Hacettepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits ktisat Anabilim Dal

HALE TEORS VE SPEKTRUM TAHSS: DNYA VE TRKYE UYGULAMALARI

Faruk YAYLA

Yksek Lisans Tezi

Ankara, 2010

HALE TEORS VE SPEKTRUM TAHSS: DNYA VE TRKYE UYGULAMALARI

Faruk YAYLA

Hacettepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits ktisat Anabilim Dal

Yksek Lisans Tezi

Ankara, 2010

KABUL VE ONAY

Faruk Yayla taraf^ ndan haz ^ rlanan "Ihale Teorisi ve Spektrum Tahsisi: Dnya ve Trkiye Uygulamalar ^ " ba ^ l ^ kl ^ bu al ^^ ma, 28.09.2010 tarihinde yap ^ lan savunma s ^ nav ^ sonucunda ba ^ ar ^ l ^ bulunarak jrimiz taraf ^ ndan yksek lisans tezi olarak kabul edilmi ^ tir.
^>,

Do. Dr. Burak GNALP (Ba ^ kan)

Do. Dr. Naci CA POLAT (Dan ^^ man)

Do. Dr. ^ brahim ZKA

Do. Dr. Necmid.erri BA ^ DADIO ^ LU

Yrd. Do. Dr' Zafer ALISKAN

Yukar ^ daki imzalar ^ n ad ^ geen ^ retim yelerine ait oldu ^ unu onaylar ^ m.

Prof. Dr. Irfan AKIN Enstit Mdr

B ^ LD ^ R ^ M

Haz ^ rlad ^^^ m tezin/raporun tamamen kendi al ^^ mam oldu ^ unu ve her al ^ nt ^ ya kaynak gsterdi ^ imi taahht eder, tezimin/raporumun k ^^ t ve elektronik kopyalar ^ n ^ n Hacettepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits ar ^ ivlerinde a ^ a ^^ da belirtti ^ im ko ^ ullarda saklanmas ^ na izin verdi ^ imi onaylar ^ m:

Tezimin/Raporumun tamam ^ her yerden eri ^ ime a ^ labilir

Tezim/Raporum sadece Hacettepe niversitesi yerle ^ kelerinden eri ^ ime a ^ labilir.

Tezimin/Raporumun ... y ^ l sreyle eri ^ ime a ^ lmas ^ n ^ istemiyorum. Bu srenin sonunda uzatma iin ba ^ vuruda bulunmad ^^^ m takdirde, tezimin/raporumun tamam ^ her yerden eri ^ ime a ^ labilir.

28.09.2010

Faruk YAYLA

-r---)---/-1/4'

iii

ZET YAYLA, Faruk. hale Teorisi ve Spektrum Tahsisi: Dnya ve Trkiye Uygulamalar, Yksek Lisans Tezi, Ankara 2010. Bu almada, standart bir fiyat olmayan mal ve hizmetlerin al / satnda kullanlan ihale ynteminin, oyun teorisi aralarnn kullanlmas suretiyle deerlendirilmesi amalanmtr. zellikle de 80li yllardan bu yana telekomnikasyon piyasalarnda yrtlen serbestleme politikalar neticesinde, spektrumun iletmecilere tahsisinde hangi yntemin kullanlmas gerektii hakknda pek ok tartma yaanmtr. ktisatlarn byk bir blm bu soruya ihale cevabn vermilerdir. Bu kapsamda, ihale ve alternatif tahsis yntemleri etkinlik, gelir vb. gibi eitli deikenler nda karlatrlm ve lke deneyimleri nda ihale tasarmnda karlalabilecek ve etkin olmayan bir tahsise yol aabilecek faktrler incelenmitir. Ayn zamanda, lkemizde gerekletirilmi GSM ve 3N ihaleleri, ihale teorisi kapsamnda deerlendirilmitir. Son olarak Avrupa Birliinde gerekletirilmi 3N ihale ve gzellik yarmas verileri kullanlarak regresyon analizi yaplp eitli savlar snanmtr.

Anahtar Szckler Spektrum tahsisi, ihale teorisi, oyun teorisi, 3N, ak artrma, kapal zarf..

iv

ABSTRACT YAYLA, Faruk. Auction Theory and Spectrum Assignment: World and Turkey Experiences, Ankara 2010. The aim of this study is to evaluate auction method that has been used in the transaction of goods and services that dont have standard prices in respect of game theory. Especially, after the liberalization policies in telecommunications markets in 80s, they have been a lot of debate on the spectrum assignment methods whereas most economists have been favored of auctions. Therefore, auction and alternative assignment methods was evaluated through the use of variables such as efficiency, income etc. In the light of country experiences, the factor that may lead to an inefficient assignment in auction design was analyzed. Also, GSM and 3G auctions that took place in Turkey were evaluated regarding auction theory. Finally, various hypotheses were tested through regression analysis by the use of 3G auction and beauty contest data that was obtained in the European Union.

Key Words Spectrum assignment, auction theory, game theory, 3G, open bidding, sealed-bid.

NDEKLER KABUL VE ONAY .......................................................................................................... i BLDRM ....................................................................................................................... ii ZET...............................................................................................................................iii ABSTRACT .................................................................................................................... iv NDEKLER ............................................................................................................... v KISALTMALAR DZN ............................................................................................ vii TABLOLAR DZN ...................................................................................................viii EKLLER DZN ....................................................................................................... ix 1. GR ........................................................................................................................... 1 2. SPEKTRUM TAHSS VE YNTEMLER ........................................................... 3 2.1. GR..................................................................................................................... 3 2.2. AMALAR ........................................................................................................... 4 2.2.1. Tahsiste etkinlik................................................................................................ 4 2.2.2. Spektrumun etkin kullanm ............................................................................. 5 2.2.3. Gelir .................................................................................................................. 5 2.2.4. Piyasa rekabeti .................................................................................................. 6 2.2.5. effaflk ............................................................................................................ 6 2.3. SPEKTRUM TAHSS YNTEMLER ................................................................ 7 2.3.1. Ynetimsel tahsis mekanizmalar ..................................................................... 7 2.3.1.1. lk gelen ilk hizmet alr (GHA) ................................................................ 7 2.3.1.2. Karlatrmal deerlendirme sreci (Gzellik yarmas) ........................ 7 2.3.1.3. Piyango ....................................................................................................... 9 2.3.2. Piyasa mekanizmasna dayal tahsis yntemleri............................................. 10 2.3.2.1. hale .......................................................................................................... 10 3. HALE TEORS ...................................................................................................... 14 3.1. GR................................................................................................................... 14 3.1.1. Genel ihale trleri ........................................................................................... 14 3.1.1.1. ngiliz ihalesi ............................................................................................ 15 3.1.1.2. Hollanda ihalesi ........................................................................................ 16 3.1.1.3. Birinci-fiyat kapal zarf ihalesi ................................................................. 16 3.1.1.4. kinci-fiyat kapal zarf ihalesi ................................................................... 16 3.1.2. Deer kavram ................................................................................................ 17 3.1.2.1. zel deer ................................................................................................. 17 3.1.2.2. Genel deer ............................................................................................... 18 3.1.3. halelerin denklii ........................................................................................... 19 3.2. TEK NESNEL HALELER ............................................................................... 21 3.2.1. Bamsz zel deer modeli ........................................................................... 21 3.2.1.1. Birinci-fiyat ihaleleri ................................................................................ 22 3.2.1.2. kinci-fiyat ihaleleri .................................................................................. 27

vi

3.2.1.3. Gelir denklii teoremi ............................................................................... 29 3.2.1.4. Asgari deer ve katlm pay ..................................................................... 30 3.2.1.5. Riske kar tutum ...................................................................................... 33 3.2.1.6. Bte kst ................................................................................................ 34 3.2.1.7. Asimetri .................................................................................................... 35 3.2.2. Genel deer modeli......................................................................................... 35 3.3. OK NESNEL HALELER .............................................................................. 39 3.3.1. Ezamanl (simultaneous) ihaleler ................................................................. 40 3.3.1.1. Kapal zarf ihaleleri .................................................................................. 40 3.3.1.2. Ak ihaleler ............................................................................................. 46 3.3.1.3. Denge ve etkinlik ...................................................................................... 49 3.3.2. Ardk ihale ................................................................................................... 52 3.3.2.1. Birinci-fiyat ihaleler ................................................................................. 52 3.3.2.2. kinci-fiyat ihaleler ................................................................................... 53 3.3.3. Optimal ihaleler .............................................................................................. 54 4. DNYA UYGULAMALARI ................................................................................... 56 4.1. LK UYGULAMALAR ...................................................................................... 56 4.1.1. Yeni Zelanda .................................................................................................. 56 4.1.2. Amerika Birleik Devletleri ........................................................................... 57 4.1.3. Almanya ......................................................................................................... 58 4.1.4. Trkiye ........................................................................................................... 59 4.2. 3N MOBL HABERLEME HZMET DENEYMLER ................................. 61 4.2.1. AB 3N mobil haberleme hizmeti ihaleleri .................................................... 61 4.2.1.1. ngiltere ..................................................................................................... 64 4.2.1.2. Hollanda.................................................................................................... 66 4.2.1.3. Almanya.................................................................................................... 68 4.2.1.4. Avusturya.................................................................................................. 70 4.2.1.5. talya ......................................................................................................... 71 4.2.1.6. svire ....................................................................................................... 72 4.2.1.7. Belika ve Yunanistan .............................................................................. 73 4.2.1.8. Danimarka ................................................................................................ 74 4.2.2. Trkiye 3N mobil haberleme hizmeti ihalesi................................................ 74 5. HALE YNTEMNE LKN AMPRK VE DENEYSEL BULGULAR LE REGRESYON ANALZ ............................................................................................. 78 5.1. GR................................................................................................................... 78 5.2. AMPRK VE DENEYSEL BULGULAR ......................................................... 79 5.2.1. Gelir ................................................................................................................ 79 5.2.2. Etkinlik ve Fiyatlar ......................................................................................... 80 5.2.3. Kazanann laneti ............................................................................................. 81 5.3. REGRESYON ANALZ .................................................................................... 82 6. SONU ....................................................................................................................... 99 KAYNAKA ............................................................................................................... 102 ZGEM ................................................................................................................. 107

vii

KISALTMALAR DZN 3N AB ABD ATS Bkz. BD BT BTK CHF DM EAA FCC GBP GD GHz GSM ITL GHA MHz NLG NZD OECD RF UMTS USD Telsim TIM Turkcell Trk Telekom TV Vb. Vodafone xDSL WiFi WiMAX WLL : nc Nesil (Third Generation) : Avrupa Birlii : Amerika Birleik Devletleri : Avusturya ilini (Austrian Schilling) : Baknz : Bamsz zel Deer : British Telecom : Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumu : svire Frang (Switzerland Franc) : Alman Mark (Deutsche Mark) : Ezamanl Ak Artrma : Federal Communications Commission : ngiliz Poundu, Sterlin (British Pound) : Genel Deer : Gigahertz : Mobil Haberleme iin Evrensel Sistem (Global System for Mobile Communications) : talyan Lireti (Italian Liret) : lk Gelen lk Hizmet Alr : Megahertz : Hollanda Guldeni (Netherland Guilder) : Yeni Zelanda Dolar (New Zealand Dolar) : Ekonomik Birlii ve Kalknma Tekilat (Organisation for Economic Co-operation and Development) : Radyo Frekans (Radio Frequency) : Evrensel Mobil Telekomnikasyon Sistemi (Universal Mobile Telecommunication System) : ABD Dolar (United States Dolar) : Telsim Mobil Telekomnikasyon Hizmetleri A : Telecom Italia Mobile : Turkcell letiim Hizmetleri A : Trk Telekomnikasyon A : Televizyon : Ve Benzeri : Vodafone Telekomnikasyon A :ADSL, VDSL gibi DSL teknolojilerinin btn. : Kablosuz Balant (Wireless Fidelity) : Mikrodalga Eriim iin Dnya apnda Birlikte alabilirlik (Worldwide Interoperability for Microwave Access) : Kablosuz Yerel A (Wireless Local Loop)

viii

TABLOLAR DZN Tablo 3.1 Beklenen Gelir Sralamas .............................................................................. 38 Tablo 4.1 Almanya GSM Ek Bant halesi ...................................................................... 59 Tablo 4.2 Trkiye 1800 Mhz GSM halesi .................................................................... 60 Tablo 4.3 AB 3N Mobil Haberleme Hizmeti haleleri .................................................. 63 Tablo 4.4 ngiltere 3N halesi ......................................................................................... 64 Tablo 4.5 ngiltere 3N halesinde Firmalarn Son Teklifleri .......................................... 65 Tablo 4.6 Hollanda 3N halesi ........................................................................................ 67 Tablo 4.7 Almanya 3N halesi ........................................................................................ 69 Tablo 4.8 Avusturya 3N halesi ...................................................................................... 70 Tablo 4.9 talya 3N halesi .............................................................................................. 71 Tablo 4.10 A Tipi Lisans halesi ..................................................................................... 75 Tablo 4.11 Trkiye 3N halesi ........................................................................................ 76 Tablo 5.1 KBDIG EViews kts (Tm Veri Seti) ........................................................ 85 Tablo 5.2 Korelasyon Matrisi (Tm Veri Seti) ............................................................... 86 Tablo 5.3 White Testi (Tm Veri Seti - Denklem 5.1) ................................................... 87 Tablo 5.4 Breusch-Pagan-Godfrey Testi (Tm Veri Seti - Denklem 5.1) ...................... 88 Tablo 5.5 White Deien Varyansla Uyumlu Varyans ve Standart Hatalar (Tm Veri Seti - Denklem 5.1) ......................................................................................................... 89 Tablo 5.6 White Testi (Tm Veri Seti - Denklem 5.2) ................................................... 90 Tablo 5.7 Breusch-Pagan-Godfrey Testi (Tm Veri Seti - Denklem 5.2) ...................... 90 Tablo 5.8 MHBDIG EViews kts (Tm Veri Seti) .................................................... 91 Tablo 5.9 KBDIG EViews kts (hale Veri Seti) ....................................................... 92 Tablo 5.10 Kovaryans Matrisi (hale Veri Seti).............................................................. 93 Tablo 5.11 KBDIG EViews kts (hale Veri Seti, Denklem 5.4) ............................... 94 Tablo 5.12 White Testi (hale Veri Seti, Denklem 5.4) .................................................. 94 Tablo 5.13 Breusch-Pagan-Godfrey Testi (hale Veri Seti, Denklem 5.4) ..................... 95 Tablo 5.14 MHBDIG EViews kts (hale Veri Seti, Denklem 5.5) ........................... 96

ix

EKLLER DZN ekil 3.1 hale Trleri Arasndaki liki.......................................................................... 20 ekil 3.2 Bireysel Talep Fonksiyonlar ........................................................................... 41 ekil 3.3 Toplulatrlm Talep ve Arz .......................................................................... 42 ekil 3.4 Ayrmc hale Trnde cretlendirme ............................................................ 43 ekil 3.5 Tek-fiyat halesinde cretlendirme ................................................................. 44 ekil 3.6 Vickrey halesinde cretlendirme ................................................................... 45 ekil 3.7 Vickrey ve Ausubel halelerinde Fiyatlar ........................................................ 48 ekil 3.8 Tek Nesneli haleler ile ok Nesneli haleler Arasndaki liki ...................... 49 ekil 3.9 Tek-fiyat halesinde Talep Drme ............................................................... 51

1. GR
Bilindii gibi, telekomnikasyon hizmetleri neredeyse btn dnyada yllar yl devlet eliyle yrtlmtr. 1980li yllarda etkisini artran serbestleme politikalarnn bir sonucu olarak eitli zelletirme faaliyetleri ile birlikte telekomnikasyon sektr rekabete almtr. Telekomnikasyon sektrnde yaanan byk dnmn bir dier ayan ise dzenlemeler oluturmutur. Yerleik iletmecinin doal tekel olarak tanmland yapdan rekabeti bir piyasaya gei srecinde dzenlemeler olduka nemli rol oynamlardr. Bu dzenlemelerin nemli bir blmn de telekomnikasyon hizmeti sunmak isteyen firmalara verilen lisanslar oluturmaktadr. Mobil haberleme gibi telsiz haberleme sistemlerinde kullanlan elektromanyetik spektrum kt bir kamu kayna olduu iin dzenleyici kurumlar toplumsal refah maksimize edecek bir ekilde firmalara spektrum tahsis edip lisans vermeyi amalamaktadrlar. Ancak gerek gzellik yarmas ve ihale gibi tahsis yntemleri arasnda en etkin ynteminin hangisi olduu konusunda gerekse de alt balkta, kapal zarf ve ak artrma gibi ihale yntemleri arasnda en etkin ihale yntemin hangisi olduu konusunda bir uzla bulunmad iin bu problemin zm konusunda pek ok yaklam bulunmaktadr. Yine de akademisyenlerin byk bir blm tarafndan savunulmasnn da etkisiyle, ihale yntemi, lisans tahsisinde 1990lardan bu yana gittike artan bir ekilde kullanlmaya balanmtr. Ancak, pratik uygulamalar neticesinde gizli anlama ve kazanann laneti gibi eitli sorunlar ortaya km; oyun teorisyenleri bu kez de bu sorunlar ortadan kaldrabilecek ihale tasarmlar aramaya balamlardr. Bilimsel almalar ve biliim alanndaki gelimeler ile birlikte bugn birbirinden farkl pek ok ihale tasarm kullanlabilmektedir. Hlihazrda lkemizde, spektrum tahsisi bata olmak zere pek ok alanda sklkla kullanlan ihale ynteminin oyun teorisi aralar kullanlarak iktisadi deerlendirmesinin

yapld alma says ok azdr. Bu tez bu anlamda bir boluu doldurmay amalamaktadr. Bu tezin ilk blmnde spektrum tahsisi ve yntemlerine ksaca deinilmitir. Tezin ikinci blmnde ihale teorisi kapsamnda ihale trleri gelir ve etkinlik gibi parametreler erevesinde kapsaml bir ekilde incelenmi, nc blmde ise spektrum tahsisinde ihale yntemi uygulayan lke deneyimleri ihale teorisi dikkate alnarak analiz edilmitir. Son blmde ihale yntemine ilikin yaplm ampirik ve deneysel almalara deinilmi ve Avrupa Birliinde gerekletirilmi olan frekans tahsis verileri kullanlarak, ihale teorisi bulgular regresyon analizi erevesinde snanmtr.

2. SPEKTRUM TAHSS VE YNTEMLER

2.1. GR Elektronik haberleme temel olarak iki ayrlmaktadr: telli haberleme ve telsiz haberleme. Sabit telefon ve xDSL gibi elektronik haberleme teknolojileri telli haberleme sistemlerine, mobil telefon ve uydu ise telsiz haberleme sistemlerine rnek tekil etmektedirler. Telli haberleme sistemlerinde elektromanyetik dalgalarn transmisyonu iin bakr, koaksiyel, fiber vb. kablolar kullanlmaktayken telsiz haberleme sistemlerinde bu ortam elektromanyetik spektrumdur. Bu nedenle elektromanyetik spektrum telsiz haberleme iin olduka nemli rol oynamaktadr. Elektromanyetik spektrum kullanldka tkenmeyen kt bir kaynaktr. Elektronik haberleme teknolojileri, teknik imknlar dhilinde, eitli frekans bantlar arasnda alabilmekte ancak ayn frekansta yaylan elektromanyetik dalgalar enterferansa1 neden olmaktadr. Bu nedenle, hangi frekans bantlarnn hangi iletmeci tarafndan hangi haberleme teknolojisine ynelik kullanlacann, dier bir deyile spektrum tahsisinin planlanmas gerekmektedir. Bilindii gibi, bilgi a olarak da adlandrlan yaadmz zaman zarfnda, kreselleme ve haberleme birbirlerinin lokomotifi olmulardr. zellikle de mobil haberleme, WiFi, Uydu, Bluetooth, WiMAX vb. gibi elektronik haberleme teknolojilerin gittike daha ok kullanc tarafndan kullanlmas, internetin bu teknolojiler zerinden de kullanlabilmesi ile birlikte, dnyamz byk bir a ve kk bir ky haline gelmitir. Bu dnm gerekleirken, spektruma ihtiya duyan yeni bir teknolojinin ortaya kmas veya mevcut teknolojilerin daha ok kullanc tarafndan kullanlmas ile birlikte spektrum talebi gn getike artmtr. Bunun bir sonucu olarak, hlihazrda, pek ok haberleme teknolojisi iin spektrum talebi spektrum arzn amaktadr.

akan sinyallerin neticesinde ortaya kan enterferans nedeniyle iletiimin salkl yaplamamas zellikle havayolu tamacl gibi ulatrma faaliyetlerinde hayati rol oynamaktadr.

Spektrum kt bir kamu kayna olarak deerlendirildii iin spektrum tahsisinden sorumlu kurulu, toplum refahn maksimize etmeyi, talebi gittike artt iin hzla deer kazanan spektrumu tahsisinde temel amac olarak deerlendirmektedir (OECD 2001). Ancak bu amaca ulamak iin hangi yntemin seilmesi gerektii konusunda bir uzla bulunmamaktadr. ktisatlarn byk bir blm kt kaynaklarn en etkin tahsis ynteminin piyasa mekanizmalar olduunu savunmaktayken (Aitken 1994) piyasa mekanizmas dndaki yntemleri savunan pek ok gr ve uygulama da mevcuttur (Gently 1999). Bu grler arasndaki farklln byk bir blmn aslnda spektrum tahsisinde gdlen amalarn ncelik srasndaki farkllklar oluturmaktadr. Dolaysyla, hangi yntemin daha uygun olduu sorusu cevap vermeden nce amalarn irdelenmesi gerekmektedir.

2.2. AMALAR Politika yapclarn spektrum tahsisi sresince dikkate aldklar temel amalar u ekilde sralanabilmektedir: spektrumun etkin tahsisi, spektrumun etkin kullanm, gelir, rekabetin tesisi, effafln salanmas vb.

2.2.1. Tahsiste etkinlik Spektrum tahsisinde temel ama genellikle ekonomik etkinliktir. Ekonomik etkinlikten anlalmas gereken ey ise toplam refahn -retici ve tketici art toplamnnmaksimizasyonudur (Morris 2005). Tketiciler spektrum tahsis srecine dorudan katlmadklar iin tketici artnn deerlendirilmesi eitli zorluklar barndrmaktadr. Bunun yerine oligopol piyasas modellerinde elde edilen bulgular kullanlabilir. yle ki, oligopol piyasas modellerinde firmalar arasnda rekabetinin artmas, tketici artnn artmasna neden olmaktadr. Piyasa yapsndaki benzerlik nedeniyle, spektrum tahsisinde firmalar arasnda rekabetin artmasnn ekonomik etkinlii artrd sylenebilir.

retici art asndan bakldnda ise lisanslarn onlara en ok deer veren firmalar tarafndan elde edildii tahsisin etkin olduu sylenebilir. yle ki, firmann lisansa verdii deer, bu lisans almas durumunda verecei hizmetler sonucunda elde etmeyi umduu kra baldr. Firmann beklenen kr, maliyet yaps, finansal durumu gibi firmann yapsal zelliklerine, rakiplerinin durumuna, piyasann yapsna vb. bal olacaktr. Bu nedenle firmalarn lisanslara verdikleri deerlerde farkllklar meydana gelebilmektedir. Firmalarn gelecekteki talep / fiyat yaps hakknda benzer beklentileri varsa, lisansa verdikleri deeri temel olarak kendi maliyet yaplar ve yenilie aklk gibi parametreler belirleyecektir (OECD 2001). Dolaysyla, dk maliyet yapsna sahip yeniliki firmalar, rekabeti glerini lisans deerlemesine yanstp lisansa en yksek deeri vereceklerdir.

2.2.2. Spektrumun etkin kullanm Spektrumun etkin tahsisi, spektrumun etkin kullanm ile yakndan ilgilidir. Genel olarak lisans iin ihalede en yksek teklifi veren firmann, spektrumu daha etkin bir biimde kullanmas beklenir. Bunun iin firmann ebekesini hzl bir biimde geniletmesi gerekmektedir.

2.2.3. Gelir Gelir, dzenleyici kurumlar tarafndan temel amalar arasnda ak bir ekilde gsterilmese de nemli bir amatr. Hatta pek ok ihalenin baars medyada ve kamuoyunda ihale bedeli gz nne alnarak deerlendirilmektedir. Bu durum, politika yapclar bask altna almakta ve gelire ncelik verilmesine neden olmaktadr (OECD 2001). Ancak, gelire ar nem atfedilmesi, yeni hizmetlerin hzl bir biimde sunumunun ve son kullanclara uygun fiyatlarla hizmet verilmesinin nne geerek etkinlik ve rekabet gibi daha nemli amalardan uzaklamaya neden olabilmektedir. lke uygulamalar incelendiinde, ihale tasarmnda gelirin artrlmasna ynelik yaplan pek ok modifikasyonun yarardan ok zarar getirdii gzlemlenebilmektedir.

2.2.4. Piyasa rekabeti Piyasada rekabetin salanmas neredeyse her dzenleyici kurumun ncelikli amalar arasnda yer almaktadr. GSM hizmetleri piyasalarndaki duopol yapnn fiyat rekabeti asndan yeterli olmad (OECD 2001), ikiden fazla rekabeti firmann bulunduu mobil iletiim piyasalarnda nc ve drdnc firmann rekabet dzeyine ok nemli katklar olduu (Cave, Majumdar ve Vogelsang 2002, 35) ynnde bulgulara ulalmtr. Piyasaya girii kontrol eden temel deiken verilecek lisans saysdr (Jehiel ve Moldovanu 2001). Bunun yan sra, yeni firma girilerine izin verilip verilmeyecei, firmalarn ebekelerini geniletme ve fiyatlar belirleme kararlarn ok yakndan etkilemekte kalmayacak ayn zamanda ihalede firmalarn lisanslara verecekleri teklif miktarn etkileyecektir. ok fazla lisans verilmesi ihale gelirlerinin dmesine neden olacaktr nk firmalar piyasada youn rekabet oluacan ve ok fazla kr elde edemeyeceklerini dneceklerdir. Az sayda lisans verilmesi ise piyasada rekabeti aksatabilecektir. Bu nedenle rekabet ve gelir arasnda doru bir denge kurulmas gerekmektedir.

2.2.5. effaflk effaflk dzenleyici kurumalarn ncelikli amalar arasnda yer almaktadr. Bilindii gibi, Dnya Ticaret rgtnn telekomnikasyon hizmetlerinde kullanlacak kt spektrum kaynaklarnn tahsisinin nasl olmas gerektiini belirten Referans Belgesinin 6. blmnde tahsis objektif, effaf ve ayrm gzetmeyen bir biimde gerekletirilmelidir ifadesi yer almaktadr (OECD 2001). effaf bir yetkilendirme rejiminin uygulanmas hem piyasaya hem de dzenleyici kurumlara olan gveni artracaktr.

2.3. SPEKTRUM TAHSS YNTEMLER Elektronik haberleme sektrnde spektrum tahsisinde gemiten bugne temel olarak drt yntem kullanlmtr: lk Gelen lk Hizmet Alr, Karlatrmal Deerlendirme Sreci, Piyango ve hale (Hazlett, 1998). lk yntem ynetimsel (administrative) yntemler arasnda yer almaktayken, ihale, piyasa mekanizmas yntemidir.

2.3.1. Ynetimsel tahsis mekanizmalar

2.3.1.1. lk gelen ilk hizmet alr (GHA) Telekomnikasyon sektrndeki serbestleme faaliyetlerinden nce piyasada faaliyet gsteren firma says snrlyd. Bunun bir sonucu olarak, hizmet sunumu iin ilk bavuran firmalara kamu yarar gzetilerek lisanslar verilmekteydi. lk gelen ilk hizmet alr (First-come First-served) yntemi olarak adlandrlan bu yntem lisans tahsisinden sorumlu kurulularn kulland temel yntem olmutur. Bununla beraber, bu yntemin kullanm gnmzn rekabeti piyasa yapsna uygun deildir. Rekabeti firma says ve spektruma duyulan talepteki art, spektrumun tahsisi iin rekabete daha uygun yaklamlar gelitirilmesinin yolunu amtr (Intven ve Tetrault 2000, 2-12). Maliyetinin dk olmas ve hzl bir uygulama olmas GHAnn temel avantajlar iken etkinlikten uzak oluu ve kullanm alannn darl bahsi geen yntemin temel dezavantajlardr (ITU 2002).

2.3.1.2. Karlatrmal deerlendirme sreci (Gzellik yarmas) Fazla talep nedeniyle GHA ynteminin kullanlamad durumlarda, lisans tahsisinden sorumlu kurulu lisans tahsisinin esaslar ile ilgili bir kriter emas oluturur. Firmalar bu kriter emasna gre bavuru yapar. Karlatrmal Deerlendirme Sreci

(Comparative Hearing Process) olarak adlandrlan bu yntem sonucunda ise bavuru yapan firmalar arasnda en iyi teklif sahiplerine lisanslar tahsis edilir. Bahsi geen tahsis ynteminde, sorumlu kurulu firmalar genelde finansal kaynaklara eriim, teknik yeterlilik ve sz konusu hizmetin ticari fizibilitesi gibi ana balklar ile birlikte tarife nerileri, kapsama, ebeke genileme hedefleri, hizmet kalitesi hedefleri, frekansn etkin kullanlmas, gvenilirlik, Ar-Ge yatrm gibi kriterlere gre karlatrr (OECD 2001). Karlatrmal deerlendirme sreci, sbjektif bir nitelik tad ve bir bakma sorumlu kuruluun en ekici teklifi kazanan teklif olarak aklamas nedeniyle gzellik yarmas (beauty contest) olarak da bilinmektedir. Gzellik yarmasna atfedilen en byk avantaj, lisanslarn kamu yarar gzetilerek firmalara tahsis edilebilmesine olanak salamasdr (Gently 1999). Dier yandan bu yntemin eitli dezavantajlar da bulunmaktadr. Bu yntemin en byk dezavantaj hi kukusuz srecin effaf olmamasdr. Gerekten de, ne kadar sk ve ciddi bir sre oluturulursa oluturulsun, gzellik yarmasnn her zaman sbjektif bir yn bulunacaktr. Bunun bir sonucu olarak, gzellik yarmas ynteminin kullanld lisans tahsislerinde sorumlu kurulular genelde zan altnda kalrlar. Gzellik yarmas ynteminin bir dier dezavantaj ise srecin hzdr. Bilindii gibi gzellik yarmas sreci genelde ok yava iler nk finansal yeterlilik, teknik planlar vb. gibi kriterlerin dikkatli deerlendirilmesi olduka zaman alr (Intven ve Tetrault 2000, 2-14). Federal Communications Commission (FCC) adl ABD dzenleyici kurumunun tecrbelerine gre, lisanslarn tahsisinde, ortalama olarak en uzun sren yntem, gzellik yarmas yntemidir (FCC 1997). Gzellik yarmas sreci sadece yava deil ayn zamanda hem firmalar hem de sorumlu kurulu iin olduka maliyetlidir. letmeler, kriterlere uymak ve lisanslar elde edebilmek iin teknik, finansal ve hukuki pek ok uzmandan danmanlk hizmeti satn almakta, dzenleyici kurumlar da her bir bavuruyu titizlikle incelemek iin byk aba harcamaktadr.

Gzellik yarmas ve GHA yntemleri 1981 ylna kadar ABDde lisans tahsisinde kullanlan temel yntemler olmutur (Hazlett 1998). Bu yntem, 2000li yllardaki 3N lisanslarnda olduu gibi halen pek ok lkede, giderek azalan bir ekilde de olsa, eitli hizmetlerin lisanslama srecinde kullanlmaktadr.

2.3.1.3. Piyango Piyango ynteminde lisanslarn tahsisi, bavuran firmalarn rastlantsal olarak seilmesiyle gerekleir. Teorik olarak dk maliyetli, hzl ve effaf bir spektrum tahsisi salasa da etkin olmaktan ok uzaktr (Intven ve Tetrault 2000, 2-13). Piyango ynteminde nce katlmclarn seimini belirleyecek resmi bir yeterlilik srecinin balatlmas gerekir. Aksi halde, yeterli olmayan bir katlmcnn piyangodan galip kmas, sektrde gelimelerin durmasna neden olabilir (Intven ve Tetrault 2000, 2-13). Bununla beraber, ABDde 1984 ve 1989 yllar arasnda hcresel mobil haberleme lisanslarnn piyango ile datlmas esnasnda yaanan gelimeler dikkate alndnda bunu salamann her zaman mmkn olmad grlebilir. yle ki, ABDdeki piyangoda, FCC her ne kadar piyangoya katlan iletmelere, kablosuz bir telefon sistemini iletebilecek finansal ve teknik yeterlilie sahiplii art komusa da, lisanslar iin 400.000in zerinde bavuru yapld iin, bu bavurular doru bir biimde incelenememitir (Hazlett 1998). Teorik olarak piyango ynteminin hzl sonu vermesi beklense de kimi zaman byk gecikmelere yol aabilmektedir. Benzer ekilde, gzellik yarmasna gre daha az maliyetli gibi grnse de bavuran saysnn okluu, bu avantaj ortadan kaldrmaktadr. Bu yntemin en byk arts, lisanslar adil bir biimde datmas ve srecin objektif, ayrm gzetmeyen ve effaf olmasdr. Son olarak, piyango yntemi ile tahsis, ekonomik olarak etkin deildir. Dahas, oluan rant speklatrlerin dikkatini ekmektedir. Bu nedenle speklasyona ok aktr. Etkin olmayan ilk tahsis, piyasada ok ciddi dzensizlie, gelimelerin sekteye uramasna, hatta hizmetlerin verilememesine neden olabilmektedir.

10

2.3.2. Piyasa mekanizmasna dayal tahsis yntemleri

2.3.2.1. hale hale yntemi spektrum tahsisinde en son kullanlan yntem olmasna ramen spektrum tahsisinin ihale ile yaplmas fikri aslnda yeni deildir. 1951 ylndaki makalesi ile o zaman bir renci olan Leo Herzele (Coase 1959) dayanan sz konusu dncenin kapsaml bir biimde analiz edilip sunulmas Coase (1959)a dayanr. Coase esiz makalesinde lisanslarn etkin olmayan bir biimde datldn gstermi buna zm olarak fiyat mekanizmasn nermitir. Aslnda devlet ile firmalar arasnda bilgi asimetrisi (information asymmetry) bulunmasayd, ihale yntemine gerek kalmayacakt. Devlet, firmalar ve piyasa ile ilgili tm bilgilere sahip bir ajan olarak bu hizmeti en iyi ekilde verebilecek firmalarn hangileri olduunu, bu lisansn bedelinin ne kadar olacan bilirdi ve belirlenen firmalara belirlenen fiyatlar ile lisanslar tahsis edilirdi. Ne yazk ki, gerek hayatta devlet ile irketler arasnda byk bir bilgi asimetrisi bulunmakta, bu da politika yapclar, firmalarn zel bilgilerini aa karmak iin uygun tahsis mekanizmalarn bulmaya itmektedir (OECD 2001). hale ynteminin en byk avantaj da firmalarn lisanslara verdii deeri ifa edebilmesidir. Bu avantaj ile birlikte ihalenin dier yntemlere gre sahip olduu dier avantajlara aada yer verilmitir. fa prensibi (revelation principle)1: Hizmet sunan firmalar kendi maliyet fonksiyonu, fiyatlandrma yaplar, yatrm durumu ve yenilikilii hakknda dier ajanlardan daha fazla bilgi sahibidirler (McMillan 2003). Bu firmalar ayn zamanda, krllk ve piyasa talebi hakknda gelecek ile ilgili tahminleri olabildiince doru yapmaktadrlar. Bu nedenle, GSM hizmetini halen sunmakta olan yerleik mobil iletmecilerin, rnein, 3N mobil haberleme hizmeti lisanslarnn deerini kestirmede, daha avantajl bir durumda olduu sylenebilir.

Oyun teorisinde ok dar anlamda zel bilgiye sahip oyuncularn bulunduu durumda uygun mekanizma ile oyuncularn bu bilgilerinin bir ekilde elde edilebilmesi olarak tanmlanr (Gibbons 1992, 165).

11

hale yntemi ile firmalarn ihaleye konu nesneler hakkndaki bilgileri, ihale teklifleri yoluyla ifa edilebilmektedir nk uygun bir ihale mekanizmasnda, firmalar nesneye verdikler deerler (sahip olduklar bilgi) erevesinde teklif vereceklerdir. Ekonomik etkinlik: halede en yksek teklif sahibi, ayn zamanda, nesneye en ok deer veren olduundan tahsis ekonomik olarak etkindir. Eitlik ve effaflk: hale ynteminde, tm katlmclara eit bir ekilde kurallar uygulanr. Teklifler nc ahslar tarafndan da gzlemlenebildii iin son derece effaf bir sretir. Yolsuzluu ve kayrmacl engelleme: hale ynteminde lisanslar, en yksek teklif sahibine gittiinden ve bu teklifler gzlemlenebilir ve dorulanabilir olduundan, yolsuzluk ve kayrmacla izin vermez (OECD 2001). Dk maliyet: hale ynteminde, gzellik yarmasnda olduu gibi devletin uygun firmalar semesi iin teknik ve finansal uzmanlardan yardm almas gerekmeyebilmektedir. Danmalk maliyetlerinde bu d lisans tahsis maliyetlerini byk lde azaltr (OECD 2001). Gelir yaratma: haleden elde edilen kaynak, bte ann kapatlmasnda kullanlabildii gibi kamu harcamalarnda da kullanlabilir. ABD, ngiltere ve Almanyadaki spektrum ihaleleri sonucunda elde edilen gelir beklenenin ok zerinde gereklemi ve kamuya byk miktarda kaynak aktarlmasna yardmc olmutur. Dier yandan, ihale yntemine pek ok eletiri de getirilmektedir. Bu eletirilerin ilki, ihalenin yksek lisans bedelleri ile sonulanmas ile ilgilidir. Eletirmenler, firmalarn lisanslar iin yksek bedeller demelerinin, spektrumun hzl ve etkin bir biimde kullanmna, ebekelerin geniletilmesine ve rekabetin tesisine engel olduunu savunmakla kalmamakta daha da nemlisi iletmelerin lisans bedellerini son kullanc fiyatlarna yanstacan da vurgulamaktadrlar (Gently 1999). kinci nemli eletiri ise ihalenin baarsnn, ihale tasarmna bal olmas nedeniyle, ihalenin karmak bir sre olmas ile ilgilidir. Bunun dnda, ABdeki 3N ihalelerinin

12

bazlarnda ihalelerin ok abuk sonulanmas nedeniyle ihaleye fesat kart konusunda kukular olumu, ancak, soruturmalar almasna ramen ihaleye fesat kart ynnde bir sonuca ulalmamtr (OECD 2001). hale teorisi, firmalarn lisanslar iin optimal teklifler vereceini, rn deerinin zerinde teklifler yapmayacaklarn nk bunun kr maksimizasyonu yapan firmalarn karlarna aykr olduunu ngrmektedir. Ancak, firmalarn lisanslara deerinin zerinde teklif verdikleri ynnde baz eletiriler de bulunmaktadr. hale teorisi zel deer modeli iin normalst teklifleri ngrmez. Ancak gerek hayatta, ne zel deer modeli ne de saf genel deer modeline pek rastlanmaz. Daha ziyade bu iki modelin de zeliklerini tayan genel deer modeli gzlemlenir. Bu model erevesinde, bir ihalede, katlmclar bamsz zel deer modelinde olduu gibi sadece kendi deerlemesine gre deil; dier katlmclarn da deerlemesine gre teklif verir. Bu yzden, katlmc kimi zaman fazla teklif vererek zarar grebilir. Bu husus, ileriki blmlerde daha ayrntl incelenecektir. imdilik, ihale ynteminde firmalarn lisanslara verdikleri deerin zerinde teklif vermesinin mmkn olduu varsaylsn. Bu durumda bile unutulmamas gereken iki husus bulunmaktadr. Birincisi, firmalarn lisansa verdii deerin zerinde teklif vermesi basiretsiz tccar ile benzeir; sre bundan sorumlu tutulamaz. kincisi, gzellik yarmasnda, Fransadaki 3N lisans srecinde olduu gibi lisans bedellerinin dzenleyici kurum tarafndan belirlenmesi ve firmalara kabul et ya da vazge gibi iki seenek braklmas, daha negatif sonular dourabilir. Firmalarn dedikleri meblalar tketiciye yanstacaklar gr ile ilgili olarak ise; bilindii gibi, firmalar lisans ihalesine girmeden nce, piyasann ve hizmetin gelecekteki durumu ile ilgili kapsaml bir analiz yapar ve bu analiz sonucunda, lisansn deerini tahmin edip teklif verir. Firmalarn lisans iin dedikleri bu meblalar batk maliyettir ve bu maliyetin geri dn yaplmaz. ktisat teorisine gre, firmann fiyatlar hakknda karar vermesinde batk maliyetler, fiyat denkleminde yer almaz. Dolaysyla, lisans iin denen miktar ne olursa olsun bu fiyatlara yansmaz. Rekabeti bir piyasada firma, analizi yanl yapp yksek borlarla hatta iflas ile karlarsa bile tketicilerin bir kayb olmaz (OECD 2001).

13

Kald ki firmalarn lisans bedelleri iin hi cret dememesi, tketicilerin dk fiyatlarla hizmet almasn garantilemez. Neticede fiyatlar, piyasadaki rekabete bal olarak belirlenir. Bir tekelin mal / hizmet fiyatlandrmas ile duopol veya oligopol firmalarnn mal / hizmet fiyatlandrmas ayn olmayacak, firmalar iinde bulunduklar piyasa koullarna gre en yksek kr elde etmeyi amalayacaklardr. Grnwald (2008) ise ihale ynteminin piyasaya ek giri engeli yaratabileceini savunmutur. zellikle, asgari miktarn ok yksek belirlendii baz ihalelerde firmalar, ihaleye girmeye ekinmektedirler. Ancak, bu durum, ihale yntemine zg deildir. Gzellik yarmasnda da aklanan bir giri bedeli vardr ve bu bedel baz firmalarn teklif vermemesine yol aabilmektedir. hale yntemine ynelik getirilen eletiriler tezin sonraki blmlerinde kapsaml bir biimde yeniden incelenecektir. Tezin bir sonraki blmnde ise ihale yntemi oyun teorisi aralar erevesinde incelenecektir. Bylece hangi ihale yntemin hangi varsaymlar altnda daha etkin bir tahsise yol aaca veya daha fazla gelir salayaca incelenecektir.

14

3. HALE TEORS
3.1. GR hale, insanolunun kulland en eski deiim yntemlerinden biri olmutur. Milattan nce 500l yllara dayanan bu yntemi ilk kullanan uygarlk Babilliler olmutur. Eski Yunanda klelerin, Roma mparatorluunda ise sava ganimetlerinden icralk tccarlarn varlklarna kadar pek ok maln ihale ile satld kaytlara gemitir (Klemperer 2004, 1). Gnmzde ise hazine bonolarnn satndan kamu almlarna, yayn haklarndan zelletirme satlarna kadar pek ok ekonomik srete fiyat belirleme mekanizmas olarak ihale kullanlmaktadr (McAfee 2006, 295). Yakn tarihte ihalenin ok nemli bir kullanm alann da elektromanyetik spektrum oluturmutur. nternetin kullanmn artmas ile birlikte ise e-Bay ve gittigidiyor gibi web siteleri zerinden pek ok rn milyonlarca kullanc tarafndan ihale yoluyla alnp satlmaktadr. E-ticaretin artmas ile birlikte, bu tr siteler zerinde yaanan ticaret hacminin de katlanarak artaca dnlmektedir. hale (auction) kelimesi, Latincede artrmak anlamn tayan augere szcnden gelir (Krishna 2004, 2). Bu kadar eski tarihi ve kullanm bulunan ihale ile ilgili akademik almalar ise ok yenidir. lk almalar arasnda 1944 ylnda kymetli evraklarda rekabeti teklifler adnda bir tez ve 1956 ylnda Friedmann iki makalesi yer alsa da (Laffont 1997) oyun teorisi kapsamnda yaplm ilk ciddi alma olarak Vickrey (1961) gsterilmektedir. Harsanyinin Bayes-Nash denge kavramn ortaya atmas ise dnm noktas olmutur; bu almann ardndan ihale teorisi ile ilgili almalar ciddi bir biimde artmtr.

3.1.1. Genel ihale trleri haleler pek ok kritere gre snflandrlabilmektedir. rnein, tekliflerin (bid) verili biimine gre ak ihaleler (open auctions) ve kapal zarf ihaleleri (sealed-bid auctions) eklinde ikiye ayrlr. Ak ihalelerde verilen teklifler herkese gzlemlenirken kapal

15

zarf ihalelerinde bu mmkn deildir. haleler, tekliflerin ynne gre ise artan (ascending) ve azalan fiyat ihaleleri (descending price auctions) olarak ikiye ayrlr. Artan fiyat ihalelerinde, ihale dk bir fiyattan balayp ykselirken, azalan fiyat ihalelerinde yksek bir fiyattan balayp dmektedir (Menezes ve Monteiro 2005, 10). haleye konu olan nesne miktarna gre tek nesneli (single unit) ve ok nesneli ihaleler (multi unit auctions) eklinde bir snflandrma yapmak mmkndr. ok nesneli ihalelerde, nesneleri satmak iin pek ok seenek bulunmaktayken tek nesneli ihalelerde bu tasarmlar kullanmak mmkn deildir. hale teorisi kapsamnda incelenen standart drt ihale tr bulunmaktadr: ngiliz halesi, Hollanda halesi, Birinci-fiyat Kapal Zarf halesi ve kinci-fiyat Kapal Zarf halesi. 3.1.1.1. ngiliz ihalesi

Bilinen en eski ve en yaygn kullanlan ihale tr Ak Artrma (Open Cry, Open Ascending, Ascending) veya literatrde yaygn kullanld biimiyle ngiliz halesidir (English Auction) (Krishna 2004, 2). ngiliz ihalesi, tekliflerin ak bir ekilde alnd, katlmclarn dk bir seviyeden balayarak artrdklar teklifleri ile nesneyi elde etme taleplerini ihaleciye bildirdikleri, mevcut teklifi artran bir katlmc olduu srece devam eden, mevcut teklifi artran baka katlmc olmad zaman en yksek teklif sahibinin nesneyi kendi teklifini deyerek elde ettii ihale yntemidir. Bu ihale yntemi genelde sanat eserlerinin, antikalarn (McAfee ve McMillan 1987), kullanlm araba ve evlerin (Menezes ve Monteiro 2005, 10) satnda kullanlmaktadr. Milgrom ve Weber (1982) gzlemler sonucunda yaplan bir tahmine gre dnya apnda yaplan tm ihalelerin % 75inin ak artrma ihaleleri olduunu belirtmilerdir.

16

3.1.1.2. Hollanda ihalesi Hollanda halesi1 (Dutch Auction) ngiliz ihalesinin tam tersidir. Bu nedenle, Azalan hale (Descending) olarak da adlandrlmaktadr. Hollanda ihalesinde, ihaleci balangta nesne iin belirlenen yksek bedeli yava yava drerek nesneyi o fiyattan almak isteyen bir katlmc kmasn bekler. Katlmclardan birinin o anki fiyat kabul ile ihale sonlandrlr ve nesne sz konusu katlmcya gider. ok yaygn olarak kullanlmamakla birlikte (Krishna 2004, 2) balk ve ttn gibi genelde abuk bozulan nesnelerin satnda kullanlmaktadr (Klemperer 2004,12). 3.1.1.3. Birinci-fiyat kapal zarf ihalesi

Birinci-Fiyat Kapal Zarf halesi (First-Price Sealed Bid Auction) yaygn kullanlan bir dier ihale trdr. Anlan ihale ynteminde katlmclar, tekliflerini kapal bir zarf iinde ihaleciye sunarlar. haleci bu tekliflerin arasndan en yksek teklifi belirleyip ihaleye konu olan nesneyi, en yksek teklif sahibine satar (Krishna 2004, 2). Birincifiyat kapal zarf ihalesi, mal / hizmet almlarnda2 (Menezes ve Monteiro 2005, 11), maden haklarnda ve kymetli evraklarn satnda (hazine bonolar) (Klemperer 2004,12) yaygn olarak kullanlmaktadr. Bu ihale trnn ayrt edici zellii, katlmclarn tekliflerini dier katlmclarn tekliflerini bilmeden yapmalardr. Kapal szc bu yzden kullanlmaktadr. 3.1.1.4. kinci-fiyat kapal zarf ihalesi

kinci-fiyat Kapal Zarf halesi (Second-Price Sealed Bid Auction) ile birinci-fiyat kapal zarf ihalesi pek ok adan birbirine benzemektedir. ki ihale tr arasndaki tek fark, ikinci-fiyat kapal zarf ihalesinde en yksek teklifi veren katlmcnn nesneyi kendi teklifini deil, en yksek ikinci teklifi deyerek elde etmesidir. kinci-fiyat
Adn Hollandadaki iek satlarnda kullanlmasndan almtr (Menezes ve Monteiro 2005, 10). Alm ihaleleri (Procurement Auctions): Bu ihalede satclar nesneyi alcya satmak iin rekabet etmektedirler. Birinci-fiyat ihalesinde en dk teklifi veren satc ihaleyi kazanr ve alc mal karlnda bu bedeli der.
2 1

17

ihalesi, en az kullanlan ihale tr olmasna karn arpc bulgularn elde edilmesine izin verir. hale teorisinde Vickrey halesi1 olarak da adlandrlmakla birlikte ihale trleri arasnda olas karmalarn nne geebilmesi amacyla sz konusu ifade sadece ok nesneli ikinci-fiyat kapal zarf ihale yntemi iin kullanlacaktr.

3.1.2. Deer kavram hale iktisat teorisinde arz ve talebi eitleyen bir piyasa temizleme mekanizmas olarak deerlendirilmektedir (McAfee ve McMillan 1987). Dier piyasa mekanizmalar arasnda spermarketteki etiketli satlar gibi sabit fiyatl satlar (fixed / posted price) ve genelde birinden ikinci el bir araba veya ev satn alrken kullanlan pazarlk (bargaining) yntemi saylabilir (Menezes ve Monteiro 2005, 9). hale, sabit fiyatl satlara gre daha esnek, pazarlk yntemine gre daha az zaman alcdr. hale, standart bir deeri (value) bulunmayan nesnenin satnda kullanlmaktadr (McAfee ve McMillan 1987). Satc eer bu deeri kesin bir ekilde bilebilseydi, yapmas gereken ey nesneyi deerinin biraz altnda sata karmak olacakt. Bununla beraber, gerek satcdaki gerekse alcdaki bilgi eksiklii nedeniyle nesnenin deerine dair belirsizlik bulunmaktadr (Krishna 2004, 3). Satc, dzenleyici ihale ile ayn zamanda nesnenin deeri hakknda katlmclarn verdikleri teklifleri de kullanarak bilgi edinmektedir. hale teorisi kapsamnda iki deer modeli vardr: zel deer ve genel deer. 3.1.2.1. zel deer

Katlmcnn nesneye verdii deer dier katlmclarn nesneye verdikleri deerden etkilenmiyorsa, bir baka deyile kiiye zel ise (Jehle ve Reny 2001, 374) bu deere zel deer (private value) denir. zel deer, nesnenin ahsi kullanm veya tketimi ile deerinin belirlendii durumlarda (Krishna 2004, 3) ve yeniden sat deeri iermeyen

Vickrey (1961) ihalelerde etkinlii incelerken bu ihale trn inceledii iin adn yazardan almtr.

18

dayanksz mallar iin (Menezes ve Monteiro 2005, 12) daha uygun bir modeldir. rnein, katlmclarn tablo, pul veya bir mobilya parasn sonradan satmay dnmeden kullanmalar durumunda elde edecekleri fayda miktarna gre nesneye verdikleri deer, zel deerdir. Bununla beraber, katlmclar bu nesneyi bir yatrm arac olarak gryorsa, yeniden sat aamasnda ajanlarn nesneye verebilecekleri deer de katlmcnn deerini etkileyecektir. Bu durumlarda ise zel deer modeli uygun bir model olmayacaktr. 3.1.2.2. Genel deer

Pek ok durumda, ihale zamannda, nesnenin katlmc iin deeri belirsizdir. Nesnenin deerine dair katlmcnn kendisinin zel bilgisi olduu kadar dier katlmclarn da zel bilgisi bulunabilir. Eer bu bilgilerin bilinmesi katlmcnn nesneye verdii deeri etkiliyorsa, bu durumda genel deer modelinin kullanlmas daha uygun olacaktr. Maden haklarnn ve petrol sondaj haklarnn sat buna rnek olarak gsterilebilir. Bilindii gibi, ihale zaman yerin / denizin altnda ne kadar petrol olduu tam olarak bilinememektedir. Katlmclar ksmi bilgilerine dayanarak, bu petroln deerine dair bir tahmin yapmakta ve bu tahminlere dayal teklif vermektedirler. Gerek deer ise ancak sondaj yaplp ne kadar petrol olduu kesinleince ortaya kmaktadr (Krishna 2004, 4). Genel deer modeli, zel deer ve saf genel deer (pure common value) modellerinin arasndadr. Bir ev alnaca zaman, evin sadece kiisel kullanm iin ne ettii deil, ayn zamanda gelecekte sat ile ne kadar edebilecei de dikkate alnarak bir teklif yaplyorsa (Menezes ve Monteiro 2005, 12) kullanlacak en uygun model genel deer modelidir. Saf genel deer iin verilebilecek en gzel rnek ise hazine bonosu ihalesidir (OECD 2001). Hazine bonosunun deeri sahibinin kimliinden bamsz olarak herkes iin ayndr.

19

Bu deer tipi arasndaki ilikinin gsterilebilmesi iin daha genel bir deer modeli kurulabilir. Katlmclarn nesneye verdii deer iki temel deikene baldr: i. ii. Nesne hakknda katlmcnn sahip olduu bilgi, Nesne hakknda dier katlmclarn sahip olduklar bilgi.

Katlmc A nn nesneye verdii deer VA olsun. Eer i. ii. iii. VA = I A ise zel deer, VA = X ise saf genel deer, VA = V ( I A , I B / A , X ) ise genel deer
A dndaki

modeli uygundur. Burada, I A , A nn sahip olduu bilgiyi, I B / A katlmclarn sahip olduklar bilgiyi, X deikenleri gstermektedir

ise nesnenin deerini etkileyen dier

3.1.3. halelerin denklii Standart drt ihale tr arasnda oyun teorisi kapsamnda ok nemli balantlar vardr. Birinci-fiyat kapal zarf ihalesi ile Hollanda ihalesi stratejik olarak denktir.

Birinci-fiyat kapal zarf ihalesinde, katlmclar dier katlmclarn teklifleri hakknda bilgi sahibi deildirler. Bu nedenle tekliflerini zel bilgileri erevesinde yapmaktadrlar. Hollanda ihalesinde de ihale her ne kadar ak olarak yaplyor olsa da, gzlemlenen teklif kazanan teklif olduundan, bu bilgi katlmclarn teklif stratejilerini etkilememektedir. Dolaysyla, Hollanda ihalesindeki her bir teklif stratejisinin birincifiyat kapal zarf ihalesinde bir karl bulunduundan bu iki ihale tr stratejik olarak denktir. kinci-fiyat kapal zarf ihalesi ile ngiliz ihalesi stratejik olarak zayf denktir.

20

Birinci-fiyat kapal zarf ihalesi ile Hollanda ihalesi arasndaki ilikinin bir benzeri ngiliz ihalesi ile ikinci-fiyat kapal zarf ihalesi arasnda bulunmaktadr. ngiliz ihalesinde teklif stratejisi mevcut fiyat nesneye verdiin deerin altndaysa teklif ver zerinde ise ihaleden ekil eklindedir. Daha sonra ayrntl bir ekilde grlebilecei gibi, ikinci-fiyat kapal zarf ihalesinde de benzer bir strateji izlenir. Dolaysyla, bu iki ihale trnn de denk olduu sylenebilir. Ancak bu denklik zel deer varsaym altndadr; bu nedenle denklik zayftr. Genel deer modelinde, katlmclarn teklifleri dier katlmclarn teklifleri ile ilikili olduu iin teklifilerin ihalenin banda ihaleden ekilmesi kt bir haber olarak deerlendirilebilir, bu da nesneye verilen deerin dmesine neden olabilir. Bu durum ikinci-fiyat kapal zarf ihalesinde sz konusu deildir nk katlmclar birbirlerinin tekliflerini gremezler (Krishna 2004, 5). Bu drt ihale tr arasndaki iliki ekil 3.1de zetlenmitir. Bu ilikinin doas ve daha basit bir anlatm iin, denkliin bulunduu durumlarda Hollanda ve birinci-fiyat kapal zarf ihalesi iin birinci-fiyat ihaleler, ngiliz ve ikinci-fiyat kapal zarf ihaleleri iin ikinci-fiyat ihaleler terimi kullanlacaktr.
Ak haleler Hollanda halesi Kapal haleler Birinci Fiyat

Gl Denklik

ngiliz halesi

Zayf Denklik zel Deer

kinci Fiyat

ekil 3.1 hale Trleri Arasndaki liki

21

3.2. TEK NESNEL HALELER

3.2.1. Bamsz zel deer modeli Bamsz zel Deer (BD) modelinde sata kan bir tane nesne ve bu nesneye talip

n tane katlmc bulunur. Her bir katlmcnn nesne iin demeye raz olduu en
yksek miktar Vi dir ( i = 1, 2,..., n ). BD modelinde katlmcnn nesneye bitii deer sadece kendi tipine baldr ancak, teklif verme stratejisi dier katlmclarn teklif davranndan etkilenir (Menezes ve Monteiro 2005, 13). BD modelinde katlmclarn tiplerinin, [0, v ] aralnda F () dalm ve f () > 0 olaslk younluk fonksiyonu ile bamsz bir biimde dald varsaylr. Olaslk dalm fonksiyonu F ( x ) , rassal (random) deiken olan v nin x ten kk ve eit olma olasln gsterir. BD modeli her ne kadar kstl bir evre iin geerli olsa da nemli bulgulara ulalmasna imkn tanr. Analizin daha kolay yaplabilmesi iin imdilik satcnn herhangi bir asgari deer (reserve price) ve katlm pay (entry fee) belirlemedii varsaylacaktr. Ayn zamanda, tm katlmclarn risk yansz (risk neutral) olduu ve bte kstlarnn bulunmad varsaylacaktr. Bu model kapsamnda analiz, drt standart ihale tr iin ayr ayr yaplacaktr ve temel olarak husus incelenecektir: i. ii. iii. Katlmclarn ihaledeki denge teklif stratejileri nelerdir? Hangi ihale tr ile daha ok gelir elde edilmesi beklenmektedir? Hangi ihale tr etkin bir tahsis salamaktadr?

Temel analizin ertesinde modeldeki varsaymlar birer birer gevetilip sonular ayr ayr incelenecektir.

22

3.2.1.1. Birinci-fiyat ihaleleri Oyun teorisi kapsamnda, ihale eksik (incomplete) bilgili bir oyun olarak tanmlandndan, 1. katlmcnn temel alnd simetrik bir Bayes-Nash dengesi aranacaktr1. Bilindii gibi eksik oyunlar, doann (nature) bir oyuncu olarak sisteme dhil edildii Harsanyi dnm ile mkemmel olmayan (imperfect) bilgili oyuna dntrlebilmektedir2. 1. katlmcnn nesneye bitii deer v = v1 olsun. Dier katlmclarn teklif stratejileri ise b () ile gsterilsin. Ayn zamanda, 1. katlmcnn sadece v1 i bildii, dier katlmclarn nesneye verdikleri deeri bilmedii, bununla beraber bu deerlerin hangi aralkta daldn bildii varsaylsn. 1. katlmcnn problemi, bu varsaymlar altnda nesneyi elde edebilecek en iyi kar teklifin ne olacan kestirmek olacaktr. Dier katlmclarn i = 2, 3....n nesneye bitikleri deer vi iken i inci ( i 2 ) katlmcnn teklifi bi = b(vi ) olacaktr. 1. katlmc b1 > bi ( b1 > max {b(v2 )........b(vn )} ) ise nesneyi elde eder,

b1 < max {b(v2 )........b(vn )} ise kaybeder. b1 = max {b(v2 )........b(vn )} durumunda ise
nesnenin satlmad varsaylsn. 1. katlmcnn denti fonksiyonu (payoff function) Denklem (3.1) ile gsterilmektedir: b1 > max {b(v2 )........b(vn )} iken, v1 b1 1 = b1 max {b(v2 )........b(vn )} iken, 0 1. katlmcnn b1 teklifi ile ihaleyi kazanmasnn beklenen getirisi udur:
Nash dengesi, her bir oyuncu strateji kmesi iinde dier oyuncularn hamlelerini dikkate alarak en iyi hamlelerini yapt denge durumunu ifade eder (Bierman ve Fernandez 1998, 16). 2 Mkemmel bilgili oyunlar, tm oyuncularn birbirlerinin hamlelerini grd satran gibi oyunlar iken mkemmel olmayan bilgili oyunlar poker gibi kart oyunlarnda olduu gibi rakibinin hamlesinin gzlemlenemedii oyunlardr. Tam bilgili oyunlar tm oyuncularn stratejiler ve dentiler hakknda bilgi sahibi olduu oyunlar ifade etmekteyken eksik bilgili oyunlarda bu mmkn deildir. rnek vermek gerekirse, mahkmun ikilemi oyunu mkemmel olmayan ancak tam bilgili bir oyundur. nk, bu oyunda mahkum dier mahkumun hangi hamleyi yaptn gzlemleyememekte ancak yapt hamle karsnda kendinin yapaca hamle ile dentisinin ne olaca bilebilmektedir.
1

(3.1)

23

(b1 ) = (v, b1 , b()) = (v b1 ) Pr(b1 > max{b(v2 ),...., b(vn )})

Denklem (3.2) u ekilde yeniden yazlabilir:

(3.2)

(b1 ) = (v b1 ) Pr(b1 > b(v2 ),...., b1 > b(vn ))

Katlmclarn teklif fonksiyonunun bir strateji aral bulunmaktadr: b([0, v ]) = [ b , b ] . Buna gre, hibir katlmc b nin zerinde teklif vermeyecektir nk bu durumda nesneyi zarar etme pahasna elde edecektir. Benzer ekilde, b den dk bir teklif de vermeyecektir nk bu durumda ihaleyi kesinlikle kaybedecektir. b1 [ b , b ] olduu iin b1 = b( x) i salayan bir x [0, v ] bulunmaldr. 1. katlmc x [0, v ] i seip beklenen getirisini maksimize edecektir.

( x) = (b( x)) = (v b( x)) Pr(b( x) > b(v2 ),...., b( x) > b(vn ))

= (v b( x)) Pr( x > v2 ,...., x > vn ) (3.3)

Denklem (3.3), deerlerin bamsz dald varsaym altnda1 u ekilde yeniden yazlabilir.

( x) = (v b( x)) Pr( x > v2 )....Pr( x > vn ) = (v b( x)) F ( x) n 1

Denklem (3.4)n trevi alndnda:

(3.4)

( x) = (v b( x))(n 1) f ( x) F ( x) n 2 b( x) F ( x) n 1
elde edilir. Maksimizasyon iin ( x) = 0 a eitlenirse: b(v) F (v) n 1 = (v b(v))(n 1) f (v) F (v) n 2 (3.5)

A ve B olaylar ancak ve ancak P ( A B ) = P ( A).P ( B ) koulunu salyorsa bamszdr:

24

elde edilir. (b(v) F (v) n 1 ) ifadesi b(v) F (v)n 1 + b(v)(n 1) f (v) F (v) n 2 ifadesine eit olduundan b(v) F (v) n 1 = (b(v) F (v) n 1 ) b(v)(n 1) f (v) F (v) n 2 . Bu ifade ile Denklem (3.5) eitlenirse: (b(v) F (v) n 1 ) b(v)(n 1) f (v) F (v) n 2 = (v b(v))( n 1) f (v) F (v) n 2 (b(v) F (v) n 1 ) = v(n 1) f (v) F (v) n 2 Denklem (3.6)nn integrali alnrsa:
b(v) F (v) n 1 = x(n 1) f ( x) F ( x) n 2 dx + k
0 v

(3.6)

olur. Buradan, katlmcnn denge teklif stratejisi aadaki gibi elde edilir:

b (v) = 0 < v v iken, v = 0 iken,

v (n 1) x(n 1) f ( x) F ( x) n 2 dx 0 n 1 F (v ) 0

(3.7)

Birinci-fiyat ihalesinde, katlmc verdii teklif ile nesneye verdii deeri glgeler (shading). Bir dier ifade ile katlmc, nesneye verdii deer kadar teklif vermez. v b (v) sz konusu glgenin bykln gsterir. Bu deer ne kadar ne kadar bykse gerek deer o kadar gizlenmitir. Dier yandan, (n 1) x(n 1) f ( x) F ( x) n 2 dx ifadesinin ksmi trevi alnrsa1:
0 v

udz = uz a zdu . Eer z = F ( x)

b a a

n 1

olarak seilirse dz = ( n 1) f ( x ) F ( x )
v n2

n2

dx ve du = dx seilirse
dx

u = x olur ve nihayetinde ( n 1) x ( n 1) f ( x ) F ( x )
0

dx = xF ( x )

n 1

F ( x) 0
v 0

n 1

25

(n 1) x(n 1) f ( x) F ( x) n 2 dx = vF (v) n 1 F ( x) n 1 dx
0 0

(3.8)

elde edilir. Denklem (3.8), Denklem (3.7)de yerine konulursa Denklem (3.9) elde edilir.

b (v ) = v
*

F ( x)
0

n 1

dx
(3.9)

F (v) n 1

Denklem (3.9)da sonuncu terim glgeleme miktarn gsterir. Bulgu: Katlmc says arttka glgeleme miktar azalr (Menezes ve Monteiro 2005, 17). Buna gre, katlmc ne kadar ok katlmc ile rekabet ederse nesneye verdii deere o kadar yakn teklif verecektir! Belirtilmesi gereken baka bir husus ise dier katlmclarn stratejileri sabit iken katlmcnn bir dei toku (trade-off) ile kar karya kalmasdr. Teklif miktarndaki bir art katlmcnn ihaleyi kazanma ihtimalini artrrken krnn azalmasna neden olmaktadr. Benzer ekilde glgeleme miktarn artrdka ihaleyi kazanma ihtimali azalmaktadr (Krishna 2004, 16).
F () [0,1] aralnda zde (identical) bir biimde dalyorsa1 Denklem (3.9)

b* (v ) = v

v n 1 = v n n

(3.10)

biiminde yazlabilir2 (Laffont 1997). Denklem (3.10)a gre nesneye 1000 deer bien katlmc kendi dhil toplam iki katlmcnn bulunduu durumda 500 teklif
1

Yani F ( x ) = x

b (v ) = v
*

x
0

n 1

dx =v v

1 v
n 1

n 1

=v

v n

26

vermekteyken 4 katlmc bulunduu durumda 750 teklif vermektedir. Grld gibi katlmc says arttka teklif miktar 1000e yaknsayacaktr. Birinci-fiyat ihalelerinde beklenen gelir, R1 , verilen en yksek teklifin beklenen deeridir. Yani, R1 = E[max{b* (v1 ),..., b* (vn )}] = E[max{b* (v1 ,..., vn )}] . Satc asndan bakldnda tm alclar trdetir. Dolaysyla, v nin altndaki tm deerlerin olasl F (v)n , bu olasln younluu ise n. f (v) F (v) n 1 olduundan, beklenen gelir u ekilde yazlabilir:
R1 = nb* (v) f (v) F (v) n 1 dv
0
v

(3.11)

Tanm: Ayn oyuncu ve strateji kmesine sahip iki oyun, tm oyuncularn beklenen gelirleri her iki oyunda da zde ise stratejik olarak denktir1 (Menezes ve Monteiro 2005, 17). Yukarda, Hollanda ihalesi ile birinci-fiyat kapal zarf ihalesinin stratejik denk olduuna
* deinilmiti. Bu ilikinin gsterilmesi iin (b1* ,....bn ) eklinde bir strateji kmesinin

bulunduu ve b1* in en yksek teklif olduu varsaylsn. Birinci-fiyat kapal zarf ihalesinde, kazanan teklifi v b1* kadar kr elde ederken, dier teklifilerin krlar 0dr. Hollanda ihalesinde de 1. katlmcnn ihaleyi b1* fiyat seviyesinde durdurduu varsaylsn. Bu durumda, 1. katlmcnn kr v b1* , dier katlmclarn krlar yine 0 olacaktr. Grld gibi her iki ihale trnde de tm oyuncular ayn strateji ile ayn getiriyi elde etmektedirler. Bu yzden, Hollanda ihalesi ile Birinci-fiyat kapal zarf ihalesi stratejik denk ihalelerdir ve Denklem 3.11de gsterilen beklenen getiri denklemi Hollanda ihalesi iin de geerlidir.

ki oyunun strateji kmesindeki her bir eleman ve denge kmeleri arasnda birebir eleme yaplabiliyorsa bu iki oyun stratejik denk oyunlardr (Rasmussen 1994, 329).

27

3.2.1.2. kinci-fiyat ihaleleri Bu blmde Vickreyin (1961) ikinci-fiyat ihalelerinde denge teklif stratejileri ve beklenen gelir incelenecektir. Tanm: Dier oyuncularn tm stratejileri karsnda i . oyuncuya en yksek beklenen getiriyi salayan (Gibbons 1992, 5). nerme: kinci-fiyat ihalelerinde, glgeleme yapmadan, nesneye biilen deer kadar teklif vermek zayf baat (weakly dominant) stratejidir (Vickrey 1961). spat: 1. katlmcnn nesneye bitii deer v1 , dier katlmclarn ( i = 2,..., n )
bi stratejisi i . oyuncunun baat stratejisidir (dominant strategy)

iken katlmcnn nesneye verdii deerden dk bir arasndaki en yksek teklif b

ise 1. katlmc ihaleyi teklif, b1 < v1 eklinde bir teklif, yapt varsaylsn. Eer b1 > b kadar kr elde edecektir. 1. katlmc v kadar teklif verseydi yine kazanacak ve v1 b 1 kadar kr elde edecekti. Bununla beraber, b < b < v ise o ihaleyi kazanacak ve v1 b 1 1 byklndeki bir kardan mahrum zaman 1. katlmc ihaleyi kaybedecek ve v1 b
kalacakt. Dolaysyla, glgeleme stratejisi katlmcya bir yarar salamamakta aksine katlmcy olas krdan mahrum brakabilmesi nedeniyle, katlmcya zarar vermektedir. imdi de 1. Katlmcnn nesneye verdii deerin zerinde, b1 > v1 eklinde bir teklif

ise 1. katlmc ihaleyi kaybedecektir. Ancak, v < b < b ise, verdii varsaylsn. b1 < b 1 1 v kadar zarar edecektir. Dolaysyla, nesneye 1. katlmc ihaleyi kazanacak ve b 1
verilen deerin zerinde teklif verilmesi de katlmcya hibir yarar salamamakta hatta baz durumlarda zarar vermektedir. Sonu olarak, drst davranma / teklif verme ( bi = vi ) ikinci-fiyat ihalelerinde zayf baat stratejidir.
Y , i = 2,..., n katlmclar tarafndan verilen en yksek teklif, I b1 >Y , b1 > Y iken 1 aksi

halde 0 deerini alan bir kukla deiken iken 1. katlmcnn beklenen getirisi Denklem (3.12)de gsterilmitir:

28

1 (v1 , b1 , b()) = E (v1 Y ) I b >Y

1

(3.12)

Denklem (3.12), 1. katlmcnn beklenen getirisi ( E ), en yksek teklifi vermesi durumunda ( I b1 >Y ), nesneye verdii deer ile en yksek teklif arasndaki farkn ( v1 Y ) beklenen deeri olduunu ifade eder. n 1 rneklem iin olaslk dalm fonksiyonu F ( x) n 1 olduundan Denklem (3.12), u ekilde dzenlenebilir1:

1 (v1 , b1 , b()) = (n 1)(v1 x) f ( x) F ( x)n 2

0

b1

(3.13)

Bu durumda, 1. katlmcnn problemi Denklem (3.13)de verilen krn maksimize etmek iin uygun b1 deerini bulmaktr. Bu deer, b1 = v1 dir. Denge teklif stratejisi bu ekilde iken ikinci-fiyat ihalelerdeki satcnn beklenen geliri de benzer ekilde incelenebilir. Baat stratejiler dengesinde, her bir katlmc nesneye bitii deer kadar teklif verdiinden satcnn beklenen geliri, ikinci en yksek teklif / deer olacaktr. Rassal deikenlerin v den dk deer ald zde bir dalmda ikinci en yksek deerin beklenen deeri F (v)n + nF (v) n 1[1 F (v)] dir. Bu zdelikteki ilk terim F (v)n tm deikenlerin v den kk olma olasln gsterir. kinci terim ise v nin ikinci en byk deer olma olasln gsterir. yle ki en yksek deeri semenin n yolu vardr. F (v) n 1 , n 1 deerin v den kk olduunu gstermekte iken 1 F (v ) tek bir deerin v den byk olma olasln gsterir. Dolaysyla en yksek ikinci teklifin younluk fonksiyonu n(n 1) F (v) n 2 [1 F (v)] f (v) olacaktr. Bu durumda beklenen gelir u ekilde ifade edilebilir:
R = n( n 1)vF (v ) n 2 [1 F (v)] f (v)
2 0 v

(3.14)

f ( x)

n 1

n2 = ( F ( x ) ) = ( n 1) f ( x ) F ( x ) ve E ( x ) =
n 1

xf ( x)dx
0

29

ngiliz ihalesinin ikinci fiyat ihalesine denk olduu daha nce belirtilmiti. Bu denkliin daha iyi anlalmas iin ak artrmada, katlmclarn tekliflerini artrmas yerine, ihaleyi tertip edenin fiyat yava yava yukar ektii, nesneyi o anki fiyatndan almak isteyenlerin bastklar tular ile bunu ihaleciye aktardklar, ihaleden ekilmek isteyenlerin ise ellerindeki tuu braktklar bir mekanizma (zamanl ak artrma veya Japon ihalesi) dnlsn. Bu ihale mekanizmasnda (b1 ,....bn ) = (v1 ,..., vn ) in strateji kmesi olduu, b1 (v1 ) in en yksek teklif, b2 (v2 ) nin ise en yksek ikinci teklif olduu varsaylsn. Bu durumda, ikinci-fiyat ihalesinde, 1. katlmcnn ihaleyi kazanaca ve v1 v2 kadar kazan elde edecei aktr. Ayn katlmclar ngiliz ihalesinde rekabet ettiinde 2. katlmc, nesnenin fiyat v2 ye geldiinde elini tutan ekecektir ve ihalenin galibi yine 1. katlmc olacaktr. Bylece, katlmc ikinci-fiyat kapal zarf ihalesinde olduu gibi v1 v2 kadar kazan elde edecektir. zetle, her iki ihale tr BD modeli erevesinde stratejik olarak denktir. Bunun bir sonucu olarak da her iki ihaleden de elde edilen beklenen gelir eittir.

3.2.1.3. Gelir denklii teoremi Teorem: BD modeli erevesinde, bir nesnenin Birinci-fiyat Kapal Zarf, kinci-fiyat Kapal Zarf, ngiliz halesi ve Hollanda halesi ile satndan elde edilmesi beklenen gelir denktir1 (Vickrey 1961, Myerson 1981, Riley ve Samuelson 1981). Bu teorem, yaygn bir ekilde, Gelir Denklii Teoremi (Revenue Equivalence Theorem) olarak bilinir. Gelir denklii teoremi, katlmc says ile beklenen gelir arasnda iliki kurulmasna imkn salar. yle ki, ihaleye bir katlmcnn daha katlmas, ikinci en yksek teklifi drmez. Bununla beraber, bu katlmcnn teklifi ikinci en yksek teklifi artrabilecei iin katlmc saysnn artmas satcnn beklenen gelirini artrr (Menezes ve Monteiro

Sz konusu teoremin ilk ispat Vickrey (1961) tarafndan yaplmsa da daha genel koullar altnda teoremin ispat aa yukar ayn tarihlerde yaynlanan iki nemli alma tarafndan farkl yntemlerle yaplmtr: Myerson (1981) ve Riley ve Samuelson (1981)

30

2005, 20). Bu sonu, gelir denklii teoremi ile birletirildiinde her drt ihale trnde de katlmc saysnda meydana gelecek bir artn, satcnn beklenen gelirinde de bir art salad sylenebilir. Satc asndan bakldnda ise, ihalenin tamamland fiyat dzeyinin nesnenin deeri hakknda satcnn bir tahmin yapmasna yardmc olaca sylenebilir. Bununla beraber, ihalenin tamamland fiyat en yksek ikinci deer dzeyinde olacandan, satc nesnenin gerek deeri hakknda tam bilgiye ulaamamaktadr. zetle, katlmc says arttka ihalenin tamamland fiyatn kazanan teklif sahibinin deerine yaknsayaca bylece satcnn daha iyi bilgi sahibi olaca sylenebilir (McAfee ve McMillan 1996). Son olarak gelir denklii teoreminin, katlmclarn risk yansz ve simetrik olduu, nesnenin deerinin katlmclarca zel olarak belirlendii ve katlmclar arasnda gizli anlama / hile bulunmad varsaymlar altnda geerli olduu unutulmamaldr (Maskin ve Riley 2000).

3.2.1.4. Asgari deer ve katlm pay BD modelinde asgari deer (reserve price) r ile katlm pay (entry fee) ise ile gsterilir. Ayn zamanda, asgari deerin tm katlmclar tarafndan bilindii ve satcnn nesneyi asgari deerin altnda satmayaca varsaylr. Asgari deer temel olarak minimum teklif olarak deerlendirilebilir (Menezes ve Monteiro 2005, 22). Asgari deer ve katlm pay bir yandan katlmclarn ihaleye giri evkini azaltrken dier yandan satcnn daha fazla gelir elde etmesine olanak salar; nk katlm pay ile her bir katlmcdan bir bedel alnrken asgari deer, daha sonra gsterilecei gibi, katlmclarn daha saldrgan teklifler vermelerine neden olmakta; bylece satcnn beklenen gelirini artrmaktadr. Katlmclarn ihaleye girip girmemeyi kararlatracaklar bir deerinin bulunduu varsaylsn. vi < ise i . katlmc ihaleye katlmayacak, vi ise katlacaktr. i .

31

katlmcnn nesneye bitii deer vi = v iken kr maksimizasyonu erevesinde, bu katlmcnn denge teklif fonksiyonu udur:
v F ( x) n 1 dx b* (v) = v iken, v + r n 1 F (v ) aksi halde, teklif verme

(3.15)

Denklem (3.15),

Denklem (3.9)un asgari deer ve katlm pay deikenleriyle

gncelletirilmi versiyonudur. Dikkat edilirse katlmclar tekliflerini artk [0, v ] aralndan deil [ , v] aralndan yapmaktadrlar. Bu nedenle, katlmclar artk daha dar bir teklif stratejileri kmesine sahiptirler; bu nedenle de daha agresif teklifler verirler. Nesneye kadar deer bien katlmc, ihaleye girme ile girmeme arasnda kaytsz kalacaktr. yle ki, bu durumda katlmc kadar bir bedel deyerek ihaleye katlabilmekte, ihaleyi kazanmas ise ihaleye katlan tek katlmc olmasna bal olacaktr ( F n 1 ( ) ). Bu durumda katlmc nesne iin r deyecektir. Dolaysyla, + ( r ).F n 1 ( ) = 0 olacaktr. Bu ifade dzenlendiinde: ( r ) F n 1 ( ) = (3.16)

> r ve < v r olduu bilinmektedir. Ayn zamanda r = v r ve F n 1 ( ) < 1

olduundan + r < v olacaktr1; aksi halde, hibir katlmc ihaleye katlmayacaktr. Denklem (3.15) ve Denklem (3.16)dan asgari deer ve katlm paynn, denge teklif stratejisi zerinde iki etkisi olduu grlebilir. Birinci etki, nesneye dk deerler veren katlmclarn ihaleye katlmamalar iken, ikinci etki ihaleye katlan oyuncularn daha agresif teklifler vermeleridir.

Katlmcnn itiraki iin, asgari deer ve katlm paynn toplamnn, nesneye verilen deerden kk olmas gerekir.

32

Bulgu: Katlmc saysnn dmesi beklenen gelirinin dmesine yol asa da, katlmclarn daha saldrgan teklif vermesi ile satcnn beklenen geliri artar (Menezes ve Monteiro 2005, 24). Satcnn gelirini maksimize eden asgari deer ve katlm bedeli dzeylerinin belirlenmesi iin ncelikle satcnn beklenen gelirine asgari deer ve katlm pay deikenlerinin eklenmesi gerekir1:

R1 = nb* (v) f (v) F (v)n 1 dv + n F ( )

(3-17)

Denklem (3.16)da katlm bedeli ile asgari deerin ilikisi daha nce ortaya konulmutu. Buna gre = 0 olarak seildiinde, r = olmakta, r = 0 seildiinde ise

= .F n 1 ( ) olmaktadr. = 0 ve r = olarak kabul edilip Denklem (3.17)de

yerlerine koyulup sistem zldnde2 Denklem (3.18) elde edilir:

1 F ( ) f ( )

(3.18)

Bulgu: Denklem (3.18)de grld gibi asgari deer katlmc saysndan bamszdr (Klemperer 2004, 21). Denklem (3.18) herhangi bir katlm pay alnmadnda birinci-fiyat ihalelerinde satcnn beklenen gelirini maksimize eden asgari deer dzeyini gsterir. Buna gre pozitif bir asgari deer -baka bir ifade ile satcnn nesneye verdii deerin zerindebelirlenmesi satcnn beklenen gelirini artrr. Bu sonucun arkasnda temel tekel fiyatlandrma mant bulunmaktadr (Cramton 2002). Tekelci firma dengede maln fiyatn marjinal maliyetinin zerinde belirlemektedir3 (Jehle ve Reny 2001, 159). Tekelci firma bu ekilde davranarak mal yksek fiyatlardan
Denklem 3.11den farkl olarak bu denklemde n. .F ( ) ifadesi yer almaktadr. Bu ifade katlm paylarndan elde edilmesi beklenen geliri gstermekte iken F ( ) , katlmclarn ihaleye katlma olasln ifade etmektedir. 2 Ayrntl bilgi iin Bkz. (Menezes ve Monteiro 2005, 24,25). 3 Tekelci optimal dzeyde marjinal gelirini marjinal maliyetine eitleyecektir.
1

33

alabilecek tketicilerin tketici artnn bir ksmn kendine kaydrabilmektedir. Geri tekelci firma fiyatlar artrnca maln talep miktar decektir ancak toplam etki, sosyal refah pahasna, tekelci firmadan yana olacaktr (Mas-Colell, Whinston ve Green 1995, 385).

3.2.1.5. Riske kar tutum hale, eksik bilgi altnda gerekletii iin riske kar tutum katlmclarn strateji seimlerini etkileyecektir. imdiye kadar, katlmclarn risk yansz olduu kabul edilmiti ve analizler bu erevede yaplmt. Ancak, risk yansz katlmclarn yan sra riskten kanan ya da risk seven katlmclar da bulunmaktadr. Riskten kanmann iyi anlalmas iin Aye ile Ahmet adl iki kiiye 100 lirann bltrlecei bir durum ele alnsn. Birinci senaryoda her birine 50er lira datld, ikinci senaryoda ise yaz / tura ile parann tamamnn kime gideceinin belirlendii varsaylsn ve Aye ile Ahmetin davranlar incelensin. Bilindii gibi 2. senaryoda Aye ile Ahmetin beklenen geliri 50 liradr1. Bu iki senaryodan ilkini tercih eden kii davranna riskten kanan (risk averse), ikinciyi tercih eden kii davranna risk seven (risk seeker), iki senaryo arasnda kaytsz kalan kii davranna ise risk yansz (risk neutral) davran denir. Riskten kanan kii, belirsizliin bulunmad durumda 50 lira ve daha azn, belirsizliin bulunduu (yaz-tura) durumda elde edecei beklenen getiriye tercih etmektedir. Baka bir ifade ile gelirin marjinal faydas, riskten kanan katlmc iin azalrken risk yansz katlmc iin sabit, risk seven katlmc iin artar (Bierman ve Fernandez 1998, 229). Bulgu: haledeki tm katlmclar riskten kanyorsa, BD modeli erevesinde birincifiyat ihalelerinden elde edilmesi beklenen gelir ikinci-fiyat ihalelerinden daha fazladr (Maskin ve Riley 1984).

E( X ) =

x. f ( x) olduundan E
x

Ahmet

( X ) = E Aye ( X ) = 100

1 2

+0

1 2

= 50

34

Bunun nedeni, riskten kanan bir katlmcnn risk yansz bir katlmcya gre daha saldrgan teklif vermesidir (Menezes ve Monteiro 2005, 34). Peki, riskten kanan bir katlmc neden daha agresif teklif verir? Risk, BD modeli erevesinde ikinci-fiyat ihalelerinde katlmclarn denge teklif stratejilerini etkilemez (Krishna 2004, 38). yle ki, ikinci-fiyat ihalelerinde her bir katlmc iin baat strateji, bu durumda da nesneye verdii deer kadar teklif vermektir. Birinci-fiyat ihalelerinde ise denge teklif stratejisi risk davranndan etkilenir. Bunun iin belirli bir katlmcnn -1. katlmc- gznden durum incelensin. Katlmcnn nesneye bitii deer x iken dier katlmclarn stratejilerinin sabitlendii ve 1. katlmcnn teklifinin b olduu varsaylsn. ncelikle, katlmcnn teklifini yavaa b kadar drd durumda, katlmc ihaleyi kazanrsa, kadar fazladan kr elde eder. Bununla beraber, teklifin drlmesi ihalenin kaybedilmesine de neden olabilir. Riskten kanan bir katlmc iin elde edilen kadar karn faydas, ihaleyi kaybetme durumu ile kaybedilen olas kara gre dktr. Benzetmek gerekirse, riskten kanan bir katlmcnn daha yksek teklif vermesi, kaybetmeye kar kendini sigortalatmasdr (Krishna 2004, 40).

3.2.1.6. Bte kst imdiye kadar yaplan analizlerde katlmclarn bte kst dikkate alnmamt. Bununla beraber, pek ok durumda oyuncular arasnda finansal asimetri bulunmaktadr. Dier koullar sabit, katlmclarn sahip olduklar bte kst Wi , katlmclarn btelerini aan bir teklif vermelerinde cezalandrlacaklar varsaym altnda, ikincifiyat ihalelerinde bi (v, w) = min{vi , wi } eklinde teklif verme baat stratejidir1. Birincifiyat ihalelerinde ise denge teklif stratejisi udur: bi (v, w) = min{bi (v), wi } .

ncelikle, katlmcnn kendi btesinin zerinde teklif vermemesi baat stratejidir. Eer kendi btesinin zerinde teklif verir ve en yksek ikinci teklif kendi btesinin altnda karsa elde edecei kar kendi btesi kadar teklif verdiinde de kazanacaktr. Bununla beraber, eer ikinci en yksek teklif de kendi btesinin zerinde olursa bu sefer ceza deyip zarar edecektir. Eer, vi wi ise bte kstnn

35

Bulgu: Bte kst erevesinde, birinci-fiyat ihalesinden elde edilen gelir, ikinci-fiyat ihalesinden elde edilen gelirden daha fazladr1 (Krishna 2004, 46).

3.2.1.7. Asimetri Tanm: Katlmclarn nesneye bitikleri deerler farkl dalmlar ieriyorsa katlmclar asimetriktir. Katlmclar arasnda asimetri bulunmas ikinci-fiyat ihalelerinde katlmclarn teklif stratejilerini etkilemez. Her bir katlmcnn kendi deeri kadar teklif vermesi yine baat stratejidir. Dolaysyla, ikinci-fiyat ihalelerinde her zaman etkin bir tahsis yaplr. Birinci-fiyat ihalelerinde ise durum karmaktr. Bir dengeden bahsedilse bile bu dengenin etkin olduu sylenemez (Krishna 2004, 46). Bulgu: kinci-fiyat ihaleleri birinci-fiyat ihalelerine gre daha etkin bir tahsis salar. Katlmclar asndan bakldnda, Maksin ve Riley (2000) gl katlmclarn ikinci-fiyat ihaleleri, zayf katlmclarn ise birinci-fiyat ihaleleri tercih ettiklerini ortaya koymulardr2. haleye daha ok katlmcnn girmesi isteniyorsa bu hususa dikkat edilmelidir. Cramton (1998a) ise, katlmclardan birinin ak ihale trn dzenlenmesini istemesinin katlmclar arasnda sz konusu katlmc lehinde byk bir asimetri bulunduu anlamn tadn vurgulamtr.

3.2.2. Genel deer modeli

Genel Deer (GD) modelinde, BD modelinden farkl olarak, katlmclarn nesneye bitikleri deerin zel olduu ve katlmclarn bilgileri bamsz dald, bylece, katlmclarn nesnenin deeri hakknda ksmi bilgilere sahip olduu varsaylr. Bu

bir balaycl olmaz (bte kstnn bulunmad durumla ayn). Eer vi > wi ise o zaman da wi kadar teklif vermek daha az teklif vermeye baat bir stratejidir. 1 spat ve ayrntl bilgi iin (Krishna 2004, 43, 44, 45) 2 Gl ve zayf terimleri katlmclarn nesneye verdii deerin nasl daldn gsterir.

36

modelde, i katlmcs, dier bir katlmcnn nesne ile ilgili sahip olduu bir bilgiyi rendiinde, nesneye bitii deeri gncelleyebilmektedir.
i katlmcsnn zel bilgisi X i [0, w] ile gsterilir ve i nin sinyali (signal) olarak

adlandrlr. Nesnenin i iin deeri vi iken, Vi tm katlmclarn sinyallerinin bir fonksiyonu olarak ifade edilebilir: Vi = vi ( X 1 , X 2 ,..., X n ) (3.19)

Bu modelde, katlmclarn risk yansz olduu, dolaysyla pi denen bedel iken Vi pi yi maksimize etmeye altklar varsaylr. Tm katlmclar nesneye ayn deeri atfettiinde Denklem (3.19) V = v( X 1 , X 2 ,..., X n ) eklini alr ve saf genel deer (pure common value) ortaya kar. Dier uta ise zel deer ( vi ( X) = X i ) modeli bulunmaktadr. GD modelinde, ihale ncesinde i katlmcsnn sahip olduu tek sinyal kendi zel bilgisidir. Bu bilgiye dayal olarak nesnenin katlmc iin tahmini deeri

E[V X i = x] dir. imdi de nesnenin kapal zarf ihalesi ile satld ve i nin kazanan
katlmc olarak akland varsaylsn. Eer tm katlmclar simetrik ve ayn strateji ile teklif verdiyse, bu durumda i , dier tekliflerin tamamnn ( n 1 ) kendi teklifinden ( x ) kk olduunu renecektir. Bunun sonucunda ise kazanann kendi olduu bilgisi ile birlikte nesnenin deerini, E[V X i = x, Y1 < x] 1 eklinde nceki tahminine gre daha dk miktarda revize edecektir. Yani, kazandnn aklanmas, kt bir haber (bad news) olarak ilev grecektir. Bu etkinin nceden tahmin edilmeyip teklif stratejisinin bir bileeni olarak deerlendirilmemesi zerine, kazanann nesneye deerinin zerinde bir deme ile sahip olmasna kazanann laneti (winners curse) denir (Krishna 2004, 85).

Y1 , n 1 iindeki en yksek teklif

37

Mackleye (2008) gre iki tip kazanann laneti vardr. 1.tip kazanann laneti, kazanan katlmcnn nesnenin deerinin zerinde teklif vermesi ile meydana gelir ve kazanann lanetinin gl formu olarak adlandrlr. Zayf form olarak adlandrlan ikinci tip ise, kazanan katlmcnn nesnenin deerini olduundan fazla tahmin etmesi ve bunun sonucunda dk karlar elde etmesi durumunda ortaya kar. 1960larda petrol irketleri, ky sondajlarnda dk krlar elde etmitir. Pek ok iktisat bu durumu kazanann laneti ile ilikilendirmitir. Bu teze gre, petrol irketleri lisanslarn deerlerini olduundan fazla tahmin etmi ve bu ynde teklif verince bekledikleri karlar elde edememilerdir (Menezes ve Monteiro 2005, 39). Kazanann laneti, saf genel deer modelinde daha belirgindir. Kazanann lanetinden kanmak iin katlmclarn balang tahminlerini, etkiyi hesaba katarak iyi glgelemeleri gerekir (Krishna 2004, 85). Belirtilmesi gereken bir baka nokta da, kazanann laneti etkisinin byklnn katlmc says arttka artmasdr. 50 katlmc arasndan en yksek teklifi vermek 10 katlmc arasnda en yksek teklifi vermekten daha kt bir haberdir. GD modelinde gevetilen bir dier varsaym ise katlmclarn bilgilerinin bamsz dalmas varsaymdr. hale teorisinde, katlmclarn sinyalleri arasnda bir korelsyon bulunduu ve bu korelsyonun pozitif olduu durum afiliasyon (affiliation) olarak tanmlanr (Milgrom ve Weber 1982). Milgrom ve Weberin (1982) ihale teorisine hediye ettii bu kavram, pozitif korelsyonun gl bir formu olarak ve kabaca bir altkmedeki X i lerin hepsi bykse kalan X j lerin de byk olaslkla byk olacan anlamna gelir1 (Krishna 2004, 86). Tanm: x y = (max{x1 , y1},..., max{xn , yn } ve x y = (min{x1 , y1},..., min{xn , yn } iken eer f ( x y ) f ( x y ) f ( x) f ( y ) ise x ve y arasnda afiliasyon vardr. GD modeli erevesinde ihale trleri arasnda beklenen gelir erevesinde bir karlatrma yapmadan nce Gelir Denklii Teoreminin GD modeli ve afiliasyon varsaymlar altnda geerli olmadnn hatrlatlmasnda yarar bulunmaktadr. GD
1

Afiliasyon ile ilgili ayrntl bilgi iin Milgrom ve Weber (1982), Krishna (2004, Appendix D)

38

modelinde denge fiyat, birinci-fiyat ihalelerinde sadece kazanan katlmcnn tipine bal iken ikinci fiyat kapal zarf ihalesinde en yksek teklifi veren katlmcnn ve ikinci en yksek teklifi veren katlmcnn tipine bal olacaktr. ngiliz ihalesinde ise denge fiyat tm katlmc tiplerine baldr. Milgrom ve Weber (1982) tarafndan ortaya atlan zincir kuralna (linkage principle) gre, katlmclarn tipleri arasndaki ba ne kadar oksa beklenen gelir o kadar artar. Baka bir ifade ile denge fiyatlar tiplere ne kadar bal ise (zincir ne kadar gl ise), katlmclarn teklifleri o kadar yksek olacaktr. Yksek teklifler, denge fiyatnn ykselmesine, sonu olarak da beklenen gelirin artmasna neden olacaktr (Menezes ve Monteiro 2005, 70). Bu erevede, denge teklif stratejisinin katlmc tipine en ok bal olduu ngiliz halesinden, kapal zarf ihalelerine gre daha fazla gelir elde edilmesi beklenir. Baz durumlarda satclar katlmclarn sahip olmadklar eitli bilgilere sahip olabilmektedirler. Satclarn bu bilgileri saklama / duyurma kararlar ihalenin gidiatn etkileyecektir. Bu balamda, Milgrom ve Weber (1982) ngiliz ihalesinde katlmclarn daha fazla bilgi sahibi olmasnn beklenen geliri arttrdn gstermi, hatta her ihale trnde de satcnn bu bilgileri katlmclarla paylamasnn beklenen geliri artracan ortaya koymulardr. Birinci Fiyat halesi ksaca BF, kinci Fiyat ihalesi F, ngiliz halesi ve Hollanda halesi H olarak gsterilmek zere btn bu karmlar Tablo 3.1de sunulmutur. Tablo 3.1 Beklenen Gelir Sralamas Riske Kar Tutum Risk Yansz Riskten Kanan

Sinyal Bamsz Korelsyonlu

F BF H F BF H

BF H F Belirsiz

BD modelinden farkl olarak GD modelinde en yksek sinyal sahibinin nesneye en ok deer veren olmas gerekmez. Katlmclar nesneye verdikleri deerlerden daha az emin olduklarnda teklifleri ile nesneye bitikleri deer arasndaki iliki de zayflayacak;

39

bunun doal bir sonucu olarak, nesneye en ok deer bienin teklifi daha az kazanacaktr (Milgrom 2004, 157). Buna rnek olarak aadaki deer fonksiyonlarna sahip iki katlmcy varsaylsn:
v1 ( x1 , x2 ) = 1 2 2 1 x1 + x2 , v2 ( x1 , x2 ) = x1 + x2 3 3 3 3

rnekte grlebilecei gibi, her iki katlmcnn da nesneye verdii deer fonksiyonunda dier katlmcnn sinyalinin arl daha fazladr. Bu durumda rnein v1 > v2 iin x2 > x1 olmas gerekir. Yani, yksek sinyale sahip katlmc, ayn zamanda nesneye dk deer veren katlmcdr. Bu varsaym altnda ihale trnn de etkin olmad sylenebilir. Bu balamda analize tek gei koulunun katlmas gerekir. Bilindii gibi, v vi (x) j (x) ise tek gei koulu (single crossing condition) salanr. xi xi Bulgu: Simetrik baml deer modeli ve afiliasyonlu sinyaller varsaym altnda eer tek gei koulu salanyorsa her ihale tr de etkin bir tahsis salar (Krishna 2004, 101).

3.3. OK NESNEL HALELER

hale her zaman tek bir nesne iin tertip edilmemektedir. Kimi zaman zde kimi zaman da zde olmayan pek ok nesne ihale yoluyla sata karlmaktadr. Fiziksel olarak zde nesnelere hazine bonolar rnek gsterilebilirken ayn binadaki daireler zde olmamakla beraber birbirlerinin ikamesi olan nesnelere rnek olarak gsterilebilir. Bilindii gibi, ikame nesnelerde ikinci bir nesneye sahip olmann marjinal faydas ilk nesneye sahip olurken elde edilen faydadan daha azdr (Jehle ve Reny 2001, 18). Baz nesneler ise birbirlerinin tamamlaycs olabilir. Bu durumda ise ikinci nesneye sahip olmann marjinal faydas artar. rnein, komu iki blgeye ait telekomnikasyon lisanslar birbirlerinin tamamlaycsdrlar.

40

ok nesneli ihalelerde satcnn pek ok seenei bulunmaktadr. Satc ncelikle, tm nesneleri ayr ayr veya bir kerede ihaleye karlacana karar verir. Bu kararn ardndan hangi ihale trn seeceine karar verir. Nesneleri ayr ayr satmaya karar verdiyse bunu ezamanl veya ardk olarak ihale edebilir. Son olarak ise hangi ihale trnn (ngiliz, Hollanda, Birinci-fiyat, kinci-fiyat) kullanlacana karar verir.

3.3.1. Ezamanl (simultaneous) ihaleler

3.3.1.1. Kapal zarf ihaleleri

K tane zde nesnenin ezamanl bir biimde kapal zarf ile ihalesinde temel olarak

ihale tr kullanlr. Bu trlerden ilk ikisi pratik nedenlerden tr (gerek hayatta da olduka sk kullanlmaktadr) dieri ise teorik nedenlerden dolay olduka nemlidir. Bu ihale tr unlardr: i. ii. iii. Ayrmc (discriminatory) (Teklifini de) hale, Tek-fiyat (uniform) halesi, Vickrey halesi.
K

Yukardaki ihale trnde de katlmclar

nesne iin bki

eklinde ve

i i olmak zere teklif verirler (azalan marjinal fayda). b1i i . katlmcnn bir b1i b2 ... bK

i iki birim iin demeye birim iin demeye hazr olduu mebla gsterirken, b1i + b2
i i hazr olduu mebla gsterir. Benzeri ekilde b i = (b1i , b2 ,..., bK ) teklif vektr olarak

tanmlanr1.
b i teklif vektr ters talep fonksiyonu (inverse demand function) olarak grlr ve
i nin talep fonksiyonu eklinde yazlrsa

d i ( p ) = max{k : p bki }
1

(3.20)

Bu blmde st simge katlmcy alt simge ise nesneyi (adet) gstermektedir.

41

elde

edilir.

Katlmclardan

alnan

NK

kadar

teklif

sonucunda

( bki : i = 1, 2,..., N ; k = 1, 2,...K )

K birim nesne en yksek K teklife gre katlmclar

arasnda datlr. rnein, i katlmcs en yksek K teklif iinde k < K kadar yksek teklif vermise, k kadar nesne elde eder. Daha somut bir ekilde anlalmas iin katlmcnn 6 nesne iin teklif verdii varsaylsn:
b1 = (60,57, 43,30,12,8) b 2 = (47, 29, 25, 22,14, 7) b 3 = (52,38, 20,12,10,5)

ekil 3.2de bu teklif vektr ters talep fonksiyonu olarak gsterilmektedir.

ekil 3.2 Bireysel Talep Fonksiyonlar

K = 6 iin katlmclarn teklifleri bykten ke doru sralandnda bu deerler

unlardr:
1 1 3 (b11 , b2 , b13 , b12 , b3 , b2 ) = (60, 57, 52, 47, 43, 38)

Yani bu tahsis sonucunda, 1. katlmc , 2. katlmc bir, 3. katlmc ise iki birim nesne kazanr.

42

Nesnelerin tahsisi geleneksel arz-talep kanunlar gzetilerek yaplmtr. ekil 3.3te gsterildii gibi ncelikle bu katlmcnn taleplerinin topland, toplulatrlm (aggregated) bir talep elde edilmitir. Satlacak nesne says sabit olduu iin arz dikey bir doru eklinde gsterilmitir. Arz ve talebin kesitii yerin solunda kalan teklifler kazanan teklifler olarak deerlendirilmi ve bu alanda katlmcnn ka teklifi varsa, katlmc o kadar nesne elde etmitir. Geri kalan teklifler ise kaybeden teklifler olarak deerlendirilmitir.

ekil 3.3 Toplulatrlm Talep ve Arz Her ne kadar ihale ynteminde ayn datm mekanizmas bulunuyor olsa da cretlendirme ayn deildir. Alt blmlerde bu konu ele alnmtr. 3.3.1.1.1. Ayrmc ihale Ayrmc ihale ynteminde kazanan katlmclar kazanan teklif miktarlar kadar deme yapmaktadrlar: i katlmcsnn K teklifi arasnda kazanan k i kadar bki teklifi varsa,

b
k =1

ki

i k

(3.21)

kadar deme yapar. Krishna (2004, 168) ayrmc fiyat cretlendirmesini artk arz fonksiyonu (residual supply function) ile aklamtr. Bu erevede, herhangi bir p fiyat dzeyinde i katlmcsnn kar karya kald artk arz s i ( p ) ile gsterilmi ve

43

arz edilen toplam K dan dier katlmclarn talep ettii toplam miktarn karlmas ile elde edilmitir:
s i ( p ) max{K d j ( p ), 0}
j 1

(3.22)

Ayrmc ihalede, katlmclar kendi talep fonksiyonlarnn altnda kalan alan derler. ekil 3.4deki taral alan birinci katlmcnn birim nesne iin demesi gereken bedeli
1 1 gstermektedir. 1. katlmc iin bu bedel (b11 + b2 + b3 ) = 60 + 57 + 43 = 160 tr.

ekil 3.4 Ayrmc hale Trnde cretlendirme Ayrmc ihale tr, birinci-fiyat kapal zarf ihale trnn ok nesneli bir versiyonudur. Sadece bir nesnenin satld durumda, ayrmc ihale tr birinci-fiyat kapal zarf ihalesine dnr. 3.3.1.1.2. Tek-fiyat ihalesi Tek-fiyat ihalesinde ise K birim nesne, toplam arzn toplam talebe eit olduu piyasa temizleme fiyatndan satlr. Piyasa temizleme fiyat ise kaybeden en yksek teklif olarak varsaylmaktadr.
c -i , i katlmcsnn kar karya kald teklifleri gsterirken i nin kazand nesne

says ayn zamanda i nin getii rekabeti teklifleri gsterecektir. rnein, i 1 birim

44

i i i nesne kazanmsa bu durumda b1i > cK ve b2 > cK 1 olmal; yani en dk rekabeti

teklifi gemeli ama ikinci en dk rekabeti teklifi gememelidir. Bu durum

i i ve bki i +1 < cK olmaldr. genelletirildiinde, i k i kadar rn elde ediyorsa bki i > cK k i k i +1

Piyasa denge fiyat ise Denklem (3.26)da verilmitir.

i p = max{bki i +1 , cK } k i +1

(3.23)

nceki rnee dnlecek olursa, 1. katlmcnn kar karya kald rekabeti teklifler ve 1. katlmcnn teklifi unlardr:
c-1 = (52, 47,38, 29, 25, 22) b1 = (60,57, 43,30,12,8)
1 1 1 1 fakat b4 olduundan 1 numaral katlmc 3 birim nesne kazanacaktr. Bu b3 > c4 < c3
1 1 rnekte piyasa temizleme fiyat max{b4 , c4 } = 30 olduu iin 1 numaral katlmc 3

birim iin 90 deyecektir (Bkz. ekil 3.5teki taral alan).

ekil 3.5 Tek-fiyat halesinde cretlendirme Tek-fiyat ihalesi, tek bir nesne satldnda ikinci-fiyat kapal zarf ihalesine indirgenir. Bununla beraber, tek-fiyat ihalesi ikinci-fiyat kapal zarf ihalesi ile pek ok zellii paylamazlar. Dolays ile benzerlik mkemmel deildir.

45

3.3.1.1.3. Vickrey ihalesi Vickrey ihalesinde k i birim nesne kazanan katlmc, kaybeden en yksek k i teklifi der. Baka bir ifade ile katlmcnn k . birimi elde edebilmesi iin i nin k . yksek
i teklifinin k . rekabeti teklifi gemesi gerekmektedir. Katlmc ilk birim iin cK ikinci i i birim iin cK 1 olmak zere k birim iin toplam u kadar deme yapar:

c
k =1

ki

i K k i +k

(3.24)

Daha nceki rnek ile somutlatrmak gerekirse, 1. katlmcnn toplam demesi

1 1 1 c6 + c5 + c4 = b22 + b32 + b42 = 29 + 25 + 22 = 76 olacaktr. ekil 3.6da bu deme taral

alan ile gsterilmitir. 1. katlmc ihaleye katlmasayd 3 birim nesne 2. katlmc tarafndan 76 birim deme ile elde edilecekti. te, 1. katlmcnn ihaleye katlmas ile bu nesnenin ona daha fazla deer veren katlmcya, rekabeti teklifler fiyat dzeyinde verilmesi Vickrey ihalesinin temel mantn oluturmaktadr.

ekil 3.6 Vickrey halesinde cretlendirme ekil 3.4, ekil 3.5 ve ekil 3.6deki taral alanlar karlatrldnda dier ihale trlerine -tek-fiyat ve Vickrey ihalesi- gre ayrmc ihaleden daha fazla gelir elde edildii eklinde bir dnce ortaya kabilir. Ancak, bu dnce yanl olacaktr nk

46

ekillerde katlmclarn teklif stratejilerine deinilmemi, sadece her ihale trnde de katlmclarn ayn teklifleri vermeleri durumunda elde edilen gelir gsterilmitir. Daha sonra grlecei gibi, her ihale trnde de farkl farkl stratejiler izlenmektedirler (Krishna 2004, 169).

3.3.1.2. Ak ihaleler

3.3.1.2.1. Hollanda ihalesi ok nesneli Hollanda ihalesinde, tek nesnenin sata karld Hollanda ihalesinde olduu gibi ihaleci yksek bir miktardan ihaleyi balatr ve yava yava fiyat drmeye balar. Mevcut fiyattan nesneyi satn almak isteyen bir katlmc ortaya knca nesnelerden biri satlr ve fiyat dmeye devam eder. Bu ekilde tm nesneler satlana kadar ihale devam eder. ok nesneli Hollanda ihalesi, ayrmc ihaleye kt anlamnda denktir (output equivalent). Her iki ihale trnde de katlmclar ayn teklif vektrne sahip olduundan ayn gelir elde edilir. Bu iliki Hollanda ihalesi ve birinci-fiyat kapal zarf ihalesi arasndaki stratejik denklii anmsatmaktadr. lk durum ile ikinci durum arasndaki fark, ikinci durumun bilgiye bal olmakszn her koulda geerli olmasdr (Krishna 2004, 172). Bu yzden, Hollanda ihalesi ile ayrmc ihale stratejik denk ihaleler deildirler. Bir baka ifadeyle, katlmclarn nesneye verdikleri deerler baml iken, Hollanda ihalesinde ilk nesnenin satnn ardndan katlmclar teklif stratejilerini gncellerler. Bununla beraber, kapal zarf ihalesinde bu bilgi eriilebilir olmadndan teklif stratejisinde kullanlamaz. Bulgu: Bamsz zel deer varsaym altnda Hollanda ihalesi ile ayrmc ihale stratejik denk ihalelerdir.

3.3.1.2.2. ngiliz ihalesi

47

ok nesneli ngiliz ihalesinde ihaleci dk bir fiyat ile ihaleyi aar ve fiyat ykseltmeye balar. Her bir katlmc o fiyattan ka tane nesne talep ettiini bildirir. Baka bir deyile, o fiyattan talebinin ne olduunu gsterir. Fiyat artka doal olarak talep dmeye balayacak ve ihale edilen nesne says kadar talep kald zaman ihale sona erecektir. ngiliz ihalesi ile tek-fiyat ihale arasnda -Tek nesneli ngiliz halesi ile ikinci-fiyat kapal zarf ihalesi arasndaki gibi- kimi benzerlikler vardr. ncelikle bu iki ihale tr kt bakmndan denktir. Bununla beraber bu denklik bir nceki blmde anlatlan nedenlerden tr zayftr. Bilindii gibi ngiliz ihalesinde, ihale srecinde katlmc, dier katlmclarn verdikleri teklifler sonucunda elde ettii bilgiler ile teklifini gnceller. Bulgu: zel deer varsaym altnda, ngiliz ihalesi ile tek-fiyat ihalesi denktir. Bu ihale tr yaygn bir ekilde ezamanl ak artrma ihalesi (simultaneous ascending auction) olarak bilinmektedir. lk kez 1994 ylnda ABDdeki frekans ihalelerinde kullanlm (Milgrom 2000), ihaleden elde edilen baarl sonular ile birlikte kullanm yaygnlamtr.

3.3.1.2.3. Ausubel ihalesi Ausubel ihalesi1, Vickrey ihalesine kt bakmndan denk bir ihale trdr. ngiliz ihalesinde olduu gibi ihaleci dk bir teklif ile ihaleyi balatr ve fiyat artrmaya balar. Katlmclar ise mevcut fiyat dzeyinden taleplerini bildirirler. halenin sonunda nesnelerin tahsisi ise aadaki gibi yaplr. ncelikle, her fiyat dzeyinde her bir katlmcnn kar karya kald artk arz bulunur. Balangta fiyat dkken her bir katlmc iin artk arz ( s i ( p ) ) 0dr. Fiyat en az bir katlmc iin s i ( p) > 0 olana kadar artar. Bu noktada s i ( p) > 0 olan

Ausubel ihalesi, Ausubel (1997) tarafndan etkinlik problemine zm bulmak amacyla nerilmi bir sistem olduu iin adn yazardan almtr.

48

katlmcya p fiyat dzeyinden s i ( p) nesne satlr ve ihaleye devam edilir. Fiyatlar en az bir katlmc iin s i ( p) > s i ( p) olana kadar artar. Bu fiyat dzeyinde de katlmclara p fiyat dzeyinden s i ( p) kadar nesne satlr. Bu ekilde ihaleye devam edilir. Ausubel ihalesinde nesnelerin fiyatlandrlmas Vickrey halesinde olduu gibi artk arzn altnda kalan alan kadardr. rnee dnlecek olursa her katlmcnn Ausubel halesinde karlatklar artk arz ve fiyatlar ekil 3.7de gsterilmektedir.

ekil 3.7 Vickrey ve Ausubel halelerinde Fiyatlar ekil 3.7de de grlebilecei gibi fiyat 0 iken tm s i ( p ) = 0 dr. Fiyat 22ye knca ( p = 22 ) 1. katlmcnn artk arznda ( s 1 (22) = 1 ) bir atlama olur. Bu fiyat dzeyinde halen s 2 (22) = 0 ve s 3 (22) = 0 dir. Dolaysyla, 1. katlmcya p = 22 den bir birim nesne satlr ve ihaleye devam edilir. Bu kez fiyat 25 olana kadar tekrar artar. Bu fiyat dzeyinde s 1 (25) = 2 ve dierleri iin artk arz halen 0 olduundan 1. katlmcya bir birim nesne p = 25 fiyat dzeyinden satlr. p = 29 olunca ise artk arzda yine bir atlama olur ve bu fiyat dzeyinde s 1 (29) = 3 ve ayn zamanda s 3 (29) = 1 olduundan 1. ve 3. katlmclara birer birim nesne bu fiyat dzeyinden satlr. Son olarak, fiyat 30a knca s 2 (30) = 1 ve s 3 (30) = 2 olduu iin, kalan iki nesne 2. ve 3. katlmclara 30dan satlr. Bu datm sreci sonucunda, 1. katlmc birim nesne iin toplam 76

49

der ki bu Vickrey ihalesinde dedii miktarn aynsdr. Ayn durum dier iki katlmc iin de geerlidir. ekil 3.8de ok nesneli kapal zarf ve ak ihale arasndaki iliki gsterilmitir. ekilde de grlebilecei gibi ihalenin denklii zayftr. Denkliin zayfl ise bu ihalelerin, zel deer varsaym altnda denk olmasndandr. ekilde 3.8de ayn zamanda tek nesneli ihaleler ile ok nesneli ihaleler arasndaki iliki de zetlenmitir. Grnrde benzer olmalarna karn tek-fiyat ile ikinci-fiyat ihalesi arasnda bulunmayan uzant Vickrey ile ikinci-fiyat ihale arasnda bulunmaktadr.
Tek Nesneli Kapal Zarf ok Nesneli Ak

Birinci-Fiyat

Ayrmc

oklu Hollanda

Tek-Fiyat

oklu ngiliz

kinci-Fiyat Uzantlar

Vickrey Zayf Denklik

Ausubel

ekil 3.8 Tek Nesneli haleler ile ok Nesneli haleler Arasndaki liki

3.3.1.3. Denge ve etkinlik

3.3.1.3.1. Temel model Temel modelde, K tane nesne iin N tane katlmc bulunmaktadr. X ki , k . nesnenin elde edilmesinden salanan marjinal deeri gsterirken i . katlmcnn nesneye verdii
i i deer X i = ( X 1i , X 2 ,..., X K ) zel deer vektr ile gsterilir. Modelde ayn zamanda,

marjinal deerin (fayda) elde edilen rn miktar arttka azald varsaylr;

50

i i . Dier varsaymlar ise unlardr: Katlmclar simetriktir, her bir Xi X 1i X 2 ... X K

bamsz ve zde dalr.

3.3.1.3.2. Vickrey ihalesi Vickrey halesinde her bir katlmc, b i teklifini sunar ve kazand miktar ( k i ) iin

c
k =1

ki

i K k i +k

(3.25)

kadar deme yapar. Denklem (3.28)de c -i , rekabeti en iyi tekliflerin - i dndaki dier katlmclarn teklifleri- bykten ke doru sral bir ekilde tekrar yazlmas ile elde edilen en byk K teklifi gstermektedir. Yukarda, ikinci-fiyat ihalesinde katlmcnn nesneye bitii kadar teklif vermesinin baat strateji olduu ispatlanmt. Ayn ekilde, ok nesneli Vickrey ihalesinde de baat strateji katlmcnn drst davranmasdr (Krishna 2004, 181). ok nesneli Vickrey ihalesi ile tek nesneli ikinci-fiyat ihale arasndaki bir dier benzerlik, her iki ihale trnn de nesnelerin etkin bir biimde tahsis edilmesini salamasdr (Krishna 2004, 183). Kapal zarf Vickrey ihalesinin bu zellii ak ihaledeki dengi olan Ausubel ihalesi iin de geerlidir. Bununla beraber, bu iki ihale trnn nesneleri etkin tahsis etmesi, bu tahsisin her zaman adil olduu anlamna gelmez. Bunun iin iki nesne iin iki katlmcnn srasyla
x1 = (12,10) ve x 2 = (11,1) deer vektrne sahip olduu varsaylsn. Bu durumda, 1.
2 katlmc elde ettii nesne iin x2 = 1 derken 2. katlmc elde ettii nesne iin x12 = 10

deyecektir. Her iki nesneye de daha fazla deer veren 1. katlmc, bu deer vermeyi drst bir biimde teklifine yanstmasna ramen, eit saydaki nesne iin 2. katlmcdan daha az bedel demektedir. Bu rnein de gsterdii gibi Vickrey ihalesinde eer iki katlmc da eit miktarda nesne kazanmsa, daha fazla para demeye raz olan katlmc daha az para der

51

(Krishna 2004, 183). Vickrey ihalesinin bu handikab katlmc saysnn azlndan kaynaklanr. Katlmc says dk iken karlalan bir dier olumsuz sonu ise elde edilen gelirin ok dk olmasdr.

3.3.1.3.3. Tek-fiyat ihalesi Tek-Fiyat ihalesi Vickrey ihalesinden teklif stratejileri anlamnda ayrr. Her ne kadar ilk nesne iin her iki ihale trnde de drst davranp nesneye verilen deer kadar teklif verilmesi baat strateji ise de sonraki nesneler iin katlmclarn stratejileri farkllar. yle ki, Vickrey ihalesinde drst teklifler vermeye devam edilirken tek-fiyat ihalesinde talep drme1 (demand reduction) ile teklifler glgelenir (Krishna 2004, 186). ekil 3.9da bu davran biimi gsterilmitir. ekilde de grld gibi gerek talep ile bildirilmi talep arasndaki aralk nesne says arttka talep drme nedeniyle genilemektedir.

ekil 3.9 Tek-fiyat halesinde Talep Drme Bulgu: Talep drme nedeniyle, tek-fiyat ihalesinde nesneler etkin olmayan bir biimde tahsis edilir (Krishna 2004, 189).
Eer katlmc bir birimden daha fazla almak istiyorsa ve azalan marjinal faydalar sz konusu ise katlmc sonraki birimler iin daha az teklif verip talebini drecektir (Milgrom 2004, 258).
1

52

3.3.1.3.4. Ayrmc ihale Ayrmc ihale trnde, katlmclar kazanmalar halinde teklif verdikleri mebla dedikleri iin, tek-fiyat ihalesinde olduu gibi, talep drme sz konusudur. Bulgu: Ayrmc ihalede her bir denge noktasnda etkin olmayan bir tahsis vardr (Krishna 2004, 191). Bu bulgular birletirildiinde, ayrmc ve tek-fiyat ihale trlerinde cretlendirme kurallarnn etkin olmayan bir tahsise yol at sylenebilir. Bu durumu inceleyen ve buna bir zm arayan Vickrey (1961) kendi adn tayan fiyatlama mekanizmasn nermitir. Vickrey, etkinsizliinin nedenini birden ok nesnenin satlyor olmasna deil, katlmclarn birden fazla nesne iin taleplerinin olmasna balamtr (Krishna 2004, 196). te yandan, bu ihale tr arasnda bir gelir sralamas yapmak mmkn deildir. Deerlerin dalmna gre biri dierinden stn olabilir (Krishna 2004, 202).
3.3.2. Ardk ihale

Ardk (Sequential) ihalede birden ok nesne ezamanl ihaleden farkl olarak ayn anda ihale edilmez. haleye konu olan zde nesneler iin ayr ayr ihaleler dzenlenir.

3.3.2.1. Birinci-fiyat ihaleler

K tane zde nesnenin N > K katlmcya bir dizi birinci-fiyat ihalesi ile satld

varsaylsn. yle ki, birinci nesne iin ihale yaplsn, kazanan teklif aklansn ve ihaleyi kazanan katlmc birinci nesneyi kazansn. Daha sonra ikinci ve dier nesneler iin ayn ekilde ihale yaplsn ve nesneler kazanan katlmclara satlsn. Ayrca, her bir katlmcnn en fazla bir nesneye ihtiyac olduu, yani tek-nesnelik talepleri olduu, zel deer varsaymnn geerli olduu ve deerlerin bamsz bir biimde dald kabul edilsin.

53

Bu varsaymlar altnda nesnelerin azalan deerler erevesinde satlaca beklenir. yle ki, ilk nesne, nesneye en ok deer veren katlmcya, ikinci nesne, nesneye en ok deer veren ikinci katlmcya verilecek ve dier nesneler de benzer ekilde katlmclarn verdikleri deere gre datlacaktr. Bu balamda, K birim nesnenin etkin bir ekilde tahsis edildii aktr (Krishna 2004, 210). Denge teklif stratejileri asndan belirtilmesi gereken ilk husus, nesneye x deerini verip k . turda halen aktif olan katlmcnn k + 1 . turda daha yksek teklif verdiidir (Bkz. Denklem (3.29)):

k +1 ( x) > k ( x)

(3.26)

Denklem (3.29)a gre, nesne arznn azalmas nedeniyle nceki turlarda nesneyi elde edemeyen katlmc bir nceki tura gre daha yksek teklif verecektir. Bununla beraber bu etki, her tur en yksek deere sahip katlmcnn ihaleden ekilmesi ile birlikte, kalan katlmclarn zayflayacaktr. daha dk deer bien katlmclardan olumas sonucunda,

3.3.2.2. kinci-fiyat ihaleler ncelikle, birinci-fiyat ardk ihale ile ikinci-fiyat ardk ihale arasnda gelir denklii bulunduu belirtilmelidir (Krishna 2004, 217). Bu denkliin bir sonraki aamas k . ihale turunda, her iki ihale trnde de katlmclarn ayn beklenen demeyi yapmalardr. Baka bir ifadeyle, iki ihale tr ayn zamanda tur tur deme denktir (payment equivalent) (Krishna 2004, 218). kinci fiyat ihalesi ile ilgili arpc bir dier bulgu ise denge teklif stratejisidir. yle ki:

kII ( x ) = kI+1 ( x )

(3.27)

Denklem (3.30)da grlebilecei gibi katlmcnn ikinci-fiyat ihalesinin k . turdaki teklif fonksiyonu, ayn katlmcnn birinci-fiyat ihalesinin k + 1 . turdaki teklif fonksiyonuna eittir (Krishna 2004, 219). Denklem (3.29)da birinci-fiyat ardk

54

ihalelerde, katlmcnn teklifinin tur says arttka artt gsterilmiti. Denklem (3.30) ile Denklem (3.29) birletirildiinde

kII ( x ) = kI+1 ( x ) > kI ( x )

olduu rahatlkla grlebilir. Bir baka ifade ile ayn katlmc, ayn turda, ikinci-fiyat ihalesinde birinci fiyat ihalesine gre daha yksek bir teklif vermektedir. ki ihale trnn arasnda tur bana da gelir denkliinin salanabilmesi iin byle bir sonucun elde edilmesi zaten beklenen bir dnce biimiydi.

3.3.3. Optimal ihaleler

Birden ok nesnenin satld, bununla beraber katlmclarn taleplerinin bir nesne ile snrland ihale modelinde Gelir Denklii Teoremi geerlidir. Dolaysyla ihale trleri etkindir ve satc ayn beklenen geliri elde eder (Menezes ve Monteiro 2005, 137). Bununla beraber, katlmcnn taleplerinin snrlandrlmad durumda Cramtonun (1998b) gsterdii gibi hibir denge noktas etkin deildir. Ezamanl ihale ile ardk ihale karlatrldnda, ardk ihalenin stratejik davran cesaretlendirdii sylenebilir nk gerek hayatta baz firmalar, daha kk firmalarn sonraki turlarda teklif vermesini engellemek ve onlar saf d brakmak iin teklifleri ykseltmeye alabilmektedirler (Sokol 2001). Ardk ihalenin bir dier zayf noktas da gelecekteki ihalelerin fiyatlarn tahmin etmeyi zorlatrmas, bylece irketler iin pek ok stratejik alternatifi saf d brakmasdr. Bu faktrler, ezamanl teklif vermede ulalan tahsislerden daha az optimal tahsislere yol amaktadr (Sokol 2001). Ezamanl bir ihale, irketlerin tekliflerinin daha ok bilgi ile verilmesini salar ve bir ihale srasnda yedek stratejilerin uygulanabilmesine olanak verir. Ezamanl ihale, ayn zamanda, kazanann lanetine urama olasln azaltp ikame lisanslarn benzer fiyatlarla satlma olasln glendirir nk tm nesnelere ayn anda teklif yaplabilmesi rasyonel katlmclarn dk fiyatl nesnelere teklif vermesine, neticede tm nesnelerin fiyatlarnn birbirine yaknsamasna neden olacaktr.

55

Bu blm boyunca, ihale teorisi erevesinde gnmze dein elde edilen teorik bulgulara yer verildi. hale teorisi henz ok yeni bir bilim dal olduundan ve elde edilen bulgular pek ok varsaym ierdiinden ancak son derece genel sonulara ulalabilmektedir. Daha ayrntl sonulara ulamak iin ampirik almalarn bulgular ve yntemin uygulamalarnn incelenmesi hem teorinin test edilmesi hem de farkl bulgulara ulaabilmek adna olduka byk bir nem arz etmektedir. Bu erevede, bir sonraki blmde lke uygulamalar incelenecektir.

56

4. DNYA UYGULAMALARI
4.1. LK UYGULAMALAR

Elektromanyetik spektrumun tahsisinde ihale yntemi dnya apnda ilk kez 1990 ylnda Yeni Zelandada kullanlmtr. Yeni Zelanday 1993 ylnda gerekletirdii ihale ile Avustralya takip etmitir. halenin bugn bu kadar yaygn kullanlmasnn kilometre tan ise 1994 ylnda FCC tarafndan tertip edilen ihaleler oluturmaktadr. Anlan ihale neticesinde beklentilerin ok zerinde gelir elde edilmi ve tm dikkatlerin ihale yntemine evrilmesine neden olmutur. Bu blmde, ilk ihale uygulamalar incelenmitir.

4.1.1. Yeni Zelanda

Yeni Zelandada radyo ve TV hizmetleri iin 1990 ylnda yaplacak ihale iin NERA adl danmanlk firmasndan danmanlk hizmeti satn alnmtr. Danmanlk irketi, yapt almalar neticesinde ikinci-fiyat kapal zarf usuln hkmete yaplacak ihalede en etkin tahsis yntemi olarak nermitir. Ancak katlm dk gerekletii iin ihale beklenen baary yakalayamamtr. rnein, lisanslardan biri iin 100.000 NZD teklif eden bir firma ikinci en yksek teklif olan 6 NZDyi deyerek lisans elde etmi baka bir rnekte ise 7 milyon NZD teklif veren firma sadece 5.000 NZD deyerek lisans sahibi olmutur. Daha u bir rnekte ise, kk bir ehirdeki TV lisans iin bir niversite rencisi 1 NZD teklifte bulunmu, baka teklif olmad iin tek kuru demeden lisans elde etmitir (McMillan 1994). Bu ihaleden alnmas gereken iki temel ders bulunmaktadr. ncelikle, katlmc says dk iken ikinci-fiyat ihalesi dk ihale bedelleri ile sonulanabilir. Dolaysyla, gelir ncelikli amalar arasnda yer alyorsa, dk katlml ihalelerde ikinci-fiyat kapal zarf ihalesi kullanlmamaldr. Alnmas gereken ikinci ders ise mutlaka bir asgari deer belirlenmelidir. Bylece, ihale istenmeyen dk bedellerle sonulanmayacaktr.

57

4.1.2. Amerika Birleik Devletleri

ABD, geni corafyas ve kendine zg telekomnikasyon sektr nedeniyle dier lkelerden farkl olarak ulusal deil blgesel hatta yerel apta lisans tahsis etmektedir. Bu nedenle ihale yntemi ile sata kan lisans says olduka fazladr. Lisanslar arasndaki iliki ise ulusal lisanslardan farkl olarak ok ynldr. yle ki, her bir blge iin birden fazla lisans sata karld iin lisanslarn birbirine ikame zellii bulunmaktadr. Dier yandan, lek ve kapsam ekonomisi nedeniyle belirli bir blgenin lisansn elinde bulunduran firma iin komu blgenin lisans daha deerli olabilmektedir. Dier bir ifade ile lisanslarn tamamlayc zellii de bulunmaktadr (McAfee ve McMillan 1996). Lisanslarn etkin bir ekilde satnn amaland ihalede ilk kez Paul Milgrom, Robert Wilson ve Preston McAfee adl ihale teorisyenleri tarafndan nerilen ezamanl ak artrma (EAA) ynteminin kullanlmasna karar verilmitir. EAA yntemi ile katlmclar teklif vermek istedikleri blgelere / lisanslara ayn anda teklif verebilmekte ve ilerleyen turlarda deien koullar erevesinde stratejilerini gncelleyebilmektedirler (Cramton 1998b). EAA ihalesinde tm lisanslar tekliflere ayn anda ak olduu iin katlmclar temkinli davranarak balangta teklif vermemeyi kararlatrp ihalenin ok uzun srmesine neden olabilirler. te bu nedenle eitli aktivite kurallar (activity rule) (McAfee ve McMillan 1996). ABDde 25 Temmuz 1994 ile 5 Nisan 1996 tarihleri arasnda FCC tarafndan gerekletirilen eitli ihalelerde 20 milyar USD zerinde gelir elde edilmitir (Hazlett 1998). eitli frekans ihalelerden elde edilen toplam gelir ubat 2001 tarihi itibariyle 41 milyar USDye ulamtr (Scanlan 2001). ile katlmclarn teklif vermeden ihalede aktif olarak yer almalarnn nne geilir

58

4.1.3. Almanya

28 Ekim 1999 tarihinde Almanyada 1800 MHz bandnda alacak ikinci-nesil GSM hizmetleri iin ek frekans ihalesi dzenlenmitir. 1 MHz bant genilii iin 1 milyon DMnin asgari bedel olarak belirlendii bu ihalede 9 tane 2x1 Mhz ve 1 tane 2x1,4 Mhz olmak zere toplam 10 frekans band, drt firmann teklifine alm ve yntem olarak EAA tercih edilmitir. Bu ihalede, ihale baladktan hemen sonra, Mannesmann adl yerleik iletmeci ilk 5 frekans bloku iin 36,4 milyon DM, 6-9 aras bantlar iin 40 milyon DM ve 10. bant iin (byk bant) 56 milyon DM byklnde teklif vermitir (Grimm, Riedel ve Wolfstetter 2003). Mannesmannn daha ilk turdan, asgari bedelin 30 kat zerinde teklif vermesi, ihale teorisinde srama teklif (jump bid) olarak adlandrlan durumun ortaya kmasna neden olmutur. Mannesmannn verdii teklifler ksuratlyd ve zellikle seilmiti. yle ki, bahsi geen ihaledeki kurallara gre teklif vermek isteyen firmann mevcut teklifi %10 artrmas gerekmekteydi. Dikkat edilirse ilk 5 frekans bloku iin Mannesmann verdii teklifin %10u 40 milyon DMye tekabl etmektedir. Dier bir ifade ile Mannesmann T-Mobilee teklif vermesini istedii frekans bloklarn teklifleri vastasyla iletmiti. Bunun bir sonucu olarak T-Mobile, ilk 5 frekans blokuna Mannesmannn verdii teklifi asgari oranda arttrp dier bloklara ise teklif vermemitir. ki gl firmann verdii bu teklifler ayn zamanda daha kk firmalar olan Viag Inkerkom ve E-Plus teklif veremeden ihaleden ekilmeye zorlam ve ihale bir sonraki turda tamamlanmtr (Bkz. Tablo 4.1). Bu ihaleden karlmas gereken temel ders katlmclarn birbirlerine sinyal gnderebilecekleri ksuratl tekliflere izin verilmemesi olmaldr.

59

Tablo 4.1 Almanya GSM Ek Bant halesi1

Frekans Numaras 5 6 7 36,36 40,00 40,00 40,01 40,00 40,00 40,01 40,00 40,00

Tur 1 2 3

1 36,36 40,01 40,01

2 36,36 40,01 40,01

3 36,36 40,01 40,01

4 36,36 40,01 40,01

8 40,00 40,00 40,00

9 40,00 40,00 40,00

10 56,00 56,00 56,00

4.1.4. Trkiye

1999 ylnda lkemizde yaplan ihaleden nce mobil piyasada faaliyet gsteren iki iletme bulunmaktayd: Turkcell letiim Hizmetleri A (Turkcell) ve Telsim Mobil Telekomnikasyon A (Telsim). Bu tarihte yeni GSM lisansnn, ikisinin ihale yoluyla yeni firmalara, ncsnn ise sabit telefon piyasasnda tekel olan devletin sahibi olduu Trk Telekomnikasyon Aye (Trk Telekom) satlmas kararlatrlmtr. Bu lisanslarn satnda kullanlan ihale yntemi ise ekonomistlerin youn eletirisine maruz kalmtr. Atiyas ve Doan (2005) bu tasarm nedeniyle ya hkmetin ihalelerde rekabeti tevik etmek ile gelir elde etmek arasndaki dei tokuun farknda olmadn ya da gelirin ncelikli ama olduunu savunmuken, Binmore ve Klemperer (2002b) ihale tasarmnn iyi yaplmadn savunarak Trkiyedeki GSM ihalesinin iyi ve dikkatli bir ekilde tasarlanmas ve tasarlanan ihale iin deneysel testlerin yaplmas gerektiini vurgulamlardr. Ulatrma Bakanl tarafndan yrtlecek ihalenin 2886 sayl Devlet hale Kanununa gre yrtlmesi kararlatrld iin (Eren 2009) lisanslarn ezamanl bir ihale ile deil ardk kapal zarf yntemi ile yaplmas gerekmitir. Asl kritik kural ise ilk lisansn sat bedelinin, ikinci lisansn satlaca ihalede asgari deer olarak belirlenmesidir.

Sar renk taral teklifler Mannesmannn, mavi renk taral teklifler T-Mobilein tekliflerini gstermektedir (Milyon DM) (Grimm, Riedel ve Wolfstetter 2001).

60

14 Nisan 2000de yaplan ilk ihalede Bankas ve Telekom Italiann konsorsiyumu olan -Tim 2,525 milyar USD gibi beklentilerin ok zerinde bir teklif vererek lisans elde etmitir (Bkz. Tablo 4.2). Bu rakamn, ikinci ve nc en yksek teklifin toplam kadar olmas dikkat ekmitir. 2,526 milyar USDnin asgari deer olarak belirlendii ikinci ihaleye ise bir katlm gereklememi ve ikinci lisans satlamamtr. Bu ihalede -Timin verdii yksek teklif potansiyel rekabetin engellenmesine neden olmutur (Cave, Doyle ve Webb 2007). Tablo 4.2 Trkiye 1800 Mhz GSM halesi1
Firma Bankas-Telecom Italia Sabanc-Doan-Dou-Telefonica Genpa-Atlas-Demirbank-Telenor Kotel-SBC Fiba-France Telecom-Szer-Kentbank- Finansbank-Nurol Holding Teklif (Milyon USD) 2.525 1.350 1.224 1.207 1.017

-Timin

teklif

stratejisi,

Klemperer

(2004,

190)

tarafndan

ykc

olarak

nitelendirmitir. Yazara gre -Tim, lisans iin ok yksek teklif vererek ihale kurallarnn yardmyla kendinden baka hibir firmann GSM piyasasna girmemesini garanti altna almak istemitir. Atiyas ve Doan (2007) ise -Timin aslnda stratejik teklif vermediini, aksine kazanann lanetine maruz kalarak lisansn deerini olduundan fazla tahmin ettiini savunmulardr. -Timin teklifine yakn hibir teklif olmamas ve ikinci lisansn satlamam olmas bu iddiay desteklemektedir. GSM hizmeti iin nc lisans ise Trk Telekoma -Timin dedii meblala satlmtr. halenin sonrasnda -Tim, Aria markas altnda Trk Telekom ise Aycell markalaryla Mart ve Aralk 2001 tarihlerinde faaliyetlerine balamlardr. Bunun ertesinde, dolam (roaming) konusunda yerleik iletmecilerle anlama salanamamas gibi nedenlerden tr TIM Trkiye piyasasndan ekilme tehdidinde bulunmu ve daha sonra Aria ve Aycell, Avea ad altnda birlemitir. Bu birleme sonucunda 2004 ylnda

Emek 2002

61

TT&TM letiim Hizmetleri A kurulmu ve 15 Ekim 2004 tarihi itibariyle anlan irket ticari unvann Avea letiim Hizmetleri A (Avea) olarak deitirilmitir. Sonu olarak, balangta iki iletmenin faaliyet gsterdii GSM piyasasnda be firmann faaliyet gstermesi planlanm ancak ihale nedeniyle bu gereklememitir. Emeke (2002) gre, ihalede lisansn satlmamas ve Aria-Aycell birlemesi, GSM piyasasnda gereksiz bir younlamaya neden olmutur. Kanmzca bu ihalede yaplan en byk yanl, ilk ihalede ulalan fiyatn ikinci ihalede asgari deer olarak belirlenmesi kuraldr. Ampirik bulgulara gre, fiyatn sonraki ihalede artmasn beklemek son derece yanltr.

4.2. 3N MOBL HABERLEME HZMET DENEYMLER

4.2.1. AB 3N mobil haberleme hizmeti ihaleleri

3N mobil haberleme hizmeti ile ilgili olarak AB apnda gerekletirilmi ihaleler incelendiinde, AB lkeleri arasnda kullanlan ihale yntemi konusunda farkllklar gzlemlenebilmektedir. Dokuz ye lkenin sekizi aralarnda ufak tefek farkllklar bulundurmakla beraber temel olarak EAA yntemini tercih etmi iken Danimarka kapal zarf ihale usuln 3N ihalesinde kullanan ilk AB lkesi olmutur (Gruber 2005, 243). Tablo 4.3te 2000 ve 2001 yllarnda ABde gerekletirilen 3N ihalelerine ait ayrntl veriler yer almaktadr. Tablodan da grlebilecei pek ok parametrede lkeler arasnda ok byk varyasyonlar bulunmaktadr. haleden elde edilen gelir kapsamnda, byk ve merkezi lkelerin 3N lisanslarnn daha deerli olmas beklenmektedir1. Zengin lkelerin lisanslarn daha deerli olmas beklenen bir dier olgudur. Dier faktrler arasnda ise nfus younluu, GSM penetrasyon oran, lisans says, lisans sresi, tahsis yntemi, dzenleyici rejim ve ykmllkler saylabilir (Klemperer 2002a). Bu erevede, sviredeki 3N lisansnn olduka deerli olduu beklenmekle beraber,

Avrupa genelinde bir ebeke kurma politikas varsa -ki Vodafone, Telefonica, Sonera gibi AB apnda pek ok lkede lisans sahibi olan firmalar Pan-Avrupa bir ebeke kurma amac gtmtr- merkezi lkenin lisans daha deerli olacaktr (Klemperer 2002a)

62

Tablo 4.3te de grlebilecei gibi svire en dk kii bana den ihale gelirinin gerekletii lke olmutur. halelerin yapl tarihleri ok nemli bir baka etkendir (Milgrom 2004). Klemperer (2002a) buna rnek olarak, ngilteredeki ihalenin ertesinde analistlerin sviredeki lisanslarn % 50 deer kaybettiini aklamalarn gstermitir. Yine de zamanlama bu byk deiimi tek bana aklamada yeterli bir deiken deildir. ABde 3N mobil haberleme hizmeti lisanslar tahsis edilirken rekabeti arttrma ncelikle hedefler arasnda bulunduu iin pek ok lke GSM lisans adedinden fazla 3N mobil haberleme hizmeti lisans satma yoluna gitmitir. Tablo 4.3de grlebilecei gibi, ilk ihalelerde lisans saysndan daha fazla sayda katlmc bulunmutur. Bununla beraber, olumlu hava dalp, katlmclarn says azaldka, ihaleler daha ksa srmeye ve elde edilen gelirler dmeye balamtr (Gruber 2005, 245).

63

Tablo 4.3 AB 3N Mobil Haberleme Hizmeti haleleri1

Katlmc Says lke Ad Tarih Yerleik letmeci 4 5 4 4 4 3 3 3 4 Yeni Giri 9 1 3 2 2 1 0 1 1 Toplam Katlmc 13 6 7 6 6 4 3 4 5

Toplam Lisans Says 5 5 4-6 5 4-6 4 4 4 4

Satlan Lisans Says 5 5 6 5 6 4 3 3 4

hale Sresi (Tur) 150 305 173 11 14 1 1 1 1

hale Sresi (Gn) 52 14 19 2 2 1 1 1 1

Elde Edilen Toplam Gelir (Milyon avro) 37.080 2.683 50.100 12.162 831 136 450 441 500

KBDG2 (Avro) 647 169 618 212 111 18,88 45 40 100

ngiltere Hollanda Almanya talya Avusturya svire Belika Yunanistan Danimarka

03/00 07/00 08/00 10/00 11/00 12/00 02/01 06/01 10/01

1 Jehiel ve Moldovanu 2001, Jabbour ve Redding 2001, Klemperer 2002a, Gruber 2005, Curven ve Whalley 2006, OECD ve ITU verileri 2 Kii Bana Den hale Geliri

64

4.2.1.1. ngiltere ngiltere, 3N mobil haberleme lisanslar iin ihale metodunu kullanan ilk Avrupa lkesi olmutur. Hlihazrda drt GSM iletmecisinin bulunduu mobil piyasada toplam be lisansn EAA yntemi ile satlmasna karar verilmitir (Klemperer 2002a). Bylece en az bir lisansn (hem de en byk bant geniliine sahip lisans tipinin) yeni firmalardan birine verilecei karar ihaleye katlm olumlu ynde etkilemitir. Ofcom adl dzenleyici kurulu ngiltere ihalesinde ulalmas istenen hedefleri Spektrumun etkin tahsisi, Rekabeti tevik etmek, Yukardaki amalar saladktan sonra lisanslarn gerek deerleri kadar

gelir elde etmek olarak duyurmutur (Binmore ve Klemperer 2002, Brgers ve Dustmann 2005a). haleye klacak be lisanstan bant genilii bakmndan, en byk lisans A iken, yerleik firmalarn elde edebilecei en byk bant genilii ise Bdir. C, D ve E lisanslar ise daha kk bant geniliine sahip zde lisanslard. ngiltere ihalesinde lisans tipleri, asgari teklifler, kazanan firmalar, kazanan teklifler ve MHz bana elde edilen gelir bilgileri Tablo 4.4te yer almaktadr. Tablo 4.4 ngiltere 3N halesi1
Lisans A B C D E Bant Genilii (Mhz) 2x15+5=35 2x15=30 2x10+5=25 2x10+5=25 2x10+5=25 Asgari Teklif (Milyon GBP) 35 30 25 25 25 Kazanan Firma TIW Vodafone BT3G One2One Orange Kazanan Teklif (Milyar GBP) 4,385 5,964 4,030 4,004 4,095 MHz bana fiyat (Milyon GBP) 125 199 161 160 163

Gruber 2005, 247, Jain 2001

65

6 Mart 2000de balayan ngiltere 3N ihalesi, yedi hafta, 150 tur boyunca srp 27 Nisan 2000de sona ermi olup bu srete dokuz yeni firma drt yerleik iletmeci karsnda gl bir biimde teklif sunmu, bu durum rekabetin artmasna olanak salam, neticede rekor bir ihale bedeli olan 22,48 milyar GBP -39 milyar avro, 34 milyar USD- ile ihale tamamlanmtr (Klemperer 2002a). ngilteredeki ihalenin beklenenin zerinde gelir yaratmasnda belki de en nemli faktr en byk lisans tipi olan Ann yeni iletmecilere ayrlm olmasdr. Tablo 4.5 ngiltere 3N halesinde Firmalarn Son Teklifleri1
Firma BT3G Orange One2One Vodafone TIW NTL Mobile Telefonica WorldCom OneTel Spectrum Epsilon 3GUK Crescent Toplam Tur 149 148 146 143 131 148 131 119 97 95 94 90 90 149 Son Teklif (Milyon GBP) 4.030 4.095 4.003 5.964 4.384 3.970 3.668 3.173 2.180 2.100 2.072 2.001 1.819 22.477 Lisans Tr C E D B A C C C E D C A C ekimser 0 0 0 0 0 0 2 0 3 1 3 3 3

EAA ihalelerin bir gerei olarak, firmalar ilk turda istedikleri lisans tipi iin teklif verebilmiken, aktivite kural gerei ihalede kalabilmek iin ya belirli bir lisansn en yksek teklifini vermi olmas ya da herhangi bir lisans zerindeki teklifi en az minimum artla ykseltmesi gerekmitir. Bu ekilde devam eden ihalede firmalarn verdikleri son teklifler ve dier bilgilere Tablo 4.5te yer verilmitir. ngiltere 3N ihalesinde, firmalarn davranlar ihale teorisinde ngrlen davran biimiyle aslnda tam olarak rtmemektedir. Bilindii gibi BD modeli erevesinde EAA ihalesinde katlmclarn baat stratejisi, ihale bedeli katlmcnn deerinin altnda
1

OECD 2001

66

olduu mddete en yksek teklifi kadar kk miktarda artrmaktr. Bu kapsamda srama teklifler, ihale teorisi kapsamnda rasyonel katlmclarn yapaca bir davran ekli olarak ngrlmez. Brgers ve Dustmann (2005b) almalarnda, firmalarn davranlarn yakndan incelemi ve firmalarn tekliflerini BD modeline uygun bir biimde rasyonel olarak artrmadklarn savunmulardr. kinci almalarnda (Brgers ve Dustmann 2005a) bu kez genel deer faktrlerini modellerine katmlardr. Bununla beraber, bu model erevesinde bile BTnin B lisansna verdii tekliflerin ve NTLnin A Lisans iin teklif vermekten ekilmesi ve kk bir lisansa teklif vermesinin rasyonel olmadn savunmulardr. Yazarlar sonu olarak irketin teklif verme davranyla ilgili zayf anlalabilirlik yznden, elektromanyetik spektrumun etkin bir ekilde tahsisi iin ihalelere gvenmenin olduka zor olduunu belirtmilerdir. Grubere (2005, 247) gre faktr ngiltere ihalesinde elde edilen yksek geliri aklamaktadr: ihalenin tasarm, yksek katlmc says, Avrupadaki ilk ihale olmas. Milgrom (2004, 181) zamanlamann katlmclar ihaleye ekmekte ok nemli bir faktr olduunun altn izmitir. Bu balamda, ngiltere 3N ihalesinin, finansal analistlerin borsa balonu olarak adlandrdklar ve telekomnikasyon sektrnde olduka iyimser bir havann bulunduu bir ortamda yapld unutulmamaldr. ngiltere ihalesi, EAA ynteminde nesnelerin sat deerlerinin birbirine yakn olacan ngren ihale teorisi bulgusu ile de rtmektedir. Tablo 4.4te grlebilecei gibi C, D ve E lisanslar birbirlerine ok yakn fiyatlarla satlmtr. Frekans bana elde edilen gelir kapsamnda da, B, C, D ve E lisanslar benzer marjlar ile satlmtr.

4.2.1.2. Hollanda ABde 3N mobil haberleme hizmeti lisanslarn ihale yntemi ile sata karan ikinci lke Hollanda olmutur. ngilterede elde edilen baar da gz nne alnarak ikisi byk kk bant geniliine sahip toplam be adet lisansn EAA ihale yntemi ile satlmasna karar verilmitir.

67

Dier yandan, ngiltereden farkl olarak Hollandada mobil haberleme hizmeti sunan yerleik iletmeci saysnn be olmas ihalenin sonucunu dorudan etkilemitir. yle ki; yerleik iletmeci says kadar lisansn sata karlmas yeni iletmecileri ihaleye tevik ynnde olumsuz rol oynam bu da katlmn dk seyretmesine neden olmutur (Gruber 2005, 249, Klemperer 2002a). Katlmn dk olmas, ayn zamanda, katlmclarn rekabeti teklif stratejilerini dorudan etkilemi; neticede, ihale beklentilerin altnda bir bedel ile tamamlanmtr. Tablo 4.6da Hollanda 3N ihalesine ait temel verilere yer verilmitir. Tablo 4.6 Hollanda 3N halesi1
Lisans A B C D E Bant Genilii 2x15+5=35 2x15+5=35 2x10+5=25 2x10+5=25 2x10+5=25 Kazanan Firma Libertel KPN Dutchtone Telfort Ben Kazanan Teklif (Milyon NLG) 1.573 1.567 960 948 870 MHz bana fiyat (NLG) 105 104 96 95 87

Hollanda 3N ihalesine katlan alt katlmc arasnda yerleik iletmecilere rakip tek firma Versatel olmutur. Van Damme (2002)a gre Versatel lisans elde etmek yerine yerleik iletmecilerden imtiyaz2 elde edebilmek iin ihaleye katlmtr. Versatelin bu tutumu, yerleik iletmecileri bir bedavaclk (free rider) problemiyle kar karya brakmtr. yle ki, Versatelin ekilmesi, yaplacak ihalede rekabeti ortadan kaldracak; iletmeciler dk bedellerle lisans alp, yerleik iletmecilerin hepsine kar salayacakt. Versatelin ekilmesi, en az bir yerleik iletmecinin Versatele kendi ebekesine eriim izni vermesi kouluna balyd. Ancak yerleik iletmeciler buna pek gnll deillerdi. Firmalar arasnda ihale balamadan nce bir anlama yaanmam olacak ki ihale balayp Versatel fiyatlar ykseltmeye balaynca, Telfort Versatele tehditler ieren bir mektup gndermi; buna karlk, Versatel bu mesaj ihaleyi dzenleyen kurulua ileterek Telfortun ihaleden atlmasn talep etmitir. Van Damme (2002)a gre
1 2

Gruber 2005, 250 Versatelin talep ettii imtiyaz yerleik iletmecilerin ebekelerine eriimdi.

68

dzenleyici kurumun mektupta yanl bir ey olmadna kanaat getirip ihaleyi devam ettirmesi Versatelin artk teklif vermeyecei anlamna geliyordu. Nitekim Telfort Versatelin teklifini geen bir teklif verip Versatel teklif vermeyince ihale 3 milyar avrodan az bir bedel ile sona erdi. Klemperer (2002a)e gre bir Anglo-Dutch ihale yntemi bu koullar altnda daha uygun olabilirdi. En azndan Versatelin bir kazanma midi olacak ve Versatelin varl da doal olarak dier firmalarn daha yksek teklifler vermelerine neden olacakt.

4.2.1.3. Almanya Almanya 3N ihalesinde daha nce ihale yapan lkelerden farkl olarak lisanslar deil spektrum bloklar sata karlmtr. Sz konusu ihalede 2x5Mhz den toplam 12 blok spektrum iin firmalarn en az iki en ok ise spektrum blokuna teklif verebilmeleri kararlatrlmtr. Ayn zamanda, katlmclarn teklif verdikleri spektrum blok miktarn drmeleri durumunda sonraki turlarda o blok miktarnn zerinde teklif vermelerine izin verilmemitir (Grimm, Riedel ve Wolfstetter 2001). Bu etkinlik kural ile katlmclarn rekabeti teklif vermeleri salanmtr. Bu kurallar erevesinde, kazanan iletmeci saysna bal olarak lisans says drt ile alt arasnda deiebilecekti. Jehiel ve Moldovanu (2001) ve Klemperer (2002a) bu tasarm, piyasann gereksiz yere younlamasna, lisans saysnn deiken olmas zaten yeterince belirsiz olan ihale koullarnn daha da belirsizlemesine ve bylece firmalarn stratejilerini doru belirleyememelerine neden olacan dndkleri iin eletirmilerdir. Klemperere gre (2002a) lisans saysnn sabitlenmesi firmalarn daha doru stratejiler gelitirmelerine yardmc olur. 31 Temmuz 2000 tarihinde balayp 17 Austos 2000 tarihinde sona eren Almanya 3N ihalesine, T-Mobile, Mannesmann, E-Plus ve Viag Interkom adl drt yerleik iletmeci, Mobilcom ve Debitel adl iki sanal mobil ebeke operatr ve 3G adl yeni firma katlmtr (Gruber 2005, 253). halenin banda tm katlmclar 3 blok iin teklif vermilerdir. Teklifini iki bloka ilk dren firma Debitel olmutur. 115. turda talebini

69

iki bloka dren firma, ihale bedeli nispeten dkken, 126. turda ihaleden ekilmitir. Aslnda, Debitelin ayrlmas ile bu turda aktif alt firma her birine iki blok decek ekilde taleplerini drebilseydi ihale dk bir fiyat dzeyinde iken sona erebilirdi. Bu durumda toplam ihale geliri 61,6 milyar DM olacakt. Fakat firmalar bu yolu tercih etmeyince, tm firmalarn taleplerinin iki bloka dt ana kadar ihale devam etmitir. Viag Interkom 134. turda talebini bloktan ikiye drmken, 138. turda bu kez 3G, 140. turda E-Plus ve 146. turda ise Mobilcom taleplerini drmlerdir (Gruber 2005, 253). Bu firmalarn ardndan T-Mobile 167. turda ve son olarak Mannesmann 172. turda talebini 2 bloka drmtr. Bylece, son tahsisin yapld 173. turda ihaleden toplam 98,8 milyar DM (50,8 milyar avro) gelir elde edilmitir (Bkz. Tablo 4.7). Tablo 4.7 Almanya 3N halesi1
Firma E-Plus Hutchison Group 3N Mannesmann MobilCom Multimedia T-Mobile VIAG Interkom Toplam Son Teklif (Milyon DM) 16.418 16.446 16.474 16.370 16.582 16.517 98.801 Blok 2 2 2 2 2 2 12

halenin tamamland 173. tur ile Debitelin ihaleden ekildii 126. tur karlatrldnda, fiziksel tahsis anlamnda firmalar arasnda hibir fark yokken firmalar 20 milyar avro fazla demilerdir (Jehiel ve Moldovanu 2001). Jehiel ve Moldovanua gre (2001) bu durumunun nedeni T-Mobilein bilerek fiyatlar ykseltmesidir. Zira T-Mobilein en byk hissedar Alman devletidir. Fakat bu hipotez tamamyla ikna edici deildir nk T-Mobile nc blok iin teklif verme hakkndan 167. turda feragat etmiken bu hakkn 173. tura kadar sakl tutan firma Mannesmann olmutur. Neticede, ihale yksek gelir ve rekabeti bir mobil piyasasna imkn verecek lisans says ile sonulanmtr. Klemperer (2002a) ve Jehiel ve Moldovanu (2001) yksek gelir elde edilmesini ve iki yeni firmann piyasaya giriini ihale tasarmna deil ansa
1

OECD 2001

70

balam bu yzden ihaleyi iddetli bir biimde eletirmiken, Grimm, Riedel ve Wolfstetter (2001) lisans saysnn piyasaya brakld tasarm savunmu, bu ekilde katlmclar arasnda rekabetin artacan vurgulam, ABde sonradan yaplan ihalelerde yeterli rekabetin olumamasn da EAA ihalesinin aksaklklarna balamlardr.

4.2.1.4. Avusturya Avusturya, Almanya 3N ihale tasarmn aynen taklit etmitir. Yine lisanslar deil 12 blok spektrum EAA yntemi ile sata karlmtr. Bununla beraber, Almanyadan farkl olarak drd yerleik iletmeci (Mobilcom, Maxmobil, Connect Austria ve tele.ring) ikisi ise yeni firma (Hutchinson 3G ve 3G Mobile) olmak zere toplam alt firma ihaleye katlmtr (Gruber 2005, 257). letmeci saysnn alt olmas 12 blok spektrumun firmalar arasnda eit bir biimde dalmasna ynelik beklentiye ve dolaysyla Almanyada gzlenen rekabeti tekliflerin beklenmemesine neden olmutur. Gerekten de, ihaleye katlan firmalar Almanyadaki ihaleyi yakndan izlemi ve agresif teklif vermenin nelere mal olacan ok iyi anlam olacaklar ki, ihale, balamasnn hemen ertesinde, asgari deerin biraz zerinde neticelenmitir1 (Bkz. Tablo 4.8). Tablo 4.8 Avusturya 3N halesi2
Firma Mobilkom Connect max.mobil 3G Mobile Hutchison Mannesmann 3G Toplam Son Teklif (Milyon ATS) 1.660 1.652 1.643 1.616 1.563 1.557 9.691 Blok 2 2 2 2 2 2 12

Avusturyadaki ihale bir kez daha katlmc saysnn rekabeti teklifler iin nemini gstermitir. Bir iddiaya gre ihalenin 2. turda tamamlanmamasnn arkasnda, dzenleyici kurumun ihaleyi gizli anlama nedeniyle iptal etme olasl vard (OECD
1 2

Asgari bedel blok ba iin 700 milyon ATS olarak belirlenmitir. OECD 2001

71

2001, Klemperer 2002a). Bu olasl gze alamayan firmalar, gstermelik bir ak artrma srecinde asgari deerin sadece % 8inin zerine kldnda teklif vermeyi kesmilerdir.

4.2.1.5. talya talyada, EAA ynteminin kullanlmasnn kararlatrld ihalede be lisans iin alt katlmc yarmtr (Scandizzo ve Ventura 2006). Aslnda talyada lisans saysndan daha fazla ciddi katlmc olmad durumda verilecek lisans saysnn azaltlmas gndemdeydi. Bylece firmalar arasnda rekabeti bir ortam yaratlmas planlanmaktayd. Ancak, Klemperere (2002a) gre bu durum arabay atn nne koymaktan farkszdr. Yazara gre ihale srf daha rekabeti grlsn diye bu kuraln tasarma dhil edilmesi gereksiz yere daha younlam bir piyasa oluturacak; dahas, Hollanda 3N ihalesinde olduu gibi lisans saysndan fazla katlmcnn bulunmas rekabeti bir ortam oluturmaya tek bana yetmemektedir (Klemperer 2002a). talyadaki ihaleye katlan alt iletmeciden Telecom Italia Mobile, Omnitel, Wind ve Blu yerleik iletmeciler iken Ipse ve Andala piyasaya yeni girmeye alan iletmecilerdi. Sz konusu ihale, 19 Ekim 2000de, zde lisanslar iin1 4.000 milyar ITL (2,1 milyar avro) asgari deer ile balam, 11. turda Blunun teklifini artrmamasyla sona ermitir. Tablo 4.9 talya 3N halesi2
Firma Omnitel IPSE Andala (H3N) Wind TIM Blu Toplam
1

Son Teklif (Milyar ITL) 4.740 4.730 4.700 4.700 4.680 4.490 23.550

Aslnda lisanslar tam anlamyla zde deillerdi. Yerleik firmalar iin 2x10 Mhz ayrlmken yeni firmalar iin 2x15 MHz ayrlmt. Asgari bedel ise tm katlmclar iin zdeti (Gruber 2005, 255). 2 OECD 2001

72

Tablo 4.9dan da grlebilecei gibi lisanslar kazanan firmalar ortalama 4.700 milyar ITL demilerdir. Ancak, ihale asgari deerinin stnde bir gelir getirmesine ramen hem piyasa hem de devletin beklentilerini karlayamamtr1. Bunu Blunun stratejilerine balayan talyan hkmeti nce ihaleyi geersiz saym sonra ise bundan vazgeip Blunun 2,1 milyar avroluk depozitosuna el koymutur (Jabbour ve Redding 2001). talyan hkmetine gre Blunun aslnda 3N mobil haberleme hizmeti lisans almak gibi bir niyeti yoktu. talyan hkmetinin tezine gre Blu ihaleye dier firmalarn talebi dorultusunda katlmtr nk Blu ihaleye katlmam olsayd be ciddi teklif sahibi drt lisans iin rekabet edecekti. Blunun ihaleye katlmas lisans saysn bee kard bylece lisanslar firmalar arasnda daha dk bedellerle paylatrlabilecekti (Jehiel ve Moldovanu 2001). talya ayn zamanda yerleik bir GSM iletmecisinin ihale ile tahsis edilen 3N mobil haberleme hizmeti lisansn elde edemedii ilk AB lkesi olmutur (Gruber 2005, 256).

4.2.1.6. svire svirede drt 3N mobil haberleme hizmeti lisans ihaleye karlmtr. hale ncesinde, piyasada hlihazrda GSM firmas bulunmakta ve ihale ile en azndan bir yeni firmann piyasaya girmesi beklenmekteydi. haleye katlmaya hak kazanan firma says balangta on iken bu say giderek azalarak drde dmtr. Bu drt katlmcnn yerleik GSM iletmecileri olan Swisscom, Orange ve diAX iken dier katlmc ise Telefonicaya bal bir irket olan Team 3G idi. Katlmc saysnn beklenenden dk gereklemesi regltrn ihaleyi ertelemek istemesine neden olmutur. Ancak, youn lobi ve kamuoyu eletirileri dzenleyici kurumu bask altna alm ve ihalenin 6 Aralk 2000de drt lisans iin (2x15+5=35 Mhz) drt katlmc ile gerekletirilmesi kararlatrlmtr. Beklentiler ile paralel bir ekilde, svire 3N ihalesi balamasndan hemen sonra asgari deer olan 50 milyon CHF ile tamamlanmtr (Wolfstetter 2001). halelerin yapld
1

Klemperere (2002a) gre devletin beklentisi 25 milyar avronun zerinde iken gerekleen gelir 14 milyar avronun altndayd.

73

yllarda AB lkeleri arasnda mobil hizmetlerde abone ba en ok gelirin elde edildii svirede (OECD 2007) ihaleden elde edilen gelirin bu kadar dk olmas byk hayal krkl yaratmtr. halenin bu denli dk neticelenmesine bir neden olarak asgari deerin ok dk tespit edilmesi gsterilebilir. Ak artrma ynteminin seilmesi de sonu zerinde nemli bir rol oynamtr. Klemperer (2002a) de Hkmetin beklentisinin altnda sonulanan bu ihalenin kapal zarf usul ile yaplmasnn daha doru olacan savunmutur.

4.2.1.7. Belika ve Yunanistan 2001 ylnda ABde yaplan 3N ihaleleri daha karamsar bir havada gerekletirilmitir. Bu karamsar havann bir sonucu olarak Yunanistan ve Belika 3N ihalelerinde katlm pek yksek olmamtr (Klemperer 2002a). Belikada pek ok lkede olduu gibi yerleik firma says + 1 forml benimsenmi ve yerleik firma bulunduundan drt lisansn satlmas kararlatrlmtr. Bununla beraber, lisanslar iin beklenen talep gereklememi sadece yerleik iletmeci lisans alma konusunda istekli olmutur. Bu koullar altnda gerekletirilen ihalede, yerleik iletmeci de asgari deer zerinden (150 milyon avro) birer lisans elde etmilerdir (Gruber 2005, 258). Yunanistanda ise drt lisans iin yerleik iletmeci ile Infoquest adl bir yeni bir firma bavurmutur. hale asgari deerlerle tamamlanm ancak Infoquestun teklifi kabul edilmediinden 4. lisans satlmamtr. Klemperer (2002a) Yunanistan ve Belikadaki baarszln ihale tasarmna balanmas fikrine kar kmtr. zellikle de Yunanistandaki ihalede devletin gelir maksimizasyonu amacndan feragat ederek dk asgari deer ve uygun deme koullar belirlenmesine ramen katlmc ekememesini bu savn destekleyen bir gelime olarak gstermi ve btn bu olumsuzluklara ramen, ihalenin yine de sviredekinin iki kat fazla bir gelir ile sonulandn altn izmitir.

74

4.2.1.8. Danimarka Danimarkada gerekletirilmi ihale ncesinde, mobil piyasalar ile ilgili olumlu hava oktan dalm hatta eitli AB lkelerinde baz firmalar elde ettikleri lisanslar geri vermeye bile balamlard. Bu nedenle Danimarka 3N mobil haberleme hizmeti lisans bedelleri ile ilgili tahminler pek parlak deildi. Dahas, ihaleye katlmn fazla olaca beklenmediinden yerleik firma says kadar lisans iin ihaleye klmasna kadar verilmitir. Bununla beraber dier lkelerden farkl olarak ak artrma yntemini deil drdnc-fiyat1 kapal zarf yntemini benimsemitir. Danimarka ihalesinde kapal zarf usulnn tercih edilmesi etkinlikten ziyade piyasada rekabetin artrlmasnn hedeflendii anlamna da gelmektedir (Falch ve Tadayoni 2004). Klemperere (2002a) gre bu tasarm yeni firmalar 3N mobil haberleme lisanslarn elde edebileceklerine dair cesaretlendirmitir. Gerekten de yeni firmalardan HI3G en dk teklifi veren yerleik firma olan Sonofonu geride brakarak bir lisans elde etmeyi baarmtr. hale beklentilerin aksine lisans ba 125 milyon avro bedel ile tamamlanmtr (Gruber 2005, 258).

4.2.2. Trkiye 3N mobil haberleme hizmeti ihalesi

lkemizde 3N mobil haberleme hizmeti sunumunun yetkilendirilmesi ABden ok sonra 2007 ylnda balamtr. 7 Eyll 2007 tarihinde yaplan ilk 3N ihalesine, piyasada rekabeti dorudan etkileyecek olan numara tanabilirliinin henz yaplmadn ne sren Avea ve Vodafone Telekomnikasyon A (Vodafone) katlmamtr. Bylece, ihaleye katlan tek GSM operatr olan Turkcell 3N mobil haberleme hizmeti lisansn alm ancak ihale yeterli rekabet koullar salanamad gerekesiyle Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumunun (BTK) Kurul Karar ile iptal edilmitir (Eren 2009). Numara tanabilirlii dzenlemesinin ardndan 28 Kasm 2008 tarihinde yaplan bir sonraki ihaleye ise her GSM firmas da katlmtr. Bu ihalede farkl bant
Adndan da anlalaca zere drdnc-fiyat ihalesinde ihaleyi en yksek 4 teklifi veren katlmc kazanan teklifler arasnda en dn deyerek kazanmaktadrlar.
1

75

geniliklerine sahip asimetrik drt lisans (A, B, C ve D) iin yerleik iletmeci yarmtr. hale ncesinde yeni katlmclarn da ihaleye girecei ynnde beklentiler yer alsa da kresel krizin de etkisiyle yerleik iletmeciler dnda hibir katlmc ihaleye girmemitir. hale yntemi olarak ise Devlet hale Kanununun bir gerei olarak, bata en byk lisans tipi olan A olmak zere her bir lisans tipi iin ayr ayr ardk ihaleler yaplmas benimsenmitir. Her bir lisans tipi iin yaplacak ihale iki aamadan meydana gelmitir. Katlmclardan nce kapal zarf teklifler alnm daha sonra en dk kapal teklif sahibinin ilk teklifi verecei szl teklif aamasna geilmitir. Asgari art miktar ise 10 milyon avro ve katlar eklinde belirlenmitir. Bu erevede en byk bant geniliine sahip A tipi lisans ihalesinde kapal zarf teklif aamasnda Avea asgari deer kadar teklif vermiken Vodafone en yksek teklif sahibi katlmc olarak dikkat ekmitir (Bkz. Tablo 4.10). Szl teklif aamasnda ise nce 1. Turda Vodafone daha sonra 3. Turda Avea tekliflerini gelitirmeyerek ihaleden ayrlmlardr. Katlmclarn asgari teklif miktar byklnde teklif artrdklar A tipi lisans bylece 358 milyon avroluk teklif ile Turkcellin olmutur. Tablo 4.10 A Tipi Lisans halesi1
Tur Kapal Zarf Teklifi 1.Tur 2.Tur 3.Tur Avea (Milyon avro) 285 318 348 ekildi Turkcell (Milyon avro) 287 328 358 358 Vodafone (Milyon avro) 298 ekildi

Her iletmecinin bir lisans elde etmesine izin verildii iin Turkcell B tipi lisans ihalesine katlmamtr. Bu kapsamda, B tipi lisans iin ncelikle Aveann ve Vodafonenn kapal zarf teklifleri almtr. Kapal zarf tekliflerinde her iki iletmecinin de asgari deer olan 250 milyon avroluk teklif verdii gzlenmitir. halenin ikinci aamasnda, her iki firma da szl teklife katlmayacaklarn

BTK

76

aklamlar, bunun zerine yaplan kura ekiminde, kuray kazanan Vodafone 250 milyon avro ile B tipi lisans elde etmitir. C tipi lisans ihalesine katlan tek katlmc Avea olduu iin bu lisans tipi ihalesi asgari bedelden sonulanmtr. D tipi lisans ise talep bulunmad iin satlamamtr. halenin genel verilerine Tablo 4.11de yer verilmitir. Tablo 4.11 Trkiye 3N halesi1
Lisans Tipi A B C D Toplam Bant Genilii (Mhz) 2x20=40 2x15+5=35 2x15=30 2x10+5=25 130 Asgari Bedel (Milyon avro) 285 249 214 178 926 Mhz Ba (Milyon avro) 7,12 7,11 7,13 7,12 Kazanan Firma Turkcell Vodafone Avea Son Teklif (Milyon avro) 358 250 214 822 Mhz Ba (Milyon avro) 8,95 7,14 7,13 -

Trkiye 3N ihalesi, kresel bir krizin ekonomiyi derinden etkiledii bir dnemde gerekletirilmitir. Bylesi bir resesyon dneminde yaplan ihaleden toplam 822 milyon avro gelir elde edilmesi ve kii bana den ihale gelirinin 115 avro olmas baar olarak deerlendirilebilir. Ancak, bu baary ihale tasarmna balamak doru olmayacaktr nk Trkiye 3N ihalesinde ciddi bir rekabetin olutuu ve firmalarn rekabeti teklifler vererek kyasya yart sylenemez. Elde edilen yksek gelir doru belirlenmi asgari deer dzeyinden kaynaklanmaktadr. Cave, Doyle ve Webbe (2007) gre asgari deerin dk belirlenmesi katlmclar gizli anlama yapmaya tevik ederken yksek belirlenmesi katlmn dmesine neden olacaktr. Bir dier ifade ile asgari deerin dk belirlenmesi ihaleden elde edilen gelirin dmesine neden olabilecekken asgari deerin ok yksek belirlenmesi Fransa 3N mobil haberleme hizmeti gzellik yarmasnda olduu gibi yerleik iletmecilerin lisanslardan vazgemelerine neden olabilirdi. Dolaysyla, Trkiye 3N ihalesinde elde edilen baary doru belirlenmi asgari deer dzeyine balamak gerektii dnlmektedir.

BTK

77

hale tasarmnn baarsz olarak deerlendirilmesinde en nemli etken hi kukusuz katlmn dk olmasdr. Erene (2009) gre ihale artnamesindeki baz kurallar ihaleye katlm olumsuz etkilemitir. hale artnamesinde ebeke kapsama ve ebeke genileme hz gibi kriterlerin piyasaya yeni girecek iletmeciler ile yerleik iletmecilere ayn ekilde uygulanmas katlmn dk olmasna neden olmutur. Oysa AB lke deneyimlerinden piyasaya yeni girecek firmalara ynelik pek ok kolayln saland gzlenmitir. lkemizdeki ihaleye yerleik iletmeciler dnda bir katlm olmamas ve D tipi lisansn satlamamas bu kapsamda deerlendirilebilir. Trkiye 3N ihalesinde ardk ihale ynteminin kullanlmas, katlm zaten son derece dk iken B ve C tipi lisanslar iin yaplan ihalelerde katlmclarn rekabeti bir bask ile karlamamalarna neden olmutur. B tipi lisans ihalesinde, bu olgunun farknda olan Avea ve Vodafone kapal zarf aamasnda asgari deer kadar teklif verip daha sonra ise szl teklif aamasnda teklif vermeyerek fiyatlarn ykselmesine, bir baka deyile lisanslarn kendilerine maliyetinin artmasna izin vermemilerdir. Lisans saysnn katlmc saysna eit ya da az olduu durumda kapal zarf ihale ynteminin kullanlmasnn gizli anlamalarn nne geebilmesi nedeniyle daha iyi olaca dnlmektedir. lkemizdeki 3N ihalesinde kullanlan yntemin Klempererin ortaya att Anglo-Dutch ihale ynteminin tam ztt olduunun da belirtilmesinde yarar vardr. Hatrlanaca gibi Anglo-Dutch ihale ynteminde ak artrma safhasndan sonra kapal zarf teklif safhasna geilmekteyken lkemizdeki ihalede kapal zarf teklif safhasndan sonra ak artrma safhasna geilmitir.

78

5. HALE YNTEMNE LKN AMPRK VE DENEYSEL BULGULAR LE REGRESYON ANALZ

5.1. GR

Elektromanyetik spektrumun tahsisinde ihale ynteminin kullanld lke rneklerinin yer ald drdnc blm erevesinde pek ok lkede farkl tasarmlarla uygulanan ihale yntemlerin kimi zaman teorinin ngrd ekilde sonulandn kimi zaman ise beklenmeyen sonularn ortaya ktn sylemek mmkndr. Zamanlama ve ihale tasarmn etkileyen lisans adedi, katlmc adedi, kullanlan ihale yntemi vb. gibi faktrler bir yana ihaleye konu nesne olan elektromanyetik spektrumun standart bir rn olmamas, ihale teorisinin bulgular ile uygulama sonularnn rtmemesine neden olabilmektedir. Bu nedenle ihale teorisi ile ilgili yaplm ampirik almalarda, genelde kereste (timber) satlarna, hazine bonosu satlarna, off-shore petrol ihalelerine veya e-bay gibi internet sitelerine ynelik datalar kullanlagelmitir. Frekans ihalelerinin verilerinin kullanld kapsaml bir alma ise bulunmamaktadr. Bunun nemli bir baka nedeni de frekans ihalelerinden farkl olarak anlan rn satlarnda ampirik bulgular elde edilmesine izin verecek sayda veri elde edilebilmesidir. Dier yandan, ihale teorisinin bulgularnn snand ampirik almalar nemli zorluklar ile karlamaktadr. Bu zorluklarn banda uygun deer modelinin seimi bulunmaktadr. Teorik bulgular tezin nceki blmlerinde de bahsedilen pek ok varsayma dayand, reel dnyada ise bu varsaymlara rastlanamad iin zaten ok az sayda yaplan ampirik alma yerine daha ziyade deneysel (experimental) almalar yaplmaktadr. Bu blmde ncelikle genel olarak ihale teorisinin bulgularnn sorguland ampirik ve deneysel almann sonularna yer verilecek; daha sonra ise, 3N mobil haberleme lisanslarn tahsis eden lke verileri kullanlarak, bir regresyon analizi yaplp, elde edilen gelir kapsamnda ihale yntemi ile gzellik yarmas arasnda bir fark olup olmad, ihale yntemleri arasnda bir fark olup olmad, gelir denklii teoreminin

79

geerli olup olmad ve ihale teorisinin ngrd baz bulgularn geerlilii test edilecektir.

5.2. AMPRK VE DENEYSEL BULGULAR

hale teorisinin bulgular ile yaplm pek ok ampirik almann zeti Hansen (1985), Kagel (1995) ve Laffontun (1997) kapsaml almalarnda yer almaktadr. Bu alanda yaplan almalarda genel olarak zel deer-genel deer, simetri-asimetri, afiliasyon, kazanann laneti, sinyalleme vb. gibi hususlar incelenmi olup elde edilen ok saydaki bulgudan nemli bulunanlara bu blmde yer verilecektir.

5.2.1. Gelir

Abbink ve arkadalarnn (2005) ngilteredeki 3N ihalesi ile ilgili yaptklar deneysel testlerde ihalede kullanlan yntem deiikliinin elde edilen gelirde, kazanann lanetinde, giri engelinde ve etkinlikte herhangi bir deiiklie neden olup olmad aratrlmtr. Sz konusu deneysel testlerde ayrmc, tek-fiyat ve ngiliz ihale yntemleri karlatrlm ve elde edilen gelir bakmndan bu ihale tr arasnda kayda deer gelir farkllklar tespit edilememitir. ihale tr arasndaki ufak tefek farklar katlmclarn deneyim kazand sonraki deneylerde iyice azalmtr. Bu alma, gelir denklii teoreminin deneysel olarak geerli olduunu gstermesi asndan nem arz etmektedir. Kagel (1995) de gelir denklii teoremini snand bir dizi deneysel test sonucunda benzeri bulgulara ulamtr. Gelir denklii teoreminden tek sapma ise birinci-fiyat ihalelerinin dier ihalelerden daha fazla gelir yaratmas olmutur. Dier yandan spektrum ihalelerinden elde edilen gelirin piyasadaki dengeyi bozduuna dair iddia Morris (2005)in almasnda incelenmi; sz konusu almada bu ynde ikna edici hi bir teorik bulgu ya da ampirik kant bulunmadn belirtilmi hatta doru artlar altnda ihalenin gelir salamada dier gelir enstrmanlarna gre daha etkin bir yntem olduunu savunulmutur.

80

Birinci-fiyat kapal zarf ihalesi ile ikinci-fiyat kapal zarf ihalesinden elde edilmesi beklenen gelire ynelik dier iki nemli alma Gth ve arkadalarna (2004) ve Pezanis-Christonuya (2002) aittir. lk almada Gth ve arkadalar (2004) sz konusu fark birinci-fiyat kapal zarf ihalesi lehine %2 olarak tespit etmise de PezanisChristonunun (2002) almasnda bu fark ikinci-fiyat kapal zarf ihalesi lehine %10 olarak tespit edilmitir.

5.2.2. Etkinlik ve Fiyatlar

arap sat verilerinin kullanld Ashenfelterin (1989) almasnda, zde rnlerin satld ardk ihalelerde rnlerin sonraki turlardaki fiyatlarnn genelde artma yerine azalma eilimi gstermesinin ihaleciler arasnda yaygn bir bilgi olduu vurgulanm; ancak bunun sonraki ihalelerde rnlerin fiyatlarnn srekli azalaca eklinde okunmamas gerektiini belirtilmitir. Ayn almada, 1985-1987 yllar arasnda satlan araplara ait veriler kullanlarak fiyatlarn genelde sabit kalmasna ramen azalan fiyat vakasnn artan fiyat vakasndan en az iki kat daha fazla olduu ortaya koyulmutur. Fiyatlarn dmesi anormallii (price decline anomaly) olarak adlandrlan bu durumun arkasndaki olas bir neden riskten kanmadr. McAfee ve Vincente (1993) gre riskten kanan katlmclarn bulunmas durumunda, ilk turlarda katlmclar agresif davranlar gstereceklerdir; bu katlmclarn ekilmesi ile birlikte fiyatlar sonraki turlarda de geecektir. svirede Mart 2000de gerekletirilen WLL ihalesi buna gzel bir rnek tekil etmektedir. Bu ihalede ulusal lisans ardk bir ekilde ak artrma ile sata karlmtr. Sz konusu ihalede, ilk iki lisansa ayrlan spektrum bloku 28 Mhz nc lisans iin ayrlan spektrum bloku ise 56 Mhz olarak belirlenmitir. Ardk ihalelerle yaplan satlarda, ilgin bir ekilde, ilk lisans 121 milyon CHFye, ikinci lisans 134 CHFye satlmken nc yani en byk lisans 55 milyon CHFye satlmtr (Cramton 2002). Grld gibi, dier lisanslarn iki kat byklndeki nc

81

lisans daha sonra satld iin, lisansa ynelik talep dm ve sz konusu lisans, nceki lisanslarn yarsndan daha dk bedel ile satlmtr. Milgrom ve Weber (1982, 2000) ise afiliasyon nedeniyle fiyatlarn dmeyecei aksine ykseleceini savunmulardr. Buna sebep olarak ise katlmclarn sonraki turlarda nesne hakknda daha ok bilgi edinmeleri ve bu dorultuda tekliflerini gncellemeleri gsterilmitir. nceki bulgular ile atan bu durum ok nesneli ihalelerde varsaymlarn gevetilmesi ise genel bir denge modeli bulmann zorluunu bir kez daha ortaya koymutur. Gth ve arkadalar (2004) ise deneysel almalarnda Vickrey halesinin birinci-fiyat kapal zarf ihaleden daha etkin olduunu ortaya koymulardr. Bu almada, fark istatistiksel olarak anlaml olmakla beraber olduka kk tespit edilmitir.

5.2.3. Kazanann laneti

Kazanann laneti zerine deneysel pek ok akademik alma yaplm ve bu etkinin aslnda dnldnden daha byk olduu savunulmutur. rnein, Kagel ve Levin almalarnda agresif teklif verme sonucunda negatif krlarn elde edileceini gsterirken, Kagel ve Garvin ise deneyimsiz katlmclarn ilk fiyat kapal zarf usulnde kazanann lanetine deceini ve katlmclarn para kaybedeceini ortaya koymutur (OECD 2001). Mackley (2008) almasnda Avrupadaki 3N ihalelerinde ksa dnemde bir kazanann lanetinden bahsetmenin mmkn olduunu savunmutur. Ozanich, Hsu ve Park (2004) ise almalarnda firmalarn 3N ihalelerinde bedeli ne olursa olsun kazan stratejisi benimsediklerini bu yzden de ekonomik olmayan ve mantksz teklifler verdiklerini savunmulardr. Ayn almada, lisans kazanan firmalarn hizmetlerin sunumunu bilerek geciktirdikleri nk yerleik firmalarn bylece sahip olduklar GSM ebekesi zerinden para kazanmaya devam ettiklerini kantlamaya almlardr.

82

5.3. REGRESYON ANALZ

Daha nce de belirtildii gibi frekans ihaleleri verileri kullanlarak yaplacak bir ekonometrik alma pek ok zorluu iinde barndrmaktadr. Yine de bu blmde AB ve Trkiye 3N mobil haberleme lisans verileri kullanlarak, Kii Bana Den hale Geliri (KBDIG) ve MHz Bana Den hale Geliri (MHBDIG) deikenleri tanmlanp regresyon analizi ile tahmin edilmeye allacaktr. Bu alma iin balangta 16 lkeden1 66 adet veri seilmi iken Finlandiya ve sveteki gzellik yarmalarnda elde edilen gelirin 0a ok yakn olmas nedeniyle bu veriler dlanm; bylece, 14 lkeden 58 adet verisi ile regresyon yaplmtr. hale trnn snand son iki regresyonda ise 9 lkeden toplam 41 adet ihale verisi ile regresyon yaplmtr. Veriler ITU, OECD, Jehiel ve Moldovanu (2001) ve Gruber (2005)den elde edilmi ve EViews7 program kullanlarak analiz edilmitir. Programn ktlar analiz yaplrken sunulmu olup, regresyonda oklu dorusallk (multicollinearity) ve deien varyans (heteroskedasticity) problemlerinin varl aratrlm ve ortaya kan problemlerin giderilmesine ynelik aralar kullanlmtr. Bu kapsamda, ihale teorisi bulgular ve pratik uygulamalar neticesinde KBDIG ve MHBDIGi etkileyebilecek temel deikenlerin unlar olabilecei deerlendirilmektedir: KTLM (Katlmc says). Tezin nceki blmlerinde de belirtildii gibi katlmc says, ihaleden elde edilen geliri dorudan etkilemektedir. Katlmc saysnn artmas, ihaledeki rekabetin artmasna; bylece, ihaleden elde edilen gelirin artmasna neden olacaktr. Bu nedenle, KTLM deikeninin katsay iaretinin + olmas beklenmektedir. ARPU (Average revenue per user) : Kullanc bana den gelir. ARPU mobil piyasasnda
1

iletmecilerin

lisans

deerlemesini

dorudan

etkileyen

ngiltere, Hollanda, Almanya, Avusturya, svire, talya, Belika, Yunanistan, Danimarka, Trkiye, Fransa, spanya, Portekiz, Finlandiya, sve ve Norve.

83

deikenlerden biridir. Tketici harcama profili hakknda pek ok ipucu veren ARPUnun yksek olduu bir piyasa iletmeciler iin caziptir. Bu nedenle, ARPUnun yksek olduu bir piyasa iin yaplan ihalede iletmecilerin beklentilerini tekliflere yanstacaklar dnlmektedir. Anlan deikenin katsays iaretinin + olmas beklenmektedir. NFS (Nfus). Nfus iletmecilerin operasyonlarn etkileyen temel

parametrelerden biridir. Mobil haberleme lek ve kapsam ekonomilerin etkilerinin yksek olduu bir sektr olduu iin nfusun okluu potansiyel mteriler ve yatrmlarn hzl geri dn anlamn tamaktadr. Bu nedenle anlan deikenin katsay iaretinin + olmas beklenmektedir. SLS (Satlan Lisans Says). Sata kan lisans says, piyasadaki firma saysn dorudan belirledii iin, iletmecilerin teklif stratejilerini dorudan etkilemektedir. nceki blmlerde de belirtildii gibi, ok fazla lisansn sata karlmas firmalarn tekliflerini drmelerine neden olacak iken, az sayda lisansn sata karlmas tekliflerin ykseltilmesini salayacaktr. Bu nedenle anlan deikenin katsay iaretinin olmas beklenmektedir. PENET (Penetrasyon). Penetrasyon oran hizmetin ne kadar yaygnlatn gstermesi asndan nemli bir deikendir. GSM penetrasyon orannn yksek olmas iletmecilere 3N mobil haberleme hizmetinin yaygnlamas ile ilgili ipucu verecektir. Bu nedenle bu deikenin katsay iaretinin + olmas beklenmektedir. YNTM (Yntem). Bu kukla deikeni ihale iin 1 gzellik yarmas iin 0 deeri almaktadr. hale ynteminden daha fazla gelir elde edilmesi beklendiinden deikenin katsay iaretinin + olmas beklenmektedir. Dier yandan gzellik yarmas ynteminden elde edilen deerin 0a yakn olan iki lkeye ait verinin rneklemden karlmas nedeniyle iki yntem arasndaki farkn anlamsz kmas da olas grnmektedir.

84

TUR (Tr). TUR ak artrma iin 1 kapal zarf iin 0 deeri alan bir kukla deikendir. Gelir Denklii Teoreminin snanmas iin kullanlan bu kukla deikenin tahmin edilen katsaysnn teorem erevesinde anlamsz olmas beklenmektedir. YIL (Yl). halenin zamanlamas da elde edilen geliri dorudan etkilemektedir. zellikle de 3N ihalelerinin bir blmn Kasm 2000de artk etkisini iyiden iyiye gsteren kriz dnemine denk gelmesi nedeniyle, zamanlamann gelir zerinde bir etkisi bulunup bulunmadnn incelenmesi gerektii deerlendirilmektedir. Bu nedenle, Kasm 2000e kadar olan ihaleler iin 1 sonras iin ise 0 deerini alan bu kukla deikenin katsay iaretinin, piyasada beklentilerin yksek olduu dnemde bu beklentilerin tekliflere yansyaca dnld iin, + olmas beklenmektedir. Dier yandan, mobil haberleme gibi elektronik haberleme hizmetlerinde yzlm de nemli bir deikendir. yle ki, hizmet sunumu baz istasyonu says ile ilikili olduu iin hizmet verilmesi planlanan corafyann bykl yatrm dorudan etkileyecektir. Dolaysyla, nfus younluluunun dk olduu byk lkelerde lisans deerlemesinin dk olmas beklenmektedir. Ancak, GSMden farkl olarak 3N mobil haberleme hizmetine ynelik olarak ok daha kk kapsama ykmllkleri bulunduu iin (rnein balangta sadece bykehir belediye snrlar, daha sonra nfusun 100.000den zerinde olduu yerleim birimlerinin kapsama alanna dhil edilmesi gibi) yzlm bir bamsz deiken olarak modele dhil edilmemitir. Bu erevede, tahmin edilen model Denklem 5.1 ile aada verilmitir: KBDIGi = 0 + 1 KTLM i + 2 ARPU i + 3 NFSi + 4 SLSi + (5.1)

5 PENETi + 6YNTM i + 7YILi + ui

Denklem 5.1 erevesinde yaplm regresyon analizi ktsna Tablo 5.1de yer verilmitir.

85

Tablo 5.1 KBDIG EViews kts (Tm Veri Seti)

Dependent Variable: KBDIG Method: Least Squares Sample: 1 58 Included observations: 58 Variable C KTLM ARPU NFS SLS PENET YNTM YIL R-squared Adjusted R-squared S.E. of regression Sum squared resid Log likelihood F-statistic Prob(F-statistic) Coefficient 7.686203 9.812530 0.049163 5.52E-07 -2.759559 -99.64730 25.79555 -8.150666 0.898246 0.884000 13.95693 9739.798 -230.8809 63.05419 0.000000 Std. Error 33.31563 1.023220 0.029672 8.96E-08 3.619600 44.55844 6.037593 6.042872 t-Statistic 0.230709 9.589849 1.656870 6.156015 -0.762393 -2.236328 4.272490 -1.348807 Prob. 0.8185 0.0000 0.1038 0.0000 0.4494 0.0298 0.0001 0.1835 35.21871 40.97896 8.237272 8.521471 8.347973 0.979094

Mean dependent var S.D. dependent var Akaike info criterion Schwarz criterion Hannan-Quinn criter. Durbin-Watson stat

Tablo 5.1 incelendiinde, KTLMnin katsay iaretinin beklentilere uygun olarak + olduu grlebilmektedir. 60 serbestlik derecesi iin Students t tablosu incelendiinde KTLMnin tahmin edilen katsaysnn = 0, 01 iin anlaml olduu grlebilmektedir. Benzer ekilde, ARPU, NFS, SLS ve YNTM bamsz deikenlerinin katsay iaretleri beklentilere uygundur. Ancak ARPU ve SLS deikenlerinin tahmin edilen katsaylarnn = 0, 01 iin anlaml olmad dikkat ekmektedir. YIL ve PENET deikenlerinin katsay iaretleri ise beklentilerin aksine kmtr. Dier yandan anlan deikenlerinin tahmin edilen katsaylar = 0, 01 iin anlaml deildir. Bamsz deikenlerin baml deikeni ne kadar aklayabildiini gsteren R 2 deerinin 0,90 olmas gl bir ilikinin varln ortaya koymaktadr. Benzer ekilde F istatistii de modelin anlamlln ortaya koymaktadr. Bir regresyon modelinde yer alan bamz deikenler arasnda olabilecek dorusal iliki oklu dorusallk olarak tanmlanmakta olup (Gujarati 1999, 320), bu durumun varl baz problemlere yol at iin varlnn aratrlmas ve eer gerekiyorsa bu

86

problemin giderilmesi gerekmektedir. oklu dorusalln varlnn tespiti iin eitli yntemler kullanlmakta olup, en sk kullanlan yntemlerden biri kovaryans matrisidir. Bu yntemde, elde edilen kovaryans matrisindeki bamsz deikenler arasndaki korelasyon katsay deerleri incelenmektedir. yle ki, bamsz deiken arasndaki korelasyon katsaysnn 0,8nin zerinde olmas bu deikenler arasnda oklu dorusallk bulunduunu gstermektedir (Gujarati 1999, 336). Tablo 5.2de bamsz deikenler arasndaki korelasyon katsaylarn gsteren Korelasyon Matrisine yer verilmitir. Tablo incelendiinde en yksek korelasyon katsaynn YIL ve KTLM bamsz deikenleri arasnda bulunduu bunun bile (0,6) 0,8den kk olduu grlebilmektedir. Tablo 5.2 Korelasyon Matrisi (Tm Veri Seti)
ARPU 1.000000 0.168843 0.101816 -0.445166 0.585318 0.215503 0.366596 KTLM 0.168843 1.000000 0.324575 -0.376376 0.477155 0.609154 0.185786 NFS 0.101816 0.324575 1.000000 -0.399386 0.369134 0.602012 0.102077 PENET -0.445166 -0.376376 -0.399386 1.000000 -0.173942 -0.516884 0.236585 SLS 0.585318 0.477155 0.369134 -0.173942 1.000000 0.460803 0.403560 YIL 0.215503 0.609154 0.602012 -0.516884 0.460803 1.000000 0.165525 YNTM 0.366596 0.185786 0.102077 0.236585 0.403560 0.165525 1.000000

ARPU KTLM NFS PENET SLS YIL YNTM

Dier yandan 0,8in zerinde bir deer oklu dorusalln varl ynnde ciddi bir phe doururken deikenler arasnda 0,8in altnda korelasyon katsaylarnn bulunmas bu deikenler arasnda oklu dorusalln bulunmad anlamna gelmemektedir (Gujarati 1999, 336). oklu dorusalln tespiti ile ilgili bir dier yntem de yan regresyonlarn yaplmas ve elde edilen yeni regresyonlarn R 2 deerlerinin, Kleinin parmak hesab yntemi dorultusunda, asl R 2 deerinden byk olup olmadnn incelenmesidir (Gujarati 1999, 337-338). Buna gre, yan regresyonlardan elde edilen R 2 deerlerinin asl R 2 deerinden byk kmas, oklu dorusalln varl ynnde bir iaret olarak deerlendirilebilir. Bu kapsamda yaplan almalarda ARPUnun baml deiken olarak belirlendii regresyonda R 2 deeri 0,71 olarak tespit edilmi iken KTLM, NFS, PENET, SLS, YIL

87

ve YNTM deikenlerinin baml deiken olarak belirlendii regresyonlarda elde edilen R 2 deerleri srasyla 0,51, 0,47, 0,72, 0,65, 0,62 ve 0,49 olarak tespit edilmitir. Bu deerlerden hibiri 0,90dan byk olmad iin, Kleinin parmak hesab yntemi erevesinde, yaplan regresyonda oklu dorusalln varl ynnde gl deliller bulunamamtr. Deien varyans regresyon analizinden elde edilen sonulara gven duyulamamasna neden olan nemli bir problemdir. Bu nedenle deien varyansn bulunup bulunmadnn tespiti ve bulunduu tespit edildiinde bu etkinin giderilmesi gerekmektedir. Deien varyansn tespiti ile ilgili pek ok test kullanlabilmektedir. Bu blmde bu testlerden White testi ve Breush-Pagan/Godfrey testi uygulanacaktr. White testi deien varyans yoktur eklinde sfr hipotezinin nR 2 2 (q) ekilde snanmas yoluyla uygulanmaktadr (Dinardo ve Johnston 1997, 167). Buna gre test neticesinde elde edilen deer kritik 2 deerinden bykse deien varyans yoktur eklindeki sfr hipotezi reddedilecektir. Dier yandan mevcut veri setinin ok kk olmas asl White testinin uygulanmasn engellemektedir1. arpm deikenlerinin kullanlmad test sonularna Tablo 5.3te yer verilmitir. Tablo 5.3 White Testi (Tm Veri Seti - Denklem 5.1)
Heteroskedasticity Test: White F-statistic Obs*R-squared Scaled explained SS 2.843681 16.51558 14.67636 Prob. F(7,50) Prob. Chi-Square(7) Prob. Chi-Square(7) 0.0141 0.0208 0.0404
a

White testinde hata terimlerinin kareleri, her bir bamsz deikenin, bu deikenlerin karelerinin ve birbirleriyle arpm ekilde elde edilen deikenlerin regresyonu yoluyla gerekletirilmektedir. rnein yt = b0 + b1 X 1t + b2 X 2t iin elde edilen yan regresyon u ekildedir:
2 2 = a0 + a1 X 1t + a2 X 2t + a3 X 12t + a4 X 2 Veri setinin kk olmas nedeniyle u t + a5 X 1t X 2 t .

= a0 + a1 X 1t + a2 X 2 t regresyonu yaplr. arpmlarn kullanlamad durumda ise u

2 2 2

88

Tablo 5.3 incelendiinde nR 2 deerinin 16,51 olduu grlebilmektedir. q = 8 ve

= 0.05 iin kritik 2 dalm tablosu incelendiinde ise ilgili deerin 15,507 olduu
tespit edildii iin deien varyans yoktur ekildeki hipotez reddedilmektedir.

= 0.01 iin ise kritik 2 deeri 20,090 olduu iin hipotez reddedilememektedir.
Breush-Pagan-Godfrey Testi deien varyansn tespitine yarayan ve yaygn kullanlan bir dier nemli testtir. Bu tez ile deiken varyans yoktur eklindeki sfr hipotezi nR 2 2 m 1 ile snanr (Gujarati 1999, 378). m 1 deiken saysn gsterirken anlan test ktsna Tablo 5.4te yer verilmitir. Tablo 5.4 Breusch-Pagan-Godfrey Testi (Tm Veri Seti - Denklem 5.1)
Heteroskedasticity Test: Breusch-Pagan-Godfrey F-statistic Obs*R-squared Scaled explained SS 2.545407 15.23839 13.54140 Prob. F(7,50) Prob. Chi-Square(7) Prob. Chi-Square(7) 0.0254 0.0331 0.0600
a

Tablo 5.4 incelendiinde nR 2 deerinin 15,24 olduu, m 1 = 7 ve = 0.05 iin kritik

2 dalm tablosu incelendiinde ise ilgili deerin 14,067 olduu tespit edildii iin
deien varyans yoktur ekildeki hipotez reddedilmektedir. Deien varyans probleminin zmnde kullanlan temel yntemlerden biri White
Deien Varyansla Uyumlu Varyans ve Standart Hatalar (Whites HeteroscedasticityConsistent Variances and Standard Errors)dr. Bu aamada bu yntem vastasyla deien varyans probleminin giderildii regresyon ktsnn yorumlanmas nem arz etmektedir. Anlan dzeltmenin uyguland Tablo 5.5, Tablo 5.1 sonular ile karlatrldnda,

bamsz deikenlerin anlamll kapsamnda tek temel deiikliin PENET olduu grlebilir. yle ki, ilk regresyonda = 0, 01 iin istatistiki olarak anlamsz kan PENET deikeninin katsays bu kez -4,32 deeri ile anlamldr. White dzeltmesinin ertesinde, PENET dndaki dier deikenlerin anlamll kapsamnda bir deiiklik bulunmamaktadr.

89

Tablo 5.5 White Deien Varyansla Uyumlu Varyans ve Standart Hatalar (Tm Veri Seti - Denklem 5.1)
Dependent Variable: KBDIG Method: Least Squares Sample: 1 58 Included observations: 58 White heteroskedasticity-consistent standard errors & covariance Variable ARPU KTLM NFS PENET SLS YIL YNTM C R-squared Adjusted R-squared S.E. of regression Sum squared resid Log likelihood F-statistic Prob(F-statistic) Coefficient 0.049163 9.812530 5.52E-07 -99.64730 -2.759559 -8.150666 25.79555 7.686203 0.898246 0.884000 13.95693 9739.798 -230.8809 63.05419 0.000000 Std. Error 0.027849 1.206503 6.91E-08 23.06117 3.418409 5.186650 4.624853 20.21622 t-Statistic 1.765322 8.133032 7.987653 -4.320998 -0.807264 -1.571470 5.577595 0.380200 Prob. 0.0836 0.0000 0.0000 0.0001 0.4233 0.1224 0.0000 0.7054 35.21871 40.97896 8.237272 8.521471 8.347973 0.979094

Mean dependent var S.D. dependent var Akaike info criterion Schwarz criterion Hannan-Quinn criter. Durbin-Watson stat

KBDIG iin yaplan regresyonun bir benzeri MHz Bana Den hale Geliri (MHBDIG) iin de yaplabilir. Denklem 5.2 de bu modele yer verilmitir: MHBDIGi = 0 + 1 KTLM i + 2 ARPU i + 3 NFSi + 4 SLSi + (5.2)

5 PENETi + 6YNTM i + 7YILi + ui

Denklem 5.2 ile Denklem 5.1de yer alan bamsz deikenler ve regresyonda kullanlan veri setleri ayn olduu iin, Denklem 5.2nin kullanld regresyonda oklu dorusallk probleminin bir kez daha aratrlmasna gerek yoktur. Tablo 5.2de yer alan Kovaryans matrisi bu regresyon iin de kullanlabilmektedir. Dier yandan, nceki regresyonda deien varyans tespit edildii iin bu regresyonda kt yorumlanmadan nce deien varyans problemi aratrlacak ve gerekli dzeltmeler neticesinde elde edilecek regresyon kts yorumlanacaktr.

90

Bu kapsamda, White testi ve Breusch-Pagan-Godfrey Testi sonular srasyla Tablo 5.6 ve 5.7de yer almaktadr. Tablo 5.6 White Testi (Tm Veri Seti - Denklem 5.2)
Heteroskedasticity Test: White F-statistic Obs*R-squared Scaled explained SS 5.700552 25.74332 23.74746 Prob. F(7,50) Prob. Chi-Square(7) Prob. Chi-Square(7) 0.0001 0.0006 0.0013

Tablo 5.7 Breusch-Pagan-Godfrey Testi (Tm Veri Seti - Denklem 5.2)

Heteroskedasticity Test: Breusch-Pagan-Godfrey F-statistic Obs*R-squared Scaled explained SS 5.570311 25.41287 23.44263 Prob. F(7,50) Prob. Chi-Square(7) Prob. Chi-Square(7) 0.0001 0.0006 0.0014

Tablo 5.6 ve Tablo 5.7 incelendiinde, nR 2 deerlerinin kritik 2 deerlerini at gzlemlenebilmektedir. Dolaysyla, deien varyans probleminin bulunduu

sylenebilir. Bu yzden, White Deien Varyansla Uyumlu Varyans ve Standart Hatalar dzeltmesi ile regresyon yaplmaldr. Bu erevede yaplm regresyon analizi ktsna Tablo 5.8de yer verilmitir. Tablo 5.8 incelendiinde KTLM deikeninin katsay iaretinin beklentilere uygun olarak yine + olduu ve tahmin edilen katsaysnn = 0, 01 iin anlaml olduu grlebilmektedir. ARPU, NFS, SLS ve YNTM bamsz deikenlerinin katsay iaretleri beklentilere uygun iken PENET ve YIL deikenlerinin katsay iaretleri beklentilerin aksine olmutur. Anlan deikenlerin tahmini katsaylarn anlamll

= 0, 01 iin incelendiinde, ARPU ve NFSnin tahmini katsaylarnn anlaml olduu

ancak dier deikenlerin tahmini katsaylarnn anlamsz olduu grlebilmektedir. R 2 deeri 0,91 ile olduka gl iken F istatistiinin bykl modelin anlamlln ortaya koymaktadr.

91

Tablo 5.8 MHBDIG EViews kts (Tm Veri Seti)

Dependent Variable: MHBDIG Method: Least Squares Sample: 1 58 Included observations: 58 White heteroskedasticity-consistent standard errors & covariance Variable C ARPU KTLM NFS PENET SLS YIL YNTM R-squared Adjusted R-squared S.E. of regression Sum squared resid Log likelihood F-statistic Prob(F-statistic) Coefficient -235.0643 0.474967 21.98920 2.75E-06 -1.071411 -17.65307 -18.58563 14.68095 0.914262 0.902259 38.23454 73093.99 -289.3311 76.16759 0.000000 Std. Error 58.19509 0.092123 2.256708 2.16E-07 66.24935 10.28330 9.558547 11.91140 t-Statistic -4.039246 5.155771 9.743930 12.73025 -0.016172 -1.716674 -1.944399 1.232513 Prob. 0.0002 0.0000 0.0000 0.0000 0.9872 0.0922 0.0575 0.2235 72.59493 122.2974 10.25280 10.53700 10.36350 0.840870

Mean dependent var S.D. dependent var Akaike info criterion Schwarz criterion Hannan-Quinn criter. Durbin-Watson stat

Bu aamada, sadece ihale ynteminin kullanld lke verilerin seildii rneklem ile ihale ynteminin gelir zerinde etkisi olup olmad incelenecektir. ngiltere, Hollanda, Almanya, Avusturya, svire, talya, Belika, Yunanistan ve Danimarkaya ait toplam 41 adet veri Denklem 5.3 ile regresyona tabii tutulmutur. KBDIGi = 0 + 1 KTLM i + 2 ARPU i + 3 NFSi + 4 SLSi + (5.3)

5 PENETi + 6TURi + 7YILi + ui

Denklem 5.3 dikkatli bir biimde incelenirse, nceki modellerden farkl olarak, bu modelde YNTM deikeninin yerini TUR deikenine brakt tespit edilebilir. Bu erevede, EViews ile yaplan regresyonunun ktsna Tablo 5.9da yer verilmitir.

92

Tablo 5.9 KBDIG EViews kts (hale Veri Seti)

Dependent Variable: KBDIG Method: Least Squares Sample: 1 41 Included observations: 41 Variable C KTLM ARPU NFS SLS PENET TUR YIL R-squared Adjusted R-squared S.E. of regression Sum squared resid Log likelihood F-statistic Prob(F-statistic) Coefficient 399.4518 1.675843 -0.210564 6.24E-07 15.13818 -523.4182 -5.435167 -16.76463 0.945938 0.934471 11.13050 4088.308 -152.5239 82.48787 0.000000 Std. Error 129.9018 2.677957 0.085727 1.25E-07 7.228078 161.3701 6.747423 8.186197 t-Statistic 3.075029 0.625791 -2.456226 5.011734 2.094357 -3.243588 -0.805518 -2.047915 Prob. 0.0042 0.5358 0.0195 0.0000 0.0440 0.0027 0.4263 0.0486 47.14666 43.48080 7.830435 8.164791 7.952189 1.844815

Mean dependent var S.D. dependent var Akaike info criterion Schwarz criterion Hannan-Quinn criter. Durbin-Watson stat

Tablo 5.9 incelendiinde, KTLM ve NFS deikenlerinin katsay iaretlerinin beklentilere uygun olarak + olduu ve = 0, 01 ve 40 serbestlik derecesi iin Students t tablosu incelendiinde KTLMnin tahmin edilen katsaysnn anlaml olmad, NFSnin tahmin edilen katsaysnn ise anlaml olduu sylenebilir. nceki regresyonlarda + olan ARPU deikeninin katsay iareti bu regresyonda beklentilerin aksine km, benzer ekilde nceki regresyonlarda olan SLS deikeninin katsay iareti bu kez + kmtr. ARPUnun tahmin edilen katsays = 0, 01 iin anlaml iken SLSnin tahmin edilen katsays = 0, 01 iin anlamsz iken = 0, 05 iin anlaml kmtr. PENET deikenin katsay iareti nceki regresyonlarla paralel olarak ve tahmin edilen katsays = 0, 01 iin anlamldr. Benzer ekilde YIL deikenin katsay iareti + olmutur ancak bu sefer tahmin edilen katsays = 0, 05 iin anlamldr. Gelir denklii teoreminin incelendii TUR kukla deikenin katsay iareti km ancak tahmin edilen katsaynn t istatistii -0,8 ile = 0,1 iin bile anlaml deildir. Dier yandan, R 2 deeri 0,94 ile nceki regresyonlar elde edilenlerden daha gldr. Benzer ekilde, F istatistiine gre model anlamldr.

93

oklu dorusallk probleminin incelenebilecei Tablo 5.10da yer alan kovaryans matrisi incelendiinde YIL ve NFS bamsz deikenleri arasna oklu dorusallk phesi douracak kadar yksek korelasyon katsays tespit edilmektedir. Ayn zamanda yan regresyonlardan da 0,945i geen R 2 deerleri elde edilmitir. Bu nedenle bu iki deikenden birinin modelden karlmasnda yarar grlmektedir. Tablo 5.10 Kovaryans Matrisi (hale Veri Seti)
ARPU 1.000000 -0.028998 0.352569 -0.634266 0.475694 0.297000 0.138031 KTLM -0.028998 1.000000 0.568214 -0.578643 0.426609 0.161657 0.604998 NFS 0.352569 0.568214 1.000000 -0.678590 0.511514 0.302186 0.804400 PENET -0.634266 -0.578643 -0.678590 1.000000 -0.266845 -0.246975 -0.567047 SLS 0.475694 0.426609 0.511514 -0.266845 1.000000 0.315226 0.456113 TUR 0.297000 0.161657 0.302186 -0.246975 0.315226 1.000000 0.336918 YIL 0.138031 0.604998 0.804400 -0.567047 0.456113 0.336918 1.000000

ARPU KTLM NFS PENET SLS TUR YIL

Hangi deikenin modelden karlmasna ise u ekilde karar verilecektir: ncelikle YIL deikeninin bulunmad model regresyona tabii tutulucak; R 2 ve F istatistii incelenecektir. Daha sonra NFS deikeninin bulunmad model regresyona tabii tutulucak; R 2 ve F istatistii incelenecektir. Son olarak bu deerler karlatrlp hangi deikenin modelde yer almas gerektiine karar verilecektir. Bu kapsamda, yukarda saylan admlarn uygulanmas neticesinde, YIL deikeninin modelden karlmasna karar verilmitir1. Bu durumda model KBDIGi = 0 + 1 KTLM i + 2 ARPU i + 3 NFSi + 4 SLSi + (5.4)

5 PENETi + 6TURi + ui
eklini alacaktr.

YIL deikeninin karldnda yeni R 2 0,94 ve F istatistii 87 olarak tespit edilmitir. NFS deikeninin bulunmad regresyonda ise R 2 0,90 ve F istatistii 54 olarak tespit edilmitir.

94

Tablo 5.11 KBDIG EViews kts (hale Veri Seti, Denklem 5.4)
Dependent Variable: KBDIG Method: Least Squares Sample: 1 41 Included observations: 41 Variable C TUR SLS PENET NFS KTLM ARPU R-squared Adjusted R-squared S.E. of regression Sum squared resid Log likelihood F-statistic Prob(F-statistic) Coefficient 238.1611 -9.991826 6.188187 -320.6466 5.58E-07 4.582665 -0.097342 0.939068 0.928315 11.64157 4607.889 -154.9765 87.33282 0.000000 Std. Error 108.0466 6.662490 6.021573 133.2737 1.26E-07 2.375114 0.068525 t-Statistic 2.204245 -1.499713 1.027670 -2.405926 4.436011 1.929450 -1.420530 Prob. 0.0344 0.1429 0.3114 0.0217 0.0001 0.0621 0.1646 47.14666 43.48080 7.901294 8.193855 8.007828 1.655678

Mean dependent var S.D. dependent var Akaike info criterion Schwarz criterion Hannan-Quinn criter. Durbin-Watson stat

Tablo 5.11, Tablo 5.9 ile birlikte incelendiinde yeni modelde R 2 deerinin dt gzlemlenebilmektedir. Bir deikenin modelden karlmasnn ertesinde bu sonu zaten beklenmekteydi. Bamsz deikenlerin katsay iaretleri deimezken katsaylarn istatistiki anlaml ise ksmen deimitir. yle ki PENET deikeninin katsays = 0, 01 iin nceki regresyonda anlaml ilen artk anlaml deildir. Ancak 0,05 iin anlamlln korumaktadr. Benzer ekilde ARPU deikenin katsays da artk = 0, 01 iin anlaml deildir. Hatta = 0, 05 iin bile anlan deikeninin katsays istatistiki olarak anlamszdr. Yeni regresyonda deien varyans srasyla Tablo 5.12de ve Tablo 5.13da incelenmitir. Tablo 5.12 White Testi (hale Veri Seti, Denklem 5.4)
Heteroskedasticity Test: White F-statistic Obs*R-squared Scaled explained SS 1.772947 9.770779 20.37303 Prob. F(6,34) Prob. Chi-Square(6) Prob. Chi-Square(6) 0.1343 0.1346 0.0024

95

Tablo 5.13 Breusch-Pagan-Godfrey Testi (hale Veri Seti, Denklem 5.4)

Heteroskedasticity Test: Breusch-Pagan-Godfrey F-statistic Obs*R-squared Scaled explained SS 1.823243 9.980491 20.81030 Prob. F(6,34) Prob. Chi-Square(6) Prob. Chi-Square(6) 0.1238 0.1255 0.0020

Tablo 5.12 incelendiinde nR 2 deerinin 9,77 olduu gzlemlenmektedir. q = 7 ve

= 0.05 iin kritik 2 deeri 14,067>9,77 olduu iin deien varyans yoktur ekildeki
hipotez reddedilememektedir. Benzer ekilde Tablo 5.13 incelendiinde nR 2 deerinin 9,98 olduu tespit edilebilir. m 1 = 6 ve = 0.05 iin kritik 2 deeri 12,592>9,98 olduu iin deien varyans yoktur sav reddedilememektedir. Sadece ihale ynteminin kullanld lke verisinin kullanld rneklem1 ile bu kez MHBDIG baml deikeni tahmin edilmeye alldnda Denklem 5.5 elde edilmektedir. MHBDIGi = 0 + 1 KTLM i + 2 ARPU i + 3 NFSi + 4 SLSi + (5.5)

5 PENETi + 6TURi + ui

Regresyonun EViews ktsnn yer ald Tablo 5.14 incelendiinde KTLM, NFS ve ARPU deikenlerinin katsay iaretleri beklentilere uygun olarak + iken = 0, 01 iin KTLM ve ARPUnun tahmin edilen katsays anlaml deil iken NFSnin tahmin edilen katsays anlamldr. SLS ve PENET deikenlerin katsay iaretleri beklentilerin aksi ynnde kmtr. = 0, 01 iin anlan deikenlerin tahmin edilen katsaylar ise anlaml deildir. TUR deikeninin katsay iareti km ancak -1,9 olan tahmin edilen katsay = 0, 01 iin Gelir Denklii Teoremini dorular nitelikte istatistiki olarak anlamsz iken = 0, 05 iin anlamldr. Dier bir ifade ile = 0, 05 iin ak artrmadan elde edilen gelir kapal zarftan elde edilen gelirden istatistiki olarak anlaml bir ekilde fazladr.

YIL deikeni oklu dorusallk nedeniyle bu regresyondan da karlmtr.

96

R 2 deeri 0,945 ile olduka gl iken F istatistiinin bykl modelin anlamlln ortaya koymaktadr. Tablo 5.14 MHBDIG EViews kts (hale Veri Seti, Denklem 5.5)
Dependent Variable: MHBDIG Method: Least Squares Sample: 1 41 Included observations: 41 Variable C ARPU KTLM NFS PENET SLS TUR R-squared Adjusted R-squared S.E. of regression Sum squared resid Log likelihood F-statistic Prob(F-statistic) Coefficient 274.0119 0.102328 7.176741 3.06E-06 -501.1055 4.440011 -38.16821 0.945120 0.935435 34.74566 41046.87 -199.8089 97.58819 0.000000 Std. Error 322.4778 0.204521 7.088812 3.76E-07 397.7713 17.97210 19.88500 t-Statistic 0.849708 0.500331 1.012404 8.159817 -1.259783 0.247050 -1.919447 Prob. 0.4014 0.6201 0.3185 0.0000 0.2163 0.8064 0.0634 99.86920 136.7418 10.08824 10.38080 10.19477 1.248455

Mean dependent var S.D. dependent var Akaike info criterion Schwarz criterion Hannan-Quinn criter. Durbin-Watson stat

Yaplan regresyonlar bir btn olarak deerlendirildiinde, ncelikle, ABde gerekletirilmi olan 3N mobil haberleme lisans tahsislerinde elde edilen gelir farkllnn bir nedeninin zamanlama olduu sav, kukla deiken olan YILn katsaysnn anlamsz olmas nedeniyle reddedilmektedir. Trkiyede yaplan ihalenin 2008 ylnda gereklemesi, 2000 ve 2001 yllarnda gerekletirilmi dier ihalelerle ayn veri seti iinde deerlendirmek konusunda saknca tasa da, 2008 ylnda 2000deki kresel krizin bir benzerinin sz konusu olmas nedeniyle, anlan sakncann ok byk olmad deerlendirilmektedir. Anlan deikenin katsay iareti her iki regresyonda da beklentilerin aksine km iken sadece ihale ynteminin kullanld lke verilerinde oklu dorusallk nedeniyle YIL deikeni modelden karlmtr. Her ne kadar zamanlamann etkisi Van Damme (2002) tarafndan Hollandal KPN irketinin hisselerinin krizin etkisiyle 73 avrodan 2.03 avroya dmesi, French (2009) tarafndan ise 2005 ylnda iade edilen bir lisansn ihale ile yeniden satld

97

Danimarkadaki lisans deerinin 2001 ile 2005 yllar arasnda % 30 deer kaybetmesi rnekleri ile vurgulanm olsa da bu olumsuz etki yaplan regresyon neticesinde tespit edilememitir. Katlmc saysn temsil eden KTLM deikeninin iareti her drt regresyonda da ihale teorisinin bulgularna paralel olarak + kmtr. Dier yandan, tm verilerin kullanld ilk iki regresyonda anlan deikenin tahmin edilen katsays anlaml iken daha kstl bir veri setinin kullanld son iki regresyonda anlaml deildir. Penetrasyon orann temsil eden PENET deikenin katsay iareti her drt regresyonda da beklentinin aksine kmtr. Bu sonucun nemli bir nedeninin mobil haberleme sektrne girmek isteyen yeni iletmecilerin henz doygunlua ulamam piyasalara girmek isteyecekleri dncesinin olabilecei dnlmektedir. yle ki, aksi bir dzenleme bulunmad varsaym altnda yerleik iletmeciler ebekelerini yeni iletmecilere amayacak; yeni iletmeciler kapsama iin byk miktarda ebeke yatrm yapmak zorunda kalacak ve lisans iin dedikleri bedel de dikkate alndnda, bylesi bit yatrm potansiyel abone saysnn ok olduu bir piyasada yapmak isteyeceklerdir. Yerleik iletmeciler iin ise iki ynl bir iliki sz konusudur. Yerleik iletmecilerin sahip olduklar GSM aboneleri potansiyel 3N mobil aboneleri olduu iin penetrasyonun yksek olmas olumlu bir etki yaratrken, penetrasyonun yksek olmas lider iletmeci dndaki iletmecilerin piyasa paylarn deitirme konusunda bir diren meydana getirebilecei iin olumsuz bir etki yaratacaktr. Dier yandan, yaplan regresyonlarda PENET deikeninin tahmin edilen katsaysnn istatistiki olarak anlaml olmadnn tespit edildiini unutmamak gerekir. Nfusu temsil eden NFS deikeninin katsay iareti her drt regresyonda da beklentiler dorultusunda + ve tahmin edilen katsays istatistii olarak anlamldr. hale ynteminin gzellik yarmas ynteminden daha ok gelir yarataca sav YNTM ile snanm; anlan kukla deikeninin iareti her iki regresyon iin de beklentilere uygun olarak + km iken tahmin edilen katsays ilk regresyon iken anlaml km iken dieri iin anlaml kmamtr.

98

Son olarak, gelir denklii teoreminin varlnn incelendii TUR kukla deikeninin tahmin edilen katsays istatistik olarak anlaml deildir. Bu nedenle yaplan regresyonlar erevesinde gelir denklii teoreminin geerli olduu ne srlebilir.

99

6. SONU
Elektronik haberleme hizmetlerinin yetkilendirilmesinde ihale ynteminin ilk kez kullanld 1990l yllardan bu yana, ihale teorisi alannda yaplan alma says byk oranda artmtr. Bunun nemli bir nedeni hi kukusuz yaplan ihaleler neticesinde elde edilen yksek gelirdir. Dier bir neden ise etkinlik gibi amalara ulamada elde edilen byk baardr. Bu durum dnya apnda yaplan lisans tahsislerinin gittike artan bir oranla ihale ile yaplmas sonucunu dourmutur. Dier yandan, dzenleyici kurulularn amalarna ulamak iin uygun ihale tasarm almalar ihale teorisi alannda yaplan almalarn byk bir blmn oluturmaya balamtr. Bu erevede, herkese uyan (one size fits all) bir ihale tasarmnn bulunmadnn altnn bir kez daha izilmesi gerekmektedir (Klemperer 2002a, Binmore ve Klemperer 2002). Uygun ihale yntemi dier deikenler ile birlikte amalar ile yakndan ilikilidir. Dolaysyla, ihale tasarm yaplrken amalarn, katlmc saysnn, katlmclar arasnda asimetrinin varlnn, risk davrannn, satlacak nesne saysnn ve son olarak nesnenin deerini etkileyecek dier parametrelerin ok iyi incelenmesi ve amalar dorultusunda uygun bir ekilde ihalenin tasarlanmas gerekmektedir. Spesifik koullarn gz ard edilmesi ve srf baarl oldu diye ihale tasarmnn ayn ekilde kopya edilmesi, beklenen baary getirmeyecek ve byk ihtimalle hayal krklna neden olacaktr. Hollanda ve Avusturya bata olmak zere ABde yaplm eitli 3N mobil haberleme ihaleleri buna rnek olarak gsterilebilir. hale teorisi ile ilgili yaplan deerli almalar neticesinde bugn pek ok soruya cevap verebilmektedir. nmzdeki yllarda ihalenin poplerliinin de devam etmesi ile birlikte pek ok yeni bulgunun elde edilecei dnlmektedir. Elde edilecek bulgularn ihale tasarmna eklemlenmesi ile birlikte beklenen baarya daha yakn sonularn elde edilmesi mmkn olacaktr. Ancak, sadece teorik bulgular erevesinde tasarlanan bir ihale ok baarl gemeyebilir. Cramtonun (2002) dedii gibi hale tasarlamak bilim olduu kadar sanattr.

100

zellikle de ampirik almalarla ihale teorisi bulgularnn snanmasnn olduka nem tad deerlendirilmektedir. Ne yazk ki frekans ihaleleri verilerinin kullanld ampirik almalara pek rastlanlmamaktadr. Bunun nemli bir sebebi hi kukusuz ihale verilerinin anlaml ampirik almalar yaplabilmesi iin gerekli byklkte ve uygunlukta olmamasdr. ok fazla ampirik alma olmamas, ihale teorisi bulgularnn snanmas nnde byk bir engel tekil ederken yaplan almalar incelendiinde ihale teorisi bulgularnn reddedildii sonu ieren almalar da bulunmaktadr. Bu almada da AB 3N mobil haberleme frekans tahsis verilerindeki eksiklikler nedeniyle sonularn ok anlaml olmas beklenmemesine ramen, elde edilen snrl sayda veri ile regresyon analizi yaplmtr. Balangta, ihale yntemi ve gzellik yarma ynteminin kullanld lke verileri, elde edilen gelir erevesinde modellenmi ve bu model tahmin regresyon ile tahmin edilmitir. Benzeri bir regresyon bir sonraki aamada sadece ihale ynteminin kullanld lke verileri iin yaplmtr. Regresyon neticesinde elde edilen sonular incelendiinde, ihale ynteminin gzellik yarmas ynteminden daha fazla kii bana den ihale geliri ve MHz bana den ihale geliri salayacan ngren sav snanmtr. Yntemi temsil eden YNTM kukla deikeninin katsay iareti beklentilere uygun olarak + km iken KBDIG iin yaplan regresyonda tahmin edilen katsay anlaml iken MHBDIG iin yaplan regresyonda anlaml deildir. Benzer ekilde, ihale yntemleri arasnda elde edilen gelir erevesinde bir fark olup olmad sav, bir dier ifade ile gelir denklii teoreminin varl snanm olup, istatistik olarak anlaml bir fark tespit edilememitir. Bir dier ifade ile gelir denklii teoremi geerlidir. Bu sonu ayn zamanda zincir kuralnn ilemedii anlamn da tamaktadr. Dier yandan zamanlamann ihale geliri zerindeki etkisi beklentilerin aksine istatistik olarak anlaml deildir. Penetrasyon oran deikeninin katsay iareti beklenenin aksine km iken Nfus deikeninin katsay iareti beklentilerle uyumlu olarak + ve tahmin edilen katsays istatistik olarak anlamldr.

101

Son olarak, regresyon analizlerinde karlalan eitli glklerin daha kapsaml ve standart verilerin elde edilmesi ile alabilecei deerlendirilmektedir. zellikle de AB 3N mobil haberleme ihalelerinde, sata karlan lisans adedi, bant genilii, yerleik iletmeci says, katlmc says, zamanlama, lisans sresi ve ykmllkler gibi pek ok parametrede gerek lke iindeki ihalelerde gerekse de lkeler arasndaki ihalelerde byk farkllklarn bulunmas, genel bir model ortaya koymay zorlatrmaktadr. Bu erevede ABDde yaplan yetkilendirmelerde ulusal deil blgesel lisanslarn verilmesi nedeniyle hem daha kapsaml hem de daha anlaml veri elde edilebilecei deerlendirilmektedir.

102

KAYNAKA

Abbink, K., Irlenbusch, B., Pezanis-Christou, P., Rockenbach, B., Sadrieh, A., & Selten, R. (2005). An experimental test of design alternatives for UMTS auction in England. European Economic Review, 49, 2, 505-530. Aitken, H. G. J. (1994). Allocating the spectrum: The origins of radio regulation. Technology and Culture, 35, 4, 686-716. Ashenfelter, O. (1989). How auctions work for wine and art. The Journal of Economic Perspectives, 3, 3, 23-36. Atiyas, ., & Doan, P. (2007). When good intentions are not enough: Sequential entry and competition in the Turkish mobile industry. Telecommunications Policy, 31, 8-9, 502-523. Ausubel, L. (1997). An Efficient Ascending-Bid Auction for Multiple Objects. University of Maryland, Working Paper No. 9706. Bierman, H. S., & Fernandez, L. (1998). Game theory with economic applications. MA, USA: Addison-Wesley Publishing Company. Binmore, K., & Klemperer, P. (2002). The biggest auction ever: The sale of the British 3G telecom licenses. The Economic Journal, 112, 478, C74-C96. Brgers, T., & Dustmann, C. (2005a). Rationalizing the UMTS Spectrum Bids the Case of the UK Auction. The Economic Journal, 115, 505, 551-578. Brgers, T., & Dustmann, C. (2005b). Strange bids: Bidding behavior in the United Kingdoms third generation spectrum auction. The Economic Journal, 115, 505, 551-578. Cave, M., Doyle, C. & Webb, W. (2007). Essentials of Modern Spectrum Management. Cambridge: Cambridge University Press. Cave, M. E., Majumdar, S. K., & Vogelsang, I. (2002). Structure, regulation and competition in the telecommunications industry. In Cave, M., Majumdar, S., Vogelsang, I. (Ed.), Handbook of Telecommunications Economics, V.I: Structure, Regulation and Competition (3-40), North-Holland, Amsterdam: Elsevier. Coase, R. H. (1959). The Federal Communications Commission. Journal of Law and Economics, 2, 1-40. Cramton, P. (1998a). Ascending auctions. European Economic Review, 42, 3-5, 745756.

103

Cramton, P. (1998b). The efficiency of the FCC spectrum auctions. Journal of Law and Economics, 41, 2-2, 727-736. Cramton, P. (2002). Spectrum auctions. In Cave, M., Majumdar, S., Vogelsang, I. (Ed.), Handbook of Telecommunications Economics, V.I: Structure, Regulation and Competition (606-639), North-Holland, Amsterdam: Elsevier. Curven, P., & Whalley, J. (2006). Third generation new entrants in the European mobile telecommunications industry. Telecommunications Policy, 30, 10-11, 622-632. Dinardo, J., & Johnston, J. (1997). Econometric Methods, 4th edition. Singapore: McGraw Hill. Emek, U. (2002). The role of auction design in awarding spectrum concessions: Turkish GSM experience. DPT, SPO:2658. Eren, C. (2009). Telekomnikasyon hizmetlerinin yetkilendirmesinde ihale yntemleri: lke uygulamalar ve Trkiye iin neriler. Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumu, Yaynlanmam Uzmanlk Tezi, Ankara. Falch, M., & Tadayoni, R. (2004). Economic versus technical approaches to frequency management. Telecommunications Policy, 28, 2, 197-211. Federal Communications Commission (1997). FCC report to Congress on spectrum auctions, WT Docket No. 97-150. French, R. D. (2009). Governance and game theory: When do franchise auctions induce firms to overbid? Telecommunications Policy, 33, 3-4, 167-175. Gently, L. (1999). Auctions and comparative hearings: Two way to attribute spectrum licenses. Communications & Strategies, 35, 3rd quarter, 1-43. Gibbons, R. (1992). Game theory for applied economics. Princeton, New Jersey: Princeton University Press. Grimm, V., Riedel, F., & Wolfstetter, E., (2001). The third generation (UMTS) spectrum auction in Germany, CESifo Working Paper Series, CESifo Working Paper No.514. Grimm, V., Riedel, F., & Wolfstetter, E., (2003). Low price equilibrium in multi-unit auctions: The GSM spectrum auction in Germany, International Journal of Industrial Organization, 21, 10, 1557-1569. Gruber, H. (2005). The economics of mobile telecommunications. Cambridge: Cambridge University Press. Grnwald, A. (2008). Riding the US wave: Spectrum auctions in the digital age. Telecommunications Policy, 25, 10-11, 719-728.

104

Gujarati, D. N. (1999). Temel ekonometri (ev. mit enesen). stanbul: Literatr Yaynclk. Gth, W., Ivanova-Stenzel, R. & Wolfstetter, E. (2004). Bidding Behavior in Asymmetric Auctions. Working paper, Humboldt University. Hansen, R.G. (1985). Empirical Testing of Auction Theory. The American Economic Review, 75, 2, 156-159. Hazlett, T. W. (1998). Assigning property rights to radio spectrum users: Why did FCC license auctions take 67 years? Journal of Law and Economics, 41, 2-2, 529575. Intven, H., & Tetrault M. (2000). Telecommunications regulations handbook. Washington: The World Bank. ITU (2002). ITU handbook on deployment of IMT-2000 Systems. Geneva. Jabbour, V., & Redding, M. (2001). Spectrum disposal: A global overview. Computer Law & Security Report, 17, 1, 566-572. Jain, R. S. (2001). Spectrum auctions in India: Lessons from experience. Telecommunications Policy, 25, 10-11, 671-688. Jehiel, P., & Moldovanu, B. (2001). The European UMTS/IMT-2000 license auctions, Sonderforschungsbereich 504 Publications 01-20, Universitt Mannheim & Sonderforschungsbereich 504, University of Mannheim. Jehle, G., & Reny, P. (2001). Advanced microeconomic theory. Boston: Addison Wesley. Kagel, J. R., (1995). Auctions: A survey of experimental research, In: J. Kagel and A. Roth, eds. The handbook of experimental economics. Princeton: Princeton University Press. Klemperer, P. (2002a). How (not) to run auctions: The European 3G telecom auctions. European Economic Review, 46, 4-5, 829-845. Klemperer, P. (2002b). What really matters in auction design. Journal of Economic Perspectives, 16, 1, 169-189. Klemperer, P. (2004). Auctions: Theory and practice. Princeton: Princeton University Press. Krishna, V. (2002). Auction theory. San Diego: Academic Press. Laffont, J. (1997). Game theory and empirical economics: The case of auctions data. European Economic Review, 41, 1, 1-35.

105

Mackley, J.R.K. (2008). European 3G auctions: Using a comparative event study to search for a winners curse. Utilities Policy, 16, 4, 275-283. Mas-Colell, A., Whinston, M. D., & Green, J. R. (1995). Microeconomic theory. New York: Oxford University Press. Maskin, E., Riley, J. (1984). Optimal auctions with risk averse buyers. Econometrica, 52, 6, 1473-1518. Maskin, E., & Riley, J. (2000). Asymmetric auctions. The Review of Economic Studies, 67, 3, 413-438. McAfee, R. P. (2006). Introduction to economic analysis. http://www.introecon.com/IEA.pdf McAfee, R. P., & McMillan, J. (1987). Auctions and bidding. Journal of Economic Literature, 25, 2, 699-738. McAfee, R. P., & McMillan, J. (1996). Analyzing the airwaves auction. Journal of Economic Perspective, 10, 1, 159-175. McAfee R. P., & Vincent D. (1993). The declining price anomaly, Journal of Economic Theory, 60, 191-212. McMillan, J. (1994). Selling spectrum rights. Journal of Economic Perspectives, 8, 3, 145-162. McMillan, J. (2003). Market design: The policy uses of theory. The American Economic Review, 93, 2, 139-144. Menezes, F., & Monteiro, P. (2005). Introduction to auction theory. New York: Oxford University Press. Milgrom, P. (2000). Putting auction theory to work: The simultaneous ascending auction. The Journal of Political Economy, 108, 2, 245-272. Milgrom, R. (2004). Putting auction theory to work. New York: Cambridge University Press. Milgrom, P. R., & Weber, R. J. (1982). A theory of auctions and competitive bidding. Econometrica, 50, 5, 1089-1122. Morris, A. C. (2005). Spectrum auctions: Distortionary input tax or efficient revenue instrument. Telecommunications Policy, 29, 9-10, 687-709. Myerson, R. B. (1981). Optimal auction design. Mathematics of Operations Research, 6, 1, 58-73.

106

OECD (2001). Spectrum allocation: Auctions and comparative selection procedures, Paris. OECD (2007). Communications outlook 2007, Paris: OECD Publishing. Ozanich, G., Hsu, C., & Park, H. (2004). 3-G wireless auctions as an economic barrier to entry: The western European experience. Telematics and Informatics, 21, 3, 225-234. Pezanis-Christou, P. (2002). On the Impact of Low-balling: Experimental Results in Asymmetric Auctions. International Journal of Game Theory, 31, 69-89. Rasmussen, E. (1994). An introduction to game theory. Oxford: Basil Blackwell. Riley, J. G., & Samuelson, W. F. (1981). Optimal auctions. The American Economic Review, 71, 3, 381-392. Scandizzo, P. L., & Ventura, M. (2006). Bids for the UMTS system: An empirical evaluation of the Italian case. Econometrica, 30, 10-11, 533-551. Scanlan, M. (2001). Hiccups in US spectrum auctions. Telecommunications Policy, 25, 10, 689-701. Sokol, D. D. (2001). The European mobile 3G UMTS process. Virginia Journal of Law and Technology, 6, 3. http://www.vjolt.net/vol6/issue3/v6i3-a17-Sokol.html. Van Damme, E. (2002). The European UMTS auctions. European Economic Review, 46, 4-5, 846-858. Vickrey, W. (1961). Counterspeculations, auctions, and competitive sealed tenders. The Journal of Finance, 16, 1, 8-37. Wolfstetter, E. (2001). The Swiss UMTS Spectrum Auction Flop Bad Luck or Bad Design. CESifo Working Paper Series, CESifo Working Paper No.534.

107

ZGEM

Kiisel Bilgiler

Ad Soyad: Faruk Yayla Doum Yeri ve Tarihi: Kurtalan 19.04.1980

Eitim Durumu

Lisans renimi: T letme Fakltesi letme Mhendislii Yksek Lisans renimi: Hacettepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits/ktisat Bildii Yabanc Diller: ngilizce.
letiim E-Posta Adresi: fyayla@btk.gov.tr

Tarih : 28/09/2010