SALLUSTIO

1. LA MORTE DI MICIPSA
Dopo la morte del re di Numidia vengono subito in luce le rivalit tra i suoi tre figli. Argomenti grammaticali: valori di ut; subordinata finale, relativa e causale; nesso relativo.

Micipsa paucis post diebus moritur. Postquam illi more regio iusta magnifice fecerant, reguli in unum convenerunt, ut inter se de cunctis negotiis disceptarent. Sed Hiempsal, qui minumus ex illis erat, natura ferox et iam antea ignobilitatem Iugurthae, quia materno genere inpar erat, despiciens, dextra Adherbalem adsedit, ne medius ex tribus, quod apud umidas honori ducitur, Iugurtha foret!. "ein tamen, ut aetati concederet, fatigatus a fratre, vix in partem alteram transductus est. Ibi quom # multa de administrando imperio dissererent, Iugurtha inter alias res iacit oportere quinquenni consulta et decreta omnia rescindi$ nam per ea tempora confectum annis Micipsam parum animo valuisse. %um idem Hiempsal placere sibi respondit$ nam ipsum illum& tribus proxumis annis adoptatione in regnum pervenisse. 'uod verbum in pectus Iugurthae altius, quam quisquam ratus erat, descendit. Itaque ex eo tempore ira et metu anxius moliri, parare atque ea modo cum animo habere, quibus Hiempsal per dolum caperetur. 'uae ubi tardius procedunt neque lenitur animus ferox, statuit quovis modo inceptum perficere.
Bellum Iugurthinum !!, #() 1. foret$ sta per esset. 2. quom$ sta per cum. 3. ipsum illum$ *iugurta.

2. ADER ALE MUO!E CO"TRO #IU#URTA

Aderbale organizza una spedizione contro il fratellastro Giugurta, ma, trovandosi in difficolt, si rifugia nella citt di irta e chiede aiuto al senato di !oma. Argomenti grammaticali: subordinata temporale e completiva; perifrastica passiva; ablativo assoluto; periodo ipotetico.

Adherbal ubi intellegit eo processum, uti! regnum aut relinquendum esset aut armis retinendum, necessario copias parat et Iugurthae obvius procedit. Interim haud longe a mari prope +irtam oppidum utriusque exercitus consedit et, quia diei extremum erat, proelium non inceptum. Sed ubi plerumque noctis processit, obscuro etiam tum lumine milites Iugurthini signo dato castra hostium invadunt, semisomnos partim, alios arma sumentis fugant funduntque. Adherbal cum paucis equitibus +irtam profugit, et ni multitudo togatorum# fuisset, quae umidas insequentis moenibus prohibuit, uno die inter duos reges coeptum atque patratum bellum foret. Igitur Iugurtha oppidum circumsedit, vineis turribusque et machinis omnium generum expugnare adgreditur, maxume festinans tempus legatorum antecapere, quos ante proelium factum ab Adherbale ,omam missos audiverat.
Bellum Iugurthinum #!, !(& 1. uti$ sta per ut. 2. togatorum$ il termine indica sia cittadini romani sia italici.

3. L$OPERATO DEI #RACC%I

"allustio dichiara che i Gracchi furono uccisi perch# avevano incitato la plebe alla libert e denunciato le malefatte dei nobili. Argomenti grammaticali: subordinata temporale e relativa; usi del participio e del gerundivo.

am postquam %i. et +. *racchus, quorum maiores ! Punico atque aliis bellis multum rei publicae addiderant, vindicare plebem in libertatem et paucorum scelera patefacere coepere, nobilitas noxia atque eo perculsa modo per socios ac nomen -atinum, interdum per equites ,omanos, quos spes societatis a plebe dimoverat, *racchorum actionibus obviam ierat; et primo %iberium, dein paucos post annos eadem ingredientem *aium, tribunum alterum, alterum triumvirum coloniis deducundis, cum M. .ulvio .lacco# ferro necaverat. /t sane *racchis cupidine victoriae haud satis moderatus animus fuit. Sed bono vinci satius est quam malo more iniuriam vincere. Igitur ea victoria nobilitas ex lubidine sua usa multos mortalis ferro aut fuga extinxit plusque in relicuom sibi timoris quam potentiae addidit. 'uae res plerumque magnas civitatis pessum dedit, dum alteri alteros vincere quovis modo et victos acerbius ulcisci volunt.
Bellum Iugurthinum 0#, !(0 1. maiores$ tra gli antenati dei *racchi c12 Scipione l1Africano, vincitore della battaglia di 3ama. 2. $. %ulvio %lacco$ era un amico e sostenitore dei *racchi.

&. RITRATTO DI SILLA

"illa, una volta raggiunto in Africa l&esercito di $ario, mostr' subito le sue doti militari malgrado fino a quel momento fosse privo di esperienza. Argomenti grammaticali: usi dell1infinito e del participio; valori di ut.

Igitur Sulla, uti supra dictum est, postquam in Africam atque in castra Mari cum equitatu venit, rudis antea et ignarus belli, sollertissumus omnium in paucis tempestatibus factus est. Ad hoc milites benigne appellare!, multis rogantibus, aliis per se ipse dare beneficia, invitus accipere, sed ea properantius quam aes mutuom reddere, ipse ab nullo repetere, magis id laborare, ut illi quam plurumi deberent, ioca atque seria cum humillumis agere, in operibus, in agmine atque ad vigilias multus adesse, neque interim, quod prava ambitio solet, consulis aut quoiusquam boni famam laedere, tantummodo neque consilio neque manu priorem alium pati, plerosque antevenire. 'uibus rebus et artibus brevi Mario militibusque carissumus factus.
Bellum Iugurthinum )4 1. appellare$ questo infinito e i successivi hanno valore narrativo.

'. IL TRIO"(O DI MARIO

$ario, vincitore di Giugurta, rappresenta una speranza anche contro i Galli, i nuovi nemici che in quel momento insidiavano la sicurezza di !oma.

Argomenti grammaticali: passivo impersonale; nesso relativo; subordinata infinitiva.

Per idem tempus advorsum *allos ab ducibus nostris '. +aepione et +n. Manlio male pugnatum!. 'uo metu Italia omnis contremuerat. Illincque et inde usque ad nostram memoriam ,omani sic habuere$ alia omnia virtuti suae prona esse, cum *allis pro salute, non pro gloria certari. Sed postquam bellum in umidia confectum et Iugurtham ,omam vinctum adduci nuntiatum est, Marius consul absens factus est, et ei decreta provincia *allia, isque 5alendis Ianuariis magna gloria consul triumphavit. /t ea tempestate spes atque opes civitatis in illo sitae.
Bellum Iugurthinum !!0 1. (er) pugnatum$ nel !67 a.+. i ,omani vennero sconfitti dai +imbri e dai %eutoni presso l1odierna 8range.