D. Hemlin - Teorija saznanja (poglavlje V: Istina) (a) Koji problemi se javljaju u vezi sa istinom?

(109-113) - Znanje ukljuuje istinitost onoga za ta kaemo da znamo - potpuni opis zanja mora da sadri i prikaz istine (vidi handout iz rla o de!inisanju znanja kao opravdano istinito vjerovanje """)# $dgovor na osnovno pitanje %ta je istina je izuzetno kompleksno& i u !ilozo!iji ovo pitanje je motivisalo stvaranje teorije'a o istini# - Klasine teorije o istini su teorije korespondencije i teorija koherencije& a njima se moe dodati i pragamtika teorija istine kao jedna od modernijih teorija# $snovna svrha ovdje je da se pokua odgovoriti i odluiti na koja pitanja ove navedene teorije u stvari nastoje da odgovore& u emu su sline a u emu se razlikuju# (a )i se ovo postiglo potre)no je sljede*e+ 1# potre)no je praviti razliku izme,u istinitosti i provjerenosti& razliku izme,u pitanja o tome ta znai da je neto istinito i pitanja o tome kako to moe da se provjeri kao istinito& tj# kako moemo saznati da je to istinito.# potre)no je razlikovati ova dva pitanja od pitanja izvedenih iz tradi/ije traganja za izvjesno*u to se odnose na uslove pod kojima neto moe zasigurno da se zna kao istinito# - 0itanje ta je istina? na prvi pogled predstavlja zahtijev za in!orma/ijama o tome ta se kae kada se za neto tvrdi da je istinito& )ilo o uslovima pod kojima se tako neto ispravno moe tvrditi# 0o Ejeru ovo pitanje je lako i za njega su vanija pitanja o provjeri# - 1li& ta je to to je istinito? Za ta se moe re*i da je istinito2 3eza je da su glavne stvari kojima valja pripisati istinitost zapravo vjerovanja i ono ime izraavamo vjerovanja& tj# iskazi'stavovi# 3o znai da o)janjenje uslova pod kojima je neto& tj# vjerovanje istinito& moe da se da kroz o)janjavanje uslova istinitosti nekog iskaza pomo*u kojeg smo izrazili nae vjerovanje# - ovdje je vano sjetiti se razlike izme,u iskaza i reeni/e& jer Hemlin istie da se reeni/ama ne moe pripisati vrijednost istine i da reeni/e nisu kandidati za istinitost (razlika koju nam jo daju Koen i Nejgel+ stav& sud& reeni/a& iskaz i propozi/ija)# 4emlin istie da je reeni/a samo puki gramatiki entitet& ona je gramatiki ispravna& ima smisao i znaenje ali ne pretenduje da )ude istinita# - 1ko je neki iskaz (kod 4emlina stoji termin 5stav6 - slino 7itgentajnu) istinit tada je mogu*e postaviti sljede*a pitanja+ 8a ta mislimo kada kaemo da je stav istinit2& 9ada kaemo da je istinit& da li mu tada pripisujemo neko svojstvo& i ako da& koje svojstvo2& 9oji su nuni i dovoljni uslovi istinitosti stava& tj# stav je istinit ako i samo ako %312 - sva ova pitanja zapravo daju odgovor na glavno pitanje ta je istina? - :pak& nije jasno na ta se misli kada se pita da li je istinitost mogu*e svojstvo stavova# $vdje se ne radi o nekom opaljivom svojstvu# 4emlin istie da je istinitost zapravo konsekvencijalno ili posljedino svojstvo stavova& tj# istinitost )i mogla da )ude svojstvo koje stavovi imaju na osnovu injeni/e to su druge stvari o njima istinite - u ovom sluaju zadatak !ilozo!ije je da odgonetne koje su to druge stvari# - 8e slau se svi !ilozo!i oko toga da je istinitost svojstvo - slina je rasprava o rijeima poput 5do)ro6+ da li je do)ro svojstvo i ako jeste da li je to svojstvo postupanja ili ega& i kako& na koji nain# 8pr# razlika izme,u stavova emotivista i imperativista u kontekstu etike i rijei 5do)ro6 - uinjeni su slini pokuaji da se o)jasni upotre)a rijei 5istina6& npr# Strosn istie kako se njena upotre)a sastoji u potvr,ivanju# - ali ovo ne predstavlja konaan odgovor& i dalje je potre)no govoriti o pravoj upotre)i& tj# pod kojim sve uslovima neki termin ima svoju upotre)u tj# razliite upotre)e# - 0itanje da li je istina svojstvo ili nije svojstvo stavova postaje nevano - stvarni pro)lemi su vezani za pojam o)jektivnosti& tj# kako pripisivanje istine moe da )ude o)jektivno& a ne stvar su)jektivne odluke ili stava# - 9ada se o istini govori kroz razlikovanje i pre/iziranje nu nih i dovoljnih uslova tada se zapravo govori o kriterijumima istinitosti# 0od kriterijume istinitosti spadaju i uslovi istinitosti nekog stava (naravno ovisno o !ormi tog stava& kako je izraen& imamo razliite uslove istinitosti+ za implikativnu&

konjunktvinu& disjunktvinu i ekvivalentnu !ormu& kao i !ormu nega/ije)# $vdje su dodatno pravi razlika izmeu uslova istinitosti i uslova provjere - to je analogno razlikovanju pitanja o istini od pitanja o provjerenosti# 9ada se radi o kriterijumima istinitosti uopte oni nam ne mogu i ne moraju re*i kada je i da li je neki stav istinit - nedostatak klasinih teorija istine je to one to pokuavaju da o)ez)jede# (rugi pokuaj je da se kriterijumi istinitosti o)jasne upravo putem nunih i dovoljnih uslova& gdje je kljuan pojam koresponden/ije sa injeni/om'ama - iskaz je istinit akko odgovara injeni/i# - potre)no je pose)no o)jasniti pojmove istine i injeni/e& njihovu vezu i pojam o)jektivnosti i slaganja ili koresponden/ije# - ;lijedi da su pitanja o tome ta se doga,a prilikom pripisivanja istinitosti zapravo pitanja o nunim i dovoljnim uslovima istinitosti& kao i pitanja o kriterijumima za pojam istinitosti - i svaka od klasinih teorija istine daje svoje odgovore i kriterijume# (b) Klasine teorije istine (113-1.1) - vidi handout iz !rla o znanju i teorijama istine (" teorija# gdje su sadr ane i ove tri klasine teorije) - $snovne tri klasine teorije istine su+ t$ korespondencije# t$ koherencije i pragmatika t$ & i svaka ima za /ilj da ponudi svoje kriterijume istinitosti# 0rema t# koresponden/ije ti kriterijumi se sastoje u podudaranju sa injeni/om& po t# koherne/ije u koheren/iji ili slaganju sa ostalim istinitim iskazima'stavovima& i po pragamtikoj t# u uspjehu u praksi ili dovo,enju do uspjenih rezultata - npr# dovodjenje do uspjenih predvi,anja i sl# - Zato je potre)no upoznati se sa ovim teorijama2 0o Hemlinu tre)a da saznamo razloge zato su ove teorije predloene kao teorije istine& kao i da saznamo dalje namjere njihovih predstavnika# (a )i to mogli potre)no je da pogledamo u zale,e ideja iz kojih su teorije proizale - za sve klasine teorije istine )itno je to da su one sve )itan dio klasine teorije saznanja a time i dio traganja za izvjesno*u ovo ipak najmanje va i za pragmatiku teoriju jer ona ide na taj pragamtini tj$ opte koristan momenat# uspjenost u praksi i nastala je kao reakcija protiv prve dvije klasine teorije # - Vilijem Dejms je utemeljitelj pragamtike t# istine i osnovnu ideju preuzima od . S. Persa& mada je kasnije modi!ikuje+ Pers je kao kriterijum smislenosti predlo io praktinu korisnost & i ovu ideju Dejms primjenjuje na pojam istine da o)ez)ijedi zamjenu za izvjesnost unutar teorije saznanja# - to je razlog zato se ova teorija ne moe staviti u istu ravan sa t# koresponden/ije i t# koheren/ije# - %$ korespondencije se povezuje sa empiristikom tradicijom z)og svog slaganja sa empirijom ili injeni/om& a t$ koherencije se povezuje sa racionalistikom tradicijom iz razloga slaganja sa ostalim to je ra/ionalno tj# istiniti iskazi# Za empiriste& kao to je npr# Lok& paradigma znanja je direktno opaanje svijeta i izraava se stavovima o ulnim poda/ima# 0olaze*i od ovoga dolazimo do pitanja kakvi su to stavovi u pitanju i Vitgentajn *e u svom %raktatu re*i da su to elementarni stavovi koji su osnova za sve ostale stavove (vidi handoute o 7itgentajnu i njegovom 3raktatu""") - elementarni iskaz su samo slika o svijetu tj# o najjednostavnijim elementarnim injeni/ama - teorija o sli/i svijeta# 3eko*e t# koresponden/ije jesu u davanju opisa ikaza& injeni/a i koresponden/ije izme,u njih - )ez ove jasnosti teorija je nije najadekvatnija# %$ koherencije pokuava da iskoristi ove poteko*e i neuspjeh t# koresponden/ije+ ako istina ne moe da se utemelji na odnosu rije-svijet'injeni/a& onda moe da se utemelji na odnosu izme,u iskaza koji je u pitanju i ostalih (istinitih) iskaza - ovako shva*enu t# koheren/ije nalazimo kod pozitiviste $# Nojrata - ako postoje osnovni iskazi to mora )iti stvar konven/ije& pa se istina moe sastojati jedino u me,uso)noj koheren/iji korpusa iskaza# < klasinijem o)liku ova teorija se vezivala za ra/ionalistike teorije saznanja i za monistiku meta!iziku (dok se t# koresponden/ije vezivala za empiristike teorije saznanja i pluralistike meta!izike)# - vidi gledita ;pinoze i =redlija na str# 119 i 1.0""" - Kritika t$ koherencije temelji se na tome to se smatra da sam pojam koheren/ije nije dovoljno jasan& i pitanje je da li se ovaj pojam moe o)jasniti na osnovu drugih logikih pojmova kao to su implika/ija i konzistentnost# - 3# koresponden/ije i t# koheren/ije pored toga to se nazivaju klasinim teorijama istine poznate su i kao tradi/ionalone teorije istine )udu*i da izviru iz spe/i!inih tradi/ija teorije saznanja& naime iz empirsitike i ra/ionalistike tradi/ije#