: GSM900/GSM1800/CDMA2100, duvar zayflama kayb, mikro hcre, dahiliden hariciye sanm modeli, lmsel sanm kayb JR: Yrd.Do.Dr.Seluk HELHEL Do.Dr.kr ZEN Yrd.Do.Dr.Mehmet Fatih ALAR

ABSTRACT

IMPROVEMENT OF INDOOR TO OUTDOOR PROPAGATION MODEL AT GSM900/GSM1800/CDMA-2100 Sami ELK M. Sc.Thesis in Electrical and Electronics Engineering Adviser: Assist. Prof. Dr. Seluk HELHEL September, 2011, 49 pages

Mobile communication has becoming more popular with the help of rapidly growing new wireless technologies. Due to the increasing the number of the speech and data users, the wireless network operators tends to increase the number of their indoor base stations and femtocells instead of macro base stations. On the other hand, in the city centers, increasing the number of indoor base stations leads to increase indoor to outdoor interference as well as EMG problems which must be taken into consideration when designing wireless network, especially in hotspot areas. In literature, there are studies about indoor propagation, outdoor to indoor propagation loss calculations, but there are a few studies considering about indoor to outdoor propagation. In this study, test microcell with one indoor omni antenna was installed in the first floor of a building, and indoor to outdoor propagation loss was measured along the outer periphery of a building at GSM900, GSM1800 and CDMA 2100, respectively. A new indoor to outdoor empirical penetration formula has been derived from outdoor to indoor propagation model.

KEY WORDS: 900MHz, 1800 MHz, 2100 MHz wall penetration loss, femtocells, cellular radio, indoor to outdoor propagation, propagation loss measurement

COMMITTEE: Asst.Prof. Dr. Seluk HELHEL Assoc.Prof.Dr. kr ZEN Asst.Prof. Dr. Mehmet Fatih ALAR
ii

NSZ

Bu tezin yaplandrlmasnda ve tm aamalarnda gerekli ortam salayan ve desteini esirgemeyen danman hocam Yrd.Do.Dr.Seluk HELHELe, bina iindeki test dzeneinin kurulmas ve lm almalarnn yaplmas srecindeki desteklerinden dolay Elektrik-Elektronik mhendisleri Osman KURNAZ, Yunus Emre YRK, Murat BTRGAN ve . Bahadr BAYT e teekkr bir bor bilirim. Eitimim konusunda beni hi yalnz brakmayan ve hep destek olan aileme sonsuz teekkrlerimi ve kranlarm sunuyorum.

iii

NDEKLER ZET ............................................................................................................................... i ABSTRACT .................................................................................................................... ii NSZ ............................................................................................................................iii NDEKLER ................................................................................................................iv SIMGELER VE KISALTMALAR DZN ................................................................. v EKLLER DZN ........................................................................................................vii ZELGELER DZN..................................................................................................ix 1.GR..1 2. KURAMSAL BLGLER ve KAYNAK TARAMALARI ..4 2.1. Dahili alan kavram....4 2.2. Dahili Alanlarda Ima Analizi..4 2.3 Dahili Alanlar in Toplam Alan ve Yol Kayb Hesab.....5 2.4. Kaynaktan kan In Demetinin Krnm ve Yansma Davranlar....7 2.5. Dahili Alanlarda Kullanlan Ima Modelleri8 2.5.1 Deneysel (lmsel) Modeller.10 2.5.2 Radyo Kaynana zel Modeller..11 2.5.2.a. In zleme Modeli12 2.6. Dahiliden Hariciye Sanm Modellemesi...16 3. MATERYAL ve METOT ......22 3.1. lm Dzenei ..........................................................................................23 3.1.1. Sinyal verici cihaz zellikleri......23 3.1.2. Sinyal alc (Nemo) test telefonu zellikleri... 25 3.1.3. Verici Anteninin zellikleri.26 3.2. lm Dzenei ve Yntemi............................................................................ 28 4. BULGULAR ve TARTIMA ............................................................32 5. SONU .. ............................................................40 6. KAYNAKLAR........................................................................................41 7. EKLER ..................................................................................................................... 44 ZGEM

iv

SMGELER VE KISALTMALAR DZN Simgeler

RF 1G 2G 3G Ksaltmalar Amn CDMA D DOGA DOLGA d EMG EMUMAM FDMA GSM GO Gt Gr Gn

Radyo Frekans Birinci Nesil Gezgin Haberleme kinci Nesil Gezgin Haberleme nc Nesil Gezgin Haberleme

Serbest uzay zayflatmas (dB) 3. Nesil Kod Blmeli oullamal Eriim Krnm ( Difraction) DOrudan Gr Alan- (line of sight) DOLayl Gr Alan- ( non line of sight ) Cep telefonunun (MS) binann d ephesine olan uzakl Elektromanyetik Giriim Endstriyel ve Medikal Uyg. Mikrodalga Uyg. ve Ara.Merk. Frekans Blmeli oullama Eriim Gezgin Haberleme Sistemleri Geometrik Optik Verici sistem anten kazanc (dBi), Alc sistem anten kazanc (dBi), kat zayflama katsays (kat ykseklii 4-5 m olan binalar iin 4-7 dB/kat

Dahili Ima Kapal alan bina ii dalga mas (indoor propagation)

olarak kabul edilmitir) Gh kat ykseklii zayflama katsays (kat ykseklii 4-5m olan binalar iin 1.1-

1.6 dB/m arasnda alnmtr) G(ht) Verici sistem efektif anten akl kazan faktr,

G(hr) Garea Harici Ima K Lf Loss(in)

Alc sistem efektif anten akl kazan faktr, evreye bal kazan (dBi) Bina d dalga mas ( outdoor propagation) Serbest Uzay yol kayb Serbest uzay yol kayb (dB) dahiliden bina iine ma srasndaki bina iindeki zayflama kaybn (dB)

Loss(out) binann d duvarna kadar olan zayflama kaybn (dB) We Wge Wi bina d duvarna dik gelen nn zayflamas (dB) COST 231den gelen aya bal olan bina duvar zayflamas (dB) bina ii duvar saysndan kaynaklanan zayflama (dB) sinyalin getii duvar says PG PO Pt Pr R S k gc (dBm) Alc tarafnda okunan gc (dBm) Verici sistem tarafndan transfer edilen g (W) Alc tarafnda okunan g (W) Dalga boyu (m) Yansma (Reflection) Salma (Scattering) arpma as We WGe Ima ynne dik bakan bina duvarndaki kayp (dB ) = 0 Ima ynne parelel bakan bina duvarndaki kayp (dB ) = 90 zel indoor yansma katsays (dB/m) TDMA UMTS Zaman Blmeli oullamal Eriim 3.Nesil Gezgin Haberleme Sistemleri

vi

EKLLER DZN ekil 1.1. ehir merkezlerinde makro ve mikro hcrelerden oluan alma alan...3 ekil 2.1. DOGA ve DOLGA ma yaylmlar.... 5 ekil 2.2. K noktasndaki kaynan, G gzlem noktasnda oluturduu alan...6 ekil 2.3. okyollu Ima......7 ekil 2.4. COST 231 MODEL...10 ekil 2.5. Sanal Yntem..12 ekil 2.6 Binada oluan sanal kaynak ve etki alan.13 ekil 2.7. Birinci derece yansyan sinyal....14 ekil 2.8. kinci derece yansyan sinyal....14 ekil 2.9. ki boyutlu alc kresi.15 ekil 2.10.Kaynaktan kan nlarn iki boyutlu dzlemde nlarn as ile dalm.....15 ekil 2.11. 900 MHzde mesafeye bal kayp grafii ..17 ekil 2.12. 1800 MHzde mesafeye bal kayp grafii......17 ekil 2.13. CDMA 2100MHzde mesafeye bal kayp grafii . .18 ekil 3.1. EMUMAM Binas...22 ekil 3.2. Test sinyal retici cihaz ve ynl ve ynsz dipole antenler ...24 ekil 3.3. Nome ekrannda GSM bantest sinyal reticinin kontrol kts..24 ekil 3.4. Nome CDMA Test Ekran..25 ekil 3.5. Alc test telofonu....27 ekil 3.6. Verici ahili alan ynsz dipole anteni.27 ekil 3.7. lm dzenei...28 ekil 3.8. EMUMAM Binas st kat verici ve lm noktalar izimleri...30 ekil 3.9. Map Info rnek tap dosyas kts..30 Sekil 3.10. EMUMAM binas ve evresi boyunca alnan lmler30 ekil 4.1. 900 MHzde vericiye olan mesafe iin kayp grafii (Tx1 iin)...32 ekil 4.2. 1800 MHzde vericiye olan mesafe iin kayp grafii (Tx1 iin).33 ekil 4.3. CDMA 2100 MHzde vericiye olan mesafe iin kayp grafii (Tx1 iin).33

vii

ekil 4.4. Test Vericisi TX1 nolu noktada iken standart sapma.....34 ekil 4.5. 900 MHzde vericiye olan mesafe iin kayp grafii (Tx2 iin)....34 ekil 4.6. 1800 MHzde vericiye olan mesafe iin kayp grafii (Tx2 iin)..35 ekil 4.7. CDMA 2100 MHzde vericiye olan mesafe iin kayp grafii (Tx2 iin).35 ekil 4.8. Test Vericisi TX2 nolu noktada iken standart sapma ....36 ekil 4.9. 900 MHzde vericiye olan mesafe iin kayp grafii (TX3 iin)..36 ekil 4.10. 1800 MHzde vericiye olan mesafe iin kayp grafii (Tx3 iin)....37 ekil 4.11. CDMA 2100 MHzde vericiye olan mesafe iin kayp grafii (Tx3 iin)....37 ekil.4.12. Test Vericisi TX3 nolu noktada iken standart sapma ......38

viii

ZELGELER DZN izelge 2.1. Matematiksel hesaplamalarda kullanlan deerler .....21 izelge 3.1. ANDREW CELLMAX-O-25 Ynsz Dipol Anten zellikleri.27 izelge 3.2. lmler ile ilgili teknik bilgiler 28 izelge 4.1. Ima Modeli ile Pratik lmler arasndaki Ortalama Hata ve Standart Sapma..39

ix

1. GR

Teknolojinin ilerlemesi ile cep telefonlarnn ve kullanlan diz st bilgisayarlarn boyutlarnn klmesi sonucu mobil iletiim yaamn her alannda kullanlmaya balamtr. Mobil sistemler nceleri sadece ses iletimine kullanlmakta iken, gelitirilen her yeni nesil haberleme sistemi sayesinde (3G, LTE, Wimax, v.b.) verilen hizmetlerin says ve eitlilii de artmtr. 3G haberleme teknolojisi ses iletiimin yannda geni band (5MHz) veri iletiimi konusunda katma deeri yksek yeni uygulama ve hizmetleri de gndeme getirmitir. Bunlarn sonucunda bina ii kapsama amal kurulan ve dahili alan veya mikro hcre diye isimlendirilen istasyonlarn says nemli oranda artmtr. Bina ii kapsamaya rnek olarak, oteller, AVMler (Alveri Merkezleri), hastaneler, havalimanlar, fabrikalar, asansrler ve dahili otoparklar verebiliriz. Bina ilerine kurulan mikro istasyon says arttka bu istasyonlardan darya giriim yapan sinyallerde artmaktadr. Bu durum EMG (Electromanyetik giriim) problemlerinin artmasna neden olmaktadr.( Helhel, 2011) Literatrde, dardan bina iine doru ma modellemesi ile ilgili birok yayn olmasna karn yukarda bahsedilen EMG problemlerine yol aan, bina iinden darya doru (Dahilden hariciye) sanm yapan sinyalleri inceleyen alma says fazla deildir. (P.Kysti 2007, Valcarce vd 2010,) Bu kapsamda Miura vd , (2002)
bina dndan-bina iine ma kayplarn

hesaplamak iin COST 231 modelinden daha kesin sonuca yaklaan yeni bir ma modeli nermilerdir. COST 231 modeli radyo dalgalarnn bina dndan bina iine ma yaparken alcya en yakn noktadan krlarak giri yaptn kabul eder. Miura vd , (2002) nerdii yeni model ise bina dndan bina iine mada pencere, kap gibi duvar aklklarndan yansyarak veya krlarak giri yapan sinyallerin duvardan giri yapanlara gre daha kuvvetli olmas prensibine dayanr. Katar vd, (2008), bina dnda ieriye (hariciden dahiliye) sanm modelini drt adet binada yapt lmlerde incelemitir. Katar vd, (2008) binalarn dzgn olmayan yapsn modelleyebilmek iin binalar ok kk sanal paralara blm ve buraya ma yapan harici sinyaleri COST
1

231 modeli yardm ile modellemeye almtr. Bu alma sonucunda verici ve alc arasnda DOrudan Gr Alan- DOGA ve DOLayl Gr Alan- DOLGA olmas durumumdaki ma yaylmlarn ayr ayr deerlendirmitir. Fakat, gelitirilen model GSM900den daha yksek frekans araln incelemedii iin gncel 3G uygulamalarnda yetersiz kalmaktadr. Valcarce vd (2010) dahili ortamdan hariciye sanm yapan model gelitirmesine karn, deneysel dzeneinde verici anteni pencerenin hemen yanna konumlandrmtr. Bunun sonucunda bina ilerinden darya sanm yapan sinyaler bina iine nufz etmesi tam olarak salanamad iin modelin hassasiyeti ve gvenilirlii tartmaldr. Bir baka almada Kystinin (2007) Winner projesidir. Kysti (2007) dahili ortamdan hariciye giriim yapan mikro hcrelerin davranlarn lmsel sonulara dayanarak COST 231 modeli yardm ile modellemitir ama lmsel sonularn 2-6 GHz aralnda yapt iin GSM900 gibi daha dk frekanslar bu medelin kapsam iine girmemitir. Gncel uygulamalarda zellikle hzl veri transferi iin kullanlan 3G ebekelerde cep telefonundan baz istasyonuna doru sinyalleme (uplink) ynnde olan giriim nem kazanmaktadr. Bu giriimin artmas sonucu ortamdaki grlt eik deeri (Noise Level) artmaktadr. Grlt eik deeri belli bir deere ulat zaman tm 3G ebekesi tekrar eski deerine dnceye kadar kullanlamaz duruma gelmektedir. CDMA (3G) ebelerindeki dahilden harici ynde olan EMG problemlerinin bu konudaki etkisini Chandrasekhar vd (2009) yazdklar makalede incelemilerdir. almalarnda dahili ortamdan bulunan mikro hcrelerin harici ortamda bulunan makro hcrelere olan giriimlerini belli bir alma alan (operating contour) tanmlayarak Sekil 1.1de olduu gibi incelemiler ve bu giriimden kanmak iin bir yntem (uplink interference avoidance stratedy) gelitirmilerdir. Bu yntemde ebeke kurulumunda ynl (sector) dahili anten kullanlmasnn, 360 derece ynsz (omni) dahili anten kullanlmasna gre ortamdaki toplam giriimi ortalama 7 kat azalttn gstermilerdir.

. ekil 1.1. ehir merkezlerinde makro ve mikro hcrelerden oluan alma alan Bu tez almasnda radyo dalgalarnn dahili ortamdan hariciye olan ma davranlar, mobil haberleme operatrlerinin kulland frekans aralklarnda (GSM 900MHZ, 1800MHZ ve UMTS 2100MHZ) kurulan test dzeneinde uygun modeller seilerek incelenmitir. Okamoto vd (2009) nin gelitirdikleri harici ortamdan dahiliye ma modeli referans alnarak dahiliden hariciye lmsel ma modeli gelitirilmitir. Gelitirilen bu modele lm sonularndan bulunan BW (Band genilii) etkisi eklenmitir. Bu alma boyunca retilen model ile test ortamndaki lmler kyaslamal olarak verilmitir.

2. KURAMSAL BLGLER VE KAYNAK TARAMALARI

Bu blmde dahili alan indoor kavram ve elektromanyetik radyo sinyallerinin kapal bir ortam olan koridorlar iin ma, yansma ve krnm mekanizmalar aklanacaktr. Gnmzde dahili alanlar iin yaygn olarak kullanlan ma modelleri incelenecek ve karlatrlmalar yaplacaktr. Son ksmda lmsel sonulardan elde edilen hariciden dahiliye ma modeli zerinden dahiliden hariciye ma modeli teorik olarak gelitirilmesi anlatlmaktadr.

2.1. Dahili alan kavram Kablosuz haberleme sistemlerinin gelimesi ve ses iletiimin yannda veri ve internet haberlemelerinin de hareketli hale gelmesi sonucu gnmzde kullanlan kapal yaam alanlarnda yeterli ve kaliteli radyo sinyalinin salanmas ihtiyacn ne karmtr. Dahili alan kavram ile haberleme sistemlerinin konutlarda, fabrikalarda, ofislerde, otellerde, asansrlerde, metro ve tnellerde, alveri merkezlerinde ve yakn gelecekte uak ilerinde oluturduklar iaretin seviyesi anlatlmaktadr. Dahili alan kavramnn bu kadar geni bir yelpazeyi kapsamas sonucunda her bir kapal yaam alannda farkl kapsama kriterleri ve ihtiyalar olaca muhtemeldir. Bu nedenlerde radyo sinyallerinin dahili ortamdaki davranlarnn iyi analiz edilmesi gerekmektedir. ( Tam ve Tran, 1995)

2.2. Dahili Alanlarda Ima Analizi 3G(3.nesil) sistemlerinin 1G ve 2G sistemlerine gre yksek hzda veri ve internet salama avantajlarna karn, kullanlan frekans aralndan (2,1 GHz) kaynaklanan zellikle dahili alanlara nfuz etme ve yaylma konusunda problemler ve operasyonal skntlar ile karlalmaktadr. Bununla birlikte dahili alanlardaki radyo dalgalar evresel ve d etkenlerden (kar, yamur, sis, bulutlar, ar scaklk deiimleri gibi.) fazla etkilenmezler ama onun yerine bina yapsna, kullanlan yap malzemelerine,

odalarn dzenine, mobilyalara gre deikenlik gsterirler. rnein bir fabrika binas ile ofis binasnda dahili alan radyo sinyalin ma zellikleri birbirinden farkllk gsterir. Bu nedenlerle gnmzde gezgin haberleme sistemlerinde radyo sinyallerinin dahili alanlarda ma davranlarnn incelenmesi ve karakteristiklerinin analiz edilmesi nem arz etmektedir. 2.3 Dahili Alanlar in Toplam Alan ve Yol Kayb Hesab Alc antenine dorudan veya dolayl olarak gelen sinyaller birleerek giriim yaparlar ve vericide radyo sinyalinin bozulmu versiyonunu olutururlar. Srekli dalga yaylmlarnda, Alc ve Verici arasnda DOrudan Gr Alan- DOGA olan durumlarda Deneysel Modeller daha kullanl iken DOLaylan Gr AlanDOLGA olmas durumunda alc tarafnda Rayleigh Dalm oluur. (Helhel,1997)

alc
Verici Alc Verici

ddddtd

nesne

nesne Alc

ekil 2.1. DOGA ve DOLGA ma yaylmlar Bir G gzlem noktasnda okunan toplam elektomanyetik alan, ekil 2.2 de gsterildii gibi; krnarak, yansyarak ve hibir deiime maruz kalmadan dorudan ulaan alanlarn toplamna eittir. (Helhel, 1997) U top = U +U +U r d f (1)

Burada ekil 2.2 deki K noktasndaki kaynak (verici) vastas ile oluan toplam alan Utop: R noktasndan yansyarak Ur, P noktasndan krnarak Ud ve direk gelen Uf alanlarnn toplamdr. G Ud Ur Uf R K P

ekil 2.2.K noktasndaki kaynan, G gzlem noktasnda oluturduu alan(Helhel,1997) Okunan ve okunmas gereken deerler ile vericimizin k gcn bildiimizden, K serbest uzay yol kayb logaritmik olarak;

ile ifade edilir. Burada sras ile K PG PO serbest uzay yol kaybn, k gcn alc tarafnda okunan gc ifade eder. Herhangi bir radyo sinyal vericisinden d kadar uzaklktaki oluturduu ma gc dnin azalan fonksiyonu olarak ifade edilir. Yani P = 1

P G K =10log P 0

(2)

m = 2 olur. Fakat kapal bir alan ierisinde bu her zaman doru deildir. Saleh vd

dm

. Serbest uzayda,

(1987), alc ve verici sistemleri ayn kapal koridora yerletirilmesi durumunda g dme hesabnda m in alaca deerleri 1-5 ile 1-8 arasnda deiecei ve alcnn koridor yerine odaya yerletirilmesi durumunda mnin 3-4 olacan gstermilerdir. G kayb ayn zamanda frekansa gre de deiiklik gsterir. Owen vd (1989), ofis binalar iinde 900 MHz ile 1650 MHz arasnda yaptklar lmlerde frekans ykseldike zayflamann arttn gstermilerdir. Milimetre dalga boyunda radyo sinyallerinin gnmzde yaygn olarak kullanlan tula veya beton bloklardan gei yapamad ve sinyal zayflamasnn artt bulunmutur. 2.4. Kaynaktan kan In Demetinin Krnm ve Yansma Davranlar Tipik bir dahili alan sisteminde belli bir ykseklikten yayn yapan dahili antenden kan radyo dalgalar alcya yansma, krlma ve salma yaparak birden fazla yoldan ular. Buna okyollu ma denir. (Bkz. ekil 2.3) Yansma (R) : Kaynaktan kan sinyalin dalga boyuna oranla ok daha byk bir cisme arpmas sonucu yansmasdr. Krlma (D) : Kaynaktan kan sinyalin dalga boyuna oranla ok daha byk bir cismin kesine arparak krlmaya maruz kalmasdr. alma (S): Kaynaktan kan sinyalin dalga boyu ile orantl ya da daha kk bir cisme arparak salma yapmasdr.

duvar alc

duvar . duvar

verici

duvar

ekil 2.3. okyollu Ima

Sonu olarak dahili alanlarda elektromanyetik dalgalarn mas binann byklne, ekline, odalarn yerleim durumuna ve daha da nemlisi binann yap maddesine gre farkllk gsterir.

2.5. Dahili Alanlarda Kullanlan Ima Modelleri

Kablosuz haberleme sistemlerinden yeterli performansn salanabilmesi iin dahili alanlarda radyo ma karakteristiklerinin incelenerek dk maliyet alternatifine gre uygun modelin seilmesi gerekmektedir. Gezgin haberleme sistemlerini reten firmalar ve servis veren operatrlerin zellikle 3G teknolojisinin gelmesi ile nemi daha da artan dahili alan sinyal ma karakteristiklerini iyi analiz etmeleri ve sistemlerini abone memnuniyetini de salayacak ekilde projelendirmeleri gerekmektedir. Dahili alanlardan nce bina d kapsama analizlerinde Serbest Uzay Ima Modeli kullanlmaktadr. Serbest Uzay Ima modelinde alc ile verici arasnda engellerin olmad durumlarda yani DOGA olan durumlarda alnan sinyal seviyesini kestirmede ve kablosuz sisteme ilikin serbest uzay kaybn hesaplamada kullanlr. Friis Eitlii olarak da bilinir. Verici antenden d mesafesi kadar uzaktaki serbest uzay yol kayb ; (3)

Burada sras ile ; Pt Pr PL Gt Gr verici sistem transfer edilen g (W), alc tarafnda okunan g (W) madan bamsz sistem kaybn, verici sistem anten kazanc (dBi), alc sistem anten kazanc (dBi), dalga boyu (m) olarak ifade etmektedir. (Rappaport vd, 2002)

Ancak bu model dahili alanlar iin yeterli deildir. nk yayn yapan sinyalin DOlayl Gr Alan- DOLGA iinde oluturduu elektromanyetik alan mas da hesaba katlmaldr. Bir dier model ise OKUMURA Modelidir.(Okumura vd, 1968) Okumura Modeli 150 ile 1920 MHz frekans aralnda yaplan lmler sonucuna gre 1-100 km hcre ap referans alnarak gelitirilmitir. Formlasyonu aadadr:

(4)

Burada:

L50(dB) Lf Amn G(ht) G(hr) Garea

50.yzdelik yol kayb ma deeri (dB), serbest uzay yol kayb (dB), serbest uzay zayflatmas (dB), verici sistem efektif anten akl kazan faktr, alc sistem efektif anten akl kazan faktr, evreye bal kazan (dBi) ile ifade edilir.

Melbourne Teknoloji Enstitsnden W.K.Tam ve V.N.Tran dahili alanlar iin kullanlan ma modellerini iki nemli kategoride snflandrmtr: (Tam vd 1995) Deneysel(statiksel) Modeller ve Kaynaa zel olarak deien Elektromanyetik Dalga Teorisine dayanan modeller.

2.5.1 Deneysel (lmsel) Modeller lk istatiksel model almalar Turin tarafndan yaplmtr. (Turin vd 1956) Turinin lmsel radyo sinyallerini modellemeleri dier aratrmaclara bu alanda k tutmutur. Saleh ve Valenzuela (1987) orta byklkteki iki katl ofis binalar iin dahili alan lmleri yapm ve bunlar dier aratrmaclarn bu konudaki almalar ile birletirerek deneysel model gelitirmilerdir. Bu model okyollu yansyan dalgalarn paralar halinde geldiini varsaymtr. Alc tarafndaki sinyal seviyesi Rahleigh yansmasndan bamsz olarak zamana gre deierek logaritmik biimde azalr. Her paradaki okyollu yansma bileenleri alcya ulama zamanlar logaritmik olarak dalm gstermektedir. Kapal bina iinde alc ve vericinin olmadn varsaymndan hareketle her paradaki okyollu bileenleri nesnelerden gelen yansmalardan oluturulur. Bu modelin para parametrelerinin deitirilmesi sonucu dier ofis binalar iin de kullanlabilirlii bulunmaktadr. Saleh ve Valenzuela (1987) modeli similasyon iin basit olmasndan dolay kk ofis binalarnda kullanl olmasna karn byk fabrika binalarnda veri toplamas zor olduu iin uygun deildir. Yakn zamanda, dahili alan radyo ma modellemesinde etki-tepki yaklam Keenan ve Motley (1990) tarafndan baz bina parametreleri kullanlarak formle edilmitir. statiksel modellerden en kullanllarndan birisi de lm sonularna dayanan COST 231 modelidir. COST231 modelinde giriim noktas, duvar yapsndan bamsz olarak istasyonu DOrudan Gr Alan iinde olan DOGA noktadr. Baz istasyonundan yaylan radyo dalgalar bina cephesine bu noktadan giri yapp, binann iindeki cep telefonuna (MS) ma yaparlar. Bina dndan bina iine COST 231 modeli kullanlarak ma kaybn NTT DoCoModan Miura vd (2002) aadaki forml ile hesaplanacan bildirmilerdir:
L = L (S + d) + We + WGe(1 cos f

)2 + (d 2)(1 cos )2

(5)

Burada,

10

S: d: : Lf : We:

Baz istasyonu ile RF sinyalinin binaya giri noktas arasndaki mesafe, Cep telefonunun (MS) binann d ephesine olan uzakl, arpma as, Serbest uzay ma kayb, Ima ynne dik bakan bina duvarndaki kayp (dB ) = 0 , zel indoor yansma katsays (dB/m) dir.

WGe: Ima ynne parelel bakan bina duvarndaki kayp (dB ) = 90 ,

Yol 2 S2 Kap 1 1 S1 S d LOS Duvar D Duvar MS Lp Yol 1 d1

Kap 2

2 d2

We

ekil 2.4. COST 231 Modeli

2.5.2 Radyo Kaynana zel Modeller kinci kategori ise Elektromanyetik dalga Ima teorisine dayanan kaynaa zel ma modelleri bulunur. statiksel modellerin aksine, kaynaa zel ma modelleri ok fazla lm sonularna ihtiya duymazlar. Bununla birlikte daha iyi ma modellemesi iin dahili alandaki binalarn ve odalarn yapsal zeliklerin iyi bilinmesi gerekmektedir. Teorik olarak, elektromanyetik dalga ma karakteristikleri Maxwell eitlikleri yardm ile yapnn geometrisinin snr koullarnda zm ile hesaplanabilir. Ancak

11

bu yaklam tarz ok kark matematik ileri iermekle birlikte gncel bilgisayarlarn hesaplama gcn de zorlayacak sayda ilem ierir. Bu nedenle bu hesaplama tarz dahili alan elektromanyetik dalga ma analizi iin uygun deildir. Sonuta gnmzde yaklamsal saysal metotlarn kullanlmas tercih

edilmektedir. Bu metotlardan en yaygn olarak kullanlan: In zleme Modelidir.

2.5.2.a. In zleme Modeli

In zleme modeli her ortamda uyum salayan, dahili alan radyo kapsamasn hzl ve daha kesin bir ekilde hesaplama olana sunan kaynaa zel ma modelidir. In zleme temelinde yksek frekansta yaylm yapan elektromanyetik alanlarn seyiyesinin tahmin etmek iin kullanlan Geometrik optik (GO) yntemi yer alr. GO ynteminde elektromanyetik enerjinin ok kk n tpleri halinde ma yapt kabul edilir. Bu nlar ma yn boyunca dz bir izgi halinde hareket ederler. Bunlarn geometrik nesneler ile ilgili ilikilerini incelemek iin yansma ve krlma zellikleri kullanlr. In zleme metodu zellikle verici ve alc arasnda ok fazla dalga boyu kadar uzaklk varsa daha kesin sonu verir. Buradan In zleme metodunun yksek frekanslarda ma modellemesi iin ok uygun olduu sonucu kmaktadr. Genelde iki eit In izleme yntemi kullanlr: Sanal Yntem ve Kaba kuvvet n izleme yntemi Sanal yntemde ekil 2.5 de grld gibi her iki yansma alan arkasnda ayna varm gibi sanal kaynaklar oluturulmas prensibine dayanr.

12

d B

y
SBA SA

x s
Sa

z
SBA

ekil 2.5. Sanal Yntem Sanal Yntem basit geometrik ekillerin olduu ortamlar ve az sayda yansma olan durumlarda kullanldr. Aadaki ekil 2.6 da bir binada oluan sanal kaynak ve onun ma alan grlmektedir. Bina Bina Sanal kaynak

kaynak

Sanal ma alan

ekil 2.6 Binada oluan sanal kaynak ve etki alan

13

Kaba kuvvet n izleme yntemi verici n ynlarn ele alr. Bunlardan bazlar alcya ularlar bazlar ulamazlar. In demetindeki nlarn says ile verici ve alc arasndaki mesafe bu modelin hassasiyetini belirler. Bu method sanal metoda gre daha fazla hesaplama gerektirir. Vericiden snrl sayda ma yn seilir. Eer bir n bir nesneye arpar ise yansma ve krlma mekanizmas oluur. Inn nesnelerin u ksmna arpmas sonucunda salma mekanizmasndan sz edilir. lk nce model DOGA olup olmadna karar verir. DOGA olmas durumunda alc sinyali hesaplamasn yapar. Daha sonra nn belli bir ynde gidiini inceleyerek bir nesneye arpp arpmadna karar verir. Eer arpma varsa ilem durur ve kaynaktan ilk ma yn ile belli bir a yapan ) ikinci bir n gnderilir. Bunda da arpma olursa bu durumda burada daha nce yeri girilmi olan bir alc olup olmad incelenir. Alc olmas durumunda alc sinyali hesaplanr. Alc yoksa gelen n, yansyan ve transfer edilen n olarak ikiye ayrlr ve daha nceki ilemler bunlar iin ayr ayr yaplr. Bu durum aadaki ekil 2.7 ve ekil 2.8 de gsterilmitir.

verici

duvar alc

t2 t1

ekil 2.7. Birinci derece yansyan sinyal

14

verici

duvar 1

duvar 2

t2 t1
alc

t3

ekil 2.8. kinci derece yansyan sinyal

Her yansmada alc iin yeterli koullarn salanp salanmad kontrol edilir. Bunu yapmak iin alcnn bulunduu noktada alc kresi oluturulur. Alc kresinin yarap seiminde verici tarafnda iki komu n arasnda oluan asnn ve alc ile verici arasndaki d mesafesinin iyi ayarlanmas gerekmektedir. ki boyutlu alc kresi ekil 2.9da sunulmutur.

Komu n Gerek alc kresi d test n

verici ok kk alc kresi ekil 2.9. ki boyutlu alc kresi alc ok byk alc kresi komu n

15

Alc kresi yarap R nin ok byk seilmesi durumunda alc hesaplanacak alana bir den fazla n girmektedir. Aksi durumunda ok kk olmas durumunda ise hibir n girmemektedir. Uygun yarap salamak iin ekil 2.10 da gsterildii gibi yarap r = seilme durumunda yalnzca bir adet n alc kresi iine girecektir.

In n+1

In n /2 In as In n-1

Verici

ekil 2.10. Kaynaktan kan nlarn iki boyutlu dzlemde nlarn

as ile dalm

Sonu olarak In zleme ynteminin hassasiyeti ma yapan ortamn karakteristiklerin iyi analiz edilmesine ve kullanlan grafik ilemcilerin gcne bal olarak deimektedir.

2.6. Dahiliden Hariciye Sanm Modellemesi

nceki blmlerde dahili alan kavram, dahili alanlarda n demetinin davranlar ve literatrde kullanlan ma modelleri incelenmitir. Bu blmde uygun hariciden dahiliye lmsel sanm modelinden dahiliden hariciye sanm modeli gelitirilecektir.

16

Radyo dalgalar dahili ortamdaki mikrocellden ilk nce bina iinde daha sonra binann d duvarndan ve son olarakta bina dndaki alc antene doru sanm yaparlar. DOLGA olmas durumunda zayflama kayb formul, COST 231 modeli referans alnarak aadaki gibi hesaplanr: ( Okamoto vd , 2009)

Loss = We + Wge + max(1 , 3 ) - G FH

Loss = Loss(in) Loss(out)

(6) (7) (7a) (7b)

1 Wi x
3 x d a Burada, Loss(in)

(7c)

dahiliden bina iine ma srasndaki bina iindeki zayflama kaybn (dB)

Loss(out) binann d duvarna kadar olan zayflama kaybn (dB) We Wge Wi bina d duvarna dik gelen nn zayflamas (dB) COST 231den gelen aya bal olan bina duvar zayflamas (dB) bina ii duvar saysndan kaynaklanan zayflama (dB) sinyalin getii duvar says nufz etme katsaydr (0.6 dB/m olarak alnmtr) d Gn sanm mesafesi (m) kat zayflama katsays (kat ykseklii 4-5 m olan binalar iin 4-7 dB/kat

olarak kabul edilmitir) Gh kat ykseklii zayflama katsays (kat ykseklii 4-5m olan binalar iin 1.1-

1.6 dB/m arasnda alnmtr)

17

n h

kat saysn (Zemin kat iin n = 0 alnr.) yer seviyesinden yksekliini (m) gsterir. (Okamoto vd , 2009) Bu tez almasnda dahiliden hariciye olan ma modelini gelitirmek iin eitlik

(6) daki zayflama kayb :

Loss = Loss(in) Loss(out)

(8)

olarak hesaplanmtr. Buradan aadaki eitlik elde edilmitir. Loss = We + Wge + max(1 , 3 ) - G FH (9)

Bu tez almasnda lmler, Okomota vd (2009)nin almasndan farkl olarak radyo dalgalarnn dahili ortamdan hariciye olan ma davranlar, GSM 900MHZ ve 1800MHZ frekanslar iin 200 KHz band geniliinde (BW), UMTS 2100MHZ iin 3,84 MHz band geniliinde (BW) yaplmtr. Kullanlan farkl modlasyonlarn ma modeline etkisini hesaplamak iin lm sonular ile eitlik (9) daki hesaplanan teorik deerler aadaki ekil 2.11, ekil2.12 ve ekil 2.13 de karlatrlmal olarak gsterilmitir.
900MHzde kayip (GSM)
55 50 45 40 35 30 25 20 15 teorik hesap lm

Kayip (dB)

10

19

29

38

29

19

10

Vericiden Uzaklik (m)

ekil 2.11. 900 MHzde mesafeye bal kayp grafii

18

1800MHzde kayip (GSM)

55 50 45 40 35 30 25 20 15 teorik hesap lm

Kayip (dB)

10

19

29

38

29

19

10

Vericiden Uzaklik (m)

ekil 2.12. 1800 MHzde mesafeye bal kayp grafii

2100MHzde kayip (GSM)
65 60 55 50 teorik hesap lm

Kayip (dB)

45 40 35 30 25 20 15

10

19

29

38

29

19

10

Vericiden Uzaklik (m)

ekil 2.13. CDMA 2100 MHzde mesafeye bal kayp grafii

19

Daha sonra band geniliinin etkisini gelitirilecek modele dahil etmek iin Matlab programndaki Eri Uydurma zelliinden yararlanlmtr. Eri Uydurma uygulamas ilgili verilerin programa aktarlmas ile birlikte belirlenen deikene gre ssel formda , Fourier serileri formunda, Gaussian formda, Polinomal formda, G serileri formunda, Rasyonel formda, Sins toplamlar formunda, Weilbull datm formunda gibi fonksiyonlar retebilmektedir. Eri Uydurma uygulamas verilere uygun bir veya daha fazla model retebilmek iin katsaylar kullanr. Veriler istatistiksel deerlerdir ve iki bileene ayrlr: Deterministik bileen ve Rastlantsal bileen. (10)

Deterministtik bileen verilere ait modellemeyi verirken rastlantsal bileen genellikle veri ile ilgili hata olarak tanmlanmaktadr.

(11)

Modelleme bamsz bir deiken iin bir veya daha fazla katsay ieren bir fonksiyon olarak tanmlanabilir. Hata belirli bir olaslk dalm iin (genellikle Gauss) rastgele varyasyonlar gsterebilir. Varyasyonlar ok farkl kaynaklardan gelen, ancak elde edilen deerler ile balantl olarak tretilen bir yap gsterir. Sistematik varyasyonlar da bulunabilir, ancak bu tip varyasyonlar verilerle tam uyumlu bir modelleme ok zor salanmaktadr. Modellemeyi oluturan katsaylar fiziksel nem tamaktadr . (Matlab R2009B Eri Uydurma uygulamalar 2009) Sonu olarak band genilii etkisi olarak eitlik (9)a Eri Uydurma uygulamasndan bulunan
5 + Log 10 (f)x ln(BW)

(12)

ilave edilmesi sonucu;

20

elde edilmitir.

Loss = We + Wge + max(1 , 3 ) - G FH + 5 + Log

(f)x ln(BW) 10

(13)

Burada f frekans ve (BW) Band genilii birimi MHzdir. Hesaplamalarda kullanlan binann yapsal karakteristiklerine gre We, , Wi, BW ve GFH ald deerler izelge 2.1 de sunulmutur. izelge 2.1.Matematiksel hesaplamalarda kullanlan deerler (Okamoto vd, 2009) BW (MHz) We (dB) GSM900 GSM1800 CDMA2100 7 0.2 0.2 3.84 0.6 7 5 (dB/m) Wi (dB) GFH (dB)

Eitlik (13) te verilen deerler yerine konularak her alc noktas iin yol kayb hesab yaplmtr. Burada (sinyalin getii duvar says) katsays ekil 3.8 de verilen st kat bina planlar yardm ile hesaplanmtr. (sinyalin getii duvar says) hesaplanrken vericiden ma yapan sinyalin pencere, kap, kodidor cam gibi bina aklklarndan COST 231 modeline gre daha fazla gemesi prensibi referans alnmtr. Her bir lm noktas iin hesaplanan bu (sinyalin getii duvar says) deerleri EK-1 deki tabloda ayr bir stun halinde gsterilmitir.

21

3. MATERYAL ve METOT Bu almada GSM 900, GSM 1800 ve CDMA(2100) MHz frekanslarnda radyo dalgalarnn dahiliden bina dna ma davranlar kurulan deney dzeneinde lmlenmitir. Bu alma iin ekil 3.1. deki 2 katl EMUMAM (Endstriyel ve Medikal Uyg. Mikrodalga Uyg. ve Ara. Merkez) binas pilot dahili alan olarak seilmitir. Bina zellikleri: EMUMAM Binas iki katldr. Her katn plan ve yap malzemesi birbirinden farkldr. Binann d duvarlar kuvvetlendirilmi betondan yaplmtr. Bina 48 adet 40cm X 40cm elik kolonlar iermektedir ama tavanlar aldan i duvarlar krmz delikli tuladan yaplmtr. Her ofis odasnda ortalama bir pencere (ift caml) pencere vardr. Ortalama pencere boyutlar: genilik 2.3 m ykseklik 2 m olarak alnmtr. Ofis odalarnda hocalarn ortalama 2 x 3 m boyutlarnda iin dolu kitaplklar ve masalar bulunmaktadr.

ekil 3.1. EMUMAM Binas

22

3.1. lm Dzenei: lm dzeneinde aadaki cihaz ve ekibmanlar kullanlmtr. Verici test cihazi (Test Vericisi) Nemo yazlm bulunan alc telefon (N95) Dahili alan anteni (indoor anten) Tripod ve yardmc montaj ekibmanlar

3.1.1. Sinyal verici (Test Vericisi) cihaz zellikleri Dahili alan lmlerinde sinyal verici kaynak olarak ANDREW marka alma aral 800-2100 MHZ band aralnda alan ve GSM-CDMA modulasyonlarnda sinyal retebilen test sinyal vericisi kullanlmtr. Besleme gerilimi olarak 12 V DC ile almaktadr. Bu cihazn en nemli avantaj kk boyutlarna karn (4.65 cm ykseklik x 9.40 cm Enx 25.76 cm Boy) geni frekans aralnda yayn yapabilmesidir. Bilgisayara ykelenen NOME ad verilen zel bir yazlm ile cihaz istenilen frekans, modulasyon ve g ktlarna sahip sinyal retmektedir. retilen sinyalin k gc -20 dbm ile 21 dbm arasndadr. Kablosuz veya kablolu balant ile sinyal retecine balanlabilmektedir. Kablolu balant sinyal reteci zerinde bulunan RJ-45, 10/100 ethernet portu ile yaplabilmekte, kablosuz balant ise 802.1 B/G uzaktan eriim protokolne gre gereklemektedir. Sinyal reteci deitirilebilen statik bir IP adresine sahiptir. Sinyal retecine balanabilmek iin bu IP adresinin bilinmesi gereklidir. stenildiinde bu IP adresi yine bilgisayara yklenebilen YUKON ad verilen bir yazlm ile deitirilebilir. ekil 3.2.de test sinyal verici cihaz gsterilmitir.

23

ekil 3.2. Test sinyal retici cihaz ynl ve ynsz dahili antenler Nome yazlm kullarak bilgisayardan cihaza balanp istenilen GSM veya CDMA frekanslarnda ve istenilen sinyal g aralnda (-21 ile + 21dBm aras) yayn yapmak mmkndr. Aadaki resimde sinyal retici cihazn Nome ekranndan balant yaplm hali gsterilmitir.

ekil 3.3. Nome ekrannda GSM bantest sinyal reticinin kontrol kts GSM bandnda yayn yapan kanallar:

24

1800 Band Kanallar 512 - 855 1900 Band Kanallar 512 - 810 2100 Band Kanallar 10551 - 10849 850 900 Band Kanallar 128 - 251 Band Kanallar 0 - 124 ve 975 - 1023

Nome yazlm ile sinyal reteci tarafndan retilen CDMA kanallar aadadr. Bu kanallara denk gelen frekanslar ekte gsterilmitir. CDMA iin frekans parametresi ile birlikte birincil karm kodu (0-511) parametresi girilmeside gereklidir. (Bkz. ekil 3.4)

ekil 3.4. Nome CDMA Test Ekran CDMA bandnda yayn yapan kanallar: 2100 Band Kanallar 10562 - 10838

3.1.2. Sinyal alc (Nemo) test telefonu zellikleri Sinyal alc olarak iinde NEMO ad verilen yazlm bulunan ve bu sayede cep telefonundan istenilen modlasyon ve frekansa kilitlenmeyi salayan Nokia N95 marka cep telefonu kullanlmtr. Cihaz iletim sistemi lm doruluu Symbian OS 9.2, S60 rel. 3.0 telefonda yol kayb iin kullanlmaktadr. lmler iin kullanlan NEMO ykl

1 dBdir. Alnan sinyal lm aral 0 dBm den 110 dBme

25

kadardr. Burada 110 dBm grlt katdr. 480 ms oklu blmede bir kontrol kanal ierisinde llen ortalama sinyal gcdr. Toplamda, yaklak olarak, bir oklu blme ierisine 100 rnek alr. Ayrca bu yazlm GPS balants yaparak lmledii verileri koordinat bazl olarak hafzasna alabilmektedir. (NEMO 2010).

Telefonunu anten kazanc ortalama 0 dB olarak alnmtr. nsan vcudundan kaynaklanan kayplar 3dB olarak belirlenmitir. lmlerdeki insan ve evre etkisinden kaynaklanan hata payn azaltmak iin Test telefonu 1,5 m ykseklikteki tahtadan yaplm taya sabitlenmi ve lmler hep bu ykseklikten ve telefon yere dik konumda iken alnmtr. Alc test telefonu resmi aada verilmitir.

ekil 3.5. Alc test telefonu

3.1.3. Verici anteninin zellikleri Test sinyal retici cihazda dahili alan verici anteni olarak Andrew firmasna ait CELLMAX-O-25 adl ynsz dipol anten kullanlmtr. (Bkz. ekil 3.6)

26

ekil 3.6. Verici ahili alan ynsz dipole anteni Anten ile ilgili teknik zellikler aadaki izelgede gsterilmitir. izelge 3.1. ANDREW CELLMAX-O-25 Ynsz Dipol Anten zellikleri
MODEL CELLMAX-O-25 EMPEDANS(OHM) 50

FREKANS ARALII

806-960 ve 1710-2100

KONNEKTR

N-D

DURAN DALGA ORANI

<1.5

MAKSIMUM GR GC(W)

50

KAZAN(DBI)

BALANTI KABLOSU UZUNLUU(MM)

300

YATAY BAND GENL

360

AIRLIK(KG)

0.6

DKEY BAND GENL

360

BOYUTLAR(MM)

210*180*44

POLARZASYON

DKEY

SICAKLIK(C)

-40 --- +60

27

3.2. lm Dzenei ve Yntemi lm dzenei ekil 3.7 de gsterilmitir. Verici antenlerin lm sresince ayn ykseklikte kalmas iin test sinyal retici cihaz anteni tripod ayak yardm ile 2m ykseklikte monte edilmitir.

ekil 3.7. lm dzenei lmler ile ilgili teknik bilgiler izelge 3.2 de verilmitir. izelge 3.2. lmler ile ilgili teknik bilgiler Frekans aral G Verici anten ykseklii Alc anten( Nemo telefonu ) ykseklii Kat ykseklii 900-1800-2100 Mhz +21dBm 2m 1.5 m 4.5 m ( zeminden)

28

lmler EMUMAM binasnn birinci katndaki ekil.3.8 de gsterilen rastgele seilmi olan 3 ayr noktasnda (Tx1, Tx2, Tx3) yaplmtr. lm saatleri olarak akam veya hafta sonu seilerek insan vcudundan oluan alcdaki zayflatc etkinin bertaraf edilmesine allmtr.
Kuzey (4)
pencere

(5)
pencere

(6)

(7)

(8)

(9)

(10)

(11)

(12) Bat (13) Dou

(3)

212

211

210

209

208

TX2
207

206

Guney (14) TX3 (15)

(2) (1) TX1

KAPI

WC-1

WC-2

201

(28)

213

214

215

216

mutfak merdivenler

202

203

204

205

(16)

(27)

(26)

(25)

(24)

(23)

(22)

(21)

(20)

(19)

(18)

(17)

AALAR AALAR

ekil 3.8. EMUMAM Binas st kat verici ve lm noktalar izimleri Nemo test telefonunda bulunan dahili GPS yardm ile binann d duvarndan ortalama 1 m uzaklaarak bina evresi boyunca her verici noktas iin GSM900, GSM1800 ve CDMA2100 frekans bandlarnda ayr ayr alnmtr. Toplam 3 verici noktas (Tx1,Tx2,Tx3) iin 3x3 = 9 adet bina evresi lm verisi kaydedilmitir. Nemo test telefonundaki bu lmler Actix program kullanlarak MAP INFO Tap file formatna aadaki ekil 3.9 da gsterildii gibi rnek harita ktsna dntrlmtr.

29

ekil 3.9. Map Info rnek tap dosyas kts Daha sonra MapInfo tab dosyalar kml formatna evrilerek aadaki rnek uydu haritas zerinde alarak analiz edilmitir. (Bkz ekil 3.10) lmlerdeki evresel etmenlerden oluabilecek hata payn en az dzeye indirmek iin lmler birok kez tekrarlanmtr.

ekil 3.10. EMUMAM binas ve evresi boyunca alnan lmler

30

Bina st kat iziminin olduu ekil 3.8 de gsterilen her verici noktas iin (Tx1,Tx2,Tx3) en yakn duvardan saat ynnde ekilde gsterildii gibi 28 adet alc noktas iin ortalama sinyal kayb hesaplanmtr. Daha sonra test vericisi ve her alc noktas arasndaki mesafe (d), Pisagor teoremi kullanlarak Matlab programnda hesaplatlmtr. Alnan ortalama lm sonular EK-1 de sunulmutur.

31

4.

BULGULAR ve TARTIMA lm sonularnda beklenildii gibi alcdaki sinyal seviyesi bykten ke

doru sras ile GSM900, GSM1800, CDMA2100 MHz frekans aralnda gereklemitir. Buradan modlasyon tekniinden bamsz olarak frekans arttka dahili alanlarda oluan yansma krlma ve salmalar sonucundaki sinyal zayflamasnn artmas sonucu alc sinyal seviyesinde azalma grlmtr. Bu frekans bandlarndan yayn yapan operatrlerin bina ii yeterli kapsamay salayabilmeleri dahili alan sistemi projesini en fazla sinyal kayplarna maruz kalan CDMA 2100 MHz frekans bandna gre dizayn etmeleri gerekmektedir. Her verici noktas iin (Tx1, Tx2, Tx3) llen ve hesaplanan deerlerin karlatrlmal grafikleri aadaki ekillerde sunulmutur. Hesaplamalar ve grafik izimleri iin Matlab 7.1 paket program kullanlmtr. Yazlan Matlab kodlar EK-2 de verilmitir.

ekil 4.1. 900 MHzde vericiye olan mesafe iin kayp grafii (Tx1 iin)

32

ekil 4.2. 1800 MHzde vericiye olan mesafe iin kayp grafii (Tx1 iin)

ekil 4.3. CDMA 2100 MHzde vericiye olan mesafe iin kayp grafii (Tx1 iin)

33

Tx1 verici noktas iin alnan lmler ve teorik hesaplamalarn grafikleri yukarda gsterilmitir. Bu nokta iin standart sapma grafii aadadr. GSM 1800 iin standart sapmann biraz fazla olmas gidi ynndeki aalarn etkisinden kaynaklanm olabilir. GSM 900 ve CDMA 2100 iin model lm sonular ile uyum iindedir.

ekil 4.4. Test Vericisi Tx1 nolu noktada iken standart sapma Tx2 verici noktas iin alnan lmler ve teorik hesaplamalarn grafikleri aada gsterilmitir.

ekil 4.5. 900 MHzde vericiye olan mesafe iin kayp grafii (Tx2 iin)

34

ekil 4.6. 1800 MHzde vericiye olan mesafe iin kayp grafii (Tx2 iin)

ekil 4.7. CDMA 2100 MHzde vericiye olan mesafe iin kayp grafii (Tx2 iin)

35

Tx2 noktas iin yukardaki grafikler incelendiinde teorik hesaplarda sinyal kaybnn (Path Loss) en fazla olmas beklenen tepe noktalarnda llen deerin beklenilenden daha az olmas sinyalin bina aklklarndan beklenen daha fazla katn gstermektedir. Tx2 noktas iin Mutlak fark grafii aadadr.

ekil 4.8. Test Vericisi Tx2 nolu noktada iken standart sapma Tx3 verici noktas iin alnan lmler ve teorik hesaplamalarn grafikleri aada gsterilmitir.

ekil 4.9. 900 MHzde vericiye olan mesafe iin kayp grafii (Tx3 iin)

36

ekil 4.10. 1800 MHzde vericiye olan mesafe iin kayp grafii (Tx3 iin)

ekil 4.11. CDMA 2100 MHzde vericiye olan mesafe iin kayp grafii (Tx3 iin)

37

Tx3 noktas iin yukardaki grafikler incelendiinde Tx2 deki gibi benzer durumla karlalmtr. Tx3 iin Standart sapma grafii aadadr.

ekil 4.12. Test Vericisi Tx3 nolu noktada iken standart sapma

Aadaki izelge 4.1. incelendiinde vericinin farkl noktalardaki (Tx1,Tx2,Tx3) her frekans band iin tasarm yaplan ma modeli ile pratik lmler arasndaki ortalama ilikili hata ve standart sapma deerleri grlmektedir. En yksek ortalama hata yzdesi test vericisinin Tx2 konumdaki GSM 900 frekans band aralnda (% 6.0445) olduu grlmtr. Standart sapma iin ise en yksek deer (4.0782) vericinin Tx1 konumundaki GSM 1800 frekans aralnda grlmtr.

38

izelge 4.1. Ima Modeli ile Pratik lmler arasndaki Ortalama Hata ve Standart Sapma Verici Konumu Modulasyon/Frekans Band Tx1 GSM 900 Ortalama Hata(%) 4.3740 3.1272 likili Standart Sapma

Tx2 Tx3 Tx1

GSM 900 GSM 900 GSM 1800

6.0445 5.2445 5.8848

2.9519 3.5634 4.0782

Tx2 Tx3 Tx1

GSM 1800 GSM 1800 CDMA 2100

5.1603 5.5602 4.6344

3.6006 3.2260 3.4769

Tx2 Tx3

CDMA 2100 CDMA 2100

4.6901 5.8820

3.2436 3.1765

39

5.

SONU

Gnmzde yeni nesil teknolojilerin kullanlmas sonucu zellikle ehir merkezlerindeki ok katl binalarda ses ve veri haberlemesinin nemi gn getike artmaktadr. Dahili alanlardaki artan ses ve veri ihtiyac sonucu mikro istasyon says da artmakta ve bunlarn d ortama etkisi sonunu sistemdeki toplam EMG (Electromanyetik giriim) buna bal olarak artmaktadr. (Helhel, 2011) Buna karn literatrde mikro istasyonlarn dahiliden hariciye olan giriimlerini inceleyen alma says fazla deildir. Bu kapsamda yaptmz tez almasnda (900-2100) MHz frekans aral iin geerli olan dahiliden hariciye lmsel ma modeli gelitirilmitir. Gelitirilen bu model ayn zamanda gnmzde gezgin haberleme operatrlerinin kulland GSM900, GSM1800 iin 200 kHz ve 3G (3.nesil) iin kullanlan 3, 84 MHz gibi daha geni band aralnn (BW) ma modeline etkisini de iermektedir.

lmsel model pilot bina olarak eilen EMUMAM binas birinci katndaki 3 farkl noktada test ve lm yaplarak gelitirilmitir. Gelitirilen modelde referans olarak Okamoto vdnin , (2009) hariciden dahiliye lmsel modeli kullanlmtr. (Eitlik: 6 ve 7) Daha sonra band genilii (BW) etkisi lm sonularndan Matlab programndaki Eri Uydurma zellii kullanlarak modele dahil edilmitir. (Eitlik: 13) Son olarak her verici noktas iin teorik hesaplanan deerler ile lmsel deerler karlatrlmal olarak grafiklerde gsterilmitir. Gelitirilen bu model binalarn pencere, kap ve duvar says gibi yapsal zelliklerinin yannda kullanlan malzemelerin tiplerini de (beton, aa, al gibi) kapsamaktadr. Sonu olarak yaplan bu almann ileride yeni teknolojilerin (LTE, WMAX, gibi) yaygnlamasyla farkl frekans aralklarnda ve band geniliklerinde (BW) tekrarlanarak, zellikle ok katl binalarda kat zayflamasnn (GFH) bina dna olan etkilerinin hesaplanmasnda yaplacak almalara k tutaca ngrlmektedir.

40

6.

KAYNAKLAR

CHANDRASEKHAR, V. and ANDREWS, J.G. 2009. Uplink Capacity and Interference Avoidance for Two-Tier Femtocell Networks. S. IEEE Transactions on Wireless Communications, Vol.8, No.7, pp.3498-3509. ELK, S. , BAYT, B. ve HELHEL, S. Ekim 2009.I3.Nesil ebekeler iin

parameter ve performans analizi. EMO IV.iletiim Teknolojileri Ulusal Sempozyumu, Antalya Merkez almas, Sayfa 151-156, Adana. - TRKYE'2010 BLMSEL

ELK, S. , YRK, Y.E. , BTRGAN, M. , BAYT, B. ve HELHEL, S. A 2010. 3.Nesil ebekelerde Ayn Hcrede ki Farkl Tayc Frekans Kullanlmas.. V.URSI Trkiye 2010 Bilimsel Kongresi, Sayfa 57-67, ODTU Kuzey Kbrs Kampusu, KKTC.

ELK, S. , HELHEL, S. , YRK, Y.E. , BTRGAN, M. , BAYT, B. and ZEN, . 2011. Indoor to Outdoor Propagation Model Improvement for GSM900/GSM1800/CDMA-2100. stanbul/TURKEY. URSI GASS Oral Presentations, pp 124,

HELHEL, S. , ZEN, . , BAYT, B. , KURNAZ , O. , YORUK, Y.E. , BITIRGAN, M. and OLAK, Z. Haziran 2011. Radiated Susceptibility Of Medical Equipments In Health Care Units;2G And 3G Mobile Phones As An Interferer. Microwave and Optical Technology Letters, pp 150.

HELHEL, S. Comparison of 900MHz and 1800MHz Indoor Propagation Deterioration. 2006. IEEE, Transactions on Antennas and Propagation, , pp.3921-3924.

HELHEL, S. 1997. 900 MHz dalga boyunda elektromanyetik alanlarn kapal ortamda mas. Gebze leri teknoloji Enstits, Yksek Lisans Tezi.

41

KAKAR, F.A. , KHALD, M. and SUR, F.S. March 2008. Enhanced Outdoor-toIndoor Coverage Estimation in Microcells. Loughborough Antennas & Propagation Conference, pp 17-18.

KEENAN, J.M. and MOTLEY, A.J. 1990. Radio coverage in buildings. Br.Telecom.Technol.J. , vol: 8, pp.19-24. KYST, P. 2007. WINNER II channel models. WINNER II Public Deliverable, pp.4244.

MIURA, Y. , ODA, Y. and TOKO, T. 2002. Outdoor-to-Indoor Propagation Modeling with the Identification of Path Passing Through Wall Openings. In Proc.IEEE PIMRC, vol.1, pp.130-134.

OKAMOTO, H. , KTAO, K., and ICHTSUBO, S. March 2009. Outdoor-to-Indoor Propagation Loss Prediction in 800-MHz to 8-GHz Band for an Urban Area. IEEE Transactions on vehicular Technology, vol.58, No.3, pp.128-132.

OKUMURA, E., OHMOR, T., KAWANO,K. and FUKUA, S. 1968. Field strength and its variability in UHF and VHF land-mobile radio service. Rev. Elec. Commun. Lab. , vol. 16, no. 9.

OWEN, F.C. and PUNDEY, C.D. 1989. In building propagation at 900 MHz and 1650MHz for digital cordless telephone. 6 th Int. conf. on Antennas and Propagation, ICAP 89, Part2: Propagation, pp.276-281.

MATLAB R2009B. 2009. Yardm Dkman Eri Uydurma Uygulamalar. NEMO. 2009. Nokia N 95 Cep Telefonu Yardm Dkman.

42

RAPPAPORT, T. S. 2002. Wireless Communications Principles and Practice. Second Edition, Prentice Hall, Free Space Propagation Model, pp. 107-109.

SALEH, A.A.M. and VALENZUELA, R.A. February 1987. A Statistical model for indoor multipath propagation. IEEE J . Sel. Areas Communication, vol: SAC-5, (2). pp. 128-137.

SARKAR, T.K. , ZHONG, J., KYUNGJUNG, K. , ABDELLATIF, M. and MAGDALENA, S.P. 2003. A survey of Various Propagation Models for Mobile Communication. IEEE Antennas and Propagation Magazine, Vol.45, No.3.

SARKAR, J.W. and HAMILTON, R.L. Nov.1991. Ray Tracing as a Desing Tool for Radio Networks. IEEE Network ,vol: 5, pp.27-30.

SEIDEL ,S.Y. and RAPPAPORT, T.S. 1992. A ray tracing technique to predict path loss and delay spread inside buildings. Proc IEEE Globecom 92 Conference, 6th-9th, pp.649-65, Orlando, USA.

TAM, V.K. and TRAN ,V.N. 1995. P ropa gat i on m odel l i n g f or i nd o o r wi rel es s Communication. IEEE Trans., pp. 221-228.

TURIN, G .L. 1956. Communication through noisy, random-multipath channels. IRE Convention Record, part4, pp.154-166.

VALCARCE, A. and ZHANG J. 2010. Empirical Indoor-Outdoor Propagation Model for Residential Areas at 0.9-3.5 GHz. IEEE Antennas and Wireless Propagation Letters, vol.9, pp 682-685.

43

7.

EKLER

EK-1 LM NOKTALARINDAK KAYDEDLEN ORTALAMA DEERLER

TX1 LM NOKTALARI GSM 900 GSM 1800 CDMA 2100 p (duvar says)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28

-61 -65 -58 -73 -75 -80 -81 -76 -78 -80 -82 -80 -82 -85 -82 -86 -88 -89 -88 -87 -84 -83 -78 -76 -75 -72 -69 -76

-66 -71 -65 -80 -85 -87 -88 -84 -90 -91 -90 -90 -82 -82 -82 -95 -95 -98 -98 -97 -96 -95 -94 -88 -85 -79 -75 -78

-66 -68 -60 -69 -78 -80 -78 -79 -78 -80 -82 -79 -77 -80 -79 -88 -91 -93 -92 -90 -89 -85 -83 -80 -78 -74 -73 -70

0 0 1 1 2 2 3 2 3 3 3 4 3 2 1 2 5 4 5 4 5 4 4 3 3 2 2 1

44

TX2 lm noktalar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 GSM 900 -49 -54 -57 -52 -55 -57 -65 -72 -76 -75 -75 -76 -77 -79 -79 -79 -77 -75 -75 -74 -72 -72 -74 -72 -68 -63 -59 -49 GSM 1800 CDMA 2100 -57 -61 -66 -69 -74 -79 -82 -80 -76 -75 -85 -88 -95 -97 -95 -92 -91 -88 -80 -75 -76 -77 -75 -72 -69 -65 -61 -55 -65 -70 71 -69 -77 -83 -87 -87 -84 -86 -91 -95 -98 -100 -102 -103 -99 -94 -86 -89 -85 -82 -79 -81 -78 -75 -70 -68 p (duvar says) 1 1 2 2 2 3 4 4 3 3 4 4 6 7 8 8 7 7 6 6 6 5 4 3 3 2 1 1

45

TX3 LM NOKTALARI 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28

GSM 900 -44 -58 -64 -70 -73 -74 -75 -76 -77 -78 -78 -77 -75 -77 -72 -74 -73 -72 -74 -68 -67 -68 -66 -63 -58 -50 -45 -54

GSM 1800 -52 -58 -70 -74 -80 -84 -86 -89 -90 -88 88 -90 -84 -80 -73 -85 -86 -83 -79 -84 -80 -76 -75 -73 -65 -53 -49 -58

CDMA 2100 -58 -59 -65 -77 -81 -85 -90 -92 -95 -95 -95 -92 -91 -91 -84 -90 -91 -89 -87 -86 -84 -75 -76 -73 -66 -63 -63 -61

p (duvar says) 1 2 2 3 4 5 5 4 6 6 7 8 7 7 3 5 6 7 6 5 5 3 3 3 3 2 1 1

46

EK-2 (Hesaplama Kodlar) clc; clear all; load koordinatyeni.dat; load koridor.dat; load bosoda.dat; cizimmesafeli(28,0,1) %ilk lm iin izim cizimmesafeli(28,1,2) %koridor iin izim cizimmesafeli(28,1,3) %bosoda iin izim

clc; clear all; load koordinatyeni.dat; ref9=-18; ref18=-21; ref21=-29; we=7; wge9=1; wge18=1; wge21=1; alfa=0.6; wi=7; gfh=5; for i=1:28 x(i)=koordinatyeni(i,2); y(i)=koordinatyeni(i,3); z(i)=3; d(i)=sqrt((x(i)^2)+(y(i)^2)+(z(i)^2)); %mesafe end [maks,indis]=max(d); %%%%% maksimum mesafe ve indisi mesafe=d; for i=1:28 %%%% maksimum mesafeden sonra d=maks+(maks-d) uygulanyor if i<(indis+1) %%%%%%% x eksenini gidi-dn tam kartabilmek iin x(i)=koordinatyeni(i,2); y(i)=koordinatyeni(i,3); z(i)=3; d(i)=sqrt((x(i)^2)+(y(i)^2)+(z(i)^2)); else d(i)=2*maks-sqrt((x(i)^2)+(y(i)^2)+(z(i)^2)); end end for i=1:28 %verici zemin katta x(i)=koordinatyeni(i,2); y(i)=koordinatyeni(i,3); z(i)=0; olcum9(i)=koordinatyeni(i,4); olcum18(i)=koordinatyeni(i,5); olcum21(i)=koordinatyeni(i,6); p(i)=koordinatyeni(i,16); %duvar sayisi teori9(i)=we+wge9+max(alfa*d(i),wi*p(i))+log10(900)*log(0.2)+5; %+(10.81*sqrt(0.9)-9.51); %teorik hesaplama teori18(i)=we+wge18+max(alfa*d(i),wi*p(i))+log10(1800)*log(0.2)+5; teori21(i)=we+wge21+max(alfa*d(i),wi*p(i))+log10(2100)*log(3.84)+5; %+(10.81*sqrt(2.1)-9.51); pratik9(i)=ref9-olcum9(i); %olcumler pratik18(i)=ref18-olcum18(i); %olcumler pratik21(i)=ref21-olcum21(i); %olcumler end figure;
47

plot(d,smooth(teori9),'--r','LineWidth',3); hold on; plot(d,smooth(pratik9),'LineWidth',3); set(gca,'XTick',0:maks/4:2*maks); set(gca,'XTickLabel',{'0',round(maks/4),round(maks/2),round(3*maks/4),round(maks),r ound(3*maks/4),round(maks/2),round(maks/4),'0'}); xlabel('Distance from Verici (m)','fontsize',16,'fontweight','b'); ylabel('Loss (dB)','fontsize',16,'fontweight','b'); title('Loss at 900MHz (GSM)','fontsize',16,'fontweight','b'); h = legend('theoretical calculation','measurement',2); set(h,'Interpreter','none'); grid; figure; plot(d,smooth(teori18),'--r','LineWidth',3); hold on; plot(d,smooth(pratik18),'LineWidth',3); set(gca,'XTick',0:maks/4:2*maks); set(gca,'XTickLabel',{'0',round(maks/4),round(maks/2),round(3*maks/4),round(maks),r ound(3*maks/4),round(maks/2),round(maks/4),'0'}); xlabel('Distance from Transmitter (m)','fontsize',16,'fontweight','b'); ylabel('Loss (dB)','fontsize',16,'fontweight','b'); title('Loss at 1800MHz (GSM)','fontsize',16,'fontweight','b'); h = legend('theoretical calculation','measurement',2); set(h,'Interpreter','none'); grid; figure; plot(d,smooth(teori21),'--r','LineWidth',3); hold on; plot(d,smooth(pratik21),'LineWidth',3); set(gca,'XTick',0:maks/4:2*maks); set(gca,'XTickLabel',{'0',round(maks/4),round(maks/2),round(3*maks/4),round(maks),r ound(3*maks/4),round(maks/2),round(maks/4),'0'}); xlabel('Distance from Transmitter (m)','fontsize',16,'fontweight','b'); ylabel('Loss (dB)','fontsize',16,'fontweight','b'); title('Loss at 2100MHz (CDMA)','fontsize',16,'fontweight','b'); h = legend('theoretical calculation','measurement',2); set(h,'Interpreter','none'); grid; figure; fark1=pratik9-teori9; fark2=pratik18-teori18; fark3=pratik21-teori21; error1=abs(100*(fark1./pratik9)); error2=abs(100*(fark2./pratik18)); error3=abs(100*(fark3./pratik21)); plot(d,abs(smooth(fark1)),'r*','LineWidth',3); hold on; plot(d,abs(smooth(fark2)),'bo','LineWidth',2); plot(d,abs(smooth(fark3)),'g+','LineWidth',5); set(gca,'XTick',0:maks/4:2*maks); set(gca,'XTickLabel',{'0',round(maks/4),round(maks/2),round(3*maks/4),round(maks),r ound(3*maks/4),round(maks/2),round(maks/4),'0'}); xlabel('Distance from Transmitter (m)','fontsize',16,'fontweight','b'); ylabel('Absolute Deviation','fontsize',16,'fontweight','b'); title('The Difference between Theoretical Calculation and Measurement','fontsize',16,'fontweight','b'); h = legend('900MHz (GSM)','1800MHz (GSM)','2100MHz(CDMA)',3); set(h,'Interpreter','none'); grid;

48

%ortalama=[mean(error1);mean(error2);mean(error3)] %sapma=[std(error1);std(error2);std(error3)] %ortalamafark=[mean(abs(fark1));mean(abs(fark2));mean(abs(fark3))] %sapmafark=[std(abs(fark1));std(abs(fark2));std(abs(fark3))]

49

ZGEM Sami ELK 1971 ylnda Antalya'da dodu. lk, orta, lise renimini Antalya'da tamamlad. 1988 ylnda girdii Ortadou Teknik niversitesi Mhendislik Fakltesi, Elektrik ve Elektronik Mhendislii Blm'nden 1993 ylnda mezun oldu. 1 993- 1994 yllar arasnda, Sabanc Holding Bossa Fabrikasnda Elektronik Mhendisi olarak alt. 1997-2000 yllarnda HAVELSAN A..de Avionik projesinde alt. 2000 ylndan beri TURKCELL A.. de planlama ve optimizasyon mhendisi olarak grev yapmaktadr.