PHP, VIT NAM...

CCH Y 60 NM
Nm 1947, chng thanh nin 24 tui L Thnh Khi t chn ln t Php. Cuc chin tranh bt u. Nhng ngi Php (d lun, chnh gii t t sang hu, gii tr thc...) bit g, ngh g v Vit Nam, v cuc chin tranh ? Mt nghin cu ca s gia Php Alain Ruscio.

1947 : NGI PHP, VIT NAM V L THNH KHI Alain Ruscio

Nm 1947, mt thanh nin t chn ln t Php. Anh t ho l ngi Vit Nam. Nhng i vi phn ng ngi Php lc , anh ch l mt An-nam-mt. Tn anh l L Thnh Khi.

T ng sang Ty
Bi vit ny l ng gp ca s gia Php Alain RUSCIO vo tp sch mng gio s L THNH KHI : T ng sang Ty (Nh xut bn Nng, 2005), do Cao Huy Thun, Nguyn Tng, Trn Hi Hc v Vnh Snh ch bin. Tc gi chn thi im 1947 (l nm chng thanh nin h L, 24 tui, t chn ln t Php). Lc y, ngi Php cha bit "Vit Nam" l g, ngi bit th tng "Vit Nam" l "Vit Minh". Nhng chin tranh bng n. Chnh gii Php, d lun Php, tr thc Php bit g, hiu g v cuc chin tranh ? Cch y va ng 60 nm. Din n cm n Alain RUSCIO cho php cng b bi nghin cu ny.

1947 l nm di u tin ca cuc chin tranh ng Dng (trc , tnh trng tranh ti tranh sng trong quan h Php-Vit 1945-1946 chm dt mt cch bi thm trong nhng tun l cui cng ca nm 1946) (1). Nh vy nc Php m L Thnh Khi t chn ti l nc Php chin tranh. Chc chn anh s phi ngc nhin khi bt gp s thiu hiu bit, nhng nh kin sai lm ca d lun Php v t nc Vit Nam.

Ngi Php ng thi hiu cc bin c ng Dng nh th no ? H nhn nh ra sao ? Ni rng hn, lc ngi Php nhn thc v phn on ra sao v s co chung ang bt u ca h thng thuc a, s i vo lch s di tn gi qu trnh gii thc, hay phi thc dn ho ? Mun hiu thu phn ng ca d lun Php trc cuc gii thc, tt nhin v trc ht phi nh li thi ca d lun i vi cng cuc thc dn.

D lun Php i vi Php Quc hi ngoi

Chng t ng thi cng nh cc nghin cu sau ny u cho thy rng trong thi y c hai xu hng ch o : mt mt, ngi Php hu nh khng bit g v cc nc thuc ch Php ; mt khc s ng li rt thit tha vi nhng gi tr ca ch ngha thc dn Hai xu hng mu thun, ngi ta c th ngh nh vy ( lm sao c th thit tha vi mt ci g m ngi ta khng bit g c ? ). Thc ra, hai xu hng b sung ln nhau ( ngi ta gn b vi ch bi v ngi ta khng bit n l nh th no ). Ngay sau cuc i chin, nhng ngi Php bnh thng bit g v cng cuc thc dn cc nc thuc a ? Cu tr li l : chng bit my t. chng minh iu ny, chng ti s da trn kt qu mt lot nhng cuc thm d d lun cng nh nhng chng t ng thi (2). Hin tng ny thc ra khng c g mi : trong sut lch s ca thi k thc dn, gii ch trng ch tng ln ting than vn : ngi Php chng quan tm g ti thuc a ! Thng hoc c quan tm, th h ch ch ti kha cnh ngon mc ca cc thuc a, ngha l mt cch nhn ht sc phin din. Nh 8 triu ngi Php ving thm Hi ch Vincennes nm 1931, trm tr nhn ngm phin bn thu nh lm bng thch cao ca Angkor, nhn nh quan st dn bn x trong nhng tp lu hay nhng cagna *(*) ri vui v dang tay ra v m chng hc c iu g ch li. Tri vi nhng ngi nh Segalen tm thy trong ci exotique (xa l, ngoi lai) c mt kho tng hiu bit mi, y, ci exotique nh bt mi tri thc. S khim khuyt ny coi nh c nh lng ho qua cuc iu tra quy m m INSEE (Vin quc gia thng k v iu tra kinh t) tin hnh nm 1949, khi m cuc khng hong ca h thng thuc a bt u. Bng cu hi nhm nh gi s hiu bit v cc nc thuc ch Php, c gi di ci tn mi l Lin Hip Php, ch khng nhm su tp nhng phn on gi tr. thi im y, Algrie b thc dn ho c 130 nm, ng Dng v Tunisie 70 nm, v Maroc 40 nm ngha l phe ng thc dn c tha thi gian v khng thiu phng tin lm cng tc t tng . Phe ng thc dn ? ng ra, phi dng danh t M lobby gi tn th lc thc dn, vi mng li linh hot, hiu lc c mt mi ni mi gii, chnh tr, truyn thng i chng, bo ch chuyn mn, tr thc, in nh, gio dc... Th m kt qu th qu ti t ! Ngi Php dt a l... iu ai cng bit. C l phi ni thm : ... nht l a l thuc a ! Hn ba phn t, 76%, khng bit nh ngha Lin hip Php nh th no mc u ba ting y c ghi r trong Hin php v bo ch Php nhc i nhc li. Mt phn ba, 32%, khng ngi ngng th nhn l mnh khng bit g v LHP. Hn mt na, 52%, th ni c bit LHP nhng... th . Mi ngi Php, ch c ba, chnh xc l 28%, c th k c tn ca t nht 5 thuc a hi ngoi. Cn s ngi khng k ra c mt tn ln ti 19% ! n th sao ? Mt phn nm ngi Php khng k ra ni mt ci tn Algrie, Maroc, ng Dng, hay AOF (Ty Phi thuc Php), AEF (ng Phi thuc Php)? ng nh vy. Chng ta khng nn o tng : chnh ci nc Php su thm s ngi nhn (ti khng dm vit : hiu thu) qu trnh gii thc, m hi u, n o, chnh l cuc chin tranh ng Dng ! V cng chnh nhng ngi th nhn khng bit g my v cc thuc a hi ngoi, li khng ngi ngng t nhn l h gn b vi nhng gi tr ca ch ! Bi v t tng ph bin trong qun chng Php l t tng thc dn ch ngha. Khng phi ch trong thnh phn gi l phn ng. Cn nhc li s tht au lng : Cng lnh ca Hi ng

ton quc khng chin (CNR) yu t mt cch kinh khng v vn thuc a (3). Cn cc quyt nh v hnh ng ca Chnh ph lm thi nc Cng ho Php nhng ngy u (Hi ngh Brazzaville u nm 1944, Tuyn b thng 3-1945 v ng Dng), khng th no gi l khai phng. Mt th ch ngha thc dn khng nht thit v ch yu cng khng phi l hung hn hay mit th g, c th ni l mt th quan nim thc dn cht phc. Song r rng l my chc nm tuyn truyn c chn la i tng ca phe ng thc dn in su vo no trng khng nhng trong gii nm quyn quyt nh m c trong dn chng hai tn iu b tc cho nhau: i vi chng ta, thuc a c ch, hn na, cn thit ; i vi thuc a, chng ta c ch, thm ch cn thit. u tin v trc ht, nu nc Php cn mun gi vai tr mt cng quc trn th gii, tt nhin phi gn gi cc thuc quc hi ngoi. Trong cuc i chin va kt thc, nh ch m Php cn gi c nhng cn c hu phng. Sau chin tranh, cng nh s c mt ca mnh khp cc chu lc m nc Php cn gi c v tr trong T Cng Lin Hp Quc. V li, nu mt thuc a, th nn kinh t Php s sp , nn tht nghip v ngho kh s lan rng, khng phng cu cha. Trong bn ho m y, hu nh khng nghe thy mt li tri tai. Khi Marius Moutet ca ng x hi tuyn b : Thc cht vn l nc Php c tht s coi mnh l t nc ca mt trm triu tm hn, hay ch mun thu mnh thnh x s ca bn mi triu dn. Php c cn l cng quc hay khng ? (4), ng ta ni ln suy ngh ca hu ht chnh gii Php, ch khng phi ch bo v mt lp trng hoi c. L do th nh li , l mt l do v tha : nhng ngi m chng ta bo h cn cn ti chng ta. Cng cuc khai ho m chng ta tin hnh, tuyt vi y, nhng cha phi l hon ho, v cn c hon thnh trn vn. Th l, nm 1945, 62 % s ngi c thm d kin cho rng nhng vic m nc Php lm hi ngoi l tt . C ngi s rt ngc nhin khi thy ng hng u nhng ngi ca ngi ch thuc a, c c nh vn Franois Mauriac, v sau s l ngi mnh m t co ch ngha thc dn. Trn bo Le Figaro (5), Mauriac cho rng ng Dng, nc Php xy dng mt nn vn minh tt p m nhng phn t bn x qu khch mun ph tan. i km nhng li ca ngi y, c nhin l nhng nhn nh t nhiu cha anh khuyn bo . Chng ta phi t lng bit n nhng ngi m ta bo h v, trong cn th thch, h vn trung thnh vi ta. Chng ta phi tin hnh nhng ci cch x hi, thm ch ban hnh c mt s quyn chnh tr. Ngy 15.02.1945, tng De Gaulle n d bui l Tt vi cng ng An Nam Paris v tuyn b : i vi tng lai nhng dn tc gn b vi mnh trong qu kh en ti v trong tng lai ti sng, ngay t by gi, nc Php ang p nhng d n trong u v nhng tnh cm trong tim. T ho v nhng g mnh thc hin trc y vi s hp tc tn tnh ca dn chng bn x, c bit ca tng lp u t t ra rt c kh nng, nc Php, trong s hng mnh mi hi sinh, trong s v i va phc hi ca mnh, quyt tm eo ui mt trong nhng mc tiu ch yu l cng cuc pht trin chnh tr, kinh t, x hi v vn ho ca Lin hip ng Dng (6). Cha y mt thng sau s bt u cuc ng t ng Dng (9 thng 3), vy m bi din vn y nghe chng khc din vn ca ton quyn Paul Doumer hi u th k hay Albert Sarraut trong thp nin 20 ! Ngay c khi nim phi thc dn ho gii thc a s ngi Php cng khng th nhn thc ni. Khi cuc chin tranh th gii kt thc, nhiu ngi tng rng ch l vn u Chu, cn cc lnh th nhit i, giai on ngoc n s ng nhin khp li. S thiu hiu bit ny s l mnh t mu m ra mt qu trnh gii thc bi thm. Ta hy gii hn ti vo ng Dng, c th l Vit Nam. y, cn theo st trnh t thi gian. Trong nhng nm 1945-1947 Php, hu nh khng mt ai lin h hai ting Vit Nam vi khi nim c lp. Ngay Jean Sainteny, nh m phn thin ch, cng cng quyt loi tr kh nng ny. Trong cuc thng lng i ti hip c s b 6.03.1946, Sainteny do ct t m phn nu vn bn c cm t quc gia c lp (cui cng, vn bn dng cm t quc gia t do, mt khi nim m o v mt php l). Thng chn 1945 ngy mng hai u thng, H Ch Minh tuyn b c lp Vin IFOP thm

d kin ngi Php vi cu hi : Vn mnh ng Dng s nh th no ? Ch c 12 % nhng ngi c hi kin cho rng tng lai vng ny c th s khng cn l thuc Php. Gn hai phn ba, 63 % tin tng rng thuc a chu s c li cho nc Php . Cn tng De Gaulle l ngi cho rng y l iu ng nhin : Lp trng ca nc Php v ng Dng n gin lm. l phc nguyn ch quyn ca mnh ng Dng nh ng tuyn b ngy 25.08.1945 (7), vo ng lc m lnh th thuc a ang tut khi tay ng. Dn biu x hi Bourgoin hng ng nh sau: Ngi ta c thy ht ci phi l hm cha trong thnh ng c lp ca ng Dng chng ? Bi v ng Dng tn ti l nh nn vn minh Php lm trng ti v lin kt n li, c lp mt ci l n tiu tan (8). c c thay l s trng hp ngy thng: li tuyn b y c ng trn s bo ca ng SFIO ngy 2.9.1945! Tng lai thuc Php ca ng Dng nu y cn gy ra h nghi, chng qua l do nhng phn t tay sai ca ngoi nhn (Nht Bn, ri M) gieo rc mm mng trong dn chng vn vn trung thnh. Hn mt nm tri qua, y bin ng. Thng ging 1947, khi chin tranh thc s bt u, ngi ta li thm d d lun : Vn mnh ng Dng s nh th no ? Nim tin ch b xi mn i cht. Ch c 5% chuyn t phe ng Dng s c li cho Php sang thnh phn do d. Ngha l a s 58% vn khng my may hoi nghi v tng lai tam ti ca thuc quc. kin ngc li khng nhnh ln cht no, vn mc 12%. Cng nn nhc li rng thi im , phi t Php chim a s quc hi.

Vit Nam ? Chc ng mun ni Vit Minh !

C th minh ho chui di u m y bng mt hin tng ng ngha kh k quc. L Thnh Khi c ln k cho ti, nm 1947, khi ng mi sang Php, ng ngc nhin nht l nhn thy a s ngi Php khng bit n c ci tn nc ng. Khi ng im nhin ni mnh l ngi Vit Nam, th nhiu ngi ng ngng: h c tng Vit Nam l tn gi ca mt lc lng chnh tr i nghch vi Php, mt bin th ca hai ting phm hu Vit Minh vy. Trong sut na sau ca th k XX, hai ting Vit Nam vang lng trn th gii, tr thnh vi ci gi phi tr ! trung tm cc mi quan h quc t, khin ta d qun rng trong mt thi gian di, a s ngi Php hiu sai, nu khng ni l h khng h bit ti. Trong cc t in th k XIX v na u th k XX, khng c mc t VIETNAM, nu c, th c ch dn: xem ANNAM. Nhng nh quan st tinh cng bit rng phong tro dn tc vn s dng hai ting Vit Nam vi tt c tm lng t ho. Khi Nguyn Thi Hc v cc ng ch ca ng b mt thnh lp ng, h gi tn ng l Vit Nam Quc Dn ng (1927). Khi ngi cng sn thng nht ba t chc, h t tn ng l ng Cng sn Vit Nam, trc khi Quc t Cng sn thi thc h i tn thnh ng Cng sn ng Dng (1930). Thi thong mt vi tc gi phng Ty cng s dng danh t ny, chng hn nh Louis Roubaud khi ng dng cm vit cun sch Viet Nam, la tragdie indochinoise (9) nm 1931. Song l nhng trng hp him hoi. T ngy xm chim cho n Th chin ln th hai, ph bin vn l Cochinchine, Annam, Tonkin, v, ch no cng th, Indochine. Ngay nhng ngi tch cc chng thc dn cng vn dng ch Indochine, th d nh cun sch ni ting Indochine, S.O.S. ! ca Andre Viollis (10) hay tn gi ca U ban n x cho ngi ng Dng (11). n ni Php, cho d hiu, nhng ngi Vit Nam yu nc nh phi t gi mnh l ngi An Nam. Chng thanh nin Nguyn i Quc chng phi thay mt Nhm nhng ngi An Nam yu nc n a 8 im yu cu cho cc phi on Hi ngh Versailles sao ? Cc hi i hu thnh lp trong thi k gia hai cuc i chin, v trong Th chin ln th hai, cng chng t tn l An Nam sao ? Khi i hi Vit kiu hp thng 12 nm 1944 ti Avignon bu ra c quan i din, kh khn v ngn ng ni trn c khc phc bng cch phin dch rt ngoi giao v khn kho. Trong vic giao dch c bit vi chnh gii v bo ch, t chc ny dng tn Php Dlgation

gnrale des Indochinois (Tng i din ngi ng Dng) nhng trong vn th chnh thc vn ghi r bng ting Vit Ban Tng i Din Vit Nam. Khng phi ngy mt ngy hai m danh t mi c chp nhn chnh quc. Bo Le Monde (Th gii) ngy 5.9.1945 a tin l c sao vng ca nc Cng ho An Nam c dng ln H Ni. Ngy 16, hai tun l sau Tuyn ngn c lp, t bo gii thiu chnh ph, ng u l mt ngi no tn l Ho Chi Minh (tc Bou Yen Ai) (phi chng l mt bin m ca Nguyn i Quc ?), vi mc ch l bo ton nn c lp ca An Nam. Cn bo ch cng sn sut nm 1945 vn An Nam v ng Dng, phi i ba tun l sau ngy tuyn co c lp, ln u tin mi ni ti nc Cng ho Vit Nam (Tonkin, Annam, Cochinchine) (12). Ni chung, phi i n qu I nm 1946, sau ngy k kt Hip c s b 6.3 (ngy thng chnh xc, chc phi truy tm cn k hn), hai ting Vit Nam mi thc s xut hin trong ngn ng chnh tr v trn bo ch chnh quc. Sau , mi s bin chuyn kh nhanh. R rng l mi ngi ci nc y (nhng ngi ng h H Ch Minh cng nh nhng ngi theo Bo i) vn mt mc t xng l ngi Vit Nam, nn t vng Php cng nh thch nghi. T 1947-1948 tr i, nhng tn gi c, m trc y ngi Php nhng tng l vnh cu, khng cn c s dng na, ngoi tr ca ming hay di ngi bt nhng tay thc dn gi. Nhng my ai rng phi i ti khi cuc chin tranh kt thc, cng chng Php mi c c nhng cun sch tng quan nghim tc m trong ta c danh t Vit Nam ? Theo trnh t pht hnh : Pierre Huard & Maurice Durand, Connaissance du Vietnam, H Ni, 1954 ; L Thnh Khi, Le Vietnam, histoire et civilisation, Paris, Ed. de Minuit, (qu 1) 1955 ; Jean Chesneaux, Introduction lhistoire de la nation vietnamienne, Paris, Ed. Sociales, (thng su) 1955. Mt khc, v hai vic ny cng lin quan vi nhau, vn thng nht Vit Nam thng nht ba K theo cch gi lc vn gp s chng i mnh m trong mt b phn ln ca chnh gii Php trong thi k 1945-1947 ny. Chng ta bit rng tuyn b chnh thc ngy 24 thng ba 1945 (ca chnh ph De Gaulle Brazzaville) ni r n nm nc ca Lin hip ng Dng , ngha l tip tc duy tr s chia ct t nc Vit Nam. V trong sut hai nm tri, l nn tng ng li chnh tr chnh thc ca Php, n gii thch chnh sch Nam K ca DArgenlieu cng nh ng li ca Marius Moutet, thuc ng x hi SFIO. L mt chnh khch hiu bit tng tn thc t cc nc thuc a (mc du th, hay chnh v th ?), trong sut nhng nm sau i chin Th gii, Marius Moutet vn mt mc ch trng chia ct Vit Nam. Ngy 27.12.1945, ng vit trn bo Populaire : V mt a l, dn tc cng nh chnh tr, tnh cht ch yu ca ng Dng l s a dng. ng Dng gm c nm nc : Tonkin, Annam, Cam Bt, Lo v Cochinchine . Thng 5.1947, vn khng nh xanh rn : ng Dng, thc ra, l nm nc rt khc nhau , m cuc sng yn bnh b nhng phn t sch ng ngi An nam mt quy ri (13). Moutet xc quyt sai lm ca Vit Minh l mun i din cho dn chng ca c nm nc . Ni lo, v trong giai on ny ca cuc u tranh, H Ch Minh v cc ng ch ca ng khng h nu ln vn Lo v Campuchia.

Ngi Php v ng Dng nm 1947

Nm 1947, khi cuc chin tranh bt u, ngi Php bit g, ngh sao v cuc chin tranh ? Hu nh khng bit g my cng chng ngh sao c. Phi ni thc ngay ci tng ng Dng ang chin tranh cng c v k quc ri. Sau cuc giao tranh H Ni (12.1946-02.1947), hu nh khng cn mt trn nh no na. Cc n v du kch ca tng Gip trnh n mi cuc ng vi qun i vin chinh qu hng mnh. Ma thu, tng Valluy tm cch bao vy cc chin khu. Nhng cuc hnh qun y chng khc vung gm chm nc. Tm li, trn chin trng, khng c chin trn ngon mc no din ra.

Cho nn ngi ngoi ph chng my quan tm ti tnh hnh ng Dng. Thng ging 1948, vin thm d cng lun IFOP t cu hi : Theo bn, nm 1947 c nhng s kin ln no ? Chin tranh ng Dng khng c lit k trong danh sch s kin m ch l mt ci gch u dng trong mc linh tinh (tng cng : 6%). ng ch l ngc li, khi IFOP hi c th v bn cht chnh tr ca cuc chin tranh, khng thy c hin tng chng Vit Minh trong d lun gh gm nh s thy trong gii chnh khch (xem di). Cuc thm d thng ba cho thy d lun Php khng ng thanh nht tr vi cc lun im hiu chin. IFOP t cu hi : Theo bn, cc bin c ang xy ra ng Dng, trch nhim v ai ? Trong cc cu tr li c ngh, c cu ny : mt nhm ngi ng Dng in cung (iu ny cho ta mt nim v no trng ca bn thn nhng ngi t chc cuc thm d d lun) ; 18 % ngi Php chn cu tr li ny. Bn cnh s ny, c th k nhng ngi chng cng v nguyn tc : tuyn truyn cng sn (10%) v Lin X (5%). Tng cng ch c khong mt phn ba ngi Php quy trch nhim, trc tip hay gin tip, cho H Ch Minh v ng ch ca ng. i li, 20 % c xu hng ln n gii p phe v gii qun s Php (mt phn nm ngi Php, cng kh y, nhng chng ta khng c qun rng lc tng cng s phiu c tri bu cho ng cng sn v ng x hi l mp m a s). Nhng ngi khc chn nhng cu tr li t nhiu phng te di (trong phi k ti 8% ngi Php vn cn tin rng ng sau cc bin c c bn tay ca.. ngi Nht ; Nht Bn u hng gn hai nm trc ). Ba thng sau, thng 7.1947, khi c hi v nhng iu kin lp li ho bnh, d lun Php chia thnh hai khi ngang nhau : khi ch trng dng gii php mnh vn cn l a s nh (52%), nhng s ngi mong mun ni li m phn ln ti 48%. Cn nhn xt l ngay t lc ny, v tr ca khi c tri trn bn c chnh tr Php dn ti s phn tuyn r rt : nhng ngi ng h thng lng l 91% c tri bu cho ng cng sn, 65% c tri SFIO (ng x hi), 45 % c tri cp tin v mt thiu s nh ca c tri b phiu cho cc ng khuynh hu. S phn tuyn ny cn r nt hn trong hng ng cc t chc chnh tr.

Phe hu : cng quyt v hiu chin

Trong khi khng my ai n s kin Hi Phng (thng 11.1946), th sau bin c xy ra thng 12 H Ni, n ln nhng li thm t ch trch H Ch Minh v ng ch ca ng. Bo ch ua nhau tng thut cuc chm git kinh hong Tonkin. May thay qun i Php cnh gic, nu khng c l bit bao ngi Php b ct c ri Chnh khch bo th ln ting ln n, bo ch phi hu ua nhau tm ra nhng tt m nhm dn d d lun i ti kt lun chung : r rng bn ngi y cha chn chn c c lp. Ngay t ngy 2 thng ging 1947, tr li phng vn ca bo France-Soir [Nc Php bui chiu], c Thierry dArgenlieu hng ging, chc c phn cng, tuyn b : Kt lun dt khot ca ti l : k t nay chng ta khng th no m phn vi H Ch Minh na (14). Cng nn ghi nhn ch ti trch thng ny v thi im y, cha h c mt tuyn b no ni ln lp trng ca chnh ph Php c. m phn vi H Ch Minh na ? Sut c nm 1946, chng ta khng ngng m phn. Thm ch chng ta cn mi c ng ta sang Php. Chu ta chu ngi xung bn thng lng vi phi vin ca ng ta Lt, ri Fontainebleau. Qu v thy , h p li thin ch ca chng ta nh th no. Trong khi H v ng ti ci vi chng ta th Gip (ngay t hi , tng Gip tr thnh ngo p ca cc nht bo ln) chun b cuc tn cng nham him. Ngay hm sau cuc tn cng ca Vit Minh H Ni, ging iu chung c nu gng qua li tuyn b ca lnh t cp tin Lon Martinaud-Dplat, sau ny s l ngi sao sng ca nn t Cng ho Php nhng t lc cng l mt chnh khch c th lc : L quc k ca nc Php lm trn ri. Khng c vn tho lun vi mt bn phin lon, mt l st nhn na (15). m phn vi H Ch Minh trong khi ngay ng Dng y ta tiu tng t khuya ri ! Y ta

hoc l bt ti, hoc l xo quyt. Trong hai iu ny, ch c mt : hoc l . H Ch Minh khng c kh nng thc thi hip nh, hoc l ng ta k kt ct nh la chng ta. Bt lun th no, khng c l do g thng lng tr li trong iu kin nh vy , Jacques Gurif vit trong bi x lun ca bo Le Monde ngy 4.01.1947. Nu qun rng cuc chin tranh va n ra s ko di 30 nm tri, ngi ta c th thy tc ci trc s trng lp ca bi bo vi li tuyn b ca Paul Reynaud ti Quc hi : Trong hai iu, ch c mt : hoc l, cuc thm st gh tm v gian di xo quyt ngy 19.12.1946, ng H Ch Minh l ngi ch mu v cm u nhng ngi bit r ng ta u ngh nh th v nu vy, ng ta l mt tn ti phm, chng ta khng th thng tho vi mt tn ti phm ; hoc l ng ta b lo li v khng cn uy quyn g i vi ba qun di trng, ngha l ng ta bt lc, v chng ta khng nn m phn vi mt ngi bt lc . Lp lun anh thp n th l cng. Ni chuyn vi H Ch Minh ! Ho ra ngi ta qun rng nh cch mng chuyn nghip ny c Quc t Cng sn o to hay sao ? Cuc chin tranh li va bt u, lun im chng cng cha c s dng thng xuyn v lin tc nh trong thp nin 1950, nhng cng xut hin nhiu ln. Jean Huret, trong bi bo tin phong ng trn LAurore ngy 8.01.1947, t cu hi : Vn ng Dng thc cht l nh th no ? l mt kha cnh () ca cuc ng M-Nga. Nu Lin X t chn ln ng Dng, tc nhin M s ng ph, v khng mt ai c th tin on c hu qu s nh th no. Ngc li, nu h lp ra c mt chnh ph thn Nga, vi H Ch Minh, Manh Ha [chc l Nguyn Mnh H, AR] hay ai khc, M s b t vo ci th kh x. Cn nu mt chnh ph khng chu nh hng ca Nga ng ra qun l cng vic ca Vit Nam, th ng nhin s c Hoa K, v Trung Hoa ca Tng Gii Thch, ng h . Cn Franois Mauriac, trong bi bo ni trn, ng nhn thy ng sau H Ch Minh v Vit Minh, c bn tay ca Mc T Khoa. Nu nc Php b i, F. Mauriac vit, mt cng quc khc (cng quc m Vit Minh theo gng) s th chn Php (16). DArgenlieu th cng khai t vn v h thng chnh quyn v t chc chnh tr ca Vit Minh sao chp m hnh x vit . ng mong ch cc quc gia Ty phng s c phn ng trc nhng bc tin ca cng sn ng nam Chu (17). Nh vy l ngay t nm 1947, ci ch thuyt sau ny c gi l mi n c phc tho ra ri, ch n khng phi l sng to ca ngi M. iu ngc i l, lc , Lin X chng mng g ti t nc v con ngi Vit Nam. S hao cng tn giy nu chng ta mun chp li nhng li tho m v lnh t Vit Nam. Trong cuc tranh lun nng bng thng ba 1947 Quc hi Php, ch tch H Ch Minh c nu tn km theo mi th tnh t, trong , ph bin nht l ti phm , v thng c so snh vi Hitler. V li, kin tr thm m lm g ? R rng mi mi, H Ch Minh ch l mt trong nhng tay tho khu m lch s x s ny tng phi chu ng. Ri y ta s ri vo qun lng. Ngy 18-3, dn biu phi hu Andr Mutter dng dc : Ch cn ni mt cu : nc Php s khng ni chuyn vi H Ch Minh, l ngy hm sau, con ngi y s mt ht nh hng ng Dng . Chuyn gia lu nm v ng Dng, nh kinh t hc Paul Bernard, th cho rng : Cuc th nghim H Ch Minh kt thc trong i kht v mu. Tn ph v cht chc nh th l qu nhiu ri. Cn phi rt ra t nhng kt lun bao nhiu hi sinh va qua khng tr thnh v ch . Vy th theo ng Paul Bernard, phi kt lun nh th no cho ng ? Th nghim H Ch Minh chng t rng mt th ch chnh tr mi ch c th thit lp trong mt kh hu trt t v quyn lc, m h t mnh gii quyt, th ngi An Nam khng ti no ti lp c ci kh hu y. Kh d ch c nc Php (18). Thc t hn, mt s ngi khc cho rng Vit Minh lm vic b ch, cnh bo chng ta bng pht sng ko c hiu , nn chng ta phi tnh n vic thng lng vi ngi mi, bit iu hn. Rt t c ngi ch trng n thun quay tr li ch trc tr. Tr li cuc phng vn ni trn ca bo France-Soir (2.01.1947), dArgenlieu khng nh : Chng ta s tm ra bn nhng nhn vt khc m ta c th m phn vi h c, v chc h cng l ngi quc gia . Ngay t lc , c v c vn chnh tr ca mnh l Lon Pignon a ra kin ni li lin lc vi Bo i l ngi nm 1945 thoi v, v t thng t 1946 sng lu vong Hng Kng. B thc p phi lm ngay, Hi ng b trng bc b ngh (19). c vi thng

Sau , cu chuyn din ra rt nhanh. Vic cch chc dArgenlieu v b nhim ng vin cp tin Emile Bollaert, c mt lc khin ngi ta hi vng, thc ra ch l bin php dng ngi mi thi hnh l bi cu hong. Thng tm, chnh ph hp nhiu ln. Ngy mng 6, Ramadier tht ra ch c lp v gn lin hai ch y vi cng thc Vit Nam thng nht . Phi chng l chun b ni li i thoi vi H Ch Minh vn ch i hi c mt iu ? Khng. Cc ngi b trng x hi th mun ra mt li ku gi chung cho c Bo i v H Ch Minh. ng s ca h thuc ng MRP, nht l Bidault, th nht mc c tuyt. Cui cng, Ramadier ng khng ni ti chnh ph Vit Nam Dn Ch Cng ho, v hm l c nhng ngi khc c th s p ng yu cu ca Php (20). Nh vy l r. C xe gong Bo i c t trn ng ry. Thng chn, cu hong ni vi ton dn , t Hng Kng. ng lm nh nghe thy li thnh nguyn khn thit v chp nhn s mnh : Nay ti nghe thy li ku gi v ni thng kh ca ton dn (...). ng bo mong mun ti ng ra thng lng vi Php quc (). Ti xin nhn s mnh m ng bo trao ph v sn sng tip xc tip nh cm quyn Php (21). M u trong bi kch, nm 1947 kt thc bng tr phn vai.

Phi t khng cng sn: lng tng v o t

Trc cuc tin cng chnh tr y, phi t Php, tuy mnh, t ra qu rt r. Khi chin s bng n H Ni, ch chnh tr Php trong giai on lm thi. Trong khi ch i cuc bu c tng thng u tin ca nn t cng ho, d tnh vo trung tun thng ging 1947, mt ni cc thun nht ca ng x hi, do Lon Blum lm ch tch, c c ra x l thng v. Mt tun l trc ngy c tn phong, L. Blum vit trn t Le Populaire : Ch c mt cch, mt cch duy nht, duy tr uy danh nn vn minh ca chng ta ng Dng, nh hng chnh tr v tinh thn ca chng ta, cng nh nhng quyn li chnh ng ca chng ta, l s tho thun chn thnh trn c s c lp [danh t ny, nh ta bit, rt him thy trong t ng chnh tr Php lc ], l s tin cy, l tnh hu ngh (22). Nhng nh mnh vn oan nghit vi Lon Blum lc cng bc vo on cht ca s nghip chnh tr. Mi nm v trc, khi quyt nh khng can thip vo Ty Ban Nha, ng tri nghim mt thm kch. Ngy nay, L. Blum ng trc mt lng mi : thi hnh chnh sch tho thun chn thnh hay go r cng by si ? n y, trnh t thi gian c tm quan trng ca n. Ngy 16 thng 12, Blum c tn phong. Marius Moutet vn gi gh b trng Php quc hi ngoi. Ngy 17, quyt nh c Moutet sang ng Dng thanh tra, mt du hiu tch cc. Blum vit th cho H Ch Minh, ni b trng B Php quc hi ngoi sang gp ng xua tan nhng hiu lm (), lp li bu khng kh tin cy () tm cch chm dt cc hnh ng th nghch (23). Ngy 18, Moutet ln my bay. Trong chuyn bay Paris Si Gn, Moutet c tin Vit Minh tn cng ngy 19.12. Phi chng Moutet, c tin y, t thay i mc ch chuyn cng v ng Dng ? Moutet c thng bo cho Blum hay khng ? Nu c, thng bo theo chiu hng no ? V ch tch hi ng b trng tr li ra sao ? Ch bit rng, khi t chn ti ni, Moutet thay i hn ch ch ban u ca chuyn i, t chi n c tr li nhng ngh gp g ca H Ch Minh. Moutet ch tt qua my gi ng h H Ni, l ni c kh nng tip xc, cn Si Gn, th ti nm ngy. T nay, Moutet tuyn b y ht phi hu cng rn nht, l khng th no thng lng vi i tc trc y na. Ngay t ngy 3 thng ging, ti Si Gn, ng khng nh u tin trn mi u tin l bo m an ninh cho ngi Php ng Dng. Ngy mng 6, ng ni thm : Cuc tn cng ngy 19 thng chp, tnh cht ca n, s tnh ton chun b t trc, cng nh nhng h qu tip theo ca n, buc chng ta phi c hnh ng qun s . V tip l cu ni m trong sut cuc chin tranh s c a ra (tm cch) bin minh cho cuc chin : Khi no qun i ti lp c trt t ri, mi c th xt ti nhng kh nng chnh

tr (24). c c i cng cn ti lp khng kh tin cy , Moutet tr v Php sau khi lm ngc li hn bng nhng tuyn b ch chin. Ln ng vi nhim v nht thit l i gp H Ch Minh, ng ta tr v m khng gp ly mt ngi i din ca chnh ph VNDCCH, l chnh quyn cng Php k kt nhng hip c, nhng li ra rt nhiu thi gian gp nhng qun nhn Php v nhng ngi quc gia chng Vit Minh, nhng con cht chnh ca gii php Bo i sau ny. Th l nhng tun l u nm 1947 tr thnh mt khc ngot. Cuc chin tranh bt u, c nh du bng mt tr lo li. S cn nhiu v lt lng khc na tip theo ng x hi s khng bao gi c kh lc ph nhn nhng ma-np ny. Ngy 22.01.1947, quc hi tn nhim mt ni cc mi, do Paul Ramadier ca ng x hi ng u. Moutet vn gi nguyn chc v. T y, c s phn tuyn r rt gia b my ng (cnh t vi Lon Boutbien v Yves Dechzelles ; trung tm vi Guy Mollet, tng b th mi) v cc b trng. Trong cuc hp ngy 20 thng ba ca Ban lnh o, din ra nhng cuc ng u bo lit. trnh n c cuc b phiu ph quyt s t ng ta vo th kt, Moutet ha hn s nm mi c hi i ti tho thun vi mt chnh ph thc s tiu biu m khng k tn ai c. Li ha hn c a s chp thun (25). V mt c hi na b b l, v cc b trng x hi gi nh l h tun th k lut cng chung phiu vi cc b trng cng sn, s chim a s trong hi ng chnh ph. Sang thng nm, nh mi ngi u bit, ngi cng sn b loi ra khi chnh ph. Mt i kh nng a s hi ng chnh ph ch trng ni li cuc m phn. Nht l cc b trng x hi s ngy cng nghing v phe hiu chin ng Dng. Thng nm, Marius khng tm ra t ng mnh kch mt thiu s ba bi, to tn, liu lnh, cung tn dm t nhn l i din cho t nc ny. Ti t hi, trong mt tnh hung nh vy, nhng ngi Php chn chnh, ang gnh vc nhng trch nhim trng i, bt lun h thuc chnh kin no trong khun kh ch cng ho, c th lm c g (26). S phn tuyn ngy cng su sc. Ngy 12 thng su, mt nhn vt hng u l Yves Dechzelles, ph tng b th, ln ting t chc phn i chnh sch ku gi nhng nhng chnh ph b nhn knh chng H Ch Minh m ng coi l nhn vt tiu biu duy nht (27). Ngy 6 thng tm, trn mt bo Le Populaire, ti phin Lon Blum yu cu (mt ln na) ni li cuc thng lng vi chnh ph H Ch Minh. Thng tm, hp i hi ln th XXXIX, sng gi. ng vin lo thnh Paul Rivet khn thit ku gi ng x hi hy ni li lin lc vi khng chin Vit Nam. i biu chi b Si Gn, Valre, cng pht biu tng t (y l mt ca him hoi trong lch s thuc a, cc phn b ca ng SFIO ng Dng ng h c lp, hn hn gii lnh o ng). V phng. Cc b trng thuc ng x hi vn u chm u vi cc ng vin MRP trong hi ng b trng. Trn thc t, ngi lm ma lm gi trong chnh sch Vit Nam ca chnh ph Php l Georges Bidault. Vn c ho bnh ng Dng thua cuc, dt im.

Phi t cng sn: u t v bt lc

Ngi cng sn Php ang bt u thy phi tr gi qu t s tham gia chnh quyn ca mnh, th vn Vit Nam p n. Phn ng u tin ca h : li thm mt mi bn tm na trong chnh sch ni tr. Quan tm ca h l trung thnh vi truyn thng quc t ch ngha v khng c b ri cc ng ch Vit Nam. V vy lp lun ca ngi cng sn kh r rng. Yu t th nht, y r rng

v thc s l mt cuc chin tranh. Bo LHumanit gi phng vin Ren LHermitte sang tn ni. Ngy mng 3 thng su, nh bo ny in v : Mt cuc chin tranh thc s ang din ra ng Dng, ch khng l nhng cuc tun tra cnh st tiu ph m my t bo t li mun thuyt phc c gi tin nh vy. Khng ! y l mt cuc chin tranh, n gin nh vy, bi thm l th ! Chin tranh chng li c mt dn tc c qun i ca mnh, c b ch huy mi ngy mi thng thm dy dn v kinh nghim qun s . Mt cuc chin tranh, vi chui di nhng hnh ng hung tn, thm ch tra tn, nh k gi vit trn s bo ngy 22 thng ba (28) . Ni li ngay cuc m phn vi, v ch vi, VNDCCH l i hi m ng cng sn Php kin tr v khng ngng nu ln. Khi H Ch Minh ln chin khu ri, LHumanit vn tip tc ng li ng : Cn c th t c mt nn ho bnh cng bng (4 thng ging), Ti vn sng v kho mnh (2 thng 4), Tuyn b (16 thng nm), Thng ip ho bnh l thng ip ca 20 triu ngi Vit Nam (7 thng 6), Tuyn b (11 thng su), Nhng iu kin cho mt nn ho bnh chn chnh (30 thng chn), vn vn. Ti ch, Ren LHermitte vit : T H Ni n Si Gn, ton dn tn nhim ch tch H Ch Minh (29). Cuc chin tranh t nay c gi bng ci tn thc ca n : Cuc xung t Vit Nam l mt cuc chin tranh thc dn kiu c (30). V bt u xc quyt rng cuc chin tranh s gay go, cui cng Php khng th no chin thng : Mun p tan cuc khng chin ca Vit Nam phi c mt i qun 500 000 ngi (31). Sau na, cng cn ghi nhn : trong cc cuc biu tnh cng sn, ln u tin, biu ng t co chin tranh Vit Nam xut hin, rt r, n mnh gia nhiu khu hiu khc. Khu hiu Ho bnh Vit Nam c h ln trong cc cuc tun hnh ngay 9-2, 25-3 v 1-5 nm 1947 (32). Ngy 56, ti sn ua Vel' d'Hiv', c mt cuc mt tinh phn i tt c cc cuc n p hi ngoi (lc ang xy ra cuc tn st Madagascar). Din gi cng sn l Aim Csaire. C th khng nh rng ng cng sn Php l t chc chnh tr quy m duy nht khng thay i lp trng ca mnh trong sut nhng ngy thng then cht ny. Nhng ging iu l ging iu n ho. ng cng sn mun chng t mnh l mt chnh ng c tinh thn trch nhim. Lp lun ca h xut pht t li ch dn tc hiu mt cch thu o. Nh Jacques Duclos khng nh trong cuc tranh lun quc hi : Tip tc chnh sch sc mnh chng li Vit Nam s a chng ta ti thm ho (33). xa ri, nhng co trng chng thc dn ny la ca nhng thp nin trc . Gi y, trng tm c t vo kh nng xy dng mt khi Lin hip Php chn chnh, kh d ho hp quyn li ca chnh quc v quyn li ca cc thuc a c. Bi x lun ca Georges Cogniot trn bo L'Humanit ngy 12 thng t mang ta : khng mt i Lin hip Php . Bi v, trc tin, cc ch ngha quc ngoi lai ang rnh rp mai phc. Php v cc nc hi ngoi khng phi l nhng din vin duy nht trong tr chi phc tp ny. Ngn t ca ng cng sn Php lun lun nhn mnh ti yu t ny. Cn ch ngha quc Php th bin mt. Ngi cng sn cho rng c th u tranh chng ch ngha quc Php t bn trong, nh tng quan lc lng mi v cht lng. c im tnh hnh nc Php lc l nh hng ca CS trong c tri ( chnh ng th nht ca Php ), sc mnh ca t chc (huyn thoi mt triu ng vin ), s hin din trong chnh quyn, kh nng kim sot cng on (vi s thng nht ca tng cng on CGT), v uy tn ca l tng cng sn trong nhn dn... T ny sinh ra quan nim theo , tng cng dn ch c th s tin ti (thm ch thc hin ?) ch ngha x hi. Tng quan lc lng chnh quc tt nh vy, l no khng tc ng thun li cho nhn dn cc nc hi ngoi ? L no h li chn con ng li khai vo lc m ngi cng sn dng nh ang thng th ? Quan nim ca CS Php v vn thuc a thi im ny tm gn trong hai khi nim b phn v ton th . B phn (quyn t quyt ca cc dn tc thuc a) c mu thun

vi ton th (tng quan lc lng chnh quc v quc t) hay khng ? y l cu tr li ca mt ngi nh Etienne Fajon : Trong giai on hin nay, s li khai ca dn tc ny hay dn tc kia ra khi khun kh ca mt Nh nc a dn tc s din ra mt cch tim tin, tu theo n tng cng hay n lm suy yu cuc u tranh ca cc lc dn ch chng li cc lc long phn ng (...). Trong qu kh, cc dn tc thuc a v l thuc b cc t-rt t bn s dng nh mt ngun sc mnh ca chng, do cng c s thng tr ca chng. Ngy nay, h c th tr thnh hu thun cho giai cp cng nhn v cc lc lng tin b trong cuc u tranh chng s thng tr ca cc tp on t bn hay khng ? L lun ca ch ngha Mc-L cho php tr li : c (34). Vic cc b trng cng sn vn tip tc tham gia chnh ph trong khi chin tranh bt u ng Dng ( l khng ni ti cuc tn st Madagascar), i vi CS c v nh khng c g mu thun vi ch ngha quc t, m cn c bin minh nh mt bo m chng li chnh sch phn ng v thc dn. Tit mc i cn bng trn dy ny t nh cao trong cuc tranh lun thng ba Quc hi. Nhm cng sn quc hi cng quyt chng li phe hu v c gng li ko nhm x hi ng v gii php thng lng. Din vn ca Jacques Duclos v ca Pierre Cot (khng phi ng vin, nhng ng trong nhm cng sn quc hi) u i theo chiu hng ny. Nhng mt khc, i vi CS, khng th ph v s on kt ca ni cc v vn Vit Nam. Kt cc l cc dn biu cng sn s khng b phiu, cn cc b trng cng sn th b phiu tn thnh chnh ph. Ci th gn g y ca CS s kt thc vo thng nm 1947 khi cng sn b loi ra khi thnh phn chnh ph. ng cng sn Php tip tc phn i chnh sch chin tranh. Nhng phi mt thi gian na, khong hai nm sau, ng Dng mi tr thnh trung tm cc mi quan tm ca ngi cng sn.

Phi t tr thc : phn n v t gic

Gii tr thc Php c truyn thng on kt vi ng Dng. Trong nhng nm 1930, tn tui ca Romain Rolland, Paul Langevin, Andre Viollis, Magdeleine Paz, Paul Monet, Louis Roubaud, Victor Marguerite, Andr Malraux, Francis Jourdain, Flicien Challaye, Jean Longuet, Henri Barbusse, Victor Basch, Luc Durtain gn lin vi nhng cuc phn i trn lp trng nhn bn ch ngha hay chng ch ngha thc dn. Chin tranh th gii ln th nh kt thc, phi t tr thc rt quan tm ti cc vn thuc a. Ring i vi Vit Nam, ma h 1946, thnh lp mt Association France-Vietnam (Hi Php Vit Nam, nh th l ngay t by gi, nhng ngi sng lp hi qung i nhng danh t thi thuc a) vi s tham gia ca nhng nhn vt lo thnh nh Andre Viollis, Francis Jourdain, v ca c Justin Godart, Francis Perrin, Picasso, Eluard, Emmanuel Mounier... Rt him c ai ln ting i c lp, ngay by gi v ton b, cho cc nc thuc a. Nhng gii tr thc quan tm ti vn thuc a hn hn b my ca cc ng phi t truyn thng ; gii php m h ra r rng l gn gi hn i vi kht vng ca cc dn tc thuc a. u tin l t co hnh x ca lnh Php ng Dong. Ngay t cui nm 1945, tc l mt nm trc khi chin tranh lan rng, Georges Altman vit trn bo Franc-Tireur mt bi x lun kin quyt. ng t co nhng cuc tr th tn bo ca nhng ngi bo v trt t thc dn i vi nhng ngi ca Vit Mainh (35). ng so vi hnh x ca bn nazis. l mt s so snh rt mnh dn so vi thi , trn mt t bo bt ngun t Khng chin Php. Nhng trang vit mnh m nht, phi tm trn t tp ch mi ra i nm 1945 ca -kp JeanPaul Sartre, Les Temps Modernes (Thi i Mi). Thng mi hai 1946, mt bi x lun sc so lp li s so snh ca G. Altman : Khng th tng tng c rng sau bn nm b chim ng, ngi Php li khng nhn ra b mt ca chnh h ng Dong ngy hm nay, khng thy rng chnh l b mt ca bn c trc y Php (...) C nhin ng Dng, chng ta l qun c m khng c Gestapo v nhng tri tp trung t nht chng ti hi vng l nh

th... (36). Hai ting tra tn cng c dng trong bi. Nm 1947, Les Temps Modernes ng tng cng ti 10 bi ni vn Vit Nam (cng nm, tp ch Esprit (Tinh thn) ng 3 bi, nguyt san cng sn Dmocratie nouvelle (Dn ch mi cng th). Thng ba, h cng b mt h s kh y , di ta mn ca cun sch Andre Viollis Indochine SOS. Ngy nay c li vn cn b ch. u tin phi k, iu ny khng l, bi nghin cu rt dng cng ca Trn c Tho, nh trit hc, ngi tr thc Vit Nam mc-xt ni ting nht thi . Trn c Tho m t cn k quan h Php-Vit xu i vi y c liu. ng c bit bo trc tht bi tt yu ca nhng ngi mun li cch nhng phn t n ho vi nhng phn t qu khch (m ch l bi Bo i c manh nha lc ). Cuc chin u ca H Ch Minh l mt cuc chin tranh dn tc c s ng h ca tuyt i a s nhn dn. on kt ca bi bo l mt li tin tri chnh xc : Trong hon cnh hin ti, tt c nhng ngi no nhn tham gia mt cuc m phn khng c Vit Minh tt yu s b coi l phn quc, v h s thc s ng vai tr Vit gian. Phong tro ginh c lp ca Vit Nam mnh m v bt r su xa trong qun chng n mc khng mt b phn no c th tch ri ra lm li cho s thng tr ca Php oc na (37)[37]. Cng trong s ny, nh dn tc hc Jeanne Cusinier cung cp nhng chng t u tin v nhng hnh ng bo tn ca nc Php trong bui u thi k gii thc. B ma mai t tn bi bo l Nhng chi tit . Khng mt li cng iu, b t tn a ra nhng chng c chnh xc v nhng bo hnh m nn nhn l ngi Vit Nam : mt thanh nin cn rt tr, b y ra Cn o t tui th... mt thiu nin 14 tui b mt o qun Php bn cht v ti o tu ... nhng v hip dm... chnh sch tra tn... B cnh bo : Vng, Vit Nam, cn li cht g trong cm tnh i vi nc Php, th ngi Php ang git ht . Gi nh ngi ta bit lng nghe li b ! 1947, bt u 15 nm c mng... Ngi Php lc ai mun bit thc trng tnh hnh ng Dng, c th tm bit c. Nhng mun th, phi c gng tm kim. Bi v lc , ai nghe thy c ting go tht ca Andre Viollis, ca Jeanne Cuisinier ? Ai c c bn tin ca Hi Php Vit Nam ? Les Temps Modernes sao nng cn bng France-Illustration ? My ai trng thy la tha my biu ng Ho bnh Vit Nam trong cuc biu tnh ? Nm 1947, nc Php lao mnh, m hu nh khng thc, vo cuc chin tranh. thi im y, c bao nhiu ngi c th tng tng ra rng qu trnh gii thc s ko di 15 nm ? Mi lm nm y, nc Php mt i nhiu hn c quc ca mnh. V, au n thay, i vi ba dn tc ng Dng, cuc chin tranh s ko di ba mi nm tri...

Alain RUSCIO
Nh s hc, Ch tch Trung tm Thng tin T liu (CID) Vit Nam

Nguyn tc bng ting Php, Nguyn Ngc Giao dch sang ting Vit.

(1)Trong gii s hc, c nhng nhn nh khc nhau v vic xc nh khi im ca cuc chin tranh ng Dng ln th nht. 9 thng ba 1945, ngy Nht o chnh, lt chnh quyn Php ? 19 thng tm 1945, khi c sao vng php phi bay H Ni ? 23 thng chn 1945, khi qun Php ti chim Si Gn di s bao che ca qun Anh ? 23 thng mi mt 1946, khi hi qun Php oanh tc Hi Phng ? 19 thng chp 1946, khi cc n v T v tn cng cc v tr qun s Php H Ni ? (2)T nm 1945 n nm 1954, vin IFOP (Vin d lun cng chng ca Php) vn u n tin hnh nhng cuc thm d d lun, v cng b tp ch Sondages ra tng qu. Nm 1949, vin INSEE (Vin quc gia thng k v nguyn cu kinh t) cng tin hnh mt cuc thm d. Cc tc gi di y nghin cu kt qu cc cuc iu tra ny: Ageron Charles-Robert, Lopinion publique face aux problmes de lUnion franaise [D lun Php trc cc vn Lin hip Php], trong Les chemins de la dcolonisation de lEmpire franais, 1936-1956, Actes du Colloque organis par lIHTP, Paris, octobre 1984 ; Paris, Ed. du CNRS, 1986. Duvernay Marie-Thrse, Lopinion publique face au problme colonial, 1945-1962, travers la revue Sondages, matrise dHistoire sous la direction de Claude Willard, Universit Paris VIII, 1977 (lun vn cao hc S hc ti Trng i hc Paris VIII, di s hng dn ca gio s Claude Willard : D lun Php trc vn thc dn, 1945-1962, qua tp ch Sondages). Ruscio Alain, Lopinion franaise et la guerre dIndochine (1945-1954). Sondages et tmoignages [D lun Php v chin tranh ng Dng (1945-1954). Thm d du lun v chng t], Revue Vingtime sicle, Paris, IHT, n29, janvier-mars 1991. Nhng s liu trong bi ny u trch dn t ba cng trnh k trn. *Ting Php, bt ngun t ting Vit ci nh. Tng t, ting Php nhp nhng t conga, cunau...(ch thch ca ngi dch) (3)Xem sch ca Henri Michel v Boris Mirkine-Guetzevitch, Les ides politiques et sociales de la Rsistance, Paris, PUF, 1954. (4)Din vn ngy 25 thng ging 1946, trch theo Roger Quillot, La SFIO et lexercice du pouvoir, 1944-1958, Paris Fayard, 1972. (5) Le philosophe et lIndochine , bo Le Figaro, 4 fvrier 1947. (6)Discours et Messages, Vol. I, Paris, Plon, 1970. (7)Nh trn. (8)Le Populaire, 2-3 septembre 1945. (9)Paris, Libr. Valois, 1931. (10)Indochine SOS, Paris, Gallimard, 1933. (11)Xem Un Comit pour lamnistie aux Indochinois , LHumanit, 14 mars 1933. (12)Tuyn b ca B chnh tr CS Php, 20.09.1945, LHumanit, 21.09.1945. (13)France, la revue de lUnion franaise, mai 1947. (14)Tr li phng vn ca bo France-Soir, 2.01.1947.

(15)Dpche de Paris, 22.12.1946. (16)Le Figaro, 4.02.1947. (17)Le Monde, 28.01.1947. (18)Marchs coloniaux, 15.03.1947. (19)Theo li tng thut ca Philippe Devillers, Histoire du Vietnam de 1940 1952, Paris, Seuil, 1952. (20)Philippe Devillers, sd. (21)Trch theo Jacques Suant, Vietnam, 1945-1972. La guerre dindpendance, Paris, Arthaud, 1972. (22)Le Populaire, 10.12.1946. (23)CAOM, Aix, Papiers Moutet, PA 28, cartons de tlgrammes, doc. N920. (24)Trch theo Ph. Devillers, sd. (25)y l nhng bt ng cng khai. Xem cc bo Php ngy 21.03.1947, c bit l Le Monde v Le Populaire. (26)Bi ny dn theo France, la Revue de lUnion franaise. (27)Th dn theo Roger Quillot, La SFIO et lexercice du pouvoir, 1944-1958, Paris Fayard, 1972. (28)u bi bo : Le carnet de route dun officier franais : Jai assist linterrogatoire dun prisonnier. Je suis coeur [S tay i ng ca mt s quan Php. Ti chng kin mt cuc tra hi. V ti gh tm]. Na th k sau, Pierre-Alban Thomas, cu du kch khng chin, s cng b mt cun t truyn trong ng xc nhn cuc gp ni trn : Combat intrieur. Le cas de conscience dun ancien FTP plong dans les guerres de reconqute coloniale, Vol. I, La Rsistance, lIndochine, Paris, Ed. Mmo, 1998. (29)29.03.1947. (30)Georges Cogniot, LHumanit, 12.04.1947. (31)LHumanit, 19.01.1947. (32)y l (mt ?) tm nh u tin biu tnh c dng biu ng Thng lng vi Ch tch H Ch Minh , chp trong cuc biu tnh ngy 25 thng ba ca cng on CGT ; ng trn Bulletin de lAssociation France-Vietnam, s 6, juin 1947. Ngy 2 thng nm, bo LHumanit lit k cc khu hiu ca cuc biu tnh chiu hm trc theo th t sau y : Tr tin thng sn xut ! Mc sng ti thiu ! i than vng Ruhr ! Ho bnh Vit Nam ! on kt chng phn ng ! . (33)LHumanit, 21.03.1947. (34)Hi ngh 17.02.1947, Hi trng Mutualit, Paris ; trong tp sch mng PCF, Questions du moment, Paris, 1947. (35) La tache de sang [Vt mu], Franc-Tireur, 22.12.1945.

(36) Et bourreaux, et victimes [Va l ao ph, va l nn nhn], x lun khng k tn, thng 12.1946. (37) Les relations franco-vietnamiennes [Quan h Php-Vit].

Copyright 2006 by Dien Dan Forum, BP 50, 92340 Bourg-La-Reine, France diendan@diendan.org