Trung Va AP Trung

i
Bi Hu #on

TR$NG
V

'P TR$NG GIA C*M

Tr+ng g l k, tch c/a thin nhin, l m2t trong nhng th6c ph7m hon
thi:n nh<t m nhn lo>i t?ng bi@t A@n...

(Bch khoa ton th v! Th$c &n v Dinh d)ng Hoa K,)

H NBI - 2009

ii

LDI GIFI THIGU

Cc danh y /0i tr1c / /2t tn cho tr$ng g l k t4 hong, m6t lo8i thu9c c tc
d;ng b= huy?t, d)ng huy?t. Nhi!u bi thu9c ng y / s4 d;ng tr$ng g nh m6t lo8i
th$c &n b= d)ng v thu9c /i!u tr@. ?n nay, theo nghin c$u cBa cc nh khoa hCc, /2c
biDt l cc nh dinh d)ng ME / xem tr$ng g l m6t vF kh dinh d)ng tG nhin, gp
phHn nng cao s$c khIe c6ng /Jng. Tr$ng g cn l nguJn cung cKp nhi!u chKt dinh
d)ng: protein, lipit, khong, vitamin... cho c* thL, axit amin cHn thi?t v c lMi cho c*
thL. V chnh nnJng /6 cc axit amin trong tr$ng g /Mc xc /@nh l tiu chuNn /L /nh
gi gi tr@ sinh hCc cBa cc lo8i thGc phNm khc.
Trn th? gi1i, cc nh khoa hCc /nh gi rKt cao vai tr cBa tr$ng trong dinh
d)ng. Cng v1i sOa, lMng tr$ng tiu th; bnh qun trn /Hu ng0i l m6t trong nhOng
chP s9 quan trCng /nh gi m$c s9ng cBa ng0i dn trong m6t x h6i v&n minh. V c vai
tr to l1n nh vRy nn sSn xuKt tr$ng chi?m m6t v@ tr quan trCng trong ngnh ch&n nui
ni chung, ch&n nui gia cHm ni ring. SSn xuKt tr$ng v Kp tr$ng gia cHm /ang l cc
ho8t /6ng rKt si /6ng trong ngnh ch&n nui gia cHm nhTm t8o ra sSn phNm /L /p $ng
cc nhu cHu cKp thi?t cBa /0i s9ng x h6i.
Cu9n sch m b8n /Cc /ang cHm trn tay sU cung cKp m6t s9 thng tin cHn thi?t v
t*ng /9i c hD th9ng, tV qu trnh hnh thnh tr$ng, cKu t8o, gi tr@ dinh d)ng, m6t s9
ph*ng php ch? bi?n tr$ng... cc nhn t9 Snh hWng /?n s$c sSn xuKt tr$ng: gi9ng, th$c
&n, /i!u kiDn ch&m sc gia cHm mi... /?n cc qu trnh pht triLn phi, kE thuRt Kp tr$ng
gia cHm nhn t8o v cng nghiDp...
V1i kinh nghiDm trn 30 n&m giSng d8y v nghin c$u trong lXnh vGc Ch&n nui
gia cHm trong tr0ng Y8i hCc Nng nghiDp, TS Bi HOu Yon tc giS cu9n sch, / dy
cng bin so8n v nhKt l / /a vo ti liDu m6t s9 k?t quS nghin c$u m1i cBa nhi!u nh
khoa hCc trong v ngoi n1c v cBa chnh tc giS v! nng cao n&ng suKt tr$ng v Kp
tr$ng gia cHm. Chng ti cho rTng cu9n sch sU l ti liDu b= ch cho sinh vin, cn b6 kE
thuRt, cc nh ch&n nui v cho tKt cS nhOng ai quan tm /?n nhOng n6i dung m cu9n
sch /! cRp /?n.
Xin /Mc trn trCng gi1i thiDu cng b8n /Cc! v1i b8n /Cc ti liDu kE thuRt b= ch
ny.
Deleted: /i hIi cKp bch cBa
Deleted: , /Jng th0i cFng l
Deleted: /i hIi
Deleted: bch
Deleted: , nhKt l trong th 0i k, h6i
nhRp, CNH, HYH /Kt n1c.
Deleted: v! tr$ng gia c Hm
Deleted: t? bo
Deleted: cBa
Deleted:
Chng ti r Kt vui mVng v
iii
Hy vCng cu9n sch sU gp phHn nng cao n&ng suKt tr$ng v k?t quS Kp tr$ng gia
cHm.
Bn c8nh nhi!u u /iLm, ch[c ch[n cu9n sch cFng sU khng trnh khIi nhOng
nhMc /iLm v h8n ch?. RKt mong b8n /Cc /ng gp ki?n /L cu9n sch hon thiDn h*n.

NG%T. GS.TS. #Ing VK Bnh

MLC LLC
LDI GIFI THIGU....................................................................................................................ii
Ch!ng I .................................................................................................................................... 5
TR$NG GIA C*M.................................................................................................................. 5
I. TNng quan vO tnh hnh sPn xu<t v tiu thQ tr+ng gia cRm trn th@ giSi v trong
n!Sc ............................................................................................................................................ 5
1. Trn th" gi&i........................................................................................................................... 5
2. ( Vi+t Nam............................................................................................................................. 7
II. Hnh thi, co v thnh phRn ho hUc c/a tr+ng.................................................... 7
1. Hnh thi, c-u t/o tr0ng....................................................................................................... 7
2. Thnh ph1n ho h2c c4a tr0ng......................................................................................... 10
III. CT quan sinh dQc c/a g mi v qu trnh hnh thnh tr+ng................................. 11
1. S7 pht tri8n c4a c! quan sinh s9n gia c1m.................................................................... 11
2. S7 r:ng lng ;< v t/o tr0ng gia c1m. ............................................................................. 13
3. Qu trnh hnh thnh tr0ng trong =ng d>n tr0ng........................................................... 14
5. @iAu ho qu trnh t/o tr0ng v ;B tr0ng........................................................................ 20
6. Tnh chu kC c4a s7 ;B tr0ng.............................................................................................. 23
7. Chu kC r:ng tr0ng............................................................................................................... 23
8. NhFp ;i+u ;B tr0ng hHng nJm............................................................................................ 25
9. Ph9n x/ -p tr0ng................................................................................................................. 26
10.Thay lng............................................................................................................................. 26
11.Thnh th:c sinh d:c c4a g mi - ;B qu9 tr0ng ;1u tin............................................. 27
12. TuKi v nJng su-t.............................................................................................................. 28
13.Quy luLt ;B tr0ng v ;M thF ;B tr0ng................................................................................ 28
IV. M2t sV y@u tV Pnh h!Wng A@n sPn l!Xng tr+ng........................................................... 29
1. Nnh hPng c4a hocmon ;"n s9n lQng tr0ng................................................................. 29
2. Nnh hPng c4a nui dRng............................................................................................... 32
3. Nnh hPng c4a ;iAu ki+n ngo/i c9nh............................................................................... 33
4. Nnh hPng c4a ph!ng th0c chJn nui.......................................................................... 34
V. KhVi l!Xng tr+ng v cc nhn tV Pnh h!Wng A@n khVi l!Xng tr+ng........................ 36
1.Quan h+ giTa s= lQng v kh=i lQng ring. .................................................................... 36
2.Nhi+t ;U v kh=i lQng tr0ng.............................................................................................. 37
3. Nnh hPng c4a tuKi, th8 tr2ng v thVi gian nP ............................................................... 37
4. Xc ;Fnh kh=i lQng tr0ng................................................................................................. 38
VI. Ch<t l!Xng tr+ng ............................................................................................................. 39
1. NhTng tnh tr/ng ;nh gi ch-t lQng bn ngoi c4a tr0ng v cc ph!ng php xc ;Fnh. 39
2.Xc ;Fnh ch-t lQng lng trWng v lng ;<....................................................................... 41
VII.Tr+ng l m2t lo>i th6c ph7m tuy:t vYi........................................................................ 43
VIII. D6 tr, bPo quPn v ch@ bi@n tr+ng .......................................................................... 45
1.Yu c1u vA ch-t lQng tr0ng............................................................................................... 46
2
2. Nnh hPng c4a cc ph!ng th0c nui dRng v chJmsc ;"n ch-t lQng tr0ng..... 49
3. B9o qu9n tr0ng.................................................................................................................... 51
4.S9n xu-t tr0ng s/ch v cng nghi+p ho ngnh s9n xu-t tr0ng.................................... 55
IX.Vn $% an ton th'c ph*m trong ch,n nui gia c.m Viet GAHP................................. 57
................................................................................................................................................... 59
CHZN LZC, NUI D%[NG V CH\M SC G MI #]........................................ 59
2.1. $ng dQng m2t sV ti@n b2 di truyOn trong cng tc giVng AVi vSi g A_ tr+ng giVng
................................................................................................................................................... 59
2.2.Cch xc A`nh v Anh gi nbng su<t c/a g mi A_ tr+ng....................................... 65
Nhng c im bn ngoi ca g mi tt v xu tr/c khi ........................................ 65
NhTng tnh tr/ng bn ngoi c4a g mi ;B........................Error! Bookmark not defined.
S9n lQng hng nJm............................................................................................................... 68
2.3.Th+c bn cho g A_ cc lo>i .............................................................................................. 70
2.3.1. Th0c Jn cho g sinh s9n h&ng thFt........................................................................... 70
Thnh ph.n dinh d(0ng ....................................................................................................... 71
KLCT................................................................................................................................ 71
2.3.2.Th0c Jn cho g h&ng tr0ng (Leghorn, Goldlin, Hyline, I SA Brown...)................ 77
2.3.3. Th0c Jn cho g ;B th9 vVn........................................................................................ 80
IV.Nhng y@u tV quan trUng nh<t c/a mi tr!Yng ticu kh hdu chueng nui g A_ ... 87
1.Khng kh .............................................................................................................................. 87
2. Nhi+t ;U ................................................................................................................................ 91
3.ChJmsc s0c khoB gia c1m trong ;iAu ki+n kh hLu nng Xm...................................... 93
4. ChJmsc g trong ;iAu ki+n thVi ti"t l/nh.......................................................................... 95
5. nh sng............................................................................................................................... 97
6. L&p ;Un chuMng.................................................................................................................110
V. Mdt A2 nui v A2 lSn c/a An...................................................................................... 113
VI.Cc ph!Tng th+c nui g mi A_..................................................................................114
VII. H!Sng dfn chUn lUc v nhn giVng cQ thc..............................................................115
7.1. ChuXn bF cc ;iAu ki+n ;8 chJn nui...........................................................................115
7.2. KY thuLt ch2n gi=ng.......................................................................................................116
7.2.1. Ch2n g con mUt ngy tuKi ........................................................................................116
7.2.3. Ch2n g 140 ngy tuKi................................................................................................116
7.2.4. Ch2n ghp gia ;nh sau 258 ngy tuKi .....................................................................116
7.3. Kh thudt chbn nui g giVng........................................................................................117
7.3.1. KY thuLt chJn nui g con tZ 0 21 ngy tuKi........................................................117
7.3.2. KY thuLt chJn nui g con giai ;o/n 4 8 tu1n tuKi.............................................118
7.3.3. KY thuLt nui dRng g hLu bF tZ 43 ho[c 50 ngy ;"n 140 ngy tuKi................ 119
7.4. V+ sinh phng b+nh.......................................................................................................121
VIII.Cng tc th y ..............................................................................................................122
Ch!ng I I I ............................................................................................................................. 125
'P TR$NG NHN TiO.................................................................................................... 125
I. Sinh l cT quan sinh dQc gia cRm trVng ........................................................................125
1. C! quan sinh d:c c4a gia c1m tr=ng..............................................................................125
2. S7 t/o tinh trng. ..............................................................................................................126
3.@[c ;i8m hnh thi v sinh l c4a tinh trng gia c1m...................................................128
4. Ph9n x/ sinh d:c v ;Ung tc giao c-u.......................................................................... 128
II. S6 thQ tinh........................................................................................................................129
III. TNng quan vO o.................................................................................131
1.LFch s\ pht tri8n c4a -p nhn t/o..................................................................................131
3
Ch,n nui gia c.m th3i hi5n $6i, n7u nh( ch8 d'a vo p t' nhin th khng th; $p <ng
$(>c s? l(>ng con gi?ng c.n thi7t. V vAy con ng(3i $ nghin c<u, thB nghi5m t6o ra mi
tr(3ng t(1ng t' nh( cCa gia c.m khi p $; thay th7 chng lm nE ra tF tr<ng nhGng c th;
mHi m khng c.n s' tham gia cCa gia c.m b? mI.............................................................. 131
2. @Fnh ngh]a vA -p nhn t/o...............................................................................................132
3. M:c ;ch c4a -p nhn t/o................................................................................................132
4. C-u trc c4a tr/m -p nhn t/o........................................................................................132
IV. My <p tr+ng..................................................................................................................133
1. V< my................................................................................................................................133
2. B9ng ;iAu khi8n, tn hi+u.................................................................................................133
3. Gi ;R khay v khay ;7ng tr0ng..................................................................................... 134
4. H+ th=ng ;9o tr0ng...........................................................................................................135
5. H+ th=ng thng thong.....................................................................................................135
6. H+ th=ng c-p nhi+t............................................................................................................136
7. H+ th=ng t/o Xm................................................................................................................ 136
8. H+ th=ng b9o v+.................................................................................................................137
V. Thu nhIt, chUn v bPo quPn tr+ng <p.......................................................................... 137
1. Thu nh[t tr0ng v b9o qu9n t/m thVi.............................................................................137
2. Chuy8n tr0ng t&i tr/m-p.................................................................................................137
3. NhLn tr0ng v xng st trng..........................................................................................138
4. Ch2n tr0ng -p....................................................................................................................139
5. KY thuLt x"p tr0ng vo khay -p.......................................................................................139
6. B9o qu9n tr0ng tr&c khi -p...........................................................................................140
VI. Qu trnh <p v vdn chuycn g con ............................................................................141
1. @a tr0ng vo my -p......................................................................................................141
2. Chuy8n tr0ng tZ my -p sang my nP............................................................................142
3. L-y g con ra kh<i my nP...............................................................................................144
4. Tim ch4ng v b9o qu9n g con m&i nP......................................................................... 145
5. VLn chuy8n g con............................................................................................................146
VII.Kicm tra s6 pht tricn c/a phi trong qu trnh <p................................................ 147
1. Soi tr0ng ki8m tra s7 pht tri8n c4a phi sau su ngy -p (trn 144 giV -p)............147
2. Soi tr0ng ki8m tra s7 pht tri8n c4a phi sau 11 ngy -p (sau 264 giV -p)............... 149
3. Soi tr0ng ;nh gi s7 pht tri8n c4a phi sau 19 ngy -p...........................................151
4. Ki8m tra khi g nP v ;nh gi ch-t lQng g nP.........................................................153
5. Ki8m tra ;U gi9m kh=i lQng c4a tr0ng trong qu trnh -p......................................... 154
6.Theo di ;U di c4a qu trnh -p...................................................................................... 155
VIII. M2t sV hi:n t!Xng b:nh l th!Yng gIp khi <p tr+ng cng nghi:p...................... 156
1. _p tr0ng ; b9o qu9n di ngy.......................................................................................156
2. B+nh chn, cnh ngWn (Micromelia)..............................................................................156
3. B+nh atexia........................................................................................................................157
4. B+nh khoo chn hay perosis..........................................................................................157
5. B+nh g con bF dnh b"t khi nP........................................................................................157
6. Phn tch ta l+ phi ch"t................................................................................................... 158
7. Nguyn nhn gy ch"t phi trong qu trnh -p............................................................. 163
8. Bi8u hi+n c4a phi ch"t P cc thVi kC khc nhau trong qu trnh -p.........................163
9. Gi9i ph>u phi ch"t...........................................................................................................165
IX. Jnh h!Wng do thi@u vitamin C, Ca, P tSi s6 pht tricn c/a phi ..........................166
Hp thu Ca...................................................................................................................... 167
Canxi v ph=t pho v ch-t lQng v< tr0ng......................................................................... 168
X.Cc Pnh h!Wng c/a ch@ A2 <p AVi vSi s6 pht tricn c/a phi. ..................................170
4
1. Ch" ;U -p v vi+c ki8m tra theo di .................................................................................170
2. Nnh hPng c4a nhi+t ;U ;=i v&i s7 pht tri8n c4a phi ............................................... 171
4. Nnh hPng c4a ;U thng thong t&i s7 pht tri8n c4a phi ........................................182
5. Nnh hPng c4a ;9o tr0ng ;=i v&i s7 pht tri8n c4a phi v vF tr c4a phi ..............184
XI. Kicm tra sinh hUc...........................................................................................................185
1. Cc nhu c1u vA mi trVng ;8 phi pht tri8n trong cc giai ;o/n khc nhau.........185
2. Cc bi+n php nhHm ;iAu chbnh nhi+t ;U c4a tr0ng..................................................... 186
3. Cc bi+n php nhHm ;iAu chbnh ;U bay h!i n&c tZ tr0ng.......................................... 187
4. Cch x\ l khi ;ang -p bF m-t ;i+n.................................................................................187
5.MUt s= ;iAu ch khi -p tr0ng thua c1m, chim ct v ; ;i8u.....................................188
6.MUt s= ;[c ;i8m ring c4a -p tr0ng thua c1m, chim ct, ; ;i8u................................188
TI LIGU THAM KHjO................................................................................................... 195

Formatted: Left
Deleted:
5
Ch!ng I
TR$NG GIA C*M

1.1. TNng quan vO tnh hnh sPn xu<t v tiu thQ tr+ng gia cRm trn th@ giSi
v trong n!Sc
1.1.1. Trn th" gi&i
Ch,n nui gia c.m cLng nh( th(1ng m6i cc sMn ph*m gia c.m trn th7 giHi pht tri;n
m6nh trong vng 35 n,m qua. SMn l(>ng thNt v tr<ng gia c.m t,ng nhanh h1n sMn l(>ng thNt
b v thNt l>n. N,m 1970, sMn l(>ng thNt gia c.m th7 giHi ch8 $6t 15,1 tri5u tn, thNt l>n l 38,3
tri5u tn, thNt b 60,4 tri5u tn nh(ng $7n n,m 2005 sMn l(>ng cCa cc lo6i thNt ny t,ng ln
t(1ng <ng l: 81; 102,5 v 60,4 tri5u tn. SMn l(>ng thNt gia c.m n,m 1970 ch8 xp x8 50%
sMn l(>ng thNt l>n v bPng 25% sMn l(>ng thNt b nh(ng $7n n,m 2005 sMn l(>ng thNt gia c.m
$ t,ng cao h1n 25% so vHi thNt b v bPng 75% thNt l>n. Tr<ng gia c.m t,ng tF 19,5 tri5u tn
n,m 1970 ln 59,2 tri5u tn n,m 2005.
SMn l(>ng thNt v tr<ng cCa cc n(Hc $ang pht tri;n cao h1n cc n(Hc pht tri;n. Hi5n
t6i, sMn l(>ng thNt cCa cc n(Hc $ang pht tri;n chi7m 55% sMn l(>ng thNt th7 giHi, sMn l(>ng
tr<ng chi7m 68%. MQt khc, do t?c $R pht tri;n nhanh nn $ t6o ra s' mt cn $?i: BSc,
Trung MT v Chu u bN chia sV thN ph.n bEi cc n(Hc chu , MT La tinh nh(: Trung Qu?c,
Brazil.
SMn l(>ng tr<ng E cc n(Hc $ang pht tri;n trong nhGng n,m $.u cCa thAp kW 90 v(>t
trRi so vHi cc n(Hc pht tri;n v chi7m 2/3 sMn l(>ng tr<ng th7 giHi. N,m 2005, sMn l(>ng
tr<ng gia c.m E khu v'c Chu chi7m h1n 60% v chC y7u l $ng gp cCa Trung Qu?c
(sMn l(>ng tr<ng cCa n(Hc ny chi7m 41% sMn l(>ng tr<ng th7 giHi), chu u giMm xu?ng
cn 16,8%, khu v'c BSc v Trung MT chi7m 13,6%. Cc n(Hc Nam MT $ chi7m lXnh $(>c
thN tr(3ng tF n,m 1990 nh(ng hY $ khng giG $(>c thN tr(3ng v hY ch8 tAp trung t,ng
tr(Eng v% sMn l(>ng. SMn l(>ng tr<ng cCa 10 n(Hc $<ng $.u chi7m 72,4% tZng l(>ng tr<ng
th7 giHi v tAp trung E khu v'c c cc n(Hc d[n $.u v% sMn l(>ng thNt.
Ng(>c l6i vHi n,m 1970, c 6 n(Hc chu u c sMn l(>ng tr<ng cao nht nh(ng $7n
n,m 2005 ch8 cn l6i Php nPm trong s? cc n(Hc c sMn l(>ng tr<ng lHn nht th7 giHi. 5 vN tr
cn l6i trong 10 n(Hc l ]n _R, Mexico, Brazil, Indonesia v ThZ NhX K`.
Nh( vAy, sMn l(>ng tr<ng th7 giHi h.u h7t $(>c sMn xut tF cc n(Hc Trung Qu?c, ]n
_R v NhAt BMn. N,m 2005, trong 10 n(Hc c sMn l(>ng tr<ng cao nht th7 giHi c 4 n(Hc E
Chu v 2 n(Hc thuRc Chu MT La tinh. _i%u $ cho thy ch,n nui gia c.m cho tr<ng
chuy;n tF Chu u sang Nam v _ng . Khu v'c sMn xut nhi%u tr<ng cLng chuy;n tF
Chu u n,m 1970 sang Chu n,m 2005. Ca th; l: n,m 1970 c 6 n(Hc chu u nPm
trong s? 10 n(Hc c sMn l(>ng tr<ng cao nht th7 giHi v ch8 c 2 n(Hc chu nh(ng $7n
n,m 2005 c 5 n(Hc thuRc khu v'c Chu , trong $ sMn l(>ng tr<ng cCa 3 n(Hc (Trung
Qu?c, ]n _R, NhAt chi7m g.n 50% sMn l(>ng tr<ng th7 giHi).
Trong my thAp kW g.n $y, vng ch,n nui gia c.m chuy;n tF BSc v Trung MT,
Chu u sang khu v'c Nam v _ng . N7u n,m 1970 ch8 c 2 qu?c gia chu trong 10
qu?c gia $<ng $.u v% ch,n nui gia c.m $ l Trung Qu?c v NhAt BMn, th $7n nay MT v[n
$<ng E vN tr $.u (chi7m 22,9%), nh(ng Trung Qu?c v Brazil $ E vN tr th< 2 v 3. N,m
2005, sMn l(>ng thNt gia c.m E cc n(Hc $ang pht tri;n chi7m 54,7% sMn l(>ng thNt gia c.m
th7 giHi. ThN ph.n cCa BSc, Trung MT v chu u bN chia sV bEi cc nh sMn xut lHn khc E
chu v Nam MT $ l Trung Qu?c v Brazil. N,m 1970, sMn l(>ng thNt cCa khu v'c BSc
v Trung MT, Chu u (EU) v Lin bang Nga chi7m h1n 71% sMn l(>ng thNt gia c.m th7
Formatted: Level 1, Tabs: 5.94 cm,
Left + 7.75 cm, Centered
Formatted: Level 1
Formatted: Font: 18 pt, Italian
(Italy)
Formatted: Font: 8 pt, Italian (Italy)
(Italy)
(Italy), Not Expanded by / Condensed
by
Formatted: Italian (Italy)
6
giHi, cn chu v Nam MT chi7m t h1n 24%. _7n n,m 2005, tW l5 ny l g.n 50%, t?c $R
t,ng tr(Eng cao nht l E khu v'c chu g.n 25 tri5u tn trong giai $o6n 1975-2005, sau $
l Nam MT 12 tri5u tn.
T?c $R t,ng tr(Eng cCa th(1ng m6i gia c.m t,ng nhanh h1n so vHi khM n,ng sMn xut,
ca th; l: n,m 1970 ch8 c 521 tn thNt gia c.m $(>c xut kh*u nh(ng $7n n,m 2004 $ t,ng
ln 9,7 tri5u tn. Ng(>c l6i, n,m 1970 thNt gia c.m ch8 chi7m 3,5% trong tZng sMn l(>ng thNt
th $7n nay tW l5 ny l 12%. Trong cng th3i gian ny, th(1ng m6i tr<ng gia c.m t,ng tF 0,4
tri5u tn ln 1,4 tri5u tn.
Ng(>c l6i vHi thNt gia c.m, tr<ng gia c.m ch8 xut kh*u $(>c 12% n,m 2004 v 1,8%
l(>ng tr<ng gia c.m sMn xut ra $(>c $(a ra thN tr(3ng th7 giHi do cc nguyn nhn nh(: vAn
chuy;n tr<ng kh kh,n, tr<ng th(3ng $(>c tiu tha E nRi $Na.
Xut kh*u tr<ng gia c.m t,ng tF 400.000 tn n,m 1970 ln h1n 1 tri5u tn n,m 2004.
ThN ph.n cCa cc n(Hc $ang pht tri;n ch8 chi7m khoMng 10,5% $7n 24,5% chC y7u l do nhu
c.u tiu tha cao h1n so vHi sMn l(>ng. N,m 1990, sMn l(>ng tr<ng xut kh*u cCa cc n(Hc
chu u chi7m 82% sMn l(>ng tr<ng xut kh*u trn th7 giHi nh(ng $7n n,m 2004 giMm xu?ng
cn 68% n,m 2004. N,m 1970, l(>ng tr<ng gia c.m xut kh*u cCa H Lan v B8 chi7m
41,5%; 8 qu?c gia $<ng $.u v% xut kh*u tr<ng gia c.m $%u thuRc khu v'c chu u v 2
n(Hc thuRc khu v'c chu . N,m 2004, H Lan v Ty Ban Nha $<ng E vN tr th< 1 v 2
chi7m 35,4% sMn l(>ng tr<ng gia c.m xut kh*u cCa th7 giHi., sau $ l Trung Qu?c. Ngoi
ra, cn c mRt s? n(Hc khng phMi l n(Hc xut kh*u tr<ng gia c.m lHn nhGng n,m 1970
nh(ng $7n n,m 1970 $ trE thnh nhGng n(Hc xut kh*u tr<ng gia c.m lHn nht th7 giHi n,m
2004 nh(: Ty Ban Nha, MT, Malaysia v ]n _R. MQc d nhu c.u tiu tha tr<ng t,ng cao
song thN ph.n tiu tha tr<ng cCa cc n(Hc $ang pht tri;n ch8 chi7m 24-35%. Bn c6nh $,
trong thAp kW qua Chu Phi trE thnh thN tr(3ng hp d[n. L(>ng tr<ng xut kh*u cCa Chu Phi
v cc n(Hc Nam MT c vai tr quan trYng trong th(1ng m6i cCa ngnh tr<ng gia c.m.
Trong giai $o6n 1970-2004, s? l(>ng cc qu?c gia nhAp kh*u tr<ng gia c.m t,ng ln.
N,m 1970, 1/3 l(>ng tr<ng gia c.m trn thN tr(3ng $(>c nhAp kh*u tF _<c v trong 3 thAp kW
qua, qu?c gia ny v[n lun E vN tr d[n $.u (chi7m 25,4%). N7u n,m 2001, _<c khng p
dang cc quy $Nnh nhPm h6n ch7 nhAp kh*u tr<ng gia c.m $(>c nui t6i cc trang tr6i ch,n
nui tAp trung trn chubng lbng nhi%u t.ng th (Hc tnh $7n n,m 2012, l(>ng tr<ng nhAp kh*u
sc $6t khoMng 10-100 tW quM. N,m 2004, c nhGng thay $Zi v% chnh sch ny, nn tr<ng cCa
nhGng gia c.m $(>c nui trong cc chubng nhd bSt $.u pht tri;n. MQc d, cc quy $Nnh ny
ngQt ngho h1n quy $Nnh cCa cc n(Hc EU v c th; Mnh h(Eng tHi s? l(>ng gia c.m $V tr<ng.
Yu c.u ca th; vHi chubng nui gia c.m $V tr<ng t nht cao 60cm v cch mQt $t 35cm. N7u
$Qt 25cm cho che thu phn th ch8 c th; $Qt $(>c 2 dy chubng thay v 3-4 dy nh( thi7t k7
tr(Hc $y.
Ngnh ch,n nui gia c.m c bi7n $Rng m6nh trong vng 35 n,m qua: sMn l(>ng t,ng
m6nh theo th3i gian, sMn l(>ng thNt v tr<ng gia c.m cCa cc n(Hc $ang pht tri;n t,ng cao
h1n so vHi cc n(Hc pht tri;n. Cc n(Hc E khu v'c Chu v Nam MT $Qc bi5t l Trung
Qu?c v Brazil l nhGng n(Hc pht tri;n m6nh v% ch,n nui gia c.m. SMn l(>ng tr<ng gia
c.m n,m 2004 cCa cc n(Hc $ang pht tri;n chi7m 68% tZng sMn l(>ng tr<ng th7 giHi, ch8
ring Trung Qu?c chi7m 41,1%; SMn l(>ng thNt chi7m 55% sMn l(>ng thNt th7 giHi. Ch,n nui
gia c.m t,ng m6nh E mRt s? n(Hc _ng, Nam v Nam MT nh( Trung Qu?c v Brazil.
Ng(>c vHi Trung Qu?c, Brazil l qu?c gia c nhi%u h6n ch7 v% khM n,ng cung cp ngubn
nguyn li5u th<c ,n cho gia c.m nh( kh d.u $Au t(1ng. Do vAy $; duy tr t?c $R t,ng tr(Eng
cCa ngnh ch,n nui gia c.m nh( hi5n nay c th; $*y gi kh d.u $Au t(1ng ln cao lm cho
gi gia c.m th7 giHi cLng t,ng theo v $y cLng l bi hYc gi?ng nh( $?i vHi thN tr(3ng thp
trong my n,m qua. Tuy nhin, ngnh ch,n nui gia c.m c th; bN giMm m6nh n7u dNch cm
7
gia c.m khng $(>c ng,n chQn. DNch xMy ra t6i Chu u v Chu Phi vo qu 1 n,m 2006 $
lm cho ng(3i tiu dng lo ng6i khng dm ,n thNt v tr<ng gia c.m. Theo (Hc tnh cCa FAO,
do dNch cm gia c.m nn l(>ng tiu tha thNt gia c.m n,m 2006 giMm 3 tri5u tn, $ l tZn tht
nQng n% $?i vHi cc nh ch7 bi7n cc sMn ph*m gia c.m xut kh*u.
Tiu thQ th`t, tr+ng c/a m2t sV n!Sc trong khu v6c: Trung Qu?c n,m 2006 xut
kh*u 350 nghn tn thNt gia c.m, nhAp kh*u 370 nghn tn, tiu tha nRi $Na 8 kg/ng(3i/n,m,
bnh qun 320 quM tr<ng/ng(3i/n,m.
Thi Lan xut kh*u 280 nghn tn thNt gia c.m, khng nhAp kh*u, tiu tha 12 kg thNt v 280
quM tr<ng gia c.m/ng(3i/n,m.
Malaysia tiu tha 32 kg thNt gia c.m/ng(3i/n,m....
NguJn: Worlds Poultry Science Journal, Volume 62, December 2006
1.1.2. ( Vi+t Nam
Tr(Hc khi x*y ra dNch cm gia c.m, s? l(>ng gia c.m cCa n(Hc ta hng n,m t,ng
tr(Eng E m<c cao. TZng $n gia c.m cM n(Hc n,m 2001 l 216 tri5u con, n,m 2003 l 254
tri5u con v n,m 2005 ch8 cn 220 tri5u con. T?c $R t,ng $n 2001-2003 l 8,5% n,m. _BSH
tF 46,9 tri5u n,m 2001 t,ng ln 65,5 tri5u n,m 2003. S? li5u cc vng cn l6i t(1ng <ng nh(
sau: _B 45,6; 41,64 tri5u, TB 6,8; 7,8 tri5u; BTB 27,2; 36,7 tri5u; DHMT 14,4; 16,2 tri5u, TN
5,6; 10,1 tri5u; _NB 24,9; 24,7 tri5u; _BSCL 46,7; 51,5 tri5u con. TF cu?i n,m 2003, do
dNch cm gia c.m $ lm giMm tZng $n gia c.m xu?ng cn 219 tri5u con n,m 2004, giMm
13,8%.. M(3i t8nh c s? l(>ng $n gia c.m lHn l H Ty 10,8 tri5u con; Ngh5 An 10,9; Thi
Bnh 8,2; H(ng Yn 6,50; Ph ThY 7,9; _bng Nai 5,2; H TXnh 4,9; Thi Nguyn 4,7; HMi
Phng 4,6 v VXnh Long 4,6 tri5u con.
N,ng sut v sMn l(>ng thNt, tr<ng: sMn l(>ng thNt trong giai $o6n 2001-2005 $6t 372,7
nghn tn, tr<ng $6t 4,85 tW quM. Bnh qun thNt, tr<ng gia c.m trn $.u ng(3i cCa n(Hc ta
n,m 2003 l: 4,5 kg thNt h1i/ng(3i/n,m t(1ng $(1ng 2,94 kg thNt xV/ng(3i/n,m, 60 quM tr<ng,
t(1ng $(1ng 3,4 kg tr<ng/ng(3i/n,m. Tr(Hc dNch cm H5N1, sMn l(>ng thNt gia c.m hng
n,m chi7m 16-17% tZng kh?i l(>ng thNt h1i cc lo6i.
Cc s? li5u ni trn cho thy m<c tiu tha thNt v tr<ng bnh qun cCa n(Hc ta cn rt
thp, n7u bi7t rPng hi5n nay m<c tiu tha bnh qun $.u ng(3i v% tr<ng gia c.m cCa ton th7
giHi l khoMng 8,0 kg tr<ng; cc n(Hc pht tri;n l trn 300 quM th ngnh ch,n nui ni
chung, ch,n nui gia c.m cCa n(Hc ta ni ring cn phMi phn $u rt nhi%u mHi c $C sMn
ph*m cung cp cho nhn dn, nhPm gp ph.n cung cp cho x hRi mRt l'c l(>ng lao $Rng c
$C tr l'c v th; l'c trong s' nghi5p CNH, H_H $t n(Hc.
NguJn: Bo co t=ng k?t ch&n nui - C;c Ch&n nui, B6 NN&PTNT, 2006
Gi thNt v tr<ng gia c.m E n(Hc ta hi5n nay $St nht so vHi cc n(Hc trong khu v'c.
Gi g ta lm sfn : 90-100 000 $/kg
G cng nghi5p lm sfn phZ bi7n 45.000- 50.000 $; .
Tr<ng g 1.200-1.300 $/quM; Tr<ng vNt 1.600-1800 $/quM.
Tr$ng W th@ tr0ng n6i /@a Trung Qu9c: 800-950//quS.
NhRp khNu 1 tKn th@t g /i tV ME : 1.300 USD/tKn.

1.2. Hnh thi, co v thnh phRn ho hUc c/a tr+ng
1.2. 1. Hnh thi, c-u t/o tr0ng
Formatted: Indent: First line: 1.27
cm
Formatted: Condensed by 0.3 pt
Formatted: Level 1
Formatted: Font: 14 pt
Formatted: Font: 14 pt, Vietnamese
Deleted: -
Deleted: <#>

Deleted:
Page Break
Tiu thQ th`t, tr+ng c/a m2t sV n!Sc
trong khu v6c: Trung Qu?c n,m 2006
xut kh*u 350 nghn tn thNt gia c.m, nhAp
kh*u 370 nghn t n, tiu tha nRi $Na 8
kg/ng(3i/n,m, bnh qun 320 qu M
tr<ng/ng(3i/n,m.
Thi Lan xut kh*u 280 nghn t n thNt gia
c.m, khng nhAp kh*u, tiu tha 12 kg thNt
v 280 quM tr<ng gia c.m/ng(3i/n,m.
Malaysia tiu tha 32 kg thNt gia
c.m/ng(3i/n,m....
Deleted: Cc s? li5u ni trn cho th y

m<c tiu tha thNt v tr<ng bnh qun cCa
n(Hc ta cn rt thp, n7u bi7t rPng hi5n
nay m<c tiu tha bnh qun $.u ng(3i v%
tr<ng gia c.m cCa ton th7 giHi l khoMng
8,0 kg tr<ng; cc n(Hc pht tri;n l trn
300 quM th ngnh ch,n nui ni chung,
ch,n nui gia c.m cCa n(Hc ta ni ring
cn phMi phn $u rt nhi%u mHi c $C sMn
ph*m cung cp cho nhn dn, nh Pm gp
ph.n cung cp cho x hRi mRt l'c l(>ng
lao $Rng c $C tr l'c v th; l'c trong s'
nghi5p CNH, H_H $t n(Hc.
8
Tr<ng gia c.m c hnh tr<ng, $ l hnh b.u dac khng cn $?i - hnh Kassini, t<c l
b.u dac khng $%u, mRt $.u t v mt $.u nhYn. Trong th'c tign, hnh d6ng tr<ng $(>c bi;u
hi5n bPng ch8 s? hnh thi: $ l tW s? giGa giGa $(3ng knh nhd/ $(3ng knh lHn, ch8 s? ny
bi7n thin tF 0,6 (hnh b.u dac nhYn) $7n 1 (hnh c.u). CLng c th; dng tW l5 ng(>c l6i l
$(3ng knh lHn/ $(3ng knh nhd, khi $, CSHT dao $Rng tF 1,0 $7n 1,45.
CLng nh( mYi $6i l(>ng sinh hYc khc, kch th(Hc v kh?i l(>ng tr<ng c bin $R
bi7n dN kh lHn. Romanoff $Qt cc ch8 tiu trung bnh sau $y cho mRt tr<ng g l1go trSng tiu
chu*n l t(Eng: $(3ng knh lHn (L) 5,7 cm, $(3ng knh nhd (chi%u rRng nht) (B) 4,2 cm;
dung tch (V) 53 cm
3
, di5n tch mQt ngoi (O) 68 cm
2
v kh?i l(>ng (G) 58g.
Tr<ng gbm 3 ph.n: vd, lng trSng v lng $d vHi tW l5 t(1ng $?i giGa cc ph.n $ l
1/6/3. Trung bnh vd c<ng chi7m 10%, lng $d 33%, lng trSng 57% kh?i l(>ng tr<ng.
Lng $d chnh l t7 bo tr<ng. TW l5 kh?i l(>ng giGa cc thnh ph.n ny trong tr<ng
cCa cc g mi khc nhau cLng nh( ngay cCa mRt $n g mi cLng khc nhau. TW l5 y cLng
tu` thuRc E kh?i l(>ng tuy5t $?i cCa tr<ng, tuZi g mi v thnh ph.n th<c ,n. Tr<ng c vd
c<ng rt chSc bao bYc, b% dy l 0,2 0,4mm, E ngoi phC mRt lHp cht nh.y trong su?t (lHp
m sFng) v E trong c mng laa gbm hai lHp chSc. MQt ngoi vd c<ng h1i bng v c nh
$Qc bi5t vHi m<c $R khc nhau tu` theo tr6ng thi lHp m sFng v cu t6o cCa vd c<ng. Mu
cCa vd tr<ng thay $Zi tF trSng (cc dng _Na trung hMi) $7n vng nu (cc gi?ng Chu ). Vd
tr<ng gbm cht hGu c1, xen vo $y l cc mu?i v c1. Cht hGu c1 do protein gi?ng nh( keo
colagen (4%) t6o thnh, cht v c1 l cacbonat canxi (94%), cacbonat magie v canxi fotfat
(1%) t6o thnh.
Trn vd c<ng c nhi%u le kh, nhGng le kh ny c nghXa quan trYng khi p tr<ng.
Trong th3i gian phi pht tri;n, c s' trao $Zi kh giGa phi v ngo6i cMnh qua nhGng le kh
ny. Khi mHi p tr<ng, phi c th; bN ch7t trong tr(3ng h>p n7u s? le kh trn 1 cm
2
vd c<ng
cc le kh qu hIp v di (vd dy) v thm nhi%u n(Hc tF ngoi vo; trong nhGng hon cMnh
y, trao $Zi kh (thE) thp h1n m<c bnh th(3ng kh nhi%u. Vo cu?i th3i k` p, s' giMm cc
cht ch<a bn trong tr<ng do b?c h1i c vai tr quan trYng. Khi y n7u vd tr<ng c nhi%u le
kh qu v $R *m khng kh trong my p thp th sc c Mnh h(Eng bt l>i $?i vHi k7t quM p
tr<ng. Jnh h(Eng cCa mAt $R le kh v b% dy cCa vd tr<ng $?i vHi tW l5 nE cLng nh( $R *m
cCa khng kh bn ngoi $ $(>c xc minh chnh xc. S? le kh trn vd tr<ng dao $Rng nhi%u,
trung bnh c $7n 10.000 le. $.u nhYn cCa tr<ng, mAt $R le h1i t h1n, cn E $.u t th
nhi%u h1n so vHi ph.n giGa cCa tr<ng. Bnh qun 1cm
2
c 150 le kh.

Hnh 1. S! ;M c-u t/o l&p v< c0ng c4a tr0ng gia c1m

D(Hi vd c<ng c vd laa gbm hai lHp: lHp trong gYi l lHp mng tr<ng, v lHp ngoi
dn chQt vo vd c<ng gYi l lHp mng vd c<ng. LHp mng vd c<ng nQng g.n 0,3g v c $R
dy trung bnh l 0,07 mm. h pha $.u t n h1i dy h1n v E $.u nhYn h1i mdng h1n. GiGa
hai lHp ny, ngay khi tr<ng vFa mHi $V ra, hnh thnh bubng kh E $.u t cCa tr<ng. Hi5n
Formatted: Font: Italic
Formatted: Vietnamese
9
t(>ng ny xMy ra do sau khi $V, cc cht ch<a trong tr<ng bN nguRi $i v co l6i do nhi5t $R mi
tr(3ng thp h1n nhi%u so vHi thn nhi5t gMi. Trong qu trnh bMo quMn, n(Hc trong tr<ng b?c
h1i nn th; tch bubng kh t,ng ln. Trong th'c tign ng(3i ta l>i dang hi5n t(>ng ny $; $nh
gi tr<ng t(1i hay $ cL. Khi quan st lHp vd laa bPng knh hi;n vi c th; thy mng ny l
mRt m6ng l(Hi gbm cc s>i x7p $Qt lRn xRn, do 70% cht hGu c1 (keratin, muxin), 10% cht
v c1 v 20% n(Hc t6o thnh.
KhoMng giGa lng $d v vd ch<a $.y lng trSng, do nhi%u lHp c $R $Am $Qc khc
nhau t6o thnh (h.2). Ngay d(Hi lHp mng tr<ng l lHp long ngoi (khoMng 23% th; tch), sau
$ l lHp $Qc giGa (57% th; tch) rbi $7n lHp long giGa (17%) v lHp $Qc trong (3% th; tch),
lHp cu?i cng ny bYc ly lng $d. Dy chPng nPm dYc theo trac di cCa tr<ng, nh3 c nhGng
$.u mt s>i mMnh dn chQt vo lHp ny. Dy chPng do nhi%u s>i protitein t6o thnh, nhGng s>i
ny xoSn l6i E qung giGa mRt ph.n $o6n thnh hnh xoSn ?c, cn theo h(Hng ra pha ngoi
n $i vo lHp $Qc E giGa cCa lng trSng, giG cho lng $d lun nPm E vN tr trung tm. _Qc bi5t
l(u rPng, th; tch cCa cc lHp lng trSng c th; chnh l5ch kh nhi%u so vHi cc s? li5u nu E
trn. V nh( th; tch lHp $Qc giGa cCa tr<ng t(1i chnh l5ch tF 20 $7n 80%. Lng trSng tr<ng
t(1i c mu vng nh6t, ngoi ra do c nhi%u CO
2
nn h1i $ac. _Qc tnh keo cCa lHp $Qc E giGa
cCa lng trSng l do c nhi%u s>i muxin, nhGng s>i ny t6o thnh cu trc l(Hi. _; $nh gi
tr<ng, vn $% xc $Nnh cht l(>ng v cu trc lng trSng $Qc c nghXa chC y7u. Khi cu trc
l(Hi bN hdng, v da do chn $Rng th lng trSng $Qc trE thnh long. N c phMn <ng ki%m, E
nhi5t $R 60
0
C th $ng l6i, bi7n thnh mRt kh?i trSng (lng trSng tr<ng). N ch<a g.n 88%
n(Hc, 0,6% cht khong, cc cation K, Na, Mg, Ca v Fe, cc anion SO
4
v Cl. Hm l(>ng
cc sunfat t(1ng $?i cao l do c l(u hu`nh trong lng trSng. Trong s? gluxit th c D
glucoza (g.n 0,9%). Cc cht protein (11%) l: albumin tr<ng (6,5%), globulin tr<ng (0,6%),
muxin tr<ng (1,1%), v mucoit tr<ng (1,2%). Ngoi ra, trong lng trSng tr<ng cn c lavin
tr<ng (cht c mu vng ch<a nit1), mRt t fotfatit v cLng c $i cht clolexterin v keratin.
Lng $d nPm E trung tm tr<ng, do mng lng $d, cn gYi l mng mdng bYc ngoi, v vAy,
trong $i%u ki5n bnh th(3ng lng $d khng l[n vo lng trSng. Mng lng $d m[n cMm $?i vHi chn
$Rng v khi $; tr<ng lu th n d.n d.n bN y7u $i. h nhGng tr<ng mHi $V, nh3 cc dy chPng xoSn
?c m lng $d $(>c c? $Nnh E giGa tr<ng.
Lng $d hnh c.u (c
$(3ng knh khoMng 3cm) chC y7u
do non hong t6o thnh. Trong
cht ny ch<a tt cM nhGng cht
dinh d(0ng c.n thi7t cho s' pht
tri;n cCa g con. Trong lng $d
s[m c mRt vi lHp sng gYi l
lng $d cu t6o, giGa bN lm v
theo hnh ci nm (latebra- rnh
lng $d), E $y v% pha c'c $Rng
vAt cCa t7 bo tr<ng c $Xa phi,
lun nPm E lHp trn cCa lng $d.
Quan st cu trc cCa $Xa
phi c th; phn bi5t $(>c tr<ng
c tr?ng hay khng. _Xa phi cCa
tr<ng khng c tr?ng (khng tha
thai) c nhGng khoang hnh nang (cc khng bo vacuola); cn E tr<ng tha thai th cu trc
mQt trn cCa ngo6i b (l phi ngoi) c d6ng $bng nht. Ngoi ra, trong tr<ng tha thai cc qu
trnh ho6t $Rng s?ng cCa phi pht tri;n tF $Xa phi gy ra cc dng $i5n, n7u dng dang ca $o
$i5n c'c nh6y c th; xc $Nnh $(>c (Rauch, 1950). Tr(Hc v trong khi p tr<ng, ng(3i ta nhAn
thy trong tr<ng tha tinh c $i5n th7 khc nhau pht ra tF $Xa phi $ang pht tri;n (hoQc phi
10
s?ng) (h.2). Trong cc tr(3ng h>p $ cc hi5u $i5n th7 c th; cao h1n 30 mV. h tr<ng khng
tha tinh ch8 ghi $(>c dng $i5n y7u khng bi7n $Zi my (0-1mV).
Lng $d khng ho tan trong n(Hc v c phMn <ng ki%m, thnh ph.n ho hYc cCa lng
$d ph<c t6p h1n lng trSng.
TW l5 giGa lng trSng, lng $d v vd tr<ng thay $Zi nhi%u. BMng 1 $(a ra nhGng s? li5u
trung bnh v% vn $% ny. Trong tr<ng vNt, lng $d chi7m tW l5 cao h1n. Tr<ng g, tri l6i c tW
l5 cCa lng trSng cao h1n so vHi tr<ng vNt v tr<ng ngeng.

BSng 1. Tk l: (%) gia lng trlng, lng Am v vm tr+ng c/a m2t sV loi gia cRm

Loi chim Tr+ng khng vm Lng trlng Lng Am Vm
G 88,4 56,8 31,6 2,6
VNt 87,7 52,1 35,6 12,3
Ngeng 88,6 50,2 38,4 2,4
Nh( $ nu trong bMng 2, lng $d do n(Hc (48,7%), m0 (32,6%) v protein (16,6%)
t6o thnh. C.n l(u rPng, hm l(>ng m0 trong lng $d cao lm cho cc cht dinh d(0ng c
n,ng l(>ng cao $; cho phi pht tri;n.
1.2. 2. Thnh ph1n ho h2c c4a tr0ng
BSng 2.Thnh phRn ha hUc c/a tr+ng g (%)

Thnh phRn
Ton quP
tr+ng (%)
Tr+ng A
bm vm (%)
Lng Am
(%)
Lng trlng
(%)
Vm v mng
vm (%)
Ton bR tr<ng 100 - 31,0 58,0 11.0
N(Hc 65 75,0 48,0 87,0 2,0
Protein 12 12,0 17,5 11,0 4,5
M0 11 11,0 32,5 0,2 -
_(3ng 1 0,5 1,0 1,0 -
Khong 11 1,5 1,0 0,8 93,5

BSng 3. M2t sV axit amin thi@t y@u trong tr+ng g

Cc axit amin thi@t y@u trong protein tr+ng g (%)
Arginin Hystydin Isoloxin Lyzin Metionin Phenilalanin Treonin Tryptophan Valin
6,6 2,4 16,9 7,0 4,0 6,3 4,3 1,5 7,2

Vitamin

BSng 4.Hm l!Xng vitamin tr+ng g tnh trong IOOg vdt ch<t
(theo Bengard)
Ton b2 Lng Am Lng trlng
Vitamin A, mg 0,2 0,03-1,2 -
Vitamin D, IU 200 100-400 -
Vitamin E, mg 1 3 -
Vitamin K, mg 0,02 - -
11
Vitamin B
I
, mg 0,15 0,3 -
Vitamin B
2
, mg 0,4 - -
Niaxin (amit cCa axit nicotinic), mg 0,1 0,05 0,01
Vitamin B
I2
, mg 0,05 18 0,1
Axit pantotenic, mg 0,7 7,2 0,1
Tr<ng ch<a rt nhi%u vitamin (bMng 4), nh(ng l6i thi7u vitamin C.
Trong lng trSng ch8 c du v7t m0 v 12,1% cht kh. M0 c mu tF vng nh6t
$7n vng th[m v ch<a cc cht triglixerit cCa cc axt bo: palmitic, stearic, oleic v cM axit
bo t' do v axit glixerinophosphoric. Ngoi ra cn ch<a cholexterin khng bN x phng ho
v cM cc fotfatif- lextin v kefalin. SSc t? vng cCa lng $d (vitellolutein) khng phMi l sMn
ph*m $Rng vAt cCa trao $Zi cht m cu t6o tF cc cht mu c ngubn g?c th'c vAt. NhGng
sSc t? vng v $d ch<a trong lng $d khng phMi $(>c tZng h>p trong c1 th; g mi m
chuy;n tF th<c ,n vo tr<ng. Tu` theo s? l(>ng cc sSc t? m lng $d c mu $Am hay nh6t,
nhGng mu khc nhau ny l do t (1ng quan s? l(>ng giGa cc h>p ph.n c mu ring bi5t
quy7t $Nnh. NhGng h>p ph.n chC y7u l - lutein (hen h>p cc cht carotinoit- xantofil v
zeakxantin), carotin v flavin tr<ng. Chng $(>c hp tha tF th<c ,n th'c vAt $i qua mng ruRt
non qua $(3ng b6ch huy7t m vo h5 tu.n hon v tch luT l6i trong m0 cCa c1 th; v lng $d
tr<ng.
NhGng thnh ph.n chC y7u cCa cc cht protit lng $d l: vitellin (3/4 cht protit),
albumin nhn, livetin v cM nhGng cht c ch<a l(u hu`nh cCa hai protein ny E d6ng sMn
ph*m thuW phn cCa chng l tirozin, triptofan v cistin.
Trong s? cc cht khong, th(3ng gQp nhi%u fotfat, sSt v canxi c nhi%u h1n so vHi
trong lng trSng.

1.3. CT quan sinh dQc c/a g mi v qu
trnh hnh thnh tr+ng

Trong qu trnh sinh sMn cCa gia c.m, ng(3i ta
nhAn thy nhGng du hi5u gi?ng vHi b st m tF $
chng ti7n ho ln: tha tinh trong v sinh sMn bPng
cch $V tr<ng. h gia c.m, trong qu trnh ti7n ho
cng vHi vi5c t,ng kch th(Hc tr<ng xMy ra vi5c thoi
ho ph.n bn phMi cCa h5 th?ng sinh dac, v vAy ch8
c bubng tr<ng tri v ?ng d[n tr<ng tri. S' pht
tri;n phi xMy ra trong tr<ng, $(>c bMo v5 bPng vd
c<ng. Gia c.m con mHi nE th(3ng c kch th(Hc
t(1ng $?i lHn.

1.3.1. S7 pht tri8n c4a c! quan sinh s9n gia c1m
S' hnh thnh m.m cCa tuy7n sinh dac (h5 sinh dac) xMy ra vo th3i k` $.u cCa s'
pht tri;n phi: phi g vo ngy th< 3, E vNt v ngeng ngy th< 4 - 5. _.u tin h5 sinh dac
khng $(>c phn bi5t, c nghXa E chng khng c nhGng du hi5u cCa gi?ng, v tFng ph.n
$(>c t6o thnh tF 2 ph.n sinh tr(Eng v mRt ph.n sinh dac.
Ph.n sinh tr(Eng cCa h5 sinh dac $(>c t6o thnh tF n7p sinh dac l t6ng. MRt ph.n
khc, ph.n tuW l nhGng dy chPng sinh dac v cht $5m, ph.n th< hai - vd t6o thnh tF m
phi. Ph.n sinh dac cCa h5 sinh dac t6o ra nhGng t7 bo sinh dac $.u tin (sinh dac bo) $(>c
di chuy;n theo m6ch mu vo vng n7p sinh dac tr(Hc khi hnh thnh bR sinh dac (honada)
vo cu?i ngy th< nht hoQc giGa ngy p th< hai. Th3i k` phn bi5t h5 sinh dac E phi g
$(>c nhAn thy vo ngy p th< 6 - 9. Trong qu trnh pht tri;n h5 sinh dac, E gi?ng $'c tF
Formatted: Font: 14 pt, English
(U.S.)
Formatted: Level 1
Formatted: English (U.S.)
(U.S.)
12
dy bi;u m lin k7t pht tri;n ln, E $ t7 bo $(>c phn ho ra 2 d6ng: non nguyn bo v
nang. THi ngy p th< 9, E bubng tr<ng th; hi5n s' khng $?i x<ng, bubng tr<ng phMi ngFng
pht tri;n v thoi ho d.n. Trong bubng tr<ng tri pht tri;n lHp vd v lHp tuW. h vd xMy ra
qu trnh sMn sinh ra cc t7 bo sinh dac $.u tin - non bo. Vo ngy th< 9, E phi g $7m
$(>c 28 nghn, ngy th< 17 - 680 nghn, $7n cu?i k` p s? l(>ng chng giMm cn 480 nghn
non bo.
_7n ngy p th< 12, ?ng d[n tr<ng $(>c phn thnh loa vi, ph.n tuy7n v tB cung.
Vi5c hnh thnh tinh hon E phi g xMy ra tF bR phAn sinh dac trung tnh. Dy $(>c
hnh thnh E ngy th< 7 trong bR phAn sinh dac, d.n d.n bi7n thnh ?ng. Trong chng xut
hi5n lng ?ng, cn t7 bo thnh ?ng $(>c phn ho thnh t7 bo sinh dac $.u tin (tinh
nguyn bo) v nang (t7 bo sertoli). Ti7p $ tF ?ng t6o thnh cc ?ng d[n tinh ngoPn ngoo,
E $ tF tinh nguyn bo pht tri;n thnh cc t7 bo sinh dac, cn t7 bo sertoli th'c hi5n ch<c
n,ng $5m - dinh d(0ng. M.m tinh hon n?i vHi thAn nguyn thuW, tF ?ng d[n cCa n (?ng
Bolpha) sau khi nE sc trE thnh ?ng d[n tinh. ThAn nguyn thuW mt ch<c n,ng v thoi ho.
TF ph.n cn l6i cCa n t6o thnh mo tinh hon.
Ch0c nJng buMng tr0ng. Bubng tr<ng nPm E pha tri cCa xoang bang, v% pha tr(Hc
v h1i thp h1n thAn tri, $(>c $0 bPng cc n7p gp cCa mng bang tF trn xu?ng. N7p gp
khc cCa mng bang n?i n vHi ?ng d[n tr<ng. Kch th(Hc v hnh d6ng bubng tr<ng pha
thuRc vo tr6ng thi ch<c n,ng v tuZi gia c.m. h g con 1 ngy tuZi, bubng tr<ng c d6ng
phi7n mdng, kch th(Hc 1 - 2 mm vHi kh?i l(>ng 0,03g, cn 4 thng tuZi - phi7n hnh thoi c
kh?i l(>ng 2,66g. G trong th3i k` $V m6nh bubng tr<ng hnh chm nho, kh?i l(>ng $6t 55g,
vo th3i k` thay lng kh?i l(>ng bubng tr<ng giMm cn 5g.
Trong bubng tr<ng c cht vd v cht tuW. B% mQt vd $(>c phC bPng mRt lHp bi;u m
c lHp t7 bo hnh tra hay l,ng tra thp. D(Hi chng c mng lin k7t mdng, sau n c 2 lHp
nang vHi cc t7 bo tr<ng. NPm E lHp ngoi l nhGng nang nhd c $(3ng knh $7n 400 m ,
trong lHp su c nhGng nang lHn h1n vHi $(3ng knh 800 m v to h1n.
Cht tuW nPm E giGa bubng tr<ng v $(>c cu t6o tF m lin k7t vHi cc m6ch mu v
dy th.n kinh lHn. Trong cht tuW c nhGng khoang (le hZng) $(>c phC bPng bi;u m dIt v
t7 bo kc.
S7 t/o tr0ng
Qu trnh pht tri;n cCa t7 bo sinh dac ci: trong s' pht tri;n t7 bo tr<ng c 3 th3i
k`: t,ng sinh, sinh tr(Eng v chn... Trong qu trnh pht tri;n t7 bo sinh dac ci (giao tB)
xMy ra khng ch8 l s' thay $Zi cu trc v kch th(Hc cCa n m cn l s' thay $Zi cM bR th;
nhigm sSc cCa nhn t7 bo tr<ng.
Th3i k` t,ng sinh xMy ra trong qu trnh pht tri;n phi thai cCa bubng tr<ng v k7t
thc vo th3i k` g nE. Nh( $ k; trn, do k7t quM cCa mRt lo6t phn chia c t1 giMm nhigm
cc t7 bo sinh dac $.u tin (non nguyn bo), s? l(>ng non bo trong bubng tr<ng $6t $7n
480 nghn.
Tr(Hc khi bSt $.u $V tr<ng trong bubng tr<ng g mi $7m $(>c 3500 - 4000 non
hong nhn thy $(>c, E thuW c.m l 1250 - 1500. Khc vHi t7 bo sinh tr(Eng, trong non
bao c nhn to vHi h6t nhn nhd v th; nhigm sSc. Trong non bao khng c nhn t7 bo
(trung th;). Sau khi k7t thc qu trnh sinh sMn, cc t7 bo sinh dac $(>c hnh thnh gYi l
non bo cCa hng th< nht, tham gia vo th3i k` sinh tr(Eng.
Th3i k` sinh tr(Eng $(>c chia thnh th3i k` sinh tr(Eng nhd v th3i k` sinh tr(Eng
lHn. Th3i k` sinh tr(Eng nhd ko di tF khi nE $7n khi thnh thac sinh dac. _.u tin s' pht
tri;n cCa non bo th; hi5n y7u. h g 1 ngy tuZi $(3ng knh non bol 0,01 - 0,02mm, tHi
45 ngy tuZi n $6t 1mm. Th3i gian ny, nhn v[n chi7m vN tr trung tm trong t7 bo tr<ng,
chuy;n cng t(1ng bo sang bn c6nh t7 bo v t6o $Xa phi. h g con 2 thng tuZi qu trnh
tch luT lng $d trong t(1ng bo cCa non bo bSt $.u. Lng $d $(>c x7p thnh nhGng lHp
mu sng v mu s[m. h tm c lng $d sng hnh phgu, tF $ c v5t nhd $i ra ra t7 bo
13
tr<ng. Cu t6o nh( vAy gYi l phi. Trn n l $Xa phi. Cc t7 bo nang xung quanh non
bo $ng vai tr quan trYng trong vi5c hnh thnh lng $d.
Th3i k` sinh tr(Eng lHn di 4 - 13 ngy v $Qc tr(ng bPng s' t,ng nhanh lng $d trong
t7 bo tr<ng. Trong th3i gian ny lng $d tch luT 90 - 95%, thnh ph.n cCa n gbm protit,
photpholipit, m0 trung tnh, cc cht khong v vitamin. _Qc bi5t, lng $d $(>c tch luT m6nh
E ngy th< 9 v 4 tr(Hc khi tr<ng rang. Vo th3i k` ny, d(Hi mng nang trn b% mQt t7 bo
tr<ng hnh thnh lHp vd lng $d $n hbi (mng), qua n cc cht dinh d(0ng $i vo trong t7
bo. Ng(3i ta $ nhAn thy $(>c tnh chu k` trong ngy cCa vi5c t6o cc lHp lng $d. Lng $d
s[m $(>c tch luT trong cM ngy $7n nBa $m, cn lng $d sng - trong ph.n cn l6i cCa $m.
Vi5c t,ng qu trnh sinh tr(Eng cCa t7 bo tr<ng l do Mnh h(Eng cCa foliculin, vi5c ch7 ti7t
n E bubng tr<ng t,ng cng vHi lc bSt $.u thnh thac sinh dac. Vo cu?i th3i k` pht tri;n
cCa t7 bo tr<ng, giGa vd lng $d v thnh nang xut hi5n mRt khoang, khoMng g.n lng $d
ch<a $.y limpho. Trong $ non hong b1i t' do v cc c'c cCa n nPm theo l'c h(Hng tm:
c'c anivan (cng $Xa phi) h(Hng ln trn, cn c'c th'c vAt xu?ng d(Hi. Non hong $ hnh
thnh cCa g mi c $(3ng knh lng $d 35 - 40mm. Mu cCa lng $d pha thuRc vo cc sSc
t? trong mu: carotenoit, carotin v xantofil. Mu $Am cCa lng $d th(3ng gQp khi gia c.m
$(>c ,n th<c ,n c $C carotenoit. Nh( vAy, d'a vo mu cCa lng $d m xc $Nnh gi trN
vitamin cCa tr<ng p cLng nh( tr<ng th(1ng ph*m.
Th3i k` chn cCa non hong (th3i k` cu?i cCa s' t6o tr<ng) bao gbm 2 s' phn chia
n?i ti7p cCa t7 bo sinh dac. Trong qu trnh ny t7 bo tr<ng giMm l(>ng nhigm sSc th; $i
mRt nBa, v vAy s' phn chia ny gYi l giMm nhigm hay phn bo giMm nhigm. Tr(Hc khi bSt
$.u chia l.n th< nht, trong nhn cCa non bo hng th< nht xMy ra vi5c ko di nhigm sSc
th; v s? l(>ng tr<ng t,ng gp $i. Nhn ti7n d.n $7n b% mQt cCa non bo. NhGng nhigm sSc
th; gi?ng nhau xch g.n nhau t6o thnh tFng $i, cn mng nhn bi7n mt. Do k7t quM phn
chia non bo l.n th< nht t6o thnh 2 t7 bo: non bo hng th< hai v ti;u th; c h(Hng hay
ti;u th; c'c th< nht m trong h6t nhn cCa chng c mRt nBa l(>ng nhigm sSc th;. Qu trnh
ny $(>c hon thnh E bubng tr<ng tr(Hc khi tr<ng rang. Sau khi phn chia l.n th< nht, lAp
t<c sMy ra s' phn chia giMm nhigm E phgu cCa ?ng d[n tr<ng. Khi $ tF non bo hng th<
hai t6o nn t7 bo tr<ng chn v ti;u th; phn c'c th< hai nhAn $(>c mRt nBa nhigm sSc th;,
cn nBa khc E l6i nhn cCa t7 bo tr<ng. Nh( vAy, do k7t quM phn chia giMm nhigm, trong t7
bo tr<ng chn c mRt nBa s? nhigm sSc th;. Cc ti;u th; hng th< nht v th< hai khng pht
tri;n v d.n d.n bN tiu ho. Ti;u th; hng th< nht c th; chia lm hai.
Trong qu trnh phn chia giMm nhigm xMy ra s' trao $Zi cc thnh ph.n di truy%n
(gen) giGa cc dN nhigm sSc th;. Nhigm sSc th; $'c v ci ko l6i g.n nhau v t6o thnh $i.
Vo th3i k` g.n nhau (ti7p h>p) nhigm sSc th; trao $Zi nhGng ph.n cCa mnh. Qu trnh ny
$(>c gYi l ti7p xc, c nghXa quan trYng trong vi5c truy%n cc du hi5u di truy%n tF th7 h5
ny sang th7 h5 khc.

1.3.2. S7 r:ng lng ;< v t/o tr0ng gia c1m.
Qu trnh thot ra cCa t7 bo tr<ng chn (lng $d) tF bubng tr<ng gYi l s' rang tr<ng.
Trong nang tr<ng $ chn, p sut keo - th*m thu cCa dNch nang t,ng ln, d[n tHi s' ph v0
vch nang t6i vng le thE. h che ny vch nang $.u tin mdng $i do nhGng thay $Zi thoi ho
d(Hi tc dang cCa cc hocmon, sau $ n v0 ra. C ki7n cho rPng, le thE bN ko ra bPng cc
s>i c1 ring, khi $ cc m6ch mu E vng le thE co l6i v nang v0 khng bN chMy mu. Nang
v0 trong khoMng khSc. Qua kc n<t mHi t' t6o, t7 bo tr<ng r1i vo ti lng $d (n7p gp mng
bang xung quanh bubng tr<ng) v vo phgu hay l loa kn. Do chuy;n $Rng lin tac cCa thnh
phgu m n thu $(>c tr<ng E $y. N7u c tinh trng th vi5c tha tinh t7 bo tr<ng sc xMy ra
ngay trn thnh phgu.
14
S' rang tr<ng E g xMy ra mRt l.n trong ngy th(3ng l sau 30 pht sau khi n $V
tr<ng. N7u g $V sau 16 gi3 trong ngy th s' rang tr<ng sc chuy;n sang buZi sng ngy hm
sau. N7u tr<ng bN giG l6i trong ?ng d[n tr<ng sc lm ngFng tr5 s' rang tr<ng ti7p theo. N7u
ly tr<ng ra khdi tB cung, th cLng khng
lm t,ng nhanh s' rang tr<ng $(>c. S'
rang tr<ng E g th(3ng xMy ra trong th3i
gian tF 2 gi3 tHi 14 gi3 hng ngy.

1.3.3. Qu trnh hnh thnh tr0ng trong
=ng d>n tr0ng.
Ch$c n&ng cBa 9ng d\n tr$ng. jng
d[n tr<ng c hnh ?ng, E $ xMy ra s' tha
tinh v hnh thnh tr<ng, bSt $.u g.n bubng
tr<ng v k7t thc E le huy5t.
Kch th(Hc ?ng d[n tr<ng thay $Zi
theo l<a tuZi v ho6t ho ch<c n,ng cCa h5
sinh dac. Khi bSt $.u thnh thac sinh dac
?ng d[n tr<ng l mRt ?ng tr1n, thlng c
$(3ng knh $%u trn ton bR ?ng. Sau khi $V quM tr<ng $.u tin ?ng d[n tr<ng cCa g c chi%u
di 68 cm, kh?i l(>ng 77g. Vo th3i k` $V tr<ng m6nh, chi%u di cCa n t,ng tHi 86cm, cn
$(3ng knh $7n 10cm. h g khng $V tr<ng chi%u di ?ng d[n tr<ng giMm $7n 11 - 18cm,
$(3ng knh 0,4 - 0,7cm, cn th3i k` thay lng chi%u di l17cm.
h gia c.m thnh thac sinh dac, trong ?ng d[n tr<ng c nhGng ph.n sau: phgu, ph.n
lng trSng, cZ (eo), tB cung v m $6o.
Phgu - ph.n mE rRng cCa pha $.u ?ng d[n tr<ng, di 4 - 7cm, $(3ng knh 8 - 9cm. N
nPm d(Hi bubng tr<ng. Phgu $(>c chia thnh ph.n phgu ring v cZ, n l ph.n chuy;n ti7p.
B% mQt nim m6c phgu x7p n7p, trong n khng c cc tuy7n. Trong nim m6c cZ phgu c cc
tuy7n hnh ?ng, cht ti7t ra cCa n tham gia vo vi5c hnh thnh vd tr<ng. Thnh phgu chuy;n
$Rng nh3 s' co bp cCa lHp vd v dy c1 $i tF mp phgu tHi vch bang.
Chuy;n $Rng nhu m cCa phgu c khM n,ng h<ng ly t7 bo tr<ng rang. h phgu, t7 bo
tr<ng dFng l6i khng qu 20 - 30 pht. LHp lng trSng $.u tin $(>c bao bYc xung quanh t7
bo tr<ng E cZ phgu. Lng trSng nhy, $Qc $(>c cc tuy7n hnh ?ng ti7t ra qun ngay lng $d.
Khi $i qua ph.n $.u cCa ?ng d[n tr<ng, lng $d xoay chAm xung quanh trac cCa n, khi7n cho
lHp lng trSng mHi bYc xung quanh lng $d cuRn xoSn l6i, t6o thnh dy chPng. Chng giG
cho lng $d E tm tr<ng. Khi lng $d $i ti7p E pha d(Hi, ph.n long cCa lng trSng $(>c ti7t
ra quanh lng $d, t6o nn lHp bn trong cCa lng trSng long
Ph.n t6o lng trSng - ph.n di nht cCa ?ng d[n tr<ng. Vo th3i k` $V m6nh, n di
$7n 30 - 50cm. Nim m6c c nhGng n7p x7p dYc. Trong n c mRt l(>ng lHn tuy7n hnh ?ng,
cu t6o gi?ng nh( tuy7n E cZ phgu. Cht ti7t ra cCa tuy7n E xung quanh lng $d $.u tin $Qc,
cn sau $ l lHp long (E ngoi) cCa lng trSng. Cc tuy7n hnh ?ng ph.n t6o lng trSng $(>c
kch thch bPng estron v progesteron. Th3i gian tr<ng E trong ph.n t6o lng trSng khng qu
3 gi3.
CZ ?ng d[n tr<ng l ph.n hIp cCa ?ng d[n tr<ng di 8cm. Nim m6c c nhGng n7p
x7p nhd. h $ lHp ngoi cCa lng trSng long $(>c bZ sung v t6o mng vd tr<ng. Cc tuy7n
E eo ti7t ra cht h6t gi?ng nh( keratin t6o nn lHp s>i chSc qun ly nhau $; hnh thnh mng
chSc. Cc le cCa mng d(Hi vd ti7t ra dung dNch mu?i vo lng trSng, lm t,ng kh?i l(>ng
lng trSng tr<ng. Qu trnh ny xMy ra cM E trong tB cung. Tr<ng nPm trong $o6n eo g.n 1 gi3.
TB cung l $o6n ti7p cCa $o6n eo, n l ph.n mE rRng hnh ti dy, chi%u di 10 -
12cm. Cc n7p nh,n cCa nim m6c pht tri;n m6nh, v x7p theo h(Hng ngang v xin. Tuy7n
Formatted: Font: Italic, English
(U.S.)
Deleted: qua
Deleted: j
15
cCa vch tB cung ti7t ra cht dNch ldng, thm qua cc mng d(Hi vd tr<ng vo lng trSng.
Trong th3i gian tr<ng E tB cung, kh?i l(>ng tr<ng t,ng g.n gp $i. Vd tr<ng $(>c hnh thnh
cLng do dNch ti7t cCa tuy7n tB cung.
Vd tr<ng $(>c cu t6o tF c?t hGu c1 v cht trung gian. C?t $(>c hnh thnh bPng
nhGng s>i protein d6ng colagen nhd chbng cho ln nhau.
Cht trung gian cu t6o tF nhGng mu?i canxi E d6ng h>p nht khng tan - canxi
cacbonat (99%) v canxi photphat (1%). S' tZng h>p cht vi $(>c ti7n hnh trong su?t th3i
gian tr<ng E tB cung (18 - 20 gi3).
Do th*m thu mRt l(>ng n(Hc lHn tF dNch ti7t cCa tuy7n tB cung vo tr<ng nn kh?i
l(>ng cCa n $(>c t,ng d.n, lc ny b% mQt cCa cc mng d(Hi vd $(>c bm chQt vo thnh
tB cung, do $ cc mng ny gin ra. Tr(1ng l'c cCa c1 tB cung t,ng $bng th3i, n c khM
n,ng ti7p xc lHn vHi tr<ng v ti7t khong t6o vd ln b% mQt tr<ng.
_.u tin lHp vd ngoi $(>c t6o thnh lHp trong nh vd tr<ng, lHp ny $(>c cu t6o tF
nhGng nh, $.u trn cCa nh cSm su vo b% mQt ngoi cCa lHp d(Hi vd, cn ph.n chn rRng
th h(Hng vo vch d6 con. Nh cu t6o tF tinh th; canxi cacbonat (canxita), nhGng tinh th;
h>p ti7p bPng protit. LHp nh chi7m 1/3 $R dy vd. TF bn ngoi lHp nh $(>c phC mRt lHp
b%n chSc. N%n mng cCa lHp ny l cc s>i collagen $(>c t6o bEi cht dNch cCa tuy7n ph.n
tr(Hc tB cung. Ph.n trung gian giGa cc s>i ch<a mu?i canxi, lHp b%n chSc ny lm cho vd
tr<ng $(>c giG vGng.
KhoMng khng gian giGa n%n cc nh khng ch<a cht vi, E $y c cc le kh, cc
m6ch ny xuyn qua $R dy cht b%n chSc v $(>c mE ra trn b% mQt cCa vd tr<ng bPng cc
le. S? l(>ng cc le ph h>p vHi s? l(>ng le ?ng cCa tuy7n d6 con. Cc le phn b? trn b% mQt
vd tr<ng khng $%u: ph.n nhi%u l tAp trung trn $.u t cCa tr<ng, vng bubng kh v t h1n
cM l E $.u nhYn cCa tr<ng. Trong mRt vd tr<ng g c tHi 8 nghn le h1i. Tuy7n d6 con sMn
xut ra cc sSc t? lm cho vd tr<ng c mu khc nhau.
TF bn ngoi vd tr<ng $(>c phC mRt lHp trn vd mdng nh, mng ny $(>c t6o bPng
cht ti7t cCa t7 bo bi;u m tB cung.
Men cacbonanhydraza v photphataza ki %m tham gia tch c'c vo trong qu trnh hnh
thnh vd tr<ng, Cacbonathydraza xc tc cho s' hnh thnh anion cacbonat tF cacbonic v
n(Hc. Phophataza ki%m xc tc vo qu trnh chuy;n ion ho canxi $; tZng h>p cc cht v c1
cCa vd. Ng(3i ta $ rt ra k7t luAn rPng E g $V, trong bi;u m tB cung ch<a mRt l(>ng
cacbonanhydraza nhi%u h1n hln E g khng $V. Cc cht <c ch7 cacbonanhydraza
(sulfanilamit) ph huW qu trnh hnh thnh vd tr<ng... N7u thFa cht $ th tr<ng $V ra khng
c vd.
m $6o l $o6n cu?i cng cCa ?ng d[n tr<ng, sau khi $ hnh thnh tr<ng r1i vo $.
TF d6 con m $6o $(>c tch ra bPng ph.n thu hIp cZ tB cung, n1i $ c van c1. Ph.n cu?i
cng cCa m $6o $(>c mE ra vo $o6n giGa Z nhHp g.n ni5u quMn tri. m $6o di 7 - 12 cm.
Nim m6c nh,n, tuy7n ?ng khng c. LHp bi;u m cCa m $6o theo mRt s? tc giM cho bi7t l
c sMn xut ra dNch ti7t, dNch ti7t ny tham gia vo s' hnh thnh lHp mng trn vd, lHp c1 pht
tri;n t?t, nht l lHp c1 vng, nh3 s' co bp cCa lHp c1 ny m quM tr<ng $(>c $*y ra ngoi.

SG hnh thnh cc l1p vI tr$ng. Ngay khi tr<ng vFa vo $7n ph.n eo th E $.u tr(Hc
cCa n bSt $.u hnh thnh lHp vd laa. Tr<ng chuy;n $Rng kch thch cc thnh ph.n cCa ph.n
eo lm cho cht h6t t'a nh( keratin ti7t ra tF cc ?ng d[n cCa nhGng tuy7n nPm trn thnh eo.
Cht ny c hnh s>i nh.y $Qc v dnh. Cc s>i y xoSn vo nhau thnh lHp vd chSc bn trong
cCa lng trSng. Khi tr<ng $ hon ton vo ph.n eo th mRt lHp vd laa rt mdng dnh chQt, bYc
ly n. Tr<ng l(u l6i $y mRt th3i gian ngSn, sau $y ti7p tac tF tF di chuy;n, lc y cc tuy7n
E pha d(Hi ph.n eo ti7t ra cc cht cu t6o lHp vd laa ngoi. LHp ny do cc bi s>i th h1n
v x?p h1n cu t6o nn cLng gi?ng nh( lHp s>i cCa lHp vd trong. D'a vo nhGng tnh tr6ng
ny, khi soi knh hi;n vi rt dg dng phn bi5t lHp vd trong vHi lHp vd ngoi.
16
Lc $.u lHp vd laa cCa thnh trong dnh chQt vo tr<ng, v% sau n gin ra v khi tr<ng
chuy;n $7n pha cu?i ph.n eo th n h1i tch khdi tr<ng. Vd laa mu hbng nh6t c ch<a mRt t
cht oporfirin.
Tr<ng c cc lHp vd laa bYc ngoi, $i vo tB cung lm cho tB cung ti7t ra cht dNch
ch<a nhi%u n(Hc. Cc lHp vd laa ban $.u c $Qc tnh thm n(Hc cao nn n(Hc v mRt s? mu?i
ho tan thm vo tr<ng, lm cho lng trSng bN tr(1ng ln, t,ng kh?i l(>ng, l6i dn chQt vo
cc lHp vd laa. Trn mQt $ rSn l6i t nhi%u cCa vd laa hnh thnh lHp vi t<c l lHp vd c<ng.
LHp vd c<ng hnh thnh trong tB cung. NhGng tr<ng r3i khdi ?ng d[n tr<ng qua $(3ng
r nPm cu?i tB cung $ c lHp vd c<ng cu t6o hon ch8nh; mQt khc n7u cSt bHt tB cung mRt
$o6n th cu t6o vd c<ng trE nn thi7u hon ch8nh, ch<a hm l(>ng vi v protit thp.
Trong qung th3i gian ba gi3 $.u khi tr<ng l(u l6i tB cung, nguyn li5u $; hnh thnh
vd vi tch ta l6i rt chAm. Sau $ hi5n t(>ng tch ta trE nn $bng $%u v nhanh. Trong qung
th3i gian 17 gi3 cu?i cng, kh?i l(>ng lHp vd c<ng t,ng ln theo tW l5 th3i gian tr<ng l(u l6i
trong tB cung. L(>ng cc cht cu t6o nn vd c<ng ti7t ra tu` thuRc vo $R lHn cCa lng $d v
kh?i l(>ng lng trSng tch ta trong tr<ng.
Khi lHp vd c<ng hnh thnh, nhGng n1i no ti7p xc vHi bi;u m tB cung th sinh ra
cc le kh. NhGng le ny gi?ng nh( le mao m6ch b, mE ra E mQt trn lHp vd c<ng.
Khng nn khlng $Nnh rPng, vi l do mRt $o6n $Qc bi5t no cCa tB cung hoQc do mRt
tuy7n $Qc bi5t no $ E $y ti7t ra, v cc m tB cung cCa g mi $ang $V rR ch<a t canxi h1n
cc m thuRc nhGng ph.n khc cCa ?ng d[n tr<ng. V khi hnh thnh vd c<ng trong vng 20
gi3, c $7n 5g cacbonnat canxi tch luT E tr<ng, do $ c th; d' $on l ngoi tB cung ra cn
c ngubn canxi khc nGa. Hm l(>ng canxi trong mu g mi $ang $V cao h1n kh nhi%u so
vHi g mi khng $V. V khi vd tr<ng hnh thnh th l(>ng mu dbn v% tB cung t,ng ln, nn
c th; giM $Nnh rPng, cc mu?i canxi E d6ng ho tan tF mu chMy vo t7 bo cc tuy7n tB cung,
sau $ cc t7 bo tuy7n ny l6i ti7t dung dNch y vo ?ng tB cung. Canxi khng $; l6i mRt du
v7t no $; ta c th; theo $y m xc $Nnh n1i ti7t ra n hoQc qung $(3ng n $ chMy qua. Ch8
c hi5n t(>ng l trong cc tuy7n ti7p xc vHi tr<ng, hm l(>ng canxi c cao h1n mRt t.
Trong th3i gian hnh thnh cc lHp vd tr<ng, cht oporfirin $(>c phn b? vo lHp vd
c<ng c mu. _y l cht mu chC y7u, do hemoglobin cCa hbng c.u phn huW m t6o ra. Khi
vd c<ng $ hnh thnh xong c th; c cc cht mu khc bZ sung thm thnh hnh lm tm,
hnh cc sYc vn hoQc cc n?t s.n b.
LHp vd mdng trng ngoi (lHp m sFng) hnh thnh trong qung th3i gian tF khi tr<ng
cu t6o hon ch8nh cho $7n khi $V tr<ng ra ngoi. V% thnh ph.n ho hYc, n cLng gi?ng nh(
cc lHp vd laa.
1.3.4. T>i sao tr+ng c ARu to, ARu nhm?
Tr<ng gia c.m sE dX c mRt $.u to mRt $.u nhd l do trong qu trnh hnh thnh bN
pha trn cCa ?ng d[n tr<ng dbn p tFng $o6n mRt $; n $i xu?ng d(Hi. _.u tr<ng ny bN dbn
p, lng trSng v mng vd bN $*y sang phMi rbi l6i sang tri, v th7 m pha $.u ny phnh to,
sau khi vd hnh thnh xong th $(>c c? $Nnh l6i. Ng(>c l6i, $.u kia cCa quM tr<ng h(Hng
xu?ng $o6n d(Hi cCa ?ng d[n, do $ vFa $i n vFa chn vo ?ng d[n tr<ng, lm cho ?ng ny
mE rRng $; tr<ng dg di chuy;n xu?ng tB cung. L'c dbn p cCa ?ng d[n vo quM tr<ng lm cho
$.u nhd hnh thnh rbi $Nnh hnh d.n. Khi tr<ng vo $7n tB cung, $.u nhd h(Hng v% pha $ui
g, cn $.u to th h(Hng ng(>c l6i.
Cho $7n nay v[n ch(a r $i%u g quy7t $Nnh th3i gian cho l.n rang tr<ng $.u tin cCa
gia c.m, nh(ng cM hai y7u t? h5 th.n kinh v c1 ch7 hormon l quan trYng hng $.u. L.n rang
tr<ng th< 2 l s' ti7p dign cCa l.n rang tr<ng tr(Hc $ v xMy ra 15-40 pht sau khi quM tr<ng
$.u tin $i qua le huy5t. NhGng l.n rang tr<ng ti7p theo xMy ra vo cng khoMng th3i gian sau
khi tr<ng $(>c $V.
NhGng quM tr<ng $V ra lin tac khng ngh8 $(>c gYi l Z tr<ng hay l chu k` $V tr<ng.
K7t thc chu k` ny, gia c.m sc khng $V trong mRt s? ngy ti7p theo. _R lHn cCa mRt Z
17
tr<ng c th; tF 1 $7n h1n 200 quM (kW lac $ $(>c ghi nhAn l 235 quM). NhGng lo6i g $V
tr<ng t?t $V tF 3-8 tr<ng mei Z trE ln v $%u $Qn. KhoMng th3i gian mRt Z rt $Qc tr(ng cho
tFng c th;: nhGng con khM n,ng sMn xut ngho nn c nhGng Z $V ngSn h1n, ng(>c l6i
nhGng con c khM n,ng sMn xut t?t c Z tr<ng lHn h1n. Khi th3i gian cho mRt Z $ $C, g mi
sc dFng rang tr<ng v dFng cM sMn xut tr<ng trong mRt ngy hoQc nhi%u h1n, v sau $ l6i
ti7p tac cho Z ti7p theo. NhGng con g sMn xut tr<ng km c th3i gian ngh8 di h1n nhGng g
sMn xut t?t.
Th3i gian c.n thi7t $; sMn xut mRt Z tr<ng
Th3i gian c.n thi7t cho mRt quM tr<ng di chuy;n trong vi tr<ng rt khc nhau E mei
c th;. H.u h7t g mi $V tr<ng lin ti7p sau nhGng khoMng th3i gian tF 23-26h. N7u th3i gian
ny di h1n 24h, mei quM tr<ng trong giai $o6n lin ti7p nhau sc $(>c $V trong ngy khc.
NhGng quM tr<ng $V vo buZi chi%u sc nPm trong ?ng d[n tr<ng lu h1n nhGng quM tr<ng $V
vo buZi sng. NhGng quM tr<ng cu?i cng $(>c $V muRn khi chuei $V sc bN gin $o6n v mRt
chu k rang tr<ng sc chm d<t.
Th0i gian cho r;ng tr$ng
G mi c nhGng Z tr<ng di $V quM tr<ng $.u tin cCa Z trong th3i gian sHm cCa
ngy, 1-2 h sau khi mQt tr3i mYc hay sau khi h5 th?ng nh sng nhn t6o $(>c bAt ln. S'
rang tr<ng cCa l.n hnh thnh lng $d ti7p theo $7n rt nhanh sau khi mRt quM tr<ng $(>c $V
vo ngy ti7p theo, ch8 sau mRt khoMng th3i gian ngSn. NhGng con g mi c th3i gian cho
mRt Z ngSn h1n $V quM tr<ng $.u tin cCa Z vo th3i gian muRn h1n trong ngy, s' rang tr<ng
cho l.n hnh thnh lng $d l chAm h1n, v khoMng th3i gian ch3 cho s' $V tr<ng di h1n.
H.u h7t qu trnh rang tr<ng xMy ra trong su?t khoMng th3i gian buZi sng, sc bt bnh th(3ng
n7u qu trnh rang tr<ng dign ra vo buZi chi%u.
Qu trnh sMn xut tr<ng vo th3i $i;m bSt $.u $V
Trong tu.n $V tr<ng $.u tin, s' rang tr<ng rt khng bnh th(3ng, c1 ch7 hormon cCa
g mi l khng cn bPng. Th(3ng ch8 c 2-4 tr<ng $(>c sMn xut. Nh(ng $7n nhGng tu.n th<
2-3 qu trnh rang tr<ng sc c nhGng ti7n bR $ng k;, v ch8 giMm st rt chAm trong tu.n vHi
nhGng quM tr<ng cn l6i trong mei chu k` $V.
nh sng v sG r;ng tr$ng
nh sng, d l t' nhin hay nhn t6o, sc c nhGng tc $Rng kch thch $7n tuy7n yn,
kch thch n t,ng l(>ng hocmon FSH ti7t ra, v ng(>c l6i sc kch ho6t bubng tr<ng. CM hai y7u t?
th3i gian v c(3ng $R nh sng $%u quan trYng. Qu trnh $i%u khi;n l(>ng chi7u sng cho ph
h>p trong chubng g $V l rt ph<c t6p v sc $(>c ni r h1n trong cc ph.n sau.
Lm t= nh l m6t tn hiDu cBa viDc r;ng tr$ng
Trong h.u h7t cc tr(3ng h>p, g mi sc tm Z khoMng 24h tr(Hc khi rang tr<ng, v nhi%u
nh khoa hYc coi tn hi5u ny l quan trYng h1n cho vi5c xc $Nnh vi5c rang tr<ng h1n cM qu
trnh $V tr<ng. BPng ch<ng l s' xut hi5n cCa mRt quM tr<ng hon ch8nh trong le huy5t chlng c
g lin quan $7n ne l'c $i tm Z cCa g mi. MRt s? g mi rang tr<ng v t7 bo tr<ng khng tHi
$(>c vi tr<ng v nhGng con g mi ny sc tm Z muRn h1n mRt ngy.
TB cung v% c1 bMn l tuy7n vd, di khoMng 10-12cm E g $V. Tr<ng $ang hon thi5n
tbn t6i trong tB cung khoMng 18-20h, lu h1n nhi%u so vHi cc giai $o6n khc trong vi tr<ng.
LHp lng trSng mdng pha ngoi $(>c lSng $Yng sau mng vd
Khi tr<ng l.n $.u vo tB cung, n(Hc v mu?i sc $(>c bZ sung qua mng vd bEi qu
trnh th*m thu $; b1m ra khdi lHp mng vd ldng lVo v lm ldng ho mRt s? l(>ng lng trSng
mdng $; hnh thnh nn lHp th< 4, chnh l ph.n lng trSng mdng pha ngoi.
Y^ tr$ng
_Rng tc $V tr<ng l mRt phMn x6 ph<c t6p. NhGng tha cMm nim m6c m $6o $(>c kch
thch bPng quM tr<ng nPm trong n. NhGng xung $Rng tF tha cMm lm cho c1 m $6o v d6 con co
bp m6nh. Lc $ thnh d6 con cng vHi tr<ng qua m $6o vo Z nhHp. Nh3 c co bp $bng th3i
18
cCa c1 d6 con v c1 m $6o nn tr<ng $(>c $*y qua Z nhHp m khng ch6m vo vch, cho nn b%
mQt vd tr<ng mHi khng b*n. Th(3ng g $V tr<ng E t( th7 $<ng.
C1 tr1n ?ng d[n tr<ng phn bZ cc s>i th.n kinh giao cMm v ph giao cMm. S' co bp
c1 d6 con kch thch th.n kinh ph giao cMm, s' kch thch cCa th.n kinh giao cMm lm cho
chng y7u $i. Qu trnh ny thu $(>c k7t quM do tim cht kch thch hoQc <c ch7 cc dy th.n
kinh $. S' co bp d6 con E g kch thch bPng axetyl colin, histamin. Tim atropin gi Mm tc
dang axetyl colin, m axeticolin ny l 6i lm cho d6 con co bp. Cc ch7 ph*m hormon cLng
c Mnh h(Eng $7n ho6t tnh cCa c1 d6 con v m $6o. Khi dng adrenalin th c1 vng m $6o
$(>c co bp. Oxitoxin vHi li%u 0,1 - 0,2ml kch thch m6nh co bp d6 con sau khi tim 3 - 4
pht. Dng progesteron lm cho g ngFng $V.
Trong s' $i%u ch8nh $V tr<ng, hocmon $(>c hnh thnh trong nang tr<ng cLng tham
gia vo. Sau khi cSt bd nang tr<ng, g ngFng $V 9 - 36 gi3. _Rng tc $V tr<ng nPm d(Hi s'
$i%u khi;n cCa h5 th.n kinh trung (1ng.
Thay $Zi lin tac $i%u ki5n nui d(0ng (thay $Zi chubng, chuy;n g tF nh ny sang nh
khc, thay $Zi ch7 $R nui d(0ng...) c th; lm cho g ngFng $V mRt th3i gian di.
m $6o ph.n cu?i cng cCa ?ng d[n tr<ng l mRt ?ng c1 ngSn, qua $y tr<ng lYt
ra ngoi. Chi%u di m $6o g.n t(1ng <ng vHi chi%u di cCa tr<ng. Khi $V tr<ng th ph.n d(Hi
cCa tB cung l n1i tr<ng $ang nPm sc mE ra, m $6o xoay v% h(Hng le huy5t, cn le huy5t th
xoay h(Hng ra ngoi. Lc by gi3 m $6o nE ra, sau $y tr<ng tr(>t qua mp trn cCa m $6o.
Sau khi mE, tB cung l6i trE v% tr6ng thi bnh th(3ng nh( cL. Nh( vAy khi tr<ng lYt ra ngoi
th th'c t7 xem nh( khng ti7p xc vHi m $6o l[n le huy5t m tr'c ti7p $i thlng tF tB cung ra
ngoi. TB cung cng xoay vHi tr<ng. Lc $.u tr<ng nPm ngang vHi chi%u tB cung. Ph.n lHn
qung 90% - s? tr<ng khi nPm trong tB cung th $.u nhYn xoay v% pha sau cCa thn g mi
nh(ng khng phMi E tt cM cc tr<ng khi $V th $.u nhYn $%u ra tr(Hc v c nhi%u tr(3ng h>p
tr(Hc khi $V, tr<ng bN xoay chuy;n. V th7 tF 20 $7n 30% s? tr<ng khi ra khdi tB cung th $.u
t ra tr(Hc. Tu` theo m $6o nE to E $.u trn hoQc $.u d(Hi cCa tB cung $ mE m le tB cung
nPm vo qung $.u t hoQc $.u nhYn cCa tr<ng v do $ tr<ng $V ra sc theo h(Hng $.u t ra
tr(Hc hoQc $.u nhYn ra tr(Hc.
Chuy;n $Rng cCa m $6o c th; tu` thuRc vo tr6ng thi sinh l cCa g mi. C1 khoV
cCa m $6o c lc t' $Rng co l6i xung quanh tB cung $ mE. Tr<ng c th; bN giG l6i n7u khng
c cc $i%u ki5n khng thch h>p $; $V.
Th3i gian hnh thnh tr<ng. h nhGng g mi $V ngy mRt, s' rang tr<ng th(3ng bSt
$.u sau khi $V quM tr<ng tr(Hc $(>c nBa gi3. Sau $ 15 pht lng $d r1i vo phgu v vo
ph.n cong cCa ?ng d[n tr<ng.
Th3i gian trung bnh tr<ng E trong cc ph.n khc nhau cCa ?ng dn tr<ng $(>c nu
trong bMng 5.
Nh( trong bMng $ nu, tr<ng l(u l6i trong cc giai $o6n khc nhau cCa ?ng d[n tr<ng
theo nhGng th3i gian khng gi?ng nhau.
Ph.n protit chi7m 60% chi%u di ton bR ?ng d[n tr<ng nh(ng tr<ng ch8 E $y 3 gi3,
t<c khoMng 13% s? th3i gian l(u l6i trong ?ng d[n tr<ng. Cn tB cung chi7m g.n 15% ton bR
chi%u di cCa ?ng d[n tr<ng th tr<ng l(u l6i 19 gi3 (trn 80% tZng s? th3i gian). Nh( vAy
trong tFng ph.n cCa ?ng d[n tr<ng, tr<ng chuy;n $Rng v% pha tr(Hc vHi t?c $R khc nhau.

BSng 5. CT co tr+ng trong cT thc g mi

ThYi gian tr+ng l!u l>i
Cc phRn Vng dfn tr+ng
GiY
Tk l: so vSi ton b2
thYi gian, %
Phgu 0,33 1,4
Formatted: Left
cm
Formatted: Font: Bold, Not Italic
19
Ph.n protit 3 12,8
Ph.n eo 1,17 5,0
TB cung 19 80,8
m $6o Rt ngSn
CRng 23,5 100,0

Tr(Hc khi hnh thnh tr<ng, xMy ra hng lo6t cc bi7n $Zi c th; trng thy v khng
trng thy trong cc c1 quan sinh dac v trong cc ch<c n,ng cCa c1 th;.
Tr(Hc th3i k` sinh sMn, mu ch<a nhi%u cht m v% sau chuy;n vo tr<ng. N,ng l(>ng
chi ph vo qu trnh bi7n ho ny l do hm l(>ng glucoza trong mu $(>c t,ng thm v c
lin quan vHi vi5c t,ng c(3ng trao $Zi c1 bMn.
Khi bSt $.u $V tr<ng, hm l(>ng m0, protein, gluxit v cc cht khong trong mu g
mi $(>c t,ng thm. T,ng cao nht l hm l(>ng m0 ($7n 255%), trong s? cc cht khong
th hm l(>ng fotfo t,ng cao nht ($7n 202%), ti7p theo l cc cht hGu c1 ch<a trong fotfatit,
cn hm l(>ng fotfo v c1 ch8 t,ng 26%, canxi t,ng 68%. Mu g mi $ang $V nhi%u protein
h1n mu g mi khng $V 62%.
_; hnh thnh tr<ng ni chung v tFng ph.n cCa tr<ng ni ring, nh( lng $d, lng
trSng, vd g mi $V c.n chuy;n ho mRt l(>ng lHn cht dinh d(0ng nn tt nhin $i hdi
ho6t $Rng kh c,ng thlng khng ch8 cCa cc c1 quan sinh dac m cn cCa ton bR c1 th;.

BSng 6. ChiOu di v khVi l!Xng Vng dfn tr+ng v khVi l!Xng bueng tr+ng thu2c cc l+a
tuNi khc nhau W cc giai Ao>n c nbng su<t khc nhau.
nng dfn tr+ng
TuNi
KhVi l!Xng, g ChiOu di, cm
KhVi l!Xng
bueng tr+ng, g
G con mRt ngy tuZi 0 0,45 0,03
G mi t1 lc ba thng tuZi 0,18 6,60 0,31
G mHi t1 lc b?n thng tuZi 1,10 9,69 2,66
G mHi t1 lc n,m thng tuZi 22,0 32,21 6,55
G mHi t1 sau khi $V quM tr<ng $.u 77 68 38
G mHi t1 ngay sau khi ngFng $V 74 65 34
G mi trong th3i k` thay lng 4 17 3
G mi $V l6i sau khi thay lng 75 68 49
G mi gi $ang $V 78 69 52
G mi gi vo lc ngFng $V ma $ng 5 30 4
G mi gi trong th3i gian p 6 30 3

Cc qu trnh xPy ra khi hnh thnh tr+ng

BSng 7. SV l!Xng t@ bo tr+ng nhn th<y trong bueng tr+ng c/a g mi thu2c cc giVng
khc nhau
(theo ti liDu cBa Pirle v Shoppe v Romanoff)
GiVng g SV nang Nang d!Si T@ bo tr+ng nhn th<y TNng sV
20
pht tricn 1mm
T? 1mm
A@n 1cm
Trn 1cm
L1go trSng (Loghorn) 87 2268 124 5 2484
G lai $3i mRt 46 2257 64 7 2374
Plymouth Rock 31 1486 88 6 1608
G chYi ]n _R 54 1323 167 6 1550
G Brama nh6t 28 1074 119 9 1130
BSng 8. S6 thay ANi thnh phRn ho hUc c/a lng Am (%) trong qu trnh hnh thnh tr+ng
(theo Romano ff)
Tr+ng c A!Yng knh
T? 2 A@n 6mm T? 6 A@n 35mm
N(Hc 86 45
Protein 44,4 35,1
M0 23,1 42,3
Folfalit 11,0 12,7
Cht d[n xut khng $6m 8,6 3,9
Tro 12,9 6,0

Tnh chu k` cCa s' rang tr<ng pha thuRc vo nhi%u y7u t?: $i%u ki5n nui d(0ng v
ch,m sc, l<a tuZi v tr6ng thi sinh l cCa gia c.m... vi5c nui d(0ng km, khng $C nh
sng v nhi5t $R khng kh trong chubng cao cLng lm chAm s' rang tr<ng v $V tr<ng.
Ng(3i ta $ bi7t $(>c m?i lin quan giGa vi5c rang tr<ng v ch7 $R ngy chi7u sng. N7u
nui g ban ngy trong nh t?i, cn ban $m cho nh sng nhn t6o, th s' rang tr<ng v $V
tr<ng sc chuy;n sang ban $m.

1.3.5. @iAu ho qu trnh t/o tr0ng v ;B tr0ng
S' rang tr<ng E gia c.m chNu s' $i%u khi;n cCa cc hocmon. Cc hocmon h(Hng sinh
dac cCa tuy7n yn FSH v LH kch thch sinh tr (Eng v chn cCa cc t7 bo tr<ng. Ph.n mnh,
cc t7 bo nang ti7t estron trong khi tr<ng rang, kch thch ho6t $Rng cCa ?ng d[n tr<ng.
Estron Mnh h(Eng ln tuy7n yn, <c ch7 vi5c ti7t FSH, nh( vAy sc lm chAm vi5c chn t7 bo
tr<ng E bubng tr<ng. _ xc $Nnh $(>c l hocmon luteinostimuli (LH) ki ;m tra vi5c rang
tr<ng cCa gia c.m. Tuy7n yn ngFng ti7t n khi trong ?ng d[n tr<ng c tr<ng. Do $ <c ch7
s' rang tr<ng cCa t7 bo tr<ng chn ti7p theo. Ngoi ra LH chb ti"t vo buKi t=i, s' chi7u sng
lm ngFng tr5 vi5c ti7t n, do vAy, s' rang tr<ng sc bN ngFng l6i. Ng(3i ta cho rPng E g tF
lc bSt $.u ti7t LH $7n lc rang tr<ng ko di khoMng 6 - 8 gi3. V vAy vi5c chi7u sng thm
vo cc gi3 buZi chi%u v t?i lm chAm vi5c ti7t LH, vi5c $V tr<ng v rang tr<ng 3 - 4 gi3.
Nh( vAy, c1 ch7 cCa qu trnh rang tr<ng E gia c.m pha thuRc vo m<c $R ti7t cc hocmon
h(Hng sinh dac trong ngy.
Trong vi5c $i%u ho qu trnh rang tr<ng, c cc vng cCa h5 th.n kinh cp cao tham
gia, k; cM vd bn c.u $6i no. h gia c.m, t6o nn phMn x6 c $i%u ki5n tc dang ln cc nhn
t? khc nhau cCa mi tr(3ng bn ngoi m n kch thch hay <c ch7 qu trnh rang tr<ng v
$V tr<ng.
Chu kC ;B tr0ng. _V tr<ng l bMn n,ng cCa qu trnh sinh sMn. Chim rFng th; hi5n r
ho6t tnh sinh dac c chu k` theo ma v do $ chu k` $V tr<ng pha thuRc vo $i%u ki5n ngo6i
cMnh. mRt s? gi?ng g cng nghi5p cao sMn, tnh $V tr<ng theo ma khng th; hi5n. _i%u
Deleted:
21
ch8nh ch7 $R nui d(0ng th duy tr $(>c sMn l(>ng tr<ng cao trong th3i gian di. G cao sMn
c th; $V 300 v h1n 300 tr<ng trong mRt n,m.
Ph.n lHn l g $V mei ngy 1 quM, khng ngh8 trong th3i gian ngy di hay ngSn. G
$V km th(3ng $V cch nhAt; $V my ngy, sau $ ngh8 khoMng 2, 3, 4, 5 ngy v c th; h1n,
sau $ l6i $V ti7p. Th3i gian ko di cCa chu k` $V tr<ng pha thuRc vo th3i gian hnh thnh 1
quM tr<ng. h g $V th3i gian c.n thi7t $; hnh thnh 1 quM tr<ng l 24 $7n 28 gi3 (trung bnh
l 25 gi3). N7u tr<ng $(>c hnh thnh d(Hi 24 gi3 th g $V lin tac (ngy mRt) v chu k` $V
tr<ng c th; ko di (4 - 6 tr<ng v h1n). N7u nh( tr<ng $(>c hnh thnh trn 24 ti7ng, th g
$ $V cch nhAt. S' ko di qu trnh hnh thnh tr<ng E g $V sc lm cho tr<ng nPm trong d6
con lu. N7u nh( vo nBa ngy th< hai m khng c hi5n t(>ng rang tr<ng, th qu trnh $V
tr<ng sc cch nhAt. V da, qu tr<ng hnh thnh trong 26 gi3 th tr<ng $V vo nhGng ngy sau
sc l5ch sang 8, 10, 12, 14 gi3 cCa ngy, v sau $ l cch nhAt. Nh( vAy, th3i gian c.n thi7t $;
hnh thnh quM tr<ng cng nhi%u th chu k` $V tr<ng cng ngSn v cng ko di th3i gian cch
nhAt. Ng(>c l6i, chu k` cng di th th3i gian ngh8 cng ngSn.
Chu k` $V tr<ng cCa g $V $(>c $Qc tr(ng rt nhNp nhng, nghXa l chu k` $(>c nhSc
l6i. Chu k` $(>c chia ra: chu k` $ng, khi th3i gian $V tr<ng ko di qua mRt s? ngy nht
$Nnh v chu k` khng $ng. Tnh nhNp nhng cCa chu k` thay $Zi khi ph v0 $i%u ki5n nui
d(0ng. G $V tr<ng t?t c chu k` c? $Nnh v ko di. NhGng g $V km chu k` th(3ng ngSn,
th3i gian ngh8 giGa cc chu k` di, $V t.
Chu k` sinh hYc $V tr<ng l th3i k` tF khi bSt $.u pht dac v $V quM tr<ng $.u tin
$7n khi bSt $.u thay lng, trong th3i gian g thay lng n khng $V. Sau khi thay lng sMn
l(>ng tr<ng $(>c hbi phac v ko di $7n khi thay lng l.n sau. h g 2 n,m tuZi v gi h1n,
chu k` sinh hYc $V tr<ng bao gbm cM th3i gian giGa 2 $>t thay lng. S' bSt $.u v k7t thc
cCa chu k` sinh hYc $V tr<ng E nhGng g ny c th; xMy ra trong th3i gian khc nhau trong
n,m v pha thuRc vo th3i gian nE cCa g. Th(3ng l chu k` ko di 1 n,m. Chu k` ko di
$(>c quan st thy E g c khM n,ng pht dac sinh l cao, $V tr<ng c? $Nnh v $%u.
G ty, vNt v ngeng chu k` $V tr<ng khc h1n E che ko di h1n v theo ma. G $V
t?t trong mRt n,m $V tHi 220 - 250 quM, vNt 120 - 180 quM, g ty 100 - 150, ngeng 50 - 80
quM.
Y7u t? ma $V tr<ng cCa vNt v ngeng lin quan $7n chu k` n,m cCa ho6t tnh hocmon
(B.G.Novicop). Nbng $R FSH v LH v ho6t tnh cCa chng pha thuRc vo s? l(>ng Rilizing
- hocmon $(>c t6o thnh trong vng d(Hi $bi thN.
VNt bSt $.u $V tF 7 - 8 thng tuZi v $V trong th3i gian 6 thng cho $7n th3i k` thay
lng. Trong th3i gian $ (chu k` sinh hYc $.u tin) vNt $V bnh qun 120 - 130 quM tr<ng. Sau
$>t thay lng, khM n,ng $V tr<ng $(>c khi phac (cu?i k` th< II) v ko di 5 thng, trong
th3i gian ny vNt cho 80 - 90 quM tr<ng. VNt $V rt sHm, v da vo 3 - 4 gi3 sng. _7n 6 gi3
sng c tHi 70% vNt $V, cn $7n 9 - 10 gi3 vNt $ $V xong.
S' pht tri;n v ch<c n,ng cc c1 quan sinh sMn cCa g mi $(>c ki;m tra bPng c1 ch7
th.n kinh hocmon ph<c t6p, d(Hi Mnh h(Eng cCa $i%u ki5n ngo6i cMnh. Tc nhn kch thch
$.u tin tHi s' pht tri;n h5 th?ng sinh dac E gia c.m non l s' sMn xut hocmon h(Hng tuy7n
sinh dac cCa tuy7n yn, nhGng hocmon ny kch thch s' pht tri;n v tr(Eng thnh cCa tr<ng
trong bubng tr<ng. Cng vHi s' sinh tr(Eng cCa tr<ng xut hi5n ho6t $Rng nRi ti7t cCa bubng
tr<ng; t7 bo nang tr<ng ti7t ra oxtron, cht ny kch thch s' sinh tr(Eng v ho6t $Rng cCa
?ng d[n tr<ng. D(Hi Mnh h(Eng cCa oxtron d' trG cc cht dinh d(0ng $(>c di chuy;n, nhGng
cht ny c.n thi7t cho s' hnh thnh mng vd tr<ng, t,ng m<c $R trao $Zi cht, t,ng tch luT
canxi trong mu g $V, s' tch luT ny d(Hi s' $i%u ti7t cCa hocmon tuy7n cAn gip. Cn
tuy7n cAn gip chNu Mnh h(Eng cCa hocmon tuy7n yn. Sau khi rang tr<ng cc t7 bo nang
tr<ng v0, ti7t ra progesteron $; duy tr tr6ng thi ho6t $Rng cCa ?ng d[n tr<ng khi hnh thnh
quM tr<ng v cng lc $ tuy7n yn tch l6i hocmon thc $V (oxitoxin). Qu trnh ny <c ch7
ho6t tnh vAn $Rng cCa ?ng d[n tr<ng v d' phng $V tr(Hc th3i gian. Tuy7n yn ti7t ra
22
hocmon prolactin $; <c ch7 ti7t hocmon kch thch nang tr<ng v hocmon lutein. FSH kch
thch s' pht tri;n v tr(Eng thnh cCa nang tr<ng, cn E nhGng g mi t1, hocmon ny cLng
ki;m tra s' pht tri;n tr<ng. LH kch thch rang tr<ng. Qu trnh ti7t LH bN <c ch7 khi trong
?ng d[n tr<ng c qu trnh hnh thnh tr<ng, t<c l lm chAm vi5c rang nang tr<ng tr(Eng
thnh. SMn ph*m LH $(>c ti7t ra tF tuy7n yn pha thuRc vo l(>ng progesteron trong mu.
Ng(3i ta $ k7t luAn rPng l(>ng progesteron t th kch thch qu trnh ti 7t LH; cn li%u l(>ng
lHn th <c ch7 qu trnh $.
Vo th3i $i;m $V tr<ng, tuy7n yn ti7t oxitoxin t,ng ln, hocmon ny kch thch co
bp cc c1 tr1n cCa thnh ?ng d[n tr<ng.
TAp trung $i%u ch8nh ch<c n,ng bR my sinh sMn $(>c duy tr nh3 c m?i lin quan
kh,ng kht cCa tuy7n yn v vng d(Hi $bi thN. Sau khi bd cM hai bn c.u no E g $V tr(Eng
thnh, th thy hi5n t(>ng teo bR my sinh dac v ch<c n,ng cCa n khng $(>c trE l6i bnh
th(3ng.
TW l5 $V cCa g pha thuRc vo nhi%u y7u t?: loi, gi?ng, g, l<a tuZi, tr6ng thi sinh l,
$Qc $i;m c th;, $i%u ki5n ngo6i cMnh, $i%u ki5n nui d(0ng.
Trong cc y7u t? mi tr(3ng th nh sng c Mnh h(Eng nht $7n s' pht tri;n v ch<c
n,ng cCa c1 quan sinh dac con mi. Ko di s' chi7u sng khc nhau th kch thch hoQc <c
ch7 ho6t tnh sinh dac cCa g. Nui g con trong $i%u ki5n ngy chi7u sng di h1n th th3i
gian thnh thac sinh dac rt ngSn $i. VNt BSc Kinh nui d(0ng tF b E $i%u ki5n ngy chi7u
sng 16 gi3 th s' thnh thac sinh dac bSt $.u khi 135 ngy tuZi, cn trong $i%u ki5n chi7u
sng t' nhin th phMi $7n 240 ngy tuZi. Ngeng rt ngSn th3i gian thnh thac sinh dac, khi
chi7u sng 13 gi3. Dng thm nh sng nhn t6o, s' thnh thac sinh dac E g v g ty sc
sHm h1n. Nh(ng n7u s' thnh thac sinh dac rt sHm th g c kh?i l(>ng b v $V tr<ng b,
cho nn vi5c ny c.n phMi tnh kT khi nui $n g gi?ng. Khi s' thnh thac sinh dac muRn th
g $V tr<ng to h1n. Trong $i%u ki5n ch,n nui g cng nghi5p, s' $i%u ch8nh ch7 $R nh sng
c.n $(>c ch , coi nh( mRt y7u t? quan trYng $?i vHi gia c.m $; $6t $(>c sMn ph*m tr<ng
cao.
Cc qu trnh hormon
Hormon h(Hng sinh dac (gonadostimulin) E gia c.m, cLng nh( E cc $Rng vAt khc
ki;m sot ch<c n,ng tuy7n yn. Hormon kch thch nang (FSH) thc $*y s' pht tri;n nang E
bubng tr<ng cCa con ci, E con $'c - vi5c lHn ln cCa cc ?ng d[n tinh v s' pht tri;n cCa
tinh trng trong tinh hon. Luteionstimulin (LH) c .n thi7t $; cho nhGng tr<ng chn thot ra
khdi nang, nghXa l s' rang tr<ng v t6o nn cc hocmon sinh dac cCa bubng tr<ng. h con
$'c, hormon ny kch thch ch<c n,ng nRi ti7t bn trong cc t7 bo kc cCa tinh hon. Prolactin
hay hormon t6o luteinostimulin $i%u khi;n s' pht tri;n bMn n,ng p tr<ng E gia c.m v $*y
m6nh ho6t $Rng cCa tuy7n ng'c (E chim bb cu); n km hm vi5c ti7t FSH v estron.
M?i lin quan ch<c n,ng giGa tuy7n yn v cc tuy7n sinh dac $(>c hnh thnh ngay E
th3i k` phi thai. Sau khi ph huW tuy7n yn E phi g th cc tuy7n sinh dac khng pht tri;n.
Vi5c ti7t FSH v LH $(>c nhAn thy E phi g 13 ngy, nh(ng trong th3i k` phi thai nhGng
hocmon ny Mnh h(Eng y7u ln ch<c n,ng nRi ti7t cCa tuy7n sinh dac. Cng vHi vi5c tr(Eng
thnh sinh dac, vai tr cCa cc hocmon h(Hng sinh dac thu` tr(Hc tuy7n yn cng t,ng. Vi5c
cSt bd tuy7n yn E gia c.m tr(Eng thnh d[n tHi s' xut hi5n nhGng du hi5u $Qc tr(ng cho
con thi7n: ngFng pht tri;n mo, bSt $.u pht tri;n ng(>c (teo nhd) cc tuy7n sinh dac.
h g vi5c ti7t LH xMy ra 6 - 8 ti7ng tr(Hc khi rang tr<ng. L(>ng hocmon h(Hng sinh
dac pha thuRc vo tr6ng thi sinh l cCa gia c.m. h g $V, l(>ng FSH v LH t h1n E g ch(a
$V, E g tr?ng tr(Eng thnh nhGng hocmon ny nhi%u h1n E g mi $V. Khi tim hocmon vo
th bubng tr<ng g tr(Eng thnh phMn <ng m6nh h1n (nht l tr(Hc khi tr<ng rang) so vHi g
ch(a tr(Eng thnh. _i%u ny $(>c giMi thch l trong cc t7 bo cCa tuy7n yn tr(Hc khi tr<ng
rang hocmon h(Hng sinh dac $(>c tch luT; E g p LH nhi%u h1n so vHi g $V. N7u tim
hocmon gy p cCa thu` tr(Hc tuy7n yn cho bb cu, th thy hi5n t(>ng pht tri;n m6nh bi;u
23
m cCa di%u v t6o nn "sGa di%u". C thng bo cho rPng vi5c thFa LH sc lm giMm ch<c
n,ng cCa tuy7n sinh dac. Vi5c $(a hocmon ny vo gia c.m non gy nn nhGng thay $Zi teo
trong t7 bo sinh dac. Vi5c $(a FSH vo gia c.m sc trung ho tc dang cCa LH ln tuy7n sinh
dac. S' xut hi5n bMn n,ng p E g mi c th; ngFng n7u $(a estrogen vo.
Ch<c n,ng h(Hng sinh dac cCa thu` tr(Hc tuy7n yn pha thuRc vo hm l(>ng
hocmon sinh dac trong mu. N7u s? l(>ng chng bN giMm, th sMn ph*m hocmon h(Hng sinh
dac t,ng ln. Vi5c t,ng hm l(>ng estrogen trong mu sc h6n ch7 ti7t FSH v kch thch vi5c
t6o nn LH. Hocmon sinh dac tc dang ln thu` tr(Hc tuy7n yn qua vng d(Hi $bi. Vi5c $(a
hocmon sinh dac vo c1 th; trong mRt th3i gian di sc lm giMm ho6t tnh cCa t7 bo vng
d(Hi $bi, giMm vi5c t6o dNch chi7t th.n kinh cCa chng, nh( vAy sc lm ngFng tr5 sMn xut
hocmon h(Hng sinh dac. Tm l6i, ch<c n,ng h(Hng sinh dac cCa thu` tr(Hc tuy7n yn $(>c
$i%u khi;n theo nguyn tSc lin h5 ng(>c chi%u.
Ng(3i ta nhAn thy c m?i lin quan chQt chc giGa ch<c n,ng $i%u ti7t hocmon cCa tuy7n gip
vHi ho6t $Rng cCa cc tuy7n sinh dac. Sau khi cSt bd tuy7n gip E g tr?ng v vNt $'c nhAn
thy tinh hon bN b $i v qu trnh t6o tinh bN <c ch7. Khi tim tiroxin sc gy nn s' t,ng
tuy7n sinh dac cCa chng. N7u $(a mRt l(>ng nhd hocmon ny vo g mi th sc t,ng $R chn
cCa cc nang bubng tr<ng. Li%u tiroxin cao sc <c ch7 ch<c n,ng bubng tr<ng, km hm cc t7
bo tr<ng chn. N7u bZ sung mRt cch nhn t6o cc hocmon tuy7n gip vo c1 th; gia c.m, th
c th; gy ra thay lng tr(Hc th3i h6n. M?i lin h5 giGa tuy7n gip v s' thay lng l.n $.u
tin $ $(>c xem xt trong th nghi5m cho gia c.m ,n tuy7n gip t(1i hoQc kh. Hi5u quM
t,ng ch<c n,ng tuy7n gip khng xut hi5n ngay, thay lng nhn t 6o xMy ra sau 7 - 10 ngy,
dign ra m6nh mc trong khoMng 5 - 10 ngy. Hocmon cCa tuy7n gip rt c.n $; t6o ra s' thay
lng nhn t6o. Tr(Hc khi xMy ra thay lng t' nhin c.n phMi c mRt li%u tiroxin hoQc bRt tuy7n
ny sy kh (15g) $; gy nn vi5c thay lng bSt buRc E g. Ng(3i ta nhAn thy E g bN cSt bd
tuy7n gip s' thay lng t' nhin bN ngFng l6i trong mRt th3i gian di. Thay lng xut hi5n
trong th3i gian nht $Nnh trong n,m trng vHi thay $Zi ch<c n,ng cCa tuy7n gip theo ma.

1.3.6. Tnh chu kC c4a s7 ;B tr0ng
Nh( ph.n trn $ nu, s' hnh thnh tr<ng v $V tr<ng khng phMi bt c< lc no cLng
xMy ra m bN ngSt qung theo nhNp $i5u hoQc chu k` nht $Nnh.
Chim rFng, mei l<a ch8 $V mRt s? t tr<ng, p nE ra mRt Z chim non. Bb cu $V tF 2
4 quM, c loi $V mei lGa tF 12 $7n 30 quM.
Trong $i%u ki5n t' nhin, ph.n lHn chim rFng mei n,m ch8 $V mRt l<a vo mRt ma
nht $Nnh. N7u v mRt l do no $y m E chim non bN ch7t th chu k` sinh sMn l6i xut hi5n v
khi y chim $V l<a hai. MRt vi loi chim rFng (k; cM g rFng nhi5t $Hi) hPng n,m $V v p
chim non $7n ba l<a. Cn chim sV l lo6i bn gia c.m th $V $7n b?n l<a. Bb cu nh hPng
n,m c th; $V $7n m(3i l<a.
MRt s? g nh v[n cn giG $Qc tnh $V tr<ng theo cc l<a $Nnh k`. V da mRt s? gia
c.m $Na ph(1ng E $Mo Trinidad (Nam MT) mei l<a $V $7n 12 tr<ng, ti7p $y l th3i gian p
ko di qung 16 ngy, cRng ton bR chu k` l 28 ngy.
G mi thu.n chCng g?c chu u hoQc chu MT $V lin tac trong mRt th3i gian di v
t khi ngFng $V qu vi ngy. Tuy nhin, ngay cM nhGng mi $V t?t, bubng tr<ng cLng khng
phMi lun lun E tr6ng thi ho6t $Rng. Trong th3i gian ngSt qung di c cc qu trnh thoi
tri;n dign ra trong bubng tr<ng. Th3i gian ngSt qung y th(3ng dign ra vo ma $ng, trng
vHi k` thay lng hon ton.

1.3.7. Chu kC r:ng tr0ng
Mu?n c sMn l(>ng tr<ng cao th th3i gian ti7n hnh qu trnh rang tr<ng c.n phMi
$bng $%u $7n m<c t?i $a, v rang tr<ng l hi5n t(>ng kch thch ton bR cc qu trnh khc,
cu?i cng d[n $7n vi5c t6o thnh tr<ng.
24
Rang tr<ng th(3ng dign ra sau nBa gi3 k; tF khi $V quM tr<ng tr(Hc. Khi tr<ng vo
ph.n sau cCa ?ng d[n tr<ng, ph.n ny l6i c mu dbn vo v chuy;n qua tr6ng thi ho6t $Rng
tch c'c $; ti7p thu quM tr<ng mHi $ thnh thac.
Vn $% t6i sao nang tr<ng v0 v[n ch(a $(>c sng r. Ng(3i ta khng th; cho rPng, do
p l'c ln bubng tr<ng E ngoi vo tF pha phgu cLng khng phMi do p l'c xMy ra bn trong
nang tF pha lng $d hoQc tF dNch nang. V vAy ch8 cn c th; giM $Nnh rPng, hi5n t(>ng nang
v0 cLng nh( ph.n lHn cc qu trnh sinh sMn khc cLng do cc hocmon $i%u ti7t.
S' c mQt cCa g tr?ng v hi5n t(>ng $6p mi khng Mnh h(Eng $7n t.n s? rang tr<ng.
_?i vHi bb cu th vn $% c h1i khc. h bb cu, $Rng tc $6p mi lm kch thch tr<ng rang.
Sau khi $6p mi khoMng tm hm th tr<ng rang. Khi trong tZ c hai tr<ng th bb cu mi bSt
$.u p. Hi5n t(>ng tr<ng rang bN ngFng l6i v bb cu mi khng $V thm nGa. Tuy nhin n7u
ly tr<ng ra khdi tZ th l6i c th; ti7p tac c s' rang tr<ng. C th; buRc g mi $V thm nhi%u
tr<ng bPng cch ly tr<ng ra khdi Z. Nh(ng khng nn cho rPng, ch8 dng ring bi5n php
nhn t6o ny l c th; nng cao sMn l(>ng tr<ng ln $7n 300 quM hng n,m, m mu?n $6t $7n
n,ng sut y cn c.n phMi t6o ra hng lo6t cc $i%u ki5n khc nGa.
Cc $i%u ki5n bn trong v bn ngoi $%u c th; dg dng $i%u ti7t vi5c rang tr<ng. nh
sng kch thch rang tr<ng, cn bng t?i th <c ch7 n. V vAy, n7u hi5n t(>ng rang tr<ng c.n
phMi hon thnh xong ngay tr(Hc lc t?i tr3i th n sc bN giG l6i cho $7n sng hm sau. Trong
$i%u ki5n chi7u sng lin tac th s' $V tr<ng v ti7p $ l s' rang tr<ng dign ra cM ngy l[n
$m. Vo cu?i ma h tr3i qu nng b<c lm giMm t?c $R rang tr<ng. SMn l(>ng tr<ng lc by
gi3 cLng giMm.
N7u quy r.y g mi khi $V th tr<ng bN giG l6i trong ?ng d[n tr<ng v s' rang tr<ng
ti7p theo sc bN chAm l6i.
C nhGng tr(3ng h>p c nhGng quM tr<ng $7n hai ba lng $d, v ng(3i ta $ ghi l6i
$(>c quM tr<ng c nhi%u nht l 9 lng $d. G mi t khi $V li%n mRt lo6t ton tr<ng c hai
lng $d. Ng(3i ta xem nguyn nhn cCa hi5n t(>ng ny l do s' r?i lo6n cCa chu k` rang
tr<ng, trong $ mRt s? lng $d rang g.n nh( cng mRt lc. Hi5n t(>ng ny xMy ra E g $V
tr<ng gi?ng h(Hng thNt nhi%u h1n g h(Hng tr<ng.
CLng v[n th(3ng xMy ra nhGng tr(3ng h>p m Sterky $ nu l E g mi v[n rang
tr<ng $%u $Qn, nh(ng lng $d thnh thac khng r1i vo ?ng d[n tr<ng m r1i vo khoang c1
th; v E $y mRt th3i gian th bN tiu ht $i, sau $? chng khng bao gi3 $V nGa. NhGng g
mi ny b% ngoi thy rt bo v $Ip, khi dng Z sAp th thy chng khng bao gi3 $V tr<ng.
G mi $V tr<ng theo nhNp $R l $V my ngy lin tac sau $y ngFng $R mRt hoQc vi
hm. V% vn $% ny, giM thi7t cCa Bastian v Zarrow rt $ng ch . V% nguyn tSc, gi3 gic
$V tr<ng vo buZi sng $?i vHi cc quM $.u chu k`, cn quM cu?i cng $i khi $V vo lc $
qu tr(a rt lu. Ph.n lHn giGa cc chu k` c mRt ngy khng $V v mei chu k` c th; $V tF
mRt $7n tr,m quM tr<ng, c khi cn nhi%u h1n nGa nh(ng $a s? tr(3ng h>p g $V tF hai $7n ba
quM. Cc tc giM trn cho rPng, c hai chu k` hon ton $Rc lAp vHi nhau, tc $Rng t(1ng he
l[n nhau v cng t6o thnh chu k` rang tr<ng $i;n hnh cCa g mi. Chu k` $.u l s' thay $Zi
ngy $m k7 ti7p nhau, chu k` hai l nhNp $i5u thnh thac cc nang tr<ng. Ti%n $% quan trYng
$; giMi thch v[n $% ny l th3i gian t7 bo tr<ng thot khdi nang tr<ng dign ra ban $m vo
cng mRt gi3 gi?ng nhau v ko di kh lu g.n tm gi3; ngoi ra l6i cn do cc nang $%u
thnh thac sau cng mRt th3i gian t(1ng $?i bPng nhau.
Th nghi5m Bastian v Zarrow ch<ng minh rPng, chi7u sng ban $m d[n $7n tr6ng
thi ho6t $Rng cCa g mi sc lm cho tr6ng thi rang tr<ng cCa nang $.u tin trong chu k` bN
chAm l6i. V cc tc giM cho rPng, nhNp $i5u ban ngy thy E g mi khi rang tr<ng, c th; giMi
thch bPng tc $Rng (u th7 giai $o6n sng trong ngy v ho6t $Rng ban ngy $ c tc $Rng
$7n rang tr<ng.
25
Vn $% ny khng mu thu[n vHi hi5n t(>ng tr<ng rang vo ban ngy v vo lc g
mi ho6t $Rng m6nh, v tF khi hocmon h(Hng tuy7n sinh dac ti7t vo mu $7n khi tr<ng rang
cch nhau tm gi3.
CLng nh( tc giM trn khi so snh kh?i l(>ng lng $d nhGng tr<ng $V k7 ti7p nhau $
nhAn thy rPng, kh?i l(>ng cc lng $d trong nhGng chu k` tF hai $7n ba quM tr<ng c giMm
xu?ng, cn E cc chu k` di h1n th khng thay $Zi nh(ng E $y c nhi%u tr(3ng h>p ngo6i
l5. CLng c nhGng tr(3ng h>p trong mRt chu k`, kh?i l(>ng cc cht kh cCa lng $d cn
t,ng ln.
Ng(3i ta xc $Nnh rPng, trong mRt chu k`, th3i gian cch nhau giGa hai l.n $V tr<ng E
cc g mi c khc nhau. KhoMng cch th3i gian ny cng g.n $ng vHi 24 gi3 bao nhiu th
g mi y cng c khM n,ng c chu k` ko di by nhiu. N7u khoMng cch cng di bao nhiu
th chu k` cng k7t thc sHm by nhiu. . V n7u qung th3i gian ny di h1n 24 gi3 th quM
tr<ng ti7p theo (vo hm sau) sc $V ra muRn h1n. Trong nhGng tr(3ng h>p khoMng cch ny
ko di th vi hm sau, g sc $V tr<ng vo lc qu tr(a, khi ho6t $Rng cCa bubng tr<ng $ bN
<c ch7 v do $ tr<ng bN km l6i khng $V nGa. S' ngFng tr5 ny lm mt nhNp $i5u rang
tr<ng v chu k` bN ngSt qung. Vi5c chYn lYc g mi c chu k` $V tr<ng ko di t6o khM n,ng
chYn lYc nhGng mi c khoMng cch giGa hai chu k` $V tr<ng g.n $ng 24 gi3. V vAy nhGng
g c chu k` $V tr<ng ko di th(3ng $V tr<ng vo mRt th3i gian g.n gi?ng nhau trF my hm
$.u v cu?i k` $V tr<ng.
Cho $7n nay, chu k` $V tr<ng di nht m ng(3i ta bi7t $(>c l E mRt g mi Logo, $V
li%n mRt m6ch 235 ngy khng ngh8.
_; k7t luAn c.n phMi ni rPng, hi5n nay ng(3i ta v[n ch(a r nguyn nhn cu?i cng cCa
tnh cht chu k` trong s' $V tr<ng E g mi: c phMi l do ho6t $Rng cCa bubng tr<ng bi;u hi5n
bPng cc khoMng th3i gian $%u $Qn giGa cc l.n rang tr<ng hay l do ho6t $Rng cCa ?ng d[n tr<ng
tu` thuRc E th3i gian $m c Mnh h(Eng $7n rang tr<ng. V vAy, s' giMi thch cCa Bastian v
Zarrow c? gSng k7t h>p cM hai giM thi7t ny l6i cng c vV h>p l h1n.

1.3.8. NhFp ;i+u ;B tr0ng hHng nJm
N7u chu k` ko di l mRt tnh tr6ng c th;, c nghXa quy7t $Nnh $?i vHi sMn l(>ng
tr<ng hPng n,m th khng nn qun rPng cn c nhi%u nhn t? khc tc $Rng $7n n,ng sut
tr<ng nGa.
Nh( ng(3i ta $ bi7t n,ng sut tr<ng chNu Mnh h(Eng r r5t cCa nhGng bi7n $Zi ma
va. Rt kh giMi thch cc nguyn nhn gy nn nhGng s' t,ng giMm ny v cng vHi thay $Zi
ma va hPng n,m, cn c hng lo6t cc nhn t? khc Mnh h(Eng $7n ho6t $Rng cCa cc c1
quan sinh dac nh( ngy di hay ngSn, $R nhi5t, $i%u ki5n nui d(0ng vv V vAy Bardjer
cho rPng, $a s? ti li5u $7n nay v[n ch(a th; giMi thch $(>c nhNp $i5u sinh $V t,ng giMm theo
$i%u ki5n th3i gian hPng n,m. Th3i va Mnh h(Eng t tHi n,ng sut cCa g mi $V nhi%u, cc g
mi $V trung bnh th $7n th3i va thuAn l>i nht mHi $V m6nh. Trong mYi tr(3ng h>p, cho $7n
nay v[n ch(a c cch no $; t6o ra g mi hon ton khng chNu Mnh h(Eng cCa ngo6i cMnh.
Ni $7n Mnh h(Eng ngo6i cMnh $?i vHi n,ng sut tr<ng, c th; nu vn $%: n7u ta ti7p
tac nng cao n,ng sut tr<ng th hi5n t(>ng n,ng sut bN giMm theo th3i va c th; mt $i hay
khng. Lerner v Taylor xc $Nnh rPng, s' ngFng $V trong ma $ng l mRt hi5n t(>ng
khng ty thuRc vo sMn l(>ng tr<ng hPng n,m cao hay thp, nh( th7 c nghXa l ngFng $V
ma $ng khng phMi do n,ng sut tr<ng cao trong ma tr(Hc gy nn m cLng khng d[n
$7n n,ng xut cao vo ma sau. O. Neil trong nhGng th nghi5m t6m th3i h6 thp cc $i%u
ki5n nui d(0ng v ch,m sc cLng $i $7n k7t luAn nh( th7. ng xc $Nnh rPng, sau khi t6m
th3i bN giMm n,ng sut xu?ng do cc $i%u ki5n nui d(0ng bN st km, n7u thC tiu cc nguyn
nhn gy nn s' st km y th n,ng sut v[n khng th; ln cao h1n m<c trung bnh.
NhGng tr<ng khng $V ra $ng th3i gian cCa n v nhGng nguyn nhn no $y th v[n
bN giG l6i nguyn th7. V vAy, th3i gian $V tr<ng ko di l mRt tnh tr6ng quan trYng cCa g
26
mi $V t?t. Th3i gian ngSt qung th(3ng xMy ra vo lc t6m ngh8 ma $ng ko di tF ngy
mbng mRt thng m(3i $7n ngy mbng mRt thng ba. KhoMng th3i gian t6m ngh8 $ng pha
thuRc vo $Qc tnh di truy%n v Mnh h(Eng ngo6i cMnh. h vng kh hAu nng, hi5n t(>ng t6m
ngh8 ma nng thay cho t6m ngh8 ma $ng.
C th; c nhi%u cch xc $Nnh th3i gian ko di $V tr<ng. Heis v Saninborn (theo
trch d[n cCa Hutt) xc $Nnh: $ l s? ngy k; tF khi bSt $.u $V tr<ng $7n khi bSt $.u t6m ngh8
ma $ng. Cc tc giM ny gYi th3i k` y l nm $V tr<ng sinh hYc. C th; ly ngy thng g
$V quM tr<ng cu?i cng hoQc tuZi cCa g mi vo lc y lm m<c $o ca th; th3i gian ko di
$V tr<ng. Mu?n th7 phMi ghi chp ngy g nE. Trong th'c tign c th; dng s? l(>ng tr<ng $V
vo thng tm v thng chn t<c l trong hai thng tr(Hc khi t6m ngh8 $V $; lm m<c $o. Hutt
cho rPng n,ng sut chung cng vHi n,ng sut tFng thng l m<c $o gi trN kinh t7 cCa g mi
tr'c ti7p h1n v thch h>p h1n bt k` mRt ki;u xc $Nnh no khc. Chng ta c th; nht tr vHi
quan $i;m ny. Nghin cng r
rng v% th3i gian ko di v tnh Zn $Nnh cCa s' $V tr<ng.

1.3.9. Ph9n x/ -p tr0ng
BMn n,ng p tr<ng lin quan $7n khM n,ng $V tr<ng v phMn x6 khng c $i%u ki5n. h mRt
s? g th(3ng l ma xun sau khi $V th bSt $.u p tr<ng. S' p cCa g nh $(>c th; hi5n E
d6ng nPm l` trong Z, ngFng $V; g ku cac cac. _Qc bi5t s' p th; hi5n r E g ty, th(3ng l
sau khi $V $(>c 15 - 17 tr<ng. BMn n,ng p tr<ng xut hi5n sau khi $V 12 - 15 tr<ng, cn
nhGng mi so sau 6 - 10 tr<ng. h vNt bMn n,ng ny xut hi5n trong tr(3ng h>p, n7u nhGng
tr<ng $V ra v[n $; E trong Z. h g dng tr<ng bMn n,ng p tr<ng khng cn. _i%u $ t6o $i%u
ki5n cho n c n,ng sut tr<ng cao. h g gi?ng thNt, s' p tr<ng lm giMm sMn l(>ng tr<ng.
Th3i gian p cCa g l 21 ngy. _; kh?ng ch7 khng cho g p, ng(3i ta lm cng tc chYn
gi?ng, chYn nhGng g t p hoQc khng p.
Trong $i%u ki5n t' nhin, g mi rFng sau khi $V tr<ng $>t $.u th chuy;n qua giai
$o6n p tr<ng rbi nui con v ch8 sau $ mHi gSt $.u $>t $V th< hai
Hi5n nay do chYn lYc, bMn n,ng p tr<ng E mRt s? gi?ng g chuyn tr<ng $ giMm $i
nhi%u. Th'c ra, ng(3i ta v[n ch(a $6t $7n m<c xo bd n hon ton. BMn n,ng ny bi;u hi5n
m6nh nht E cc gi?ng g thNt (lHn) chu . MRt vi gi?ng g chu u v chu MT lai vHi g
mi chu v[n giG bMn n,ng ny E m<c $R t(1ng $?i. ThAm ch nhGng gi?ng g b (gi?ng
g tr<ng) _Na trung hMi, ni chung khng cn bMn n,ng ny nGa, nh(ng $i khi vn thy th;
hi5n. C th; hi;u mRt cch dg dng v sao bMn n,ng ny l6i $(>c duy tr qua nhi%u th7 h5, n7u
ta nhH rPng $y l do vn $% bMo tbn ni gi?ng m c. NhGng g mi khng p th mt khM
n,ng duy tr ni gi?ng, con ci cCa chng ch8 c th; c $(>c bPng cch p tr<ng nhn t6o nh3
s' can thi5p cCa con ng(3i. Vi5c ti7n hnh tuy;n chYn g theo h(Hng khng c bMn n,ng p
tr<ng cLng dg dng v $i%u ny lin quan $7n vi5c tuy;n chYn theo n,ng sut cao hPng n,m:
ni chung cc mi p th $V t tr<ng (E $y cLng v[n c nhGng tr(3ng h>p ngo6i l5).
Heis v Sainborn ch<ng minh rPng nhGng g mi c bMn n,ng p tr<ng th c(3ng $R
$V tr<ng giGa hai k` p cao h1n nhGng g mi khng c bMn n,ng ny. Tuy nhin $i%u y cLng
khng th; b $Sp ton bR tr<ng bN mt (do khng $V) trong khi p v do $ trong mYi tr(3ng h>p
nhGng g mi c bMn n,ng p th(3ng c n,ng sut tr<ng hPng n,m thp h1n.
_; <c ch7 bMn n,ng y, ng(3i ta nh?t g mi vo gid hay vo lbng $Qt ngoi tr3i. BPng
cch y th(3ng sau vi hm g mi $ c th; qun p $(>c.
Th3i gian g.n $y ng(3i ta dng dng $i5n h6 th7 $; rt ngSn th3i k` g mi p tr<ng.
CLng c th; rt ngSn th3i gian p cCa g mi bPng cch: h6 s?t (c th; dng thu?c giMm s?t),
cho ,n t?t, nh?t chung vHi g tr?ng, $Qt lbng g E n1i khng yn tXnh v c nh sng $.y $C,
lm nh( vAy, sau 2-3 ngy g sc bd p (Bi HGu _on v CTV).

1.3.10.Thay lng
27
Th3i gian g ngh8 $V lu khng phMi vo lc p tr<ng m vo lc thay lng. Cho $7n
nay ng(3i ta v[n ch(a t6o $(>c gi?ng g khng thay lng hoQc khi thay lng m v[n $V. Thay
lng vL E gia c.m l hi5n t(>ng sinh l t' nhin t(1ng <ng vHi hi5n t(>ng thay lng mao E
$Rng vAt c v.
Hi5n t(>ng thay lng ko di bao lu v ti 7n hnh vo lc no l hon ton tu` thuRc
vo cc $Zi thay lHn cCa c th;. Trong mRt s? tr(3ng h>p, cc lng chnh l.n l(>t bN thay th7,
do $ quanh n,m chim c lHp lng vL g.n $C $; bMo v5 ton thn. Trong nhGng tr(3ng h>p
khc, do ton bR lng cng rang bt ng3 nn c lc g mi h.u nh( bN trai lng. Thay lng $i
hdi c1 th; loi chim ho6t $Rng gp $i, khi $ gia c.m rt m[n cMm vHi mi tr(3ng v $g bN
?m. MRt mQt yu c.u chi ph nhi%u th< c.n thi7t $; phac hbi lHp lng mHi, mQt khc g bN trai
lng dg bN tc $Rng Mnh h(Eng bt l>i cCa th3i ti7t h1n.
Th3i gian bSt $.u thay lng gSn vHi ho6t $Rng giMm st cCa c1 quan sinh dac. Khi bSt
$.u thay lng, $; trnh cho c1 th; khdi ho6t $Rng qu s<c, g ngFng $V tr<ng. Ng(3i ta phn
bi5t thay lng hon ton vHi thay lng bR phAn hoQc thay lng cZ. Khi thay lng hon ton th
g mi thay ton bR lng vL v trong th3i gian tF hai $7n n,m thng, n khng $V. Trong $i%u
ki5n kh hAu phZ bi7n, thay lng hon ton ph.n lHn bSt $.u vo cu?i thu hay vo ma $ng,
nh( ta $ bi7t cc Mnh h(Eng thuAn l>i hoQc bt thuAn l>i $%u c th; lm chAm hoQc lm
nhanh hi5n t(>ng thay lng v trong cc tr(3ng h>p hn hGu c th; hon ton lm $nh ch8
hi5n t(>ng y. Trong th3i gian ny n7u thay $Zi vN tr hoQc chubng tr6i, thay $Zi th3i ti7t bt
ng3, thay $Zi th<c ,n $Rt ngRt th c th; d[n $7n thay lng chHp nhong. NhGng g mi $V t?t
bSt $.u thay lng muRn h1n v mt t th3i gian h1n cc g mi khc $; t6o ra bR lng mHi. C
nhGng g mi c bi5t trong hai n,m li%n hoQc lu h1n nGa, v[n $V m khng c cc du hi5u
thay lng hon ton. V vAy, giGa th3i gian ko di thay lng v sMn l(>ng tr<ng hPng n,m c
m?i lin quan chQt chc.
Khi thay lng bR phAn th g khng thay ton bR lng m th(3ng ch8 thay lng E cZ.
Tr(3ng h>p ny, th3i gian g ngFng $V rt ngSn v khng c tnh quy luAt nh( thay lng hon
ton. N7u cho g ,n v ch,m sc $Qc bi5t c*n thAn th c th; lm cho chng trnh $(>c thay
lng ton bR. NhGng g mi tr(Eng thnh $i khi bSt $.u thay lng bR phAn vo ma $ng,
sau th3i gian $V tr<ng c,ng thlng.
Heis v Sainborn pht hi5n rPng, khoMng th3i gian ngh8 $V ma $ng khng tu` thuRc
vo qu trnh thay lng v khng c m?i quan h5 no giGa khoMng th3i gian thay lng v
khoMng th3i gian p tr<ng. Ng(>c l6i, c(3ng $R $V tr<ng, tnh cht Zn $Nnh cCa s' $V tr<ng,
sMn l(>ng tr<ng cM n,m v sMn l(>ng tr<ng tr(Hc khi thay lng c t(1ng quan nghNch vHi
khoMng th3i gian thay lng. G mi c n,ng sut cao v lu b%n th cLng c th3i gian thay
lng ngSn nht.
Hi5n t(>ng thay lng cLng do cc qu trnh hocmon $i%u ti7t v c quan h5 vHi ho6t
$Rng cCa tuy7n gip. Khi tuy7n gip pht tri;n qu m<c th lng thay sHm. MQt khc, ho6t
$Rng tuy7n gip l6i bN chi ph?i bEi kch t? do tuy7n yn ti7t ra. Tim kch t? gip tr6ng sc lm
cho g thay lng sHm. Nh( Buddenbrock ch<ng minh, khi tim hormon ny 3 l .n, g $ bSt
$.u thay lng.

1.3.11.Thnh th:c sinh d:c c4a g mi - ;B qu9 tr0ng ;1u tin
_; $C cht dinh d(0ng t6o thnh tr<ng, trong c1 th; g mi c t?c $R trao $Zi cht rt
cao. NhGng gi?ng g mHi ngy nay $(>c t6o ra qua chYn lYc, bSt $.u $V tr<ng rt sHm khi $
thnh thac sinh dac nh(ng c1 th; th cn lu nGa mHi tr(Eng thnh. G mi t1 bSt $.u $V
tr<ng th th; trYng ch8 $6t g.n 2/3 trYng l(>ng bnh th(3ng khi $ tr(Eng thnh. G mi v[n
ti7p tac lHn khi $V tr<ng do $ c1 th; phMi lm vi5c gp $i.
Chim rFng bSt $.u $V tr<ng vo ma xun, vo th3i gian thuAn l>i trong n,m, ph.n lHn
khi $(>c mRt n,m tuZi. G mi thuRc cc gi?ng $V tr<ng hi5n nay bSt $.u $V tr<ng vo cu?i h
hoQc vo ma thu lc n,m $7n sau thng tuZi (tu` theo th3i gian nE). Ni chung tnh thnh thac
28
sinh dac sHm c quan h5 vHi n,ng sut tr<ng cao. N7u v mi con nE ra vo th3i gian bt th(3ng
trong n,m th chng c th; thnh thac sinh dac rt sHm nh(ng sc c n,ng sut thp.
Ng(3i ta nhAn thy rPng, g con nE vo ma xun v $.u ma h6 thnh thac sinh dac
muRn h1n, v vAy khi thnh thac th cn nQng cao h1n g nE vo thu $ng.
MQc d g nE vo ma xun $V tr<ng muRn h1n nh(ng tZng s? tr<ng chng $V ra l6i
nhi%u h1n. G mi c n,ng sut cao nht trong ma thu l nhGng g nE vo thng hai v bSt
$.u $V tr<ng vo thng bMy, nh(ng trong thng mRt v thng ch6p, chng cLng th(3ng hay
ngFng $V v bSt $.u thay lng cac bR. Trong cM hai tr(3ng h>p k; trn, giai $o6n $V tr<ng
th'c t7 trong n,m $.u bN rt ngSn rt nhi%u.
Theo quan $i;m sinh hYc th trong cc $i%u ki5n nui d(0ng bnh th(3ng, nhGng g
con nE ra tr(Hc ngy mRt thng t( khng c (u $i;m g trRi h1n. G mi nE vo th3i gian
thng th(3ng trong n,m bSt $.u $V tr<ng vo thng m(3i mRt, th3i gian $V tr<ng khng bN
ngSt qung v khng thay lng. Trong $i%u ki5n ch,m sc v nui d(0ng theo ph(1ng php
hi5n $6i c th; cho g nE quanh n,m v ng(3i ta phn bZ s? tr<ng $V lm sao $; c hi5u quM
kinh t7 nht.
Heis nghin cng khc nhau ny khi 14 thng tuZi trE ln khng cn nGa. TuZi g mi t1 khi
bSt $.u $V tr<ng c Mnh h(Eng $7n trYng l(>ng tr<ng: nhGng mi thnh thac muRn ni chung
cM n,m $V ra tr<ng nQng h1n nhGng mi thnh thac sHm. NhGng mi thnh thac rt sHm th
n,ng sut cao h1n nhGng mi thnh thac muRn nh(ng khng cao h1n s? mi thnh thac trung
bnh.
Heis cho rPng, $<ng v% quan $i;m kinh t7 m xt th t?t nht l nui g mi thnh thac
sinh dac tF b?n thng r(0i $7n su thng tuZi.

1.3.12. TuKi v nJng su-t
TuZi cng cao th n,ng sut g mi cng giMm. _i%u y khc vHi cc lo6i gia sc khc
nh( b, l>n. B ci $6t sMn l(>ng sGa cao nht vo l<a th< t( hay l<a th< n,m, l>n ni $V
nhi%u con nht vo l<a ba hay l<a b?n. Trong cM hai tr(3ng h>p trn, chng ta $%u gQp nhGng
qu trnh sinh tr(Eng ko di, ch8 sau khi cc qu trnh ny hon thnh th sau $ gia sc mHi
c khM n,ng $6t n,ng sut $.y $C. Sau khi bSt $.u $V tr<ng, g mi cLng cn ti7p tac lHn, tuy
nhin c(3ng $R $V tr<ng $6t $(>c trong n,m $.u tin sc l cao nht.
N,ng sut cCa gia c.m mi theo tuZi $(>c trnh by trong bMng sau:

BSng 9. Nbng su<t c/a gia cRm mi theo tuNi
Nbm A_ G V`t Ngong G ty
1
2
3
4
5
100%
85%
70
60
50
100%
105
80
70
55
100%
125
160
150
75
100%
105
95
75
85
C,n c< vo s' bi7n $Rng cCa tW l5 $V tr<ng qua cc n,m m ng(3i ta xc $Nnh th3i gian sB
dang thch h>p $?i vHi tFng loi, gi?ng gia c.m.
_?i vHi g nn sB dang h7t n,m $.u, vNt 2 n,m, ngeng 4 n,m, g ty 3 n,m. N7u ti7p tac nui, tiu
t?n th<c ,n t,ng ln nh(ng tW l5 $V thp.

1.3.13.Quy luLt ;B tr0ng v ;M thF ;B tr0ng
29
Gia c.m h(Hng tr<ng yu c.u $V trn 270 tr<ng trong n,m $V tr<ng $.u tin. Cc
gi?ng g siu tr<ng hi5n nay th(3ng $V trn 300 tr<ng. Qu trnh $ th(3ng dign ra theo quy
luAt, $(>c Balkar Bains m tM nh( sau:

#e th` A_ tr+ng

G h(Hng tr<ng th(3ng bSt $.u $V lc 18-20 tu.n tuZi, sau $, tW l5 $V t,ng ln rt
nhanh, $7n 30-32 tu.n tuZi c th; $6t 95-97 % v duy tr $8nh cao ny $7n 34-35 tu.n tuZi. _
l phase I.
Trong phase II, tF 35-50 tu.n tuZi, tW l5 $V bSt $.u giMm d.n xu?ng, cu?i phase, tW l5
$V cn khoMng 75-80 %.
Phase III: sau tu.n tuZi th< 50 trE $i. TW l5 $V giMm xu?ng, $7n 66 tu.n tuZi ch8 cn
60-70% v th(3ng k7t thc giai $o6n $V tr<ng t6i $y.
_?i vHi g siu thNt hoQc thM v(3n, qu trnh $V tr<ng cLng dign ra theo quy luAt t(1ng
t', ch8 khc:
G bSt $.u $V muRn h1n khoMng 4 tu.n, do $ dign bi7n cCa $b thN $V tr<ng cLng li
l6i 4 tu.n so vHi g siu tr<ng.
Ngay cM khi $V $8nh cao, tW l5 $V cLng ch8 $6t khoMng 80- 85 %.
Ng(3i ta th(3ng c,n c< vo $b thN $V tr<ng, tW l5 $V, gi tr<ng hoQc gi g con trn thN tr(3ng
m quy7t $Nnh thay th7 g mi vo th3i $i;m thch h>p, nhPm mang l6i hi5u quM kinh t7 cao
nht.

1.4. M2t sV y@u tV Pnh h!Wng A@n sPn l!Xng tr+ng

1.4.1. Nnh hPng c4a hocmon ;"n s9n lQng tr0ng
Tuy?n yn v tuy?n sinh d;c. nghXa cCa homon $ $(>c nu r trong ph.n vi7t v% chu
k` rang tr<ng. DX nhin s' $i%u ti7t homon cLng c nghXa quy7t $Nnh $?i vHi vi5c nng cao
sMn l(>ng tr<ng. C nhi%u cng trnh nghin c<u v% Mnh h(Eng ny cCa cc hocmon $?i vHi
n,ng sut tr<ng. V da Brant $ nghin cng tim) sc lm cho ?ng d[n tr<ng to
ra. Ch8 tim estrogen sc lm cho ?ng d[n tr<ng lHn ln 41 l.n, cn n7u ch8 tim androgen hoQc
progesteron d vHi li%u l(>ng cao nht cLng ch8 lm n lHn ln tF hai $7n ba l.n so vHi $?i
ch<ng. Ring estrogen th gy nn nhGng bi7n $Zi $Qc th trong ?ng d[n tr<ng $?i vHi g mi
t1 tr(Eng thnh.
18
95
30
34
66
70
TW l5 $V (%)
Tu.n tuZi
Formatted: Level 1
30
C,n c< vo tc $Rng ny cCa cc hocmon $?i vHi cc c1 quan t6o tr<ng, ng(3i ta hy
vYng c th; dg dng nng cao n,ng sut tr<ng khi tim hocmon cho g. Tuy nhin, v% vn $%
ny cho $7n nay v[n ch(a c $i%u g sng td.
Trong th'c t7 $ dign ra hng lo6t cc cng trnh nghin cc nhau. Qua $y ng(3i ta thy rPng, E loi chim vi5c xc $Nnh quan h5 t(1ng he cCa cc
hocmon v tc $Rng ring bi5t cCa tFng hocmon kh h1n E $Rng vAt c v.
Buddebrock nu r cc $Qc $i;m sinh hYc cCa loi chim v $Qc bi5t v% s' tbn t6i cCa
bubng tr<ng th s1 bn phMi. Sau khi cSt bubng tr<ng $ang ho6t $Rng bn tri th bubng tr<ng
bn phMi bSt $.u pht tri;n v bi7n thnh mRt tinh hon $.y $C. C th; v vAy m E g mi
thi7n, mo v tch pht tri;n m6nh lm cho b% ngoi trng gi?ng nh( g tr?ng. Nh( chng ta
thy phMn <ng cCa bubng tr<ng th s1 bn phMi rt rt $Rc $o. Ng(3i ta khng r n phMn
<ng nh( th7 no khi tim cc hocmon tF ngoi vo v c lc $y l nguyn nhn cCa mYi kh
kh,n trong vi5c xc $Nnh quan h5 t(1ng he giGa cc hocmon v cCa nhGng mu thu[n v% cc
ti li5u thu $(>c khi tim hocmon cho g mi $V. V% vn $% dng hocmon $; nng cao sMn
l(>ng tr<ng, Hutt $ nu nh( sau: trong cc thng bo v% 31 th nghi5m dng cc cht E tuy7n
yn, bubng tr<ng, tuy7n gip hoQc dng cazein c ho6t tnh tiroit v dng th; vng $%u khng
c mRt bPng ch<ng no ch<ng td rPng, d d'a vo mRt trong s? cc cht $ th nghi5m l6i c
th; buRc g mi $V nhi%u tr<ng h1n so vHi $?i ch<ng. Trong hon cMnh hi5n nay, chng ta
ch(a th; nng cao n,ng sut tr<ng bPng cch dng bi5n php hocmon $; c th; <ng dang
rRng ri trong th'c tign.
Tuy?n gip. Tuy7n gip gy Mnh h(Eng quy7t $Nnh $?i vHi qu trnh trao $Zi c.n thi7t
cho vi5c sMn xut tr<ng, v vAy v% mQt l luAn dng ph(1ng php cho g ,n cc ch7 ph*m
tuy7n gip $; nng cao n,ng sut tr<ng l c th; $(>c. Cc th nghi5m nZi ti7ng tr(Hc $y cCa
Djiakming (1922 1923) nghin c<u tc $Rng cCa cc ch7 ph*m tF tuy7n gip khi cho chim
,n. Trong cc th nghi5m ny trao $Zi cht t,ng rt cao, $7n m<c, mQc d cho ,n $.y $C, chim
v[n hon ton khng tch luT m0. Tr6ng thi ny d[n $7n tnh tr6ng tuy7n <c (timus) bN b l6i,
cn tuy7n E le huy5t th bN teo sHm; bR lng trE nn r?i v $ac. Lng pht tri;n nhanh $7n
m<c lm cho th3i gian thay lng ko di v lng mt sSc t?. Khi cho ,n cc ch7 ph*m tF
tuy7n gip vHi li%u l(>ng cao th sau qung th3i gian ngSn l6i c thay lng v c th; d[n $7n
rang lng hon ton.
Turner xc nhAn rPng, g mi gi tiroxin t h1n cc g mi t1 kh nhi%u. BPng cch
cho ,n ko di cht tireoprotein tuy7n gip c th; duy tr m<c $R ch<a tiroxin trong mu v
nh3 th7 ng,n chQn vi5c giMm st sMn l(>ng tr<ng.
Tuy nhin, nhGng k7t quM thu $(>c trong cc th nghi5m dng ch7 ph*m tF tuy7n gip
v[n cn nhi%u mu thu[n, v vAy ch(a nn sB dang cc ch7 ph*m y vo th'c t7 sMn xut.
Tuy?n $c (timus). So vHi tc $Rng cCa tuy7n yn, tuy7n gip v tuy7n sinh dac th tc
$Rng tr'c ti7p cCa tuy7n <c $?i vHi n,ng sut tr<ng l khng $ng k;. Greenvoad v Blyth
xc minh rPng, sau khi cSt tuy7n <c th hm l(>ng canxi trong mu g mi $V cn non v[n E
m<c bnh th(3ng v chng v[n $V tr<ng c vd vi bnh th(3ng. Do $, tri vHi nhGng ti li5u
trong cc th nghi5m khc, timus hnh nh( khng gy Mnh h(Eng g $?i vHi vi5c hnh thnh
lHp vd vi. Paron v Kagan (theo trch d[n cCa Buddenbrock) cho bi7t rPng, E vNt $'c khi cSt
bd tuy7n <c sc c hi5n t(>ng ngFng pht tri;n cc dNch hon. Tc $Rng cCa s' cSt bd tuy7n <c
E vNt mi y7u h1n, tuy nhin s' pht tri;n tuy7n sinh dac v ?ng d[n tr<ng cCa chng sc bN
chAm l6i. Buddenbrock giM thi7t rPng, c lc timus lm cho cc tuy7n sinh dac pht tri;n nhanh,
cc tuy7n sinh dac pht tri;n l6i gy Mnh h(Eng <c ch7 $?i vHi timus bPng cc hocmon cCa
chng. Tuy th7 ng ta cho rPng, trong s? tt cM cc c1 quan nRi ti7t th tc $Rng cCa timus cn
$ang $(>c tranh luAn nhi%u h1n cM. V th7 khng c g $ng ng6c nhin khi khng mRt $Nnh
no $Nnh <ng dang timus vo th'c tign.
_nh hWng cBa cc hocmon /9i v1i sG Kp tr$ng
31
NhGng $Nnh nng cao n,ng sut tr<ng bPng cch rt ngSn vHi th3i gian p c nghXa rt
lHn. Godfrey v Jaap $ thnh cng trong vi5c lm ngFng hi5n t(>ng p tr<ng bPng cch tim
estrogen (dietilstilbestrol). Ph(1ng php lm ngFng p tr<ng bPng hocmon cLng c hi5u quM cao
nh( mRt bi5n php nZi ti7ng $ $(>c <ng dang trong th'c tign tF lu l nh?t g mi p vo lbng
thong kh. Cc tc giM cho rPng, hm l(>ng estrogen trong mu cao do tim dietilsbestrol vo d[n
$7n <c ch7 chung s' ti7t hocmon cCa thu` tr(Hc tuy7n yn v lm ngFng p tr<ng.
Nh( ph.n tr(Hc $ nu, prolactin kch thch p tr<ng. Hnh nh( bMn n,ng p tr<ng E
loi chim c hai giai $o6n th'c s': giai $o6n p tr<ng giai $o6n nui chim non. Giai $o6n $.u
do tuy7n yn $i%u ti7t, c.n phMi ti7t prolactin nhi%u v ti7t trong th3i gian di $; duy tr giai
$o6n ny; giai $o6n hai c th; bSt $.u m khng c.n tc $Rng cCa prolactin.
Do $ hocmon c Mnh h(Eng $?i vHi bMn n,ng p tr<ng v khi tim chng vo th c
th; ng,n ngFa $(>c bMn n,ng y xut hi5n. Tuy nhin ph(1ng php ny khng c.n phZ bi7n
rRng ri v bPng cch chYn lYc c k7 ho6ch, ng(3i ta c th; t6o ra cc gi?ng g khng c bMn
n,ng p tr<ng v n7u gQp mRt s? c th; c bi5t c bMn n,ng ny trong gi?ng $ chYn lYc th
ng(3i ta sc lo6i thMi chng sc $1n giMn h1n l dng hocmon.
_nh hWng cc hocmon /9i v1i hiDn tMng thay lng
Ng(3i ta $ thy r l hi5n t(>ng thay lng cLng thuRc v% cc hi5n t(>ng sinh l chNu
Mnh h(Eng cCa hocmon. Globulin tuy7n gip (tireoglobulin) c th; hp tha iot c trong c1 th;.
Hi5u quM nRi ti7t cCa tuy7n yn c quan h5 chQt chc vHi hm l(>ng iot trong tuy7n yn.
Hocmon tuy7n yn kch thch qu trnh hnh thnh lng v trong qu trnh thay lng bnh
th(3ng, hm l(>ng iot E tuy7n yn bN giMm. $b gy Mnh h(Eng $?i vHi qu trnh thay lng
bPng cch sB dang iot $ khng $6t k7t quM. C th; gy thay lng rt m6nh bPng cch dng
cc hocmon gy Mnh h(Eng ln ho6t $Rng cCa tuy7n gip. Tim progesteron cLng c th; xc
ti7n s' bSt $.u thay lng. Tuy nhin, $7n nay v[n ch(a c ph(1ng php no c th; chuy;n s'
thay lng vo th3i gian sHm h1n (theo ki7n cCa Shaffner).
Vn $% dng cc ch7 ph*m hocmon gy tc $Rng $?i vHi vi5c sMn xut tr<ng ta c th;
ni rPng, nhGng k7t quM $7n nay $ $6t $(>c v% mQt <ng dang kinh t7 v[n ch(a $(>c thoM
$ng. Chng ta v[n ch(a c khi ni5m r r5t v% ton bR cc m?i quan h5 hocmon, v trong $a
s? tr(3ng h>p khi $(a cc hocmon vo nhPm gy ra mRt qu trnh no $ trong c1 th; th
$bng th3i cLng lm <c ch7 cc qu trnh khc hay ni chung l khng mang l 6i k7t quM r r5t.
SB dang cc hocmon c th; gy r?i lo6n tt cM cc qu trnh dign bi7n c quy luAt trong c1
th;; nhGng qu trnh ny do tc $Rng t(1ng he chQt chc cCa cc hocmon quy7t $Nnh. Trong
trnh $R hi;u bi7t hi5n nay cCa chng ta v% hocmon, vi5c lm nh( th7 cLng gi?ng nh( tm
cch chGa $bng hb $eo tay bPng mRt con dao g,m: k7t quM th ch(a bi7t nh(ng chSc chSn sc
lm hdng cc bR phAn no $. V vAy h>p l h1n v $ng tin cAy h1n (t nht l trong th3i
gian hi5n nay) l nn nui nhGng g mi m c1 th; c $Qc $i;m di truy%n v% mQt ti7t cc
hocmon c.n thi7t $; sMn xut tr<ng vHi m<c $R thch h>p v trong th3i gian c.n thi7t, t<c l
$*y m6nh cng tc chYn lYc v nhn gi?ng mRt cch khoa hYc.
_nh hWng cBa cc lo8i ch? phNm khc
_ nhi%u l.n ng(3i ta tm cch tc $Rng ln ho6t $Rng cCa c1 quan sinh sMn v ln cc
qu trnh lin quan vHi ho6t $Rng cCa cc c1 quan y bPng cch sB dang nhi%u lo6i ch7 ph*m
khc nhau khng c ngubn g?c hocmon.
V da trong y hYc ng(3i ta dng thu?c sSc tF vd cy iohimbin mang tn l iohimbin
v trong th y mang tn l iohimvtol (d6ng bi7n cht). Iohimbin kch thch ho6t tnh sinh dac
cCa con $'c v con ci. Th nghi5m $?i vHi g mi t1 cho thy rPng, cht thu?c ny khng
lm Mnh h(Eng $7n t?c $R thnh thac cLng nh( n,ng sut.
Iotcazein kch thch ho6t $Rng tuy7n gip v ng(3i ta dng n cho gia sc ,n cLng
nhPm mac $ch y. Khi cho g mi t1 ,n iotcazein th trong ba thng $.u sMn l(>ng tr<ng bN
giMm st, cn v% sau th khng h% thy c s' bi7n $Zi no. Khi cho ,n iotcazein cLng nh( cho
32
,n tiouraxin, ng(3i ta nhAn thy n,ng sut giMm st r r5t; cho ,n iotcazein th th; trYng bN
giMm st v ng(>c l6i cho ,n tiouraxin th th; trYng t,ng ln.
Axetincholin cht c thuRc tnh ph giao cMm l cht kch thch ho6t $Rng ph giao
cMm, trong khoMng 50% s? tr(3ng h>p, cht ny lm cho tr<ng $V ra nhanh tF 2 $7n 18 gi3.
NhGng tr<ng ny hoQc c vd vi m%m hoQc kh?i l(>ng t(1ng $?i cCa vd vi trong ton bR
kh?i l(>ng cCa tr<ng thp $i.
Efedrin sunfat l cht kch thch giao cMm; n7u tim cht ny vo bSp thNt lc tr<ng
nPm trong tB cung th tr<ng $V ra muRn h1n khoMng mRt ngy $m. Nghin cng vd tr<ng.
Ngoi ra, efedrin cn c xu h(Hng lm tr(1ng lng trSng $Qc, cn axetincholin th ng(>c l6i:
lm $Qc lng trSng long.
Khi dng mRt vi lo6i thu?c ngC, lo6i $; gy m trong y hYc, ng(3i nhAn thy tr<ng
rang sHm.
Thu?c engepitin dng $; ch?ng vim gan truy%n nhigm (2-amino-5-nitrotiazol), c th;
gy hi5n t(>ng thay lng v sau th3i gian thay lng ny n,ng sut cao h1n khi thay lng do
thi7u ,n. Ng(3i ta cho rPng. engeptin khng gy Mnh h(Eng tai h6i $?i vHi n,ng sut v% sau.
MQc d khM n,ng gy Mnh h(Eng ln cc qu trnh lin quan $7n sMn l(>ng tr<ng c rt
nhi%u d6ng khc nhau, cho $7n nay ng(3i ta v[n ch(a nghin cc lo6i ch7 ph*m no c
th; sB dang c k7t quM (khng gy hAu quM tai h6i) $; nng cao sMn l(>ng tr<ng trong mRt
th3i gian di. Vi5c nghin cng tr<ng pha thuRc vo nui d(0ng vHi m<c
$R rt cao. Ng(3i ta c c,n c< $; giM $Nnh rPng, mQc d c s' $i%u ti7t hocmon v th.n kinh
$?i vHi cc qu trnh sinh sMn, s' hnh thnh cc nang chn (v ngay cM bMn thn sMn l(>ng
tr<ng) sc bN thoi ho, n7u kh?i l(>ng lng $d khng $(>c cu t6o $.y $C v bMn thn vn $%
ny tu` thuRc vo s' cung cp cc cht dinh d(0ng cho c1 th; mRt cch $.y $C.
SMn l(>ng tr<ng sc bN giMm st n7u khng cung cp $.y $C cc cht dinh d(0ng cho c1
th; t<c l n7u g mi nhAn th<c ,n E m<c $R khng $C $p <ng yu c.u cCa kh*u ph.n duy tr
v sMn xut. G cLng c th; khng $V n7u cc cht dinh d(0ng $(>c cung cp km ph*m cht,
n7u trong th<c ,n thi7u cc cht nht $Nnh c.n thi7t $; t6o ra lng $d. C nhi%u cng trnh
nghin cng v cht l(>ng protein $?i vHi sMn l(>ng tr<ng. KhM
n,ng g mi sB dang protein cCa bMn thn c1 th; sMn xut ra tr<ng h7t s<c h6n ch7. Khi thi7u
cc axit amin, g mi ngFng $V $7n b?n, n,m ngy. V vAy, cc axit amin nh( metionin, lizin,
triptofan v mRt s? khc th(3ng khng $C trong cc kh*u ph.n c nghXa quan trYng $?i vHi
gia c.m.
Khi $V nhi%u, ch8 ring vi5c cu t6o vd tr<ng cLng $i hdi mRt s? l(>ng lHn cc cht
khong. TF $ c th; hi;u $(>c rPng, cung cp khng $C cc cht khong, nht l canxi v
fotfo cLng nh( mangan v cc nguyn t? khc sc lm giMm sMn l(>ng tr<ng. _?i vHi cc
vitamin cLng th7. Trong th3i gian $V rR, chim c.n s? l(>ng $.y $C cc vitamin theo mRt tW l5
vFa phMi. Cc cng trnh nghin cng n,ng sut tr<ng $(>c
nng cao bPng cch bZ sung vitamin vo kh*u ph.n. Ng(3i ta $ xc $Nnh $(>c m?i t(1ng
quan giGa hi5n t(>ng thi7u vitamin vHi khM n,ng $% khng km cCa c1 th; $?i vHi cc b5nh
khc nhau.
Trn l thuy7t, ng(3i ta thy ph(1ng php ch7 bi7n th<c ,n v kT thuAt nui d(0ng
cLng Mnh h(Eng $7n sMn l(>ng tr<ng, v vAy $ c nhi%u cng trnh nghin cng cc cht
dinh d(0ng c.n thi7t c $.y $C trong th<c ,n v vHi tW l5 h>p l.
33
Tri vHi ki7n cCa cc nh ch,n nui gia c.m th'c hnh, ng(3i ta thy s' thay $Zi
th<c ,n $Rt ngRt khng gy Mnh h(Eng bt l>i $?i vHi sMn l(>ng tr<ng, n7u khi thay $Zi, cht
l(>ng th<c ,n khng bN giMm st.
T6m th3i cho ,n h6n ch7 c th; gy Mnh h(Eng $7n n,ng sut nh(ng phMi h7t s<c thAn
trYng khi <ng dang ph(1ng php ny. N7u dng bi5n php tc $Rng m6nh qu th g mi phMn
<ng bPng cch thay lng. CLng khng nn qun rPng, theo nguyn tSc, n,ng sut tr<ng bN
giMm st th v% sau khng b $Sp l6i $(>c. Khi nui d(0ng g mi khng $.y $C trong mRt
th3i gian di th giai $o6n $V tr<ng chC y7u sc chuy;n ho qua cc thng ma xun. Ch8 khi
cho ,n rt $.y $C th g mi mHi $V nhi%u tr<ng vo ma $ng, hg th<c ,n bN h6n ch7 th chu
k` $V tr<ng cCa g mi trE thnh t(1ng t' nh( chu k` cCa g rFng.
Khng c m?i quan h5 ca th; giGa vi5c nui d(0ng g mi t1 tr(Hc lc bSt $.u $V
tr<ng vHi n,ng sut tr<ng E giai $o6n ti7p sau. Trong mRt th3i gian nht $Nnh, nui d(0ng
theo kh*u ph.n thp th g mi t1 bSt $.u $V tr<ng muRn h1n mRt t so vHi g $(>c ,n $.y $C
v tr<ng $V lc $.u c lHn h1n mRt t, n7u th<c ,n $(>c cMi ti7n th chng t,ng nhanh sMn
l(>ng v kh?i l(>ng tr<ng cCa hai nhm sc nhanh chng bPng nhau. CLng khng c s' khc
nhau v% cc ch8 tiu nh( tW l5 $V, tW l5 ch7t, nhu c.u chung v% th<c ,n, th; trYng cu?i cng, tW
l5 m0. Do $, s' thnh thac sinh dac sHm khng $Mm bMo n,ng sut cao v% sau.
V vAy, $; c n,ng sut tr<ng cao, tr(Hc h7t c.n thoM mn mRt cch t?t nht nhu c.u
cc cht dinh d(0ng cho nhGng g mi c bMn cht di truy%n t?t. MQc d khi cho ,n thi7u v
xy d'ng kh*u ph.n sai th bMn cht di truy%n khng c tc dang nh(ng cLng khng th; nng
cao khM n,ng sMn xut cCa g mi ln qu giHi h6n do tnh di truy%n quy $Nnh v bi;u hi5n qua
ho6t tnh hocmon cCa g mi.
_i%u ki5n nui d(0ng thch h>p nht hi5n ch(a $(>c nghin cc ti7n hnh.

1.4.3. Nnh hPng c4a ;iAu ki+n ngo/i c9nh
Nh( $ bi7t sMn l(>ng tr<ng tu` thuRc vo cc $i%u ki5n ngo6i cMnh, $Qc bi5t l cc
y7u t? kh hAu. Th3i ti7t xu Mnh h(Eng khng t?t $?i vHi n,ng sut tr<ng. MRt vn $% cn
ch(a $(>c giMi $p $.y $C, $ l tFng nhn t? kh hAu Mnh h(Eng $7n n,ng sut tr<ng E m<c
$R no v tc $Rng vo c1 th; theo con $(3ng no.
_nh hWng cBa nhiDt /6. Thay $Zi nhi5t $R trong ngy $m t Mnh h(Eng $7n sMn l(>ng
tr<ng. S' t,ng giMm nhi5t $R tF tF vo ko di c tc $Rng y7u h1n l t,ng giMm m6nh $Rt ngRt,
nhi5t $R xu?ng thp Mnh h(Eng m6nh h1n nhi5t $R t,ng cao.
Wilson $; mi t1 trong $i%u ki5n nhi5t $R tF 21 $7n 45,5
0
, nhAn thy nhi5t $R trn 32
0
Mnh
h(Eng lHn $7n thn nhi5t. Khi nhi5t $R t,ng cao th g ,n t h1n nh(ng khng phMi tt cM cc g mi
$%u giMm ,n nh( nhau. _R nhi5t t,ng tF 21 $7n 35
0
th l(>ng n(Hc sB dang t,ng gp $i. Khi nhi5t
$R mi tr(3ng t,ng th ho6t $Rng cCa tim km, nhNp thE th t,ng ln E $R nhi5t 27
0
v $Qc bi5t t,ng
m6nh lc 40,5
0
.
Trong cc th nghi5m ti7p sau. Wilson (1948) nhAn thy $R lHn cCa tr<ng giMm v vd
c<ng trE nn mdng khi nhi5t $R cao h1n 21
0
. Khi nhi5t $R cao h1n 27
0
th g mi giMm th;
trYng. N7u nhi5t $R khng kh trn 38
0
, ko di trong tm gi3 li%n hoQc lu h1n th mRt s? g
mi bN ch7t v say nng. Wilson thFa nhAn ki7n cho rPng, g khng chNu $'ng $(>c nhi5t $R
cao v khng c tuy7n mb hi. Khi nhi5t $R qu cao th n,ng sut tr<ng giMm st r r5t, cc
gi?ng khc nhau th m<c $R giMm cLng khc nhau.
Fox nhAn thy khi nhi5t $R bn ngoi E qung 42
0
m thi7u n(Hc u?ng th khoMng th3i
gian hp h?i E g pha thuRc vo cc gi?ng khc nhau. N7u E nhi5t $R cao nh(ng g $(>c cp
n(Hc $.y $C th tW l5 s?ng st sc cao, v khi $, tW l5 s?ng sc lin quan vHi nhu c.u n(Hc u?ng
nhi%u h1n. Wilson, Hillermann v Edwards (1952) ch<ng minh rPng, E g mi nui lbng trong
$i%u ki5n 32 35
0
, vi5c thot nhi5t qua lHp lng khng th; th'c hi5n $(>c bPng cch b<c x6
34
hoQc $?i l(u. Ch8 mRt ph.n nhi5t khng $ng k; c th; thot ra tF cc ph.n da khng c lng
cCa c1 th;.
Trong giHi h6n nhi5t $R quy $Nnh, Mnh h(Eng cCa ch7 $R nhi5t $?i vHi n,ng sut tr<ng
khng phMi l y7u t? tc $Rng tr'c ti7p ln c1 th; g mi. Khi nhi5t $R t,ng th g cMm thy
kh chNu, ,n km, cc qu trnh trao $Zi trong c1 th; c,ng thlng v do $ m n,ng sut tr<ng
giMm. Wilson v Hillermann $% nghN khi nng qu nn lm cho g mt bPng cch nhng n(Hc,
v*y n(Hc hay dRi n(Hc vo $.u.
Vn $% ny, Hart v Wilson $ cng b? cc th nghi5m t(1ng t' cho rPng, khng mRt
ph(1ng php no $(>c sB dang (k; cM cch phun n(Hc thnh s(1ng m, cch v*y n(Hc qua thi7t bN
$Qc bi5t nh( $; t(Hi hoa) $em l6i k7t quM thch $ng cM.
V% Mnh h(Eng nhi5t $R thp $?i vHi n,ng sut tr<ng, Heis (1951) thFa nhAn ki7n cho
rPng, ma $ng g ngFng $V l vFa do cc nhn t? di truy%n vFa do cc nhn t? ngo6i cMnh,
thm vo $y, nhi5t $R mi tr(3ng ngoi c Mnh h(Eng lHn h1n $R dy cCa ngy, th3i gian
mQt tr3i chi7u sng v nhi5t $R trong chubng.
Theo h(Hng d[n cCa Agricultural Research Service USA (1954) th nhi5t $R thch h>p
nht $?i vHi g mi $V l 13
0
C. h nhi5t $R y g $V nhi%u tr<ng nht v tiu t?n th<c ,n t
nht. Ng(3i ta cLng cho rPng, sMn xut tr<ng ch8 giMm 5 10% n7u nui g mi trong giHi h6n
$R nhi5t $R c? $Nnh tF 4 $7n 24
0
. h -5
0
th n,ng sut giMm 26%, E 29
0
qung 50%. h 5
0

tiu t?n 12,3kg th<c ,n cho 1 kg tr<ng sMn xut ra; cn E 29
0
l 4kg, E 13
0
l 3,5kg.
Nh( vAy r rng l g mi phMn <ng $?i vHi nhi5t $R ngo6i cMnh bPng cch thay $Zi
n,ng sut tr<ng. Tuy nhin, qung nhi5t $R m g c th; cho n,ng sut cao c giHi h6n t(1ng
$?i rRng ri. Ch8 E nhi5t $R qu cao hay qu thp th sMn l(>ng tr<ng mHi giMm st m6nh.
_nh hWng cBa nh sng. Vn $% nh sng Mnh h(Eng $7n n,ng sut tr<ng c'c k`
quan trYng v sc $(>c thMo luAn kT trong ph.n ch,n nui g mi $V tr<ng.

1.4.4. Nnh hPng c4a ph!ng th0c chJn nui.
Qua ph.n $ nu trn v% tc $Rng cCa nhi5t $R v nh sng $?i vHi sMn l(>ng tr<ng, ta
thy ph(1ng th<c ch,n nui g mi cLng c Mnh h(Eng $7n sMn l(>ng tr<ng. V vAy, mRt vn
$% $Qt ra l ch,n nui theo ph(1ng th<c no th $Mm bMo c n,ng sut cao v khng lng ph.
V[n $% kh kh,n nht l ch,n nui g vo ma $ng t<c l t6o nhGng $i%u ki5n $; g c th;
cho n,ng sut cao.
Y6 nhiDt v thng gi chuJng tr8i. Warren v nhGng ng(3i cRng tc thng bo rPng,
th(3ng xuyn duy tr $R nhi5t trong chubng E 18
0
th n,ng sut t,ng ln khng $ng k; nh(ng
thay lng vo ma thu xut hi5n chAm h1n v trong mRt vi tr(3ng h>p c th; khng xut
hi5n. Trn c1 sE nghin cc hng lo6t ti li5u
nh( tnh phm ,n t,ng 40% n7u $R nhi5t tF 29
0
giMm xu?ng cn 4
0
. Khi $R nhi5t cao h1n 13
0

th tnh phm ,n giMm nh(ng nhu c.u n(Hc u?ng l6i t,ng. _R nhi5t giMm th tr<ng to h1n v
c vd c<ng t?t h1n nh(ng sMn l(>ng tr<ng l6i giMm st.
Tri vHi ki7n cho rPng, n,ng sut tr<ng vo ma $ng th giMm st l do Mnh h(Eng
cCa $R nhi5t. Ohl cho rPng, c th; trnh s' giMm st y bPng cch hun luy5n cho g quen vHi
nhi5t $R cao v thp. _; hun luy5n, ngay tF ma xun, su?t ma h v ma $ng ng(3i ta
nui g trong cc chubng hE c mi che. Kubith th nghi5m nui g trong cc chubng ch8 che
kn ba mQt khng nhAn thy s' st km. QuM thAt, khi tr3i gi rt qu, sMn l(>ng tr<ng cLng c
giMm nh(ng l6i $(>c phac hbi ngay.
Gerriets v nhGng ng(3i cRng tc thng bo rPng, qua th nghi5m nui g theo cc
ki;u chubng mQt tr(Hc hE th s<c khoV khng bN Mnh h(Eng, n,ng sut thp h1n v tnh phm
,n c t,ng ln mRt t.
Ng(3i ta $ nghin cc. Every ti7n hnh th nghi5m k7t h>p 3 y7u t? ngo6i cMnh quan
trYng nht l nhi5t $R, $R *m v th3i gian ko di cCa ngy nh sng, theo cc m<c $R khc
35
nhau. MRt nhm nui E nhi5t $R c? $Nnh 18
0
, $R *m 65
0
v ngy nh sng di 12 gi3. Nhm
th< 2 nui trong $i%u ki5n $R nhi5t v $R *m thay $Zi theo ma va, ngy nh sng gi?ng nh(
nhm 1. h nhm th< ba cM ba y7u t? $%u thay $Zi theo ma va. K7t quM l g nhm 1 nui E
nhGng $i%u ki5n l t(Eng, trong chubng tr6i c kh hAu nhn t6o, n,ng sut cM n,m khng cao
h1n my nh(ng khng bN giMm st do nng qu hoQc l6nh qu nh( E cc nhm khc. SMn
l(>ng tr<ng vo ma thu cao h1n, vo ma xun th thp h1n. So vHi tr<ng cCa cc nhm
khc th v% ma thu tr<ng nhm mRt b h1n, v% ma h l6i to h1n. Thay lng khng bSt $.u
sHm nh( g nhm th< ba v dign ra theo m<c $R thp h1n. G nhm th< hai nPm E tr6ng
trung gian. V% tW l5 thMi lo6i th khng thy c g khc nhau giGa cc nhm. Qua nhGng th
nghi5m E cc chubng c kh hAu nhn t6o, Greenwood cLng nhAn thy c nhGng hi5n t(>ng
nh( th7: n,ng sut t,ng giMm khng $ng k;, thay lng muRn v khng nhanh nh( lc th(3ng.
Trong n,m $V tr<ng $.u, n,ng sut nhGng mi nui trong $i%u ki5n kh hAu nhn t6o cao h1n
nh(ng trong 2 n,m sau th giMm xu?ng m6nh h1n nhGng g mi nui trong $i%u ki5n bnh
th(3ng v nh( th7 ni chung n,ng sut g nui bnh th(3ng cao h1n.
Tt nhin khi $nh gi vn $% ny tr(Hc h7t phMi xut pht tF cc d' ki7n kinh doanh.
D th nghi5m nui trong $i%u ki5n c kh hAu c? $Nnh c nhGng ch8 tiu nh( th7 no ch,ng
nGa, khng nn qun rPng, vi5c duy tr $R nhi5t v $R *m c? $Nnh c.n c chi ph lHn. Kh hnh
dung $(>c rPng, thu ho6ch tr<ng cao h1n ma $ng c th; b $Sp l6i nhGng chi ph ny. Tuy
nhin, khi t6o cc $i%u ki5n t nhi%u g.n vHi $i%u ki5n l t(Eng, c nhi5t $R c? $Nnh trong
chubng, c ch7 $R nh sng h>p l nht v $(>c thng gi t(1ng $?i hon hMo th n,ng sut
tr<ng t,ng.
Nui g lJng. MRt s? vn $% $Qt ra l nui g lbng c tc $Rng nh( th7 no $?i vHi
n,ng sut g mi. Nui lbng t<c l nui g trong cc thi7t bN m E $y cB $Rng cCa g mi rt
bN h6n ch7. Trong cc cng trnh nghin c<u cCa mnh, Cooney v nhGng ng(3i cRng tc nhAn
thy khng c sai khc $ng tin cAy giGa n,ng sut hng n,m cCa g nui lbng so vHi g nui
trn n%n c $Rn. G mi nui n%n hai n,m li%n $V tr<ng t?t h1n nhGng g chuy;n tF lbng sang
n%n hoQc tF n%n sang lbng v cLng t?t h1n s? g su?t th3i gian ny nui trong lbng. Olsson
(1946) cLng khng nhAn thy sai khc $ng tin v% mQt th?ng k giGa sMn l(>ng tr<ng g nui
trong lbng v g nui bnh th(3ng.
Trong cc th nghi5m cCa mnh, Temper ton v Dady nhAn thy rPng, trong n,m $V
tr<ng $.u tin hai ph.n ba g mi nui lbng cho nhi%u tr<ng h1n g nui bnh th(3ng nh(ng
$7n n,m $V tr<ng th< hai th n,ng sut giGa nhm ny khng c g khc nhau. NhGng g mi
trong n,m $.u nui trn th sau $V t?t h1n, khng k; lc y nui lbng hay nui n%n.
Havermann v Wgner nhAn thy $Qc bi5t $?i vHi nhGng gi?ng c th; trYng trung bnh th
n,ng sut hon ton $6t yu c.u, v(>t h1n n,ng sut bnh qun, nht l vo ma $ng. Mener
nhAn thy s? g mi trong n,m $V tr<ng th< hai chuy;n qua nui lbng th n,ng sut giMm st r r5t
so vHi nhGng g mi v[n ti7p tac nui n%n. nhGng g mi t1 trong n,m $V tr<ng $.u, ng(3i ta
ch8 nhAn thy c s' khc nhau khng $ng k; so vHi g lbng. G lbng c phMn <ng $?i vHi nhi5t
$R bn ngoi h6 thp m6nh h1n g nui trn n%n.
C,n c< vo cc d[n li5u trn th nui lbng khng c Mnh h(Eng g $Qc th (kch thch
hoQc <c ch7) $7n sMn l(>ng tr<ng. V vAy, khi giMi quy7t vn $% nui lbng ng(3i ta ch8 xut
pht tF nhGng tnh ton kinh t7 xem c khM n,ng $6t thu nhAp tr<ng cao trn mei di5n tch
nui lbng hay khng $; c th; b l6i chi ph nui lbng t(1ng $?i cao. Vn $% ny $i hdi
th(3ng xuyn thMi lo6i s? g mi khng $V hay $V km v bZ sung nhGng g mi mHi vo $n,
$i%u y c nghXa l phMi tZ ch<c p tr<ng v nui con quanh n,m. V vAy, trong tr(3ng h>p
ny n,ng sut $(>c nng cao khng phMi bPng bi5n php sinh l m bPng bi5n php kinh t7.
YDm lt dy v sn ch*i. Khi $nh gi cc ph(1ng th<c nui g trn n%n c $5m dy
c? $Nnh hoQc $(>c chYn hPng ngy hoQc c $5m lt thay $Zi th(3ng xuyn k7t h>p vHi sB
dang sn ch1i hoQc k7t h>p cM hai ph(1ng th<c ny th nhGng vn $% $(>c $Qt ra tr(Hc nht l
chi ph lao $Rng, kT thuAt cho g ,n v khM n,ng s?ng cCa g. Vn $% Mnh h(Eng tr'c ti7p cCa
36
mei ph(1ng th<c ch,n nui ny $?i vHi n,ng sut tr<ng E vo hng th< y7u. V% Mnh h(Eng
cCa sn ch1i, Winter v Schlamb thng bo rPng, nhGng g nui E sn ch1i c n,ng sut tr<ng
cao h1n s? g mi nui t6i chubng. Ng(3i ta ch(a bi7t $(>c Mnh h(Eng cCa vn $% $ $7n
n,ng sut E m<c $R no. Nh( Mener $ nu trong cc th nghi5m $?i vHi mi $V h1n mRt
n,m, c cM mRt ph<c h5 tZng h>p gbm nhi%u y7u t? khc nhau tc $Rng $?i vHi ch,n thM E sn
ch1i: protein hon ch8nh, nhi%u vitamin, cc cht c tc $Rng tch c'c m ta ch(a r, cc y7u
t? v5 sinh, nh sng mQt tr3i. V vAy, tc $Rng t?t th(3ng thy khi ch,n thM c th; giMi thch l
do tc $Rng gin ti7p cCa mRt vi hoQc vi y7u t? k; trn $?i vHi c1 th; g. Tc $Rng y c th;
t6o ra ngay trong chubng khi c ki7n th<c thch h>p. Ch8 c s' chi7u sng cCa mQt tr3i l c
tc $Rng tr'c ti7p $?i vHi n,ng sut tr<ng khi ch,n thM. Trong tt cM cc ph(1ng php nui
d(0ng th ch,n thM l ph(1ng php g.n vHi hon cMnh t' nhin cCa tZ tin hoang d cCa g
nht. ChFng no m ng(3i ta ch(a sMn xut v sB dang cc cht khc nhau cc cht gy Mnh
h(Eng $?i vHi c1 th; g nh( y7u t? t' nhin th ch,n thM v[n l y7u t? quan trYng cCa n,ng
sut.
C.n l(u rPng, Hi5p hRi bMo v5 $Rng vAt th7 giHi ( World Society for the Protection
Animal) cho rPng, v5c ch,n nui gia sc gia c.m trong lbng hay cLi sSt l vi ph6m quy%n l>i
cCa $Rng vAt (Animal Welfare) v tF n,m 2012- 2014, cc n(Hc pht tri;n, EU v BSc MT sc
ngFng khng sB dang cc sMn ph*m ch,n nui c ngubn g?c tF $Rng vAt $(>c nh?t trong lbng
v cLi sSt.

1.5. KhVi l!Xng tr+ng v cc nhn tV Pnh h!Wng A@n khVi l!Xng tr+ng
trn chng ta $ nghin cp
thnh: s? l(>ng tr<ng $V ra v kh?i l(>ng tr<ng. Vi5c $nh gi n,ng sut g mi theo kh?i
l(>ng tr<ng $V sc chnh xc h1n.

1.5.1.Quan h+ giTa s= lQng v kh=i lQng ring.
Nh( $ bi7t, giGa s? l(>ng v kh?i l(>ng tr<ng c lin quan vHi nhau. Kh xc $Nnh
tnh cht cCa m?i quan h5, v $y khng phMi l quan h5 tuy7n tnh. Khng nn nghX rPng, s?
l(>ng tr<ng t,ng th kh?i l(>ng tr<ng giMm. Atwood v Clark nghin cng tr<ng bnh qun vHi sMn l(>ng g cM n,m.
Cc tc giM nhAn thy c t(1ng quan nghNch ch8 E nhGng mi trong n,m $.u $V 170 tr<ng
hoQc nhi%u h1n, c xu h(Hng kh?i l(>ng trung bnh cCa tr<ng giMm t nhi%u khi n,ng sut
tr<ng t,ng ln cao.
Nghin cng tr<ng v sMn l(>ng cM n,m khng phMi l m?i t(1ng quan tuy7n tnh. Xu
h(Hng giMm kh?i l(>ng tr<ng vHi m<c $R nh( nhau E cc dng g c sMn l(>ng tr<ng rt cao
cLng nh( cc dng c sMn l(>ng thp giMi thch t6i sao khng c m?i quan h5 pha thuRc tuy7n
tnh. Th3i gian g.n $y trong vng 10 n,m Blyth hai l.n nghin cng tr<ng vo tFng thng ca th; trong n,m v nhAn thy rPng, nhGng g
no trong thng $V 22 quM trE ln th c m?i quan h5 pha thuRc theo $(3ng thlng $ng tin
giGa cc tnh tr6ng nghin c<u. h nhGng nhm c n,ng sut thp h1n c khoMng cch giGa cc
chu k` di h1n th khng c m?i quan h5 pha thuRc no. Tc giM $i $7n k7t luAn rPng bSt $.u
tF mRt giHi h6n ca th; cCa n,ng sut th c m?i quan h5 nghNch $Mo, pha thuRc ny sc mt $i
E nhGng g mi c n,ng sut thp do $V khng $%u.
Cc cng trnh nghin cng tr<ng ch8 xut
hi5n tr(Hc h7t khi c n,ng sut cao, cn khi n,ng sut thp thp th nguyn nhn y nPm trong
s' tbn t6i cCa nhGng m?i quan h5 sinh l khc.
Kh?i l(>ng tr<ng cn tu` thuRc vo vN tr cCa n trong chu k`. Benion v Warren xc
nhAn rPng, trong mei chu k`, quM tr<ng $V sau nhI h1n quM tr<ng tr(Hc mRt t. Chu k` $V
Formatted: Level 1
Deleted:
37
tr<ng cng ko di bao nhiu th s' chnh l5ch v% kh?i l(>ng giGa quM tr<ng E $.u chu k` vHi
quM tr<ng E cu?i chu k` cng lHn by nhiu. QuM tr<ng $.u tin $V ra sau khi ngh8 7 hm hoQc
lu h1n th nhI h1n tr<ng $V ra tr(Hc lc t6m ngh8. Trong th3i gian m $R lHn cCa tr<ng cn
ti7p tac t,ng E g mi t1 th chnh l5ch v% kh?i l(>ng tr<ng trong chu k` sc t h1n sau khi
tr<ng $ $6t $R lHn t?i $a.
Nghin cng tr<ng, Seck $i $7n k7t luAn rPng, kh?i
l(>ng lng $d v lng trSng ch8 pha thuRc E che tr<ng $V ra v $.u hay cu?i chu k` v kh?i
l(>ng tr<ng giMm st trong chu k` $V tr<ng. Gic ngC v s' yn tXnh cLng khng gip cho
tr<ng to h1n.
Nghin cng,
Podhradsky $i $7n k7t luAn rPng sau th3i gian t6m ngh8 $V ngSn th nhGng quM tr<ng $.u cCa
l<a $V mHi th(3ng c kh?i l(>ng cao h1n v ng(>c l6i, sau nhGng $>t ngh8 $V di th l6i thp
h1n kh?i l(>ng cc quM tr<ng ti7p sau cCa chu k` y. Tc giM giMi thch vn $% ny rPng: t6m
ngh8 ngSn h6n (v da 2 ngy) c.n thi7t khi $V nhi%u ch8 nhPm mac $ch tch luT s? l(>ng cht
dinh d(0ng $C cho tr<ng hnh thnh; cn $?i vHi nhGng $>t ngh8 ko di th c lc l6i giMi thch
l s' ngh8 ng1i c.n thi7t cCa c1 th; sau $>t ho6t $Rng c,ng thlng.
V vAy, trong mRt vn $% $ $% cAp cn c nhGng che ch(a sng td , v kh?i l(>ng
tr<ng vFa chNu Mnh h(Eng cCa ton bR s? tr<ng $V ra, vFa chNu Mnh h(Eng cCa tnh phn b?
tr<ng theo chu k`.

1.5.2. Nhi+t ;U v kh=i lQng tr0ng
Jnh h(Eng cCa nhi5t $R $?i vHi kh?i l(>ng tr<ng $ $(>c xc minh. Warren $
nghin c<u s' thay $Zi cCa $R lHn tr<ng E cc nhi5t $R khc nhau trong n,m. S' giao $Rng
cCa nhi5t $R thy trong ma $ng khng Mnh h(Eng $7n $R lHn cCa tr<ng. Trong $i%u ki5n
nhi5t $R y (bnh qun qung 10
0
) tr<ng $6t kh?i l(>ng t?i $a l 62g vo thng hai. Sau $y
kh?i l(>ng tr<ng l6i giMm xu?ng tF tF, do $ $b thN nhi5t $R v kh?i l(>ng tr<ng ngay khi
nhi5t $R t,ng giMm m6nh trong vng vi hm $%u $(>c bi;u dign theo h(Hng $?i nghNch vHi
nhau. h nhi5t $R t?i $a (47
0
) kh?i l(>ng tr<ng bnh qun cCa nhGng g mi th nghi5m $6t
51g. Khi nhi5t $R ch8 cao h1n 21
0
$ c th; thy xu h(Hng giMm kh?i l(>ng. Kannard (1947)
cLng nhAn thy kh?i l(>ng tr<ng v $R dy cCa vd bN giMm tF thng ba $7n thng bMy, tF
thng chn sau khi tr3i mt $(>c hai tu.n th kh?i l(>ng tr<ng l6i t,ng. Hutchinson ch<ng
minh rPng, nui trong th3i gian nhi5t $R cao ngSn (107-214 ph) ban ngy khng qu 38
0
lm
giMm kh?i l(>ng tr<ng nhi%u h1n khi g E lu trong $i%u ki5n nhi5t $R 29
0
.

1.5.3. Nnh hPng c4a tuKi, th8 tr2ng v thVi gian nP
Nh( $ bi7t kh?i l(>ng tr<ng thay $Zi theo tuZi g mi. Theo Clark kh?i l(>ng tr<ng
trung bnh cCa n,m $V tr<ng th< hai cao h1n n,m $.u, trong th3i gian n,m th< hai v th< ba
th v[n giG m<c t(1ng t' v khi tuZi t,ng $7n m(3i n,m th giMm xu?ng. Peterson v
Lampman thy rPng, kh?i l(>ng tr<ng t,ng ln tF n,m $V tr<ng $.u tin $7n n,m $V tr<ng
th< hai, m<c t,ng ny E g mi n,m $.u $V tr<ng nhI t(1ng $?i cao h1n E g mi $V tr<ng
nQng h1n, ngay cM khi kh?i l(>ng tr<ng t,ng bnh qun trong n,m $V th< hai so vHi cc n,m
$.u l 7,6%.
Funk v Kempster ch<ng minh rPng, th3i gian g mi t1 bSt $.u $V tr<ng trong n,m
rt c nghXa $?i vHi kh?i l(>ng tr<ng. G mi t1 khi bSt $.u $V cng s<m bao nhiu th kh?i
l(>ng tr<ng cng thp by nhiu, g mi t1 trong th3i gian ny cng nQng bao nhiu th tr<ng
cng lHn by nhiu.
S' pha thuRc cCa kh?i l(>ng $?i vHi th; trYng $(>c xc nhAn trong cc th nghi5m cCa
Mener ti7n hnh trn hai nhm g mi c th; trYng cao h1n (300g) th kh?i l(>ng tr<ng trung
bnh cLng cao h1n 2,2g.
Deleted: @U n
Deleted: $R
Deleted:
Deleted: $R
Deleted: $R
Deleted: $R
Deleted: $R
Deleted:
38
Skoglund, Thomhave v Manfodr nghin cng tr<ng E nhGng g mi nE vo
th3i gian khc nhau. NhAn thy nhGng g mi nE trong th3i gian tF thng m(3i $7n thng ba.
Cc tc giM giMi thch vn $% y l do khi g mi nE v ma $ng bSt $.u $V tr<ng th gQp phMi
th3i gian nng trong n,m, lc ny kh?i l(>ng tr<ng bN giMm, cn g mi nE vo ma h th bSt
$.u $V tr<ng vo cc thng mt tr3i. Ngoi ra, hnh nh( nhGng g mi c kh?i l(>ng tr<ng
thp h1n th thnh thac sinh dac sHm h1n nhGng g mi khc. NhGng g mi nE vo ma
$ng bSt $.u $V khi $6t 180 ngy tuZi, trong khi y nhGng mi khc ch8 $6t m<c thnh thac
vo lc 202 ngy tuZi. Do $ s' pha thuRc cCa kh?i l(>ng tr<ng $?i vHi th3i gian g nE c th;
giMi thch bPng Mnh h(Eng cCa $R nhi5t bn ngoi.

1.5.4. Xc ;Fnh kh=i lQng tr0ng
_; c n t(>ng chnh xc v% kh?i l(>ng tr<ng cCa mei g mi c.n phMi cn ton bR tr<ng
n $V E Z sAp trong ton n,m $V tr<ng. Theo cch y, kh?i l(>ng tr<ng sMn xut l tZng s? ton bR
cc tr<ng $em cn. Ph(1ng php ny $(>c p dang trong cc cng trnh nghin cng tr<ng d'a trn c1 sE cc m[u chYn lYc.
Hi;n nhin l $R chnh xc khi xc $Nnh nh( th7 cng cao n7u cc m[u chYn lYc $(>c ti7n hnh
th(3ng xuyn v phn b? $%u trong n,m. Do kh?i l(>ng tr<ng tu` thuRc vo tuZi g mi cLng
nh( vo $R nhi5t bn ngoi nn c th; nhAn thy nhGng s? li5u khc nhau kh nhi%u trong sZ ghi
chp qua tFng thng.
Martimo ki;m tra $R chnh xc cCa cc ph(1ng php cn c chYn lYc khi xc $Nnh
kh?i l(>ng cCa cM kh?i tr<ng, so snh cc k7t quM thu $(>c vHi s? li5u th'c t7. Tc giM thy E
nhGng nhm g mi c n,ng sut thp th ngay cM nhGng ph(1ng php t chnh xc h1n v[n
mang l6i nhGng k7t quM thoM $ng, tuy nhin n,ng sut cng cao th s' khc nhau cng lHn.
Tc giM $% nghN mRt ph(1ng php $ng tin cAy l cn mRt quM tr<ng (quM $.u tin) cCa
mei th3i k` bSt $.u tF ngy mbng mRt, ngy mbng m(3i, 20 mei thng, tnh kh?i l(>ng tr<ng
cCa mei th3i k` thnh kilogam rbi cRng cc k7t quM l6i. Nh(ng n7u ch8 cn mRt quM vo ngy
mbng mRt v ngy m(3i l,m mei thng th cLng v[n ch(a $6t $(>c cc s? li5u chnh xc.
Rauch so snh $R l5ch trung bnh v $R l5ch t?i $a trong cc ph(1ng php xc $Nnh
kh?i l(>ng tr<ng khc nhau. V da nh( trong ngnh nui g gi?ng E _<c ng(3i ta cn nhGng
quM tr<ng $V ra tF ngy 26 mei thng cho $7n lc h7t thng v trn c1 sE y tnh kh?i l(>ng
tr<ng cM n,m. Ph(1ng php y cho sai s? trung bnh t 0,7g v sai s? t?i $a l t 2,0g.
Nh(ng $?i vHi tFng g mi th khng bao gi3 c th; ni l c sai s? trung bnh hay t?i
$a, v vAy $i%u $ gy kh kh,n cho ng(3i nui g trong lc chYn lYc theo kh?i l(>ng tr<ng.
Trong th'c tign ph(1ng php thuAn ti5n nht l ph(1ng php khng $i hdi phMi cn nhi%u,
m ch8 cn khi $a s? g mi $ $V. Tt nhin th3i gian thch h>p nht l ma $ng l nhGng
thng cng vi5c khng bAn rRn lSm. Nh(ng v% ma $ng khng phMi lc no cLng c th; theo
di h7t ton bR $n mi, v da vAy sc phMi t?n kh nhi%u th3i gian $; thu $(>c s? tr<ng cCa
mei g mi $C $; tnh ch8 tiu trung bnh vo thng n,m h.u h7t g mi $%u $V. Ngoi ra nh(
$ ni E trn, trong th3i gian ny kh?i l(>ng trung bnh cCa tr<ng t(1ng $?i g.n gi?ng kh?i
l(>ng tr<ng trung bnh cM n,m. Cn tr<ng vo thng n,m, ta c 54% tZng s? mi c $R l5ch
$7n t 1,0g, 85% khng qu t 2,0g v ch8 c 15% l c $R l5ch cao h1n t 2,0g (quan st
ring). Trong thng y ch8 c 0,5% tZng s? mi ch(a ki;m tra $(>c v chng ch(a bSt $.u $V.
Tuy nhin, trong thng n,m ng(3i nui g c nhi%u cng vi5c nh( p tr<ng, nui g con nn
khng c th3i gian $; cn tr<ng.
Tr(3ng h>p khng th; tZ ch<c cn tr<ng mei thng trong n,m ngy, th ki;m tra n,m
ngy trong cc thng ch6p, ging, hai, b?n, n,m, su cLng c k7t quM kh chnh xc. Cn nh(
vAy trong 75% mi c th; c $R l5ch $7n t 1,0g, 96% $7n 2,0g v ch8 c 40% l trn t 2,0g.
Ngoi ra c th; trong su thng ny t nht mei g mi cLng $V $(>c mRt l.n vo ngy ki;m
tra v nh( vAy c th; c s? li5u h.u h7t ton $n.
39
Trn c1 sE cc k7t quM thu $(>c cCa nhGng cng trnh nghin c<u, Menzin $% nghN khi
ki;m tra bPng thng, nn t,ng thm th3i gian cn tr<ng ki;m tra (trF nhGng thng $V $.u); khi
cn ki;m tra bPng thng cLng vHi chi ph lao $Rng y c th; $6t m<c chnh xc cao h1n cn
ki;m tra $Nnh k` cM n,m, c th; dng lm ch8 tiu $; chYn lYc theo kh?i l(>ng tr<ng.
Cn ki;m tra trong th3i gian ngSn khng xc $Nnh $(>c kh?i l(>ng trung bnh cCa s?
tr<ng sMn xut cM n,m nh(ng n7u ti7n hnh cn vo cng mRt th3i gian v g cng E mRt l<a
tuZi t(1ng t' th c th; kNp th3i phn bi5t nhGng g mi t?t (theo tnh tr6ng ny c th; cho vo
cn).
NhGng tr<ng qu nQng, trn 75g th(3ng c hai lng $d, v vAy khng nn tnh nhGng
tr<ng ny. Tr(3ng h>p g mi $V tr<ng lHn trung bnh, nQng $(>c 70g th l6i khc v[n c th;
cho vo cn.
Khi xc $Nnh kh?i l(>ng tr<ng, c.n c s' thoM thuAn giGa yu c.u v% $R chnh xc vHi
chi ph lao $Rng khng cao qu. _R chnh xc phMi cao $; c th; $Mm bMo pht hi5n nhGng sai
khc $p <ng $(>c yu c.u cCa cng tc tuy;n chYn.

1.6. Ch<t l!Xng tr+ng

1.6.1. NhTng tnh tr/ng ;nh gi ch-t lQng bn ngoi c4a tr0ng v cc ph!ng php xc ;Fnh.
MRt s? nhAn xt v% tr<ng chim: tr<ng $ $i;u c kh?i l(>ng lHn nht: 1,5-2kg mRt
quM, v kh?i l(>ng vd l 280g. Mei quM tr<ng $ $i;u nQng bPng 36 quM tr<ng g.
Loi chim voi (c tn khoa hYc l Aepyiornis), $7n tF Madagascar l loi chim lHn nht,
nh(ng $ bN tuy5t chCng bEi n6n s,n bSt trong su?t th7 k8 XVII. Tr<ng cCa loi ny thAm ch cn
to h1n tr<ng cCa $ $i;u chu Phi: nQng 12,5kg, cao 32cm v c b% ngang l 22cm
NhGng quM tr<ng nhd nht trn th7 giHi c lc thuRc v% loi chim nhd nht, $ l gi?ng
chim rubi Mellisuga $7n tF Cuba. MRt con chim tr(Eng thnh vHi kh?i l(>ng 1,8g sc $V $(>c
quM tr<ng nQng... 0,2g.
Chim kiwi $ang giG k8 lac v% khM n,ng $V tr<ng. MRt con chim mi 2,5kg $V $(>c
mRt quM tr<ng 450g. T8 l5 giGa kh?i l(>ng quM tr<ng v c1 th; l 20%, $y cLng l t8 l5 cao
nht trong th7 giHi loi chim. V da nh( tr<ng g ch8 chi7m 4% kh?i l(>ng c1 th;.
N7u k; $7n t8 l5 kh?i l(>ng cCa tr<ng vHi c1 th;, tr<ng cCa chim cu gy l nhd nht:
2% kh?i l(>ng c1 th;.
Cc nh khoa hYc $ tm hi;u m?i lin h5 giGa s? l(>ng tr<ng trong mRt l.n $V v tuZi
thY cCa cc loi chim. NhGng loi chim lHn s,n mbi nh( $6i bng hay k%n k%n, mei l.n ch8 $V
1-2 tr<ng v ch8 $V 2 n,m mRt l.n.
Chim cnh cat khZng lb mei l.n $V mRt tr<ng, loi nhd h1n $V 2 tr<ng.
_?i vHi nhGng loi chim khng $V mRt l(>ng tr<ng c? $Nnh mRt l.n, n7u ta c< mei
ngy ly khdi Z cCa n mRt quM tr<ng th n c< ti7p tac $V thm.
Loi c nhd thng th(3ng $V 406 tr<ng, nh(ng trong 15 ngy chng c th; $V tHi 13
quM. Cn loi chim vIo cZ mei l.n $V 7-10 tr<ng, nh(ng trong vng 62 ngy chng c th; $V
tHi...62 quM.
Mei n,m chim ct c th; $V $(>c 300 tr<ng.
Loi chim p tr<ng nhanh nht l chim mSt trSng: ch8 trong 10 ngy, nhGng loi khc
nh( chim hMi u lHn hay chim kiwi l 85 ngy. Th(3ng th nhGng loi chim lHn h1n sc p lu
h1n.
Ng(3i chC tr6i, ng(3i bn v ng(3i mua c th; dg dng xc $Nnh kh?i l(>ng tr<ng
bPng cch cn tr<ng vHi $R chnh xc 0,1g v xc $Nnh hnh d6ng tr<ng bPng cch $o cc
$(3ng knh. CM hai $6i l(>ng y $%u c bi7n thin lHn. Trong cc ti li5u nghin cng tr<ng l tF 30 $7n 80g, quan h5 giGa $(3ng knh
lHn v $(3ng knh nhd (ch8 s? hnh thi) tF 0,5 $7n 1,0. Bn c6nh $ ng(3i ta cLng c thng
bo v% nhGng quM tr<ng khZng lb nQng ($7n 450g) v v% nhGng tr<ng t hon m kh?i l(>ng
Formatted: Level 1
40
khng qu 1g. Hnh d6ng tr<ng c th; c $C ki;u, khc vHi hnh d6ng thng th(3ng nh(ng
$i%u y khng Mnh h(Eng $7n gi trN dinh d(0ng cCa tr<ng. ThAt vAy c th; gQp nhGng quM
tr<ng gi?ng nh( hnh quM thAn, c nhGng che lbi, lm khng $%u, c nhGng mu thFa hnh
giun v c nhGng nt khc th(3ng khc. Tt cM nhGng tr<ng k` hnh y l do r?i lo6n ch<c
n,ng cCa ?ng d[n tr<ng, khng c vd, tr<ng vd mdng qu hay dy qu hoQc thi7u vd. B% dy
cCa vd c<ng khng $(>c d(Hi 0,32mm, nhGng tr<ng c vd mdng h1n th khng thch h>p $;
vAn chuy;n v c nguy c1 v0. Ch8 s? hnh thi cCa tr<ng bnh th(3ng phMi bPng 0,7 0,8, v
n7u hnh d6ng c nhGng chnh l5ch lHn h1n th c th; gy kh kh,n trong p tr<ng nhn t6o
(tW l5 nE thp).
Vd tr<ng phMi s6ch, tr1n, khng bN h( hdng v $bng mu. Vn $% rBa tr<ng h7t s<c
quan trYng trong tr(3ng h>p $; bMo quMn tr<ng. Nht l khi bMo quMn trong cc nh *m (Ht,
tr<ng rBa rbi chng bN hdng h1n cc tr<ng khng rBa, v lHp m sFng bN h( h6i trong lc rBa.
V vAy, ch8 nn bMo quMn nhGng tr<ng v?n s6ch t' nhin, cc tr<ng b*n c.n rBa th phMi lAp
t<c chuy;n $i tiu tha. Ng(3i ta $ nghin cng pht quang, hi5n t(>ng ny hi5n ra
trn vd c<ng khi chi7u tia tB ngo6i vo tr<ng. _Qc tnh pht quang cCa tr<ng l do trn lHp m
sFng c cc cht pocfirin, khi dYi cc tia tB ngo6i vo th nhGng cht ny pht ra nh sng
mu $d s[m. Thng th(3ng mu $d s[m cCa tr<ng ch(a rBa tu` theo th3i gian di hay ngSn
(tu` theo $i%u ki5n bMo quMn) m nh6t d.n, lc $.u bi7n thnh mu tm hoQc sau $y thnh
mu trSng xanh lam nh6t. Tuy nhin, khi dYi tia tB ngo6i c th; nhGng tr<ng t(1i $i khi cLng
c mu khng gi?ng bnh th(3ng m h1i khc th(3ng, c tr(3ng h>p sau tF mRt $7n hai ngy
nhGng tr<ng t(1i $ c mu tm xanh lam hoQc trSng xanh lam nh6t. MQt khc, nhGng tr<ng
$ h1n m(3i ngy $i khi cLng c pht quang mu $d, do $ $R chnh xc cCa ph(1ng php
ny khng cao.
_; $nh gi m<c $R t(1i cCa tr<ng nguyn (ch(a dAp v0), $i khi trong th'c tign
ng(3i ta dng ph(1ng php thB theo tW trYng. Nh( $ bi7t, nhGng tr<ng mHi $V (trYng l(>ng
ring bnh qun g.n 1,08g/cm
3
) khi E $y lY n(Hc th nPm ngang. Cc cht ch<a trong tr<ng
bN kh d.n th trYng l(>ng ring cCa n cLng bN giMm theo. V vAy, nhGng tr<ng $ bN kh $i
nhi%u th sc lm cho $.u to $<ng d.n ln v tr<ng c xu th7 nZi ln trn mQt n(Hc. mng dang
ph(1ng php ny, ng(3i ta bd tr<ng vo dung dNch NaCl 10% v quan st th7 nZi cCa n trong
dung dNch. ThB theo cch nZi khng $ng tin cAy lSm, v trYng l(>ng ring cCa tr<ng t(1i bi7n
thin rt lHn (tF 1,06 1,11g/cm
3
), do $ khng th; xc $Nnh chnh xc tuZi cCa tr<ng.
C th; $nh gi m<c kh cCa tr<ng theo $R lHn (chi%u cao v $(3ng knh) cCa bubng
kh $(>c t6o thnh giGa cc lHp vd laa ngay sau khi tr<ng mHi $V ra. Bubng kh sinh ra tr(Hc
tin l do cc cht ch<a trong tr<ng bN co l6i khi tr<ng nguRi (tF nhi5t $R trong c1 th; g mi
41
0
C xu?ng nhi5t $R mi tr(3ng chubng nui). h $R nhi5t 20
0
C $(3ng knh ban $.u cCa
bubng kh vo qung 14mm. Kch th(Hc cCa bubng kh ti7p tac lHn ln, sau $y chC y7u l do
cc nhn t? nh( nhi5t $R, $R *m, trao $Zi khng kh trong phng v th3i gian bMo quMn ko
di. Vi5c xc $Nnh $R lHn cCa bubng kh khi $nh gi cht l(>ng tr<ng c nghXa lHn trong
vi5c bun bn. Trong th'c tign, ng(3i ta dng lo6i $n $Qc bi5t $n soi tr<ng, nh3 $n ny
ng(3i ta cLng c th; xc $Nnh nhGng bi7n $Zi $ dign ra trong quM tr<ng, v da thay $Zi vN tr
cCa lng $d, s' h( hdng do vi sinh vAt gy nn, ngoi ra cn thy $(>c cc v7t n<t b trn vd
c<ng m mSt th(3ng khng thy $(>c, v.v V vAy, khi ki;m tra tr<ng c.n dng ph(1ng php
soi tr<ng. Ph(1ng php ny khng $i hdi thi7t bN ph<c t6p.
Chi%u cao cCa bubng kh E tr<ng t(1i c cht l(>ng cao ch8 l mRt vi milimt. Chi%u
cao t?i $a cCa bubng kh $ $(>c tiu chu*n ho. Tiu chu*n ny E cc n(Hc khng gi?ng
nhau. Bubng kh th(3ng nPm E $.u t cCa tr<ng v c hnh bn c.u. _i khi E nhGng tr<ng
$em bn, do vAn chuy;n khng c*n thAn bubng kh bN chia thnh nhi%u mMnh. Trong nhGng quM
41
tr<ng gYi l tr<ng ch6y, bubng kh di $Rng v nPm d(Hi mng trong cCa vd laa. _y l mRt hi5n
t(>ng bt th(3ng xMy ra khi lHp vd laa pha trong bN hdng.
Khi $nh gi cht l(>ng tr<ng, c.n ch $7n tr6ng thi cCa lng trSng lc soi tr<ng.
NhGng tr<ng t(1i th sng, khng c chm v sYc, nhGng tr<ng cL ng(>c l6i, $ac v t?i. Lng
trSng phMi trong, ng(>c l6i lng $d l6i t?i gi?ng nh( bng t?i c vi%n khng r. Khi $Rt ngRt
lSc xoay m6nh tr<ng th lng $d khng chuy;n v% mRt pha. VV t(1ng phMn v c? $Nnh cCa
lng $d tu` thuRc E tr6ng thi lng trSng sinh ra nhi%u bi7n $Zi theo d6ng lng trSng $Qc bN
ch(1ng ln; cLng c th; $nh gi cht l(>ng lng trSng theo tnh cht ny.
MRt trong nhGng nhi5m va khi soi tr<ng l xc $Nnh v thMi lo6i nhGng tr<ng c vi
khu*n v nm khng th; sB dang $(>c. Do hi5n t(>ng y m cht ch<a trong tr<ng trE nn
$ac, khng cho nh sng xuyn qua hoQc c cc chm $Qc bi5t. ChC y7u l do vi khu*n tF bn
ngoi lYt qua vd bN hdng (cc $(3ng n<t) hoQc qua cc le kh cCa vd c<ng, $Qc bi5t trong
tr(3ng h>p lHp m sFng bN hdng, nh( khi tr<ng bN $; lu hoQc khi rBa tr<ng. Xung quanh cc
giM thi7t nu trong ti li5u v% nhGng $Qc tnh di5t khu*n cCa lng trSng tr<ng (cc cht enzim
phn giMi protein) hi5n ch(a c s' th?ng nht. Trong nhi%u lo6i tr'c khu*n tm thy trong
tr<ng, E $y ta ch8 nu ln nhGng lo6i th(3ng gQp nht l Bact.proteus, Bact.fluorescens,
Bact.coli v cM c.u khu*n. h nhi5t $R trung bnh tr(Hc h7t c Bact.proteus, $i khi Bact.coli
v c.u khu*n, ng(>c l6i E nhi5t $R thp h.u nh( ch8 c trn vd c<ng Bact.fluorescens cn c.u
khu*n th t h1n. Bact.fluorescens E trn vd c<ng dg dng lYt vo tr<ng v gy nn s' phn
huW. Tr<ng hdng khi soi c th; c mu $d hoQc mu $en.
Ngoi tr'c khu*n, tr<ng cn bN nm m?c lm hdng, lo6i nm ny khi $R *m khng kh
cao th pht tri;n rt nhanh. Tr<ng bN nm lm hdng khi $em soi th thy cc chm t?i, bn
ngoi vd c<ng c phC nhGng chm $en hoQc xanh l cy nh6t. Tr<ng nh( th7 tt nhin khng
dng $; ,n $(>c. Cc h6t mu trng thy trong lng $d v lng trSng khi soi tr<ng c th; pht
sinh do k7t quM cCa b5nh bubng tr<ng hoQc do p tr<ng (h6t s(Ei nng). Sau khi p vi hm
trong tr<ng hnh thnh phi vHi cc mng c cc tia mu xuyn qua, tr(3ng h>p phi bN ch7t
th sc xut hi5n vnh khuyn mu. Tr<ng p rt dg bN hdng v lc ny khng th; sB dang $;
,n.
_; k7t luAn c.n nhSc $7n ph(1ng php xc $Nnh cht l(>ng tr<ng do Brant v Norris
p dang cch $y khng lu bPng cch $o s' hp tha nh sng v tnh d[n $i5n cCa tr<ng. Ph
h>p vHi $i%u y, nhGng s' thay $Zi mu sSc xut hi5n khi tr<ng $; lu (nghXa l khi cc cht
ch<a trong tr<ng bN phn huW) hoQc do cc vAt l6 gy nn (v da cc h6t mu c th; xc $Nnh
bPng s' hp tha nh sng c chYn lYc v $o bPng quang k7. Romanoff dng dng $i5n xoay
chi%u c t.n s? cao (27 Mhz) do tnh d[n $i5n pht hi5n rPng, tr<ng $; cng lu th cng tnh
d[n $i5n cng t,ng v E nhi5t $R cao t,ng nhanh h1n E nhi5t $R thp. Ph(1ng php ny ch8 c
th; p dang theo quy (Hc $; $nh gi cht l(>ng tr<ng, v k7t quM $o ph.n lHn tu` thuRc vo
cc y7u t? bn ngoi (hnh d6ng tr<ng v.v) Norris v Brant ti7n hnh $o lng trSng v lng
$d theo ph(1ng php t(1ng t' pht hi5n rPng, cc ch8 tiu thu $(>c trong khi $o tu` thuRc
vo cht l(>ng khc nhau cCa cht ch<a trong tr<ng.

1.6.2.Xc ;Fnh ch-t lQng lng trWng v lng ;<
Trong th'c tign, ph(1ng php $nh gi cht l(>ng tr<ng $1n giMn nht l soi tr<ng.
Nh(ng $; xc $Nnh $ng cht l(>ng cc cht ch<a trong tr<ng c.n ti7n hnh phn tch $Nnh
l(>ng cc m[u chYn tF cc l tr<ng ca th;. Trong lng $d v lng trSng c p l'c th*m thu
khng cn bPng, v hm l(>ng cht kh trong lng $d (g.n 51%) gp tF b?n $7n n,m l.n
trong lng trSng (g.n 12%). Do $ s' thay $Zi $R $Am $Qc cc cht trong lng $d v lng
trSng khng nhGng ch8 tu` thuRc vo s' b?c h1i n(Hc ra bn ngoi qua vd c<ng, m cn E s'
trao $Zi giGa chng vHi nhau. Nh3 hm l(>ng cht kh trong lng $d cao nn mRt mQt, n(Hc
tF lng trSng thm vo, mQt khc cc cht ho tan trong lng $d khu7ch tn qua mng mdng
ra lng trSng. Khi bMo quMn tr<ng lu E nhi5t 38
0
, hm l(>ng n(Hc trong lng $d t,ng ln, cn
42
lng trSng th mt n(Hc. S' khu7ch tn giGa lng $d v lng trSng pha thuRc vo nhi5t $R v
th3i gian bMo quMn, v vAy nhGng thay $Zi t(1ng <ng cCa cc $Qc tnh c th; dng lm th(Hc
$o tuZi cCa tr<ng. Ng(3i ta dng nhi%u ph(1ng php phn tch l ho $; tnh ton v% mQt s?
l(>ng cc bi7n $Zi p l'c th*m thu bn trong tr<ng. Ph(1ng php nghim l6nh do Veinstein
nghin c<u $; ki;m tra th'c ph*m d'a trn c1 sE s' chnh l5ch giGa $i;m $ng $Qc cCa lng
$d (trung bnh l 0,6
0
) v lng trSng (trung bnh l 0,45
0
) giMm d.n theo tuZi tr<ng. HPng s?
nghi5m l6nh cCa tr<ng vFa $V xong phMi khng d(Hi 10, cCa tr<ng t(1i khng d(Hi 7 ($;
ti5n sB dang, ch8 s? tnh theo bRi s? 100).
C1 sE ph(1ng php tnh khc x6 cCa Janke v Jirak d'a vo hi5n t(>ng l khi c nhGng
bi7n $Zi cCa cc qu trnh th*m thu trong tr<ng $ cL th cc ch8 s? khc x6 cCa lng $d v lng
trSng cLng thay $Zi. Do hm l(>ng n(Hc trong lng $d thp nn ch8 s? khc x6 cCa n cao h1n cCa
lng trSng. Do $ khi bMo quMn tr<ng, nh3 trao $Zi n(Hc v cc cht giGa lng $d v lng trSng m
h5 s? khc x6 cCa lng $d bN giMm, cn h5 s? cCa lng trSng th l6i t,ng. V vAy, s' chnh l5ch giGa
hai ch8 s? ny giMm xu?ng. Con s? khc nhau y nhn ln 1000 l.n $(>c xem l m<c $nh gi
tr<ng. Bn c6nh ch8 s? y cn c ch8 s? khc gYi l ch8 s? tr<ng $; lu. Ch8 s? ny l bRi s? 1000
l.n cCa m<c chnh l5ch giGa ch8 s? khc x6 cCa lng $d $(>c nghin c<u vHi ch8 s? cCa lng $d
tr<ng t(1i. Ch8 s? trung bnh cCa tr<ng t(1i E nhi5t $R 20
0
n
0
D
bPng 1,4195 (D- $(3ng thlng
natri). Th3i gian bMo quMn t,ng th ch8 s? tr<ng $; lu cLng t,ng v m<c $nh gi thp. Chi ti7t cCa
ph(1ng php ny $(>c nu r trong cng trnh nghin cng ring v $o chi%u cao cCa bubng kh c th; tnh l(>ng n(Hc b?c h1i ra
mi tr(3ng bn ngoi, cc ph(1ng php nghi5m l6nh v tnh khc x6 cho php xc $Nnh nhGng thay
$Zi s? l(>ng trong tr<ng.
Ngoi ra, Janke v Jirak cn nghin cng cc mu?i v c1 cCa fotfo ch<a trong lng trSng cng cao khi
tr<ng cng $; lu.
_; $nh gi ph*m cht cCa tr<ng, $i khi ng(3i ta cLng dng cc xc $Nnh pH. Ch8 s?
pH cCa lng trSng trong my ngy $.u sau khi $V t,ng ln vo qung tF 7,6 $7n 9,2 (do CO
2

bi ti7t ra), c lc n ngFng l6i c? $Nnh, sau $ l6i ti7p tac h6 xu?ng. Ng(>c l6i pH cCa lng
$d th bi7n $Zi rt t. Tuy nhin, xc $Nnh tnh tr6ng tr<ng cL hay cht l(>ng tr<ng bPng cch
$o mAt $R cc ion hi$ro th(3ng rt khng chnh xc, v vAy ch8 l mRt ph(1ng php bZ sung
trong cc tr(3ng h>p $Qc bi5t.
Lng $d tr<ng c cht l(>ng cao khi $Z ra trn mQt knh phlng th c hnh lbi, xung
quanh c lng trSng $Qc trong nh( g(1ng, bn ngoi c lng trSng long. Tr<ng cng cL th
cng c nhi%u bi7n $Zi trong cu trc cht keo nh( $ nu trn. Do n(Hc thm vo m th; tch
lng $d t,ng thm $7n mRt m<c $R m cc mng lng $d ch(a bN v0 m ch8 E vo tr6ng thi
ch(1ng c,ng v lng $d khng bN trRn l[n vHi lng trSng. _(3ng knh lng $d t,ng thm tu`
theo $i%u ki5n bMo quMn, cn chi%u cao th giMm xu?ng, v khi tnh $n hbi cCa mng lng $d
giMm st th kh?i lng $d bN bIp l6i. Lng trSng t(1i khng $bng nht, c hai vng khc nhau
r r5t v% $R $Am $Qc nh(ng trong qu trnh tr<ng cL $i th hnh d6ng y cLng bN thay $Zi. Khi
$Ap nhGng tr<ng cL th lng trSng chMy ra m6nh h1n l do ph.n $Qc v ph.n long $%u bN giMm
$R qunh nn lng trSng chi7m mRt b% mQt lHn. Khi $; lu, $R qunh cCa lng trSng $Qc bN
giMm nhi%u v sau th3i gian bMo quMn di khng th; phn bi5t $(>c ranh giHi giGa cc lHp
lng trSng nGa. KT thuAt $o nhGng thay $Zi hnh thi cCa cu trc tr<ng th(3ng $1n giMn v
nhGng s? li5u $ $(>c sB dang $V $nh gi $R t(1i cCa tr<ng. _; tnh cc $6i l(>ng xc $Nnh
cht l(>ng tr<ng, ng(3i ta dng mRt h5 th?ng thi7t bN $; xc $Nnh cc ch8 tiu.
Cc nh khoa hYc MT dng ch8 s? lng $d (tW s? cCa chi%u cao lng $d trn $(3ng
knh lng $d) v ch8 s? lng trSng (tW s? cCa chi%u cao lng trSng trn $(3ng knh trung bnh
cCa lng trSng) lm nhGng $6i l(>ng c1 bMn. CM hai $6i l(>ng ny $Qc tr(ng cho hnh d6ng
bn ngoi cCa lng trSng v lng $d. Chng cLng $Qc tr(ng cho $R t(1i cCa tr<ng v trN s? cCa
chng giMm theo th3i gian bMo quMn (E $R nhi5t cao giMm nhanh h1n E nhi5t $R thp). TrN s?
43
cc ch8 s? lng $d v lng trSng rt thay $Zi, v E $y c cM vai tr cCa y7u t? di truy%n v
nhGng thay $Zi ma va. Trong cng trnh nghin cng tr<ng cng vHi $Qc $i;m lng trSng, bn c6nh ch8
s? lng trSng ng(3i ta cn nu thm tW s? cCa di5n tch lng trSng trn kh?i l(>ng tr<ng.
Ph(1ng php $nh gi lng trSng $Qc theo $1n vN Haugh rt phZ bi7n, tnh tF chi%u cao cCa
lng trSng v kh?i l(>ng tr<ng hoQc tnh bPng mRt th(Hc kIp $Qc bi5t. Bn c6nh $, trong
vi5c xc $Nnh hnh d6ng lng $d v lng trSng, ng(3i ta dng Mnh tiu chu*n. Trong nhGng tAp
Mnh y c in sfn hnh d6ng lng $d v lng trSng vo cc th3i gian bMo quMn khc nhau E hai
mQt mQt chap tF trn xu?ng v mQt chap mRt bn. Trong tAp Mnh tiu chu*n c km theo cc
s? li5u t(1ng <ng d'a vo $ ng(3i ta $Nnh lo6i cht l(>ng. Ph(1ng php ny hi5n nay $ang
$(>c p dang $; xc $Nnh mu sSc cCa lng $d bPng cch so mu cCa lng $d vHi cc nan
mu c sfn cCa qu6t Roche.
Cng ngy ng(3i ta cng sB dang cht l(>ng lng trSng $Qc, nht l cu trc v kh?i
l(>ng cCa n, $; $nh gi cht l(>ng tr<ng. Tnh b%n (khM n,ng $; lu) v $Qc tnh thch h>p
$; nu n(Hng chC y7u do cht l(>ng tr<ng quy7t $Nnh. Hi5n nay, ng(3i ta thch dng cc
ph(1ng php nghin cng cao $bng th3i $V nhi%u, tr(Hc h7t nn ki;m tra cht
l(>ng tr<ng v khng hi7m nhGng tr(3ng h>p khi n,ng sut tr<ng cao th cht l(>ng tr<ng bN
giMm.

1.7. Tr+ng l m2t lo>i th6c ph7m tuy:t vYi

1.7.1. Gi tr` dinh d!png c/a tr+ng
Bch khoa ton th( v% th'c ph*m cCa Hoa K` c vi7t: tr<ng g l mRt k` tch cCa
thin nhin, l lo6i th'c ph*m tuy5t v3i nht m con ng(3i tFng bi7t $7n. Tr<ng khng
nhGng l ngubn cung cp cc cht dinh d(0ng dg tiu ho c n,ng l(>ng cao, m cn l th<c
,n ch<a cc axit amin v cc cht dinh d(0ng khc c gi trN cao. V% mQt ny, tr<ng cCa
nhGng loi chim khc c gi trN km h1n. V vAy, trong ph.n vi7t sau $y v% c1 bMn sc ch8 $%
cAp $7n tnh cht cCa tr<ng g.
Hng n,m ton th7 giHi sMn xut hng tr,m tW tr<ng g. C m<c $R sMn xut cao nh(
th7 khng phMi ch8 l do ng(3i ta c th; sB dang tr<ng g vo nhi%u lo6i th'c ph*m: nu
n(Hng, sMn xut bnh m, bnh bch quy, ga t.... m cn do chng ngon, hm l (>ng vitamin
v cc cht c ho6t tnh sinh hYc quan trYng khc trong tr<ng rt cao. Trong bMng 10 ng(3i ta
so snh gi trN dinh d(0ng giGa tr<ng g, sGa v thNt l>n theo nhi5t n,ng, theo hm l(>ng cc
cht dinh d(0ng th v vitamin. Cng vHi hm l(>ng cao v% cc cht dinh d(0ng v nhi5t
n,ng, tr<ng ch<a mRt s? l(>ng kh lHn nhGng cht c ho6t tnh sinh hYc c.n cho con ng(3i
(vitamin, cc cht khong). Trong tr<ng c tt cM cc nguyn t? $; tF $y, qua qu trnh p
tr<ng c th; pht tri;n ln thnh mRt c1 th; mHi. Nh( vAy r rng tr<ng g phMi l lo6i th'c
ph*m c gi trN nht cho ng(3i. CLng c.n phMi ni $7n h5 s? hp thu v h5 s? tiu ho cao cCa
tt cM cc thnh ph.n tr<ng. Theo Grossfeld, protein $(>c sB dang $7n 97,2%, m0 95,1%,
gluxit 98%, tro 76%. Ngoi ra, tr<ng cn ch<a nhi%u axit amin c gi trN sinh hYc hon
ch8nh. Theo ti li5u cCa Romanoff, trong tr<ng c cc axit amin khng thay th7 $(>c nh( sau:
izol1xin (0,36g), l1xin (1,21g), lizin (0,38g), metionin (0,27g): fenilalanin (0,41g), treonin
(0,33g), triptofan (0,17g), valin (0,24g), acginin (0,57g), xixtin (0,26g), histidin (0,16g) v
tirozin (0,28g). Hm l(>ng cc axit ny gi?ng hm l(>ng chng trong sGa, thNt v E mRt s?
tr(3ng h>p cn cao h1n. C gi trN nht l ovovitelin. Albumin tr<ng (thnh ph.n chC y7u cCa
lng trSng) c h5 s? tiu ho thp nht g.n 70%.
Lng trSng t(1i tc $Rng kch thch ln nim m6c cCa d6 dy v ruRt nh(ng sau khi
$ung nng (nu) hoQc bN $nh ln th mt $Qc tnh ny. Tri l6i, lng $d lc t(1i cLng nh( khi
(U.S.)
Formatted: Level 1
(U.S.)
(U.S.)
44
$ nu chn th v[n tiu ho t?t nh( nhau. _i%u y l do cc h6t m0 nPm trong lng $d E tr6ng
thi keo (nhL t(1ng). Trong lng $d cLng c ch<a cc fotfatit (nh( lexitin) c tc dang $?i vHi
h5 th.n kinh v s' trao $Zi gluxit v lin k7t mRt cch hGu c1 vHi sSt (2mg), do $ tr<ng c
nghXa $Qc bi5t $; bbi d(0ng cho s<c khoV. Tr<ng l ngubn cung cp fotfo hGu c1 dg hp thu,
99% cht ny (mei quM tr<ng c 116mg) nPm trong lng $d.

BSng 10. Gi tr` dinh d!png c/a tr+ng th6c ph7m, sa v th`t
(theo ti liDu cBa Grossfeld v Romanoff)
Thnh phRn ho hUc, % Vitamin
Th6c ph7m
N!Sc Protit Mp gluxit
Nhi:t
nbng,
kcal
A,
IU
B
1
, mg B
2
, mg
Axit
nicotinic,
mg
C, mg
Cc
vitamin
khc
Tr<ng khng c vd 74 13 12 1,0 158 1140 0,12 0,34 0,1 - D;1,1mg
BRt tr<ng 2 48 43 2,6 593 4460 0,35 1,23 0,2 - D; E
Lng $d t(1i 49 17 33 1,0 355 3210 0,32 0,52 - - D; E
Lng trSng t(1i 88 11 - 1,0 47 - - 0,22 0,08 - -
SGa b t(1i 87 3 4 4,9 69 280 0,04 0,17 0,1 1,7 D; 0,12
ThNt b c $R bo mg E
Trung bnh 60 17 21 - 218 20 0,20 0,29 7,0 - -

Ho6t tnh cCa vitamin l do tc $Rng cCa vitamin A + caroten
MRt IU ($1n vN qu?c t7) vitamin A = 0,0006 mg - caroten.
Ngoi sSt v fotfo cn phMi k; $7n canxi (2mg E mei quM - trong $ 99% nPm E vd c<ng),
magie (27mg, trong $ 90% E lng $d), kali (82mg), clo (76mg), natri (66mg), l(u hu`nh (67mg),
l(u hu`nh chC y7u lin k7t E xixtin v metionin v cc nguyn t ? vi l(>ng kcm (khng qu 1
mg E mei tr<ng), $bng (0,3mg), brom (d(Hi 0,2mg), mangan (d(Hi 0,02g) v iot (tF 0,004 $7n
0,01mg).
Cc danh y $3i tr(Hc $ $Qt tn cho tr<ng g l k tB hong, mRt lo6i thu?c c tc
dang bZ huy7t, d(0ng huy7t. Nhi%u bi thu?c ng y $ p dang tr<ng g nh( mRt th<c ,n bZ
d(0ng v thu?c $i%u trN. 7n nay, theo k7t luAn cCa cc nh khoa hYc, $Qc bi5t l cc nh dinh
d(0ng MT $ xem tr<ng g l mRt vL kh dinh d(0ng t' nhin, gp ph.n nng cao s<c khde
cRng $bng. Trong tr<ng g HDL-Cholesterol c.n thi7t v c l>i cho c1 th; cng nhi%u cht
dinh d(0ng khc nh( vitamin B12, D, E, Riboflavin, Folate... Qc bi5t vitamin E, acid bo
Omega-3 cCa tr<ng khi lin k7t vHi nhau sc t6o thnh mRt h>p th<c ha hYc c khM n,ng lm
giMm nguy c1 mSc b5nh tim m6ch. Acid bo Omega-3 c tc dang giMm tW l5 nhbi mu c1
tim, giMm $(3ng mu, cMi thi5n tnh tr6ng b5nh $i tho $(3ng, giMm s' hnh thnh cc b5nh
tSc m6ch. C tc dang tch c'c trong nhi%u b5nh tim m6ch, cao huy7t p, stress, suy nh(>c,
kch thch tiu ha, ch?ng to bn, ch?ng vim x(1ng khHp, t,ng khM n,ng thMi $Rc cCa gan,
bZ no, nng cao tr l'c, phng ngFa suy no, nng cao n,ng l'c tr tu5, ch?ng dN <ng, giMm
ung th( ...
Tr<ng g cn l ngubn cung cp nhi%u acid amin c.n thi7t v c l>i cho c1 th;. V
chnh nbng $R cc axit amin ny trong tr<ng g $(>c xc $Nnh l tiu chu*n $; $nh gi gi
trN sinh hYc cCa cc lo6i th'c ph*m khc. Qc bi5t, tr<ng g ch<a nhi%u Lysin, l mRt trong 8
axit amin $Qc bi5t c.n thi7t cho c1 th;. Trong 100g tr<ng g c ch<a 1.070mg Lysin, nhi%u
gp 9 l.n so vHi sGa mI. y l mRt axit amin tham gia tch c'c vo s' pht tri;n cCa c1 th;.
Ngoi ra Lecithin c nhi%u trong lng $d tr<ng c $Qc tnh k7t h>p vHi cht bo $; thm qua
thnh ruRt vo mu $i nui c1 th;, lm cho cholesterol khng t,ng trong huy7t t(1ng.
Tr<ng c nghXa lHn v% mQt th'c ph*m tr(Hc h7t l do c cc axit amin v cc cht
dinh d(0ng khc c nbng $R v h5 s? tiu ho cao. CLng nh( E tt cM cc $?i t(>ng sinh hYc,
tnh tr6ng cht l(>ng cCa tr<ng rt dg thay $Zi. V vAy, vi5c xc $Nnh cht l(>ng tr<ng $(>c
45
ti7n hnh d'a trn vi5c xc $Nnh cc tnh tr6ng bn ngoi, bn trong v nbng $R cc cht dinh
d(0ng trong tr<ng. Bn c6nh $, ng(3i ta cn $nh gi tr<ng ln c1 sE cc $Qc tnh l ho
hYc: mi vN tr<ng khng $(>c hon hMo hoQc c cc vV khc th(3ng dg nhAn thy E bn ngoi
($R lHn, hnh dng), E bn trong (cc th; l6, cc h6t mu trong lng trSng v lng $d).
1.7.2. VA v-n ;A cholesterol trong tr0ng
Cholesterol c cng th<c l C27H45OH, thuRc nhm lipit c tn l sterols, $(>c tZng
h>p trong c1 th; $Rng vAt, chim v ng(3i, l sMn ph*m cCa qu trnh trao $Zi cht t7 bo,
khng c trong th'c vAt. Cholesterol $(>c tm thy nhi%u trong mu ng(3i bN x1 c<ng $Rng
m6ch v cao huy7t p. N,m 1974, Cac Nng nghi5p Hoa K` cng b?, trong cc quM tr<ng to
(56,7g) c hm l(>ng cholesterol l 274 mg, v cho rPng ,n nhi%u tr<ng l mRt trong nhGng
nguyn nhn gy ra b5nh tim E ng(3i. N,m 1987 ng(3i ta $ ki;m tra l6i v xc $Nnh hm
l(>ng cholesterol ch8 l 210 mg cho mei tr<ng trung bnh, n,m 1989, cc nh khoa hYc $ ch8
ra l hm l(>ng cholesterol thp h1n ti li5u $ cng b? $7n 22%. Ng(3i ta cLng cho bi7t,
hm l(>ng cholesterol trong tr<ng lHn l 213 mg; tr<ng trung bnh l 180 mg hay 310 mg/
100 gam tr<ng cM vd, 1280 mg/ 100 g lng $d.
_ng l trong tr<ng c ch<a mRt l(>ng lHn cholesterol v n7u nh( mRt ch7 $R ,n u?ng c
nhi%u cholesterol sc $Rc h6i, gy ra nhGng Mnh h(Eng tr'c ti7p $7n hm l(>ng cholesterol
trong mu.
Tuy nhin, cc nh khoa hYc l6i cho rPng, vi5c t,ng hm l(>ng cholesterol trong mu
khng nguy hi;m bPng vi5c d( thFa cc cht bo bo ha. Cc lo6i cht bo ny mHi th'c s'
l kV th nguy h6i cho s<c khoV con ng(3i cao h1n nhi%u so vHi hm l(>ng cholesterol.
Hi5p hRi tim m6ch t6i MT cLng thFa nhAn rPng, b6n v[n c th; ,n tr<ng g mei ngy mign
l b6n phMi lm chC $(>c hm l(>ng cholesterol thu n6p qua cc lo6i th'c ph*m.
MRt quM tr<ng g c ch<a tHi 213 mg cholesterol, tAp trung chC y7u trong lng $d
tr<ng. N7u c1 th; hon ton khde m6nh th vi5c n6p 300mg cholesterol mei ngy sc khng
Mnh h(Eng g tHi s<c khde.
N7u l ng(3i c ti%n sB mSc b5nh tim m6ch, ti;u $(3ng hay c nbng $R cholesterol
LDL E m<c cao, nn h6n ch7 ,n nhGng lo6i th'c ph*m c ch<a nhi%u cholesterol. V li%u
l(>ng cholesterol cho php $?i vHi ng(3i mei ngy l 200mg.
Sau cuRc $i%u tra cCa AC Nielsen n,m 2003, ng(3i MT $ bSt $.u ,n mRt l(>ng tr<ng
kh lHn. Theo th?ng k, nhi%u h1n so vHi n,m 2002 $7n 19%. Th'c cht tr<ng ch8 ch<a 25%
cholesterol t h1n so vHi suy nghX cCa nhi%u ng(3i. Ngoi ra, cc nh khoa hYc cn cho rPng
hm l(>ng cholesterol c trong tr<ng khng gy nguy hi ;m $7n s<c khoV. MRt nghin cng
cholesterol. on tr<ng cn mang l6i nhi%u l>i ch cho s<c khoV.
Theo nghin cc mRt l(>ng
lutein $ng k; (cht ny gip c1 th; ng,n ngFa $(>c b5nh m) tF tr<ng, lutein c trong tr<ng
nhi%u h1n so vHi cc lo6i rau quM. V vAy, ,n nhi%u tr<ng sc gip c1 th; ngFa $(>c b5nh m.
Trong tr<ng c ch<a nhi%u choline. _y l mRt lo6i sinh t? B hen h>p, cht ny sc
gip tr no cCa thai nhi pht tri;n t?t h1n.
Theo mRt pht ngn vin cCa tZ ch<c dinh d(0ng Hoa K` th tr<ng rt giu vitamin K,
lo6i vitamin ny gip ng,n ngFa s' $ng cac cCa mu, trnh $(>c hi5n t(>ng tSc m6ch.
Hm l(>ng axit bo cCa tr<ng ln $7n 350 mg axit bo, ngang vHi 28 g c hbi.

1.8. D6 tr, bPo quPn v ch@ bi@n tr+ng

Trong $%u ki5n phZ bi7n hi5n nay, s' sMn xut tr<ng rt bi7n $Rng. Vi5c sMn xut tr<ng
tF thng chn $7n thng hai t h1n so vHi cc thng khc trong n,m. Tr<ng thu $(>c nhi%u
nht tF thng ba $7n thng su. Do $ mu?n phn ph?i cho thN tr(3ng $%u $Qn c.n phMi tZ
(U.S.)
Formatted: Level 1
46
ch<c d' trG tr<ng. PhMi t6o nhGng $i%u ki5n bMo quMn nh( th7 no $; cc qu trnh phn huW
vAt l, sinh hYc v vi sinh vAt hYc bN h6n ch7 $7n m<c thp nht.
Ngay trong nhGng $i%u ki5n bMo quMn t?t nht trong tC l6nh, sau b?n thng, cht l(>ng
tr<ng cLng bN suy giMm $ng k;. S' thay $Zi ny t,ng theo th3i gian bMo quMn. Ch(a c cch
no $; hbi phac l6i s' giMm cht l(>ng tr<ng. C.n phMi quan tm thAt $.y $C $7n khu bMo
quMn tF lc nhAn tr<ng vo cho $7n lc xut tr<ng ra $; mang $i ch7 bi7n. V5 sinh trong sMn
xut, chYn l'a, bao gi v trnh s' chn $Rng trong vAn chuy;n l nhGng y7u t? quan trYng
nht.
T6i nhi%u n(Hc, bPng cch chYn gi?ng ng(3i ta $ cMi ti7n $(>c cht l(>ng tr<ng. Trong cc
c1 sE gi?ng phMi ch $Qc bi5t $7n nhGng tnh tr6ng cCa cht l(>ng tr<ng sau $y: kh?i l(>ng, ch8 s?
hnh thi (tW l5 giGa chi%u rRng, trn chi%u di $R dy vd tr<ng, chi%u cao lng $d v7t mu, cht l(>ng
protein theo $1n vN Haugh).
Enzim. Qu trnh phn giMi dign ra trong th3i gian bMo quMn tr<ng chC y7u do cc
enzim gy ra, $ l cc enzim proteaza, lipaza, desmolaza.

1.8.1.Yu c1u vA ch-t lQng tr0ng
Khi ni5m v% cht l(>ng tr<ng bao gbm nhi%u ch8 tiu. V vAy ch8 $nh gi trn mRt ch8
tiu l rt kh. Theo cc cng trnh nghin cng tr<ng ,n ch8 c th; d'a trn nhi%u ch8 tiu v% cu t6o v thnh ph.n cCa tr<ng. Tr<ng ,n c.n
phMi ch<a nhi%u cht dinh d(0ng v vitamin, c mi vN th1m ngon v vd dy chSc ti5n cho vi5c bMo
quMn lu ngy.
_Qc bi5t, kh?i l(>ng quM tr<ng l mRt trong nhGng tiu chu*n quan trYng cCa cht l(>ng
tr<ng ,n. Tr<ng $(a ra thN tr(3ng tiu tha phMi nQng h1n 45g. Ng(3i ta $ xc $Nnh rPng tr<ng cng
nQng th cng t hao hat v% kh?i l(>ng trong th3i gian bMo quMn.
BSng 11 .S6 hao hQt vO khVi l!Xng tr+ng g Leghorn trlng sau 21 ngy bPo quPn
(nhi5t $R 20
0
C, $R *m t(1ng $?i 68%).
Hao hQt khVi l!Xng
SV l!Xng tr+ng
nghin c+u
Lo>i tr+ng theo
khVi l!Xng %
Lo>i m2t A!Xc
coi l 100%
P
28 50-55 5,47 100 -
39 55-60 4,52 86,2 0,10
_; xc $Nnh kh?i l(>ng cCa tr<ng, c.n cn vHi $R chnh xc sai s? t 0,1g. Xc $Nnh
cht l(>ng tr<ng theo tW trYng quM tr<ng cn t $(>c ch . Nh( $ bi7t, bubng kh cCa quM
tr<ng m to th tW trYng giMm. TW trYng cn tW l5 thuAn vHi $R dy vd tr<ng. Cc s? li5u nu
trong bMng 12 cho bi7t l tr<ng c vd dy th c tW trYng cao.
_; xc $Nnh tW trYng cCa quM tr<ng, ng(3i ta dng nhi%u ph(1ng php. C th; tnh trN
s? c tW trYng trn c1 sE kh?i l(>ng v th; tch cCa tr<ng. TW trYng tr<ng cLng $(>c tnh bPng
cch thM tr<ng vo dung dNch mu?i c nbng $R $ $(>c xc $Nnh tr(Hc.
_R b%n cCa vd tr<ng $(>c xc $Nnh bEi $R dy cCa vd tr<ng v hm l(>ng manhe trong vd
tr<ng. Khi $R dy cCa vd tr<ng bPng 0,32mm th $R b%n $(>c coi l $C. Nh(ng cn lu vd tr<ng
mHi c $R dy $. N7u vd tr<ng khng b%n th tr<ng dg bN hdng, ngoi ra cht l(>ng tr<ng p v khM
n,ng bMo quMn cLng giMm xu?ng.
BSng 12. S6 khc nhau vO A2 dy c/a vm tr+ng
SV l!Xng tr+ng
55 55 30
Kh?i l(>ng quM tr<ng, g
TW trYng
55,72
<1,075
56,17
> 1,075
56,17
1,080

_R dy vd tr<ng, mm

47
0,22-0,24 9,1 - -
0,25-0,27 27,2 - -
0,28-0,30 49,1 7,3 -
0,31-0,33 14,6 52,7 13,3
0,34-0,36 - 40 60
0,37-0,39 - 26,7

Tr<ng khng c vd chSc th(3ng lm cho
g c thi xu l ,n tr<ng. _R dy cCa vd tr<ng
dao $Rng trong mRt giHi h6n lHn, cc s? li5u $(>c
nu ln trong bMng 12. G.n 30% tr<ng l Leghorn
c $R b%n cCa vd $6t yu c.u.
_R dy trung bnh cCa quM tr<ng $o E
vng xch $6o v cc mi%n c'c cCa quM tr<ng. _;
do cc trN s? bn trong, ng(3i ta dng micromet
hay th(Hc $o $R dy.
_; xc $Nnh cht l(>ng vd tr<ng, ng(3i ta
cLng sB dang ch8 s? hnh d6ng, t<c l tW s? giGa
$(3ng knh nhd v $(3ng knh lHn. Ch8 s? ny
m l5ch nhi%u khdi con s? bnh th(3ng th t,ng
thm s' nguy hi;m do vd tr<ng bN v0 khi $ng
gi hay vAn chuy;n tr<ng.
NhGng n,m g.n $y, ng(3i ta $ xc $Nnh
rPng c th; d'a theo tnh tr6ng lng trSng v lng
$d $; bi7t $(>c cht l(>ng cCa tr<ng. Tr<ng bMo
quMn lu ngy th(3ng lm thay $Zi cc thnh ph.n ny.
Lng $d cCa tr<ng t(1i phMi cao v mng cCa n phMi $n hbi v chSc. Cc cht ch<a
bn trong cCa tr<ng khi $Ap ra phMi chi7m mRt di5n tch nhd v khng chMy long ra. C th;
bi;u dign cc $Qc $i;m ny theo cc ch(1ng trnh ton hYc bPng cc ch8 s? lng trSng v lng
$d.
Ch8 s? lng trSng l tW s? giGa chi%u cao so vHi trN s? trung bnh cCa $(3ng knh b v
d(3ng knh lHn. Cc trN s? ny $(>c $o trn quM tr<ng $ $Ap vd $b ra tm knh nhfn $Qt theo
mQt phlng ngang. Chng ti trnh by trn s1 $b sau $y $; dg khi qut cc $i;m vFa ni.
Th(3ng ng(3i ta sB dang cc trN s? ny $; xc $Nnh s' thay $Zi cCa lng $d v lng
trSng trong qu trnh bMo quMn.
_R qunh cCa lng trSng v lng $d l mRt tnh cht dng $; $nh gi cht l(>ng
tr<ng. _R qunh $(>c $o bPng dang ca $o $R qunh Hoppler. TrN s? tm $(>c cho php suy
$on th3i gian bMo quMn.
H5 s? khc x6 cLng $(>c dng $; $nh gi tr<ng. C.n phMi nhH rPng nhGng ch8 s? ny
cCa lng $d v lng trSng, $Qc bi5t l E tr<ng t(1i, rt khc nhau. N7u bMo quMn lu th cc ch8
s? ny sc bN thay $Zi do cc qu trnh th*m thu xMy ra bn trong tr<ng. Trn c1 sE nhGng s'
khc nhau v% s' khc x6 cCa nh sng c th; tch ton $(>c ch8 s? cht l(>ng v $i khi cM
ch8 s? bMo quMn nGa.

BSng 13. S6 phn bV c/a tr+ng theo A2 dy c/a vm tr+ng
#2 dy c/a tr+ng
0,26-0,28 0,29-0,31 0,32-0,34 0,35-0,37 0,38-4,40
S? l(>ng tr<ng 8 40 70 82 9
Hnh 5: S* /J cKu t8o tr$ng
48
TW l5 ph.n tr,m 5,03 25,16 44,02 20,13 5,60

Hnh5

h
D chi%u cao cCa lng dd

h
E Chi%u cao cCa lng trSng $Qc

d
D - _(3ng knh cCa lng $d

d
E - $(3ng knh trung bnh cCa lng trSng $Qc
(trung bnh giGa
d
E min v
d
E max)
Ch8 s? lng $d:
d
I
h
D
D
D

Ch8 s? lng trSng:
h
I
h
E
E
E

Ch8 s? cht l(>ng l trN s? cCa s' chnh l5ch giGa cc h5 s? khc x6 cCa lng $d v lng
trSng nhn vHi 1000. Ch8 s? bMo quMn l s' khc nhau giGa cc h5 s? khc x6 cCa lng $d cCa
tr<ng t(1i vHi tr<ng $ $(>c bMo quMn mRt th3i gian nhn vHi 1000.
_i;m $ng $Qc cCa lng trSng v lng $d, $R phbng x?p v s' Zn $Nnh cCa lng trSng
cLng l nhGng ch8 tiu $nh gi cht l(>ng cCa tr<ng. _; xc $Nnh $R phbng x?p cCa lng
trSng, ng(3i ta ly lng trSng ring ra cho vo c?c v $nh cho nZi bYt ln. Ch8 s? phbng x?p
l tW l5 tnh theo ph.n tr,m giGa th; tch $ $(>c $nh nZi bYt ln v th; tch ban $.u. S' Zn
$Nnh cCa lng trSng $(>c xc $Nnh theo s? l(>ng lng trSng l6i quay trE l6i tr6ng thi dNch
ldng khi $; yn 30 pht sau khi $ $nh nZi bYt.
_; tm ra nhGng khuy7t tAt cCa tr<ng ng(3i ta th(3ng soi tr<ng. Khi soi tr<ng c th;
thy $(>c kch th(Hc cCa bubng kh. Tr<ng ,n $(>c coi nh( cn t?t nn bubng kh c $R cao
khng qu 5mm khi tr<ng $(>c giG E bubng l6nh hay trong ma $ng v khng qu 7mm khi
giG E che nng hay trong ma h. _o vo khoMng 2000 tr<ng $V E ma h trong $i%u ki5n
ch,n nui thm canh cCa tr6i th nghi5m, Podelvitch thy rPng, cc tiu chu*n trn dng cho
tr<ng ,n l qu cao. Ng(3i ta $ xc $Nnh l khi bMo quMn tr<ng t(1i E trong phng c $i%u
ho nhi5t $R trong th3i gian 22 ngy, chi%u cao trung bnh cCa bubng kh l 5mm, nhi5t $R
trong phng l 20
0
C; $R *m t(1ng $?i cCa khng kh trong phng l 68%. Khi $o kch th(Hc
cCa bubng kh, ng(3i ta dng th(Hc $o c chia milimet. Soi tr<ng, ly bt th v6ch $(3ng ranh
giHi cCa bubng kh rbi $o $R cao cCa bubng kh theo ranh giHi $.
Soi tr<ng $; pht hi5n cc khuy7t tAt, nh( lng $d di $Rng, bubng kh di $Rng, dy
chPng chng, vd r6n. NhGng quM tr<ng c cc khuy7t tAt y sc mt nhi%u n(Hc, bMng 14 c cc
con s? v% vn $% ny. Khi soi tr<ng c th; pht hi5n $(>c tr<ng c phi $ang pht tri;n cLng
nh( tr<ng $ang bN nhigm vi khu*n v nm m?c. ph.n d(Hi sc $(a ra nhGng khuy7t tAt $(>c
tm ra nh3 soi tr<ng (Gresner v nhGng ng(3i cRng tc).
BSng 14. S6 hao hQt vO khVi l!Xng c/a tr+ng sau 22 ngy
bPo quPn W 20
0
C
KhVi l!Xng,
g
Hao hQt vO khVi
l!Xng, g
P
Tr<ng c vd bnh th(3ng 56,07 5,21
Tr<ng c vd r6n n<t 54,74 11,77
0,01

_; soi tr<ng t?t nht nn dng $n kh $; trnh lm nng tr<ng.
NhGng tr<ng b*n khng giG $(>c lu. N7u tr<ng dnh phn th trong khi bMo quMn cc
vi sinh vAt sc chui qua le kh $; vo bn trong. C khi tHi 80% tr<ng dnh phn. RBa tr<ng l
khng lm $ng theo tiu chu*n.
Ph ho6i hay lm h( mng vd tr<ng trong lc rBa sc lm giMm rt nhi%u khM n,ng bMo
quMn tr<ng. NhGng cng trnh nghin c<u mHi nht cho bi7t l khi dng cc dung dNch $Qc
Deleted:
Page Break
49
bi5t $; rBa tr<ng, ch8 lm h( h6i khng $ng k;. NhGng dung dNch rBa gi7t ch7t nhi%u vi sinh
vAt E trn b% mQt vd tr<ng. Ph.n bn trong cCa tr<ng t(1i do cc g mi khoV m6nh $V ra
khng c vi sinh vAt, nh(ng trn b% mQt vd tr<ng, theo Forsait v Brux, v[n c rt nhi%u vi
khu*n (10
4
10
6
). Do trong mi tr(3ng *m, s' nhigm b5nh t,ng ln, c.n phMi giG cho tr<ng
s6ch, khng bN dAp v0.
C nhi%u ph(1ng php $; pht hi5n ra tr<ng $ bN rBa. C th; nhAn bi7t tr<ng $ bN rBa
qua tr6ng thi cCa lHp mng vd v cLng c th; theo s' thi7u mRt s? lo6i mu?i nht $Nnh khi
ki;m tra bEi tia tB ngo6i, bPng cc ph(1ng php nhuRm mu, bPng $o $R d[n $i5n v bEi cc
ph(1ng php quang ho hYc.
Hm l(>ng vitamin A trong lng $d l mRt tiu chu*n quan trYng $; $nh gi cht
l(>ng cCa tr<ng. Thi7u vitamin A trong th<c ,n khng ch8 d[n $7n s' giMm st s<c $V tr<ng
m cn lm tW l5 nE km $i. Ng(3i tiu tha thch tr<ng c lng $d mu th[m. C(3ng $R mu
sSc cCa lng $d c th; $o bPng dang ca my mc $Qc bi5t. Raux $% nghN dng my so mu
Pulfrix $; xc $Nnh mu sSc cCa lng $d.

1.8.2. Nnh hPng c4a cc ph!ng th0c nui dRng v chJmsc ;"n ch-t lQng tr0ng
C nhi%u y7u t? Mnh h(Eng $7n cht l(>ng tr<ng. Nh( $ bi7t cht l(>ng tr<ng chNu
Mnh h(Eng cCa s' thay $Zi cCa ma. Ngoi ra, cht l(>ng tr<ng cn c lin quan vHi s<c $V
tr<ng. Cc y7u t? di truy%n, b5nh tAt, tuZi v $Qc $i;m cCa gi?ng c Mnh h(Eng quy7t $Nnh $7n
cht l(>ng tr<ng. _i%u ki5n nui d(0ng v ch,m sc cLng c nhGng Mnh h(Eng nht $Nnh.
Thi7u th<c ,n cLng nh( kh*u ph.n khng $ng lm cho s<c $V tr<ng giMm xu?ng.
S' t6o thnh tr<ng pha thuRc vo s' hp tha canxi, Nering $ tnh ton rPng $; sMn
xut ra 150 tr<ng mRt n,m c.n phMi c 300g canxi hay 750g CaCO
3
. Thi7u canxi lm cho vd
tr<ng mdng v lm giMm $R b%n cCa vd. S' trao $Zi photphat canxi v m<c $R cung cp
vitamin D
3
cho g mi $V c vai tr quy7t $Nnh $Zi vHi s' t6o vd. Sunde $ ch<ng minh Mnh
h(Eng cCa ma $?i vHi $R dy cCa vd tr<ng. Tim phng b5nh dNch tM g lm cho vd tr<ng
mdng di mRt th3i gian. Nhi5t $R mi tr(3ng t,ng ln lm giMm kch th(Hc tr<ng. Hm l(>ng
prrotein trong kh*u ph.n giMm xu?ng nhi%u cLng gy ra nhGng Mnh h(Eng nh( th7. Tuy nhin,
th<c ,n khng Mnh h(Eng nhi%u $7n tr6ng thi protein cCa tr<ng. N7u cho ,n kh h6t bng
mRt th3i gian di lm cho mu sSc protein thay $Zi, $Qc bi5t l khi bMo quMn mRt th3i gian di.
Ng(3i ta cho rPng nguyn nhn cCa hi5n t(>ng $ l s' trao $Zi giGa lng $d v lng trSng
t,ng ln m6nh. h $y sSt ch<a trong lng $d cLng tham gia vo phMn <ng.
Cht l(>ng cCa lng $d tr<ng, khc vHi cht l(>ng lng trSng, pha thuRc nhi%u vo s'
nui d(0ng. Cc sSc t? zeakxantin v lutein ch<a trong ng, c r?t v bRt c Mnh h(Eng $7n
c(3ng $R cCa mu sSc lng $d. NhGng cht ny lm lng $d $Am r r5t nh(ng khng c nhi%u
provitamin A. V vAy lng $d mu nh6t cLng c th; ch<a nhi%u vitamin A n7u trong th<c ,n
c nhi%u vitamin ny, nh(ng c t carotenoit (bRt c, m0 c). Ngoi cc cht carotenoit, cc
sSc t? tZng h>p, th da apocarotinal cho thm vo th<c ,n cLng lm t,ng $R $Am cCa lng $d.
NhGng nghin cng vitamin A trong lng $d c th; t,ng ln tHi 4500 IU
trong 100g. Gi trN sinh hYc cCa lng $d pha thuRc vo hm l(>ng m0 trong th<c ,n. Vitamin
A v caroten ho tan trong m0, n7u nui g bPng th<c ,n c t m0 sc khng thu $(>c k7t quM
nh( mu?n.
Trong th<c ,n cCa g mi ch<a nhi%u bRt c, cn trng, c hRp lm cho mi vN cCa
tr<ng thay $Zi. Sau khi t*y trng chubng nui, cc cht khB trng cLng lm cho mi vN cCa
tr<ng thay $Zi. Cho th<c ,n h6t $(>c sB l bPng hexacloran $; ch?ng mYt n7u khng rBa kT
cLng gy ra hAu quM nh( vAy. Cc cht thu?c ho hYc $Qc bi5t gy hAu quM tai h6i cho cht
l(>ng tr<ng.
h nhGng $Na ph(1ng c $t ngho iot phMi cho thm iot vo th<c ,n cCa g mi $;
nng cao hm l(>ng iot trong tr<ng.V% Mnh h(Eng cCa vi5c bZ sung thm iot vo th<c ,n $7n
50
khM n,ng bMo quMn tr<ng cho $7n nay v[n ch(a c thng bo ca th;. Cht l(>ng tr<ng cLng
giMm $i g khi g ,n thu?c ch?ng c.u trng th(3ng xuyn. Thu?c ny lm cho lng $d c mu
l?m $?m v vd tr<ng sng mu. Ngoi ra, cc lo6i thu?c ny cn lm t,ng tnh thm cCa mng
lng $d d[n $7n s' t,ng c(3ng trao $Zi giGa cc cht cCa lng trSng v lng $d v $i%u $, c
th; d[n $7n cc khuy7t tAt cCa lng $d.
Cc ti li5u cho bi7t, $i%u ki5n ch,m sc Mnh h(Eng khng r r5t $7n cht l(>ng tr<ng.
Cc trang tr6i ch,n nui gia c.m $V tr<ng th(1ng ph*m c nhi5m va sMn xut tr<ng,
cc x nghi5p ny sMn xut ra v bn cc sMn ph*m nng nghi5p qua cc trung tm nhAn v
giao hng. $y tr<ng $(>c soi, chYn l'a, phn lo6i theo cht l(>ng, $nh du v $ng gi.
TF $y tr<ng $(>c chE thlng $7n n1i tiu tha hay $(>c bMo quMn E cc kho l6nh. Gi tr<ng
pha thuRc vo cht l(>ng tr<ng. NhGng tr<ng c cht l(>ng khng t?t pht hi5n bEi s' soi
tr<ng sc bN lo6i bd.
Kh?i l(>ng quM tr<ng l mRt tiu chu*n quan trYng nht $; phn lo6i tr<ng theo cc lo6i
cht l(>ng. Theo tiu chu*n, tr<ng ,n $(>c chia ra cc lo6i sau $y : d(Hi 45g -55g, 55-60g,
60g v cao h1n. _; bMo quMn tr<ng phMi c kh?i l(>ng khng $(>c thp h1n 45g. Vd tr<ng,
chi%u cao cCa bubng kh, tr6ng thi lng trSng v lng $d, tr6ng thi $Xa phi v mi Lng $(>c
dng lm tiu chu*n $; $nh gi cht l(>ng. _Qc bi5t tr<ng t(1i phMi c vd s6ch v cu t6o bnh
th(3ng.
Theo nhi%u bR tiu chu*n th ch8 nhGng tr<ng s6ch, khng rBa v khng t*y mHi $(>c
x7p vo kho bMo quMn (g.n $y, ng(3i ta $ rBa tr<ng th(1ng ph*m bPng nhGng thi7t bN rt
hi5n $6i m khng lm Mnh h(Eng $7n cht l(>ng tr<ng, theo $, tr<ng $(>c rBa bPng t7t bN
c p l'c rt cao v rt nhanh).
Chi%u cao t?i $a cCa bubng kh E tr<ng g c th; l 8mm. Trong th3i gian bMo quMn
tr(Hc ngy 31 thng 3, chi%u cao cCa bubng kh khng $(>c qu 5 mm v tF ngy mRt thng
t( khng $(>c qu 7 mm.
Lng trSng phMi sng, chSc v trong su?t. Lng $d khi soi tr<ng ch8 l mRt v7t m3
khng c hnh d6ng r r5t. N7u lng $d chuy;n khdi vN tr trung tm hay nhn thy $Xa phi th
coi nh( l E khuy7t tAt. Mi hi hay th?i cLng $(>c xem xt, tr<ng ,n phMi khng c cc mi
ny. NhGng tr<ng dng $; ,n phMi $(>c chYn l'a kT cng (bMng 15). NhGng tr<ng khng c
cht l(>ng t?t l nh(ng tr<ng c nhGng v7t mu $d, xm, $en khi mang soi. NhGng tr<ng c
mi v nhGng tr<ng bN nm m?c cLng thuRc lo6i y. ChYn tr<ng bPng cch soi tr<ng $(>c lm
E cc trung tm sMn xut tr<ng.
h cc n(Hc, ng(3i ta c tiu chu*n phn lo6i tF 4 $7n 6 lo6i theo kch th(Hc cCa tr<ng.
Yu c.u v% vd tr<ng, chi%u cao bubng kh, tr6ng thi lng trSng v lng $d c khe khSt h1n. Cc
cht ch<a bn trong tr<ng cLng $(>c nghin c<u.
Bao gi c t.m quan trYng quy7t $Nnh trong vAn chuy;n vo trong bMo quMn. Theo cc
$i%u l5 v% $ng gi th c.n phMi $Mm bMo cho vd tr<ng $(>c ton vIn. _i%u ny khng ch8 $i
hdi tay ngh% vGng m cn phMi c nguyn li5u b%n dng $; bao gi. MQt khc, nguyn li5u dng
$; bao gi khng $(>c ng,n cMn s' thng kh. Ngoi ra cn yu c.u l c th; x7p $(>c nhi%u
nht l dng cc thng ge ch<a $(>c 360 quM tr<ng mei thng. _; tr<ng khng va vo nhau,
ng(3i ta x7p tr<ng vo cc khay bPng cc tng c cc mu lbi lm. _; $.u t ln pha trn.
BSng 15. #nh gi tr+ng d6a trn ghi chp c/a s6 soi tr+ng

Tr+ng c ch<t l!Xng tVt
Tr+ng khng c ch<t l!Xng
tVt
Tr<ng t?t:
Chi%u cao cCa bubng
kh khng qu 5mm hay 7mm
Tr<ng lo6i thMi:
Tr<ng $; lu, chi%u
cao bubng kh lHn h1n 7mm
tnh tF ngy bMo quMn l sau
1 $7n 4 v 5mm tr(Hc 31
C mi th?i
C vng mu
C v7t kha
C chn $en
Th?i l[n vHi mu
51
thng 3.
Nhd h1n 45g. B*n.
DAp v0. Bubng kh di $Rng.
Lng $d di $Rng hon ton.
Tr<ng c v7t mu. C
vAt l6 E bn trong. Tr<ng c
v7t $en bn trong. Tr<ng
long ldng. C mRt trong cc
khuy7t tAt trn $%u bN lo6i bd
xanh cCa vd.

N7u dng ba cc tng $; bao gi th E d(Hi dy hRp v trn nSp phMi c vd bo v $Ay
nSp bPng ba c<ng. Kho ch<a phMi s6ch v khng c mi hi. _ l mRt yu c.u $Qc bi5t quan
trYng $; bMo quMn tr<ng. Chuy;n vAn tr<ng trong ma h khng $(>c $; tr<ng nng qu
20
0
C. V% ma $ng trnh khng $; tr<ng bN $ng vn.
1.8.3. B9o qu9n tr0ng
C nhi%u ph(1ng php bMo quMn tr<ng. Tr(Hc khi xut hi5n tC l6nh th cch bMo quMn
tr<ng phZ bi7n l ngm tr<ng vo n(Hc vi hay dung dNch cCa mu?i natri (silicat natri). Hi5n
nay ph.n lHn E cc n(Hc trn th7 giHi, ng(3i ta bMo quMn tr<ng trong phng l6nh. Cho cc lo6i
kh nh( CO2, O3 vo bubng l6nh hoQc phC mRt lHp d.u ln vd tr<ng $ lm cho s' bMo quMn
t?t h1n nhi%u. Lm $ng hay sy kh tr<ng c hi5u quM t?t, khi $ $Ap v bd vd $i.
a. S6 thay ANi thnh phRn tr+ng trong qu trnh bPo quPn.
Cng vHi th3i gian bMo quMn, trong tr<ng dign ra nhGng s' bi7n $Zi ho hYc, l hYc v
ho sinh hYc. Cc bi7n $Zi ny lin quan vHi cc enzim c mQt trong $. S' thay $Zi cCa
mng lng $d v s' b?c h1i n(Hc qua cc le kh gy ra cc qu trnh th*m thu giGa lng
trSng v lng $d, lm cho nbng $R cCa cc thnh ph.n tr<ng cLng thay $Zi theo. Th da n(Hc
$i tF lng trSng vo lng $d v nhGng cht ho tan trong lng $d (cc cht khong) $i tF lng
$d sang lng trSng. D(Hi tc dang cCa enzim tripsin, s' phn giMi muxin xMy ra, sau $ cc
protein khc cLng bN phn huW. Trong lng $d, ngoi enzim cacbohydraza cn c cc enzim
esteraza v proteaza. Nbng $R amoniac t' do $(>c coi l m<c $R phn huW protein trong lng
$d. Cc qu trnh phn huW trong lng trSng d[n $7n s' t6o ra tioglicol, kh sunfua hidro v
anhidrit c l(u hu`nh. _i%u ny sc lm cho s' phn giMi lHp lng trSng $Qc thm nhanh
chng.
Cc qu trnh phn huW v khu7ch tn lm thay $Zi kch th(Hc cCa bubng kh. Hm
l(>ng vAt cht kh cCa lng trSng v lng $d cLng thay $Zi. C th; thy $i%u $ qua cc h5 s?
chi7t quang cCa nh sng, $R nhHt cCa lng trSng v lng $d giMm xu?ng. Ch8 s? lng trSng v
lng $d giMm xu?ng. Ch8 s? lng $d cCa tr<ng t(1i bPng 0,45, cCa tr<ng i bPng 0,25.
Qu trnh bMo quMn tr<ng cLng lm thay $Zi pH. Ngay sau khi $V, pH cCa lng trSng
bPng 7,5, cCa lng $d bPng 6,0. Do s' thMi kh cacbonic v hi5n t(>ng phn huW nn pH t,ng
ln nhanh, 9,8 $?i vHi lng trSng v 7,6 $?i vHi lng $d. Trong tr<ng i, pH l6i giMm xu?ng.
Cc vi sinh vAt l nguyn nhn lm cho tr<ng bN h(. Cc qu trnh ln men xMy ra
trong tr<ng lc bMo quMn l mMnh $t thuAn l>i cho ho6t $Rng cCa vi khu*n. NhGng g mi bN
b5nh, c th; truy%n b5nh qua tr<ng lc $ang $(>c hnh thnh trong ?ng d[n tr<ng hay truy%n
qua le huy5t. S' nhigm b5nh tF ngoi vo l nguyn nhn chnh gy b5nh trong tr<ng. Cc vi
trng amip coc, coli $i qua le kh $; vo tr<ng. Vd tr<ng bN hdng, dnh phn, dnh cc nguyn
li5u cCa lHp $Rn chubng v tr<ng bN i $ t6o $i%u ki5n cho s' truy%n b5nh. D(Hi tc dang cCa
nm m?c, mQt bn trong cCa mng d(Hi vd tr<ng xut hi5n cc chm $en, $Qc bi5t thy r E
nhGng tr<ng c lng $d di $Rng. Nm m?c $i vo tr<ng E nhGng n1i m lng $d dnh st vo
mng d(Hi vd tr<ng. Sau $ chng bSt $.u phn huW cc cht cCa tr<ng. Hi5n t(>ng ny ch8
ngFng l6i khi thi7u oxi. Nhi5t $R bMo quMn trong phng l6nh khng ng,n cMn $(>c s' t6o thnh
52
nm m?c. S' pht tri;n cCa nm m?c ch8 bN ngFng l6i E 6 7
0
C. Cc loi nm chnh l
Penicillium, Chladosporium, Aspergillus v Fusarium.
Tt cM nhGng bi5n php c hi5u quM hi5n nay $; bMo quMn tr<ng $%u c? gSng lm giMm
$7n m<c thp nht cc qu trnh phn giMi trong tr<ng. SMn ph*m $(>c bMo quMn cLng phMi c
$(>c nhGng yu c.u ca th; . V da ch8 nhGng tr<ng c cht l(>ng cao mHi $(>c giG l6i. V
vAy, ngay sau khi g $V phMi thu nhQt nhanh v $(a vo n1i bMo quMn c*n thAn. Cht l(>ng
tr<ng sc giMm xu?ng n7u tr<ng bN lSc m6nh. ngoi ra, tr<ng dng $; bMo quMn mRt th3i gian
di khng nn $; E n1i c $R nhi5t qu cao 16
0
C v $R *m t(1ng $?i cCa khng kh l 85%.
Lm l6nh tr<ng sau khi tr<ng $(>c $V ra l mRt bi5n php bMo quMn rt quan trYng.
b. jnh h!Wng c/a nhi:t A2 v thYi gian bPo quPn tr+ng
_R Haugh (Hu) cCa tr<ng sc giMm $i theo th3i gian bMo quMn. Tuy nhin, m<c $R
giMm cCa $1n vN Hu cn tu` thuRc vo nhi5t $R mi tr(3ng. Cc th nghi5m cCa Coutts v
Wilson (1986) cho thy, vHi tr<ng tr(Hc khi bMo quMn Hu l 90 $1n vN. h -1
0
C, sau 5 ngy
bMo quMn, giMm $i 5 $1n vN, trong khi $; E 10
0
C, giMm $i 15 $1n vN, 15
0
C giMm $i 18 $1n vN,
21
0
C giMm $i 25 $1n vN v 24
0
C giMm $i 30 $1n vN.
_nh gi tr<ng theo cMm quan rt quan trYng nh(ng cLng rt kh. Ph(1ng php chC
quan ny dng $; $nh gi mi vN lng $d v lng trSng. Cc chuyn vin $nh gi chng
theo cc tiu chu*n cht l(>ng $Qc bi5. Tr(Hc h7t nhGng tr<ng cL hoQc bMo quMn khng $ng
th mi khng bnh th(3ng: tr<ng cL t nhi%u c mi hi, tr<ng th?i th c mi fomat hay mi
dihidro sulfua. _; tr<ng c6nh cc vAt b?c mi m6nh (hnh, x phng v.v) th nhGng mi y
c th; Mnh h(Eng xu $?i vHi tr<ng. Tuy nhin, trong mRt s? tr(3ng h>p ring c th; thy
tr<ng c mi bt th(3ng v nhi%u l do khc nhau. Th(3ng gQp nht l mi bRt c, do tW l5 bRt
c xu qu cao hoQc cc axit bo t' do nhi%u qu. Nghin c<u khc giMi thch mi c tanh l
do c nhGng lo6i tr'c khu*n nht $Nnh hoQc do trao $Zi cht khng bnh th(3ng cCa nhGng g mi
c bi5t. Mi cd kh l do sMn ph*m trao $Zi cht cCa tr'c khu*n sinh ra. Chng th(3ng tF phn
g, $i khi tF cc vAt li5u gi bYc r1i vo tr<ng. _i khi mi cd kh $Qc bi5t thy E tr<ng cn
nguyn ch(a dAp v0. Cc lo6i tr'c khu*n nu trn pht tri;n nhanh E $R nhi5t thp (g.n 0
0
) dng
khi bMo quMn l6nh. V vAy, mi cd kh th(3ng thy E tr<ng $; trong tC l6nh.

c. BPo quPn tr+ng trong cc dung d`ch
BMo quMn tr<ng trong cc dung dNch ng,n ngFa $(>c s' b?c h1i cCa tr<ng. Ngoi ra
cc cht cCa dung dNch cn di5t $(>c cc vi sinh vAt c E trn b% mQt vd tr<ng v bNt kn $(>c
le vd tr<ng.
N&c vi. Ch8 nhGng tr<ng g ch(a bN hdng mHi $(>c bMo quMn trong n(Hc vi. _R
nhi5t trong phng giG trong giHi h6n 5 10
0
C. K7t quM t?t h1n n7u $R di5t l 0
0
C. _; bMo
quMn m(3i quM tr<ng c.n c mRt lt dung dNch, ng(3i ta ch8 dng vi ch(a ti $; pha dung
dNch. C< 1000l dung dNch c.n c 50kg vi l 5kg mu?i ,n. Mu?i ,n $(>c ho tan vo n(Hc vi
s? l(>ng t(1ng <ng rbi mHi cho vo n(Hc vi, vFa $Z n(Hc mu?i vo vFa qu*y $%u. Sau $
c< hai gi3 l6i qu*y dung dNch mRt l.n. Sau mRt ngy $m th dung dNch k7t tCa. G6n c*n thAn
lHp n(Hc trong E pha trn vo b; ch<a. Trong dung dNch y ch<a vo khoMng 0,16 0,17%
cacbonat canxi vHi pH khng thp d(Hi 10. _; giG $(>c cc ch8 s? ny th sau khi cho tr<ng
vo dung dNch phMi $Ay kn nSp l6i.
Ly tr<ng ra khdi dung dNch rt dg dng, n7u tr<ng nZi ln trn mQt n(Hc. Mu?n vAy
ly ra 1/6 dung dNch ra khdi b; ngm tr<ng, th7 vo $ l dung dNch c nbng $R cao th da
dung dNch clorua magie ( 1, 3 ). M<c n(Hc trong b% giMm d.n khi tr<ng $(>c vHt ra v vAy
phMi $Z thm dung dNch vo.
Garantol. Garantol l mRt h>p cht gbm c vi $ ti rbi $(>c cho thm mRt t ferosunphat.
Ferosunphat $(>c dng $; ng,n khng co vi thm vo bn trong tr<ng.
N(Hc vi. Dung dNch gbm c mRt ph.n dung dNch mu?i ,n 35% v m(3i ph.n n(Hc. CLng
c th; dng cc lo6i nbng $R khc. Dung dNch ny c phMn <ng ki;m m6nh, d(Hi Mnh h(Eng cCa kh
53
cacbonic cCa khng kh bn ngoi, trong dung dNch bSt $.u k7t lSng cc tinh th;. NhGng tinh th; ny
bm vo b; mQt vd tr<ng v bNt kn cc le kh.
CM ba ph(1ng php bMo quMn tr<ng k; trn $%u c nhGng nh(>c $i;m khc nhau v so
vHi s' bMo quMn trong phng l6nh chng ch8 giG t.m quan trYng th< y7u. Khi bMo quMn trong
n(Hc vi, $R b%n cCa vd tr<ng giMm xu?ng, v vAy khi nu, vd tr<ng r1i vi cM vo tr<ng.
N(Hc vi cLng truy%n mi vo tr<ng v lng trSng mt khM n,ng nbi bYt khi dng $; quy
kem. Hi5n t(>ng ny cLng thy khi ngm tr<ng vo dung dNch garantol. Tr<ng bMo quMn trong
n(Hc mu?i cLng c vd gin v l[n vo tr<ng khi nu. V vAy, tr(Hc khi nu, ly kim di mRt
le E $.u cCa cCa quM tr<ng. KhM n,ng t6o bYt khng $7n nei tbi nh( khi ngm trong n(Hc vi.
Hi5n nay cc ph(1ng php bMo quMn ny ch8 $(>c dng trong gia $nh.

d. BPo quPn tr+ng trong phng l>nh.
Trong phng l6nh c th; ch<a $(>c mRt s? l(>ng tr<ng lHn trong th3i gian su?t n,m
m khng lm cho tr<ng bN giMm kh?i l(>ng v cht l(>ng. K7t quM bMo quMn trong tC l6nh
pha thuRc vo $R nhi5t v $R *m. _; trnh s' hao hat nhi%u v% kh?i l(>ng, khng kh trong
phng l6nh phMi bo ho h1i n(Hc. MQt khc $R *m cao l6i l mRt $i%u ki5n thuAn l>i cho s'
pht tri;n cCa nm m?c trn b% mQt vd tr<ng. Ch8 nn giG tr<ng t?t cn mHi trong phng l6nh.
Tr(Hc khi bMo quMn tr<ng trong phng l6nh, ng(3i ta soi tr<ng E nhi5t $R 5
0
C. Khng phMi soi
tt cM tr<ng m ch8 soi vo khoMng 10%. Ch8 trong tr(3ng h>p s? tr<ng hdng qu tiu chu*n
cho php mHi phMi soi ton bR tr<ng. _; trnh cho vd khdi bN dAp, nht l trong ma h c.n
phMi lm l6nh tr<ng d.n d.n.
Tr<ng $(>c $Qt trong cc khay tr<ng rbi cho vo hRp ba c<ng. _; $.u t cCa tr<ng
ln pha trn. Lm nh( vAy bubng kh khng bN di $Rng, ranh giHi cCa bubng kh khng bN
l5ch v lng $d khng bN di $Rng. Nguyn li5u dng $; bao gi khng $(>c c mi, phMi kh
v khng (Ht. _R nhi5t $; giG trong th3i gian di l t 0
0
C v $R *m l 78 82%. H1i l5ch
khdi $i%u ki5n ny cLng khng Mnh h(Eng g my. C th; cMi thi5n $(>c $i%u ki5n bMo quMn
n7u giMm $R nhi5t trong phng l6nh tHi 1,5
0
C v $R *m ln tHi 90%. Thay $Zi khng kh
cLng Mnh h(Eng t?t tHi cht l(>ng tr<ng. Bi5n php ny $Mm bMo cho kh hAu cCa phng l6nh
Zn $Nnh.
N7u ly tr<ng ra khdi phng l6nh vo ma h, phMi t,ng $R nhi5t ln d.n d.n $; cho
tr<ng khdi bN vn l6i. Tr(Hc khi cung cp tr<ng cho bN tr(3ng c.n phMi soi l6i v lo6i bd
nhGng tr<ng hdng.
Nh(ng $ bi7t, ngay trong $i%u ki5n bMo quMn t?t, sau ba thng cht l(>ng tr<ng cLng
giMm xu?ng nhi%u. C th; trnh $(>c $i%u $ bPng cch cho kh cacbonic vo phng l6nh.
Khi cabonic c tc dang di5t vi khu*n. N7u c $C nbng $R kh cacbonic c th; nng
cao $(>c $R *m cCa khng kh trong phng l6nh. _i%u ny h.u nh( trnh $(>c s' hao hat
kh?i l(>ng tr<ng. Kh cacbonic rt oxi tF tr<ng ra ngoi v lm ng,n cMn cc qu trnh ln
men cCa s' phn huW, lm cho tr<ng lu i. N7u hm l(>ng kh cacbonic trong phng l6nh $6t
tHi 50% th $i%u ki5n bMo quMn sc $(>c cMi thi5n rt nhi%u. Ph(1ng php bMo quMn ny $(>c
p dang trong tr(3ng h>p c cc bnh ch<a kh t<c l c.n phMi trang bN thm. _; ti5t trng
khng kh cCa phng l6nh, $i khi ng(3i ta dng ozon. Nh(ng tc dang ti5t dng cCa ozon
cLng bN h6n ch7 bEi kh ozon khng xuyn su $(>c. Tc dang oxi ho cCa ozon c th; d[n
$7n s' phn huW qu nhanh cc lipt cCa lng $d. Ngoi ra ozon cn kch thch m6nh cc
mng nhy v vAy khng th; lm vi5c trong $i%u ki5n c nbng $R ozon cao. Nbng $R cCa ozon
khng nn v(>t qu 3 5mg trong 1m
3
khng kh. Trong nhGng n,m g.n $y $; ti5t trng
ng(3i ta hay dng tia tB ngo6i. Ph(1ng php ny c k7t quM t?t trong phng ch7 bi7n thNt v
khi dG thNt trong phng l6nh. Tc dang cCa tia tB ngo6i ch8 h6n ch7 trn b% mQt sMn ph*m v
th7 n khng ph h>p $; bMo quMn tr<ng.

e. Xq l brng dRu
54
C th; h6n ch7 s' h( hdng cCa tr<ng trong th3i gian bMo quan bPng cch xB l bPng
d.u. D.u bNt kt le kh, do $ lm giMm bHt s' thot h1i n(Hc v kh?i l(>ng tr<ng ngay cM khi
bMo quMn tr<ng trong mRt th3i gian di. Ngoi ra, n cn giMm s' trao $Zi oxi v kh cacbonic.
Gresner $ xc $Nnh rPng khi xB l bPng d.u, s' hao hat kh?i l(>ng giMm $i ch8 cn 0,15%
n7u $bng th3i giG tr<ng trong bubng l6nh. Trong nhm tr<ng $?i ch<ng s' hao hat l 1,5%
Khi xB l bPng d.u, tr(Hc h7t lm giMm s' thMi kh cacbonic rt nhi%u t6o $i%u ki5n t?t
cho vi5c bMo quMn tr<ng. Mt nhi%u n(Hc th(3ng gSn li%n vHi s' thMi kh cacbonic. XB l
tr<ng bPng d.u c.n phMi lm ngay E 24 gi3 sau khi tr<ng $(>c $V ra. Tr<ng $(>c cho vo
phng l6nh khng lu tr(Hc khi x7p vo bMo quMn. Th'c tign cho bi7t l nn cho tr<ng vo
phng l6nh khi tr<ng $ $V ra tF ngy th< 14 $7n ngy th< 21. Trong th3i gian ny h.u nh(
ph.n lHn kh cacbonic $ bN mt h7t. V vAy, $; lm t,ng khM n,ng bMo quMn tr<ng tr(Hc khi
xB l bPng d.u nn xB l bPng kh cacbonic. Mu?n vAy tr<ng $(>c $(a vo hRp ch<a khng
thot kh, E mQt trn cCa hRp ch<a nbng $R kh cacbonic khng $(>c thp h1n 85%. S' xB l
ko di 105 pht. Trong th3i gian ny pH cCa lng trSng giMm xu?ng tHi 7,8. Sau $ ng(3i ta
nhng tr<ng vo d.u parafin 20
0
(6,3
0
theo Engler) trong 3 giy E nhi5t $R 60
0
C (mei quM
tr<ng c.n 30mg parafin). N7u d.u nhi%u qu cho chMy bHt tr(Hc khi x7p vo phng l6nh.
_; cho vi5c bMo quMn c k7t quM h1n, nn cho thm nhGng cht ch?ng vi khu*n vo
d.u, th da cho thm axit benzoic, benzoat natri, axit xalicilic v oromixin s c lm t,ng khM
n,ng bMo quMn. Trong $i%u ki5n khng thuAn l>i ($R nhi5t 20
0
, $R *m khng kh 61%) c thm
cc cht ny sc lm cho tr<ng lu hdng. Nh(ng n7u pht hi5n thy nhGng cht ny $ thm
vo bn trong quM tr<ng th phMi dFng l6i khng $(>c xB l nGa.

f. Lm Ang
Ch8 c th; lm $ng nhGng sMn ph*m c cht l(>ng cao. Trong phng dng $; ch7
bi7n tr<ng c.n s6ch sc. Tt cM nhGng $b dng, trang thi7t bN trong phng c.n phMi th(3ng
xuyn t*y trng. Tr(Hc khi lm $ng tr<ng cLng $(>c khB trng. _R nhi5t $(>c khB trng $?i
vHi ton bR tr<ng v lng $d l 60 62
0
C, $?i vHi lng trSng l 58 89
0
C. KhB trng tr<ng
lm trong 2 pht. KhB trng nh( vAy tiu di5t $(>c 99% vi khu*n trong s? $ c vi trng
Ecoli v salmonella.
Ngay sau khi ly tr<ng ra khdi vd, tr<ng $(>c cho vo my $; quy $%u. Hen h>p ny
$(>c chMy qua mRt ci ry c nhGng le khc nhau. Sau $ tr<ng $(>c h6 $R nhi5t nhanh
chng xu?ng -28
0
C; qu trnh ny ko di 28 gi3. Sau $ giG tr<ng E 18
0
C. $R nhi5t cao
h1n, cht l(>ng tr<ng bN giMm $i nhi%u. SMn ph*m lm sfn ny $(>c cho vo hRp sSt ty.
CLng c th; dng nhm hoQc cc nhin li5u khc $; lm bao b.

g. S<y kh
Khi sy kh l(>ng n(Hc trong lng trSng v lng $d giMm $i. _i%u ny h6n ch7 rt
nhi%u s' ho6t $Rng cCa cc enzim. Ngoi ra, ho6t $Rng s?ng cCa ph.n lHn vi sinh vAt bN ngFng
l6i. SMn ph*m sau khi $(>c lm kh li%n $(>c bao gi l6i bPng nguyn li5u khng cho khng
kh v n(Hc $i qua v lm l6nh trong phng c $R *m rt thp. Lng trSng v lng $d ($ bd
vd) $(>c sy kh cng vHi nhau. Nh(ng c th; sy kh tFng ph.n. _; sMn xut bRt tr<ng cLng
nh( sMn xut bRt sGa ng(3i ta dng ph(1ng php phun. _; trnh s' nhigm vi trng v Mnh
h(Eng khng t?t cCa kh, ng(3i ta dng h5 th?ng chn khng. _R nhi5t c.n phMi $i%u ch8nh
nh( th7 no $; lng trSng khng bN $ng vn. Khi lm vHi lng trSng, c.n ch bd mng
tr<ng c th; cn st l6i.
Khi ch7 bi7n cc sMn ph*m tr<ng, khng nn qun mRt $i%u l trong tr<ng c th; mang
cc m.m b5nh. Tr(Hc h7t l cc $6i di5n cCa nhm Salmonella (nguyn nhn gy ra nhGng
b5nh th(1ng hn, ph th(1ng hn, vim ruRt). _Qc bi5t c h6i cho ng(3i l khi ,n tr<ng vNt c
nhGng lo6i vi trng ny. Trong m(3i n,m tr(Hc $y khi tr<ng $(>c sB dang nhi%u, ng(3i ta
$ khB trng cM tr<ng t(1i l[n sMn ph*m cCa tr<ng. Tr(Hc khi lm kh tr<ng, ng(3i ta khB
Formatted: Dutch (Netherlands)
55
trng E 60 61
0
C trong vi pht. Lc ny c.n ch $; lng trSng khdi bN $ng, n7u khng
cht l(>ng tr<ng sc giMm $i nhi%u. Lng $d (Ht t nh6y cMm vHi vi5c $un nng h1n lng
trSng. KhB trng sMn ph*m tr<ng khng $(>c ti7n hnh d(Hi tc dang cCa oxit etilen trong
chn khng. KhM n,ng bMo quMn bRt tr<ng $(>c t,ng ln khi pH giMm xu?ng $7n 5,5 v l(>ng
h1i n(Hc ch8 cn 2%. VHi s' c mQt cCa kh cacbonic v nhi5t $R thp, bRt tr<ng c th; bMo
quMn $(>c mRt th3i gian rt di.
h.BPo quPn tr+ng brng mng bUc nhn t>o
LHp mng bYc t' nhin trn vd tr<ng c tc dang nh( mRt ro chSn ch?ng l6i s' xm
nhAp cCa vi sinh vAt v giMm tZn tht kh?i l(>ng trong qu trnh bMo quMn. N7u ta rBa vd tr<ng
ngay sau khi thu ho6ch $; $Mm bMo v5 sinh vd tr<ng th sc lm mt $i lHp bMo v5 t' nhin ny,
tr<ng rt mau hdng. Hi5n nay, $; ko di th3i gian bMo quMn tr<ng g, tr<ng vNt t(1i sau khi
rBa v ti5t trng, c nhi%u n(Hc p dang ph(1ng php phC mRt lHp mng nhn t6o bn ngoi
vd tr<ng $; thay th7 lHp mng bMo v5 t' nhin $ bN mt $i. Mng bao $(>c sB dang phZ bi7n
nht l d.u khong, ngoi ra cn c nhi%u lo6i mng $ang trong giai $o6n nghin c<u v thB
nghi5m nh(: mng protein (whey protein isolate, whey protein concentrate, mng t F zein...),
mng lipid (d.u $Au phRng, d.u h6t bng, d.u dFa...), polysaccharid (chitosan, alginat...),
shellac. Mng bYc nhn t6o c th; gip ko di th3i gian bMo quMn cCa tr<ng gia c.m do h6n
ch7 qu trnh trao $Zi CO2 v O2 qua vd.
h n(Hc ta, $ c mRt s? nghin cc <ng dang rRng ri.
Cc nh khoa hYc thuRc Tr(3ng $6i hYc bch khoa TP.HCM $ tm ra cch $; giG cho tr<ng
vNt t(1i lu h1n bPng nhGng mng bYc nhn t6o, hY $ ti7n hnh nghin cc lau bPng vMi m%m nhng n(Hc m 32 - 34oC, ngm trong dung
dNch oxy gi 0,5% trong 3 pht rbi rBa nhanh l6i bPng n(Hc m v thZi kh. Sau khi chu*n bN
cc dung dNch t6o mng (bao gbm mng bYc monostearin, soy protein isolate (SPI), carboxy
methyl cellulose (CMC) v d.u dFa), ng(3i ta t6o mng bYc cho vd tr<ng bPng cch nhng
tFng quM tr<ng vo dung dNch t6o mng trong 10 giy, rbi dng kIp ly ra, $Qt trn cc l(Hi,
lm kh nhanh bPng qu6t my, sau $ bMo quMn E nhi5t $R th(3ng (25 - 32oC).
Sau $, ng(3i ta $ khMo st hi5u quM cCa cc mng bYc trn v d.u dFa $?i vHi cht
l(>ng cCa tr<ng vNt trong 15 ngy bMo quMn E $i%u ki5n nhi5t $R th(3ng, d'a trn cc ch8 tiu:
$R giMm kh?i l(>ng, pH lng trSng, $R Haugh, tW l5 hdng, $nh gi thN hi7u v% $R phlng, mi
v m<c $R (a thch chung. K7t quM khMo st cho thy ngo6i trF d.u dFa, cc mng bYc $%u
ko di th3i gian bMo quMn cCa tr<ng ln 15 ngy so vHi $?i ch<ng 10 ngy, trong $ mng
monostearin cho hi5u quM t?t nht. Tt cM cc tr<ng bYc mng, ngo6i trF bYc mng SPI, $%u
$(>c ng(3i $nh gi chp nhAn. Tc dang t?t $; ko di th3i gian bMo quMn tr<ng cCa cc lo6i
mng c th; sSp x7p theo th< t' sau: monostearin > CMC > SPI.

1.8.4.S9n xu-t tr0ng s/ch v cng nghi+p ho ngnh s9n xu-t tr0ng
Trong kW nguyn hRi nhAp ton c.u, khi hng ro thu7 quan giGa cc n(Hc ngy cng
trE nn mdng manh h1n th cLng l lc cc rCi ro trong ch,n nui cLng t,ng ln $ng k;.
_i;n hnh E n(Hc ta trong th3i gian hAu WTO l dNch tai xanh, v tr(Hc $ l dNch cm gia
c.m. _<ng tr(Hc cc nguy c1 $, nhGng n(Hc c ngnh ch,n nui pht tri;n v giu ti%m
n,ng $%u xc $Nnh l, $; ch,n nui b%n vGng, mRt mQt c.n t,ng c(3ng cng tc $Mm bMo v5
sinh mi tr(3ng v an ton sinh hYc, mQt khc, $*y m6nh qu trnh khp kn tF khu sMn xut
$7n khu ch7 bi7n sMn ph*m lm ra vHi cht l(>ng cao. G.n $y, cc nh my ch7 bi7n thNt
l>n cCa cng ty CP t6i Vi5t Nam $ gip cho cc trang tr6i cCa hY rt chC $Rng trong vi5c
tiu tha sMn ph*m v rt t pha thuRc vo thN tr(3ng (v?n rt tht th(3ng nh( d' bo th3i ti7t
vAy) $ l nhGng v da $i;n hnh v% cng tc ny.
Trong lXnh v'c sMn xut v tiu tha tr<ng gia c.m, cc n(Hc Thi Lan v Trung Qu?c
Formatted: Dutch (Netherlands)
56
l nhGng n(Hc g.n $y $ rt thnh cng trong vi5c $a d6ng ho sMn ph*m ch,n nui g $V
tr<ng.
Hng n,m 60 tri5u tn tr<ng $(>c tiu tha trn ton c.u, trong $ khoMng 40 tri5u tn
$(>c tiu tha E chu . N(Hc tiu tha tr<ng lHn nht l Trung Qu?c vHi s? l(>ng 30 tri5u tn
mei n,m.
S' cng nghi5p ha sMn xut, ch7 bi7n tr<ng E chu l6i ch(a pht tri;n v chu l6i
cLng l n1i bng pht nhi%u nht trn th7 giHi v% dNch cm gia c.m, Mnh h(Eng $7n $R an ton
cCa sMn ph*m tr<ng.
L(>ng tr<ng hng ha $ qua xB l chi7m tW l5 cn rt khim t?n. S? l(>ng tr<ng
$(>c xB l, ch7 bi7n cng nghi5p E Trung Qu?c ch8 chi7m 0,13% tZng sMn l(>ng tr<ng mei
n,m trong khi E MT v kh?i EU do chp hnh luAt an ton th'c ph*m (trong $ c $%u khoMn
phMi xB l tr<ng tr(Hc khi $(a ra thN tr(3ng tiu tha) th s? l(>ng tr<ng $(>c xB l chi7m tHi
96% v 98%. Con s? ny E NhAt BMn $6t 60% v _i Loan l 20%.
_; c th; xy d'ng th(1ng hi5u tr<ng an ton th tFng quM tr<ng phMi $(>c m s? ha
nhPm xc $Nnh $(>c ngubn g?c xut x<, th3i gian v n1i sMn xut, ki;m $Nnh cng vHi s'
ki;m sot chQt chc sMn xut tr<ng tF $.u vo nh( cc khu gi?ng, chubng tr6i, th<c ,n, quy
trnh ch,n nui, thu gom $7n $.u ra nh( bMo quMn, ch7 bi7n, $ng gi sMn ph*m
Th" no l tr0ng s/ch
Tr<ng s6ch l tr<ng $(>c sMn xut ra tF dy chuy%n sMn xut khp kn, ki;m sot $(>c
ton bR quy trnh tF ch,n nui (sMn xut con gi?ng, sMn xut th<c ,n, t6o mi tr(3ng ch,n
nui an ton v v5 sinh $6t tiu chu*n qu?c t7) $7n sMn ph*m: bao gbm vi5c thu ho6ch, v5
sinh, phn lo6i. m ho hoQc ch7 bi7n nhPm $a d6ng ho sMn ph*m: tr<ng t(1i (tr<ng quM),
tr<ng $ bd vd (dNch tr<ng), bRt tr<ng, tr<ng mu?i v tr<ng luRc bd vd.
V da, h5 th?ng sMn xut tr<ng s6ch cCa DKY $(>c th; hi5n qua s1 $b sau:

Trn th7 giHi hi5n $ c cng ty Sanovo Staalkat vHi h1n 50 n,m nghin cc nhi%u h5 th?ng ch7 bi7n tr<ng vHi quy m cng nghi5p ha, hi5n $6i v $Mm bMo
cht l(>ng tr<ng "s6ch".
57
h cc quy m v ki;u dng khc nhau, cc h5 th?ng dy truy%n ch7 bi7n tr<ng gbm
cc cng $o6n nh( rBa tr<ng (bPng bn chMi thi7t k7 $Qc bi5t v n(Hc phun vHi t?c $R nhi%u
nht 30 giy/quM) lm kh bPng kh nng 40-45
0
C soi qua tia tB ngo6i $; pht hi5n tr<ng
c phi, tr<ng hdng Phn lo6i tr<ng theo mu sSc, lo6i bd tr<ng dAp vd (chnh xc $7n tFng
mm) phun d.u bMo quMn n7u sMn ph*m bn l tr<ng t(1i.
_?i vHi mac $ch bn dNch tr<ng th dy truy%n c thm cc thi7t bN nh( my tch vd;
my tch lng trSng, lng $d; my ki;m dNch, ki;m tra v7t mu,... my $ng gi chuyn bi5t,
$bng th3i h5 th?ng cn c my thu gom l6i vd tr<ng v nghi%n nhd lm th<c ,n ch,n nui.
N7u sMn ph*m c.n thu l tr<ng luRc th cn c thm my $o xem tr<ng c phMi l tr<ng
cCa g mHi $V khng (lo6i tr<ng ny th(3ng kh bc), bubng luRc, my bc vd....
N7u sMn xut bRt tr<ng th h5 th?ng my c.n c thm bubng sy bRt, $ng gi $Qc
dang v t' $Rng.
Qu trnh trn, bn c6nh vi5c ly $(>c ni%m tin cCa ng(3i tiu dng v% an ton sinh
hYc, cn t,ng khM n,ng l'a chYn cho ng(3i tiu dng, mE rRng $(>c nhi%u thN tr(3ng, kch
$(>c c.u $; cung pht tri;n. H1n nGa khu ny l6i dg c th; cng nghi5p ha lm t,ng n,ng
sut t6o sMn ph*m hng ha. _bng th3i lm giMm s' bi7n $Rng v% gi trn thN tr(3ng, trnh
hi5n t(>ng: ;Qc nJng xu-t th m-t gi v ng(>c l6i.

Tuy nhin, $; c th; sB dang $(>c h5 th?ng my ch7 bi7n hi5n $6i ny th phMi c $C
ngubn nguyn li5u $Mm bMo cng sut mei my x7p tr<ng c s<c ch<a v xB l tHi 24.000
quM/gi3. _i%u ny $i hdi sMn l(>ng tr<ng v h5 th?ng thu gom trung gian phMi rt pht tri;n.
Do $, pht tri;n ch,n nui gia c.m c.n chuy;n dNch sang h(Hng gia tr6i, trang tr6i cng
nghi5p ha lHn, $i $i vHi $.u t( cng ngh5 ch7 bi7n, bMo quMn cng nghi5p ha, $a d6ng ha
sMn ph*m th chSc chSn sc thu ht $(>c nhi%u thN tr(3ng, $Mm bMo v5 sinh an ton th'c ph*m
v thc $*y trE l6i ngnh ch,n nui hp d[n ny.

1.9.V<n AO an ton th6c ph7m trong chbn nui gia cRm Viet GAHP

Trn th7 giHi, tF lu vn $% an ton th'c ph*m $(>c $Qc bi5t quan tm. MRt trong
nhGng giMi php h(Hng $7n mac tiu trn l vi5c p dang cc tiu chu*n vFa ki;m sot hi5u
quM, vFa $p <ng cc yu c.u kinh doanh cCa cc Hi5p hRi bn lV trn th7 giHi nh( tiu
chu*n GAP, tiu chu*n BRC.
Tiu chu7n GAP (Good Agricultural Practices , th'c hnh nui trbng t?t) l tiu
chu*n ra $3i tF ch(1ng trnh an ton th'c ph*m th7 giHi (dign $n kinh doanh th'c ph*m th7
giHi $(>c tZ ch<c vo thng 5/2000). Mac tiu cCa ch(1ng trnh an ton th'c ph*m th7 giHi
bao gbm:
- Nng cao an ton th'c ph*m
- Nng cao bMo v5 ng(3i tiu dng
- Nng cao lng tin ng(3i tiu dng
- Thi7t lAp cc yu c.u dng $; lm chu*n so snh cc h5 th?ng an ton th'c ph*m
- CMi ti7n hi5u quM v% chi ph trong ton bR chuei dy chuy%n cung cp th'c ph*m
Tiu chu*n GAP $% cAp $7n vi5c ki;m sot nhGng khu $.u tin cCa vi5c nui trbng v
ph(1ng php $Mm bMo cung cp th'c ph*m an ton v khng $Rc. N quy $Nnh cc y7u t? c.n thi7t
$; th'c hnh nui trbng t?t $; sMn xut th'c ph*m thNt, tr<ng... Cc sMn ph*m trn mu?n $(>c bn
tr'c ti7p vo siu thi E MT, EU th cc nh cung cp c.n phMi quan tm p dang GAP (khu nui
trbng), GMP v HACCP (khu ch7 bi7n, $ng gi, vAn chuy;n).
Trong GAP bSt buRc chng ta phMi phn tch nhGng m?i nguy xut pht tF $.u vo nh(: th<c
,n, n(Hc... tt cM cc y7u t? Mnh h(Eng $7n vAt nui. V tF vi5c xc $Nnh ny, phMi $(a ra cch th<c ki;m
sot lm giMm thi;u cc m?i nguy c1 khng an ton c th; sMy ra.
Cc yu cRu chnh c/a GAP bao gem:

Formatted: Font: 14 pt, Not Bold,
Italic, Font color: Red
Formatted: Level 1
Deleted: .
58
- Mi tr(3ng nh x(Eng/ trang tr6i/ che nui phMi thch h>p, khng c n(Hc thMi chMy
vo h5 th?ng t(Hi tiu.
- Mi tr(3ng chung quanh phMi $(>c $nh gi cc rCi ro do nhigm v ngAp lat.
_Nnh k` $nh gi s' tc $Rng ti%m *n cCa mi tr(3ng $7n an ton th'c ph*m.
- Trang thi7t bN phMi $(>c thi7t k7 $ng mac $ch sB dang, dg dng lm s6ch. _Nnh k`
$nh gi cc $i%u ki5n ho6t $Rng cCa trang thi7t bN.
- BMo tr v lAp k7 ho6ch bMo tr, cc nh th.u hoQc cc $Ri bMo tr phMi nhAn th<c v
tun thC cc tiu chu*n v5 sinh $ quy $Nnh cCa $1n vN.
- Nhn vin c $C toa lt v trang thi7t bN v5 sinh.
- Nhigm b*n do ha cht / cc vAt l6 tF bn ngoi: cc ho cht (phn bn, cht pha
gia, thu?c, x,ng, d.u...) $(>c sB dang phMi $(>c quMn l v ki;m sot.
- V5 sinh v lm s6ch: c ch(1ng trnh th'c hi5n v5 sinh, hb s1 th'c hi5n phMi $.y $C.
Cc ho cht sB dang phMi ph h>p vHi mac $ch sB dang.
- QuMn l cht l(>ng n(Hc sB dang.
- QuMn l cht thMi: cht thMi phMi $(>c ki;m sot $; ng,n ngFa s' nhigm b*n vo
$t v n(Hc. C ch(1ng trnh xB l thch h>p cht thMi v cc vAt ch<a ha cht.
- Ki;m sot vAt gy h6i: $nh gi s' Mnh h(Eng cCa cc ha cht $(>c sB dang E va
ma tr(Hc trong n(Hc v $t. Vi5c ki;m sot vAt gy h6i $(>c th'c hi5n bEi cc tZ ch<c c
$C khM n,ng hoQc bEi nhn vin $ $(>c $o t6o.

Theo tZ ch<c L(1ng Nng Th7 giHi: GAP l cc b&c th7c hnh c lin quan ;"n tnh bAn
vTng c4a mi trVng, kinh t" v x hUi trong su=t qu trnh s9n xu-t v ch" bi"n sau thu
ho/ch;8 t/o ra th7c phXmcdng nh cc s9n ph: c4a ngnh nng nghi +p ch-t lQng v an
ton (FAO, 2003).
Ai A`nh ra cc tiu chu7n GAP? _ l cc Chnh phC cc n(Hc, cc tZ ch<c dn s' -
phi chnh phC.V cc mac tiu chnh cCa GAP l cht l(>ng mi tr(3ng v an ton nn h.u
h7t cc chnh phC $%u thng qua cc qui $Nnh v luAt v% GAP. HY cLng Cng hR s' thda thuAn
GAP cCa khu v'c t( nhn. T6i Php, chnh phC vFa ban hnh tiu chu*n GAP p dang cho
cc nh v(3n ti7n bR. bng th3i chnh phC Php cLng $p <ng cc m?i quan tm cCa nh
v(3n v cc nh bun lV l lm sao $; tiu chu*n GAP cCa chnh phC v GAP t( nhn ($ang
tbn t6i) th?ng nht nhau, $Qc bi5t l vHi Eurep GAP v lm th7 no $1n giMn ha cc $nh gi
v% th'c thi GAP?
GAP v cc tK ch0c qu=c t"
- Bn c6nh Eurep GAP- $Qc bi5t p dang cho sMn ph*m t(1i- c hai tZ ch<c trn qui
m qu?c t7 thi7t lAp tiu chu*n GAP nh( tiu chu*n ton c.u ha.
- GFSI - TZ ch<c An Ton Th'c Ph*m Ton C.u- l tZ ch<c 100% t( nhn do cc nh
ch7 bi7n v bun lV hng $.u th7 giHi thnh lAp vHi tt cM cc cp $R trong chuei cung cp,
bao gbm cM nng tr6i, $%u $(>c GFSI quan tm
Ngy 15 thng 5 n,m 2008, BR tr(Eng BR Nng nghi5p v Pht tri;n nng thn $
Ban hnh Quy7t $Nnh s? 1504 / Q_-BNN-KHCN cCa Th6c hnh chbn nui tVt cho chbn
nui gia cRm an ton t>i Vi:t Nam (VietGAHP).
59

Ch!ng I I
CHZN LZC, NUI D%[NG V CH\M SC G MI #]

2.1. $ng dQng m2t sV ti@n b2 di truyOn trong cng tc gi Vng AVi vSi g A_
tr+ng giVng
2.1.1. Mu sWc lng
_?i vHi g thNt c bR lng trSng hoQc sng mu $; khi gi7t thNt ng(3i ta dg dng lm
s6ch lng. g c lng mu s[m hoQc $en th(3ng $; l6i g?c lng vHi sSc t? $en trn da lm
thn thNt khng $Ip, giMm s' hp d[n cCa sMn ph*m. thNt, chnh v vAy m khi t6o cc tZ h>p
lai chuyn thNt ng(3i ta th(3ng t6o ra g vHi mu lng trSng hoQc vng sng.
Mu lng lin k7t giHi tnh $(>c <ng dang nhi%u trong cng tc gi?ng khi lai t6o g
chuyn tr<ng v chuyn thNt lng mu. Gen s (lQn) quy $Nnh mu lng nu, gen S (trRi) quy
$Nnh mu lng trSng nPm trn NST giHi tnh Z. Th(3ng chYn g tr?ng b? ZsZs (nu) cho ph?i
vHi mi mI ZSW (trSng) cho ra $n con khi mHi nE c g tr?ng lng trSng (lo6i bd ngay) v
g mi lng nu.

Cha ZsZs (nu) x mi mI ZSW (trSng)

Giao tB Zs; Zs Zs, W

Con th(1ng ph*m g tr?ng ZsZS (trSng) g mi ZsW (nu)

G tr?ng nu hoQc nu $d l tF nhGng gi?ng nh( newhampshire, rhodisland $d v leghorn
nu. G mi trSng tF nhGng gi?ng nh(: susex, viandot, viandot v dorking.
Cha lng $en cho ph?i vHi mi mI sYc trSng $en sc cho con mi $en v g tr?ng $en
vHi chm trSng sng trn $.u nh( E gi?ng Bovan Nera.
Formatted: Level 1, Indent: First
line: 0 cm
(U.S.)
Formatted: Level 1
(U.S.)
(U.S.)
(U.S.)
60
2.1.2. T=c ;U m2c lng
Tnh tr6ng mYc lng nhanh sc nhAn thuAn l>i cho vi5 rt ngSn th3i gian nui g thNt
broiler. Khi gi7t thNt E l<a tuZi sHm, gia c.m sc c t lng m,ng, g?c lng tr(Eng thnh kh,
khng $; l6i nhGng le lHn vHi nhGng v7t mu s[m trn da lm cho qu.y thNt xu v dg bN
nhigm khu*n.
Gen quy $Nnh tnh tr6ng mYc lng nhanh (k) nPm trn NST giHi tnh Z l gen lQn
th(3ng $(>c sB dang nhi%u trong cng tc gi?ng $; t6o ra tZ h>p lai broiler th(1ng ph*m. C
th; phn bi5t tr?ng mi qua t?c $R mYc lng cnh s1 cp ngay tF khi mHi nE khi chYn tZ h>p
lai giGa g tr?ng b? mang gen kk (lQn), mYc lng cnh nhanh v g mi mI mang gen KW,
mYc lng cnh chAm (K l gen tri). Trong $n con nE ra, g tr?ng c ki;u gen Kk sc mYc
lng cnh chAm, lng cnh s1 cp hnh kim: g mi c ki;u gen kW sc mYc nng nhanh nn
lng cnh s1 cp c c3 trn chp lng.
Cha kk (mYc lng nhanh) x MI KW (mYc lng chAm)

Giao tB k K; W

Con: g tr?ng Kk (mYc lng chAm), g mi kW (mYc lng nhanh)

T?c $R mYc lng $(>c xc $Nnh qua tnh tr6ng lng cnh cCa g con mHi nE v E g 10
ngy tuZi qua tnh tr6ng lng $ui. G mYc lng nhanh sc c lng $ui E lc 10 ngy tuZi, g
mYc lng chAm th $ui ch(a mYc lng (Richard v Malden, 1990).
TW l5 $V pha thuRc vo tu.n tuZi, ng(3i ta c th; da $on tW l5 $V qua cng th<c sau:
Cng th<c s' $on tW l5 $V:

Y = 100 x
1
]
1
,
_
+
d X) x (c -
) b x a ( 1
1

Trong $:
Y: TW l5 (s? $V tr<ng /100 mi /ngy)
X: S tu.n tF khi $V tr<ng $.u cCa qu.n th;
H5 s? a = 39,6; b = 0,3; c = 0,0035 (h(Hng tr<ng); 0,012 (h(Hng thNt); 0,004 (vNt, chim
ct); d = - 0,03 (h(Hng tr<ng); - 0,08 (h(Hng thNt).
Cng th$c dG /on kh9i lMng tr$ng

p =a (b x 0,9
x
).
Trong $:
P: kh?i l(>ng tr<ng (g); x: s? tu.n $V

H5 s? Tr<ng H(Hng thNt Chim ct VNt Ngeng
a 62 68,7 11,2 66,5 140
b 18 23 4 19 60

2.1.3. M2t sV gen AIc bi:t A!Xc sq dQng trong cng tc giVng
Trong rt nhi%u gen quy $Nnh kh?i l(>ng c1 th;, mRt s? gen c nghXa lHn trong cng tc
gi?ng gia c.m nh( gen Cp gy ra s' pht tri;n khng bnh th(3ng cCa m san, gen td gy ra tnh
tr6ng hypothyroidism, gen dw gy gi Mm t.m vc cCa g tr(Eng thnh. Cc gen trn th(3ng lQn v
hi7m vHi t.n s? gQp rt thp.
61
Gen Dw trRi l tnh tr6ng bnh th(3ng, gen lQn dw
B
gy ci nhI gYi l Bantam gen.
Gen dw gy tnh tr6ng ci nQng lin k7t giHi tnh vHi nhigm sSc th; Z, gen dw nPm giGa gen n
gy thoi ho gan v gen wl gy khng cnh, gen dw n Pm g.n gen s (lng trSng) hoQc gen
S (lng vng nu). Gen dw $(>c ch nhi%u v n lin quan $7n nhi%u ch<c n,ng cCa trao $Zi
cht, ch<c n,ng sinh l, ding d(0ng, tAp tnh v b5nh l. NhGng Mnh h(Eng cCa gen ny c th;
rt dg dng nghin c<u khi trong $n con mi c 50% ci, nhd, cn 50% l g mi bnh
th(3ng. Tnh tr6ng sc sHm xc $Nnh n7u c tim gen s (lng trSng) v gen k (mYc lng nhanh).

Gen dw c th; gQp E h(Hng tr<ng cLng nh( E h(Hng thNt. Tc dang ci cYc khng th;
hi5n E kh?i l(>ng g con mHi nE m xut hi5n nh( mRt qu trnh t,ng trYng thp h1n so vHi
bnh th(3ng. E g tr(Eng thnh, th; trYng g mi giMm 50%, g tr?ng giMm 40%. G dw mo
pht tri;n h1n, tch m0 nhi%u h1n, n,ng sut tr<ng giMm khoMng 10% E g nhI cn, thnh thac
sinh dac chAm h1n 7 10 ngy nh(ng tW l5 p nE cao h1n 5 10%. G dw chNu nhi5t t?t,
l(>ng glucose mu thp do t,ng s' tch luT glycogen, tch luT protein thp nn qu trnh dN
ho nhanh; trong tuy7n yn tch luT 1 l(>ng hormon sinh tr(Eng khng ti7t ra $(>c hoQc ti7t
ra E d6ng khng ho6t $Rng, $i%u ny d[n $7n t,ng tiu t?n th<c ,n cho t,ng trYng, m[n cMm
vHi kh*u ph.n thi7u protein, $Qc bi5t l cc axit amin.
Gen dw th; hi5n E g h(Hng tr<ng: giMm kh?i l(>ng c1 th; 15 25%, giMm kh?i
l(>ng tr<ng, giMm sMn l(>ng tr<ng 10%, m[n cMm vHi l6nh v $i%u ki5n ch,m sc km, chNu
nng t?t. C th; nui g vHi mAt $R cao h1n khoMng 30 35%.
Gen dw E g h(Hng thNt: giMm kh?i l(>ng c1 th; v kh?i l(>ng tr<ng, giMm m<c t,ng
trYng v giMm th<c ,n cho duy tr tF 15 30%. Khi lai vHi g bnh th(3ng Dw sc phac hbi
tnh tr6ng bnh th(3ng E g mi, ch8 cn 3% g tr? ng Dwdw ci.
Gen dw $(>c sB dang lm giMm th; trYng g mi h(Hng thNt nhPm giMm tiu t?n th<c
,n $; sMn sut g con. G mi dw $% khng t?t vHi b5nh Leucosis nn c tW l5 nui s?ng cao
h1n.
Gen chNu nng t?t gbm c gen Na (Naked neck) l gen trRi khng hon ton, gy
tnh tr6ng trai lng $.u v vng cZ. G mang gen NaNa giMm 40% lng phC, vng da $.u v
da cZ khng c cc g?c lng nn th(3ng trai. G NaNa giMm 30% lng phC, cn g nana mYc
lng bnh th(3ng.
G h(Hng thNt mang gen Na t,ng s<c chNu nng, n,ng sut tr<ng cao, khi nui E nhi5t
$R cao 30
0
C v[n giG m<c t,ng trYng cao, chuy;n ho th<c ,n t?t, tW l5 lng t, s<c s?ng cao,
khoV m6nh, tW l5 nui s?ng cao h1n v tW l5 tAt xu (cannibalism) thp h1n g mang gen nana.
G mang gen NaNa c th; trYng cao h1n v tiu t?n th<c ,n thp h1n g mang gen Nana.
G h(Hng tr<ng gen Na t,ng s<c chNu nng, n,ng sut tr<ng cao khi nui E nhi5t $R
cao, $V sHm h1n, tr<ng c kh?i l(>ng cao h1n, vd tr<ng dy v chSc h1n, tW l5 ch7t thp h1n
so vHi g mang gen nana.
Gen F (Frizzle) gy lng qu,n ra ngoi, lm giMm tnh phC cCa lng nn nhi5t sc dg
dng toM ra.
Gen Na v gen F c m?i t(1ng tc chQt trong vi5c cMi thi5n n,ng sut tr<ng trong $i%u
ki5n nhi5t $R mi tr(3ng cao trn 30
0
C.
2.1.4.TK ch0c cng tc gi=ng
TZ ch<c cng tc gi?ng cCa cc qu?c gia $%u $(>c tZ ch<c theo s1 $b sau $y:

Ngn hng gen v gi?ng g?c
ng b v cha mI
Th(1ng ph*m
62

Nhn chung tZ ch<c cng tc gi?ng $%u theo h(Hng pht tri;n nhGng x nghi5p chuyn mn
ha sau $y:
- Cc x nghi5p gi?ng g?c v ngn hng gen
- Cc x nghi5p nhn gi?ng, nui g ng b, b? mI
- Cc x ngi5p v tr6i nui th(1ng ph*m, cc tr6i p
Cc c1 sE ny c nhi5m va v ch<c n,ng khc nhau, nh(ng c m?i lin h5 mAt thi7t
vHi nhau t6o thnh mRt h5 th?ng.
Cc x nghi:p giVng gVc v ngn hng gen
Nhi5m va cCa cc x nghi5p ny l giG cc dng thu.n v $Mm bMo cung cp cho cc
tr6i nhn gi?ng nhGng g gi?ng tr<ng v gi?ng thNt t?t. Bn c6nh $ cc x nghi5p ny phMi c
c1 sE $; ki;m tra s<c sMn xut cCa tFng c th; dng thu.n. Cc x nghi5p ny ch8 cung cp
cho cc x nghi5p nhn gi?ng nhGng g $ qua ki;m tra v% khM n,ng sMn xut $; khng ngFng
nng cao v bMo $Mm n,ng xut cho cc x nghi5p $ cLng nh( cc tr6i th(1ng ph*m.

Cc x nghi:p nhn giVng
Nhi5m va cCa cc x nghi5p nhn gi?ng l nhn cc $n gia c.m $ nhAn $(>c tF cc
x nghi5p gi?ng g?c $; c th; cung cp cho cc x nghi5p th(1ng ph*m nhGng $n gia c.m t?t
nht. V cc x ngi5p nhn gi?ng khng lm cng tc gi?ng chuyn mn nn t6i $y khng
ti7n hnh ki;m tra s<c sMn xut. Cc x nghi5p gi?ng c nhi5m va $Mm bMo k7 ho6ch cung cp
con gi?ng lu di, $6t tiu chu*n kT thuAt cho cc x nghi5p nhn gi?ng trn c1 sE cc h>p
$bng chQt chc. Cc x nghi5p ny c.n $(>c quy ho6ch khoa hYc trn c1 sE nghin cc nhAn g cng tuZi v xut $i nhGng g m tuZi cCa chng $ $(>c bi7t chSc chSn
qua theo di trn sZ sch.
E mi%n BSc n(Hc ta, nhGng x nghi5p ny c quy m kh lHn nh( x nghi5p nhn gi?ng
g h(Hng tr<ng L(1ng MT, x nghi5p nhn gi?ng g thNt Tam D(1ng cc x nghi5p ny $
$(>c trang bN $.y $C $; $Mm bMo vi5c sMn xut g con t?t.
Cc x nghi:p v tr>i nui th!Tng ph7m
Nhi5m va cCa cc cE sE ny t(1ng $?i $1n giMn, chC y7u l sMn xut tr<ng, thNt $;
cung cp cho thN tr(3ng.
Cc x nghi5p sMn xut tr<ng nui g mi $V th(1ng ph*m nhAn tF cc c1 sE nhn
gi?ng khi chng mHi nE. Sau khi khai thc tr<ng, $7n khi g mi $V giMm, khng $6t hi5u quM
kinh t7 th lo6i thMi $; gi7t thNt v l6i nuI $n mHi.
Cc x nghi5p nui g thNt nhAn g con th(1ng ph*m mHi nE, nui $7n $R tuZi nht
$Nnh, th(3ng l 6- 12 tu.n tuZi th xut bn. Th3i gian nui ngSn hay di ty thuRc vo gi?ng,
$i%u ki5n nui d(0ng, thN hi7u cCa khch hng
Cc x nghi5p sMn xut th(1ng ph*m nn c quy m lHn $; c th; c1 giHi ha hoQc t'
$Rng ha sMn xut, nh3 $ lm giMm chi ph v mang l6i hi5u quM kinh t7 cao h1n. T6i cc c1
sE ny c th; nui g bPng lo6i th<c ,n ph h>p $; $Mm bMo s<c sMn xut cao v h6 gi thnh
sMn ph*m.
Cc tr6m p
63
Cc tr6m p nhAn tr<ng tF cc x nghi5p nhn gi?ng, quy m cCa cc tr6m p $(>c xc
$Nnh d'a trn khM n,ng cung cp tr<ng p cCa cc x nghi5p nhn gi?ng v khM n,ng tiu tha
g con cCa thN tr(3ng. G con nE ra tF cc tr6m p ny $(>c cung cp cho cc x nghi5p nhn
gi?ng, cc c1 sE sMn xut th(1ng ph*m, cc h>p tc x, v c th; bn rRng ri cho nhn dn
$Na ph(1ng. Tr6m p khng ch8 lm nhi5m va kinh doanh $1n thu.n m cn lm nhi5m va
ki;m tra, thng bo cht l(>ng tr<ng p kNp th3i cho cc c1 sE sMn xut tr<ng p m tr6m
nhAn tr<ng. V l tr6m $.u m?i nn cc tr6m p c.n lm t?t cng tc an ton sinh hYc, v5
sinh, tim phng ban $.u $; $Mm cMo cung cp ra thN tr(3ng cc $n g con s6ch b5nh.
2.1.5.Lai kinh t@ (lai cng nghi:p)
L ph(1ng php cho giao ph?i giGa nhGng con tr?ng v con mi khc gi?ng hay khc
dng vHi mac $ch dng con lai ly sMn ph*m. _y l ph(1ng php lai phZ bi7n nht hi5n nay
trong ch,n nui gia c.m
CLng c th; lai kinh t7 4 mu (dng).
_y l ph(1ng php phZ bi7n nht hi5n nay $; t6o con th(1ng ph*m (cM thNt v tr<ng).
Thng thF1ng, cc hng cung cp gi?ng c mRt s? l(>ng rt lHn cc dng thu.n (hng Sasso
c hng tr,m dng khc nhau). Khi mua gi ?ng ng b, ng(3i ta th(3ng mua 3-4 dng thu.n,
$ chnh l dng ng b (nRi v ngo6i), th(3ng $(>c k hi5u l A; B; C v D. Khi g chu*n bN
vo $V, ng(3i ta ghp dng ng nRi A vHi dng b nRi B $; t6o ra con tr?ng b? AB (bd con
mi $i), ghp dng ng ngo6i C vHi dng b ngo6i D $; t6o con mI CD (bd con tr?ng $i).
Cho b? AB ghp vHi mI CD sc t6o ra con th(1ng ph*m.
MRt v da v% cng th<c lai t6o g tr<ng th(1ng ph*m tF 4 dng (theo Smith,1995) nh(
sau:

TF 4 dng, g A, B t6o ra dng tr?ng, C v D t6o ra dng mi

Xin nhSc lai, E g siu tr<ng, con tr?ng th(1ng ph*m c mu trSng, lo6i bd ngay, ch8
$; l6i con mi c mu nu nui $V tr<ng th(1ng ph*m. (E g siu thNt, con tr?ng v mi
th(3ng $%u c mu trSng, g thM v(3n th cM tr?ng, mi th(1ng ph*m $%u c mu nu).

Th@ h: ng b cV (Great grandparents):
Nhn thu.n 1 tr?ng X 4 tr?ng X 4 tr?ng X 40 tr?ng X
4 Mi 40 mi 40 mi 4 400 mi
Dng A Dng B Dng C Dng D
Th@ h: ng b 80 tr?ng X 800 mi 800 tr?ng X 8000 mi
(Grandparents) A B C D

Th@ h:cha ms 25.000 trVng X 250.000 mi
(Parents) AB CD

G con (ABCD) 10.000.000mi
Th!Tng ph7m ABCD
64
B9ng 16. MUt s= gi=ng g chuyn tr0ng v kimd:ng ;ang nui phK bi"n P n&c ta

G chuyn tr+ng
1 Goldline. 54 H Lan 1990 Khng cn
2 Brown Nick MT 1993 Pht tri;n
3 Hisex Brown H Lan 1995 Pht tri;n
4 Hyline MT 1996 Pht tri;n
5 ISA Brown Php 1998 Pht tri;n
6 Babcobb -B380 Php 1999 Pht tri;n
7 Lohmann Brown _<c 2002 _ang pht tri;n
G kim dQng
1 Tam Hong 882 Trung Qu?c 1992 Cn l6i khng nhi%u
2 Tam Hong Jiangcun Hng Cng 1995 Cn l6i khng nhi%u
3 L(1ng Ph(>ng Trung Qu?c 1997 Pht tri;n m6nh
4 ISA- JA 57 Php 1997 Cn l6i khng nhi%u
5 Sasso (SA 31) Php 1998 Pht tri;n
6 Kabir Israel 1997 Pht tri;n
7 ISA. Color Php 1999 Pht tri;n
8 Ai CAp Ai cAp 1997 Pht tri;n
9 Hubbard Plex Php 2000 Pht tri;n
10 Newhampshire Hungari 2002 t pht tri;n
11 Yellow Godollo Hungari 2002 t pht tri;n
12 G Sao Hungari 2002 _ang pht tri;n
(Ngun: B Nng nghip v PTNT)
N,ng sut tr<ng cCa mRt s? tZ h>p chuyn tr<ng theo giHi thi5u cCa cc hng g n(Hc
ngoi
S? l(>ng tr<ng $V Tn tZ h>p g tr<ng
th3i gian $(>c tnh S? tr<ng $V (quM)
Th<c ,n tiu t?n
(kg)
Leghorn Ba V 23-74 TT
52 tu.n $V
270
Goldline 54 21-88 TT
60 tu.n $V
313/mi $.u k
322/mi c mQt
2,3/kg tr<ng
1,4/10 tr<ng
Isa Brown 20-78 TT
59 tu.n $V
320/mi $.u k`
Brown Nick 18-76 TT
58 tu.n $V
305-325/mi $.u k` 2,2-2.3/kg tr<ng
Hy line Browne 18-80 TT
61 tu.n $V
334/mi $.u k
339/mi c mQt
2,2-2.5/kg tr<ng
Lohmann Brown 12 thng $V
14 thng $V
290-300
340-345
2,1-2.3/kg tr<ng
Tetra
(t<c AA Brown)
52 tu.n $V 310-313 2,15-2.25/kg tr<ng
1,45-1,55/10 tr<ng
Hubbard Golden 19-72 TT 270-291/mi $.u k`
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
... [1]
... [2]
... [3]
... [4]
... [5]
... [28]
... [6]
... [29]
... [7]
... [30]
... [8]
... [31]
... [9]
... [32]
... [10]
... [33]
... [11]
... [34]
... [12]
... [35]
... [13]
... [36]
... [14]
... [37]
... [15]
... [38]
... [16]
... [39]
... [17]
... [40]
... [18]
... [41]
... [19]
... [42]
... [20]
... [43]
... [21]
... [44]
... [22]
... [45]
... [23]
... [46]
... [24]
... [47]
... [25]
... [48]
... [26]
... [49]
... [27]
... [50]
65
52 tu.n $V
Dekalb Brown 19-78 TT
60 tu.n $V
330-339
Dekalb Gold 18-72 TT
18-78 TT
505
304
2,1/kg tr<ng
1,3/10 tr<ng

2.2.ChUn lUc v Anh gi nbng su<t c/a g mi A_
2.2.1.ChUn lUc giVng theo ngo>i hnh v ph!Tng php phn bi:t trVng mi
ChUn lUc g con 1 ngy tuNi
Vi5c chYn lYc g con $(>c bSt $.u tF lc g nE ra E tr6m p. _y l cng vi5c $(>c
ti7n hnh bSt buRc E cc c1 sE gi?ng thu.n, cLng nh( cc c1 sE gi?ng b? mI, th(1ng ph*m.
G con 1 ngy tuZi $(>c chYn lYc tru?c h?t l ph?i c ngu?n g?c r F rng v c cc $Qc $i;m
ngo6i hnh nh( sau: lng c mu $Qc tr(ng cCa ph*m gi?ng, bng, x?p, mSt sng, nhanh
nhIn, kh?i l(>ng s1 sinh lHn, chn bng, c<ng cp, dng $i vGng vng, phMn x6 nhanh nhIn.
Bang thon, r?n kn.
C.n lo6i nhGng c th; c khuy7t tAt v% ngo6i hnh nh( khoo chn, hE r?n, bang ph5, vIo md,
hAu mn dnh phn, t.m vc nhd, lng b7t.

ChUn lUc g hdu b`
Trong giai $o6n ny th(3ng c hai th3i k` chYn lYc $ l chYn lYc lc k7t thc giai
$o6n g con (42 hoQc 49 ngy tuZi $?i vHi g h(Hng thNt, 63 ngy tuZi $?i vHi g h(Hng
tr<ng), v chYn lYc lc k7t thc giai $o6n g hAu bN vo lc 133 ngy tuZi $?i vHi g
h(Hng tr<ng v 140 ngy tuZi $?i vHi g h(Hng thNt.
ChYn lYc giai $o6n ny cLng d'a vo ngo6i hnh v kh?i l(>ng c1 th;. Nhn chung cc
gi?ng g pht tri;n bnh th(3ng th c $Qc $i;m mYc lng nh( sau: cu?i tu.n lg th< nht $
nhn thy lng $ui, $Qc bi5t E g mi. Trong tu.n lg th< hai, lng mYc theo hnh rV qu6t E
vai, sau $ mYc tF trong ra ngoi. DYc theo ranh giHi pha d(Hi cCa cnh xut hi5n lng mYc
pha d(Hi $i. Trong tu.n lg th< ba l(ng $ c lng v xut hi5n lng E pha di%u. Sau 20
ngy c lng gy v tu.n lg th< 5 c lng cZ. Ch8 E tu.n lg th< 6 E hai bn s(3n cCa vng
ng'c mHi xut hi5n hai mMng lng. _7n tu.n lg th< 7, g h(Hng tr<ng $ c bR lng t(1ng $?i
hon ch8nh. _?i vHi g h(Hng thNt th bR lng pht tri;n che kn thn muRn h1n tF 1 - 2 tu.n
lg. C,n c< vo m<c $R mYc lng trn c1 th; g c th; nhAn bi7t t(1ng $?i tuZi g. D'a trn c1
sE ny c th; rt ra k7t luAn v% ph(1ng th<c trao $Zi cht v khM n,ng sMn xut sau ny cCa
gia c.m. Trong giai $o6n g hAu bN, nhn chung g c chn t(1ng $?i cao v thn mnh hIp.
Ch8 chYn nhGng c th; pht tri;n hon ch8nh, t.m vc cn $?i, mo v tch tai pht tri;n, bR
lng ng m(>t. _?i vHi g mi c.n xem xt khoMng cch x(1ng hng v khoang bang. G
tr?ng c.n c dng $i hn ngang, l(3n (bang) cng d'ng theo chi%u $<ng cng t?t (lo6i nhGng
g c l(3n song song vHi mQt phlng ngang - $ l g broiler), t?t nht l t6o mRt gc trn 45
o

so vHi mQt phlng ngang, hai chn vGng chSc, $i $<ng vGng vng, nhanh nhIn, tnh tnh hi7u
$Rng.
Nhng AIc Aicm bn ngoi c/a g mi tVt v xt nh6t
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Level 1
(U.S.)
66
tai
Thn
Bang

Chn
Lng
Tnh tnh
Di, su, rRng
Pht tri;n t?t, khoMng cch giGa cu?i
x(1ng l(3n v x(1ng hng rRng
Mu vng, bng, ngn chn ngSn
M%m, sng, pht tri;n t?t
na ho6t $Rng
HIp, ngSn, nng
Km pht tri;n, khoMng cch giGa
cu?i x(1ng hng v x(1ng l(3n hIp.
Mu nh>t, th gip, ngn chn di
X, km pht tri;n
DG t>n hoQc u; oMi

ChUn lUc g mi Aang A_
Trong qu trnh nui d(0ng g mi $V, $Qc bi5t g b? mI, c.n $Nnh k` chYn lYc, $;
lo6i ra khdi $n nhGng c th; $V km. ChYn g mi trong giai $o6n ny cLng d'a vo cc bR
phAn cCa c1 th; nh( mo, khoMng cch giGa x(1ng hng v mdm x(1ng l(0i hi, le huy5t, bR
lng...
Nhng AIc Aicm bn ngoi c/a g mi mi A_ tVt v A_ km

Cc b2 phdn G mi A_ tVt G mi A_ x<u
Mo v tch tai
KhoMng cch gi<a x(1ng hng
KhoMng cch giGa mdm x(1ng
l(0i hi v x(1ng hng
Le huy5t

BR lng

Mu s,c md, chn
To, m%m, mu $d t(1i
RRng, $; lYt 3 - 4 ngn tay

RRng m%m, $; lYt cM 3 ngn
tay

nHt, to, cB $Rng, mu nh6t

Khng thay lng cnh hng
th< nht
_ giMm mu vng cCa md,
chn, mSt, tai
Nhd, nh>t nh6t, kh
HIp, $; lYt 1 - 2 ngn tay,
c<ng
HIp, c<ng, ch8 $; lYt 1 - 2
ngn tay

Kh, b, t cB $Rng, mu sSc
$Am
_ thay 5 hoQc nhi%u h1n
lng cnh hng th< nht
Mu v[n giG nguyn
C,n c< vo nhGng $Qc $i;m trn chng ta c th; chYn $(>c nhGng g mi t?t. C th;
mZ mRt vi c th; g mi $; xc $Nnh s' pht tri;n cCa bubng tr<ng v ?ng d[n tr<ng.
V% hnh d6ng bn ngoi, g mi $V cLng khc vHi g mi khng $V. G mi $V c mo
v tch $d t(1i, c,ng v sng, c lng tr1n, pht tri;n t?t. G mi $V $ lu th lng $ui bN x1
xc, x, rang lng E l(ng. KhoMng cch giGa hai $.u x(1ng hng v khoMng cch giGa x(1ng
hng $7n $.u x(1ng md c E g mi $V rRng h1n g mi khng $V. G mi $ $V mRt th3i
gian di th mu md, mu chn v cc bR phAn khc trn trE nn nh>t nh6t, v sSc t? xantofin
$ l.n l(>t bN tiu ph vo lng $d v khng $(>c b $C tF th<c ,n.
Theo Hutt, cc vng da bang, mi mSt v di tai sau khi g bSt $.u $V $(>c mRt tu.n
th $ bN mt sSc t?. Sau mRt thng th md nh>t nh6t, sau b?n $7n su thng th sSc t? chn
hon ton mt $i. Hi5n t(>ng mt mu bSt $.u tF $y md v k7t thc vo $.u md. Sau khi g
t6m ngh8 $V hai tu.n rbi ti7p tac $V l6i th qung giGa md c th; xut hi5n mRt vnh vng, do
sSc t? ta l6i $.y trong th3i gian t6m ngh8. h $y md v $.u md v[n cn cc ph.n c mu.
Hi5n t(>ng ny khng thy E cc gi?ng g c md v chn mu $en hay mu trSng.
D'c vo cc du hi5u $, y ng(3i ta dng xc $Nnh xem g hi5n $ang $V hay $ $V tF
lu v (Hc l(>ng tW l5 $V. Ph(1ng php ny v nhGng ph(1ng php $nh gi n,ng sut t(1ng t'
gip ta khM n,ng pht hi5n v kin quy7t thMi lo6i nhGng g mi khng $V.
NhGng mu?n xc $Nnh m?i quan h5 giGa n,ng sut v $R lHn cCa mRt s? bR phAn ca
th; cCa c1 th;, tr(Hc h7t l $R lHn cCa $.u g, $; trn c1 sE $y c th; $nh gi sMn l(>ng
tr<ng $ khng mang l6i k7t quM. Vi5c tm m?i quan h5 giGa th; trYng v n,ng sut cLng
khng km ph<c t6p h1n. Ngay trong cng mRt gi?ng, nhGng mi nhI cn nht v mRt l do
67
r?i lo6n sinh tr(Eng no $y m bN chAm lHn cLng nh( nhGng mi nQng cn nht, do bo qu
$%u c n,ng sut thp. GiGa hai thi c'c ny l nhGng c th; c kh?i l(>ng trung bnh v th;
trYng cCa chng cLng khng $6i di5n cho n,ng sut $(>c.
Ng(3i ta cLng nu quan h5 giGa chi%u di v chi%u rRng cCa lng vHi n,ng sut.
Gericke v Erasmus xc $Nnh rPng, lng hIp c quan h5 vHi n,ng sut cao E g mi L1go
trSng v mi Apstralo $en v d6ng lng ny th(3ng hay gQp E mRt s? g c lng ngSn h1n l
E s? c lng di, nh(ng $bng th3i nhGng mi c lng kh di v rRng cLng $V nhi%u.
V ng(3i ta cho rPng, c m?i quan h5 giGa hi5n t(>ng thay lng v sMn l(>ng tr<ng nn
ng(3i ta $% nghN dng khoMng th3i gian thay lng lm th(Hc $o n,ng sut. Nh( $ bi7t, nhGng
g mi thay lng muRn c n,ng sut cao h1n nhGng g mi thay lng sHm. V vAy vo ma thu,
quan st g mi c th; bi7t nhGng mi thay lng sHm v lo6i chng ra khdi $n.
V% vn $% ny Marble nghin cng thay lng dign ra trn cc bR phAn c1 th; theo tu.n t' c tnh
quy luAt. Lng E thn rang sHm h1n lng $ui v lng cnh mRt t. NhGng g mi xu bSt $.u
thay lng sHm h1n v lng E thn cCa chng rang nhi%u h1n. Nh(ng tnh cht hay lng khng
th; dng lm ch8 tiu phn lo6i g theo n,ng sut.
Tt cM nhGng $Nnh chYn lYc g mi theo m<c t,ng cCa kh?i l(>ng tr<ng, theo thn
nhi5t hoQc theo n?t sinh dac trong le huy5t g mi con khi mHi nE $%u td ra khng c k7t quM.
a sRp v viDc s4 d;ng = sRp. _; $nh gi n,ng sut cc c th; cCa gia c.m th ph(1ng php
dng Z sAp l ti5n l>i v phZ bi7n h1n cM. Ph(1ng php tnh ny $1n giMn v chSc ch,n h1n ph(1ng
php s3 nSn gia c.m.
p sAp $.u tin do Bibra $ng E Vin n,m 1897. nghXa cCa Z sAp l E che g mi khi
vo Z y $V th sc E lun t6i $y cho $7n lc ng(3i ta mE cho ra, do $ ng(3i ch,n nui $Yc
$(>c s? cCa n m ghi ln vd tr<ng. Mei tr<ng g $V ra $%u $(>c ghi vo sZ ring. Cch hai
gi3 mRt l.n (khi $V rR th th3i gian ny ngSn h1n) ng(3i ta thM cho g mi ra khdi Z v ghi s?
tr<ng $V vo sZ. Do $ Z sAp lm t,ng kh?i l(>ng cng vi5c kh lHn. TF $y c th; hi;u $(>c
v sao ng(3i ta khng dng ph(1ng php ki;m tra ny su?t n,m v c? tm cch rt ngSn th3i
gian ki;m tra $7n m<c c th; $(>c. Trong cc ti li5u nghin cc sMn l(>ng $ng nht cCa g mi trn c1
sE cc s? li5u thu $(>c trong b?n thng ma $ng (tF thng m(3i $7n thng ging) v hai
thng ma h (thng tm v thng chn). _i%u y c nghXa l trong vi5c $nh gi g mi, $i%u
quy7t $Nnh l n,ng sut tnh vo nhGng thng m ch8 c nhGng mi t?t mHi $V nhi%u. V vAy,
n7u khng yu c.u chnh xc cao th ti7n hnh ki;m tra vo ma $ng v cu?i ma h cLng c
th; $p <ng $(>c. Trn c1 sE cc s? li5u tnh ton thch h>p, Wolter v Korf ch<ng minh
rPng, trong nhi%u tr(3ng h>p ch8 c.n ti7n hnh ki;m tra vo qung mRt vi thng trong n,m
v d'a vo cc s? li5u ki;m tra bR phAn y cLng $ c th; nu ln cc k7t luAn v% n,ng sut cM
n,m ni chung. Thompson chia n,m $V tr<ng ra lm ba giai $o6n: giai $o6n $.u gbm b?n
thng ma $ng, giai $o6n hai xem l giai $o6n n,ng sut tr<ng ln cao v giai $o6n cu?i
cng ko di 30 ngy cu?i n,m $V tr<ng. Tc giM ki;m tra n,ng sut tr<ng trong giai $o6n $.u
v giai $o6n cu?i, cRng chung l 150 ngy. Trong giai $o6n n,ng sut tr<ng ln cao th khng
ti7n hnh ki;m tra n,ng sut. CLng d'a trn c1 sE y, Wolter nu ki7n lm giMm bHt cng
vi5c cCa ng(3i nui gia c.m vo nhGng thng ma xun khi cng vi5c E tr6i ch,n nui $Qc
bi5t nhi%u. Thompson v Djeffry xc nhAn rPng, n,ng sut tnh trong n,m d'a trn cc s? li5u
ki;m tra trong b?n thng ma $ng (tF thng mRt $7n thng ging) v tF thng su $7n thng
chn, bnh qun ch8 chnh l5ch 16 quM so vHi n,ng sut th'c t7. Veit $i $7n k7t luAn rPng, ch8
nn sB dang Z sAp trong cc thng xun h (tF thng ba $7n thng bMy) v ch8 trong th3i k`
ny mHi xc $Nnh n,ng sut chung ton $n. Tr(3ng h>p bt $Sc dX cLng c th; $Qt Z sAp vo
cM trong thng tm.
CLng c th; giMm bHt vi5c sB dang Z sAp bPng cch th(3ng xuyn ki;m tra n,ng sut
$V nh(ng c th3i gian cch qung xen kc. V da c th; ki;m tra n,ng sut tr<ng hPng tu.n vo
68
mRt ngy nht $Nnh. V% vn $% ny Dadly (theo trch d[n cCa Rauch, $ tm $(>c m?i t(1ng
quan giGa s? li5u ki;m tra trong th3i gian ngSn vHi n,ng sut th'c t7 l 0,90 0,92. N7u ti7n
hnh ki;m tra b?n tu.n mRt l.n trong th3i gian b?n ngy lin tac th cLng c th; $6t m<c
chnh xc nh( th7. N7u hPng thng ki;m tra mRt l.n trong su?t th3i gian mRt tu.n lg th c th;
$6t m<c chnh xc cao h1n.
Rauch ki;m tra n,ng sut tr<ng trong 13 ngy li%n th thy m<c $R chnh l5ch hPng
thng so vHi n,ng sut th'c t7 l t 8 tr<ng, chnh l5ch t?i $a l t 27 tr<ng. Norskog v
Crump nghin c<u khM n,ng rt ngSn vi5c ki;m tra: 1) ti7n hnh ki;m tra sau nhGng th3i gian
bPng nhau; 2) $Nnh mRt s? ngy ki;m tra lin tac; 3) ti7n hnh ki;m tra mRt cch tu` ti5n (so
snh vHi s? li5u ki;m tra trong nhGng ngy 1, 2, 4, 7 v 14 thng). Sai khc giGa ba ph(1ng
php khng $ng k;. N7u ki;m tra cc nhm g mi c.n so snh vHi nhau vo nhGng ngy
khc nhau th ph(1ng php $.u c k7t quM chnh xc h1n.
Cng trnh cCa Rauch $ $Qt c1 sE cho cng tc nghin c<u sau ny v% vn $% tnh
chnh xc cCa vi5c ki;m tra c chYn lYc khi tnh n,ng sut tr<ng. Tc giM nu cng th<c $; d'
tnh $R l5ch trung bnh v $R l5ch t?i $a so vHi n,ng sut th'c t7 khi ki;m tra c chYn lYc. V
da n7u ki;m tra mei tu.n su ngy th $R l5ch trung bnh l t 4 tr<ng v t?i $a l t 11 tr<ng.
_?i vHi cng tc tuy;n chYn g th $R chnh xc ny (t 4 tr<ng) $ hon ton $6t yu c.u.
MRt kh kh,n lHn l khi $nh gi n,ng sut c th;, ng(3i ta khng r l c $R l5ch trung bnh
hay $R l5ch t?i $a, v vAy, khi ki;m tra hai g mi cng n,ng sut nh( nhau, trong th'c t7 c
th; chnh l5ch t?i $a l 22 tr<ng t<c l gp $i $R l5ch t?i $a.
N7u ng(3i ta cho rPng, $?i vHi nhGng gi?ng g hi5n nay c n,ng sut t(1ng $?i cao
khi chYn lYc m chnh l5ch nhau m(3i tr<ng l $ $6t yu c.u th trong lc ki;m tra c chYn
lYc, m<c chnh xc trong vi5c xc $Nnh n,ng sut khng $(>c php v(>t qu con s? y. Trong
th'c tign, vi5c ki;m tra su ngy li%n v[n th(3ng l $% ti tranh luAn v theo ph(1ng php ny
th ngy chC nhAt c th; khng ti7n hnh ki;m tra. Tuy nhin, do bd mRt ngy cch qung
trong tu.n nn vi5c $Qt l6i cc Z sAp khng cn nghXa nGa l do $, s? ngy ki;m tra bN giMm
xu?ng t nht l tF hai $7n ba ngy. Theo Rauch, n7u hPng tu.n ki;m tra n,m ngy th $R l5ch
trung bnh t,ng ln t 6, $R l5ch t?i $a $7n t 18, n7u ki;m tra b?n ngy th sc c t 8 v t 24
tr<ng. Cc $R l5ch y $%u v(>t qu giHi h6n chnh l5ch c.n ch khi chYn lYc, v vAy cc $R
l5ch y phMi l $ng tin v% mQt th?ng k. Meller v Coombs nghin c<u l6i ph(1ng php ki;m
tra tF hai $7n ba ngy trong tu.n $ $i $7n k7t luAn rPng, ph(1ng php ny mang l6i k7t quM
rt chnh xc, n7u so snh s? tr<ng bnh qun do 25 g mi, con cCa mRt g tr?ng sinh ra hoQc
do cc nhm g mi cng b? mI, n,m con hoQc trn n,m con trong cng mRt nhm vHi n,ng
sut bnh qun $ $(>c xc $Nnh cCa nhGng nhm ny. K7t luAn ny khng c g l $Rt ngRt v
khi tAp h>p mRt s? g $; c s? li5u trung bnh th t' nhin nhGng $R l5ch c th; c sc b trF
nhau, $bng th3i cLng trung bnh ho khM n,ng tuy;n chYn, nghXa l ng(3i nui g c th; chYn
nhm g t?t nht nh(ng l6i khng c khM n,ng chYn nhGng c th; mang nhi%u $Qc tnh di
truy%n t?t nht trong qu.n th; ny.
Khi ki;m tra c chYn lYc th khng th; xc minh th3i gian ko di cCa th3i k` $V tr<ng
- mRt trong cc y7u t? quan trYng cCa n,ng sut, v khng th; xc $Nnh chnh xc th3i gian bSt
$.u v k7t thc $V tr<ng. CLng $ng nh( th7, ki;m tra c chYn lYc khng cho php $nh gi
nhGng l<a tr<ng $i;n hnh cho mei g mi khc nhau.

S9n lQng hng nJm.
Khi ni5m v% sMn l(>ng hng n,m rt phZ bi7n, v nhGng mi t1 t?t $V tr<ng ko di
g.n mRt n,m cho $7n khi thay lng l.n $.u tin. C th; tnh th3i gian bSt $.u n,m $V tr<ng
theo nhi%u cch khc nhau. Cch $1n giMn nht l bSt $.u tnh tF lc g $V quM tr<ng $.u tin.
nu $i;m cCa ph(1ng php ny l c tnh $7n k` h6n g mi con nE ra. Nh(ng tr(Hc khi ti7n
hnh mRt s' so snh no $y hoQc ti7n hnh tnh ton theo cc nhm chN em hoQc cc nhm
con gi th c.n phMi $>i $7n khi cc mi t1 nE muRn nht v cc mi t1 bSt $.u $V muRn nht
69
$V xong. Nh( vAy vi5c chYn $i $; ti7p tac nhn gi?ng bN trE ng6i v ko di. Nh(>c $i;m
ny cng bRc lR r khi cc c1 sE gi?ng cng ti7n hnh ghi l lNch g nhPm mac $ch tZ ch<c
bn g tr?ng ra ngoi $Na ph(1ng mnh. Vn $% ny c lin quan $7n mRt cng tc c'c k`
kh*n tr(1ng v h.u nh( qu khM n,ng v tnh n,ng sut tr<ng cCa g mi trong $Na ph(1ng.
C th; nu thm mRt nh(>c $i;m nGa cCa cch tnh sMn l(>ng c th; hPng n,m: nhGng g mi
$V muRn n7u $V mRt s? tr<ng gi?ng nh( cc mi $V sHm th cLng $(>c $anh gi cao nh( cc
mi $V sHm.
V vAy, E mRt s? $Na ph(1ng ng(3i ta quy (Hc th3i gian bSt $.u n,m $V tr<ng cCa tt
cM g mi cng nE trong n,m $%u quy vo mRt k` h6n nht $Nnh. K` h6n ny $(>c xc $Nnh
vo qung th3i gian khi $6i $a s? g mi, cng nE vo ma p tr<ng bnh th(3ng bSt $.u $V
tr<ng. Trong tr(3ng h>p ny nhGng mi nE sHm h1n k` h6n thng th(3ng $(>c $nh gi qu
cao, cn nhGng mi nE muRn bN $nh gi qu thp. N7u th3i gian p tr<ng khng ko di qu
th c th; nhn nh(>ng vHi nh(>c $i;m ny: khi so snh sMn l(>ng tr<ng theo cc nhm chN
em hoQc cc con gi th m<c chnh l5ch giMm bHt nhi%u, v thng th(3ng mei nhm $%u c
mRt s? g nE sHm, muRn v bnh th(3ng, g.n nh( nhau. Ph(1ng php ny cho php bSt $.u
tnh sMn l(>ng tr<ng vo mRt th3i gian nht $Nnh, l mRt ph(1ng php rt c ch khi phMi tnh
ton s? li5u E nhGng c1 sE nui g lHn. V da E _<c, E trong cc c1 sE nui g gi?ng, ng(3i ta
tnh sMn l(>ng tr<ng tF ngy mRt thng m(3i $7n 30 thng chn n,m sau v $; trnh chnh
l5ch qu nhi%u, ng(3i ta quy $Nnh th3i gian p tr<ng g gi?ng giHi h6n trong chn tu.n. S?
tr<ng $V ra tr(Hc ngy bSt $.u n,m $V $(>c ghi l6i tr(Hc s? tr<ng $V trong n,m v c mRt
g6ch nghing $; phn bi5t. V cc x nghi5p gi?ng khng phMi c mac $ch t' cp, m mac
$ch cCa n l cung cp g t?t cho cc x nghi5p th(1ng ph*m nn khi xc $Nnh th3i gian bSt
$.u n,m $V tr<ng, c.n phMi tnh $7n khM n,ng cCa cc x nghi5p th(1ng ph*m. Quy $Nnh k`
h6n bSt $.u tnh sMn l(>ng n,m c nghXa l ng(3i chYn gi?ng phMi chYn nui nhGng mi no
$V nhi%u tr<ng nht, vo th3i gian c l>i nht cho ngnh ch,n nui g. N7u hon cMnh cCa $a
s? x nghi5p thay $Zi th ng(3i chYn gi?ng phMi thay $Zi k` h6n n,m tnh.
Trong tr(3ng h>p ki;m tra n,ng sut khng ti7n hnh E nhGng c1 sE gi?ng, m E cc
tr6m $Qc bi5t nhPm mac $ch ny th vi5c ki;m tra phMi bSt $.u v k7t thc vo cng mRt lc
E tt cM cc c1 sE. D ng(3i chYn gi?ng $(>c t' do chYn g $7n bao nhiu $i nGa cLng v[n
phMi ki;m tra nhGng mi $V nhi%u nht vo th3i gian ny.
Tr(3ng $6i hYc Cornell E MT nu mRt ph(1ng php ki;m tra khc, theo $y ch8 tnh
s? tr<ng $V ra tr(Hc khi g $(>c 500 ngy tuZi. _ l cch tnh sMn l(>ng tr<ng theo n,m $V
tr<ng sinh hYc. Hutt thy (u $i;m cCa ph(1ng php ny l E che vi5c ki;m tra k7t thc t(1ng
$?i sHm, n,m sau c th; ti7n hnh chYn lYc kNp th3i v c th; b? tr cc mi t1 vo chubng $V.
N7u tnh g bSt $.u $V tr<ng khi $(>c 180 ngy tuZi th ph(1ng php ki;m tra ny ch8 ko di
trong vng 320 ngy t<c l t h1n ph(1ng php tnh n,ng sut cM n,m l 45 ngy. Ngoi s'
khc bi5t $, khng c g khc vHi cch tnh sMn l(>ng tr<ng c th; hPng n,m, v vAy n cLng
mang nhGng (u $i;m v nh(>c $i;m nh( $ nu trn.
C th; bSt $.u tnh n,m $V tr<ng tF quM tr<ng $.u tin nh(ng k7t thc $ng vo mRt ngy
quy $Nnh. V da vo ngy 30 thng chn n,m sau. Ph(1ng php ny lo6i bd nhGng kh kh,n khi tnh
ton tZng k7t do th3i gian k7t thc $V tr<ng trong n,m cCa nhGng c th; khng gi?ng nhau nh(ng
c.n phMi bSt $.u ki;m tra sHm h1n v lm cho cc mi nE muRn bN thi5t thi.
_7n nay v[n ch(a tm $(>c ph(1ng php c th; lm thoM mn mYi yu c.u c.n xc $Nnh
n,m $V tr<ng $.u tin v hi5n nay v[n ch(a c s' nht tr qu?c t7 v% ph(1ng php ki;m tra trong
n,m $V tr<ng $.u tin. h nhGng n(Hc khc nhau $%u $(>c ti7n hnh vi5c ki;m tra ny theo cc
ph(1ng php khc nhau.K7t quM l so snh cc s? li5u v% n,ng sut trE nn rt kh kh,n, v khi so
snh cc s? li5u y trong n,m $V tr<ng $.u tin m khng tnh $7n ph(1ng php thu thAp s? li5u
th sc ph6m sai l.m lHn. Hi5n nay, khi ti7p thu cc s? li5u v% n,ng sut E nhGng n(Hc khc nhau th
c.n thi7t phMi hdi xem s? li5u y $ $(>c tnh theo ph(1ng php no.
Formatted: Vietnamese, Condensed
by 0.3 pt
70
Gi nh( dng s? l(>ng tr<ng $V ra khng nhGng ch8 trong n,m $.u m cn trong hai
ba n,m li%n $; xc $Nnh n,ng sut th vn $% sc $1n giMn h1n nhi%u. N7u tnh n,ng sut trong
th3i gian vi n,m th s' chnh l5ch do mRt s? mi c bi5t $V sHm hay muRn vi tu.n sc khng
c nghXa g quan trYng; nhGng nhn t? khc nh( tnh tr6ng s<c khoV, khM n,ng $% khng,
khoMng th3i gian thay lng v $V tr<ng, khoMng th3i gian cCa cc chu k` sc c Mnh h(Eng
quy7t $Nnh $?i vHi sMn l(>ng trong th3i gian vi n,m.
_?i vHi vi5c $nh gi sMn l(>ng cCa g mi trong ba n,m tuZi th vn $% dng ph(1ng
php no $; tnh sMn l(>ng trong n,m $.u sc khng cn nghXa nGa. N7u ti7n hnh chYn lYc
theo sMn l(>ng di h6n (v da nh( trong ch,n nui g gi?ng E _<c ng(3i ta chuRng nhGng g
c n,ng sut hng n,m $%u nhau, tnh trong ba n,m li%n) th ph(1ng php ti7n hnh chYn lYc
trong n,m $.u khng c nghXa g cM. Theo ki7n cCa Hutt c th; hy vYng rPng, sau ny khi
ti7n hnh tuy;n chYn g mi c n,ng sut cao trong th3i gian mRt vi n,m th $bng th3i c th;
nng cao n,ng sut trong n,m $V tr<ng $.u tin. Ph(1ng php ny $Qt ra yu c.u cp bch
h1n v% vi5c tuy;n cc g mi khoV m6nh.
Khng th; $nh gi sMn l(>ng tr<ng hng n,m theo tW l5 $V. Ch8 tiu ny ch8 nu $(>c
c(3ng $R $V tr<ng ton $n bPng cch tnh s? tr<ng $(>c $V ra trong 100 mi (Romer). Nh(
khi xy d'ng cc $n mi, $i khi ng(3i ta c.n xc $Nnh vo th3i gian no th $6t tW l5 $V 25
hoQc 50%.

2.3.Th+c bn cho g A_ cc lo>i
2.3.1. Th0c Jn cho g sinh s9n h&ng thFt
G sinh sMn h(Hng thNt $(>c chia lm 5 giai $o6n: giai $o6n g con, giai $o6n g d,
giai $o6n $V khEi $Rng, g $V pha I, g $V pha II. Tuy vAy tu` $i%u ki5n ch,n nui cCa mei
n(Hc c th; thm hoQc rt bHt s' chia giai $o6n cho ph h>p.
mng vHi mei giai $o6n tuZi, c tiu chu.n kh*u ph.n th<c ,n ring cho n, gYi l tiu
chu*n kh*u ph.n th<c ,n theo giai $o6n (TCKPTA) ni chung c 5 TCKPTA sau:
- TCKPTA g con - giai $o6n 0 - 6 tu.n tuZi
- TCKPTA g d - giai $o6n tF 7 - 19 tu.n tuZi
- TCKPTA g $V khEi $Rng - giai $o6n tF 20 - 22 tu.n tuZi
- TCKPTA g $V pha I - giai $o6n tF 23 - 40 tu.n tuZi
- TCKPTA g $V pha II - giai $o6n tF 41 - 66 tu.n tuZi
a. Th+c bn cho g con 0 - 6 tuRn tuNi (ho[c 0-4 tu1n tuKi)
G con giai $o6n ny sinh tr(Eng, t,ng trYng nhanh. V vAy cht l(>ng v s? l(>ng
th<c ,n phMi $Mm bMo theo $ng nhu c.u sinh l cCa chng, th<c ,n t?t, g khoV m6nh, s<c
s?ng cao, chYn ln $n hAu bN nhi%u (bMng 17).
Ch7 $R cho g ,n t' do 23 - 34 gi3/ngy trong 2 -3 tu.n tuZi. C th; ko di th3i gian
cho g ,n t' do $7n 5 - 6 tu.n tuZi.
Sau ; rt s= lQng th0c Jn tZ tZ, $ chnh l ph(1ng php cho ,n h6n ch7 nhPm
$Mm bMo khng $; g hAu bN qu bo, $V $ng tuZi s<c khoV t?t, g sc $V tr<ng to, n,ng sut
tr<ng cao v $ng quy luAt. Nui g hAu bN vHi th<c ,n h6n ch7 $ trE thnh mRt kT thuAt, mRt
ngh5 thuAt rt kh th'c hi5n, $i hdi ng(3i ch,n nui c trnh $R cao, nhi%u kinh nghi5m. Mu
ch?t cCa vn $% l g c kh?i l(>ng hng thng lun lun $6t tiu chu*n (theo bMng kh?i l(>ng
chu*n h(Hng d[n cCa hng cung cp) v vo $V $ng tuZi theo quy $Nnh.
Ring gi?ng g thu.n v b? mI $(>c thu.n d(0ng E Vi5t Nam nh( BE88, HV85, k;
cM g b? mI nhAp nRi AA, ISA, ng(3i ta chia lm 2 KPTA, KPTA khEi $Rng 0 - 2 (hoQc 3)
tu.n tuZi v 3 (hoQc 4) - 6 tu.n tuZi.
Nui g tr?ng gi?ng, tch ring g mi ngay t F 1 ngy tuZi $(>c h(Hng d[n E bMng 17
BPng 17. Yu cRu dinh d!png th+c bn cho g con mi v trVng hdu b`
0 - 6 (4) tuRn tuNi (vi?t t[t TT)
Formatted: Level 1
by 0.2 pt
by 0.2 pt
by 0.2 pt
71
Thnh phRn dinh d!png
trong 1 kg th+c bn
G nhdp n2i
BE88, AA, ISA, Lohmann,
Ros-308 0 - 6 TT
G AA
0 - 4 TT
G
Isavedette
0 - 6 TT
Protein th %
NLT_ Kcal/kg
M0 th, % t?i thi;u
X1 th, %
Canxi, %
Photpho HT, %
Mu?i ,n (NaCl), %
Lyzin, %
Metionin, %
Metionin + xystin, %
Tryptophan, %
Khong vi l!Xng:
Mangan (Mn), mg
Kcm (Zn), mg
SSt (Fe), mg
Iot (I), mg
_bng (Cu), mg
Selen (Se) , mg
Vitamin:
Vitamin A (UI)
Vitamin D3 (UI)
Vitamin K3 (mg)
Thiamin -Broiler (mg)
Riboflavin-B2 (mg)
Axit pantotenic-B3 (mg)
Niaxin-B5 (mg)
Pyridoxin-B6 (mg)
Biotin-H (mg)
Cholin (Mg)
Vitamin-B12 (mg)
Axit folic-B9 (mg)
Cc cht ch?ng xy ho -
Antaoxidan - ethoxyquin
hoQc Equivalent (mg)
19 - 20
2820 - 2950
3,00
3,00 - 5,00
0,90 - 1,00
0,45 - 0,50
0,45 - 0,50
0,95 - 1,00
0,35 - 0,37
0,69 - 0,74
0,18 - 0,19

66
44
44
1,1
5,0
0,10

11000
3300
22
2,2
5,5
11,0
33,0
1,1
0,11
0,13
4,40
0,88
+ 0,66

17 - 18
2800 - 2915
3,00
3,00 - 5,00
0,90 - 1,00
0,45 - 0,50
0,45 - 0,50
0,90 - 0,95
0,34 - 0,36
0,68 - 0,72
0,17 - 0,18

66
44
44
1,1
5,0
0,10

11000
3300
22
2,2
5,5
11,0
33,0
1,1
0,11
0,13
4,40
0,88
+ 0,66
120
18
2800
3,00 - 4,00
3,00 - 5,00
1,05 - 1,1
0,50
0,45
0,86
0,44
0,75
0,20

60
50
50
1,0
5,0
0,2

1300
3000
30
2,0
2,0
8,0
10,0
60,0
3,0
0,15
1000
0,02
0,50
-
BPng 18. L!Xng th+c bn v khVi l!Xng cT thc (KLCT) c/a g con hdu b` (/*n v@ g)
Cc giVng g nhdp n2i (VN)* G AA (Mh) G ISA dng ln chn (Php)
TrVng Mi TrVng Mi TrVng Mi TuRn
tuNi
KLCT
TA/con
/ ngy
KLC
T
TA/co
n/ngy
KLC
T
TA/co
n/ngy
KLC
T
TA/co
n/ngy
KLC
T
TA/co
n/ngy
KLC
T
TA/co
n/ngy
1
2
3
4
5
6
100
270
410
605
740
860
T' do
T' do
T' do
44
48
54
90
190
320
410
510
600
-
-
-
42
46
50
114
259
450
613
744
864
-
-
36
44
48
52
91
180
318
409
499
590
-
-
28
31
34
37
130
250
380
500
620
750
-
35
39
43
46
48
110
230
320
420
520
620
-
-
36
39
40
42
* G nhAp nRi vo Vi5t Nam
MRt s? gi?ng thu.n BE88, mRt s? gi?ng b? mI nh( AA, Isavedetle (ISA), Lohmann
Formatted: Condensed by 1 pt
Deleted:
72
(Loh), Roos 308, Sacso, g Trung Qu?c Avian, Coolb,...
b. Th+c bn cho g d 7 - 19 thng tuNi (xem b9ng 19)
- _Qc $i;m g giai $o6n ny l ti7p tac t,ng tr(Eng nh(ng tch luT m0 nhi%u. Nh(ng
$?i vHi g hAu bN sinh sMn (g b? mI) l6i phMi km hm s' t,ng kh?i l(>ng v ch?ng bo $;
khi ln $V mHi cho s<c $V tr<ng, kh?i l(>ng tr<ng v tW l5 p nE cao. V vAy phMi h6n ch7
l(>ng th<c ,n v giMm n,ng l(>ng v protein hng ngy mHi $6t $(>c mac $ch trn. M<c
n,ng l(>ng v protein $(>c quy $Nnh trong khoMng 2600 - 2850 Kcal ME/kg th<c ,n v 15 -
16%. S? l(>ng th<c ,n giMm cn 50 - 70% so vHi g ,n t' do E giai $o6n g d ny.

BPng 19. Yu cRu dinh d!png trong th+c bn cho g d hdu b` mi
v trVng 7 - 20 tuRn tuNi

Thnh phRn dinh d!png
trong 1 kg th+c bn
Cho cc giVng g
nhdp n2i (VN) 7 - 19
TT
G AA (Mh)
5 - 20 TT
G Isavedette
(Php) 7 - 21 TT
NLT_ Kcal/kg
Protein th %
M0 th, % t?i thi;u
X1 th, %
Metionin, %
Lyzin, %
Tryptophan, %
Canxi, %
Photpho HT, %
Mangan (Mn), mg
Kcm (Zn), mg
SSt (Fe), mg
_bng (Cu), mg
Selen (Se) , mg
I-ot (I), mg
Vitamin:
Vitamin A (UI)
Vitamin D3 (UI)
Vitamin E (UI)
Vitamin K3 (mg)
B2, mg
Biotin-H (mg)
Cholin (Mg)
Vitamin-B12 (mg)
Axit folic-B9 (mg)
Cc cht ch?ng xy ho
(mg)
Mu?i ,n (NaCl), %
2700 - 2850
15,5 - 16,0
3,0
3 - 5
0,34 - 0,36
-
0,8 - 0,85
0,16 - 0,17
0,90 - 1,0
0,40 - 5,0
66
44
44
5
0,1
1,1

11000
3300
22
2,2
11,0
0,13
440
0,88
-
-
0,45 - 0,50
2640 - 2860
15,0 - 15,5
3,0
3 - 5
0,30 - 0,31
0,60 - 0,62
0,72 - 0,74
0,16 - 0,17
0,85 - 0,90
0,38 - 0,45
66
44
44
5
0,1
1,1

11000
3300
22
2,2
11,0
0,13
440
0,88
-
120
0,45 - 0,50
2750
15,5
3,0
3,5 - 4,0
0,34
0,64
0,74
0,17
1,0
0,45
60
50
50
5
0,4
1,0

10000
2000
20
2,0
5,0
0,15
1000
0,02
-
-
0,45 - 0,50
BPng 20. L!Xng th+c bn v khVi l!Xng cT thc g d (hdu b`) 7 - 20 TT
(Theo s9 liDu m6t s9 n1c)
(#Tn v`: gam)
Cc giVng g nhdp n2i (VN) G AA (Mh)
G ISA dng ln chn
(Php)*
TuRn
tuNi
TrVng Mi TrVng Mi TrVng Mi
73
KLC
T
TA/co
n/ng
y
KLC
T
TA/co
n/ng
y
KLC
T
TA/co
n/ng
y
KLC
T
TA/co
n/ng
y
KLC
T
TA/co
n/ng
y
KLC
T
TA/co
n/ng
y
7
8
988
1113
58
62
710
810
54
57
986
1110
56
59
681
772
40
43
880
1020
52
56
710
800
46
49
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
1239
1361
1497
1629
1763
1899
2037
2137
2322
2475
65
68
71
74
77
80
83
86
90
95
910
1010
1110
1210
1310
1410
1520
1620
1720
1820
60
63
66
69
72
76
80
85
90
95
1236
1364
1494
1626
1760
1896
2034
2174
2319
2469
62
65
68
71
74
77
81
85
90
95
863
953
1044
1135
1249
1362
1476
1589
1703
1816
46
49
52
56
61
66
71
76
82
88
1160
1300
1450
1610
1770
1930
2100
2260
2420
2580
60
65
70
76
82
88
95
95
100
100
885
975
1055
1140
1220
1300
1380
1460
1540
1620
51
53
56
59
62
65
68
71
74
77
19
20
2635
2803
100
108
1930
2040
100
105
2624
2785
100
105
1930
2043
94
100
2740
2900
105
105
1700
1780
80
83
TA
cM k`
7819 7504 7616 6468 8043 6258
%u Aicm c/a cho bn h>n ch@ l:
Ch?ng bo
T6o ra ngo6i hnh thon
GiMm chi ph th<c ,n cho giai $o6n g d
Ko di th3i gian $V tr<ng trn d(Hi 2 tu.n
T,ng sMn l(>ng tr<ng v kh?i l(>ng tr<ng gi?ng, $Qc bi5t ko di th3i k` $V $8nh cao,
tF $ t,ng s? g con/mi.
GiMm chi ph th<c ,n/10 quM tr<ng
T,ng khM n,ng ch?ng nng v giMm tW l5 ch7t v lo6i thMi.
* G mi ISA dng chn ln c KLCT ln $V lc 20 TT l thp - 1780g, trong khi $
ISA chn cao l 2050 - 2100 g nh(ng s<c $V tr<ng khng thua km g chn cao. Cn g tr?ng
ISA KLCT bPng hoQc h1n cc gi?ng g sinh sMn h(Hng tr<ng khc. _y l $Qc $i;m c.n l(u
.
c. TCKPTA cho g sinh sPn W thYi k, A_ tr+ng (sPn xu<t)
G sinh sMn E th3i k` $V tr<ng chia lm 3 giai $o6n (cn gYi l pha $V)
* Giai $o6n $V khEi $Rng (prelayer) 19 - 22 TT:
C mRt s? ti li5u n(Hc ngoi v mRt s? x nghi5p g trong n(Hc $(a ra khuy7n co
giai $o6n $V khEi $Rng c th; tF 18 - 22 hoQc 21 - 25 TT (do $i%u ki5n nui d(0ng v tnh
tr6ng s<c khoV cCa $n g m ko di hoQc rt ngSn s? tu.n nui d(0ng cCa giai $o6n). G
tr?ng ,n tch ring g mi.
_Qc $i;m cCa giai $o6n ny l g d chuy;n ln $V. C1 th; cn g.y c.n phMi t,ng
trYng nhanh $; $6t KLCT chu*n khi vo $V. Bnh qun KLCT l 2500 g - 2900 g/con, v vAy
c.n t,ng cht l(>ng th<c ,n nh( protein 18 - 19%, NLT_ 2850 - 2900 g/giai $o6n/Kcal/1kg,
cn s? l(>ng th<c ,n t,ng tF trn d(Hi 100 ln $7n 135 g lc 23 tu.n tuZi. Mac $ch $; g
mau chng thnh thac v% tnh (sinh dac) v v% cht (s<c khoV v tch luT cht dinh d(0ng).
_; t,ng s<c $V tr<ng giai $o6n ti7p theo (bMng 21)
* Giai $o6n $V 23 - 40 TT (pha I)
Tu` theo mei n(Hc m khoMng cch mei pha (s? tu.n khai thc tr<ng mei pha) ngSn
h1n hoQc di h1n 20 tu.n. _Qc $i;m cCa giai $o6n ny n,ng sut tr<ng cao nht, c1 th; h.u
nh( $ thnh thac hon ton nh(ng g mi v[n ti7p tac lHn. Cho nn s? l(>ng v cht l(>ng
th<c ,n chC y7u tAp trung cho sMn xut tr<ng v cho duy tr c1 th;, ngoi ra cn ph.n t cho
Deleted:
74
n,ng trYng (bnh qun t,ng trYng 10- 15 g/ngy). V vAy s? l(>ng th<c ,n phMi t,ng d.n theo
tW l5 tF 145 - 165g/ngy (lc $V cao nht). G tr?ng ,n tch ring vHi s? l(>ng th<c ,n v
protein thp h1n so vHi g mi bPng h5 th?ng mng ,n treo cao ch8 g tr?ng ,n $(>c cn
mng ,n cCa g mi c chap chSn $; g chui $.u vo ,n $(>c cn g tr?ng th khng th;.
* Giai $o6n $V pha II 41 - 66 TT
h cc n(Hc, k7t thc $?i vHi g $V h(Hng thNt v 66 TT. V $7n tuZi ny g $V d(Hi
50% khng cn hi5u quM nGa. Cn E Vi5t Nam, thN tr(3ng v hi5u quM khng Zn $Nnh, cho
nn g $V pha II th(3ng k7t thc d(Hi 60 TT, lc ny g $V ch8 cn 35 - 45%.
- _Qc $i;m cCa g giai $o6n ny l tch luT m0, $Qc bi5t l m0 bang rt nhanh, t,ng
cn l do t,ng m0, h1n nGa g $V giMm d.n tF trn d(Hi 80% xu?ng cn 45 - 50% cho nn
phMi giMm d.n s? l(>ng th<c ,n tF 165g cn 145 - 149 g E nhGng TT 56 - 64. Th3i gian ny
ch?ng bo cho g tr?ng v g mi l vn $% $Qc bi5t ch . V g mi qu bo sc $V giMm
nhanh chng, khM n,ng ch?ng nng km v tW l5 lo6i thMi cao, g tr?ng $6p mi km lm giMm
tW l5 tha tinh.
- G tr?ng ,n tch ring g mi vHi s? l(>ng v cht l(>ng th<c ,n thp vHi s? l(>ng
th<c ,n 110 - 130g/ngy/con. Trong $ n,ng l(>ng trao $Zi l 2800 - 2850 Kcal/kg, protein
th 12 - 13%, Canxi 0,85 - 0,90%, photpho hp thu 0,35 - 0,37%... (bMng 21). Kh*u ph.n ny
p dang cho tt cM g tr?ng $6p mi gi?ng thNt.
Ch : V g $V tr<ng lin tac nn khng $(>c $; $<t bGa v thi7u n(Hc u?ng
BPng 21. Yu cRu ch<t dinh d!png trong th+c bn c/a g mi v g trVng W thYi k, A_
tr+ng giVng (theo cc n!Sc)

Cc giVng nhdp vo Vi:t
Nam (1996)
G AA - Mh (1996)
G ISA, Php
(1996)
Ch<t dinh
d!png
trong th+c bn
#_ khWi
A2ng
21-25TT
#_ pha
I
26-40TT
#_ pha
II
41-64TT
#_ khWi
A2ng
20-35TT
#_ chnh
th+c
26-65TT
#_ pha
I
22 - 40
TT
#_ pha II
41-66TT
G trVng
A>p mi
(theo m2t
sV ti
li:u)

Protein th, %
NLT_. Kcal, kg
18 - 19
2850-
2900
16 - 17
2800-
2900
15 - 15,5
2800-
2850
17 - 18
2850-
2915
15 - 16
2580-2915
16,5
2750
15,5
2750
12 - 13
2800
M0 khng qu %
X1 khng qu %
Axit linoleic, %
Canxi, %
Photpho HT, %
Mangan (Mn), mg
3
4 - 5
1,5 - 1,75
2 - 2,5
0,40 - 0,45
100
3
4 - 5
1,5 - 1,75
3,6 - 3,8
0,5 - 0,55
100
3
4 - 5
-
3,8 - 4
0,5 - 0,55
100
3
4 - 5
-
1,5 - 1,75
0 4 - 0,42
100
3
4 - 5
-
3,15 - 3,3
0,4 - 0,42
100
3
4 - 5
1,5
3,2
0,42
100
3
4 - 5
1,25
3 2
0,38
100
3
4 - 5
1,5
0,85 - 0,90
0,35 - 0,37
100
Kcm (Zn), mg
SSt (Fe), mg
_bng (Cu), mg
Selen (Se), mg
75
100
8,0
0,1
75
100
8,0
0,1
75
100
8,0
0,1
75
100
8,0
0,1
75
100
8,0
0,1
100
65
7,5
0,4
100
65
7,5
0,4
75
100
8,8
0,4
Ide (I), mg 1,1 1,1 1,1 1,1 1,1 1,0 1,0 1,1
Cc A.amin, %
Arginine

-

-

-

0,92-1,0

0,85-0,95

-

-

-
Formatted: Line spacing: Multiple
1.25 li
1.25 li
1.25 li
1.25 li
1.25 li
1.25 li
75
Lyzine
Metionine
Metionin +
Xystin
Tryptophan
Trionine
Izol1cine
0,95
0,38
0,68-0,72
0,18
0,52
0,68
0,82
0,36
0,65-0,68
0,18
0,50
0,65
0,75
0,35
0,6 - 0,64
0,18
0,48
0,63
0,84-0,87
0,36-0,38
0,67-0,70
0,17-0,19
0,52-0,54
0,68
0,65-0,75
0,3-0,35
0,6 - 0,64
0,17- 0,19
0,5 - 0,52
0,65
0,76
0,36
0,65
0,18-0,19
-
-
0,72-0,60
0,34
0,62
0,17-0,18
-
-
-
0,30
0,45
0,12
-
0,52

Cc giVng nhdp vo Vi:t
Nam (1996)
G AA - Mh
(1996)
G ISA, Php
(1996)
Ch<t dinh d!png
trong th+c bn
#_ khWi
A2ng
21-
25TT
#_ pha
I
26-
40TT
#_ pha
II
41-
64TT
#_ khWi
A2ng
20-
35TT
#_
chnh
th+c
26-65TT
#_ pha
I
22 - 40
TT
#_ pha
II
41-
66TT
G
trVng
A>p mi
(theo
m2t sV
ti li:u)
Cc vitamin/1kg TA
Vitamin A (UI)
Vitamin D3 (UI)
Vitamin E (UI)
Vitamin K3 (mg)
Vitamin B1, mg
Vitamin B2, mg
Vitamin H (Biotin), mg
Vitamin PP (mg)
Vitamin B3 (mg)
Pyridoxine (mg)
Axit folic-B9 (mg)
Cholin (Mg)
Vitamin-B12 (mg)
Equivalent, mg
15400
3300
33
2,2
2,2
9,9
0,22
44,0
13,2
5,5
1,65
330
0,013
-
15400
3300
33
2,2
2,2
9,9
0,22
44,0
13,2
5,5
1,65
330
0,013
-
15400
3300
33
2,2
2,2
9,9
0,22
44,0
13,2
5,5
1,65
330
0,013
-
15400
3300
33
2,2
2,2
9,9
0,22
44,0
13,2
5,5
1,65
330
0,013
120
15000
3300
33
2,2
2,2
9,9
0,22
44,0
13,2
5,5
1,65
330
0,013
120
15000
3300
35
2,0
2,0
5,0
0,15
40,0
10,0
3,0
1,0
1000
0,25
-
15000
3300
35
2,0
2,0
5,0
0,15
40,0
10,0
3,0
1,0
1000
0,25
-
15400
3300
35
2,2
2,2
9,9
0,22
44,0
13,2
5,5
1,65
330
0,013
120

BPng 22. L!Xng th+c bn, khVi l!Xng cT thc c/a g mi v g trVng giai Ao>n sPn xu<t tr+ng
(#Tn v`: gam)
Cc giVng g mi
nhdp n2i (VN)
G mi AA (Mh) G mi ISA (Php)
G trVng cc giVng
bnh qun
TuRn
tuNi
KLCT TA/ngy KLCT TA/ngy KLCT TA/ngy KLCT TA/ngy
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
2164
2275
2520
2600
2810
2931
3030
3115
3195
3205
110
120
125
135
145
155
160
160
160
160
2020
2361
2530
2679
2838
2951
3042
3133
3201
3246
105
112
122
132
142
152
160
160
160
160
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
110
115
120
125
130
130
130
130
130
135
3052
3125
3305
3495
3689
3836
3954
4072
4161
4220
110
115
120
125
129
134
136
129
125
125
Formatted Table
Formatted: Italian (Italy)
Formatted: Centered
Deleted:
Deleted:
Deleted:
Deleted:
Deleted:
Deleted:
Deleted:
Deleted:
Deleted:
Deleted:
76
31
32
33
34
35
36
46
56
66
3245
3259
3269
3275
3280
3290
3350
3415
3470
160
160
160
160
159
159
154
149
145
3254
3262
3270
3279
3287
3295
3377
3458
3540
160
160
160
160
159
159
154
149
144
-
-
-
-
-
-
-
-
-
135
135
135
135
140
140
140
140
140
4233
4246
4258
4271
4284
4297
4424
4552
4380
125
125
125
125
125
125
125
125
125
CM k` 55979 49460
BPng 23. S+c sPn xu<t tr+ng giVng v g con/mi qua cc tuRn khai thc (tnh bnh qun
cho sV mi ARu k,)
G nhdp n2i (VN) G AA G ISA
zTuRn
tuNi
Tk l:
A_ (%)
Tr+ng
giVng
(quP)
TNng
g nW
(con)
Tk l:
A_ (%)
Tr+ng
giVng
(quP)
TNng
g nW
(con)
Tk l:
A_ (%)
Tr+ng
giVng
(quP)
TNng
g nW
(con)
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
-
5
10
22
30
52
61
70
75
77
77
79
79
77
75
75
74
76
75
74
73
72
71
70
69
68
-
-
-
0,77
1,20
2,20
4,27
4,90
5,00
5,11
5,25
5,40
5,40
5,25
5,20
5,20
5,11
5,18
5,18
5,11
5,00
4,97
4,90
4,83
4,76
4,69
-
-
-
0,40
0,65
1,30
3,00
3,92
4,10
4,20
4,37
4,50
4,50
4,40
4,30
4,30
4,24
4,30
4,30
4,24
4,23
4,13
4,10
4,00
3,95
3,75
-
-
5
20
38
55
74
82
85
86
85
85
84
84
83
83
82
81
80
79
78
77
76
75
74
73
-
-
-
-
1
4
9
14
19
25
31
37
42
48
53
59
64
69
74
80
85
90
95
99
104
109
-
-
-
-
0,78
3,00
7,00
11,0
16,00
21,0
26,0
31,0
36,0
41,0
46,0
50,0
55,0
60,0
64,0
69,0
73,0
77,0
82,0
86,0
90,0
94,0
0
1,0
13,7
37,2
59,3
79,9
80,7
79,5
78,4
77,3
76,2
75,0
73,0
72,0
70,9
69,9
68,8
69,9
65,8
65,2
64,1
63,0
62,0
60,9
59,8
58,8
-
-
0,28
1,58
7,44
9,32
14,18
19,14
24,14
29,17
29,23
39,27
44,23
49,12
53,96
58,75
63,47
68,12
72,64
77,11
81,51
95,83
90,1
94,25
98,36
102,4
-
-
-
1,08
3,48
7,18
11,14
16,30
19,56
23,80
28,29
32,67
36,99
41,24
45,45
49,62
53,77
57,86
61,84
65,77
69,60
73,36
77,06
80,69
84,27
87,78
Formatted: Centered
Formatted Table
0.95 li
Deleted:
Deleted:
77
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
66
65
64
63
62
60
59
58
57
56
55
50
47
43
40
-
-
4,62
4,55
4,48
4,41
4,34
4,27
4,13
4,06
3,99
3,92
3,85
3,78
3,40
3,22
2,94
2,73
-
-
3,70
3,64
3,58
3,53
3,47
3,40
3,30
3,25
3,20
3,14
3,10
3,00
3,70
2,58
2,35
2,18
-
-
72
71
70
69
68
67
66
65
64
63
62
62
61
60
59
58
57
56
113
118
122
127
131
135
139
143
147
151
155
159
163
166
170
174
177
181
98,0
101,0
105
111
115
119
122
125
129
132
135
138
141
144
147
150
152
155
57,3
56,3
55,3
54,8
53,2
52,2
51,2
50,6
49,1
48,0
47,0
46,0
45,1
44,1
43,1
42,1
41,1
-
106,3
110,17
113,94
117,68
121,31
121,87
128,36
131,81
135,15
138,41
141,60
144,72
147,49
150,78
153,69
156,52
158,29
-
91,20
94,50
97,74
100,69
104,05
107,08
110,01
112,87
115,61
118,28
120,86
123,36
125,76
128,13
130,36
132,61
134,58
-
BQ 62 170 136 68,4 181 155 60 159 135

2.3.2.Th0c Jn cho g h&ng tr0ng (Leghorn, Goldlin, Hyline, I SA Brown...)
a. Tiu chu7n dinh d!png kh7u phRn cho g h!Sng tr+ng
Th<c ,n v nui d(0ng cho g h(Hng tr<ng (chuyn $V tr<ng) E th3i k` sMn xut h.u nh(
gi?ng g $V h(Hng thNt. Ch8 khc cht t E giai $o6n g con, g d do kh?i l(>ng cCa chng nhd, ch8
bPng 50% kh?i l(>ng g $V h(Hng thNt, nn th<c ,n cung cp v% l(>ng l thp h1n.
_?i vHi g chuyn tr<ng th(1ng ph*m, ng(3i ta chia lm 3 -5 giai $o6n nui (tu` theo
gi?ng g, tu` theo mei n(Hc) nh( sau:
- Th<c ,n giai $o6n g con 0 - 6 (hoQc 9) tu.n tuZi
- Th<c ,n g d hAu bN $V 7 (10) - 19 tu.n tuZi
- Th<c ,n giai $o6n g $V tF 20 - 74 tu.n tuZi
h giai $o6n g $V mRt s? hng gia c.m trn th7 giHi l6i chia thnh 2 hoQc 3 pha.
_V khEi $Rng 20 - 22 tu.n tuZi - ,n th<c ,n $V khEi $Rng
_V pha I: 23 - 40 tu.n tuZi - th<c ,n g $V pha I
_V pha II: 41 - 74 tu.n tuZi - th<c ,n g $V pha II
BPng 24. Tiu chu7n dinh d!png trong kh7u phRn c/a g A_ cc giai Ao>n nui trong
th+c bn hon hXp
G A_ tr+ng mu cc
giVng Gol, Hyl, Hub, Loh
G Lehgorn A_ tr+ng trlng
Thnh phRn trong
th+c bn hon hXp 0-6
TT
7-19
TT
20-74
TT
0-3 TT 4-9TT 10-18TT
#_ pha I
19-40TT
#_ pha
II 41-
72TT
0.95 li
0.95 li
78
ME Kcal/kg
Protein th %
X1 th, %
M0 th, % t?i thi;u
TW l5 protein/ME
Metionin, %
Lyzin, %
Tryptophan, %
Canxi, %
Photpho TS, %
Mu?i ,n (NaCl), %
Khong vi
l!Xng/kg
Selen (Se) , mg
SSt (Fe), mg
Mangan (Mn), mg
_bng (Cu), mg
Kcm (Zn), mg
Iot (I)
Coban, mg
Vitamin/kg
Vitamin A (UI)
Vitamin D3 (UI)
Vitamin E (UI)
Vitamin K (mg)
Vitamin C (mg)
Vitamin - B1 (mg)
Vitamin - B2 (mg)
Vitamin - B6 (mg)
Vitamin - B12 (mg)
Axit nicotenic, mg
Axit Pantotenic, mg
Axit folic (mg)
Cholin (mg)
Biotin, mg
2800
20
5
2,5-3
140
0,4
0,8
1,
0,18
1,0
0,5
0,4

0,1
20
70
10
70
1
3

1200
0
2000
10
3
10
1
5
2
0,015
30
7,5
0,5
700
0,1
2800
16
5
2,5
175
0,35
0,65
0,70
0,16
1,0
0,5
0,4

0,1
20
70
10
70
1
3

1200
0
2000
10
2
10
1
5
2
0,015
30
7,5
0,5
500
0,1
2800
17
5
3
165
0,34
0,65
0,75
0,16
3,5
0,5
0,35

0,1
20
70
10
70
1
3

12000
2000
10
2
10
1
6
2
0,015
30
7,5
1,0
500
0,1
2800-
2900
21
2-5
2,5-5
132
0,45
0,8
0,9-1,0
0,2
1-1,2
0,55
0,45

0,1
22
70
10
70
1
3.

12000
2000
10
3
10
1,2
5
2
0,015
30
7,5
0,5
700
0,1
2850-
2900
19
3-5
2,5-5
150
0,4
0,6-0,7
0,8-0,9
0,2
1-1,2
0,55
0,45

0,1
22
70
10
70
1
3

12000
2000
10
2
10
1,2
5
2
0,015
30
7,5
0,5
500
0,1
2750-
2800
15,3
5-6
2,5-5
183
0,35
0,65
0,7
0,18
1-1,2
0,55
0,45

0,1
22
70
10
70
1
3

12000
2000
10
2
10
1,2
5
2
0,015
30
7,5
0,5
500
0,1
2800-
2950
18
3-5
2,5-5
156
0,4
0,7
0,8
0,2
3,0
0,55
0,4

0,1
22
70
10
70
1
3

12000
2300
12
2,2
12
1,2
5
2
0,015
30
7,5
0,5
600
0,1
2800-
2900
16,5
3-5
2,5-5
172
0,4
0,7
0,75
0,2
3,5-3,8
0,60
0,4

0,1
22
70
10
70
1
3

12000
2300
12
2,2
12
1,2
5
2
0,015
30
7,5
0,5
600
0,1
_?i vHi g $V h(Hng tr<ng, th<c ,n cho g sinh sMn cLng t(1ng t' nh( th<c ,n cho g
$V th(1ng ph*m qua cc giai $o6n nui. Ch8 khc $?i vHi g $V sinh sMn (nui $; ly tr<ng
gi?ng p $; t6o $n b? mI), E th3i k` thu tr<ng p c.n bZ sung th(3ng xuyn vitamin A, D, E
h1n so vHi g $V th(1ng ph*m.
b. Yu cRu khVi l!Xng cT thc v tiu thQ th+c bn
Trong ch,n nui g sinh sMn h(Hng thNt v h(Hng tr<ng, vi5c kh?ng ch7 kh?i l(>ng c1 th; E
giai $o6n hAu bN, k; cM giai $o6n $V tr<ng bPng vi5c cung cp h6n ch7 s? l(>ng v cht l(>ng th<c
,n cho g l vn $% h7t s<c quan trYng (ni k7t quM E ph.n kT thuAt ch,n nui)

BPng 25. KhVi l!Xng cT thc v tiu thQ th+c bn hng tuRn qua cc giai Ao>n nui (bnh
qun)

Cc giVng g A_ tr+ng mu n!Sc ngoi G Leghorn (tr+ng trlng v g khc)
TuRn tuNi KLCT trung
bnh (gam)
TA tiu thQ/
con/ngy (gam)
KLCT trung
bnh (gam)
TA tiu thQ/
con/ngy (gam)
1
2
3
-
-
-
12
14
28
70
120
180
12
18
25
Formatted: Swedish (Sweden),
Condensed by 0.4 pt
79
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
285
375
465
560
650
740
825
905
985
1055
32
36
40
44
48
51
54
57
60
63
260
350
450
550
640
730
800
860
920
980
30
36
42
46
50
52
54
56
58
60

S' c.n thi7t cCa cc lo6i vitamin, $Qc bi5t vitamin ADE $?i vHi g giai $o6n $V tr<ng
l lHn h1n giai $o6n g tr(Eng thnh v hAu bN. Vo ma h ch t,ng bZ sung vitamin C $;
tr?ng stress nhi5t v t,ng s<c $% khng vHi nbng $R 300 3000 ppm (0,3- 3g vitamin C / kg
th<c ,n). h MT rt ch $7n vitamin cho g (bMng 26)
G mi trong th3i k` sMn xut tr<ng rt c.n Magi v khng th; thi7u 5 cht khong $a
l(>ng: canxi, photpho, natri, clo, kali v 7 cht khong vi l(>ng: sSt, $bng, kcm, mangan, i?t,
selen, coban. Thi7u v thFa nhGng cht ny $%u Mnh h(Eng xu $7n n,ng sut v ph*m cht
tr<ng.
G $V vo th3i ti7t nng c.n nng tW l5 canxi v photpho trong kh*u ph.n tF 3,5 ln
3,8 thAm ch $7n 4%. V E $i%u ki5n nh( trn g mi hp thu canxi km. G tr?ng $6p mi yu
c.u protein, canxi, phtpho thp h1n g $V v vAy phMi cho ,n tch ring.
BPng 26. BN sung cc vitamin vo th+c bn hon hXp cho g A_

Cc vitanin/1 kg TAHH Scott, 1987 Mh NRC, 1992 AEC, 1988
Vitamin A (UI)
Vitamin D3 (UI)
Vitamin E (UI)
Vitamin K3 (mg)
Vitamin - B1 (mg)
Vitamin - B2 (mg)
Axit Pantotenic, mg
Vitamin - PP (mg)
Vitamin - B6 (mg)
Vitamin - H (mg)
Axit folic (mg)
Vitamin - B12 (mg)
Cholin (mg)
11000
2200
16,5
2,2
2,2
5,5
16,5
33,0
4,4
0,18
0,88
0,011
1100
15400
3300
27,5
2,2
2,2
9,0
13,2
44,0
5,5
0,22
1,00
0,013
330
10000
2200
25
2,0
0,5
4,0
5,0
10,0
-
-
-
0,005
500

Yu c.u vAt cht khong trong TAHH cCa g $V cc lo6i (k; cM h(Hng thNt)

Cc nguyn tV khong
(ATn v` % v mg/1kg TAHH)
Mh, 1992 Hypeco, 1992 AEC, 1997
Canxi, % 3,80 3,50 3,50
80
Photpho HT, %
Natri, %
Clo, %
Kcm (Zn), mg
0,44
0,18
0,20
75,00
0,50
0,15
0,10
70,00
0,45
0,15
0,12
30,00
SSt (Fe), mg
Coban, mg
I - ?t (I), mg
_bng (Cu), mg
Selen (Se), mg
Mangan (Mn), mg
100
-
0,45
8,00
0,30
100
20,00
3,00
1,00
10,00
0,10
70,00
18,00
3,00
1,00
6,00
0,30
48,00

2.3.3. Th0c Jn cho g ;B th9 vVn
a. Quan ni:m giVng g thP v!Yn
Cc gi?ng g trong n(Hc hoQc nhAp tF n(Hc ngoi vo c th; s?ng v cho sMn ph*m
trong $i%u ki5n mi tr(3ng ch,n nui t' nhin v ch,n thM E v(3n, $bi, ruRng la mu vFa thu
ho6ch $; g ki7m ,n l chC y7u, gYi chung l g thM v(3n (cn gYi l ch,n nui g quMng
canh).
Do $Qc $i;m g thM v(3n c s<c khng b5nh t?t (t b5nh dNch) l6i c khM n,ng t' ki7m
,n cho nn mQc d t,ng trYng km, th3i gian nui ko di 3 - 4 thng mHi gi7t thNt $(>c, $V
tr<ng t nh(ng chi ph th<c ,n v thu?c th y cho 1 $1n vN sMn ph*m l6i thp cho nn gi thnh
sMn ph*m h6, mang l6i hi5u quM kinh t7 cao.
MRt $Qc tnh c gi trN nGa l cc gi?ng g (thM v(3n) th(3ng c lng mu, da vng,
chn vng, thNt chSc v th1m ngon, tr<ng c lng $d $Am nn ng(3i tiu dng rt (a thch, v
vAy gi bn sMn ph*m bao gi3 cLng cao h1n gi?ng g nui cng nghi5p 30 - 40% (bnh
th(3ng g cng nghi5p 30 000 $/kg h1i th g ta 60 - 70000 $/kg h1i, chnh l5ch trn100%).
C mRt s? ki7n cho rPng thNt gia c.m thM v(3n do t phMi u?ng thu?c phng b5nh, l6i ,n th<c
,n trong t' nhin l chC y7u, nn thNt c gi trN dinh d(0ng cao, v5 sinh th'c ph*m $Mm bMo do
t phMi ,n, u?ng thu?c khng sinh v cc ho cht lm kch thch t,ng trYng.
MQc d l g thM v(3n nh(ng do c1 ch7 thN tr(3ng v s<c tiu tha ngy cng nhi%u, s'
hi;u bi7t v% khoa hYc gi?ng v dinh d(0ng cCa nng dn ngy cng cao. BEi vAy ng(3i ch,n nui
tm mYi cch $; nui g t,ng trYng nhanh, xut bn sHm h1n bPng cch cho ,n thm 30- 40%
l(>ng TAHH, hoQc h6t ngL c?c/ngy. ThAm ch tr(Hc khi xut bn nui nh?t trong chubng 2 - 3
tu.n. Cho nn hi5n nay $ xut hi5n nhi%u lo6i g, ngan, vNt gi?ng nRi (nh( $ trnh by E ph.n I)
rt bo, thNt m%m h1n nh(ng v[n giG $(>c mi vN cCa gia c.m thM v(3n.
b. Th+c bn cho giVng g thP v!Yn
* NhGng gi?ng g nRi (thM v(3n): c t?c $R t,ng trYng thp, $V tr<ng t (do gi?ng t'
nhin, khng $(>c chYn lYc nh( g cng nghi5p) nn khng c.n cung cp th<c ,n cho hm
l(>ng dinh d(0ng cao v s? l(>ng nhi%u. N7u cho ,n TAHH dinh d(0ng cao h1n yu c.u th
g thMi ra ngoi, thAm ch gy r?i lo6n tiu ho v giMm n,ng sut ch,n nui.
Th d;: cc gi?ng g Ri, g Ma... ch8 c.n cho ,n thm 30% TAHH so vHi tZng l(>ng
th<c ,n m g yu c.u, v hm l(>ng NLT_: 2800 - 2900 Kcal/kg, hm l(>ng protein14 -
15% E giai $o6n g tr(Eng thnh v g $V, n7u nui ch,n thM t' nhin E v(3n bi rRng. Cn
giai $o6n g con: 18 - 19% protein v 2900 Kcal/kg, th<c ,n. Tuy nhin E nng thn, vng
$bng bPng chAt, v(3n hIp, gYi l "v(3n" nh(ng th'c cht ch8 l sn ch1i, khng ki7m ,n $(>c
th phMi nui theo ph(1ng th<c nui bn cng nghi5p hoQc cng nghi5p v phMi cung cp s?
l(>ng v cht l(>ng th<c ,n qua cc giai $o6n nui nh( nui g gi?ng h(Hng tr<ng.
Th d;: lc nui g $V tF 9 - 20 tu.n tuZi cho ,n 50 - 70 g th<c ,n he h>p vHi m<c
81
NLT_ 2750 Kcal v 12 - 13% protein. Giai $o6n $V (sau 20 tu.n tuZi, t<c 5 thng trE ln) cho
,n 90 - 95g TAHH/con/ngy vHi m<c NLT_ 2750 - 2800 Kcal/kg v 14 - 15% protein, canxi
2,8 - 3,0%, photpho TS 0,65 - 0,70%. N7u g $Na ph(1ng l6i nui theo ph(1ng th<c g cng
nghi5p (nui nh?t th khng c hi5u quM kinh t7).
* MRt s? gi?ng g thM v(3n nhAp tF n(Hc ngoi
Trong 2 - 3 n,m g.n $y n(Hc ta nhAp mRt s? gi?ng g thM v(3n Trung Qu?c, _i
Loan, Israel nh( mRt s? gi?ng g Tam hong (lng vng, da vng, chn vng) cc gi ?ng g
ny t,ng trYng chAm, $V tr<ng t h1n g cng nghi5p siu thNt, siu tr<ng nh(ng dg nui, c
th; nui nh?t k7t h>p ch,n thM, thch h>p vHi $i%u ki5n ch,n nui nng hR E nng thn.
Tuy vAy, $; c hi5u quM phMi p dang ph(1ng php ch,n nui bn cng nghi5p (vFa
nui nh?t vFa ch,n thM) v cng nghi5p (nui nh?t hon ton) c nghXa l phMi nui bPng
TAHH vHi $C s? l(>ng, cht l(>ng th<c ,n xp x8 nh( g cng nghi5p chuyn $V tr<ng (bMng
27).
BPng 27. Tiu chu7n dinh d!png TAHH cho giVng g Tam hong nui A_ tr+ng
(ti li+u Trung Qu=c)

Qua cc giai Ao>n tuRn tuNi (TT)
Cht tiu dinh d!png
0-8 TT 9-19 TT G A_ 20 - 72 TT
NLT_ Kcal/kg
Protein th %
M0 th, % t?i thi;u
Axit Lioleic,%
X1 th, %
Canxi, %
Photpho TS, %
Photpho HT, %
Lyzin, %
Metionin, %
Arginin, %
Vitamin/kg TA
Vitamin A (UI)
Vitamin D3 (UI)
Vitamin E (UI)
Vitamin K3 (mg)
Vitamin - B2 (mg)
Vitamin - B12 (mg)
Axit Pantotenic, mg
Vitamin PP, (mg)
Cholin (mg)
2900
20
3,0
1,5
2,5
1,0
0,73
0,48
0,90
0,36
0,95

8800
2750
11
2,2
5,5
0,011
11
3,3
1320
2750
14,5
3,0
1,0
3,0
1,0
0,65
0,42
0,76
0,30
0,90

8800
2750
11
2,2
5,5
0,011
11
3,3
1320
2750
16
3,0
1,0
3,0
3,2
0,7
0,45
0,9
0,4
0,95

11000
3300
15,4
1,1
9,9
0,011
13,2
4
1320

Tiu chu*n dinh d(0ng cho g Tam hong xp x8 vHi tiu chu*n dinh d(0ng cCa g $V
h(Hng tr<ng cao sMn (Hyline, Hypeco, Leghorn..) trong $i%u ki5n nui nh?t (thm canh).
BPng 28. KhVi l!Xng sVng v th+c bn tiu thQ c/a g Tam hong nui nhVt Ac A_
(ti li+u Trung Qu=c)
G mi giVng G trVng giVng
TuRn
tuNi
Thc trUng
(gam)
Tbng trUng
(gam)
TA tiu
thQ/con/g
Thc trUng
(gam)
Tbng trUng
(gam)
TA tiu
thQ/con/g
1-6
7
8
-
950
1050
-
-
100
,n t' do
50
55
-
-
-
-
-
-
,n t' do
-
-
Formatted: Centered
Deleted:
82
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
1150
1250
1300
1350
1400
1400
1520
1580
1650
1730
1780
1850
-
100
100
50
50
50
60
60
60
70
80
50
70
-
58
61
64
66
68
71
73
75
78
82
85
90

-
1250
1400
1550
1650
1750
1850
1950
2050
2150
2300
2500

-
-
150
150
100
100
100
100
100
100
150
200

-
,n t' do
-
-
75
78
82
85
90
95
100
106
110
Ch : L(>ng th<c ,n t' do khng ghi vo bMng ny nh(ng th'c t7 sMn xut phMi ghi
l(>ng th<c ,n cung cp hng ngy.
- on t' do giai $o6n 0 - 6 tu.n tuZi cM ngy $m.
- Sau 6 tu.n tuZi ch8 ,n t' do ban ngy, ban $m tSt $i5n v khng cho ,n.
- G tr?ng lc ln ghp vHi mi, nn cho ,n tch ring nh( $ ni E ph.n nui
g sinh sMn thNt. N7u khng $(>c th cho ,n l[n vHi th<c ,n g mi.

BPng 29. Tiu chu7n th+c bn, sPn l!Xng tr+ng v g con c/a g Tam Hong
nui nhVt (Ti li+u Trung Qu=c 1977)

TuRn
tuNi
TuRn
A_
Tk l:
A_ (%)
SV tr+ng
A_/1 g mi
(quP/tuRn)
SV tr+ng
chUn giVng
c2ng den
(quP)
Tk l: <p
nW (%)
SV g con
c2ng den
(con)
TA/1
g/ngy
(g)
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
7
18
30
50
65
78
78
77
76
75
74
72
71
70
68
66
65
64
63
62
61
60
59
0,49
1,26
2,10
3,50
4,55
6,46
6,46
5,19
5,32
5,25
5,18
5,04
4,97
4,90
4,76
4,62
4,55
4,48
4,41
4,34
4,27
4,20
4,13
0,00
0,50
1,97
4,77
8,77
14,11
19,35
24,53
29,63
34,67
39,65
44,49
49,26
53,96
58,53
62,97
67,33
71,63
75,87
80,03
84,13
88,12
92,05
0,00
60
70
75
78
83
83
83
82
82
81
81
81
80
80
80
80
79
79
79
79
78
78
0,00
0,25
1,25
3,38
6,58
10,93
15,28
19,54
23,76
27,89
34,92
35,84
39,70
43,47
47,12
50,67
54,16
57,56
60,91
64,20
67,44
70,55
73,61
120
125
135
145
155
155
155
155
155
155
150
150
150
145
145
145
145
145
145
145
145
145
140
83
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
58
57
56
55
54
53
52
52
51
51
50
49
48
4,06
3,99
3,92
3,85
3,78
3,71
3,64
3,64
3,57
3,57
3,50
3,43
3,36
95,90
99,69
103,42
107,08
112,67
114,90
117,65
121,11
124,50
127,89
131,21
134,42
137,67
78
77
77
77
77
76
76
76
76
75
75
75
75
76,62
79,54
83,40
85,22
87,99
90,66
93,29
95,92
98,50
101,01
103,53
105,98
108,37
140
140
140
140
140
140
140
140
135
135
135
135
135
TuRn
tuNi
TuRn
A_
Tk l:
A_ (%)
SV tr+ng
A_/1 g mi
(quP/tuRn)
SV tr+ng
chUn giVng
c2ng den
(quP)
Tk l: <p
nW (%)
SV g con
c2ng den
(con)
TA/1
g/ngy
(g)
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
48
47
46
45
44
44
43
42
41
40
3,36
3,29
3,22
3,15
3,08
3,08
3,01
2,94
2,87
2,80
140,86
143,98
147,04
150,03
152,96
166,89
168,75
161,54
164,22
166,85
75
75
75
75
75
75
75
75
75
75
110,77
113,11
115,41
117,65
119,81
122,01
124,18
126,28
128,29
130,26
135
135
135
130
130
130
130
130
125
125
TZng
cRng
46 179 39,65167 130 45150

Qua theo di cc ch8 tiu sMn xut cCa g Tam Hong, ng(3i ta thy n,ng sut
tr<ng cCa g l thp so vHi g $V h(Hng thNt, h(Hng tr<ng cng nghi5p, l do l do cc
gi?ng g ny t6o tF g $Na ph(1ng vHi mac $ch thM v(3n.
Nh(ng n7u thM E v(3n, $bi g t' ki7m ,n thm, th chi ph th<c ,n giMm, ph*m cht
thNt kh h1n, c c1 hRi thu l>i lHn.
Ch : _?i vHi cc gi?ng g ta thM v(3n h(Hng ly thNt (g Ma, _ng TMo, g Hb...)
n7u nui $; $V th ,n th<c ,n c tiu chu*n dinh d(0ng nh( g Tam Hong nh(ng s? l(>ng
th<c ,n th giMm $i 1/3 - E cc giai $o6n g d, g $V, vHi l do l g thM v(3n t' ki7m ,n
$(>c 1/3 - l(>ng th<c ,n yu c.u ($y l d' tnh, tu` th'c tign sMn xut m $i%u ch8nh).
Cn $?i vHi g h(Hng tr<ng (g Ri nui ch,n thM $; ly tr<ng p v tr<ng ,n th ,n c
tiu chu*n dinh d(0ng nh( g Tam Hong nh(ng s? l(>ng th<c ,n ch8 cung cp 1/3 so vHi
tiu chu*n $% ra vHi l do g Ri nhd, t' ki7m $(>c $C l(>ng th<c ,n yu c.u. Cn n7u nui
nh?t th phMi cho ,n l(>ng th<c ,n t,ng ln 2/3 E m<c so vHi tiu chu*n g Tam Hong E giai
$o6n g d, g $V. Cn g con cho ,n t' do.
C l3i khuyn: _?i vHi g ta, k; cM g thM v(3n nhAp nRi (Tam Hong) phMi p dang
ph(1ng php ch,n thM hon ton, bn ch,n thM t' nhin vHi $i%u ki5n v(3n, $bi, ruRng rRng
p dang kT thuAt ch,n nui v phng b5nh t?t th ch,n nui sc c hi5u quM cao.
h nhGng vng su vng xa khng c bn TAHH (th<c ,n ch7 sfn), mYi gia $nh c
th; t' t6o th<c ,n cho g trn c1 sE c $C mRt s? nguyn li5u c1 bMn sfn c E $Na ph(1ng nh(:
ng, sSn, cm g6o, l6c, $Au t(1ng, bRt c, premix, vitamin, khong v t' ch7 bi7n ly theo cc
84
cng th<c nui E trn.
- Kinh nghi5m nhi%u hR ch,n nui g ta t' ch7 bi7n th<c ,n cho g ,n thm nh( sau:
(bnh qun cho 1 g d, g $V).
0,1 kg (1 l6ng) tinh bRt (nBa ng, nBa cm hoQc sSn).
0,02 kg (1/5 l6ng) bRt c hoQc giun tp.
0,050 kg (1/2 l6ng) rau xanh b,m nhd.
TrRn $%u cho g ,n vo buZi sng v buZi chi%u (tr(Hc khi g vo chubng). N7u $(>c
,n nh( vAy, g lHn nhanh, $V nhi%u tr<ng to, p nE t?t.
- T' t6o th<c ,n protein $Rng vAt bPng cch nui giun.
+ N7u ch,n nui nhi%u g vNt th nui theo ph(1ng php thm canh - chYn gi?ng giun
$V nhi%u, lHn nhanh (giun qu7 c bn gi?ng t6i trung tm chuy;n giao kT thuAt cCa tr(3ng
_HNN H NRi, Trung tm Cng ngh5 Sinh hYc H NRi.). Nui giun trong thng ge hoQc
xy g6ch kch th(Hc di 50, rRng 35, su 30 cm, $y thng di mRt s? le nhd $; thot n(Hc v
thng kh, $Z phn mac v $t (nh( cch trn) vo thng rbi t(Hi n(Hc *m. Sau $ thM giun
vo, mei thng 350 - 400 con c th; dng n(Hc g6o t(Hi cho giun rt t?t. Sau 30 ngy nui ta
thu ho6ch giun bPng cch $Z giun trong thng ln mQt sng d(Hi nh nSng hoQc nh $i5n, giun
s> nh sng m6nh chui qua mSt sng hoQc l(Hi mSt nhd r1i xu?ng d(Hi. _t, phn cn l[n
tr<ng giun v giun nhd trn sng ta l6i $Z vo thng v trRn vHi phn bZ sung, $bng th3i nhQt
khoMng 200 - 250 giun ta thM vo thng lm gi?ng. Nui trong thng ti7t ki5m $(>c di5n tch,
thuAn ti5n cho vi5c t(Hi n(Hc.
Nui giun E n1i t?i mt, *m nh(ng phMi thong kh th giun mHi pht tri;n t?t.
Ch : Cc lo6i phn g, phn l>n, phn tru phMi C 25 - 30 ngy, sau $ ti ra cho bay
h7t mi hi mHi dng nui giun. Khng $(>c t(Hi $[m, khng $(>c t(Hi n(Hc x phng,
n(Hc b*n. Ch ch?ng ki7n cho giun v lo6i giun ny rt kr ki7n.
Nui giun ;-t ;Fa ph!ng: mRt s? b con nng dn c kinh nghi5m nui giun $t $Na
ph(1ng rt $1n giMn v hi5u quM cao. Xung quanh v(3n, d(Hi cc tn cy, $o cc h? c kch
th(Hc: di 1,0-1,2 m; rRng 0,4 0,5 m; su 0,4- 0,5 m; h? nY cch h? kia 3-4 m, $Z $.y phn
hoai, t?t nht l phn tru b, r1m, r6, l hay thn cy chu?i, lp kn, t(Hi *m th(3ng xuyn
nh(ng khng $; $Yng n(Hc. Theo bMn n,ng, giun $t sc tm $7n, do nhi%u th<c ,n, chng sc
$Nnh c( t6i h?, sinh sMn v pht tri;n rt nhanh. Khi thy trn b% mQt h? giun $n ln nhi%u
phn giun t<c l $ c th; thu ho6ch, $(a vNt hay g $7n, bHi h? phn ln, g, vNt sc ,n h7t
giun. Trong phn v $t cn l6i v[n c rt nhi%u tr<ng giun, bZ sung thm phn hoai vo cho
$.y h?, lp l6i, t(Hi *m $; giun ti7p tac pht tri;n cho l.n sau. C< 3 - 4 ngy khai thc mRt h?,
gia c.m rt chng lHn v gi rt rV.
M2t sV v<n AO cRn AIc bi:t ch khi nui d!png g A_
Nhu c.u protein pha thuRc vo giai $o6n (Fa) $V, nhi5t $R mi tr(3ng:
V da:
Nhu c.u protein cho g Brown Nick:
_V Fa I: (20 - 48 TT) 20-21 g/con/ngy
_V Fa II: (48 - 58 TT) 19 -20 g/con/ngy
_V Fa III: (sau 58 TT) 18 - 19 g/con/ngy
Nhu c.u protein (%) cCa g Isa Brown t,ng theo nhi5t $R nh( sau:
Tu.n tuZi 20
0
C 25
0
C 30
0
C
19-35 16,6 17,7 19
>35 15,7 16,8 18
Nhu cRu ME: Nhu c.u ME cCa g Isa Brown pha thuRc vo tuZi nh( sau:
Tr(Hc 35 tu.n tuZi: 2800 Kcal/kg
Sau 35 tu.n tuZi: 2750 Kcal/kg
Nhu c.u ME cCa g Isa Brown pha thuRc vo tW l5 $V v nhi5t $R mi tr(3ng:
YVT: Kcal/con/ngy
85
M<c $V (%) 15
0
C 20
0
C 25
0
C 30
0
C
_.u G_ $V
0-10 295 280 265 250
10-30 312 295 278 260
30-50 330 310 290 270
50-70 340 320 300 280
>70 350 330 310 290
Sau $8nh cao 340 320 300 280
Trong giai $o6n tr(Hc $8nh cao, bao gbm cM giai $o6n sSp $V (pre-lay) g $(>c ,n t,ng nhanh
kh?i l(>ng th<c ,n $7n m<c t?i $a g.n nh( t' do $; g vo $V sHm, $V rR, nhanh chng $6t tHi
$8nh cao cCa tW l5 $V v kh?i l(>ng tr<ng, cch ny gYi l cho ,n $n (,n t,ng tr(Hc khi $V
t,ng).
Trong giai $o6n sau $8nh cao tW l5 $V, c.n phMi $Nnh m<c ,n h>p l: khi $6t tW l5 $8nh cao, g
duy tr $V t?t nht trong khoMng 1 tu.n, c.n phMi cho g ,n kh*u ph.n t?i $a. Sau $, khi tW l5
$V giMm xu?ng th m<c ,n cLng giMm xu?ng t(1ng <ng cho $7n khi ngFng khai thc. Vi5c
giMm ny c.n ti7n hnh tF tF v th(3ng giMm sau khi g giMm $V 1-2 tu.n. Cch giMm th<c ,n
chAm h1n giMm tW l5 $V gYi l cho ,n $uZi (giMm ,n chAm h1n giMm $V).
Nguyn tSc c.n giG l: khng $(>c giMm kh*u ph.n tr(Hc $8nh cao v t,ng kh*u ph.n sau
$8nh cao cCa tW l5 $V. CLng c th; khng giMm kh?i l(>ng th<c ,n nh(ng giMm nbng $R
protein v ME trong kh*u ph.n sau khi $ $6t $8nh cao.
C.n ch khi tr3i nng, g sc ,n t $i, thi7u dinh d(0ng, khi $ c.n phMi bZ sung thm n,ng
l(>ng bPng cch bZ sung cht bo vo th<c ,n cho g, t?t nht l d.u th'c vAt, bZ sung cht
bo c tc dang lm t,ng kh?i l(>ng tr<ng, nht l axit linoleic. Trong quy trnh nui g Hy-
line Brown, hng cung cp h(Hng d[n bZ sung cht bo (%) nh( sau:
30
0
C 30-35
0
C >35
0
C
HAu bN 0 2 3
Tr(Hc $8nh cao 1 2 3
Sau $8nh cao 0 1 2
C.n ch , khi nhi5t $R mi tr(3ng cao qu th khng nn t,ng nbng $R cht dinh d(0ng ln
nGa v rt nguy hi;m. Theo tc giM Piter D.Lewis, khi nhi5t $R mi tr(3ng t,ng cao, g sc t,ng
t.n s? h hp, c.n phMi t,ng nbng $R protein v n,ng l(>ng $; b $Sp, nh(ng khi nhi5t $R
t,ng $7n trn 27
0
C th khng c.n t,ng nGa v khi $ g khng toM $(>c nhi5t nn khng bN
mt n,ng l(>ng, mQt khc g bN r?i lo6n T_C, thE nhi%u, u?ng n(Hc nhi%u, ,n t nn khng
nhGng khng c.n t,ng m phMi giMm $; $Mm bMo s<c khoV cho g.
Ngoi ra, c.n cung cp cho g $V 3,8-4,2 g Ca/con/ ngy, $Qc bi5t l bZ sung thm vitamin,
nht l vitamin C vHi li%u 150 3000 ppm tu` th3i ti7t.
Khi chuy8n giai ;o/n nui, c.n chuy;n th<c ,n cL sang th<c ,n mHi, c.n chuy;n tF tF
nh( sau:
Ngy 1-2: 1 ph.n th<c ,n cL + 3 ph.n th<c ,n mHi
Ngy 7: th<c ,n mHi hon ton.
Hng thng, c.n Xc A`nh A2 Aeng AOu:
_R $bng $%u c vai tr rt quan trYng trong nui d(0ng g hAu bN. _R $bng $%u cng cao
th g sc $V cng t?t v ng(>c l6i. Cch lm:
1- BSt ng[u nhin mRt nhm g vHi s? l(>ng 1-5 % s? g trong $n (tu` quy m $n
lHn hay nhd) v cn cM l ny trong 1 l.n cn.
2- Chia kh?i l(>ng trn cho s? $.u g trong m[u cn $ $; tm kh?i l(>ng bnh qun.
T6m gYi $y l kh?i l(>ng trung bnh (P TB).
Formatted Table
cm
86
KhoMng kh?i l(>ng [(P TB 5%) $7n (P TB + 5%)] $(>c gYi l khoMng $bng $%u
(khoMng $bng $%u cLng c th; l P TB 10 % )
3- Cn l.n l(>t tFng con trong ton $n v ghi l6i kh?i l(>ng tFng con. NhGng g c
kh?i l(>ng nPm trong khoMng $bng $%u $(>c coi l $6t kh?i l(>ng chu*n.
4- Tnh tW l5 ton $n: n7u ton $n c trn 80 % c th; c kh?i l(>ng nPm trong
khoMng $bng $%u l t?t, ch7 $R ch,n nui $6t yu c.u.
5- D'a vo kh?i l(>ng vFa cn, chia $n g lm 3 nhm: to, trung bnh v nhd, cho ,n
nh( nhau (khng $(>c khc nhau giGa 3 l v% l(>ng th<c ,n bnh qun trn mei $.u g), sau
mRt th3i gian cc nhm g sc c kh?i l(>ng trE v% kh?i l(>ng trung bnh.
CLng c.n so snh kh?i l(>ng trung bnh ni trn vHi kh?i l(>ng chu*n cCa hng cung
cp $; cho g ,n thch h>p. C.n h7t s<c trnh $; $n g c kh?i l(>ng cao h1n kh?i l(>ng
chu*n v trong mYi tr(3ng h>p, khng $(>c $; $n g st cn, nghXa l, trong mYi tr(3ng
h>p, $n g phMi c t,ng trYng d(1ng (>0)
C.Tnh nhu cRu n!Sc uVng cho gia cRm
Nhu c.u n(Hc u?ng pha thuRc vo tuZi, ch<c n,ng sMn xut, l(>ng th<c ,n tiu tha cCa
gia c.m v nhi5t $R cCa mi tr(3ng.
Qua nghin cc
_?i vHi g $V E nhi5t $R mi tr(3ng 18
o
C c.n tW l5 n(Hc trn th<c ,n l 3/1, n7u nhi5t
$R mi tr(3ng t,ng ln 1
o
C, l(>ng n(Hc tiu tha t,ng ln 2%
V d:: MRt $n g mi $V 1000 con, g ,n 150 g th<c ,n/ngy/g. Nhi5t $R mi tr(3ng 35
o
C.
Tnh l(>ng n(Hc c.n cho $n g 1 ngy.
Gi9i: + L(>ng th<c ,n $n g mi tiu tha 1 ngy l
0,150 kg 1000 g = 150 kg
+ L(>ng n(Hc $n g c.n 1 ngy E nhi5t $R chu*n (18
o
C) l
150 kg 3 = 450 lt
+ Nhi5t $R mi tr(3ng t,ng ln l : 34 - 18 = 16
o
C
+ TW l5 n(Hc t,ng ln so vHi chu*n l : 16
o
C 2% = 32%
+ L(>ng n(Hc yu c.u t,ng ln so vHi chu*n l:
450 lt 32% = 143 kg = 143 lt
+ TZng l(>ng n(Hc cp cho $n g/1 ngy l:
450 + 143 = 593 lt
Cc v da trn ch8 mang tnh tham khMo. Trong th'c t7 c.n nSm vGng nguyn tSc: cho g u?ng
$C n(Hc s6ch, n(Hc m%m ($ qua lYc v ki;m nghi5m), khng lm (Ht chubng, mng u?ng
phMi $ng kT thuAt, $(>c cY rBa th(3ng xuyn 2 l.n/ ngy.
d.Cch xc A`nh v pha tr2n thuVc bN, thuVc phng cha b:nh vo th+c bn, n!Sc uVng
cho gia cRm.
Pha trUn thu=c vo n&c u=ng, th0c Jn cho gia c1m
- Xc $Nnh tZng kh?i l(>ng $n g (th da: (Hc 1 con g nQng 800 g $n g 500 con
= 400000 g = 400 kg).
- Bi7t li%u thu?c dng cho 1 $1n vN kh?i l(>ng g, cho 1 $1n vN n(Hc c.n pha nh(:
1 g thu?c cho bao nhiu th<c ,n, cho bao nhiu lt n(Hc, cho bao nhiu con... Sau $ tnh
l(>ng thu?c dng cho cM $n trong 1 ngy hay cM 1 k`.
- Sau khi xc $Nnh $(>c tZng l(>ng thu?c, l(>ng n(Hc u?ng, l(>ng th<c ,n tiu tha, ta
ti7n hnh pha theo 2 b(Hc:
+ Pha dung dNch mI: (hoQc hen h>p mI) $Z cM l(>ng thu?c dng vo vi lt n(Hc hoQc
vi kg th<c ,n quy hoQc trRn $%u trong vng 5 - 10 pht.
+ Pha thnh dung dNch hoQc hen h>p con cho u?ng hoQc cho ,n: $Z ton bR dung dNch
hen h>p mI vo ton bR n(Hc u?ng trong buZi sng hoQc vo l(>ng th<c ,n cM ngy, rbi cho
g u?ng hoQc ,n.
Ch : Cho g u?ng h7t n(Hc hoQc ,n h7t th<c ,n mHi $C li%u thu?c. Trnh $; n(Hc
Deleted:
Deleted: III
Deleted: 1.
87
hoQc th<c ,n $ trRn n(Hc qua ngy.
Cc v d:
V d: 1: Hy tnh l(>ng A - T 104 trong 3 ngy (hen h>p vitamin ADE cCa hng
Bayer) bZ sung vo 100 kg th<c ,n cho 1000 g con/ngy theo tW l5 thu?c/ th<c
,n 0,2%.
Gi9i: L(>ng thu?c c.n dng 1 ngy l : 100 0,2% = 0,2 kg/ngy
L(>ng thu?c c.n trong 3 ngy l : 0,2 3 = 0,6 kg
Cch trRn vo th<c ,n:
- TrRn hen h>p mI: ly 5 kg th<c ,n ti mdng, rSc $%u 0,2 kg thu?c ln mQt th<c ,n
trRn $%u trong 5 pht ta $(>c hen h>p mI.
- TrRn dung dNch con: s? th<c ,n cn l6i 95 kg cLng $(>c ti mdng vHi $R dy 10 - 15
cm (tu` l(>ng th<c ,n nhi%u hay t m ti dy hay mdng) rMi hen h>p mI ln mQt th<c ,n, trRn
$%u tF trong ra ngoi, tF trn xu?ng d(Hi v ng(>c l6i trong vng 10 - 15 pht (n7u trn 100
kg th trn 15 pht). Sau $ $ng vo bao $; cho g ,n trong ngy. N7u trRn th<c ,n khng
sinh d6ng bRt cLng th'c hi5n nh( vAy.
V d: 2: _n g $V bN 8a chMy lc th3i ti7t nng, c.n u?ng n(Hc c cht $i5n giMi A-T110
trong 3 ngy. Bi7t rPng g u?ng bnh qun 0,4 lt n(Hc/ngy. Li%u l(>ng pha 1
gam A-T110 cho 2 lt n(Hc, $n g gbm 250 con. Tnh l(>ng thu?c A-T110
c.n trong 3 ngy.
Gi9i: - Tnh l(>ng n(Hc u?ng trong 3 ngy:
250 0,4 3 ngy = 300 lt
- Tnh l(>ng thu?c A - T 110 trong 3 ngy:
2 300 lt 1 g = 600 g hay 0,6 kg
- Tnh l(>ng thu?c A - T 110 trong 1 ngy
0,6 kg : 3 = 0,2 kg/ngy.
- Pha dung dNch mI: ly 10 lt n(Hc u?ng trong s? 100 lt/ngy, bd 0,2kg thu?c vo v
quy $%u cho tan (3 - 5 pht) ta c 10 lt dung dNch mI.
- Pha dung dNch con u?ng: (Hc tnh buZi sng (u?ng h1n buZi chi%u) khoMng 60 lt... ta
ly 60 lt dung dNch mI ho vHi 60 lt n(Hc u?ng trong 5 pht, cho g u?ng h7t, sau $ ho s?
n(Hc v s? thu?c cn l6i cho u?ng ti7p.

2.4. Nhng y@u tV quan trUng nh<t c/a mi tr!Yng ticu kh hdu chueng
nui g A_

2.4.1.Khng kh
NhGng th nghi5m tr(Hc $y vHi cch nui thm canh g mi $V $ s1 bR ch<ng minh
$(>c t.m quan trYng cCa vi5c cung cp mRt s? l(>ng $.y $C khng kh s6ch $?i vHi s<c khoV
v khM n,ng sMn xut cCa g. Khng nghi ng3 g nGa, s' thng kh chubng nui Mnh h(Eng
$7n tr6ng thi chung v khM n,ng sMn xut cCa g, ngy nay vn $% ny c mRt nghXa quan
trYng ngang vHi cht l(>ng th<c ,n hay cht l(>ng cCa $n gi?ng $; sMn xut tr<ng.
S' thng kh l $*y khng kh tF chubng nui ra ngoi, thay th7 bPng khng kh mHi.
Nhi5m va cCa s' thng kh l $Mm bMo cung cp oxi cho g, $*y kh $Rc t6o ra trong chubng
ra ngoi cng vHi h1i n(Hc m khng lm giMm $R nhi5t cCa chubng nui xu?ng d(Hi giHi h6n
cho php. T.m quan trYng hng $.u l $*y h1i n(Hc ra ngoi v rPng c.n nhi%u khng kh $;
lm vi5c ny h1n l thay $Zi khng kh $; thE. Do $ khng nn tch ring hai vn $% ny ra
vHi nhau. Tnh ton cho s' thng kh d'a trn c1 sE cn bPng nhi5t. S' cn bPng nhi5t c.n
phMi tnh ton cho tFng chubng nui, pha thuRc vo $i%u ki5n kh hAu cCa $Na ph(1ng, nguyn
li5u xy d'ng $(>c sB dang, mAt $R nui v cc y7u t? khc. TF $ tnh ra $(>c mRt kh?i
l(>ng khng kh thay th7 c.n thi7t $; $*y h1i n(Hc sinh ra trong chubng bao gbm tt cM cc
Formatted: Level 1
(U.S.)
Deleted:
Deleted: 2.
Deleted:
Deleted:
88
y7u t? cCa mi tr(3ng khng kh bn ngoi. Nhi%u th nghi5m $ ch<ng minh rPng, trang bN
thng kh lm theo s' tnh ton y l ch(a $C.
MQc d tnh ton thng kh theo s? l(>ng h1i n(Hc trong chubng nui $ l mRt b(Hc
$.u tin quan trYng trong vi5c giMi quy7t $; thnh lAp ti;u kh hAu thuAn l>i cho g, nh(ng
cho $7n nay vi5c thnh lAp ti;u kh hAu ch(a tnh $7n cc Mnh h(Eng khc, m nhGng Mnh
h(Eng ny nhi%u khi l6i rt su sSc. Nh( Junila v nhGng ng(3i cRng tc trong cc nghin
c<u cCa mnh $ giMi quy7t vn $% ny trn mRt kha c6nh hon ton khc, hY $ ch<ng minh
vai tr quan trYng cCa c(3ng $R thay $Zi kh v s' chuy;n $Rng cCa khng kh chubng nui
trong s' truy%n mRt s? b5nh nht $Nnh. Cc tc giM thy rPng khi t?c $R thay $Zi kh thp (0,9
m
3
/gi3 trn mRt $.u g) th(3ng pht tri;n m6nh mc cc b5nh $(3ng h hp v b5nh New
Castle qua s' nhigm b5nh nhn t6o. Khi c c(3ng $R thng kh cao (5,1 m
3
/gi3 trn mRt $.u
g) nhGng b5nh ny pht tri;n rt h6n ch7. TF $ cc tc giM $(a ra mRt k7t luAn c tnh cht
giM thi7t l n7u giMm s' trao $Zi kh sc kch thch s' pht tri;n cCa qu.n th; vi khu*n lun
lun c mQt trong khng kh chubng nui, $Qc bi5t l cc b5nh $(3ng h hp. Do $ trong cc
chubng nui hi5n $6i nui g vHi mAt $R lHn, c(3ng $R thay $Zi kh cCa khng kh c mRt t.m
quan trYng $Qc bi5t, Mnh h(Eng m6nh $7n s<c khoV cCa g.
Nn ch tHi nhGng s? li5u trong bMng 30 v% c(3ng $R trao $Zi kh trong cc chubng
nui hi5n $6i. S? li5u cCa Esmei thu $(>c trn c1 sE tnh ton s' thng kh theo $R bo ho
cCa h1i n(Hc $(>c nu ln trong bMng $; ti5n vi5c so snh. Tt cM cc s? li5u khc $%u v(>t
qu s? li5u trn v coi nh( c th; sB dang trong th'c t7 $(>c.

B9ng 30. S6 thay ANi kh trong chueng nui g
Theo cc tc giP khc nhau

S6 thay ANi kh m
3
/giY
Tc giP
TVi thicu TVi Aa
Ghi ch
Esmei, 1962
0,9 trn mRt $.u
con
5,1 trn mRt $.u con Kh?i l(>ng t?i thi;u l $C
$; $*y h1i n(Hc ra ngoi,
kh?i l(>ng t?i $a $; $*y
h1i nng t' do ra ngoi;
h1i nng do $?t $n.
Braunt - 4,5 trn 1 kg kh?i l(>ng
Skinner v ctv - 3,8 trn 1 kg kh?i l(>ng
Wolton
3,4 trn mRt $.u
con
9,2 trn mRt $.u con Thng kh thm trong
nhGng ngy nng nh3 h5
th?ng qu6t
Pero
2,4 trn 1 kg
kh?i l(>ng
6 trn 1 kg kh?i l(>ng
Moreng - 13,6 trn mRt $.u con
Braun
5 trn mRt $.u
con
12 trn mRt $.u con Thng kh thm trong
nhGng ngy nng qua cBa
s?
Kastello
1,8 2,7 trn 1
kg kh?i l(>ng
4,5 6,7 trn 1 kg kh?i
l(>ng

TrN s? t?i thi;u th(3ng E ma $ng, trN s? t?i $a E ma h. MQc d.u nhGng con s? nu
trn thu $(>c trong nhGng vng kh hAu khc nhau, nh(ng cLng khng chnh l5ch nhau nhi%u.
NhGng s? li5u cCa Pero, Braunt v Kastello dng t?t cho $i%u ki5n kh hAu cCa chu u.
# ph.n lHn cc n(Hc Ty u khi xy d'ng chubng nui g ng(3i ta chC y7u ch $7n
s' thay $Zi kh. _i%u ny $Qc bi5t quan trYng $?i vHi s' thng kh trong ma h cCa cc
89
chubng khng c cBa sZ, v rPng E $y cng sut cCa thi7t bN thng kh khng $C sc khng th;
giMi quy7t $(>c bPng s' thng kh qua cBa sZ trong nhGng ngy ma h.
Lin quan chQt chc vHi c(3ng $R thay $Zi kh cn c s' chuy;n $Rng v t?c $R quay
vng cCa khng kh trong chubng nui. S' chuy;n $Rng cCa khng kh c.n thi7t $; $*y h1i
nng $(>c t6o ra do s' trao $Zi cht v $; lm kh cht $Rn chubng. Ngoi ra s' chuy;n $Rng
cCa khng kh cn lm giMm bHt mAt $R cCa vi sinh vAt trong chubng nui. nghXa th'c tign
cCa hi5n t(>ng ny cho tHi nay v[n ch(a $(>c nghin cc. T?c $R vAn chuy;n cCa khng kh v% ma $ng khng $(>c
qu 0,3 0,4m/s. V% ma h c th; cao h1n nhi%u (3m/s).
Khng kh t' nhin s6ch v kh c thnh ph.n nh( sau (tnh theo % th; tch): nit1
78,03; oxi 21; kh CO
2
0,03 v acgon 0,94. Ngoi ra, khng kh cn ch<a mRt s? l(>ng nhd
cc kh neon, heli, kripton, xenon v hidro... cLng nh( v cng t kh ozon, hidroperoxit,
amoniac, axit nito v axit nitric Do Mnh h(Eng cCa cc qu trnh trao $Zi cht trong c1 th;
$Rng vAt v s' phn huW cCa phn trong cc h? phn hay lHp $5m chubng m tW l5 cCa cc kh
k; trn c th; thay $Zi nhi%u, nui cng chAt th s' bi7n $Rng y cng lHn.
Kh ozon v hidroperoxit th(3ng khng gQp trong chubng do s' khng Zn $Nnh cCa
chng. Nit1 v cc kh tr1 khng c lin quan g $7n c1 th; s?ng. Nh(ng nh3 s' c mQt cCa
chng m ng(3i ta xc $Nnh $(>c nbng $R oxi trong khng kh thuAn l>i nht cho s' thE. Oxi,
kh cacbonic, amoniac, H
2
O l nhGng y7u t? quan trYng nht trong chubng nui g v chng
cLng l nhGng thnh ph.n kh c1 bMn cCa khng kh. Ngoi ra trong khng kh cn ch<a bai.
Oxi c.n thi7t cho c1 th; $; th'c hi5n cc qu trnh $?t chy cht dinh d(0ng v h
hp. Khng kh thE ra cCa $Rng vAt ch8 cn g.n 16,4% oxi. H1n 4,5% oxi $ $(>c k7t h>p vHi
hemoglobin cCa mu. S' thi7u hat oxi th(3ng thy E trong cc chubng nui c mAt $R d.y v
thng kh km, Mnh h(Eng xu $7n s' $i%u ti7t nhi5t v cc qu trnh trao $Zi cht cCa gia
c.m. Trong $i%u ki5n nhi5t $R thp, s' thi7u hat oxi h6n ch7 s' co cCa cc m6ch mu bn
ngoi, lm giMm khM n,ng phMn <ng cCa da $?i vHi tc $Rng l6nh v lm cho c1 th; mt nhi5t.
Do $ khng cung cp $.y $C oxi qua khng kh sc lm t,ng Mnh h(Eng c h6i cCa nhi5t $R
thp. S' thi7t hat oxi trong khi $R nhi5t cao gy nguy hi;m cho h5 tim m6ch v n lm giMm
khM n,ng $i%u ti7t cCa c1 th;. Cung cp $.y $C oxi qua h5 th?ng thng kh c tc dang t?t $?i
vHi s<c $V tr<ng, h5 s? sB dang th<c ,n v tnh tr6ng chung cCa c1 th;.
G mi nQng 2,5 3kg trong lc yn tXnh tiu tha, theo Romein v CTV, 12 l oxi trn mRt
kilgam kh?i l(>ng c1 th;, g mi nQng 4 kg tiu tha 10 l. Khi vAn $Rng v th<c ,n vFa phMi th
l(>ng oxi tiu tha c th; t,ng gp $i.
Kh cacbonic sinh ra trong qu trnh thE v qu trnh phn huW cCa vi sinh vAt. Trong
khng kh thE ra ch<a g.n 4% kh cacbonic. Trong cc chubng nui c mAt $R cao, thng kh
km khng kh bN bo ho kh cacbonic, c th; v(>t qu tiu chu*n. Kh cacbonic, $(>c thMi
ra cng vHi khng kh nng, do tW trYng cCa kh cacbonic cao h1n cCa khng kh, kh ny bay
ln trn v ta tAp nhi%u E tr.n nh. Kh ny khng $Rc nh(ng c nbng $R cao sc Mnh h(Eng
xu $7n s' trao $Zi cht, tnh tr6ng chung cCa c1 th;, khM n,ng sMn xut v s<c ch?ng $0 $?i
vHi b5nh tAt. Trong cc kh nghi5m cCa Helbak v cRng s', trong 24 gi3 g mi $V $(>c nui
trong chubng nui c nbng $Rc cacbonic l 5%. G ng6t thE, trng rt C rL. G khng cn
$<ng vGng $(>c nGa, nh(ng sau $ $(a v% chubng nui c thnh ph.n khng kh bnh th(3ng
th chng l6i nhanh chng hbi phac l6i nh( th(3ng. G thMi phn nhi%u, km ,n, nh(ng u?ng
n(Hc nhi%u, pH cCa mu giMm xu?ng. _R nhi5t mi tr(3ng v s' $i hdi v% th<c ,n lm t,ng
m<c $R bi ti7t ra kh cacbonic cCa g. S1 bR c th; tnh $(>c l mRt g mi $V thMi ra khoMng
1,4l kh cacbonic trn mRt kilgam c1 th;. Hm l(>ng kh cacbonic khng th; l tiu chu*n
$; xt cht l(>ng khng kh trong chubng nui v thi7u s' t(1ng quan vHi cc thnh ph.n
khc v cc y7u t? cCa ti;u kh hAu. Theo Blanunt hm l(>ng kh cacbonic trong khng kh
90
chubng nui trong $i%u ki5n thng kh t?t khng $(>c qu 0,07 0,I%; theo ki7n cCa Pero
v Kastello, mRt s? tc giM khc nhau cLng $bng vHi hY, th con s? ny l 0,2%.
Khi tnh s' thng kh, c.n phMi ch $7n s' thMi kh cacbonic ra ngoi v rPng $; $(a kh
cacbonic ra ngoi c.n t khng kh h1n l vi5c $*y h1i n(Hc t6o ra do s' thE cCa g ra khdi chubng
nui. Do $ trong khng kh kh th hm l(>ng cCa kh cacbonic khng lHn.
Amoniac $(>c t6o ra do s' phn huW cCa vi sinh vAt $?i vHi ure ch<a trong phn v
cc cht ch<a nit1 khc. Hm l(>ng amoniac trong khng kh chubng nui pha thuRc vo s?
l(>ng phn tch trong lHp $Rn chubng, do $ pha thuRc vo mAt $R nui, $R *m, nhi5t $R cCa
khng kh cCa lHp $Rn chubng, t?c $R bay h1i v, E mRt m<c $R nhd h1n, l nguyn li5u v
$R x?p cCa lHp $Rn chubng. Khi $R nhi5t d(Hi 0
0
C v $R *m d(Hi 20%. Otta v nhGng ng(3i
cRng tc khng thy c amoniac. Khi $R nhi5t cao h1n 0
0
C v $R *m l 70% $ thy c
amoniac. N c th; sinh ra khi nhi5t $R l d(1ng v $R *m cCa lHp $Rn chubng cao h1n 22%.
N7u dng mn c(a $; lm lHp $Rn chubng th amoniac bSt $.u $(>c sinh ra E $R *m cCa
khng kh thp h1n. Amoniac ti7p tac sinh ra $7n khi $R *m cCa lHp $Rn chubng ch(a $6t $7n
63%. Cc tc giM ny cho rPng trong nbng $R cCa amoniac l 75% g ngBa cZ ln, nh(ng n7u
nbng $R l 40% th khng thy hi5n t(>ng $. Nbng $R thp nht cCa amoniac m con ng(3i
cMm gic $(>c l 10 15%, nbng $R l 25 35% gy ra bdng mng nh.y v chMy n(Hc mSt.
Nh( Longhaus v nhGng ng(3i cng tc cho bi7t g c th; chNu $'ng $(>c nbng $R amoniac
40%, trong th3i gian di m khng bN $Rc h6i. Nbng $R amoniac cao nht cho php trong
chubng cn c nhi%u ki7n khc nhau. Longhaus tnh $(>c l 40%. Kastello cho rPng giHi
h6n $ l 25%. Theo Lanovsky nbng $R amoniac trong chubng nui khng $(>c qu 10%.
Amoniac v H
2
S tr(Hc h7t lm hdng mng nh.y cCa $(3ng h hp, lm giMm s<c
ch?ng $0 cCa g $?i vHi cc tc nhn gy b5nh. H2S l mRt kh rt $Rc, c mi rt kh ngBi,
$(>c sinh ra vHi cc kh khc trong cc qu trnh mac rGa. h nbng $R rt thp n cLng gy
$Rc. Ch(a c s? li5u chnh xc v% nbng $R cho php cCa H
2
S trong khng kh chubng nui.
Ngoi cc kh trn, khng kh trong chubng nui cn lun lun ch<a bai l nhGng
ph.n tB s?ng (vi sinh vAt) v khng s?ng (c ngubn g?c hGu c1 hay v c1). Do s' c mQt cCa
bai nn rt kh ki;m tra ti;u kh hAu mRt cch c hi5u quM, tt cM nhGng th'c nghi5m theo
h(Hng ny cho $7n nay th'c t7 ch(a $6t $(>c nhGng k7t quM mong mu?n.
Bai khng phMi l mRt thnh ph.n $bng nht cCa khng kh m bao gbm nhGng ph.n
tB c kch th(Hc khc nhau. NhGng ph.n tB to v nQng nhanh chng r1i xu?ng, nhGng ph.n tB
nhI h1n bay l1 lBng trong khng kh mRt th3i gian di. Koon v nhGng ng(3i cRng tc $
phn bi5t $(>c hai lo6i ph.n tB trong bubng kh hAu c cu t6o $Qc bi5t. MRt lo6i ph.n tB bao
gbm nhGng cu t6o phlng, hnh vMy v hnh khung, $ l nhGng mMnh t7 bo bi;u b v cc
ph.n tB cCa th<c ,n. Lo6i th< hai c d6ng tra di, $ l cc mMnh lng. CM hai lo6i ny $%u
tch $i5n v do $ t6o thnh nhGng $m bai ring bi5t c kch th(Hc khc nhau. Nui trn lHp
$Rn chubng, bai $(>c t6o ra chC y7u l do cc mMnh van cCa lHp $Rn chubng $.
Quy luAt t6o thnh bai trong chubng nui rt ph<c t6p v $7n nay v[n ch(a $(>c giMi
thch $.y $C. Trong ch,n nui lbng v ch,n nui trn lHp $Rn chubng, s' t6o thnh bai khc
nhau v% nguyn tSc. Trong tr(3ng h>p $.u s' t6o thnh bai chC y7u l do $R nhi5t trong
chubng nui. Bai $(>c t6o thnh nhi%u nht khi $R nhi5t giGa 15 v 2I
0
C. Trong $R nhi5t
thp, E giHi h6n I0
0
C hay thp h1n, s' t6o thnh bai bN h6n ch7 do nhGng nguyn nhn ch(a r
r5t. Nui trn lHp $Rn chubng s' t6o thnh bai gSn li%n vHi $R *m cCa khng kh. _R *m cCa
khng kh v hm l(>ng h1i n(Hc trong lHp $Rn chubng c lin quan chQt chc vHi nhau. _R
*m cCa khng kh thp sc lm cho bai sinh ra nhi%u. Trong $R *m l 70% Grub v nhGng
ng(3i cRng tc thy bai E m<c trung bnh. Otta v nhGng cRng tc $ xc $Nnh $(>c $R *m
cCa lHp $Rn chubng l 36 40% khi $R *m cCa khng kh l 75% v E $R nhi5t trung bnh,
h1n nGa trong $i%u ki5n ny h.u nh( bai khng $(>c sinh ra. Tri l6i, khi $R nhi5t cao (32
0
C)
v $R *m cCa khng kh l 55 70% th trong chubng nui rt nhi%u bai v $R *m cCa lHp $Rn
chubng ch8 c 21 25%. S' t6o thnh bai khi nui trn lHp $Rn chubng cn pha thuRc vo
91
nguyn li5u $(>c dng lm $Rn chubng, vo th3i gian sB dang lHp $Rn chubng v vo s' ho6t
$Rng cCa g. LHp $Rn chubng cng cL cng t6o ra nhi%u bai v g lm gy van chng cng vHi
th3i gian. MQt khc trong lHp $Rn ny tch luT nhi%u mMnh van th<c ,n, phn g v cM bi;u b
cCa da. Grub v nhGng ng(3i cRng tc $ xc $Nnh $(>c rPng mei g mi nui trong lbng mRt
ngy t6o ra 54g bai. Trong $i%u ki5n nui trn lHp $Rn, con s? ny c th; cao h1n 4 12 l.n
tu` thuRc vo lo6i v vo th3i h6n sB dang lHp $Rn chubng. S' xc $Nnh v% mQt s? l(>ng
khng thu $(>c nhGng k7t quM mong mu?n (do cc ph.n tB cCa bai c s? l(>ng khng gi?ng
nhau) v vAy $ ch8 l nhGng con s? c tnh cht tham khMo.
Tc dang gy h6i cCa bai $?i vHi c1 th; g mRt mQt $(>c bi;u hi5n E che chng l
nhGng vAt mang nhi%u sinh vAt gy b5nh, mQt khc chng chui vo cc $(3ng h hp, ph
ho6i c1 hYc v ho hYc lHp mng nh.y. Cu?i cng chng lm giMm s<c ch?ng $0 cCa c1 th;
g $?i vHi cc b5nh hay ly.

2.4.2. Nhi+t ;U
Trong tt cM cc y7u t? cCa ti;u kh hAu, nhi5t $R l y7u t? quan trYng nht. Lm gi?ng
nh( vng $R nhi5t thch h>p cCa y t7, Schultz v Pekert $(a vo ch,n nui mRt khi ni5m v%
vng nhi5t $R cCa khM n,ng sMn xut. Trong vng nhi5t $R ny $Rng vAt tiu t?n t th<c ,n
nht m khM n,ng sMn xut l6i cao nht. h g tr(Eng thnh vng nhi5t $R ny nPm trong giHi
h6n tF 10 $7n 20
0
C.
Otta cho rPng nhi5t $R thch h>p nht cho s' $V tr<ng l giGa 10 v 18
0
C, Longhaus
v nhGng ng(3i cRng tc th cho rPng nhi5t $R $ l 13
0
C. Haues v nhGng ng(3i cRng tc
cho bi7t, nhi5t $R 13 15
0
C l thuAn l>i nht cho h5 s? sB dang th<c ,n. Nhi5t $R thp h1n
nGa sc lm cho s' sMn xut tr<ng phMi trM mRt gi $St h1n v th<c ,n $; sMn xut ra mRt quM
tr<ng nhi%u h1n. Romein v Lokhorst trong nhGng th nghi5m g.n $y v% m?i quan h5 giGa
nhi5t $R vHi trao $Zi kh, yu c.u v% th<c ,n v n(Hc, nhi5t $R c1 th; v mt nhi5t do s' bay
h1i $ cho rPng c.n phMi giG nhi5t $R trong chubng nui g mi E 20
0
C hay cao h1n. Nh(ng
giG $(>c nhi5t $R ny trong ma $ng cho $7n nay cn l mRt lo6t vn $% ch(a $(>c giMi
quy7t $.y $C. TF nhGng k7t quM cCa nhGng nghin ci. Cn 0
0
5
0
C v 25- 30
0
C l nguy hi;m, d(Hi 0
0
v cao h1n 30
0
C
l rt nguy hi;m.
Jnh h(Eng cCa cc y7u t? ti;u kh hAu $7n c1 th; gia sc pha thuRc vo khM n,ng $i%u
ti7t nhi5t cCa chng. KhM n,ng ny l tt cM cc qu trnh lin quan vHi s' trao $Zi v thot
nhi5t $; giG cho c1 th; c mRt nhi5t $R khng $Zi. KhM n,ng $i%u ti7t nhi5t $ pht tri;n hon
ton ngay tF khi g cn nhd v c lin quan nhi%u vHi c1 ch7 $i%u ti7t nhi5t bPng ho hYc v
l hYc. Trong c1 ch7 $.u s' t,ng hay giMm c(3ng $R trao $Zi cc cht trung gian sc lm t,ng
hay giMm s' sMn sinh ra nhi5t. Nhi5t $R v $R *m cCa khng kh, thnh ph.n th<c ,n Mnh
h(Eng rt nhi%u $7n cc qu trnh ny. Khi nhi 5t $R thp h1n 20
0
C s' sMn sinh ra nhi5t cCa
$Rng vAt t,ng ln, 20 30% nhi5t l(>ng t6o ra $(>c thMi ra ngoi qua s' b?c h1i. S' $i hdi
v% th<c ,n cLng t,ng ln, nhu c.u v% n(Hc cLng t,ng theo.
Khi nhi5t $R cao h1n 20
0
C, s' sMn sinh ra nhi5t cCa c1 th; khng thay $Zi, cng vHi s'
t,ng nhi5t $R cCa chubng nui sc xMy ra s' $i%u ti7t l hYc, bi;u hi5n E s' thot nhi5t bPng
cch b?c h1i. h nhi5t $R 27
0
C s' thot nhi5t bN h6n ch7 m6nh, v khi E nhi5t $R 32
0
C s' thot
nhi5t hon ton ngFng l6i. Trong tr(3ng h>p ny theo Wilson v nhGng ng(3i cRng tc nhi5t
$R b% mQt c1 th; bPng nhi5t $R mi tr(3ng bn ngoi khng kh. Ph.n lHn s' thot nhi5t xMy
ra E nhGng ph.n khng c lng cCa da.
Da cCa g khng c tuy7n mb hi. Do $ trong mi tr(3ng nng, s' thot nhi5t h.u
nh( gSn li%n vHi s' thMi h1i n(Hc qua $(3ng h hp. S' thot nhi5t sinh l chC y7u pha thuRc
vo nhi5t $R cCa mi tr(3ng, s' chuy;n $Rng cCa khng kh, v p l'c cCa h1i n(Hc trong
Deleted:
92
khng kh. _R *m cCa khng kh ht vo cao lm h6n ch7 s' b?c h1i cCa chim v do $ h6n
ch7 s' thot nhi5t cCa chng.
BEi vAy trong th3i ti7t nng m khng kh khng chuy;n $Rng, nhi5t $R c1 th; sc
nhanh chng $6t tHi m<c nguy hi;m h1n l E nhGng ngy nng nh(ng kh, v $i%u ny c th;
lm cho g bN ch7t chong do nng.
KhM n,ng ch?ng $0 l6i khng kh nng tu` thuRc vo tFng gi?ng. G Leghorn c th;
chNu $'ng $(>c dg dng h1n so vHi g nQng cn. _i%u ny $(>c giMi thch l do khc nhau v%
mQt di truy%n cCa khM n,ng ho6t $Rng cCa g, $ c th; l mRt nhGng d6ng thu.n ho v% mQt
di truy%n $?i vHi nhi5t $R cao. B% mQt v kh?i l(>ng c1 th; l nhGng thng s? vAt l quan
trYng v% mQt ny.
Khi nhi5t $R t,ng ln g bSt $.u xo cnh, mE nhGng bR phAn khng c lng cCa da $;
lm t,ng s' thot nhi5t. NhNp thE t,ng ln v lng d'ng ln $; lm t,ng qu trnh b?c h1i v
$ l con $(3ng duy nht $; th'c hi5n s' thot nhi5t. Trong nhGng ngy nng, cung cp n(Hc
mt $.y $C l rt quan trYng $; trnh cho g khdi bN ch7t v chong nng. Khi bN chong nng
g mt h1n 20% n(Hc theo khng kh thE ra. Wilson v nhGng ng(3i khc $ ch<ng minh, E
nhi5t $R 18
0
C g mi yu c.u v% n(Hc gp hai l.n th<c ,n, cn E 35
0
C gp 4,7 l.n. # nhi5t $R
trn 20
0
C, yu c.u v% n(Hc $ khng cn song song vHi th<c ,n nGa v ch8 pha thuRc vo
nhi5t $R cCa mi tr(3ng. Yu c.u v% n(Hc t,ng ln l $; lm mt c1 th;. Khi nhi5t $R mi
tr(3ng t,ng ln, c1 th; bSt $.u $i%u ti7t bPng cch giMm thp c(3ng $R trao $Zi cht v yu
c.u v% th<c ,n, nh( vAy giMm s' sMn sinh ra nhi5t. Khi nhi5t $R cCa chubng nui ln $7n 28
32
0
C, s' sMn sinh ra nhi5t $6t tHi m<c cao. Nhi5t $R 32
0
C nn $(>c coi l nhi5t $R tHi h6n:
t,ng cao h1n nGa sc gy ra hi5n t(>ng qu nhi5t, cng nguy hi;m n7u $R *m cCa khng kh
cng cao (Romein v Lokhorst). S' khc nhau giGa nhi5t $R bnh th(3ng v nhi5t $R gy ch7t
cCa c1 th; g rt khng r r5t. Pha thuRc vo cc gi?ng g, th3i gian trong n,m v ngy $m,
nhi5t $R gy ch7t cCa g thay $Zi giGa 40,3 - 43
0
C. Nhi5t $R gy ch7t pha thuRc vo cc gi?ng
g, vo giHi tnh, th3i gian trong n,m v s' thu.n ho tr(Hc $, c th; thay $Zi giGa 45 v
47
0
C. Khi nhi5t $R khng kh trong chubng nui l 24
0
C, yu c.u v% th<c ,n giMm xu?ng,
kh?i l(>ng c1 th; g giMm d.n d.n. Kh?i l(>ng cCa quM tr<ng giMm xu?ng nhi%u sau 24 gi3
thay $Zi nhi5t $R 21
0
ln 27
0
C trong khi kh?i l(>ng cCa c1 th; c th; giMm xu?ng E nhi5t $R
trn 18
0
C. Kh?i l(>ng quM tr<ng giMm xu?ng nhi%u E nhi5t $R cao h1n 29
0
C. Cng vHi s'
giMm kh?i l(>ng quM tr<ng do nhi5t $R, vd tr<ng cLng trE nn mdng h1n. Nguyn nhn cCa
hi5n t(>ng ny cn ch(a $(>c r. Khng nn giMi thch l g ,n t th<c ,n cLng t<c l ,n t
canxi v g trong nhi5t $R cao l6i t,ng c(3ng hp tha canxi. T,ng s? l(>ng canxi trong th<c ,n
(4%) trong tr(3ng h>p ny r rng l c l>i v trong th3i gian hnh thnh vd tr<ng, hm l(>ng
canxi trong c1 th; t,ng ln, $i%u ny c th; lm cho s' hp tha canxi $(>c dg dng trong th3i
k` m c1 th; $ang bN nguy ngAp nht (Meller).
L(>ng th<c ,n ,n vo giMm xu?ng v s' ph ho6i m6nh mc tr6ng thi chung cCa c1
th; $ lm giMm s<c sMn xut v pha thuRc mRt cch tr'c ti7p vo s' t,ng nhi5t $R trong
chubng nui. Khi nhi5t $R E 29
0
C, s<c sMn xut giMm xu?ng nhi%u, nh(ng s' giMm $ c s'
khc nhau giGa cc c th;, cc gi?ng v xut x< cCa g.
Bi;u hi5n cCa s' giMm st ny pha thuRc vo t?c $R thay $Zi nhi5t $R v th3i gian ko
di cCa tc $Rng. Nhi5t $R t,ng nhanh Mnh h(Eng $7n s<c $V tr<ng, cht l(>ng tr<ng v yu
c.u v% th<c ,n cn nguy h6i h1n nhi5t $R t,ng tF tF. _Qc bi5t nguy h6i l t,ng nhi5t $R ko di
v lQp $i lQp l6i trong khoMng vi ngy. T,ng nhi5t $R tF 39
0
C $7n 32
0
C trong n,m gi3 mei
ngy, $i%u ny $ $(>c lm vHi th nghi5m cCa Meller v kk7t quM l, nhi5t $R cao khng Mnh
h(Eng $7n s<c $V tr<ng n7u th3i gian c nhi5t $R cao $(>c thay th7 $Nnh k` vHi th3i gian c
nhi5t $R thp h1n.
Nhi5t $R t,ng ln tF 35 $7n 45
0
C lm cho g ch7t nhi%u. S? l(>ng g ch7t v chong
nng pha thuRc vo m<c $R t,ng v th3i gian ko di cCa tc $Rng nhi5t $R cao. Theo ti li5u
cCa Wilson, g mi $V Leghorn c th; chNu $'ng $(>c nhi5t $R 40
0
C h1n su gi3. Trong
93
nhGng ti li5u cL (Loe v ng(3i cRng tc) $ cho bi7t g mi $V khng chNu $(>c nhi5t $R
43,3
0
C. Tt nhin con s? ny khng th; coi l tuy5t $?i. KhM n,ng g c th; chNu $'ng $(>c
nng $Qc bi5t pha thuRc vo nhi5t $R m chng $ s?ng tr(Hc khi c nhi5t $R cao. G $ thch
<ng vHi nhi5t $R cao c th; chNu $'ng $(>c s' thay $Zi mnh li5t cCa nhi5t $R t?t h1n g $
quen s?ng E nhi5t $R thp, v chng cLng ch7t t h1n so vHi bYn sau. C th; hun luy5n g
quen vHi nhi5t $R cao h1n (t<c l lm t,ng s' Zn $Nnh cCa chng $?i vHi nng) n7u hPng ngy
t,ng thm b?n $R cho tHi khi $6t tHi 37
0
C (Hatchinson v Saiks). _ l kinh nghi5m t?t $; cc
trang tr6i tAp ch?ng nng cho g tr(Hc khi vo ma h, nng nht trong n,m nhPm nng cao
s<c ch?ng nng cCa g. Nhi5t $R cCa c1 th; g trong ba, b?n ngy trong giHi h6n khM n,ng
sinh l c th; thch <ng $(>c vHi s' thay $Zi nhi5t $R cCa mi tr(3ng. Mu?n lm thay $Zi
nhNp thE c.n phMi tF tm $7n m(3i ngy. G mi ch(a $V chNu $'ng $(>c nng t?t h1n g mi
$V, g tr?ng chNu $'ng t?t h1n g mi. Nhi5t $R cao cLng lm cho ho6t $Rng cCa tim bN y7u $i,
giMm $R nhHt cCa mu, giMm hm l(>ng mu?i clo, t,ng $R pH, t,ng khM n,ng k7t h>p giGa
mu v kh cacbonic. Ngoi ra cn thy s? l(>ng hbng c.u giMm xu?ng, giMm kh?i l(>ng
tuy7n gip tr6ng, v yu c.u v% oxi cCa c1 th;. KhM n,ng $ng mu cLng giMm xu?ng.

2.4.3.ChJm sc s0c khoB gia c1m trong ;iAu ki+n kh hLu nng Xm
Stress do nng/ 7m gy nn. S' $i%u ho thn nhi5t cCa g giHi h6n trong ph6m vi
thE, b?c h1i n(Hc, $?i l(u, b<c x6 nhi5t, d[n nhi5t, $V tr<ng v bi ti7t. V g khng c tuy7n
mb hi nn cch toM nhi5t hi5u quM nht l b?c h1i n(Hc bPng cch h md $; thE. G bSt $.u
h md $; thE khi c1 th; khng th; lm giMm thn nhi5t bPng cch xo cnh, u?ng thm n(Hc,
vi mnh trong lHp $Rn chubng *m mt v dbn mu tF c1 quan nRi t6ng ra m6ch mu ngo6i vi.
BPng cch h md $V thE, t.n s? thE t,ng tF nhi5t $R bnh th(3ng trn 20 l.n/pht tHi vi tr,m
l.n/pht, thMi ra mRt l(>ng lHn kh CO
2
, nh( vAy giMm H
2
CO
3
v dn $7n ki%m ho mu.
NhGng bi7n $Zi ny lm thay $Zi nhu c.u cht $i5n phn cCa c1 th;, $R pH cCa cht ldng
trong c1 th; v p sut th*m thu. Tm l6i, trong $i%u ki5n $ g khng th; th'c hi5n cc
ch<c n,ng cCa c1 th; mRt cch bnh th(3ng. G cLng u?ng thm mRt l(>ng n(Hc thFa $?i vHi
c1 th; v thMi th<c ,n ,n vo khi ch(a $(>c tiu ho v hp thu h7t. G bN thi7u dinh d(0ng,
sat cn, s<c $% khng giMm v th(3ng bN nhigm khu*n. BMng d(Hi $y cho thy Mnh h(Eng
cCa nng v *m $?i vHi g:

@iAu ki+n nng v Xm gy nn:

GiPm
L(>ng th<c ,n tiu tha
Cht l(>ng th<c ,n
T?c $R t,ng trYng
Hi5u quM sB dang th<c ,n
Kh?i l(>ng Tr<ng
SMn l(>ng tr<ng
Cht l(>ng vd tr<ng
TW l5 tr<ng c phi
TW l5 p nE
Cht l(>ng thn thNt
S<c $% khng b5nh
TW l5 nui s?ng
_p <ng mign dNch
Hm l(>ng khng th;
H6n sB dang vaccin
Tbng
MZ cSn
Vi Khu*n sinh sMn
SMn sinh mycoxin
Nhu c.u v% di5n tch chubng
Nhu c.u v% khng kh s6ch
Nhu c.u v% thng thong
Chi ph lm mt
B5nh tAt
Nhu c.u cng nhn
LHp $Rn chubng *m (Ht
Tr<ng b*n
Vim $(3ng ruRt
Thi7u hat dinh d(0ng
Qu.n th; $Rng vAt gy h6i
Mt n(Hc

Deleted:
94
Ph.n lHn cc vng c kh hAu nng nPm trong khu v'c cc n(Hc $ang pht tri;n, cc $i%u
ki5n cCa khu v'c cng lm giMm hi5u quM sMn xut gia c.m. Cc $i%u ki5n $ l:
- _i%u ki5n vAn chuy;n km
- Thi7u phng th nghi5m v dNch va ch*n $on
- Khng c sfn thu?c th y, vaccin v thi7t bN hoQc gi $St
- Thi7u dy truy%n thi7t bN l6nh t?t $; vAn chuy;n v bMo quMn vaccin
- Cht l(>ng vaccin $Na ph(1ng l vn $% cn nghi vn
- Khng $C chubng nui, thi7t bN lm l6nh v thng thong
- MAt $R nui cao.
- Cch ly km
- Tiu chu*n ch,n nui ch(a cao
- Nhi%u chuRt, cn trng, chim hoang v cc $Rng vAt khc
- Cng nhn khng $(>c $o t6o, trM l(1ng qu thp
- S. pullroum, S typhoid, MG v MS l(u hnh
- Th(3ng xMy ra vi5c vaccin khng c tc dang
- Cht l(>ng v ngubn th<c ,n km
- Thi7u n,ng l(>ng
- An ton sinh hYc km hoQc khng c
- MAt $R dn s? cao v dn chng $i l6i nhi%u
Do vAy, khng c g $ng ng6c nhin rPng nhi%u b5nh xMy ra v kh kh?ng ch7.
NhGng b5nh thNnh hnh nht E cc n(Hc Nam Chu $(>c trnh by E bMng sau $y, m<c $R
nZi trRi thay $Zi theo tFng khu v'c.
Cc b+nh thFnh hnh P vng Nam
1. B5nh Newcatsle
2. B5nh Gumboro
3. B5nh Marek
4. B5nh C.u trng
5. Mycoplasma ( MG, MS)
6. CRD
7. Aspergillosis
8. NgR $Rc $Rc t? nm
9 B5nh Coryza
10. B5nh $Au g
11. Leucocytozoonosis
12. NRi k sinh trng
13. Thi7u dinh d(0ng
14. HRi ch<ng giMm $V
15. Colibacillosis
16. Tch n(Hc xoang bang (ascites)
17. PhMn <ng vHi vaccin
18. Vim r?n
19. S(ng bn chn
20. B5nh ta c.u khu*n
C1n ph9i lmg ;8 gi9mstress nng v Xm?
Cch t?t nht trnh stress l $% phng xMy ra stress. _; lm $i%u $ ng(3i ta phMi chYn
$Na $i;m tr6i v thi7t k7 tr6i vHi mac tiu giMm nng v *m. Tr(Hc h7t, vN tr cCa tr6i, h(Hng
v s' thng thong cCa chubng phMi $(>c thi7t k7 sao cho cng thuAn ti5n cho g cng t?t.
Tr.n cch nhi5t, phun s(1ng, thng thong ki;u $(3ng h.m hoQc lm mt bPng h1i n(Hc - cc
ph(1ng php ny phMi $(>c sB dang tri5t $; bt c< khi no cLng c th; t6o cho g mRt ti;u
mi tr(3ng thch h>p $; $6t n,ng xut cao.
95
Ngoi vi5c cMi thi5n ti;u mi tr(3ng, ng(3i ta c th; giMm h1n nGa Mnh h(Eng bt l>i
cCa kh hAu bPng cc cch sau $y:

1. Cung cp nhi%u n(Hc u?ng s6ch mt, t?t h1n l dng mng u?ng c nm.
2. Cho g ,n tr(Hc bnh minh, khi tr3i cn t?i v t(1ng $?i mt.
3. Th<c ,n phMi t(1i v giu vitamin, cht khong v thu?c di5t nm (nh( 100% axit
formic hoQc 0 - 0,15% axit propionic) v cht ch?ng xy ho (nh( Ethoxyquin 125 ppm).
4. BZ sung 4 - 18 kg natri bicarbonate vo 1 tn th<c ,n
5. Cung cp 150 - 6000 ph.n tri5u vitanim C vo n(Hc u?ng
6. LQp l6i nhi%u l.n vi5c g hAu bN ti7p xc vHi nng E m<c nht $inh trong th3i gian
tr(Hc $; g lm quen vHi kh hAu nng
7. Tr(Hc v trong th3i gian d' $on c th; xMy ra stress do nng, c.n cung cp cho g
cc cht $i5n phn v vitamin qua n(Hc u?ng, bao gbm: KCl, NH
4
Cl, NaHCO
3
, vitamin C v
cc vitamin khc.
8. _C s? l(>ng mng ,n, mng u?ng v di5n tch cho g $i l6i v ho6t $Rng.
VHi tt cM nhGng bi5n php $% phng ni trn c th; giMm $(>c stress do nng v *m $?i vHi g,
k7t quM l dg duy tr s<c t?t cho $n g trong nhGng khu v'c nng *m.

2.4.4. ChJm sc g trong ;iAu ki+n thVi ti"t l/nh.
Nhi5t $R mi tr(3ng giMm xu?ng lm t,ng s' thot nhi5t cCa $Rng vAt, s' thot nhi5t ny
cn t,ng theo s' chuy;n $Rng cCa khng kh. G $i%u ti7t bPng cch t,ng c(3ng ho6t $Rng cCa
tuy7n gip tr6ng v c(3ng $R trao $Zi cht. Th da giMm nhi5t $R trong chubng nui tF 32 xu?ng 5
0
C
lm cho g lng bnh th(3ng ($.y $C) t,ng c(3ng trao $Zi kh ln 50%. S? l(>ng tuy5t $?i cCa th<c
,n tiu tha v s? l(>ng th<c ,n tiu tha trn mRt $1n vN sMn ph*m t,ng ln khi nhi5t $R giMm xu?ng,
nui g E 5
0
C s? l(>ng th<c ,n tiu tha sc t,ng 13% so vHi g nui E 13
0
C.
Nhi5t $R giMm xu?ng Mnh h(Eng khng c l>i tHi tnh tr6ng chung cCa g v khM n,ng
sMn xut cCa chng. Trong nhi5t $R 7
0
C g trE nn $3 $[n v th(3ng cam vo nhau thnh tFng
nhm. _; giMm s' thot nhi5t qua ph.n da khng c lng, g xo cnh v rc $.u vo cnh.
Jnh h(Eng cCa nhi5t $R thp $7n s<c $V tr<ng khng $(>c nghin c<u tW m8 nh( Mnh
h(Eng cCa nng. Heis cho rPng 4
0
C l nhi5t $R tHi h6n, giMm thp h1n nGa sc lm cho khM
n,ng sMn xut bN Mnh h(Eng nghim trYng. Nhi5t $R giMm xu?ng lun lun lm giMm khM n,ng
sMn xut, $i%u ny cng th; hi5n r khi nhi5t $R cng thp. Nhi5t $R d(Hi -10
0
C gy chong
l6nh $?i vHi g.
M<c giMm s<c sMn xut cLng pha thuRc vo cc $Qc tnh di truy%n v rPng s<c ch?ng
$0 cCa g $?i vHi tc $Rng cCa nhi5t $R thp rt khc nhau. V vAy s' giMm s<c sMn xut $;
phMn <ng l6i s' thay $Zi mnh li5t cCa nhi5t $R c th; ko di tF mRt $7n ba tu.n lg. _i%u ny
cn pha thuRc vo th3i gian cCa tc $Rng v t.n s? bi7n $Rng. Tc $Rng cCa nhi5t $R thp
trong th3i gian vi ngy gy ra nhGng chong l6nh lin tac. GiMm nhi5t $R mnh li5t v ko
di nguy hi;m h1n l giMm tF tF v trong th3i gian ngSn. V c nhi%u bR phAn cCa c1 th;
khng c lng nn g Leghorn chNu $'ng nhi5t $R thp km h1n cc gi?ng g nQng cn v
nQng cn trung bnh. Nhi5t $R thp khng Mnh h(Eng $7n kh?i l(>ng tr<ng. Trong ch,n nui
ch,n thM tr<ng g c th; $6t $(>c kch th(Hc lHn nht trong ma l6nh. N7u g khng bN mSc
b5nh khi nhi5t $R thp th kh?i l(>ng cCa chng cLng khng bN giMm xu?ng. Tri l6i nhi5t $R
thp l6i lm t,ng kh?i l(>ng cCa g. Khi nhi5t $R l 9
0
C kh?i l(>ng cCa g $ bSt $.u t,ng
ln.
G chNu $'ng kh hAu l6nh t(1ng $?i t?t. Nhi5t $R 1
0
C hay d(Hi h1n nGa th mo
trn v mo d(Hi bN ti. C th; ch?ng l6i hi5n t(>ng ny bPng cch bi vaz1lin hay cc lo6i
m0 bi khc vo che ny. Trong $i%u ki5n thin nhin th(3ng nhi5t $R thp l6i $i vHi $R *m
cCa khng kh thp. Trong $i%u ki5n ch,n nui thm canh n7u khng thng kh $.y $C th
Formatted: Portuguese (Brazil),
Condensed by 0.2 pt
Formatted: Font: 14 pt, Portuguese
(Brazil)
Formatted: Portuguese (Brazil),
Condensed by 0.3 pt
Formatted: Portuguese (Brazil)
Deleted:
96
khng th; no th'c hi5n $(>c $i%u ki5n mi tr(3ng t?t. L6nh $i $i vHi $R *m cao rt nguy
hi;m. V vAy trong khi h6 nhi5t $R v $R *m cao g hay bN ?m v tW l5 ch7t t,ng cao.
_; trnh $(>c Mnh h(Eng cCa nhi5t $R qu thp hoQc qu cao $7n khM n,ng sMn xut
cCa g, trong th3i gian mRt n,m c.n phMi lm nhi%u th nghi5m $; nghin cc nui trong $i%u ki5n $(>c
kh?ng ch7 E mRt nhi5t $R v $R *m nht $Nnh, s' chi7u sng cLng $(>c ki;m tra. $y nh
sng ch8 c vai tr pha.
S?ng trong $i%u ki5n ny khM n,ng sMn xut cCa g mi th(3ng cao h1n nhGng g nui
trong $i%u ki5n bnh th(3ng. C th; giMi thch $i%u ny l do khng c Mnh h(Eng xu cCa s'
thay $Zi m6nh mc cCa nhi5t $R v nhi5t $R ny nPm trong vng nhi5t $R cCa khM n,ng sMn
xut cCa g mi.
Nhi5t $R th(3ng xuyn cao trong giHi h6n 26,7 37,8
0
C c tc dang xu cLng nh(
nhi5t $R cao trong mt th3i gian ngSn. KhM n,ng sMn xut t,ng cao tr(Hc h7t khng phMi do s'
Zn $Nnh cCa nhi5t $R v $R *m cCa khng kh m l do tc $Rng Zn $Nnh cCa ti;u kh hAu thuAn
l>i. _i%u ny $(>c bi;u bi5n khng nhGng E khM n,ng $V tr<ng t,ng cao m cn E khM n,ng
sB dang th<c ,n t?t h1n v cht l(>ng cCa tr<ng t?t h1n. TW l5 ch7t cCa g trong th3i k` ny
cLng thp.
Trong mRt th nghi5m di h6n ko di h1n su n,m g $(>c nui trong nhGng $i%u
ki5n ti;u kh hAu Zn $Nnh, Grinvud $ xc $Nnh $(>c rPng s<c $V tr<ng ch8 giMm d.n trong ba
n,m $.u. Khc vHi nhGng g cCa nhm $?i ch<ng $(>c nui trong $i%u ki5n thng th(3ng, g
th nghi5m khng ngFng $V trong ma $ng v trong th3i gian thay lng do $ khM n,ng sMn
xut t,ng ln nhi%u. TW l5 nE cCa nhGng tr<ng cCa nhm th nghi5m giMm $i tF n,m ny qua
n,m khc. Trong th3i gian tF ba $7n su n,m, tt cM g cCa nhm ny ch7t h7t trong khi $ g
cCa nhm $?i ch<ng ch7t c 11%. Grinvud giMi thch $i%u ny l do tc $Rng cCa hocmon gy
ra bEi ho6t $Rng sinh dac khng cn theo chu k` nGa trong $i%u ki5n ti;u kh hAu Zn $Nnh.

Trong nhGng th nghi5m khc $(>c ti7n hnh vHi mac $ch th'c t7 h1n, thy rPng $i%u
ki5n ti;u kh hAu Zn $Nnh th(3ng khng nng cao r r5t khM n,ng sMn xut. C th; giMi thch
$i%u ny l do $i%u ki5n ti;u kh hAu trong nhm $?i ch<ng khng phMi l qu xu $7n m<c
Mnh h(Eng $7n s<c sMn xut. R rng l khng nn ch3 $>i s' t,ng khM n,ng sMn xut bPng
cch t6o ra ti;u kh hAu Zn $Nnh khi $i%u ki5n kh hAu t' nhin hay cu trc chubng nui cho
php giG $(>c mRt nhi5t $R thuAn l>i khng sai l5ch so vHi giHi h6n $(>c cng nhAn. Tri l6i,
n7u s' sai l5ch v% nhi5t $R l qu lHn theo ma th c.n thi7t phMi t6o ra ti;u kh hAu Zn $Nnh.
Nui g trong nhGng $i%u ki5n nh( vAy ch8 c nghXa khi nhi5t $R v $R *m t(1ng $?i
cCa khng kh nPm trong giHi h6n vng $R nhi5t cCa khM n,ng sMn xut. T6o ra ti;u kh hAu Zn
$Nnh $i hdi chi ph nhi%u ti%n v kT thuAt, do $ c.n phMi nghin cc $i%u khi;n v thng kh t?t cLng thu $(>c
nhi%u tr<ng nh( trong $i%u ki5n c ti;u kh hAu Zn $Nnh. Do chi ph t t?n km h1n nn trong
th'c t7 ng(3i ta thch nhGng chubng nui c ti;u kh hAu $(>c $i%u ti7t.
# $y ti;u kh hAu Zn $Nnh $(>c thay th7 bPng cc $i%u ki5n $(>c $i%u ti7t, $i%u ny
$(>c th'c hi5n bPng cch thay $Zi khng kh bn trong v bn ngoi c nhi 5t $R v $R *m
khc nhau. S' thay $Zi $R nhi5t trong $i%u ki5n ny v[n nPm trong giHi h6n cCa vng nhi5t $R
cCa khM n,ng sMn xut. NhGng thng s? $Qt ra c th; $(>c $Mm bMo bPng cu trc cCa chubng
nui v nhGng trang thi7t bN kT thuAt. CLng c ki7n cho rPng s' thay $Zi nhi5t $R trong giHi
h6n cho php l6i kch thch khM n,ng sMn xut.
KhM n,ng giG n(Hc cCa khng kh pha thuRc vo nhi5t $R. Nhi5t $R cng cao khng
kh cng ht *m v tri l6i. Trong mRt nhi5t $R c? $Nnh, s? l(>ng h1i n(Hc t?i $a $(>c hp tha
chnh l $R *m t?i $a cCa khng kh, con s? ny $(>c bi;u dign bPng g/m
3
trong p l'c
760mm thuW ngn. L(>ng h1i n(Hc c trong khng kh E mRt th3i $i;m nht $Nnh $(>c bi;u
97
dign bPng g/m
3
gYi l $R *m tuy5t $?i. Th(3ng ng(3i ta dng $R *m t(1ng $?i, $ l ph.n
tr,m cCa $R *m t?i $a.
Khng kh trong chubng th(3ng xuyn bo ho h1i n(Hc do g thE n(Hc ra, n(Hc b?c
h1i tF phn, tF b% mQt cCa trang bN cung cp n(Hc, n(Hc r1i vi v h1i *m tF ngoi vo do
thng kh. G mi nQng 2 kg, khi tW l5 $V l 65%, mei ngy thE ra khoMng 100g h1i n(Hc. C
nhi%u y7u t? Mnh h(Eng $7n s' thMi h1i n(Hc, $Qc bi5t l nhi5t $R cCa khng kh, s' $V tr<ng,
thnh ph.n th<c ,n, cu t6o cCa mng u?ng v.v Do $, mu?n $*y l(>ng h1i n(Hc thFa ra
bn ngoi c.n phMi c h5 th?ng thng kh. Trong $i%u ki5n nhi5t $R thp, $i%u ny kh th'c
hi5n v E nhi5t $R thp g ,n nhi%u h1n do $ cLng phMi u?ng nhi%u, n(Hc sc ra theo phn rt
nhi%u.
Ch(a c nhGng nghin c<u kT v% Mnh h(Eng cCa $R *m khc nhau $7n cc ch8 tiu sMn
xut cCa g. R rng l trong $i%u ki5n nhi5t $R bnh th(3ng, $R *m cCa khng kh t?t nht
trong chubng nui l 56- 70%, v% ma $ng khng qu 80%. _R *m cCa khng kh cao khng
nhGng Mnh h(Eng $7n s' cn bPng nhi5t m cn gin ti7p Mnh h(Eng $7n khM n,ng sMn xut
cCa g. Ng(3i ta $ ch<ng minh c mRt m?i lin quan chQt chc giGa nhi5t $R v $R *m cCa
khng kh trong s' $i%u ti7t nhi5t cCa g.
Do $R *m cCa khng kh cao, s' b?c h1i cCa mng nh.y $(3ng h hp bN giMm st.
K7t h>p vHi nhi5t $R cao sc lm cho s' thot nhi5t bN h6n ch7, lm t,ng m?i nguy hi;m cCa s'
chong nng. K7t h>p vHi nhi5t $R thp $i%u ny tr(Hc h7t lm t,ng s' nhAy cMm cCa g $?i
vHi nhn t? gy b5nh, $Qc bi5t l nhGng b5nh cCa $(3ng h hp. _R *m cao t6o $i%u ki5n
thuAn l>i cho s' s?ng cCa tt cM cc lo6i vi khu*n th(3ng gQp trong chubng nui v s? l(>ng
cCa chng c th; ln tHi giHi h6n nguy hi;m. Khi $R *m cCa khng kh cao h1n 75% trong
th3i ti7t l6nh, h1i n(Hc sc tAp trung trong lHp $Rn chubng v chubng sc trE nn (Ht t, b*n
th8u. S' ch,m sc g sc gQp kh kh,n, mt nhi%u cng lao $Rng $; rBa cc dang ca v rBa
tr<ng, cc b5nh hay ly sc cng nguy hi;m.
_R *m thp c h6i cho g v bai sinh ra nhi%u, lm hdng mng nh.y. Khng kh kh
lm kh da, gy ra b5nh ng<a, $ l mRt trong nhGng nguyn nhn mZ nhau v ,n lng.
_R *m thp, s' b?c h1i tF $(3ng h hp t,ng ln lm c1 th; dg bN l6nh.

2.4.5. nh sng
Nh( $ bi7t g rt nh6y cMm vHi nh sng v s' chi7u sng tia sng c th; nhn thy
Mnh h(Eng m6nh mc $7n s' pht tri;n cCa chng. Tr(Hc $y ng(3i ta $ thy c Mnh h(Eng
kch thch cCa s' chi7u sng nhn t6o ln s<c $V tr<ng trong cc thng ma $ng. Hi5n t(>ng
ny mRt mQt $(>c giMi thch l do tc $Rng cCa bMn thn nh sng, mQt khc l do ko di th3i
gian chi7u sng sc lm t,ng s' $i hdi v% th<c ,n. Sau ny ng(3i ta $ ch<ng minh rPng s<c
$V tr<ng t,ng ln khng phMi l do ko di th3i gian m l do tc $Rng cCa bMn thn nh sng.
MRt vn $% $ $(>c ch<ng minh l hi5n t(>ng rang tr<ng pha thuRc vo s' chi7u
sng. BPng cch ko di th3i gian chi7u sng, Warten v Scotl $ $6t k7t quM lm cho g mi
th nghi5m $V tr<ng vo bt k` th3i gian no trong ngy $m, trong khi y thng th(3ng g
mi ch8 $V c nh sng ban ngy. N7u nh?t g mi su?t ngy trong bng t?i, cn ban $m th
chi7u sng th g ch8 $V tr<ng v% ban $m.
nh sng khng nhGng ch8 Mnh h(Eng $7n th3i gian rang tr<ng, m cn Mnh h(Eng
$7n s' thnh thac v ho6t tnh chung cCa cc c1 quan t6o tr<ng. Theo Rowan (1936) th chi7u
sng nhn t6o $; ko di ngy $ $(>c sB dang E Ty Ban Nha h1n 100 n,m nay. N,m 1889,
chnh tr6i g Woldorf cCa ng E Buffalo bang Niu Ooc $ <ng dang chi7u sng $.u tin $;
nng cao n,ng sut tr<ng trong ma $ng.
Cc nghin c<u khoa hYc v% vn $% ny cLng mHi bSt $.u cch $y khng lu. Tuy
nhin, $; lm sng td ton bR tr6ng thi tc $Rng cCa nh sng $?i vHi cc c1 quan t6o tr<ng
khng phMi l $i%u $1n giMn. V hnh nh( c hai qu trnh cLng dign bi7n $bng th3i trong c1
th;. MRt mQt nh3 chi7u sng nhn t6o m ngy ,n $(>c ko di, g mi ,n $(>c nhi%u th<c ,n
Formatted: Font: 14 pt, Portuguese
(Brazil)
Deleted:
98
h1n v khi bSt $.u t?i mHi ngFng ,n. Ngy ngSn th sB dang th<c ,n t h1n, $i%u y lm cho
vi5c hp thu cc cht dinh d(0ng $; t6o ra t7 bo tr<ng t h1n, k7t quM l n,ng sut tr<ng
giMm. MQt khc, nh sng c Mnh h(Eng $7n ho6t $Rng cc tuy7n sinh dac nh(ng khng qua
con $(3ng hp thu dinh d(0ng, m c th; theo con $(3ng hocmon, thng qua tuy7n yn.
Rowan $ nghin c<u vn $% ny khng ch8 E g mi m cn E cc loi chim khc. Bi7n $Rng
c nhNp $i5u trong s' pht tri;n cc tuy7n sinh dac E chim rFng cao h1n E gia c.m. Trong
mRt th3i gian di ng(3i ta $ cho rPng, c s' khc nhau ny l do thay $Zi $R nhi5t. Rowan
bc bd giM thuy7t y. h nhi5t $R - 46,7
0
ma $ng, $ kch thch c k7t quM s' pht tri;n cc
tuy7n sinh dac lo6i chim xm (Junco hyemalis). Trong th nghi 5m ny ng dng $i5n chi7u
sng cho chim v lc cu?i ngy $ng ngSn ngCi (E vX $R 54
0
), mei l.n ko di thm 5 ph. Sau
hai thng, cM chim tr?ng l[n chim mi $%u $6t $7n tr6ng thi sfn sng giao ph?i. Rt ngSn nh
sng ban ngy sc lm cho cc tuy7n sinh dac thoi tri;n. Cc tuy7n sinh dac bN teo, bPng cch
y khi ko di nh sng nhn t 6o ban ngy th c1 quan sinh dac bSt $.u pht tri;n trE l6i. Jnh
h(Eng cCa chi7u sng nhn t6o lm xut hi5n $Rng dac $ $(>c ch<ng minh trong nhGng th
nghi5m E $Rng vAt c v.
Byerly v Knox dng cc th nghi 5m ch<ng minh rPng, th3i gian bSt $.u thnh thac
sinh dac E g mi t1 vo lc $V quM tr<ng $.u tin, ph.n lHn tu` thuRc vo ngy di hay ngSn.
Mi t1 nE ra sau ngy 18 thng t( bSt $.u $V tr<ng chAm h1n nhGng mi nE vo qung 21
thng ba $R ba tu.n, v E nhGng g $V muRn ph.n lHn th3i gian sinh tr(Eng nPm vo th3i gian
ngy ngSn trong n,m.
Khi $V quM tr<ng $.u tin m th3i gian ngy di chnh l5ch nhau 1 gi3 th sc d[n $7n
chnh l5ch v% th3i gian bSt $.u thnh thac sinh dac tF 5 $7n 15 ngy.
D'a vo cc d[n li5u trn, Hutt xc $Nnh rPng ma xun sMn l(>ng tr<ng t,ng ln tr(Hc
h7t l do Mnh h(Eng kch thch cCa ngy nh sng ko di. C.n quy mRt ph.n Mnh h(Eng nht
$Nnh vo tr6ng thi $R nhi5t t,ng cao gSn li%n vHi ngy ko di nh(ng tt nhin so vHi nh
sng th Mnh h(Eng ny t h1n. Wytem pht hi5n rPng, s' t,ng giMm theo ma va cCa n,ng
sut tr<ng E vng xch $6o l thp nht. VX $R $Na l cng t,ng th s' ln xu?ng ny cng t,ng,
v E $y m<c chnh l5ch giGa ngy di v ngy ngSn rt cao. T6i tt cM cc vX $R, n,ng sut
tr<ng cCa g mi $6t m<c cao nht vo khoMng th3i gian tF hai $7n ba thng tr(Hc lc c ngy
di nht. _i%u y buRc phMi giM thi7t rPng, ngy ko di ch8 c nghXa khi m th3i gian chi7u
sng ch(a $6t tHi m<c c.n thi7t $; kch thch $(>c cc tuy7n sinh dac. C th; thFa nhAn l
dng chi7u sng nhn t6o $; ko di nh sng ban ngy $7n m<c 13 14 gi3 l c k7t quM
nht. Nhi%u ng(3i nui g $ p dang bi5n php ny vo th'c tign c hi5u quM.
Ng(3i ta cho rPng, nh sng tc $Rng vo mSt qua th.n kinh thN gic tc $Rng vo
tuy7n yn lm t,ng c(3ng vi5c hnh thnh hocmon E $y v bPng cch y kch thch ho6t
$Rng cc tuy7n sinh dac. MRt vn $% $Qt ra $?i vHi nh nui gia c.m th'c hnh l lm cch
no $; sB dang t?t nht tc $Rng y cCa nh sng vo mac $ch kinh t7.
Ng(3i ta khng thFa nhAn giM thi7t cCa Rowan cho rPng, tc $Rng kch thch $?i vHi
tuy7n sinh dac l do cc tia sng trng thy $(>c cCa nh sng.
Platt dng nh sng $d y7u cCa bng $n $d 15W $ lm t,ng $(>c n,ng sut tr<ng
ma $ng. _i%u $ng ch l nh sng y y7u $7n nei g mi khng bay ra khdi so $Au v
khng mZ th<c ,n nh( v[n th(3ng xMy ra khi c nh sng chi. _i%u y mRt l.n nGa ni ln
tc $Rng $Rc lAp cCa nh sng $?i vHi vi5c sB dang th<c ,n.
Th nghi5m cCa Kennard v Chamberlain, ch<ng minh rPng, ko di chi7u sng
chubng g (su?t $m) c th; nng cao n,ng sut g mi vo cc thng ma $ng. Chi7u sng
th(3ng xuyn lm chAm s' thay lng sHm trong thu $ng. CLng bPng ph(1ng php y c th;
$i%u ch8nh n,ng sut tr<ng vo cc thng ma $ng v ma h E m<c $R nht $Nnh. V% sau
ng(3i ta $ thy l chi7u sng th(3ng xuyn c th; buRc nhGng mi nE muRn hoQc g mi
pht tri;n chAm v[n $V $(>c, Bartsch nhAn thy rPng, chi7u sng bZ sung l ph(1ng ti5n nng
cao tnh phm ,n v $bng th3i l ph(1ng ti5n hon hMo buRc g mi $V vo ma $ng. ng
99
cho rPng, chi7u sng nhn t6o su?t $m c th; lm cho nhGng mi ngFng $V sHm phMi ti7p tac
$V nhi%u. Trn c1 sE nhGng th nghi5m, Bartsch $i $7n k7t luAn rPng chi7u sng bZ sung cho
cc g mi lm gi?ng sc khng gy tc h6i $?i vHi tW l5 tha tinh v tW l5 nE cCa tr<ng. ng
cLng ch8 r l>i ch kinh t7 trong vi5c nng cao sMn l(>ng tr<ng trong ma $ng v nh3 $ m
c1 sE sc c nhi%u g con h1n. Ebbell cLng $i $7n k7t luAn rPng, chi7u sng bZ sung cho g
mi lm gi?ng tF b?n gi3 sng cho $7n lc bnh minh nhPm mac $ch nng cao s? l(>ng
tr<ng gi?ng v s? g con vo ma $ng cLng khng gy tc h6i g $7n cc ch8 tiu p tr<ng.
Chi7u sng $Nnh k` mei $m ba l.n trong 14 $m k7t h>p vHi chi7u sng bZ sung tF
lc n,m gi3 sng trE $i th(3ng rt c hi5u quM, trong mRt th3i gian ngSn sc nng cao n,ng
sut $ bN gin $o6n E mRt m<c $R nht $Nnh hoQc bN giMn st do cc $i%u ki5n bt l>i trong
ma $ng gy nn. Tri vHi ph(1ng php chi7u sng su?t $m trong ma $ng, ph(1ng php
chi7u sng k7t h>p ny cLng khng gy tc h6i $7n vi5c p tr<ng. Trong mRt th nghi5m khc
$?i vHi cc nhm g mi khc nhau, Ebbell nhAn thy n,ng sut g mi $6t cao nht n7u dng
nh sng kch thch tF hai gi3 sng trE $i, ch< khng phMi chi7u sng su?t $m. Weinmiller v
Mantel trong cc th nghi5m chi7u sng su?t $m $ xc nhAn rPng, trong $i%u ki5n y, th3i
gian thay lng bN rt ngSn nhi%u, n,ng sut cc thng ma $ng khng nhGng khng giMm st
m tZng s? tr<ng tF thng m(3i $7n thng n,m cn t,ng ln, k7t quM p tr<ng th bN giMm st.
Mei mi trong $n gi?ng c chi7u sng nhn t6o su?t $m cho 12,2 g con, cn khng chi7u
sng cho 21,1 con.
Qua m(3i n,m nghin cng tr<ng,
Penquite v Thompson $ $i $7n nhGng k7t luAn: khi chi7u sng su?t $m th sMn l(>ng tr<ng
cM n,m cCa mi t1 l[n mi gi $%u khng t,ng; s? tr<ng $V trong thng m(3i v thng ch6p
t,ng ln; nhGng g mi nui trong $i%u ki5n chi7u sng nhn t6o trong thng ba, thng t( v
thng n,m $V t tr<ng h1n nhGng g mi nui trong $i%u ki5n bnh th(3ng; mi $V n,m tr(Hc
phMn <ng $?i vHi chi7u sng nhn t6o m6nh h1n mi t1 trong thng m(3i v m(3i mRt; chi7u
sng nhn t6o vo ma h tF thng bMy $7n thng chn ch(a hln $ h>p l. Cc tc giM
khng pht hi5n thy tc $Rng c h6i $?i vHi tW l5 nE v s<c s?ng g con.
Sau n,m n,m nghin c<u t8 m8 Mnh h(Eng cCa nh sng vHi tW l5 tha tinh cCa g mi,
Hays $i $7n k7t luAn l chi7u sng su?t $m trong 30 hm c tc dang t?t $?i vHi nhGng g
mi $ kh tr(Eng thnh. TW l5 tha tinh c th; giMm st do chi7u sng ban $m ko di h1n.
Chi7u sng nhn t6o c Mnh h(Eng $?i vHi tW l5 tha tinh cCa g mi thuRc mYi l<a tuZi ni
chung l khng $ng tin. Khi cho g tr?ng $ sB dang h1n mRt n,m ph?i vHi g mi $(>c
chi7u tF 80 $7n 60 ngy trong n,m, tc giM nhAn thy c mRt tr(3ng h>p tW l5 tha thai bN giMm,
E mRt tr(3ng h>p khc l6i thy t,ng ln v c cc ch8 tiu p tr<ng cao.
V vAy, vn $% tc $Rng chi7u sng ko di $?i vHi tW l5 tha tinh cCa g mi v[n cn l
vn $% $ang tranh luAn. Do $ quy $Nnh ch7 $R nh sng cho g gi?ng c.n phMi thAn trYng khi
sB dang cc g tr?ng lHn tuZi v phMi ki;m tra t8 m8 tW l5 tha thai.
Jall $% nghN dng chi7u sng nhn t6o $; nng ngy ho6t $Rng g mi ln 14 gi3 trong
ma thu v $.u ma $ng, khi gi tr<ng cao h1n lc th(3ng. Tc giM khlng $Nnh rPng, c th;
lm cho g mi 12 thng tuZi $6t n,ng sut cao bPng cch cho ,n t?t v chi7u sng nhn t6o
bZ sung vo buZi sng trong vng hai tu.n lg vo giGa ma h. Skoglund v Thomhave
nghin cng tr<ng cM n,m cCa nhGng g mi ny trong n,m $V tr<ng
$%u cao h1n nhGng g mi khng $(>c chi7u sng nhn t6o 15 quM; ngoi ra trong ma thu,
ma $ng v ma h chng cho nhi%u tr<ng h1n v ma xun th cho t tr<ng h1n cc g mi
khng $(>c chi7u sng. Kh?i l(>ng tr<ng cCa nhm g mi $.u cao h1n 1,7% v $7n cu?i va
$V khng bN giMm st nh( nhGng g mi nui trong $i%u ki5n bnh th(3ng. Chi ph $; chi7u
sng c th; nh3 n,ng sut cao h1n v kh?i l(>ng tr<ng nQng h1n m hon ton $(>c b l6i, v
vAy bi5n php ny td ra c hi5u quM kinh t7.
100
Thomhave thng bo rPng, nhGng g mi t1 $(>c chi7u sng nhn t6o trong th3i gian
nui d(0ng thnh thac sinh dac muRn h1n nh(ng trong 164 ngy $.u $V nhi%u tr<ng h1n
nhGng g mi $?i ch<ng. Platt so snh cc g mi t1 nE vo thng ging, mRt nhm nui trong
$i%u ki5n nh sng thng th(3ng ban ngy, mRt nhm chi7u sng nhn t6o thm mei ngy tm
gi3, nhAn thy khi $6t bMy thng tuZi th g mi nhm sau $V t h1n g mi nhm tr(Hc nh(ng
n7u t,ng th3i gian chi7u sng ln $7n 14 gi3 th lAp t<c sMn l(>ng tr<ng nhm sau t,ng cao v
v(>t h1n nhm $?i ch<ng, ngay cM trong tr(3ng h>p ch7 $R chi7u sng ko di qu 14 gi3.
Erasmus ti7n hnh th nghi5m E Nam Phi xc nhAn rPng, khi chi7u sng nhn t6o th
sMn l(>ng ton n,m khng t,ng nh(ng s? tr<ng $V trong ma $ng l6i t,ng ln, $i%u y c
nghXa kinh t7 lHn. Chi7u sng bZ sung khng Mnh h(Eng g $7n th; trYng, nhu c.u th<c ,n v
tW l5 ch7t.
Staffe ch<ng minh rPng, dng nh sng chi pht ra tFng th3i gian ngSn cLng c th;
nng cao sMn l(>ng tr<ng trong ma $ng. Tc giM $ $6t k7t quM nng cao n,ng sut tr<ng
bPng cch dng $n 1500W chi7u 20 giy trong hai l.n.
Naitoll chi7u sng chi trong 20gy bPng $n 40,60 v 100W cLng gy $(>c n,ng sut
cao. Wilson v Abplanalp qua nhGng th nghi5m chi7u sng ngSt qung trong cc th3i gian
ko di khc nhau $ xc nhAn rPng, chi7u sng theo ph(1ng php ny c hi5u quM h1n chi7u
sng lin tac (trong $i%u ki5n l th3i gian chi7u sng ko di E cM hai tr(3ng h>p $%u gi?ng
nhau). N,ng sut $6t $(>c bPng chi7u sng ngSt qung khng tW l5 vHi th3i gian chi7u sng.
Cc qu trnh sinh l pht sinh trong $i%u ki5n ny ch(a $(>c nghin c<u $ng m<c $; c th;
$; ln thnh quy luAt.
Qua nhGng $i%u trch d[n trn, r rng y7u t? nh sng $?i vHi ng(3i nui gia c.m l
mRt trong nhGng ph(1ng ti5n quan trYng nht $; tc $Rng ln n,ng sut tr<ng. Mac $ch tc
$Rng l lm t,ng n,ng sut tr<ng vo giai $o6n m do $Qc $i;m sinh hYc g mi $V tr<ng t.
Cho $7n nay v[n ch(a c ki7n th?ng nht v% Mnh h(Eng cCa nh sng $?i vHi n,ng sut cM
n,m. _; giMi quy7t vn $% ph(1ng php v khoMng th3i gian chi7u sng nhn t6o chi7u vo
lc no th c l>i nht c.n phMi d'a vo s' ki;m tra kinh t7. BPng cch sB dang chi7u sng
nhn t6o kho lo, tc $Rng sHm hay muRn vo mRt nhm g mi ny hay mRt nhm khc,
ko di hay rt ngSn th3i gian chi7u sng, ng(3i nui gia c.m c th; $i%u khi;n n,ng sut
tr<ng theo m<c $R kh cao. CLng c.n ni nn rPng, dng chi7u sng nhn t6o c th; lm cho
g mi nE sHm v cLng cLng khi phac $(>c n,ng sut tr<ng $?i vHi cc g mi $ang thay
lng hay $ ngFng $V. _<ng v% quan $i;m kinh t7 m ni, cng vHi vi5c nui d(0ng, $i%u
ch8nh th3i gian g nE, ti sMn xut $n, vi5c chi7u sng nhn t6o l mRt bi5n php c gi trN
trong tay ng(3i nui g c kinh nghi5m $; $i%u khi;n n,ng sut tr<ng trong $n. C.n h7t s<c
thAn trYng trong khi sB dang chi7u sng nhPm nng cao tW l5 tha tinh, v vn $% ny v[n ch(a
$(>c lm sng td hon ton.
Farner $ giMi thch tc $Rng cCa nh sng $7n c1 th; g bPng mRt c1 th; sinh l hYc.
Theo ki7n cCa ng, vng m6c v no bR $%u nh6y cMm vHi nhGng kch thch cCa nh sng.
TF vng m6c kch thch cCa nh sng $(>c truy%n theo dy th.n kinh $i qua cho thN gic nPm
ngay d(Hi tuy7n yn. Ngoi ra s' d[n truy%n cn $(>c th'c hi5n bPng mRt con $(3ng di
h1n, qua trung tm thN gic cCa no bR v tm tr6ng cCa con vAt.
Trong cM hai tr(3ng h>p, thnh ph.n da cam - $d cCa quang phZ c tc $Rng m6nh
nht mQc d.u vd no ti7p nhAn kch thch cCa cc ph.n c th; nhn thy $(>c cCa quang phZ.
Hypothalamus l ph.n trung gian $; chuy;n cc kch thch cCa nh sng v ho6t $Rng cCa thu`
tr(Hc tuy7n yn $(>c chi ph?i bEi cc t7 bo th.n kinh ti7t. Ph ho6i ph.n ny cCa no bR sc
gy ra s' teo tuy7n sinh dac v cc bR phAn th.n kinh ti7t l ph.n chuy;n cc kch thch vo
thu` trn cCa tuy7n yn.
C hai l thuy7t v% c1 ch7 d[n truy%n kch thch cCa nh sng: mRt l c1 ch7 th; th.n
kinh v hai l c1 th7 th.n kinh th; dNch. C1 ch7 th< hai ny ngy nay $(>c coi nh( l $ng
tin t(Eng h1n. _i%u ny $(>c ch<ng minh nh( sau: n7u bPng th'c nghi5m cSt $<t con $(3ng
101
qua h5 th?ng m6ch mu cBa cCa thu` tr(Hc tuy7n yn sc tm thy trong Hypothalamus nhGng
cht m ng(3i ta giM thi7t l nhGng cht d[n truy%n kch thch. S' pht tri;n cCa bubng tr<ng
v dNch hon sc bN km hm v con vAt sc khng phMn <ng vHi cc kch thch cCa nh sng
nGa. Tuy7n yn l trung tm d[n truy%n, n $i%u ti7t s' ho6t $Rng cCa tuy7n sinh dac bPng
cch ti7t ra kch dac t?.
Morris $ $(a ra mRt giM thi7t rt th vN v% Mnh h(Eng cCa nh sng $?i vHi g. ng
xut pht tF che ng cho rPng tc $Rng cCa nh sng $7n s' $V tr<ng lin quan vHi s' rang
tr<ng v s' chn cc bao non. Theo ng th $Qc $i;m cCa tc $Rng ny gbm c hai mQt: mRt
mQt n quy7t $Nnh th3i gian $V tr<ng, mQt khc n quy7t $Nnh m<c $R cCa khM n,ng $V tr<ng.
Th3i gian $V tr<ng pha thuRc vo s' ti7t hocmon kch thch s' hnh thnh th; vng
(LH), hocmon ny $(>c t6o ra E tuy7n yn v gy ra s' rang tr<ng. QuM tr<ng $(>c $V ra sau
s' rang tr<ng g.n mRt ngy $m. _; ti7t ra hocmon ny c.n phMi c mRt th3i gian ngh8 di,
$i%u ny $(>c quan st thy trong $i%u ki5n t' nhin vHi s' thay th7 giGa nh sng ngy v
$m. Ho6t $Rng cCa g v% ban ngy $ km hm s' ti7t ra hocmon $. Cn bMn thn nh sng
th khng km hm s' rang tr<ng. S' khng ngC cCa g v nh sng $ h6n ch7 th3i gian bSt
$.u rang tr<ng, $i%u ny ch8 th; hi5n v% ban ngy. Ng(3i ta giM thi7t rPng nh sng hong
hn, $(>c coi nh( mE mn cCa th3i k` ngh8 di, c mRt t.m quan trYng rt lHn $?i vHi vi5c
ti7t hocmon kch thch s' hnh thnh th; vng. Do $ tc $Rng cCa nh sng $ c Mnh h(Eng
quy7t $Nnh $7n s' ti7t cCa hocmon ny. G $ thch nghi vHi nhNp $R thay $Zi cCa nh sng v
bng t?i, th; hi5n E che thay $Zi l(>ng ti7t hocmon kch thch s' hnh thnh th; vng, mQc
d.u $i%u ny ch8 $(>c phMn nh ln s' $V tr<ng dign ra sau $ mRt th3i gian. Theo Lanson v
Starky mu?n thay $Zi th3i gian $V tr<ng th t nht phMi ko di thm 2
1/2
gi3 trong bng t?i.
Theo ki7n cCa cc tc giM ny th nBa gi3 chi7u sng khng gy ra mRt tc dang no. N7u
chi7u sng cM ngy g sc $V tr<ng vo bt c< th3i gian no trong ngy, nh(ng th(3ng thy l
vo buZi chi%u v sau tr(a.
Ch7 $R chi7u sng lm t,ng s<c $V tr<ng c lc $ thc $*y s' ti7t ra hocmon kch thch
s' pht tri;n cCa bao non (FSH), hocmon ny $*y nhanh t?c $R pht tri;n cCa bubng tr<ng
v t6o thnh th; vng. CM hai qu trnh ny (s' ti7t ra hocmon LH lin quan vHi s' rang tr<ng
v th3i gian $V tr<ng v s' ti7t ra hocmon FSH lin quan tHi s' chn cc bao non v s<c $V
tr<ng) pha thuRc l[n nhau. GiM thuy7t cCa Morris v% Mnh h(Eng cCa nh sng $7n s' ti7t ra
hocmon FSH $(>c dign giMi nh( sau: mE $n chi7u sng khng lm cho s' ti7t hocmon ny
t,ng ln v tSt $n cLng khng lm cho s' ti7t hocmon $ giMm xu?ng. C lc $ng h1n l
trong hypothalamus cCa g mi $V, th3i gian chi7u sng $ $(>c ghi l6i trong mRt my phn
tch v cng chnh xc. Cc thng tin $(>c tch luT $ $(>c sB dang $; $i%u ch8nh s' ti7t
hocmon. Ch8 c l(>ng nh sng lHn trong mRt ngy $m mHi ghi nhH: v rPng cc th3i gian
t?i xen kc ngSn nn $ khng $(>c ghi nhAn $.y $C, v do $ s' chi7u sng $Nnh k` $(>c ghi
l6i nh( mRt qu trnh lin tac. Do $ trong $i%u ki5n t' nhin ch8 c hong hn v bnh minh
mHi $(>c $o v ghi nhH, cn nhGng thng tin $(>c tch luT trong hypothalamus trong th3i
gian mRt ngy ch8 l c1 sE $; thnh lAp v d[n truy%n cc bMn h(Hng d[n tHi tuy7n yn. Hi5n
nay ch(a c cc d[n li5u chnh xc h1n v% c1 ch7 tc $Rng cCa ch(1ng trnh chi7u sng ny.
MQc d.u nh sng tc $Rng mRt cch tr'c ti7p $7n tuy7n yn nh(ng s<c $V tr<ng thay
$Zi khng $Rt ngRt m phMi sau mRt vi ngy, $i khi hng tu.n, thAm ch hng thng.
a.CVng ;U chi"u sng
Yu c.u v% c(3ng $R chi7u sng cCa g mi $V l khng cao. Nikolas v nhGng ng(3i
cRng tc $ cho bi7t, trong giHi h6n chi7u sng tF 5,4 $7n 409 lux khM n,ng $V tr<ng cCa g l
nh( nhau. Ostrander v nhGng ng(3i cRng tc cho rPng vHi c(3ng $R nh sng 10,8 lux l $C
$; g mi $V cao nht. Theo ti li5u cCa Pigarev, c(3ng $R chi7u sng tF 10 $7n 100 lux hay
cao h1n, s<c $V tr<ng cCa g trong cc x nghi5p g qu?c doanh E Lin X cL $%u nh( nhau.
Landaw cho rPng trong $i%u ki5n chi7u sng t' nhin, nh sng ban ngy c.n tF 10 $7n 30
lux. C(3ng $R chi7u sng ny cLng nn giG cho g nui lbng, n1i $ l khoMng khng gian
102
giGa cc lbng nui. Eits $ c nhGng quan st th vN v% hnh vi cCa g trong $i%u ki5n nh
sng t' nhin. ng nhAn thy rPng g bSt $.u bay ln gi $Au nBa gi3 tr(Hc lc hong hn
(khi mQt tr3i cn E 6
0
so vHi $(3ng chn tr3i) v v% buZi sng chng bay xu?ng $t nBa gi3
tr(Hc khi mQt tr3i mYc. C(3ng $R chi7u sng trong chubng nui lc ban chi%u l 16 lux, lc
buZi sng th y7u h1n 0,03 lux. Do $ nhGng thng s? th3i gian $ $(>c xc $Nnh $; theo di
s' ho6t $Rng cCa g trong chubng nui. CLng c th; nhi%u thng s? ny khng trng vHi phMn
<ng cCa g $?i vHi nh sng. Nh(ng th3i gian bSt $.u sng v t?i c th; $(>c g nhAn bi7t $;
xc $Nnh ngy lm vi5c cCa chng. _?i vHi s' chi7u sng nhn t6o, nn dng c(3ng $R nh
sng l 20 lux (Vi5n nghin cc ngang mng ,n cCa g nPm trong khoMng 10 lux < A< 70 lux). Trong $i%u ki5n chi7u
sng t' nhin th di5n tch cBa sZ c lSp knh phMi bPng 1/15 1/20 di5n tch n%n chubng.
C.n ch rPng g khng nht thi7t phMi c.n nh sng $; rang tr<ng v $V tr<ng.
Wilson v nhGng ng(3i cRng tc $ nui g mi tr(Eng thnh E bng t?i hon ton trong th3i
gian n,m tu.n lg. MRt vi con ngFng $V, nhGng con khc bSt $.u $V tr<ng trong bng t?i tuy
rPng tr(Hc th nghi5m nhGng g ny ch(a $V. King $ nui g con trong bng t?i v sau $
nui g mi $V trong bng t?i su?t th3i gian $V tr<ng. Chng $ $6t tW l5 $V l 70% nh(ng ni
chung $V $(>c t tr<ng h1n g $(>c nui trong nh sng.

b.Mu sWc c4a nh sng
Mu sSc cCa nh sng, gy bEi s' phn b? n,ng l(>ng khc nhau trong cc giHi h6n
quang phZ, $?i vHi khM n,ng sMn xut cCa g ch8 c mRt nghXa th< y7u. Nh(ng ng(3i ta $
thy rPng mu $d c Mnh h(Eng m6nh mc h1n. Mu $d, vng, xanh lac, xanh lam, da cam v
trSng, th(3ng $(>c dng $; chi7u sng cho g choai v g mi $V, lm cho sinh dac chn sHm
h1n so vHi nhm $?i ch<ng v Mnh h(Eng t?t $7n khM n,ng $V tr<ng. Nh(ng khi so snh vHi
nh sng cCa $n nng th khng thy c s' sai khc no v% s<c sMn xut.

BSng 31. Mu slc nh sng Pnh h!Wng A@n m2t sV tnh tr>ng c/a gia cRm nh! sau
Mu slc nh sng
Tnh tr>ng
#m cam Vng
Xanh
lQc
Xanh
sfm
CMi thi5n sinh tr(Eng x x
GiMm hi5u quM sB dang th<c ,n x x
Rt ngSn tuZi thnh thac sinh dac x x
T,ng tuZi thnh thac sinh dac x x x
ME to mSt x
GiMm kch $Rng th.n kinh x
GiMm mZ cSn nhau x x
GiMm sMn l(>ng tr<ng x
T,ng kch th(Hc tr<ng x
CMi thi5n khM n,ng tha tinh cCa g tr?ng x x
GiMm khM n,ng tha tinh cCa g tr?ng x
Karlson v nhGng ng(3i cRng tc $ nghin c<u Mnh h(Eng cCa mu sSc nh sng $7n
s' sinh tinh cCa g tr?ng 20 tu.n tuZi v c nhAn xt rPng tc $Rng kch thch m6nh nht l
nh sng trSng l6nh, $d v xanh lam. nh sng mu da cam v mu xanh l ac cLng nh( cCa
cc bng $n nng ch8 c tc $Rng khng $ng k; so vHi nhm $?i ch<ng $(>c chi7u sng.
Nh(ng tt cM mu sSc nhAn bi7t $(>c cCa nh sng $%u c Mnh h(Eng kch thch s' sinh tinh.
H1n nGa, mu sSc cCa nh sng cn c mRt vai tr nht $Nnh $?i vHi hnh vi cCa g. nh
sng mu xanh t?i tc $Rng $?i vHi g nh( l hon ton $en t?i. _i%u ny $(>c dng trong th'c t7
$; bSt g khi tim phng, cSt md, chia $n nhPm lm giMm stress cho $n g.
103
Ni chung nh sng nng lm cho g cMm thy lo u. nh sng $d lm h6n ch7 s' pht
tri;n cc tAt xu nh( mZ nhau v ,n lng. h $u c nguy c1 cCa s' mZ nhau nn s1n mu $d
ln knh hoQc dng $n mu $d.
c.ThVi gian chi"u sng
_?i vHi th'c tign ch,n nui g, th3i gian chi7u sng v Mnh h(Eng cCa n $?i vHi khM
n,ng sMn xut cCa g nhAn $(>c s' thu ht $Qc bi5t. Rt nhi%u nghin cc ti7n hnh E nhi%u n(Hc trn th7 giHi. K7t quM cCa nhGng nghin cn ST Giai Ao>n A_
TuNi
A_
10%
TuNi
A_
50%
Tk l:
ch@t
(%)
SPn l!Xng
tr+ng khi
47 TT
GiMm $%u tF 22 -16g T,ng $%u tF 16-22 g 156 172 3.3 225
GiMm $%u tF 22 -9g T,ng $%u tF 9-22 g 172 186 3.3 220
GiMm $%u tF 16 - 9g T,ng $%u tF 9-16 g 171 191 3.8 220
GiMm $%u tF 16 - 9g T,ng $Rt ngRt 9-16 163 176 5.0 230
BSt $.u Zn $Nnh 16 g,
sau $, $Rt ngRt giMm
cn 9 g mei ngy
T,ng $Rt ngRt 9-16 165 176 4.6 227
_%u $Qn 16 g _%u $Qn 16 g 156 171 5.0 224
NguJn: Schutze, J.V.W.E Matson, and J. McGinnis, 1963. Poultry sci.42,150-156

Ngy nay, khSp mYi n1i $%u ko di ngy chi7u sng tHi 13 14 gi3. Ngy chi7u sng
13 gi3 $ khi7n cho s' thu ho6ch tr<ng ln cao nht E nhGng $n g cao sMn. Ngy chi7u sng
ngSn $ h6n ch7 khM n,ng sMn xut cCa g, ngy chi7u sng di h1n ph.n lHn l c Mnh h(Eng
t?t $?i vHi khM n,ng sMn xut. Tt cM nhGng ti li5u ny thu $(>c trn g nE vo ma xun,
$(>c nui trong s' chi7u sng t' nhin tHi khi bSt $.u thnh thac. Ch8 khi bSt $.u $V tr<ng
mHi chi7u sng 13 14 h. S' ko di chi7u sng ny trng h>p vHi th3i gian chi7u sng ko
di vo ma xun, l ma m g $6t tHi khM n,ng sMn xut cao nht.
Cho $7n th3i gian g.n $y, chi7u sng 13 14 h $(>c coi l giHi h6n $Mm bMo cho g mi $V
$(>c nhi%u tr<ng nht. Ngy nay, l thuy7t ny $ang bN ph phn nhi%u v n khng ph h>p
vHi phMn <ng sinh l cCa g $?i vHi nh sng. Theo s' nghin c<u cCa Morris v nhGng ng(3i
cng tc th Mnh h(Eng cCa s' chi7u sng 13 14 gi3 ln s<c $V tr<ng cCa g ch8 c hi5u quM
trong th3i gian chuy;n ti7p tF g mi t1 bSt $.u $V nui trong $i%u ki5n nh sng t' nhin
sang $i%u ki5n chi7u sng nhn t6o di h1n hay ngSn h1n. Cc tc giM cLng quan st nhGng g
mi $V tr<ng $ $(>c t,ng ln. N7u chuy;n tF ngy chi7u sng di sang ngy ngSn th k7t quM
sc ng(>c l6i.
CLng c th; thu $(>c k7t quM t?t khi chi7u sng lin tac trong 14 gi3 hay h1n nGa
hoQc p dang s' chi7u sng thay $Zi, th da ngy chi7u sng 8 gi3 (tF 7,30 $7n 15,30
0
) vHi
nhGng ngSt qung giGa chFng, lc 11,30 v 13,30, lc ny g s?ng hon ton trong bng t?i.
Ko di ngy chi7u sng $7n 11 gi3 mei ngy (tF 7,00 18,00) vHi th3i gian ngSt qung trn
hai gi3 cng vo th3i gian nh( trn sc khng lm t,ng s<c $V tr<ng. Wilson v nhGng ng(3i
cRng tc $ so snh nhGng s' khc nhau giGa ngy chi7u sng 24 h v ngy chi7u sng 14 h.
HY chia ngy thin v,n ra su th3i k`, mei th3i k` b?n ngy. HY l6i chi7u sng cho cc nhm
g khc nhau theo th3i gian l 90, 60, 15 v 5 pht cho mei giai $o6n, cn mRt nhm ch8 $(>c
chi7u 1 pht, nh( vAy cM ngy nhm ny ch8 $(>c chi7u sng c 6 pht. Trong nhGng nhm
c th3i gian chi7u sng ngSt $o6n cLng thu $(>c k7t quM t(1ng t' nh( E cc nhm $(>c chi7u
104
sng 14 h. Cc tc giM $ k7t luAn l vHi s? l(>ng nh sng chi7u nh( nhau th chi7u sng ngSt
$o6n hi5u quM h1n so vHi chi7u sng lin tac.
Boimen v Jonse $ khlng $Nnh l6i k7t luAn ny trong cc th nghi5m cCa hY khi so
snh Mnh h(Eng cCa su gi3 chi7u sng ngSt $o6n (su l.n trong mRt ngy $m, mei l.n chi7u
sng mRt gi3 cn ba gi3 l hon ton t?i) v su gi3 chi7u sng lin tac. Lanson v Starky
cLng $(a ra k7t luAn v khng ngSt $o6n cCa chi7u sng 14 h. Tt cM cc tr(3ng h>p ngSt
$o6n theo chu k` hay khng theo chu k` $%u $6t k7t quM t?t.
D(Hi $y xin $(a ra mRt vi s1 $b chi7u sng ngSt $o6n ($?i vHi g). MQc d.u c th3i
gian chi7u sng trong mRt ngy $m khc nhau v s' phn chia cc giai $o6n chi7u sng v
bng t?i cLng khng gi?ng nhau nh(ng theo Morris chng $%u thu $(>c nhGng k7t quM t(1ng
t'.
H5 th?ng chi7u sng ngSt $o6n khng $(>c p dang rRng ri trong sMn xut v n $i hdi
nhi%u cng s<c, cLng nh( phMi thay $Zi ch(1ng trnh chi7u sng. Ngoi th3i gian chi7u sng
ra, s' chi7u sng mnh li5t trong mRt th3i gian ngSn cLng thu ht $(>c ch . S' chi7u sng
ny cn gYi l s' gy chong
bPng nh sng. Vo ban $m
ng(3i ta chi7u sng bPng nhGng
bng $n c cng sut lHn (300
1500W) trong th3i gian 6 $7n 36
giy. Tc $Rng gy chong cLng
d[n $7n k7t quM nh( chi7u sng
14 gi3 $?i vHi s' $V tr<ng.
Ph(1ng php gy chong
bPng nh sng $(>c Staffe tuyn
truy%n nhi%u.
Chi7u sng m6nh trong
th3i gian ngSn khng lm cho g
bay khdi dn dAu v ki7m th<c
,n hay n(Hc u?ng.
_i%u ny cLng l mRt bPng
ch<ng cho tc $Rng th.n kinh ti7t
cCa tc $Rng nh sng, v trong
tr(3ng h>p ny khM n,ng ,n hoQc
u?ng thm hon ton bN lo6i bd.

Khi p dang chi7u sng gy chong c $i%u quan trYng l phMi xc $Nnh th3i gian
chi7u sng. Staffe $ chi7u sng hai l.n di 20 giy vHi cc bng $n c cng sut 1500W
vo lc 4.00 gi3 v 4.45 gi3. Mathew chi7u ba l.n vo 3.00 gi3 v 4.00 gi3, 5.00 gi3 vHi
bng $n c cng sut nh( trn $ $6t $(>c n,ng sut sMn xut cao nht. Chi7u sng thm
mRt l.n pha nGa E lc su gi3 khng c k7t quM g. NhGng nghin c<u khc thay $Zi s? l.n
chi7u sng vo ban $m tF 3 $7n 18 l.n vHi bng c cng sut tF 60 $7n 1500W, mei l.n
chi7u tF 3 $7n 35 gy. Mener v Zommefeld $ xc $Nnh rPng t,ng th3i gian chi7u sng tF 3
$7n 10 gy lm t,ng s<c s<c $V tr<ng cCa g. Trong th nghi5m cCa Mener v Vogt $ xc
$Nnh thm s' p dang chi7u sng l.n th< t( di tF 10 giy $7n 15 pht $ nng cao khM n,ng
sMn xut, k7t quM ny khng c $(>c khi chi7u sng vHi khoMng cch mRt gi3. Ngoi ra kh?i
l(>ng tr<ng cLng t,ng ln. NhGng s' rt ngSn bHt th3i gian giGa cc l.n chi7u sng khng
lm t,ng thm khM n,ng $V tr<ng.
Cc tc giM k; trn $ giMi thch hi5u quM chong nh sng theo tinh th.n cCa giM
thuy7t tc $Rng nh sng $ nu trn cCa Morrin. HY cho rPng chi7u nh sng m6nh vHi qung
ngSt mRt gi3 $ $(>c g cMm tha nh( l mRt ngy. Theo ki7n cCa cc tc giM ny th s' rt
105
ngSn qung ngSt c.n phMi $(>c $i%u ch8nh nh( l mRt ngy di hay sng h1n. Do $ qung
ngSt 15 pht giGa cc l.n chi7u sng $(>c coi l mRt ngy hon ch8nh v l mRt ngy ko di
$.y $C. Kh?i l(>ng quM tr<ng t,ng ln $(>c giMi thch bPng s' t,ng c(3ng ti7t hocmon FSH
gy ra do s' t,ng s? l(>ng nh sng v rPng kh?i l(>ng quM tr<ng lin quan chQt chc vHi kh?i
l(>ng lng $d.
CLng nh( tt cM cc ph(1ng php chi7u sng $(>c p dang trong ma thu $ng c
ngy ngSn, s' gy chang bPng nh sng khng phMi l lm t,ng khM n,ng $V tr<ng quanh
n,m m ch8 trong ma thu $ng m thi. Hi5u quM cao nht cCa s' gy chong bPng nh sng
ch8 c tc dang trong th3i gian $.u, khi mHi p dang. nu $i;m cCa ph(1ng php ny l E che
n khng ko di ngy cCa g, nh(ng do $V nhi%u tr<ng h1n nn ban ngy g ,n nhi%u th<c ,n
h1n. Theo cc ti li5u cCa nhi%u tc giM th chi ph cho ti%n $i5n trong ph(1ng php ny l
khng $ng k;.
N7u trong th3i gian nui g m khng chi7u sng th $; kch thch s' rang tr<ng trong
cu?i ma $V c th; p dang bt c< ph(1ng php chi7u sng no. Nh( $ bi7t, g s?ng trong
ngy chi7u sng Zn $Nnh, th da khi chi7u sng 13 14 gi3, sc giMm d.n khM n,ng $V tr<ng
theo th3i gian v trE nn t nh6y cMm vHi cc kch thch cCa nh sng. Chi7u sng th(3ng
xuyn 17 gi3 mRt ngy l $i%u nn trnh v khng lm cho sMn l(>ng tr<ng t,ng thm m
th(3ng l6i gy hAu quM tai h6i. Hi5u quM r r5t cCa s' th(3ng xuyn chi7u sng lu sc giMm
xu?ng n7u hng tu.n c< ti7p tac chi7u sng di thm. KhM n,ng sMn xut cCa g mi $V cLng
$(>c t,ng c(3ng bPng cch chi7u sng ton bR ban $m trong hai $7n ba tu.n lg hay chi7u
sng 14 gi3 ban $m thay cho chi7u 14 gi3 ban ngy. S' thay $Zi $Nnh k` th3i gian chi7u sng
ko di bPng th3i gian chi7u sng ngSn h1n $ trnh $(>c s' giMm st khM n,ng sMn xut gy
ra bEi s' chi7u sng ko di lin tac. C.n phMi trnh mRt s' thay $Zi m6nh mc ngy chi7u
sng cCa g $ bSt $.u $V tr<ng ($Qc bi5t l s' rt ngSn th3i gian chi7u sng). _i%u ny lun
lun gSn li%n vHi s' giMm s<c sMn xut. M<c $R giMm lin quan vHi cc $Qc $i;m di truy%n cCa
g v m<c $R chi7u sng. Ko di s' chi7u sng E ph.n lHn cc tr(3ng h>p lm nng cao s<c
$V tr<ng. H1n 30 n,m v% tr(Hc, ng(3i ta $ bi7t rPng s' thay $Zi ngy chi7u sng c mRt
nghXa quan trYng $?i vHi s' kch thch $V tr<ng E g, nh(ng ngy chi7u sng th'c t7 trong mRt
th3i gian nht $Nnh Mnh h(Eng rt t $7n s<c sMn xut. Nh(ng trong vng 20 n,m nay ng(3i ta
khng ch mRt cht no $7n s' th'c $, ch8 mHi g.n $y vn $% ny mHi l6i $(>c $(a tr(Hc
vo k7 ho6ch. Th3i gian chi7u sng thay $Zi bPng cch chi7u sng nhn t6o sao cho g hAu bN,
nhGng g ny sc thay th7 cho $n mi $V vo ma thu $(>c giG trong $i%u ki5n chi7u sng
nhn t6o 10 gi3 mRt ngy. Mei tu.n lg t,ng th3i gian chi7u sng thm 15 20 pht, cho $7n
khi g.n k7t thc th3i gian $V, chi7u sng h.u nh( l cM ngy $m. Ph(1ng php t,ng d.n th3i
gian chi7u sng trong th3i gian g $V ph.n lHn $6t k7t quM t?t. Khc vHi nhGng ph(1ng php
$ nu trn, ph(1ng php ny c th; $(>c sB dang khng nhGng E cc thng ma thu v ma
$ng m c th; trong su?t th3i k` g $V tr<ng.
NhGng ng(3i Cng hR ph(1ng php ny khlng $Nnh rPng khi sB dang c th; tnh $7n s'
t,ng khM n,ng sMn xut tr<ng cM n,m ln 3 5%, nh(ng s' t,ng ln ny khng phMi sc dign ra
mRt cch t' $Rng. C nhGng tr(3ng h>p t,ng th3i gian chi7u sng khng c k7t quM g.
Nguyn nhn cCa $i%u $ l do tr(Hc $ $ chi7u sng qu di cho tHi th3i k` nui d(0ng
cu?i. Khi t,ng th3i gian chi7u sng, s<c $V tr<ng t,ng ln lc $.u khng thoM mn nh( khi
chi7u sng ngSt $o6n. Nh(ng sau khi $6t tHi $8nh cao, s<c $V tr<ng l6i giMm xu?ng tF tF. D
sao th chng cLng cho s? l(>ng tr<ng cM n,m cao h1n. Do $ trong th'c t7, $i%u quan trYng
l lm sao ko di thm th3i gian chi7u sng trong mRt tu.n lg l 15 20 pht cho tHi khi k7t
thc th3i k` $V tr<ng, n7u khng trong $i%u ki5n chi7u sng su?t ngy $m sc lm cho g
khng cMm tha vHi nh sng nGa, chng tr1 vHi cc kch thch cCa nh sng v bSt $.u giMm
s<c $V tr<ng. MQt khc, ko di th3i gian c $i%u ch8nh E th3i gian $.u sc c Mnh h(Eng xu
$7n s<c $V tr<ng E nBa th3i gian sau $V tr<ng. _i%u ny $ $(>c ch<ng minh: E g mi $(>c
chuy;n tF th3i gian chi%u sng 17 gi3 mRt ngy trong mRt th3i gian di sang ngy chi%u sng
106
di h1n 42 tu.n tuZi. S' thay $Zi th3i gian chi7u sng khng c Mnh h(Eng t?t g $7n nhGng
g ny. Do $, $; th'c hi5n $(>c tt cM nhGng (u $i;m cCa ph(1ng php ny phMi nui g
hLu bF ; ;Qc chuy8n ln g mi trong ;iAu ki+n ngy chiAu sng ngWn (khng qu 10
giV), sau ; mei tu1n tJng thm 15 20 pht cho t&i khi k"t thc ;B tr0ng. Trong cc sch
chuyn mn, ph(1ng php ny mang tn ma xun nhn t 6o, nh(ng theo ki7n chng ti
gYi th7 khng nn, v n khng phMn nh bMn cht sinh l cCa tc $Rng cCa nh sng.
Theo nh( trn th khng phMi th3i gian tuy5t $?i cCa s' chi7u sng m bi7n $Rng cCa
s' chi7u sng $ kch thch s' $V tr<ng v hnh nh( hAu quM cCa s' ho6t $Rng nhi%u h1n cCa
g khi nh sng $(>c chi7u di h1n $ khng lm cho g phMi chNu $'ng qu m<c v ngFng
$V tr<ng. Kruger v nhGng ng(3i cRng tc $ thB p dang ph(1ng php chi7u sng ln xu?ng.
Trong th3i gian hai tu.n lg, th3i gian chi7u sng t,ng tF 10 gi3 ln 14 gi3 sau $ E hai tu.n lg
sau l6i giMm xu?ng 10 gi3. NhNp $i5u ny $(>c giG trong cc tu.n lg ti7p sau $. Th3i gian
chi7u sng trung bnh l 12 gi3 mRt ngy $m $; $Mm bMo cho g $(>c ngh8 yn. NhNp $i5u
ny cLng $(>c p dang vHi th3i gian chi7u sng trung bnh di h1n. Ph(1ng php chi7u sng
ln xu?ng ny $(>c p dang trong su?t th3i k` $V tr<ng.
C th; c khM n,ng s' thay $Zi ngy chi7u sng $(>c th'c hi5n theo h(Hng ng(>c l6i, t<c l
giMm bHt th3i gian chi7u sng. Nh(ng trong cc th'c nghi5m giMm bHt ngy chi7u sng, thy s<c $V
tr<ng bN giMm xu?ng v $ cLng l mRt nguyn nhn lo6i trF khM n,ng p dang ph(1ng php ny.
d.Ch!ng trnh chi"u sng
Trong my n,m g.n $y ch(1ng trnh chi7u sng $ $(>c $(a ra vHi mac $ch t,ng s<c
sMn xut tr<ng cCa gia c.m trong cc $i%u ki5n chi7u sng $(>c $i%u ch8nh. Khc vHi cc ph(1ng
php chi7u sng $ nu E trn, s' p dang cc ch(1ng trnh chi7u sng khng ch8 h6n ch7 trong
ma thu $ng m l ton bR th3i gian $V tr<ng. Nh(ng ch(1ng trnh ny xc $Nnh ch7 $R chi7u
sng tF ngy tuZi th< nht cho tHi khi g mi ngFng $V.
Ch(1ng trnh chi7u sng trong giai $o6n pht tri;n cCa g mi choai $(>c quy $Nnh
bEi Mnh h(Eng cCa nh sng $7n s' thnh thac sinh dac v khM n,ng $V tr<ng ti7p sau $.
Ng(3i ta cho rPng Mnh h(Eng ny rt mnh li5t sau khi g $(>c m(3i tu.n tuZi.
Theo King th th3i gian bSt $.u thnh thac cCa g $(>c xc $Nnh bEi, ngoi cc nhn
t? di truy%n ra, tr(Hc h7t l ch7 $R chi7u sng (s? l(>ng nh sng) trong th3i gian nui d(0ng.
S' chi7u sng cng di th cng sHm bSt $.u thnh thac v ng(>c l6i. Cc nh nghin cng nh sng m l s' bi7n $Rng
cCa chi7u sng trong th3i gian nui l mRt y7u t? quy7t $Nnh cCa th3i $i;m bSt $.u thnh thac,
t<c l s' thay $Zi th3i gian cCa ngy chi7u sng. BPng con $(3ng th'c nghi5m $ ch<ng minh
$(>c rPng giMm ngy chi7u sng sc km hm s' thnh thac, n7u t,ng ngy chi7u sng th
ng(>c l6i sc thc $*y s' thnh thac. Theo ti li5u cCa nhGng tc giM khc, $R di tuy5t $?i cCa
ngy chi7u sng ch8 c nghXa khi trong th3i gian nui g hAu bN ngy chi7u sng $ di rbi,
s' thnh thac cCa chng bSt $.u sHm h1n so vHi g $ $(>c nui trong ngy chi7u sng ngSn
mQc d.u E giai $o6n g mi chng c ngy chi7u sng ngSn. Th da g mi $(>c nui trong
ngy chi7u sng giMm tF 22 gi3 xu?ng 16 thnh thac sHm h1n g mi $(>c nui trong ngy
chi7u sng giMm d.n tF 16 gi3 xu?ng 9 gi3. N7u khng bEi nguyn nhn di truy%n th s' thnh
thac sHm pha thuRc vo mi tr(3ng, do $ $i%u ki5n khng thuAn l>i sc Mnh h(Eng xu $7n
th3i gian bSt $.u thnh thac.
Hi5n nay chng ta v[n ch(a c th; xc $Nnh $(>c tuZi bSt $.u thnh thac thch h>p
nht, m ch8 bi7t rPng tuZi g khi $6t $(>c 30 40% s? l(>ng tr<ng $V c lin quan r r5t vHi
ton bR s<c $V tr<ng cCa chng. Mei t(1ng quan ny $(>c th'c hi5n giGa $Qc $i;m chi7u
sng trong th3i gian nui tr(Hc $ v s<c $V tr<ng. Ng(3i ta nhAn thy rPng ch7 $R chi7u sng
trong th3i k` hAu bN Mnh h(Eng m6nh mc h1n ch7 $R chi7u sng trong th3i k` $V tr<ng. Hi5n
nay c nhi%u ch(1ng trnh chi7u sng c khi khc nhau kh xa nh(ng l6i c mRt hi5u quM t?t
gi?ng nhau. Trong s? $ cLng c nhGng ch(1ng trnh ch(a $6t $(>c yu c.u $% ra. Hi5n nay
107
v[n ch(a bi7t nn chYn ch(1ng trnh no l t?t nht v tt cM $%u cn trong giai $o6n nghin
c<u.
D(Hi $y chng ti xem xt hai ch(1ng trnh chi7u sng chnh khc nhau theo cch nui.
a) Ch(1ng trnh chi7u sng cho nh nui khng c cBa sZ;
b) Ch(1ng trnh chi7u sng cho nh nui c cBa sZ
Cch nui th< nht c nhi%u khM n,ng thay $Zi ch(1ng trnh h1n v rPng E $y khng
c mRt s' h6n ch7 do thin nhin no.
Ch(1ng trnh chi7u sng cho nh nui khng c cBa sZ (nh sng hon ton nhn t6o,
khng dng nh sng t' nhin).
C th; phn bi5t ch(1ng trnh ngy ngSn v ch(1ng trnh c th3i gian chi7u sng rt
ngSn d.n. Ch(1ng trnh trn c mRt th3i gian chi7u sng t(1ng $?i ngSn v Zn $Nnh trong th3i
gian nui hAu bN. SSp tHi th3i gian bSt $.u thnh thac (hay h1i sHm h1n nGa) th3i gian chi7u
sng t,ng ln d.n d.n. _(>c bi7t nhi%u nht l ch(1ng trnh chi7u sng cCa King. Ch(1ng
trnh ny chi7u sng cho g 18 tu1n tuKi su giV mUt ngy ;m. Sau 18 tu1n tuKi mei tu1n
tJng thmthVi gian chi"u sng 15 20 pht, cho ;"n khi thVi gian chi"u sng ;/t t&i 17
giV. Ngoi ch(1ng trnh ny cn c cc ch(1ng trnh khc c1 bMn cLng d'a trn s' cMi bi7n
ch(1ng trnh King. Ngoi ch(1ng trnh chi7u sng cCa King cn c mRt vi ch(1ng trnh
khc cCa cc tc giM khc. Theo ch(1ng trnh cCa Boumen v nhGng ng(3i cRng tc, th3i gian
chi7u sng cho g choai E 18 tu.n tuZi cLng l 6 gi3, sau $ th3i gian chi7u sng t,ng ln 45
pht mei tu.n. Trong 21 tu.n tuZi $ $6t $7n 9 gi3 chi7u sng mRt ngy. Sau $ mei tu.n t,ng
ln 20 pht. V% k7t quM th ch(1ng trnh ny cLng nh( ch(1ng trnh m King $% nghN. Nh(ng
khi tF th3i gian chi7u sng 6 gi3 nhMy vYt ln 14 gi3 cLng $(>c giG th3i gian chi7u sng di
ny trong su?t th3i k` $V tr<ng sc lm cho s<c $V tr<ng giMm $i nhi%u. Cc tc giM $ ki;m tra
nhGng ki7n v% vn $% ny v nhAn thy rPng th3i gian chi7u sng 6 h cho tHi lc bSt $.u
thnh thac l khng $C. _i%u ny sc lm cho g ki5t s<c v thay lng tFng ph.n, h6n ch7 s<c
$V tr<ng cao.
Nh(ng, nh( cc k7t quM cCa cc nghin cc
nhi%u nh sng trong th3i gian bSt $.u thnh thac l nhGng g mi $V km so vHi ch(1ng trnh
chi7u sng cCa King. TF $y c th; rt ra k7t luAn l khi sB dang ch(1ng trnh ny ngSn trong
th3i k` hAu bN g mi kh chNu $'ng $(>c s' t,ng th3i gian chi7u sng nhMy vYt tr(Hc lc
thnh thac.
Boumen, Morris v nhGng ng(3i cRng tc $ thB mRt ch(1ng trnh ngy ngSn khc
vHi m(3i gi3 chi7u sng trong th3i k` hAu bN t,ng d.n 20 pht mRt tu.n cho tHi khi $6t $(>c
17 h chi7u sng. So vHi ch(1ng trnh cCa King, ch(1ng trnh ny cLng khng $6t $(>c s<c $V
tr<ng t?t h1n. K"t qu9 nghin c0u c4a nhiAu tc gi9 khc cdng cho php rt ra k"t luLn l
thVi gian chi"u sng su giV tJng d1n ln mei tu1n 15 20 pht cho t&i khi ;/t ;Qc 17 h
vo thVi gian bWt ;1u ;B tr0ng ; ;9mb9o cho s0c ;B tr0ng cao. Sigel v nhGng ng(3i cRng
tc $ p dang s' chi7u sng 14 h mRt ngy cho tHi 50 tu.n tuZi sau $ ch8 t,ng ln rt tF tF.
S1 $b chi7u sng cho nh nui khng c cBa sZ vHi th3i gian chi7u sng Zn $Nnh trong
giai $o6n hAu bN

108

Hnh 7: S! ;M chi"u sng tZ 1-72 tu1n tuKi c4a Sigel
1. Theo Boumen v nhOng ng0i c6ng tc; 2. Theo Sigel; 3. Theo Morris; 4 theo King;
5. theo Boumen v nhOng ng0i c6ng tc.
h Anh, ng(3i ta $Qc bi5t tuyn truy%n s' chi7u sng Zn $Nnh trong giai $o6n hAu bN
nui trong chubng khng c cBa sZ. Ngy nay chng ta v[n ch(a c th; ni th3i gian chi7u
sng no trong giai $o6n hAu bN l t?t nht v rPng ngy chi7u sng 6, 10 v 14 gi3 $%u c k7t
quM nh( nhau. Th3i gian chi7u sng 6 gi3 lin tac sc lm cho g thay lng khi mHi bSt $.u $V,
nhi%u g $V tr<ng ngoi Z $V. _y l mRt nh(>c $i;m cCa ch(1ng trnh chi7u sng. BEi vAy
ng(3i ta chYn th3i gian chi7u sng Zn $Nnh l 8 10 h.
MRt lo6i ch(1ng trnh chi7u sng khc $?i vHi nh nui khng c cBa sZ l ch(1ng
trnh giMm th3i gian chi7u sng.

Hnh 8: S! ;M chi"u sng gi9m;i trong giai ;o/n hLu bF
1. Theo Kingber; 2. Theo Morris v nhOng ng0i c6ng tc; 3. Theo Sten Daun; 4. Theo
Macclar; 5. Theo Schutz v nhOng ng0i c6ng tc.
Tt cM nhGng ch(1ng trnh $%u c th3i gian chi7u sng di lc bSt $.u nui g con, sau
$ giMm ngay trong nhGng tu.n lg $.u tin, E 18 -20 tu.n tuZi giMm xu?ng thp nht, sau $
th3i gian chi7u sng l6i t,ng ln d.n d.n (15 20 pht) hay m6nh mc (hai gi3). G mi kh
chNu $'ng mRt s' thay $Zi nhMy vYt E l<a tuZi ny. Th3i gian chi7u sng thp nht (su gi3)
$ gy tc h6i xu nh( $ nu E trn. V vAy th(3ng th(3ng ng(3i ta khng h6 thp th3i gian
chi7u sng $7n m<c $. Cc nh khoa hYc Anh khng thch ch(1ng trnh chi7u sng ny $?i
vHi chubng nui khng c cBa sZ v hY cho rPng ch(1ng trnh chi7u sng ngy ngSn lun lun
cho k7t quM t?t h1n.
Ch!ng trnh chi"u sng cho chuMng nui c c\a sK
Ch(1ng trnh chi7u sng cho chubng nui c cBa sZ l>i dang th3i gian chi7u sng
thin nhin v $Qc $i;m cCa nh sng ny.
Th3i gian chi7u sng khi g mHi mRt ngy tuZi rt di, sau $ giMm xu?ng trong cc tu.n lg
$.u, tHi g.n th3i k` bSt $.u $V tr<ng th giMm xu?ng thp nht. TF lc bSt $.u $V tr<ng th3i
gian chi7u sng th(3ng th(3ng t,ng ln d.n d.n vHi nhGng b(Hc nhMy khng lHn lSm theo
tFng tu.n lg nh(ng v[n lin h5 vHi $i%u ki5n chi7u sng t' nhin. Nh( vAy E $y s' bi7n $Rng
cCa th3i gian chi7u sng theo h(Hng giMm $i trong th3i gian nui g con v hAu bN. N7u t,ng
th3i gian chi7u sng trong giai $o6n nui ny v trong giai $o6n $V tr<ng sc d[n $7n s' $V
sHm v giMm s<c $V tr<ng trong giai $o6n $V tr<ng sau.
Trong hnh vc d(Hi $y $(a ra ch(1ng trnh chi7u sng do c1 quan chYn gi?ng cCa
Thur _i;n $% nghN p dang cho giai $o6n tF lc mHi nE cho tHi th3i k` $V tr<ng. Trong s1 $b
Deleted:
109
ngy nE cCa g choai $(>c chia tFng qung 15 pht mRt ngy, cn cCa g mi $V l mRt
thng. Theo s1 $b ny c th; $i%u ch8nh ch7 $R chi7u sng nhn t6o cho g c ngy nE khc
nhau. Nn ch l $?i vHi nhGng g nE muRn ph(1ng php chi7u sng rt ngSn d.n ch8 p dang
$(>c $?i vHi nhGng ngy di nht trong n,m ($7n 21 thng 6). BSt $.u tF ngy ny nh sng gi Mm
xu?ng $(>c th'c hi5n qua nh sng t' nhin. Trong th3i gian hai thng $V tr<ng $.u khng p
dang chi7u sng nhn t6o v rPng s<c $V tr<ng cCa g c th; t,ng ln nhanh chng m khng c.n
s' chi7u sng $. Ch8 sau $ mHi p dang chi7u sng nhn t6o theo s1 $b.
Sau $y chng ti sc $(a ra mRt s? s1 $b nGa v% s' chi7u sng cho cc chubng nui c
cBa sZ $(>c $% nghN bEi mRt trong cc c1 sE gi?ng n(Hc ngoi. Th3i gian ngy chi7u sng, bao
gbm cM chi7u sng nhn t6o, $(>c bi;u dign bPng gi3, khi mang sB dang c.n phMi tnh ton t(1ng
<ng vHi th3i gian cCa mRt ngy $m.
Pigarev $ thnh cng trong vi5c nng cao r r5t s<c $V tr<ng v kh?i l(>ng tr<ng $(>c p
dang ch(1ng trnh chi7u sng theo th3i gian chi7u sng t' nhin.

Hnh 9: ST Ae chi@u sng chueng nui c cqa sN trong thYi gian nui g con (cT quan giVng
c/a Thuv Sw). GiPi thch trong sch

Hnh 10: ST Ae chi@u sng chueng nui c cqa sN trong thYi gian g A_ tr+ng
(cT quan giVng c/a Thuv Sw). GiPi thch trong sch

Deleted:
Deleted:
110

Ch@ A2 tVi sng: Cc nh khoa hYc tr(3ng _6i hYc Cornell $ xc $Nnh rPng, $?i vHi g $V,
trong vng 24 g, chi7u sng 8 g, tSt 10 g, chi7u 2 g, rbi tSt 4 g, sc cho sMn l(>ng tr<ng t(1ng
t' nh( chi7u lin tac 24 g nh(ng ti7t ki5m 40 % ti%n $i5n.
Khi nui g con, c 2 lo6i l nui $ng va v tri va
Nui ;ng v:: g con nE cu?i ma xun, h, giai $o6n nui g hAu bN vo ma thu $ng, ngy
ngSn, ph h>p vHi nguyn tSc h6n ch7 nh sng trong giai $o6n hAu bN khng c.n tc $Rng
g cM.
Nui tri v:, g con nE vo cu?i $ng, $.u xun, giai $o6n hAu bN dign ra vo ma h, nh
sng rt m6nh v ngy di. Khi $, ly th3i gian chi7u sng ban ngy di nht lm chu*n v
vo nhGng ngy khc, chi7u thm ban $m cho $C nh( gi3 chu*n $, nh( vAy, su?t th3i gian
hAu bN, chi7u sng 12-13 g, mign l th3i gian chi7u sng phMi thAt Zn $Nnh, $7n cu?i giai $o6n
hAu bN mHi t,ng th3i gian chi7u sng $; kch thch g $V tr<ng.
Nguyn tSc c.n ch l: khi g vo $V, t,ng gi3 chi7u sng tF tF, mei ngy 30, lin tac, $%
$Qn cho $7n khi $C 16-17 h/ngy. Khi g $V, khng $(>c giMm th3i gian chi7u sng d(Hi 16-
17 h vHi c(3ng $R chi7u sng thch h>p
Khi t,ng gi3 chi7u sng, t,ng vo sng sHm c tc dang h1n l t,ng vo buZi chi%u t?i.
C(3ng $R chi7u sng: $?i vHi chubng kn, dng nh sng nhn t6o hon ton, 3 tu.n $.u chi7u
sng 24/24, sau 3 tu.n tuZi, giMm xu?ng ch8 cn 8 h/ ngy, c(3ng $R nh sng l 5-10 lux
hoQc 1 watt/m2; khi g vo $V, t,ng ln 20 - 40 lux hoQc 3-4 watt/m2, duy tr c(3ng $R ny
$7n khi k7t thc nui g $V.

2.4.6. L&p ;Un chuMng
Nui trn lHp $Rn chubng dy, lHp $Rn chubng c rt nhi%u tc dang quan trYng:
1. Ht *m tF phn g, bPng cch ny tF 115g phn/ g sc giMm xu?ng cn 28,75g
(115g-75% n(Hc)
Deleted:
Deleted:
111
2. TrRn v lm giMm m<c $R $Am $Qc cCa phn. _i%u ny khng nhGng giMm bHt s'
ti7p xc tr'c ti7p giGa g v phn m cn lm giMm s' tAp trung cCa vi khu*n v lm giMm bHt
th<c ,n cCa chng (th<c ,n ch(a tiu ho trong phn g) Nh3 vAy, nhi%u vi sinh vAt khng
sinh sMn $(>c, mRt s? con khng s?ng st $(>c, s? l(>ng vi sinh vAt giMm $i.
3. S' k7t h>p giGa lHp $Rn chubng dy v phn g d[n $7n ln men E m<c $R thp t6o
ra mRt l(>ng nhd amoniac di5t khu*n. Qu trnh phn huW ho hYc ny bi7n lHp $Rn chubng
thnh nguyn li5u t(1ng $?i v h6i vHi g.
4. Ch<c n,ng khc cCa lHp $Rn chubng l $i%u ho $R *m v nhi5t $R cCa mi tr(3ng.
LHp $Rn chubng ht *m tF khng kh khi khng kh qu *m v giMi phng h1i n(Hc khi khng
kh qu kh. Vo nhGng ngy l6nh g thch th vHi s' m p cCa lHp $Rn chubng v vo
nhGng ngy nng chng thMi bHt nhi5t c1 th; bPng cch chng vi mnh trong lHp $Rn
chubng.
Ni tm l6i, n7u ch,m sc t?t lHp $Rn chubng vHi nguyn li5u $ng yu c.u th nui
g trn n%n hon ton hay 2/3 l sn th vn $% phn g $(>c giMi quy7t g.n nh( l tuy5t v3i.
MQt khc, n7u quMn l lHp $Rn chubng khng t?t, n c th; trE thnh ngubn gy b5nh
nguy hi;m cho g. V da: khi lHp $Rn chubng qu qu *m hoQc $ng bnh l6i, vi sinh vAt sc
pht tri;n vHi t?c $R rt nhanh. Do vAy, khng ch8 chn g bN ty ln, n<t ra v bN nhigm khu*n
(do phn lun dnh vo phn g lm s(ng chn, dN d6ng ngn chn v vim khHp do ta c.u
khu*n), m vi sinh vAt do g nu?t vo c th; gy b5nh 8a chMy, c.u trng, nRi k sinh trng v
b5nh samonellosis, $i%u ny lm nhigm lHp $R chubng sc d[n tHi cc b5nh khc. N7u lHp
$Rn chubng qu kh, khng kh trong chubng bai gy vim $(3ng h hp v nhigm khu*n
lm cho $(3ng h hp giMm s<c $% khng. NhGng b5nh $ l b5nh Newcastle, vim kh quMn
truy%n nhigm, AIV, vim thanh kh quMn truy%n nhigm, Reo virut, Adeno virut, b5nh Marek,
TRT, P. multccida, H. paragallinarum, chlamydia, E. coli, nm phZi, Mycoplasma,
(MG/MS)H1n nGa, khi $(3ng h hp bN vim nhigm k7t h>p $p <ng cCa c1 th; vHi vaccin
lm Mnh h(Eng xu tHi s<c khoV $n g.
_i khi do khng c nguyn li5u $Rn chubng t?t phMi dng nguyn li5u $<ng hng th<
hai, c.n bi7t r $Qc $i;m cCa lo6i nguyn li5u $ $; c th; sB dang cho $ng.
Lo6i nguyn li5u $Rn chubng ht *m ch8 t?t khi *m $R c th; $(>c giMi phng khdi lHp
$Rn trong $i%u ki5n chubng $(>c thng thong t?t v khng kh trong chubng bN kh. _Mm
bMo giMi phng *m $R rt t?t, nh(ng than bn v vd l6c l6i rt km. NhGng lo6i $ giG *m v
t6o $i%u ki5n cho nm m?c pht tri;n.
Tnh cht khng $ng bnh l mRt yu c.u quan trYng cCa lHp $Rn chubng. D,m bo,
tru, mn c(a kh, thong t?t; r1m cSt ngSn v giy cSt nhd rt dg $ng bnh.
Nhi%u khi, k7t h>p cc lo6i nguyn li5u cho php bZ sung nhGng $i;m y7u cCa chnh
cc nguyn li5u $. V da: tru khng ht *m nhi%u nh(ng l6i nhI v ch?ng $ng bnh trong
$i%u ki5n bnh th(3ng. N7u dng tru k7t h>p vHi r1m cSt nhd th sc t?t h1n khi sB dang ring
tFng lo6i.
Khi lHp $Rn chubng qu kh mi tr(3ng trong chubng g sc bai. Bai gy kch thch
$(3ng h hp, do vAy g dg bN b5nh. _R *m ph h>p c.n $Mm bMo trong lHp $Rn chubng l 25
- 30%. _R *m ny c.n thi7t $; trnh khng kh trong chubng qu kh, duy tr qu trnh ln
men chAm trong lHp $Rn chubng v giMm tHi m<c ph h>p qu trnh pht tri;n cCa non nang
c.u trng.
S? l(>ng lHn vi sinh vAt trong lHp $Rn chubng c th; l cc lo6i c khM n,ng gy b5nh
hoQc lo6i khng. Khi cn E ngoi c1 th; vAt chC, chng c th; sinh sMn $(>c hoQc khng sinh
sMn $(>c. NhGng lo6i khng sinh sMn $(>c E bn ngoi c1 th; vAt chC l $Rng vAt nguyn
sinh, tr<ng giun, virut, mycoplasam v chlam mydia. NhGng lo6i v[n sinh sMn bn ngoi c1
th; vAt chC l vi khu*n v nm. NhGng vi sinh vAt ny c th; do g $ang nui trong $n thMi ra
hoQc mang $7n chubng g tF ngoi qua con ng(3i, chuRt, chim hoang, qu.n o, dang ca ch,n
nui, thi7t bN, khng kh nhigm, n(Hc hoQc th<c ,nTh3i gian s?ng st cCa vi sinh vAt $(>c
112
ko di thm nh3 *m, PH trung tnh, protein, v nhi5t $R thp nh(ng bN rt ngSn l6i do kh,
PH qu cao hoQc qu thp, b% mQt s6ch sc, nhi5t cao, lm $ng l6nh, lm tan $ v tia c'c tm.
Trong $i%u ki5n thng th(3ng th3i gian s?ng st trung bnh cCa mRt s? m.m b5nh nh( sau:
SVng st nhiOu ngy: Mycoplasma, Hemophilus, Sprochaete, virut b5nh vim thanh
kh quMn truy%n nhigm, virut b5nh vim ph7 quMn truy%n nhigm.
SVng st hng tuRn: Pasteurella, Campylobacter, Erysipelothrix, AIV, virut b5nh
Newcatsle, virut b5nh vim no tuW truy%n nhigm.
SVng st hng thng: Ta c.u kh*n, Salmonellae, E. coli, virut b5nh Gumboro, virut
b5nh Marek, virut b5nh $Au, Reo virut, Adeno virut, bo tB nm, c.u trng, Crypto sporidia.
SVng st hng nbm: M. avium, tr<ng giun, nha bo vi khu*n, bo tB nm.
Nh( chng ta $ thy nhi%u lo6i trong s? vi sinh vAt ni trn s?ng kh lu. Do vAy, cY
rBa s6ch sc, st trng v th3i gian $; tr?ng chubng di l c.n thi7t $; cSt $<t vng $3i cCa
chng. LHp chubng t?t, v5 sinh, di5t trF cn trng v b5nh h6i, an ton sinh hYc, dng clo st
trng n(Hc, v5 sinh th<c ,n l c'c k` quan trYng trong vi5c t6o ra mRt mi tr(3ng s6ch h1n
cho g.
Trong $i%u ki5n tr6i quMn l km, vi sinh vAt lun $e do6 s<c khoV $n g. Tuy nhin,
n7u ch,m sc t?t lHp $Rn chubng, vi sinh vAt sc bN <c ch7 v mi tr(3ng ch,n nui g sc $(>c
cMi ti7n, k7t quM l $n g sc c s<c khoV, tW l5 nui s?ng v s<c sMn xut cao h1n.
LHp $Rn chubng Mnh h(Eng $7n tr6ng thi chung v s<c khoV cCa g v l mRt trong
nhGng nhn t? quan trYng cCa mi tr(3ng. Nh3 cc qu trnh phn huW cCa men xMy ra trong
lHp $Rn chubng, g nhAn $(>c mRt ngubn bZ sung cc cht c ho6t tnh sinh hYc, chC y7u l
vitamin B
2
, B
12
v cc cht khng sinh. N7u ch t?t $7n lHp $Rn chubng c th; $*y m6nh
s<c $V tr<ng. N7u giG lHp $Rn chubng $(>c t?t th chng khng dnh b7t vo nhau, ng(3i $i
vo chubng khng bN lHp $Rn chubng dnh vo gi.y v khi ly tay nSm l6i th khng bN nt
van.
R1m r6 chQt nhd, tru, l kh $; nguyn hay chQt nhd, vd bo, than bn c th; dng
lm lHp $Rn chubng. R1m r6 ch(a chQt nhd khng dng lm lHp $Rn chubng v chng ht *m
v $ng bnh rt nhanh. R1m r6 $6i m6ch cLng khng dng lm cht $Rn chubng v c nhi%u
gai c<ng lm hdng mng nh.y cCa g. Than bn hp tha h1i n(Hc trong khng kh gp ba l.n
so vHi mn c(a v vd bo, hai l.n nhi%u h1n r1m r6, nh(ng $; thot n(Hc l6i km h1n. KhM
n,ng ch<a n(Hc cCa than bn t,ng ln n7u giG chng trn tr.n nh trong ma $ng, E $ n
$(>c giG l6nh.
C.n phMi xem mn c(a c bN nm m?c khng tr(Hc khi $(a vo sB dang $; trnh cho
g khdi bN mSc cc b5nh v% $(3ng h hp.
R1m r6 cSt nhd qua my cSt sc trE thnh cc s>i mMnh v c khM n,ng hp tha rt t?t.
T?t h1n cM l dng lHp $Rn chubng hen h>p. C th; hen h>p cc nguyn li5u $Rn chubng k;
trn. LHp $Rn chubng gbm c 1/3 l than bn v 1/3 l vd bo, 1/3 l r1m r6 cSt nhd. CLng c
th; hen h>p cc nguyn li5u sfn c $; lm lHp $Rn chubng. Nhi%u thnh ph.n vd bo qu
trong hen h>p $Rn chubng sc lm giMm cc qu trnh phn huW cCa lHp $Rn chubng v cc qu
trnh sinh tZng h>p.
Trong tt cM cc chubng nui c thng kh t' nhin, ng(3i ta rMi lHp $Rn chubng mHi
vo ma h v rPng trong nhGng ngy ma thu l6nh rt kh giG lHp $Rn chubng $(>c kh. _R
d.y cCa lHp $Rn chubng pha thuRc vo nguyn li5u $(>c dng v mAt $R nui. LHp $Rn
chubng phMi c th; hp thu v bi7n $Zi $(>c cc cht do g thMi ra m khng bN h( hdng v%
cu trc. VHi mAt $R nui bnh th(3ng, lHp $Rn chubng d.y vo khoMng 20 -25cm. _; giG
$(>c kh su?t n,m, n%n chubng phMi $(>c cch ly t?t vHi h1i *m cCa $t. N%n chubng phMi c
lHp trn c<ng, lm bPng b tng, bPng ge v cc nguyn li5u khc. N%n chubng lm bPng ge
khng c.n phMi trng g thm trn b% mQt v lHp $Rn chubng khng lm hdng $(>c ge. NhGng
n,m g.n $y E n(Hc ngoi $ xut hi5n nhGng chubng nui E $ ng(3i ta rMi lHp $Rn chubng
trn lHp $ r,m d.y 30 cm ng,n cch vHi $t bPng mRt tm nh'a nhn t6o.
113
Vi kh khng phMi l cht cch *m t?t, nh(ng cLng c th; c.n vi trong tr(3ng h>p
khng giG $(>c lHp $Rn chubng kh.
Th(3ng g cLng lm x?p lHp $Rn chubng khi bHi tm mbi. N7u khng $C th phMi xHi
lHp $Rn chubng $%u $Qn. C th; dng mRt co $Qc bi5t ch6y bPng $i5n. S? l.n xHi lHp $Rn
chubng pha thuRc vo nguyn li5u dng lm cht $Rn chubng v $i%u ki5n ti;u kh hAu. V%
ma $ng lHp $Rn chubng hp tha *m nhi%u phMi xHi th(3ng xuyn h1n, c khi lm hPng
ngy $; cho s' b?c h1i n(Hc $(>c nhanh chng. N7u lHp $Rn chubng qu *m, k7t bnh l6i vHi
nhau th phMi thay th7. Thm vi vo (0,6 1kg/m
2
) c th; ht *m nhi%u nh(ng khng lm
cho cu t6o cCa lHp $Rn chubng $(>c t?t h1n. Dng supephosphat c hi5u quM t?t h1n
(0,5kg/m
2
) v n lm cho cu t6o cCa lHp $Rn chubng $(>c t?t h1n.
_i%u quan trYng l phMi lm x?p lHp $Rn chubng E tt cM cc $R su $; lm cho s'
ho6t $Rng sinh hYc $(>c th'c hi5n E tt cM cc lHp. N7u lu khng xHi lHp $Rn chubng th
nhGng vi sinh vAt y7m kh sc pht tri;n c6nh tranh vHi s' pht tri;n cCa qu.n th; cc vi sinh
vAt ho kh. Ngoi ra lHp $Rn chubng sc trE nn rt *m v mac nt. N7u th(3ng xuyn xHi lHp
$Rn E d(Hi sc lm cho chng lun lun kh.
MRt l.n nGa, chng ti mu?n nhSc l6i rPng cu t6o cCa lHp $Rn chubng chNu Mnh h(Eng
quy7t $Nnh cCa ti;u kh hAu trong chubng nui. Ch8 c th; giG cho lHp $Rn chubng $(>c kh
trong ma $ng n7u c h5 th?ng thng kh t?t $Mm bMo $*y h1i *m ra ngoi chubng nui.
h n(Hc ta, tnh tr6ng sB dang lHp $Rn chubng khng $Mm bMo dign ra rt phZ bi7n.
H.u h7t cc nng hR sB dang lHp $Rn chubng mdng tF 3-5 cm, sau $ 2-4 tu.n l6i thay mRt
l.n, lm nh( vAy sc th(3ng xuyn gy stress, nhi%u bai v Mnh h(Eng rt xu $7n n,ng sut
cCa $n g.
2.5. Mdt A2 nui v A2 lSn c/a An
KhM n,ng sMn xut cCa g pha thuRc vo mAt $R nui (s? l(>ng g mi trn 1m
2
di5n
tch chubng nui). Nui cng d.y s<c $V tr<ng cCa tFng g mi cng giMm xu?ng mQc d s?
tr<ng tnh trn mRt $1n vN di5n tch sMn xut cCa chubng nui c th; t,ng ln.
T,ng mAt $R nui cLng giMm v?n $.u t( cho mRt c1 sE nui, v vAy ng(3i ta $ang c?
gSng t,ng mAt $R nui g mi $V h1n nGa. T,ng mAt $R nui cLng t6o $i%u ki5n cho t,ng n,ng
sut lao $Rng.
MAt $R nui do nhi%u y7u t? quy7t $Nnh, nh(ng chC y7u l cch nui, trang bN kT thuAt
cCa chubng nui v gi?ng g. Ngy nay c nhGng lo6i chubng nui g mi $V trong $ g
$(>c nui trn lHp $Rn chubng v trn sn ge vHi mAt $R 12 14 con trn 1m
2
n%n chubng m
s<c $V tr<ng v[n cao. Mu?n $(>c k7t quM t?t nh( vAy chubng nui phMi c ti;u kh hAu $i%u
ch8nh $(>c v th<c ,n phMi c nhi%u cht c ho6t tnh sinh hYc.
Tiu chu*n mAt $R nui pha thuRc vo cch nui v kT thuAt $(>c p dang.
Khi nui h1n b?n con trn 1m
2
vHi lHp $Rn chubng c.n phMi c h5 th?ng thng kh t?t. Mu?n
nui d.y h1n nGa phMi c h? phn lHn (mRt hay vi h? phn cho 50% di5n tch n%n chubng).
Nui mAt $R d.y th khng gian $; g vAn $Rng bN h6n ch7, $Qc bi5t l khng c $C trang bN
hay trang bN khng t?t sc lm cho g dg xut hi5n tr6ng thi bN kch $Rng, Mnh h(Eng rt lHn
$7n s<c $V tr<ng. C th; giMm nhI kch $Rng ny bPng cch cho g ,n thm cc cht c ho6t
tnh sinh hYc (vitamin v khng sinh).
Nui nhi%u sc sinh ra mZ nhau, $; h6n ch7 $i%u ny ng(3i ta thnh lAp $n tF nhGng
g mi choai c md bN cSt $i mRt ph.n.
Tiu chu*n mAt $R theo cc ph(1ng php nui ($.u con/1m
2
)
Nui ch,n thM (thng kh t' nhin): 3 4.
Nui trn lHp $Rn chubng (thng kh nhn t6o): 3 4
Nui trn lHp $Rn chubng (thng kh t?t): 5 7
Nui trn sn ge: 5 7
Nui d.y h1n tiu chu*n ny cn phMi c $C $i%u ki5n thng kh v cc trang bN
kT thuAt trong chubng nui.
Formatted: Level 1
114
Trong chubng nui c mAt $R dy c(3ng $R thng kh v trang thi7t bN cho mRt $.u
con phMi t(1ng t' nh( trong chubng nui vHi mAt $R th(a nh sng C th7 mHi trnh $(>c cc
hi5n t(>ng kch $Rng.
Tiu chu7n trang b` v Ae dng trong chueng nui g mi A_.
Che $<ng ,n.
Khi nui bPng th<c ,n hen h>p $.y $C: 12 15 cm cho mRt con vHi
mng ,n, mng n(Hc
Khi nui bPng th<c ,n hen h>p v h6t vHi mng ,n, mng n(Hc: 9 12cm / con
Khi nui bPng th<c ,n hen h>p trong mng t' $Rng v th<c ,n h6t: 2 3cm / con
Khi c mng ,n xch $*y: 9 15cm/ con
Khi c mng ,n ?ng t' $Rng: 25con / mng
Mng ,n u?ng t' $Rng, $ sdi v ct: 0,15cm/ con
Mng ,n u?ng t' $Rng $'ng vi: 0,30cm/ con
Mng u?ng t' $Rng: 2,5 cm/ con
p $V mE cho tFng con 5 con/ Z
p $V c1 kh ho vHi trang bN chYn tr<ng: 5 con/ Z
p $V theo nhm: 100 125 con/ 1m
2
n%n chubng
NhGng con s? trn $y l m<c t?i thi;u. GiMm xu?ng h1n nGa sc Mnh h(Eng xu $7n khM
n,ng sMn xut. X7p $Qt cc dang ca trong chubng nui cLng quan trYng $?i vHi tr6ng thi chung cCa
g v s<c $V tr<ng. Th da mng u?ng lun lun $(>c $Qt cch mng ,n 4cm. G mi $V khng
thch Z $V $; qu cao. Trong tr(3ng h>p ny g hay $V ln lHp $Rn chubng.
_R lHn cCa $n l s? l(>ng $.u con $(>c nui trong mRt chubng hay mRt ng,n. _R
lHn ny thay $Zi theo cc gi?ng g $V tr<ng. _R lHn cCa $n nhd l mRt y7u t? kch thch khM
n,ng sMn xut nh(ng trong nui thm canh $i%u ny khng th; chp nhAn $(>c. Xt v% mQt
tm l cCa g v cng ch,m sc, $R lHn cCa g trong nui thm canh nn l 500 con. VHi $i%u
ki5n ny Mnh h(Eng v% tm l c th; c E g sc bN lo6i trF. _R lHn t?i $a khng nn v(>t qu
1500 2000 con $; ti5n vi5c theo di v ch,m sc $n g. Trong $i%u ki5n ring cCa c1 sE
nui $R lHn cCa $n c th; lHn h1n nGa. Trong nui ch,n thM, $R lHn cCa $n g mi $V do
$i%u ki5n ca th; cCa n1i ch,n quy7t $Nnh. Theo kinh nghi5m cCa cc x nghi5p nui g lHn E
n(Hc ngoi c th; nui thm canh 5000 g mi trong mRt chubng nui, chubng ny $(>c ng,n
ra hai hay b?n ng,n bPng l(Hi thp. _i%u ki5n ny $Mm bMo cho g $V nhi%u v c s<c khoV
t?t.
_R lHn cCa $n g thNt Mnh h(Eng $7n khM n,ng sMn xut nhi%u h1n. cc gi?ng g h(Hng
thNt cMm gic theo $n cCa g bi;u hi5n y7u h1n v khM n,ng sMn xut giMm $i khi $n g mHi c
$R 200 250 con. PhMi lun lun tnh $7n $Qc $i;m ny khi thnh lAp $n g thNt.

2.6.Cc ph!Tng th+c nui g mi A_
Trong nhGng n,m g.n $y cc ph(1ng th<c nui g mi $V $ thay $Zi nhi%u nh3
nhGng khm ph mHi cCa khoa hYc. Nui g mi $V ly tr<ng ,n theo l?i thm canh $ $(>c
thay $Zi theo nhi%u h(Hng. Ngay trong vi5c nui g gi?ng ng(3i ta cLng p dang l?i nui
thm canh. Bt c< mRt s' thay $Zi no v% ph(1ng th<c ch,n nui cLng phMi nhPm nng cao
hi5u quM kinh t7. _; giMi quy7t nhi5m va ny ngh% ch,n nui gia c.m cCa th7 giHi $ nhn
m6nh nhGng ph(1ng h(Hng sau $y:
1) Nng cao mAt $R nui trn 1m
2
di5n tch sMn xut cCa n%n chubng bPng cch trang
bN kT thuAt t(1ng <ng cho chubng nui.
2) Nng cao s<c $V tr<ng cCa g mi bPng cch t6o ra ti;u kh hAu ph h>p nht v
$i%u ki5n mi tr(3ng $(>c $i%u ch8nh.
3) GiMm chi ph v% xy d'ng tnh trn mRt $.u g bPng cch tm ra ph(1ng th<c nui
rV h1n v hi5u quM h1n trong nhGng $Na ph(1ng c $i%u ki5n kh hAu t?t v khng phMi chi ph
nhi%u v% xy d'ng.
Formatted: Level 1
115
Th da v% ph(1ng h(Hng $.u tin l nui g trn lHp $Rn chubng d.y, trn n%n sn v
trong lbng. Khuynh h(Hng th< hai l xy d'ng nhGng chubng nui khng c cBa sZ vHi cc
ph(1ng th<c nui khc nhau.
H(Hng th< ba l nui ch,n thM g mi $V theo ki;u cCa n(Hc Anh v nui g trong bi
ch,n c l(Hi quy nh( E mRt vi n1i mi%n nam n(Hc Nga. M?i quan h5 chQt chc giGa mAt $R
nui v s' thng kh $ d[n $7n khuynh h(Hng t,ng mAt $R nui v t,ng s<c $V tr<ng bPng
vi5c xy nhGng chubng nui c kh hAu nhn t6o. Ngoi ra cn mRt lo6i chubng nui k7t h>p
do s' $% nghN cCa cc tc giM ng(3i Anh, $ cLng l bPng ch<ng cCa khuynh h(Hng ny.
Cc n(Hc _ng nam th(3ng khng lm chubng kn, vch c? $Nnh m th(3ng dng
lo6i chubng $1n giMn nh(ng c h5 th?ng phun s(1ng m, k7t h>p vHi h5 th?ng qu6t thZi $;
$(a h1i n(Hc ra khdi chubng.
Lo6i th< hai l chubng $1n giMn c tr.n, rm che kn 2 bn, $.u chubng lSp mng x?p
*m, cu?i chubng lSp h5 th?ng qu6t $*y gi ra (chubng hang mt).
Lo6i th< ba nh( chubng hang mt nh(ng bd mng x?p *m, h5 th?ng qu6t ht c'c
m6nh, t?c $R gi 2,5 m/s (hang gi). _y l lo6i chubng t(1ng $?i thch h>p vHi $i%u ki5n cCa
n(Hc ta v khng t6o $R *m cao cho chubng nui, chi ph thp, hi5u quM cao.
h n(Hc ta, ch,n nui g $bi hay thM v(3n rt pht tri;n nh(ng chC y7u l nui g thNt
th(1ng ph*m v g nRi. Vi5c nui g $V tr<ng gi?ng theo ph(1ng th<c ch,n thM cLng $ $(>c
ti7m hnh t6i mRt s? trang tr6i. C.n l(u l ch,n thM vHi $i%u ki5n thng thong t' nhin l
mRt xu th7 cCa th7 giHi. Hng Sasso cCa Php hi5n nay chC y7u nui theo ph(1ng th<c ny.
Tuy nhin, ch,n nui g $V tr<ng th(1ng ph*m v[n $(>c ti7n hnh chC y7u theo ph(1ng th<c
nui nh?t vHi 2 lo6i chubng chnh: thng thong t' nhin v chubng kn, theo ki;u chubng
hang mt vHi h5 th?ng t6o h1i n(Hc v qu6t $*y. Con $(3ng $; giMi quy7t tt cM nhGng vn
$% trong tFng tr(3ng h>p ca th; rt khc nhau v bN h6n ch7 bEi cc $i%u ki5n thin nhin v
$i%u ki5n kinh t7. V vAy khng nn sao chp mRt cch my mc nhGng ph(1ng th<c nui cCa
n(Hc ngoi, bEi v khng phMi bao gi3 s' nZi ti7ng cLng ph h>p vHi tt cM cc n(Hc v khu
v'c. Kinh nghi5m $au st cCa nhi%u cng trnh xy d'ng trong n(Hc v n(Hc ngoi $ l
nhGng d[n ch<ng cho $i%u $.

2.7. H!Sng dfn nui g giVng cQ thc
Qui trnh p dang trong tt cM cc c1 sE ch,n nui g gi?ng, dng theo ph(1ng php
cng nghi5p.

2.7.1. ChuXn bF cc ;iAu ki+n ;8 chJn nui
1. PhMi chu*n bN $.y $C chubng nui, rm che, kho $'ng th<c ,n, b; ch<a n(Hc, thu?c
th y, cc ph(1ng ti5n s(Ei m, lm mt, th<c ,n n(Hc u?ng cho s? l(>ng g gi?ng $Nnh nui.
2. Cc chubng nui, nh kho $(>c ghi s? th< t' ring.
3. Chubng nui, h5 th?ng c?ng rnh, khu v'c kho ch<a th<c ,n, dang ca ch,n nui,
d,m bo phMi $(>c v5 sinh st trng tri5t $; theo quy $Nnh th y.
4. CZng ra vo tr6i ch,n nui, cBa sZ cc chubng , nh kho th<c ,n phMi c h? st
trng.
5. Cy xanh, cd d6i cch chubng 10-15 mt phMi $(>c pht quang. Cc $Rng vAt c( tr
chuy%n dNch b5nh cho g nh( chuRt, co, chbn, cn trng, chim t' nhin phMi tiu di5t.
6. Chubng nui, nh kho sau khi st trng phMi $; kh mHi cho d,m bo v th<c ,n
vo, d,m bo phMi ph1i kh khng bN nm m?c, th<c ,n t(1i (c mi th1m cCa cc nguyn
li5u ch7 bi7n).
7. Quy g, $n s(Ei, th<c ,n, n(Hc u?ng phMi c sfn trong chubng tr(Hc khi $(a g
v%. Mei dy chubng c sZ ghi chp tnh hnh ch,n nui, th y cCa g theo bi;u qui $Nnh.
8. PhMi c $C Z $V, so $Au cho g $V theo qui cch $ $Nnh.
9. C phng mZ khm, chu*n $on b5nh v nh thiu xc hoQc h? t' ho6i.
Formatted: Level 1
116
10. Cc lo6i thu?c $Rc, ti5t trng khng $; g.n kho ch<a th<c ,n, kho $'ng dang ca
ch,n nui, b; n(Hc u?ng cCa g v chubng nui.
11. Chubng nui, nh kho sau khi $(>c v5 sinh, st trng phMi $(>c nim phong cho
$7n khi $(a g vo nui.

2.7.2. KY thuLt ch2n gi=ng
2.7.2.1. Ch2n g con mUt ngy tuKi
1. G con gi?ng phMi $(>c chYn kT lc 1 ngy tuZi, g dng thu.n phMi $eo s? cnh v
ghi vo l lNch theo b? mI, dng, gi?ng.
2. G con 1 ngy tuZi $(>c chYn lYc theo nhGng quy $Nnh sau:
- Kh?i l(>ng s1 sinh dng thu.n khng d(Hi 36g (cn 10% s? g nE ra $; xc $Nnh
kh?i l(>ng c1 th; bnh qun 1 ngy tuZi).
- Ngo6i hnh phMi $6t nhGng yu c.u sau: g con khoV m6nh, tinh nhanh, thn hnh cn
$?i, mSt trn sng, chn to, mAp, m, hbng ho, $<ng vGng, ngn chn khng vIo, lng kh
$%u, bng v s6ch, mu sSc lng v chn $ng vHi mu sSc chu*n cCa lng v chn tFng dng,
gi?ng; cnh p st v thn, bang thon v m%m, r?n kh v kn; phMn x6 nhanh nhIn.

2.7.2.2. Ch2n l2c g con giai ;o/n 42 ho[c 49 ngy tuKi (tuC theo tZng dng, gi=ng)
1. PhMi chu*n bN $.y $C cc $i%u ki5n $; chYn lYc $(>c nhanh v t?t nh( quy g, cn
kT thuAt, th(Hc $o, sZ sch, bi;u m[u c.n thi7t v nhn l'c.
2. Ph(1ng php ti7n hnh chYn lYc
- Th3i $i;m chYn lYc: chYn vo lc th3i $i;m mt, ma h sng tF 5-10 gi3i, chi%u tF
16-21 gi3.
- Cn 10 - 15% s? g cCa tFng $; xc $Nnh khoMng chYn lYc, sau $ cn kh?i l(>ng
tFng c th; trong , lo6i cc c th; c kh?i l(>ng ngoi khoMng chYn lYc ($(>c xc $Nnh ca
th; theo tFng dng, gi?ng).
- Lo6i nhGng c th; c khuy7t tAt (kho chn, vIo md, x cnh, vIo l(3n, vIo $ui)
- Mei c th; $(>c chYn $?i vHi gi?ng g?c phMi $eo s? chn trng vHi s? $eo cnh lc 1
ngy tuZi.
- NhGng g $ $(>c chYn lYc phMi $(>c ghi s? vo sZ $; theo di.

2.7.2.3. Ch2n g 140 ngy tuKi
1. Cc b(Hc ti7n hnh cLng t(1ng t' nh( giai $o6n 42 hoQc 49 ngy tuZi. ChYn cc c
th; c kh?i l(>ng ph h>p vHi yu c.u cht l(>ng cCa tFng dng, tFng gi?ng, $n g $(>c
chYn lYc phMi $(>c $(a ngay ln khu g $V.
2. Cc tiu chu*n chYn lYc:
- Kh?i l(>ng s?ng, chYn cc c th; c kh?i l(>ng s?ng trong khoMng chYn lYc $ $(>c
xc $Nnh theo tFng dng gi?ng.
- Ngo6i hnh:
+ _.u cn $?i
+ Mo v tch $d t(1i, pht tri;n t?t, lng bng
+ MSt trn, sng, tinh nhanh
+ Md bnh th(3ng, md trn v d(Hi khHp nhau
+ L(ng rRng, di v thlng
+ Thn thlng, cn $?i, chSc khoV
+ Lng $%u, bng m(>t, mu sSc $Qc tr(ng tFng dng, gi?ng, x(1ng chAu E g mi
pht tri;n rRng.
NhGng g khng $6t tiu chu*n ngo6i hnh trn th phMi lo6i thMi.

2.7.2.4. Ch2n ghp gia ;nh sau 258 ngy tuKi
117
1. ChYn ghp gia $nh ch8 p dang sau khi g $(>c theo di s<c $V tr<ng v kh?i
l(>ng tr<ng c th; tF tu.n tuZi 23-24 $7n 37-38 tu.n tuZi. G $(>c chYn phMi c $.y $C cc s?
li5u theo cc ch8 tiu sau:
- Kh?i l(>ng c1 th; s?ng 42 hoQc 49 ngy tuZi, 140 ngy tuZi.
- S?ng l(>ng tr<ng $V tF 23-37 tu.n tuZi
- Kh?i l(>ng tr<ng E cc tu.n 36-37 ( mei g mi c t nht 7 quM tr<ng).
- Tnh tr6ng s<c khoV cCa tFng c th;.
Cc ch8 tiu trn $(>c $(a vo xc $Nnh gi trN gi?ng theo yu c.u chYn lYc, mei $n
g gi?ng c ph(1ng php ring.
2. Sau khi g mi v g tr?ng $(>c chYn ghp vo gia $nh, ly cc c th; $(>c x7p tF
cao $7n thp, g tr?ng ch8 giG l6i 4-5% so vHi 1 ngy tuZi, t(1ng t' g mi chYn khoMng 25-
30%. Mei gia $nh $(>c ghp vHi tW l5 1 tr?ng vHi 10-12 v c 1 -2 tr?ng d' trG cng huy7t
th?ng ( kT thuAt ghp gia $nh c h(Hng ring).
3. Mei dng phMi $Mm bMo t?i thi;u c tF 25 gia $nh trE ln.
2.7.3. Kh thudt chbn nui g giVng
2.7.3.1. KY thuLt chJn nui g con tZ 0 21 ngy tuKi
1. Tr(Hc khi $(a g con vo chubng nui, phMi th'c hi5n nhGng vNc sau $y:
- Rm che $(>c $ng kn
- Quy g, th<c ,n, n(Hc u?ng c sfn trong chubng theo qui cch, tiu chu*n quy $Nnh
chap s(Ei $(>c bAt sfn.
- D,m bo $ $(>c st trng v rMi dy 10-15cm lm $5m chubng.
2. G con $(>c $(a v% phMi chuy;n ngay vo chubng v phn $%u chng E d(Hi chap
s(Ei.
3. PhMi c giy ch<ng nhAn s<c khoV cCa g con E n1i giao nhAn (tr6m p).
4. Trong mei chubng ch8 nui g cng mRt l<a tuZi v cng mRt lo6i g.
5. Khi thM g con vo quy phMi th'c hi5n tu.n t' nhGng vi5c sau:
- Ki;m tra l6i nhGng s? l(>ng con s?ng v nhGng con ch7t.
Lo6i ngay nhGng con ch7t v nhGng con y7u khng $C tiu chu*n ra khdi chubng.
Bo co ngay cht l(>ng $n g gi?ng $ nhAn cho n1i giao gi?ng.
6. MAt $R nui phMi theo quy $Nnh sau:
TuRn tuNi
H thu
(bnh qun con/m
2
)
Thu Ang
(Bnh qun con/m
2
)
0 - 3 7 Khng qu 10 con Khng qu 10 con

7. Sau khi g thM vo quy, ch quan st luy5n tAp, tAp ,n v u?ng cho nhGng g
ch(a bi7t ,n E khay v u?ng E mng.
8. Th(3ng xuyn theo di nhi5t $R trong quy v trong chubng nui $; $i%u ch8nh $R
cao cCa chap s(Ei cho ph h>p, chap s(Ei treo giGa quy.
- N7u $n g tAp trung l6i thnh $m d(Hi chap s(Ei l hi5n t(>ng thi7u nhi5t, phMi h6
thp hoQc bZ xung thm chap s(Ei.
_n g tMn m6n xa chap s(Ei, th; hi5n nhi5t $R trong quy, trong chubng cao qu, c.n
phMi nng ln hoQc tSt bHt chap s(Ei.
_n g phn b? $%u trong quy, trong chubng l g $C nhNt $R, giG nguyn $R cao v
l(>ng chap s(Ei.
- Yu c.u nhi5t $R d(Hi chap s(Ei nh( sau:

TuRn tuNi Nhi:t A2
0 1 KhoMng 33 35
0
C
1 2 KhoMng 30
0
C
2 3 KhoMng 28
0
C
118

9. Quy g cao 45 cm, $(3ng knh cCa quy 3 cm c th; nui 300 g con mRt ngy
tuZi/quy. Quy $(>c st trng tr(Hc khi thM g vo. Ma $ng, sang tu.n th< hai mE rRng
quy, $7n tu.n th< 3 bd quy. Ma h E tu.n th< 2 bd quy.Th3i gian bd quy sHm hay muRn
E tu.n th< hai pha thuRc vo s<c khoV cCa $n g v nhi5t $R trong chubng nui.
10. Tr(Hc khi tho quy, phMi dbn d,m bo E b?n gc t(3ng $; trnh g tAp trung E
cc gc t(3ng gy ch7t do $ nhau.
11. TF tu.n $.u $7n giGa tu.n th< hai dng khay ,n c kch th(Hc 70 x 60 (cm), tF
cu?i tu.n th< hai trE $i thay d.n khay ,n bPng my ,n P50. MAt $R mng ,n qui $Nnh nh( sau:
Lo6i mng S? g /1mng
Khay ,n (70x60cm) 75
Mng ,n trn P50 50
12. Th<c ,n $(>c $Z vo mng ,n 3-4 l.n trong mRt ngy, dR dy 0,5 1cm, sng
th<c ,n trong khay 3 4 l.n trong ngy $; lo6i bd cht $Rn chubng v phn l[n.
13. Th<c ,n phMi $Mm bMo $ng tiu chu*n v% s? l(>ng, cht l(>ng cho tFng l<a tuZi g.
14. G E tu.n tuZi $.u dng mng u?ng nhd 1lt/mng, tu.n th< hai dng mng u?ng
di, 1, 56mt. Mng u?ng galon $Qt xen kc vHi mng ,n. N(Hc u?ng phMi trong, s6ch. Hng
ngy thay n(Hc trong mng ,n. Mei ngy thay n(Hc trong mng bPng n(Hc mHi 6 l.n Mng
u?ng $(>c rBa hng ngy theo quy trnh th y. MAt $R mng u?ng $(>c sB dang nh( sau.
Lo6i mng u?ng Cm/con Con/mng
Mng trn (3, 8 lt) 1.7 50
Mng di (1,56m) 2,3 140
15. Chi7u sng nhn t6o vo ban $m v nhGng ngy t?i tr3i v3i c(3ng $R 5 10
Lux hoQc 2-4 W/m
2
n%n chubng.
16. _R *m trong chubng t?t nht l 65 70% v $R thng kh vHi t?c $R gi 0,2
0,3m/giy.
17. Trong hai tu.n $.u gim che phMi $ng kn cM ngy, $m $; trnh gi la, tF tun
th< ba trE $i ch8 $ng rm pha c gi v mE rm pha khng c go, vi5c $ng mE rm cn
pha thuRc vo th3i ti7t v s<c khoV cCa $n g.
18. Lo6i bd d,m bo bN (Ht, rSc vi bRt v thay d.n d,m bo mHi, th(3ng xuyn theo
di $n g, lo6i thMi ngay nhGng khi g ch7t, ?m y7u v bN khuy7t tAt nh( x cnh, m mSt,
vIo md, kho chn.
Clt mm g l $Rng tc kT thuAt khng th; thi7u khi nui g $V tr<ng nhPm ng,n chQn hi5n
t(>ng mZ cSn nhau khi tr3i nng, chubng chAt ngoi ra, cn c tc dang giMm r1i vi th<c
,n 5 %..
KT thuAt cSt:
CSt md 2 l.n, vo lc 1 tu.n v 2 thng tuZi l t?t nht.
Tr(Hc v sau khi cSt md 2-3 ngy, nn cho u?ng vitamin K, C vHi li%u 3-5 g/l n(Hc. Sau khi
cSt xong, bZ sung thm khng sinh: tetracyclin 1g/l n(Hc trong 4-6 ngy.
CSt md g bPng dang ca chuyn dng, vHi g 1 tu.n tuZi, $(a cM md trn v d(Hi qua le $; cSt
$bng th3i, bPng nhau, cch le mLi g khng d(Hi 2 mm. G 2 thng, cSt md trn E vN tr cch
le mLi khng d(Hi 6 mm, md d(Hi $; di h1n md trn 3 mm. CM 2 v7t cSt $%u vung gc vHi
trac md. CLng c th; xc $Nnh vN tr cSt md trn nPm giGa le mLi v chp md. Sau khi cSt md,
cho g ,n t' do trong 1 tu.n, mng $Z $.y th(c ,n h1n $; md khng ch6m vo thnh mng.

2.7.3.2. KY thuLt chJn nui g con giai ;o/n 4 8 tu1n tuKi
1. K; tF tu.n th< t( trE $i, rm che mE hon ton, trF th3i ti7t xu nh( tr3i ging,
bo, m(a to, qu l6nh v $n g bN b5nh $(3ng h hp.
2. Mt $R mng u?ng theo tiu chu*n sau .
Lo>i mng uVng Cm/g Con/mng
119
Mng di t' $Rng Khng qu 1,27 Khng qu 200
Mng di thC cng Khng qu 2,75 Khng qu 112
Mng u?ng di phMi c thanh tr(>t (thanh quay c6nh kh7) hoQc dng chap bPng song
sSt 6 $Qt trn rnh thot n(Hc $; ng,n g $Au trn mng.
3. MAt $R mng ,n cho g theo tiu chu*n sau.
Lo6i mng ,n cho g theo tiu chu*n sau:
Lo6i mng ,n Cm/g Con/mng.
Mng trn P50 2,7 30
L(>ng th<c ,n $(>c $Z vo bPng 2/3 chi%u cao cCa $Xa mng, $Z v lSc th<c ,n 3 4
l.n trong ngy. V5 sinh mng ,n theo quy trnh th y.
4. PhMi $Mm vo $C s? l(>ng v cht l(>ng theo $ng tiu chu*n
5. Sang tu.n th< 5 trE $i bZ sung thm sdi $ $(>c st trng (sdi c kch th(Hc 2 3
mm) vHi l(>ng 4g/1g/ngy)
6. Th3i gian chi7u sng nhn t6o t,ng hoQc giMm theo ma va nui.

2.7.3.3. KY thuLt nui dRng g hLu bF tZ 43 ho[c 50 ngy ;"n 140 ngy tuKi.
1. Rm che $(>c sB dang nh( E giai $o6n g con F 4 6 tu.n tuZi.
2. MAt $R mng u?ng cho g trong giai $o6n ny $Mm bMo nh( sau:
Lo6i mng u?ng cm/g Con/mng.
Mng di t' $Rng 1,27 245
Mng u?ng $(>c v5 sinh hng ngy theo quy trnh th y.
4. MAt $R mng ,n cCa g $(>c $Mm bMo theo tiu chu*n nh( sau.
Lo6i mng ,n Cm/g con/mng.
Mng trn P50 Khng qu 3,4 Khng qu 25
Th(3ng xuyn bZ xung mng ,n $; lc no g cLng c $C che $; ,n cng lc. _Qt
mng ,n cao bPng l(ng g, l(>ng th<c ,n trong mng khng qu 2/3 chi%u cao mng, cho g
,n 1 2 l.n /ngy. SB dang th<c ,n hAu bN, kh*u ph.n p dang theo tiu chu*n.
5. Giai $o6n g hAu bN cho ,n h6n ch7 theo tr(1ng trnh cho tFng dng, gi?ng ca th;.
6. Hng tu.n bZ xung sdi mRt l.n vHi li%u l(>ng 7gam/g, kch th(Hc cCa h6t 4 5
mm, sdi $(>c st trng tr(Hc khi bZ xung.
7. p dang hon ton nh sng t' nhin, n7u dng nh sng nhn t6o th chi7u sng
vHi m<c 2 4 W /m
2
, khng dng lo6i bng $n 100W trE ln.
8. Hng ngy nhQt lng trong chubng v bi ch,n thM.
9. Khng $; g E ny l[n sang khc, phMi theo di hng ngy s? chn v s? cnh,
n7u r1i phMi nhQt ngay v ghi vo bi;u theo di.
Xc A`nh A2 Aeng AOu:
_R $bng $%u c vai tr rt quan trYng trong nui d(0ng g hAu bN. _R $bng $%u cng cao th
g sc $V cng t?t v ng(>c l6i. Hng thng phMi xc $Nnh $R $bng $%u. Cch lm:
1- BSt ng[u nhin mRt nhm g vHi s? l(>ng 1-5 % s? g trong $n (tu` quy m $n
lHn hay nhd) v cn cM l ny trong 1 l.n cn.
2-Chia kh?i l(>ng trn cho s? $.u g trong m[u cn $ $; tm kh?i l(>ng bnh qun.
T6m gYi $y l kh?i l(>ng trung bnh (PTB).
KhoMng kh?i l(>ng [(PTB 5%) $7n (PTB + 5%)] $(>c gYi l khoMng $bng $%u
(khoMng $bng $%u cLng c th; l PTB 10 % )
3-Cn l.n l(>t tFng con trong ton $n v ghi l6i kh?i l(>ng tFng con. NhGng g c
kh?i l(>ng nPm trong khoMng $bng $%u $(>c coi l $6t kh?i l(>ng chu*n.
4-Tnh tW l5 ton $n: n7u ton $n c trn 80 % c th; c kh?i l(>ng nPm trong
khoMng $bng $%u l t?t, ch7 $R ch,n nui $6t yu c.u.
120
5-Chia $n g lm 3 nhm: to, trung bnh v nhd , cho ,n nh( nhau, sau mRt th3i gian
cc nhm g sc c kh?i l(>ng trE v% kh?i l(>ng trung bnh.
CLng c.n so snh kh?i l(>ng trung bnh ni trn vHi kh?i l(>ng chu*n cCa hnh cung
cp $; cho g ,n thch h>p. C.n h7t s<c trnh $; $n g c kh?i l(>ng cao h1n kh?i l(>ng
chu*n v trong mYi tr(3ng h>p, khng $(>c $; $n g st cn, nghXa l, trong mYi tr(3ng
h>p, $n g phMi c t,ng trYng d(1ng (>0)

2.7.3.4. G hLu bF ;Qc chuy8n ln tr/i g ;B lc 126 140 ngy tuKi
1. G hAu bN $(>c chuy;n ln tr6i g $V l 126 140 ngy tuZi (18 20 tu.n tuZi1) g
mi $(>c chuy;n ln tr(Hc, g tr?ng chuy;n ln sau.
2. Chuy;n g vo lc th3i ti7t mt mV, tr<1c khi chuy;n khng cho g ,n, khng
chuy;n g khi bN b5nh.
3. Khi bSt chuy;n, thao tc phMi nhI nhng, dng quy $; bSt g, s? g trong quy
khng nhi%u $; trnh $ ln nhau gy ch7t.
4. Lbng nh?t phMi c nSp $Ay.
S? l(>ng g trong lbng theo quy $Nnh sau
Lo6i g Di5n tch lbng (m
2
/con)
G tr?ng 0,096
G mi 0,076
G sau khi cho vo lbng, phMi chuy;n ngay $7n khu g $V.
5. Cc xe, lbng $; vAn chuy;n phMi st trng, lbng $(>c $Qt trn xe phMi buRc chSc
chSn, khng x7p qu s? lbng. Quy trnh vAn chuy;n: $i t?c $R trung bnh v $e xu?ng c6nh
chubng g $V.
6. Th<c ,n g $V $(>c p dang lc g E 149 ngy tuZi. Th<c ,n g $V $(>c cho ,n
theo tW l5 $V cCa $n g h(Hng d[n tW l5 $V cho $7n $6t $8nh cao.
7. Th<c ,n lun c trong mng v $6t 2/3 chi%u cao cCa mng, v lSc $Mo 2 - 3 l.n
trong ngy, mng ,n hng ngy $(>c lau chi s6ch. MAt $R mng ,n P50: 7,9cm/g;
17g/mng. C< 100 g $V cho mRt mng bZ sung sdi.
8. Mng u?ng $Qt trn thot n(Hc, mQt trn phC l(Hi th(a, hoQc khung tre hay sSt hoQc
dng chap bPng song sSt 6 $; trnh g lRi vo mng. KhoMng cch giGa hai mng l 3 mt.
Tiu chu*n mAt $R mng nh( sau:
Lo6i mng u?ng cm/g Con/mng
Mng di Khng qu 4,6 Khng qu 70
Mng trn t' $Rng Khng qu 3.7 Khng qu 50
9. G sinh sMn $(>c chia thnh tFng , mei 350 con, mAt $R nui tF 2,5 3,0con/m
2

10. So $Au $'1c dQt cao h1n n%n chubng 40cm, dn so $(>c $Qt E gc chubng c
xy thnh ng,n, tiu chu*n so $Au 20cm/g, dn so $Au $(>c v5 sinh st trng theo quy
trnh th y.
11. p $V $(>c $Qt c6nh t(3ng chubng vHi $R cao thch h>p ( 30-35cm) Z $(>c dMi d,m
bo v st trng. MAt $R khng qu 5 g /1 ng,n Z, Z $V c cBa sAp t' $Rng $; ki;m tra s<c
$V tr<ng c th;.
12. Khi g $; phMi ki;m ta t?i thi;u 4 l.n /ngy, tr<ng $(>c ghi r tn dng, s? mi, s?
chubng v ngy $V rbi ghi vo bi;u Theo di ki;m tra tr<ng. Lo6i thMi kNp th3i nhGng g c
tnh p bng, g tr?ng qu bo, l(3i $6p mi.
13. PhMi $Mm bMo th3i gian chi7u sng tF 14 16 gi3. C(3ng $R chi7u sng tF 5 10
lux, khoMng cch bng $n 3m/1 bng $?i vHi cng sut 25 60W tu` theo ma va $; $i%u
ch8nh h>p l.
14. Chubng nui $; thng thong, ch8 $ng kn khi th3i ti7t xu, m(a, gi bo, *m $R
t?t nht l 65 70%; t?c $R gi 0,6 0,8m/giy.
15. Cht $Rn chubng phMi giG kh, s6ch th(3ng xuyn
121
16. Mei chubng nui phMi c sZ sch ghi chp theo di $n g hng ngy theo bi;u
m[u quy $Nnh.
17. PhMi th'c hi5n $.y $C nhGng cng vi5c hng ngy, hng tu.n, hng thng v hng
qu nh( sau:
- Cng vi5c hng ngy.
+ Thay cht st trng E cc h? hoQc khay st trng tr(Hc cBa chubng nui.
+ Quan st $n g, nhQt tr<ng trn n%n, trong so $Au, nhQt xc ch7t cho vo thng c
nSp kn v giao cho cn bR th y xB l.
+ Lau mng ,n v $Z th<c ,n vo mng theo quy $Nnh.
+ RBa, st trng mng u?ng v $Z n(Hc s6ch vo mng, ht d,m bo bN (Ht E n%n
chubng, rSc vi bRt, sau $ $Z r,m bo mHi, qut dYn $(3ng $i xung quanh chubng.
+ Bo co tnh hnh dign bi7n $n g cho cc cn bR kT thuAt, th y bi7t khi c bbt
th(Hng sMy ra.
+ Qut dYn s6ch kho $'ng th<c ,n E mei chubng.
+ RBa s6ch, ph1i dang ca ch,n nui vFa dng, sau $ cho vo kho.
+ Ghi chp $.y $C nhGng s? li5u ch,n nui theo yu c.u cCa bi;u m[u.
+ Tr(Hc khi ra v% hoQc giao ca, phMi ki;m tra l6i l(>ng th<c ,n, n(Hc u?ng, trang thi7t
bN ch,n nui, tnh tr6ng $n g $; bn giao cho ca sau.
- Cng vi5c hng tu.n.
+ Qut m6ng nh5n E l(Ht thp.
+ Lau chi Z $V.
+ C6o phn, phun thu?c st trng vo so $Au.
+ RBa v st trng mng ,n.
+ Qut bai v phun thu?c st trng hoQc qut n(Hc vi trong nh kho cCa tFng kho,
tFng dy chubng v hin cCa chubng g.
+ Qut dYn, dy cd khu v'c cch chubng 3 mt
+ Thay d,m bo vo Z $V 1 2 l.n
+ CY rBa b; n(Hc cCa tFng chubng.
- Cng vi5c hng thng.
+ Pht quang cd d6i xung quanh chubng.
+ CY rBa b; n(Hc pha.
- Cng vi5c hng qu.
+ CY rBa, st trng $i n(Hc hoQc b; ch<a cCa tr6i.
18. C< hai tu.n cn kh?i l(>ng g mRt l.n, cn 10% s? l(>ng g cCa tFng l, cn
kh?i l(>ng tr<ng vo tu.n tuZi 36 37 theo qui trnh chYn lYc gi?ng.

2.7.4. V+ sinh phng b+nh
1. Mei c1 sE phMi c vnh $ai cch ly bao gbm.
- Vnh $ai trSng c bn knh 500 1000 mt. Trong khu v'c ny khng ch,n nui gia
c.m khc ngoi s? gia c.m nui trong tr6i.
- Vnh $ai an ton c bn knh 3 5km. Gia c.m trong khu v'c ny $'1c tim phng
ch?ng Newcastle theo $Nnh k`.
2. Hng ro vy quanh phMi kn, ng(3i v gia sc khng $(>c vo trong v'c ro.
3. CZng ra vo phMi $(>c $ng kn, c h? st trng bPng dung dNch crzin 3%
+ H? st trng cho xe vAn chuy;n
+ H? st trng cho ng(3i qua l6i.
4. Tr(Hc lc vo lm vi5c phMi tSm v thay qu.n o, dy dp nhng vo khay st trng
v rBa tay bng dung dNch desinfectol 0,2% hoQc foormol 1%.
+ Tr(Hc cc nh g v cc chubng g phMi c h? st trng bPng dung dNch crzin 3%.
122
+ St trng vo so $Au, Z $V, cht dRn chubng mRt tu.n 1 l.n, lun phin bPng thu?c
Dipterex v foormol 2%/
5. Qut n(Hc vi nbng $R 20% ln tr(3ng lBng v b5 h? thot n(Hc mng u?ng 1 tu.n
1 ln.
6. Qu.n o bMo hR lao $Rng $(>c giQt s6ch vo xng tr(Hc khi sB dang bPng foormol
35 cm v thu?c tm 17,5g cho 1m
3
khng kh cCa bubng xng st trng.
7. _Qt mbi di5t chuRt hng qu theo h(Hng d[n cCa th y.
8. N(Hc u?ng phMi s6ch trong, $(>c st trng bPng clo vHi nbng $R 0,1- 0,15 mg/lt, s?
vi khu*n khng qu 100.000 con /1ml, ch8 s? E.coli khng qu 30 cm /ml.
9. Mng u?ng phMi $(>c st trng hng ngy bPng foormol 1%.
10. Hng thng cY rBa v st trng b; n(Hc pha bPng foormol 1%, ly m[u n(Hc $;
ki;m tra vi khu*n.
11. Hng qu cY rBa v st trng b; n(Hc chnh bPng desinfectol 0,2% hay foormol
1%, ly m[u n(Hc $; ki;m tra vi khu*n.
12. Th<c ,n cCa g phMi s6ch, t(1i khng bN vn cac.
13. Hai tu.n mRt l.n, di5t ngo6i k sinh trng bPng Dipterex 0,6% phun vo t(3ng,
n%n v cc l?i $i vo cBa cho kho th<c ,n.
14. St trng mng ,n mRt tu.n mRt l.n bPng foorml 1%.
15. Khi nghi ng3 g bN ngR $Rc th<c ,n th phMi $nh ch8 ngay vi5c sB dang l th<c ,n
$ v bo co cho cn bR th y bi7t $; c bi5n php xB l kNp th3i.
16. Lo6i thMi ngay nhGng g ?m y7u v g nghi bN b5nh.
17. G gi?ng xut khdi chubng phMi c giy ch<ng nhAn s<c khoV v lNch dng thu?c.
18. G ch7t v bN b5nh hng ngy phMi $(>c mZ khm ngay $; xc $Nnh b5nh kNp th3i

2.8. Cng tc th y

BSng 33. L`ch tim phng cho An g A_ tr+ng
Ngy tuNi ThuVc v vacxin Cch dng
Tr6m p Marec-HVT-FC chCng 126 Tim c1
1 - 3
Phng b5nh h hp:Farmasin 1g/1l H
2
0+vitamin bZ
xung
U?ng
7
vacxin $Au C
lasota l.n 1
ChCng cnh
Nhd mSt, mLi, mi5ng
7 - 10
Phng b5nh t.ho: Nitrofurazolidon 125 g/1tn hay
cloramfenicol 0,5 g/1lt n<1c
TrRn vo To, n(Hc u?ng
10 vacxin gumboro CT hoQc D78 vo lc 14 ngy Theo ch8 d[n
21 Lasota l.n 2 nt
25 Vacxin Gumboro - CT nt
27 - 28 Parmasin 1g/ 1lt n(Hc U?ng
35 Vacxin cm g Tim
35 39
Th<c ,n t,ng s<c $% khng
Tetracilin 200g
Nitrofurazonlidon 150g/1 tn th<c ,n
Vitamin bZ sung
Ki;m tra HI
Ki;m tra b6ch lr - CRD

TrRn vo th<c ,n
50
Tim Newcastle h5 I
Ki;m tra hm l(>ng khng th; HI
Tim d(Hi da
70 Vacxin cm g Tim
80 - 81 Farmasin 1g/1lt n(Hc Pha trong n(Hc
Formatted: Level 1
123
112
Farmasin 1g/1lt n(Hc
ChCng $Au l.n II
Ki;m tra k sinh trng
- N7u c KST th dng:
Piperazin 4500 gam
Bromosalibamid 900g/tn
- NhSc l6i ph(1ng th<c t*y ny
N7u ki;m tra thy KST - c< sau 25 ngy.
- Ki;m tra b6ch lr - CRD

112 - 140
Tim vacxin v ho6t
Gumboro
Tim d(Hi da
138 - 142
- Th<c ,n t,ng s<c $% khng
Tetracicline 250
Nitrofurazolidon 200g/1tn
Vitamin bZ sung
- Tim Newcastle h5 I

TrRn vo th<c ,n

M2t sV cng tc APm bPo an ton sinh hUc (bio-security)
TZ ch<c Th y th7 giHi $ quy $Nnh, $; $Mm bMo an ton sinh hYc, c.n phMi lm t?t mRt
s? cng vi5c sau:
Ph(1ng chm:
Nghi ngY t<t cP
Nn phPi AO phng t<t cP
Thi@t k@ chueng tr>i: xa dn c( t nht 300m, nht l cc tr6i khc. Tr6i phMi c 1
cZng, c barie, t(3ng hoQc ro xung quanh. C h? st trng E cZng trong $ th(3ng xuyn c
thu?c st trng hay vi bRt.
Tuy5t $?i khng nui l[n g vHi cc $Rng vAt khc: g ri thM v(3n, ch, mo, chim bb
cu
Th(3ng xuyn, $Nnh k` 3 thng mRt l.n $nh bM chuRt, phun thu?c di5t dn, cn trng,
muei...
Khi mua An gia cRm mSi
Ch8 mua tF c1 sE gi?ng c danh ti7ng v c trch nhi5m.
C h>p $bng mua bn c xc nhAn nhAn l $n gi?ng s6ch b5nh, $ $(>c tim phng
$.y $C
_n gia c.m mua $ $(>c tim phng $.y $C cc lo6i vSc-xin phng cc b5nh phZ
bi7n nht.
Cch ly tVt
Dang ca chuyn chE con gi?ng v sMn ph*m: xe ch8 $(>c $i 1 chi%u, sau $ phMi
phun thu?c khB trng tri5t $;, cho cM xe v dang ca trn xe.
Khng $(>c $(a cc dang ca, vAt dang v thi7t bN tF bn ngoi vo tr6i
Nhn l'c: cng nhn khng $(>c $i ch>, th,m ng(3i nh trong qu trnh lm vi5c,
nht l khng $(>c ti7p xc vHi cc trang tr6i ch,n nui khc...
Khng ti7p xc vHi bn ngoi
Khng ti7p khch v cng nhn cCa tr6i khc.
Ch8 cho khch vo tr6i khi c.n thi7t, khch khng $(>c c mQt t6i tr6i khc trong vng
24h. Tr(Hc khi vo tr6i phMi $(>c tSm v trng c(0ng b<c ton thn.
Ngubn n(Hc, th<c ,n ch,n nui, khng kh phMi s6ch v $Mm bMo v trng.
Cng lo6i hnh ch,n nui: Ch8 nui 1 lo6i gia c.m; p dang cng l<a, cng vo
cng ra cho tFng dy chubng $; c th3i gian v trng, di5t m.m b5nh ly lan. Sau mei l<a,
c.n c th3i gian tr?ng chubng t nht 7 ngy $; t*y u7, v5 sinh ton h5 th?ng v khu v'c
QuMn l v% cht $Rn chubng: C tr(Hc khi bn hay bn ruRng.
124
Sau mei l.n xut chubng, v5 sinh v t*y trng ton bR chubng nui.
Gim st vO th y
Ki;m tra t6i chubng: 2 l.n/ngy, nht l vo ban $m (khi khng gian yn tXnh, dg
pht hi5n cc tri5u ch<ng ho, hen cCa $n g...)
C.n ch : khi thy tW l5 ch7t >1% mei ngy hoQc giMm $Rt ngRt l(>ng th<c ,n >20% l
g $ c bi;u hi5n bt th(3ng, c.n khm ngay $; $?i ph kNp th3i.
N1i c nguy c1 cao phMi c mi che vo ban $m
Cho ,n v cho u?ng trong chubng, trnh $; chim hoang, chuRt.. ,n th<c ,n thFa,
truy%n b5nh.
_nh gi Chi ph/L>i ch: Nghin c$u W cho bi?t, cc tr8i g gi gi9ng h1ng th@t c td lD
chi ph/lMi ch: 1/49
K"t luLn: phng b+nh l bi+n php t t=n km h!n ;iAu trF v hi+u qu9 cao nh-t

Formatted: Level 1
125
Ch!ng I I I
'P TR$NG NHN TiO

3.1. Sinh l cT quan sinh dQc gia cRm trVng

Trong ph.n tr(Hc, chng ta $ m tM kT cu trc bubng tr<ng, tr<ng gia c.m cLng nh(
ho6t $Rng sinh l cCa g mi. Sau $y, chng ta sc ni ti7p ph.n c1 quan sinh dac $'c v ho6t
$Rng sinh sMn cCa chng.
C1 quan sinh dac cCa g tr?ng cu t6o tF tinh hon, mo tinh hon, ?ng d[n tinh v c1
quan giao cu, bR phAn ny kh pht tri;n E mRt s? lo6i gia c.m (ngeng, vNt).
Tinh hon l c1 quan $i, hnh van hoQc hnh h6t $Au, mu trSng ng, nPm trong
khoang bang, E vN tr tr(Hc cu?i thAn. h g tr?ng tr(Eng thnh trong th3i k` ho6t $Rng sinh
dac, tinh hon di tHi 4,7, chi%u rRng 2,7 v dy 2,5cm, trYng l(>ng 17 - 19g. Th3i k` thay
lng, kh?i l(>ng giMm tHi 3 - 5g. ngeng tr?ng v vNt tr?ng s' thay $Zi theo ma cCa kh?i
l(>ng tinh hon khc nhau. Vo khoMng thng 12, tinh hon cCa vNt tr?ng c kh?i l(>ng 2,6g,
cn trong thng 6: 3,9g.

Hnh 12: ST Ae co cT quan sinh dQc A6c gia cRm

3.1.1. C! quan sinh d:c c4a gia c1m tr=ng

Tinh hon $(>c bYc mRt lHp mng trSng, tF lHp mng ny ,n su vo l nhGng s>i lin
k7t y7u. NhGng ?ng sinh tinh gp khc n?i vHi nhau, t6o thnh m6ng l(Hi dy. NhGng ph.n
Formatted: Level 1
Deleted: c1 quan
Deleted: hoQc c g>n vng
Deleted: tnh
Deleted: trYng
Deleted: trYng
Deleted: trYng
Deleted: trng
126
ring bi5t cCa ?ng sinh tinh h1i phnh to. h $y dign ra s' t6o thnh t7 bo sinh dac. Trn b%
mQt cSt ngang cCa ?ng gp khc, ta thy lHp ngoi cng l m lin k7t hnh s>i, m ny t6o ra
mng $y. Bn trong n c 5 - 6 lHp t7 bo t6o thnh $R dy thnh ?ng. GiGa cc lHp $ c
nhGng t7 bo hnh chp lHp Sertoly, chn nhGng t7 bo ny nPm E mng $y, cn $8nh cCa
chng h(Hng vo giGa ?ng. NhGng t7 bo ny $Mm nhi5m ch<c n,ng dinh d(0ng, giGa chng
c t7 bo tinh trng E cc giai $o6n pht tri;n khc nhau. G.n mng $y, ?ng sinh tinh l t7
bo sinh dac bAc nht (nguyn bo tinh - permatogonium), trn n l tinh bo th< nht v th<
2, sau $ l ti%n tinh trng v tinh trng. Tinh trng tr(Eng thnh thm nhAp vo ?ng d[n tinh,
tF $ vo mo tinh hon v vo ?ng d[n tinh.
Mo tinh hon cCa gia c.m pht tri;n y7u, mRt s? l(>ng lHn ?ng d[n tF m6ng l(Hi tinh
hon ,n su vo $. NhGng ?ng d[n nhd ny t6o thnh ?ng d[n, l n1i bSt $.u cCa ?ng d[n
tinh. Trong mo tinh hon, tinh trng ti7p tac thnh thac v t,ng thm khM n,ng tha tinh cCa
chng. DNch tinh trng $(>c hnh thnh E nhGng ?ng gp khc trong tinh hon. N t6o ra mi
tr(3ng c.n thi7t $; $Mm bMo ho6t $Rng s?ng cCa t7 bo sinh dac.
jng d[n tinh c d6ng hnh ?ng, nhd, gp khc, thnh ?ng cu t6o bEi lHp nim m6c, c1 v
thanh m6c. &ng d[n tinh n?i vHi ?ng d[n cCa mo tinh hon v vo tAn ph.n giGa cCa Z nhHp.
Ph.n cu?i cng ?ng d[n tinh l che phnh hnh bong bng. _y l n1i tch ta tinh trng. Trong
huy5t ?ng d[n tinh $(>c k7t thc bPng nhGng g3 nhd nPm E pha ngoi ?ng d[n n(Hc ti;u. Cu
t6o cCa ?ng d[n tinh thay $Zi pha thuRc vo tr6ng thi ch<c n,ng cCa bR my sinh dac. Trong th3i
gian ho6t $Rng sinh dac, ?ng d[n tinh to ra, thnh ?ng dy ln, t,ng s? l(>ng gp khc (hnh 12).
C1 quan giao cu cCa g tr?ng v g ty khng pht tri;n. N ch8 l che phnh hnh
bong bng cCa ?ng d[n tinh, n nE to khi c kch thch sinh dac. Ngoi ra, khi tinh hon ho6t
$Rng cn c s' tham gia cCa nhGng n7p nh,n limpho v nhGng th; ?ng, nPm E tAn cng cCa
?ng d[n tinh. Khi giao cu, Z nhHp con tr?ng p st vHi le huy5t con mi. Lc ny m $6o
$(>c hi5n ra v tinh trng $(>c phng vo le huy5t cCa con mi.
h ngeng $'c, c1 quan sinh dac ngoi cu t6o tF hai th; x1, n phbng ln khi bN c(1ng c<ng
bEi dng limpho. GiGa cc th; ny c cc lHp nim m6c t6o thnh rnh dYc, tinh dNch $(>c d[n theo
rnh ny. Lc bnh th(3ng, bR phAn sinh dac nPm trong Z nhHp trn ruRt gi, khi giao cu n lbi ra
tF Z nhHp do s' co bp cCa cM 2 c1 $Qc bi5t.

3.1.2. S7 t/o tinh trng.
Qu trnh pht tri;n t7 bo sinh dac $'c $(>c chia lm 4 giai $o6n: sinh sMn, sinh
tr(Eng, tr(Eng thnh v chn. CLng nh( qu trnh hnh thnh tr<ng, trong tt cM cc giai $o6n
ny $%u c s' cu trc l6i th; nhigm sSc cCa nhn t7 bo sinh dac v giMm s? l(>ng nhigm sSc
th;. Do $ trong tinh trng cLng nh( trong t7 bo tr<ng $%u c bR nhigm sSc th; $1n bRi.
Cc giai $o6n t6o tinh trng cCa g pht tri;n ti7n hnh $bng th3i vHi s' tr(Eng thnh
v bi5t ho bR my sinh dac, d(Hi tc $Rng cCa h5 th?ng th.n kinh v hocmon. h g tr(Eng
thnh, tnh cht chu k` cCa s' t6o tinh trng c thay $Zi theo ma cCa ho6t $Rng sinh dac.
Trong giai $o6n sinh sMn, nguyn bo E mng $y thnh ?ng, $(>c phn chia nhi%u l.n
bPng cch gin phn. MRt ph.n trong s? $ ngFng sinh sMn v bSt $.u vo giai $o6n th< hai -
giai $o6n sinh tr(Eng. NhGng t7 bo ny nPm trong vng sinh tr(Eng, ?ng d[n cht dinh
d(0ng to ra, v t7 bo t,ng v% kch th(Hc. NhGng t7 bo nh( vAy gYi l tinh bo th< nht.
Trong nhn nhGng nhn t7 bo ny, tF nhigm sSc cCa nhn hnh thnh tFng cQp, sau $ xMy ra
qu trnh ti7p h>p nhigm sSc. Trong th3i $i;m ny, cht dinh d(0ng vo nguyn bo chAm
d.n v giai $o6n sinh tr(Eng cLng khng $(>c ti7n hnh nGa. Trong nhn t7 bo xut hi5n
nhGng nhigm sSc t< lin, trong lc $ s? l(>ng nhigm sSc t< lin trng vHi s? $i nhigm sSc
trong nguyn bo tinh. Ti7p theo l giai $o6n tr(Eng thnh. Giai $o6n ny gbm hai l.n phn
chia lin ti7p. Sau l.n chia th< nht, mei tinh bo th< nht t6o thnh 2 tinh bo th< hai. Sau $
bSt $.u phn chia l.n th< hai v mei tinh bo th< hai t6o thnh hai t7 bo mHi - ti%n tinh trng,
trong nhn cCa n c bR nhigm sSc th; $1n bRi (1n). Ti%n tinh trng c hnh c.u v nhn trn.
Deleted: tinh
Deleted: trng
Deleted: n
Deleted: trng
Deleted: ng
Deleted: j
Deleted: tnh
Deleted: nhGng
Deleted: th;
Deleted: $(3ng sinh dac
Deleted: v vo huy5t
Deleted: ?
Deleted: hnh thnh
Deleted: hnh thnh
Deleted: nBa
Deleted: u
Deleted: cng mRt lc
Deleted: s' phn bi5t
Deleted: tnh
Deleted: ra
Deleted: nhigm sSc th;
Deleted: $i
Deleted: nhGng nhigm sSc ny
Deleted: l6i
Deleted: lin k7t vHi nhau theo t Fng $i,
nghXa l xMy ra
Deleted: tac t7 bo
Deleted: T
Deleted: nBa
127
Trong giai $o6n th< 4 - giai $o6n ti%n tinh trng d.n d.n bi7n thnh tinh trng. Nhn l5ch v%
mRt pha. T(1ng bo di ra. Tm t7 bo nPm vung gc vHi b% mQt cCa nhn. Nhn $(>c bao
phC ch8 mRt lHp mdng t(1ng bo. Ph.n ny cCa t7 bo t6o thnh ph.n $.u tinh trng. Trong
ph.n ko di cCa t7 bo hnh thnh $ui, quanh n c t(1ng bo co bp $(>c. Tinh trng hnh
thnh hon ch8nh $(>c bao bYc $.u (chdm) trong t(1ng bo t7 bo Sertoli, n1i m sau mRt
th3i gian ngSn, tinh trng hon thi5n, sau $ tF ?ng sinh tinh gp khc, tinh trng $i vo mo
tinh hon v vo ?ng d[n tinh.

KhM n,ng chuy;n $Rng v tha tinh cCa tinh trng E cc ph.n khc nhau cCa bR my
sinh dac con tr?ng khng gi?ng nhau. Tinh trng tF ?ng sinh tinh cCa tinh hon, khng
chuy;n $Rng v khng c khM n,ng tha tinh. Tinh trng tF ?ng cCa mo tha tinh $(>c 13% t7
bo tr<ng (g tr?ng), cn tF ?ng d[n tinh - 74%. Tinh trng tF mo cCa tinh hon t chuy;n
$Rng. Tinh trng E ?ng d[n tinh c khM n,ng chuy;n $Rng m6nh nht. Th3i gian t6o tinh trng
E g tr?ng l 14 - 15 ngy, t<c l bPng mRt nBa th3i gian t6o tinh trng cCa gia sc khc.
h con tr?ng $ang pht tri;n, hocmon tuy7n yn kch thch s' pht tri;n t7 bo sinh
dac. Do Mnh h(Eng cCa hocmon kch thch nang tr<ng, s' pht tri;n ?ng tinh trng v s' t6o
thnh t7 bo sinh dac t,ng ln. Th3i gian sinh tr(Eng sinh dac cCa con tr?ng pha thuRc vo
Deleted: t7 bo
Deleted: $
Deleted: ci
Deleted: nguyn vIn
Deleted: u
Deleted: hnh thnh hln
Deleted: trng
Deleted: nh(
Deleted: tinh
Deleted: trng
128
gi?ng, $i%u ki5n th<c ,n, ch,n nui v nhi%u nhn t? khc. Y7u t? tc $Rng m6nh nht l nh
sng, n tc dang tHi tuy7n yn, v thng qua n nh sng tc dang tHi tuy7n sinh dac. Th3i
gian ko di v m<c $R chi7u sng c Mnh h(Eng lHn tHi sinh tr(Eng v pht tri;n cCa tinh
hon E $Rng vAt non v qu trnh hnh thnh tinh trng cCa?cn tr?ng tr(Eng thnh. Thnh
ph.n quang phZ cCa nh sng cLng c nghXa. Tu` theo m<c $R tc $Rng ln tuy7n yn v
tuy7n sinh dac, khoMng quang phZ khc nhau sSp x7p theo th< t' sau: $d, da cam, vng, xanh
v xanh da tr3i.
Th3i gian trMi qua cc giai $o6n khc nhau cCa s' t6o tinh tinh trng E g con, g d
pha thuRc vo khM n,ng pht dac cCa gi?ng. Nh( l tr?ng Plymouth rok, nguyn bo th< nht
xut hi5n vo tu.n th< 6, nguyn bo th< 2 vo tu.n tuZi th< 10, ti%n tinh trng vo tu.n tuZi
th< 12, cn tinh trng vo tu.n tuZi th< 16 - 20. Tr?ng L1go, tinh trng xut hi5n vo tu.n
tuZi th< 12, cn vo tu.n tuZi 24 26, tinh trng hon ton c khM n,ng tha tinh $(>c.

3.1.3.@[c ;i8m hnh thi v sinh l c4a tinh trng gia c1m
Tinh trng gia c.m, cLng nh( cCa $Rng vAt c v $%u c ngo6i hnh nh( nhau: $.u, cZ,
thn v $ui. Cc lo6i gia c.m khc nhau th tinh trng cCa chng cLng khc nhau v% chi%u
di v hnh d6ng cCa $.u
_R di cCa tinh trng trung bnh l 40 - 60 micron. _.u tinh trng cCa ngeng di, trn
ph.n chdm th nhYn hoQc c hnh xoSn. _.u tt cM cc lo6i tinh trng, trF ph.n tr(Hc cCa n -
hnh mL chap v ch<a nhn $bng nht . Pha tr(Hc nhn c ti;u th; nhd, ti;u th; ny l sMn
ph*m cCa bR Golgi. CZ - ph.n khng lHn lSm h1i bN thSt l6i, n?i vHi $.u v thn. Pha trn cZ,
E d(Hi nhn c trung th;. G.n n l n1i bSt $.u s>i trac, s>i ny cu t6o bEi nhGng s1i fibrin
nhd ko di xu?ng tHi $ui. Quanh trac ny c 2 s>i fibrin qun quanh nh( hnh l xo. Hai s>i
ny dg tch ra E thn v $ui. Ph.n trn cCa $ui ch8 c s>i trac, bao quanh n l mRt lHp
mdng bo t(1ng. Ph.n t6o ra cB $Rng chnh cCa tinh trng l s>i trac. Cng g.n tHi ph.n cu?i
cCa $ui, $R cong v t?c $R chuy;n $Rng sng cCa s>i trac cng t. Tinh trng gia c.m cLng
nh( cCa nhGng $Rng vAt tha tinh trong, $%u chuy;n $Rng thlng do nhGng chuy;n $Rng quay
quanh trac dYc cCa $ui. T?c $R chuy;n $Rng cCa tinh trng gia c.m trung bnh l 1 - 1,5
mm/pht. _; chuy;n $Rng $(>c, tinh trng c.n phMi c l(>ng n,ng l(>ng lHn, $(>c t6o ra E
ph.n giGa cCa $ui khi xMy ra qu trnh oxi ho photpholipit v hi drat cacbon. Tnh chuy;n
$Rng cCa tinh trng ch8 tbn t6i khi trong nhGng $i%u ki5n thch h>p nht, quan trYng nht l
nhi5t $R v pH mi tr(3ng. nhi5t $R trn 48
o
C v giMm nhanh xu?ng 0
o
C gy Mnh h(Eng
khng t?t. Mi tr(3ng thch h>p nht l trung tnh, ki%m y7u hoQc axit y7u.
Kh?i l(>ng tinh phng ra cCa con tr?ng khi giao cu khng gi?ng nhau E cc lo6i gia
c.m khc nhau. G tr?ng trong 1 l.n giao cu phng ra 0,6 - 2ml tinh dNch, trong 1 ml tinh c
3,2 tW tinh trng; ngeng tr?ng kh?i l(>ng tinh phng ra l 0,1 - 2ml vHi nbng $R 340 - 350
tri5u tinh trng/ml; vNt $'c 0,1 - 1ml v 0,7 - 3,5 tri5u/ml. Tinh trng g tr?ng mu trSng, pH
= 7,04 - 7,27; cCa vNt $'c pH = 6,6 - 7,8.
Kh?i l(>ng tinh phng ra v nbng $R tinh trng l nhGng ch8 s? $nh gi ch<c n,ng
dNch hon, pha thuRc vo $Qc $i;m c th; cCa con tr?ng, s? l.n giao cu, ma trong n,m v
nhGng y7u t? khc. K7t quM cho thy rPng trong su?t mRt ngy $m, l(>ng tinh trng sMn xut
ra khng bPng nhau, t,ng ln vo ban $m v sng sHm, ban ngy s' t6o tinh trng giMm. S?
l(>ng v cht l(>ng tinh trng trong tinh phng ra cCa con tr?ng pha thuRc vo tW l5 tr?ng
mi trong $n.

3.1.4. Ph9n x/ sinh d:c v ;Ung tc giao c-u
G tr(Eng thnh sinh dac khi c1 quan sinh sMn pht tri;n, $ hon ch8nh v bSt $.u c
phMn x6 sinh dac. PhMn x6 sinh dac khng $i%u ki5n ph<c t6p cCa gia c.m cLng nh( cCa $Rng
vAt c v bao gbm: a) PhMn x6 l6i g.n; b) Chu*n bN c1 quan giao h>p; c) PhMn x6 giao h>p; d)
Phng tinh.
Formatted: Font: (Default) Times
New Roman
Deleted:
Deleted: $d
Deleted: th; hi5n
Deleted: -
Deleted: cu t6o
Deleted: khng c cu t6o
Deleted: co duei (bp)
Deleted: S' cong hnh sng tF $.u ch6y
su?t tHi $ui.
Deleted: bao nhiu cng nhi %u
Deleted: bn t
Deleted: ring
Deleted: tbn t6i s'
Deleted: cCa
Deleted: n,ng l(>ng ny
Deleted: $
Deleted: c n
Deleted: trong nhGng $i%u ki5n $
Deleted: phMn <ng
Deleted: trong $
Deleted: c(3ng $R
Deleted: . Nh(ng m chng c thay $Zi
lHn
Deleted: l(>ng $
Deleted: s? sinh dac gia c.m
Deleted: p
129
NhGng phMn x6 sinh dac c lin quan vHi nhau, phMn x6 giao h>p khng xut hi5n khi
khng c phMn x6 l6i g.n. _; c $(>c hi5n t(>ng phng tinh, c.n c s' chu*n bN cCa c1 quan
giao h>p. N7u nh( mRt phMn x6 no $ mt $i th cc tZng h>p phMn x6 khng th; c $(>c.
PhMn x6 ti7n l6i g.n cCa con tr?ng E d6ng s,n sc sinh dac. G tr?ng c $i5u nhMy
sinh dac rt $i5u ngh5, khi n xo mRt cnh xu?ng v ve ve, $i nhGng b(Hc rt ngSn v uy;n
chuy;n quanh g mi, $bng th3i ct ti7ng ku $Qc bi5t nhPm m hoQc con mi. D6ng khc cCa
phMn x6 l6i g.n l s,n sc ,n u?ng. G tr?ng ki7m h6t th<c ,n hoQc mRt vAt g $, cLng
nng ln h6 xu?ng lin hbi v ku nhGng ti7ng $Qc tr(ng nhPm quy7n rL g mi. NhGng d6ng
khc cCa phMn x6 ti7n l6i g.n cLng c th; c. G tr?ng c th; giao cu 25 41 l.n/ngy. N7u
g tr?ng bN nh?t ring, khi gQp g mi, c th; giao ph?i tHi 13 -29 l.n/gi3.
N7u hi5n t(>ng giao cu sMy ra nhi%u th sc giMm l(>ng tinh phng ra v nbng $R tinh
trng, nghXa l giMm tW l5 tha tinh. Trong mRt $n nhi%u tr?ng mi, th(3ng c hi5n t(>ng chYn
lYc trong giao ph?i giGa mRt s? c th; vHi nhau. Hi5n t(>ng ny phZ bi7n E $n ngeng v tW l5
tha tinh cCa ngeng thp.
PhMn x6 giao h>p E g l s' dnh st vo nhau cCa 2 Z nhHp. CCa thuW c.m, $ $i;u
l s' xm nhAp c1 quan giao cu cCa con tr?ng vo Z nhHp cCa con mi. _R s6ch cCa Z nhHp
c nghXa rt quan trYng trong phMn x6 giao cu v Mnh h(Eng rt r $7n tW l5 tha tinh. Trong
ch,n nui, c.n h7t s<c ch $7n vn $% ny. Theo kinh nghi5m cCa nng dn, $; tr<ng c tW
l5 tha tinh cao, mei tu.n c.n rBa s6ch phn E khu v'c xung quanh le huy5t cCa cM g tr?ng v
mi, thAm ch, nhZ bHt lng xung quanh le huy5t cCa g tr?ng nhPm lm cho le huy5t cCa cM
hai p st vo nhau khi $6p mi. G tr?ng sc phng h7t tinh vo le huy5t g mi dg dng v
trYn vIn.
Khi phng tinh, con tr?ng th(3ng phng t mRt nh3 c1 cCa c1 quan sinh dac co bp.
Trung tm th.n kinh cCa s' phng tinh nPm E ph.n hng tuW s?ng. Th.n kinh ph giao cMm $i
tHi tAn c1 quan sinh dac, kch thch nhGng th.n kinh ny lm giMm s' phng tinh, cn kch
thch th.n kinh giao cMm lm t,ng s' phng tinh.
h gia c.m, ngoi phMn x6 khng $i%u ki5n, c th; t6o phMn x6 c $i%u ki5n trong
tr(3ng h>p, n7u mRt vAt kch thch no $ tF mi tr(3ng xung quanh trng vHi phMn x6 khng
$i%u ki5n trong cng mRt th3i gian. NhGng phMn x6 ny c th; t?t v khng t?t. PhMn x6
khng t?t l do khi n sMy ra th <c ch7 ho6t $Rng cCa c1 quan sinh dac, chng ta nn ki%m
ch7 v lo6i bd cc y7u t? ny.
3.2. S6 thQ tinh
Sau khi phng tinh, tinh trng vo ?ng d[n tr<ng, vo loa kn, khM n,ng chuy;n $Rng
cCa tinh trng c vai tr quan trYng, s' chuy;n $Rng qua l6i cCa lng nhung trong lHp mng
nh.y $(3ng sinh dac, s' co bp c1 thnh ?ng d[n tr<ng. T?c $R di chuy;n tinh trng trong
$(3ng sinh dac con mi pha thuRc vo cht l(>ng tinh trng, nbng $R ion hi$ro cCa mi
tr(3ng xung quanh, l'c co bp c1 cCa ?ng d[n tr<ng.
h g mi, 1 - 2 gi3 sau khi giao cu, tinh trng $ c trong m $6o, sau 5 gi3 trong d6
con, sau 72 - 75 gi3 di chuy;n tHi loa kn. _7n ngy th< 4 - 5 sau khi giao cu, E $o6n giGa
phgu loa kn v tB cung $Yng l6i mRt s? l(>ng lHn tinh trng. MRt s? t c trong loa kn mQc
d $ 30 ngy sau khi tha tinh. NhGng ti li5u ny cho thy rPng, trong s' khc nhau vHi $Rng
vAt c v, tinh trng cCa gia c.m c khM n,ng s?ng t?t h1n trong $(3ng sinh dac con mi.
Nhi%u tr(3ng h>p cho thy rPng sau l.n giao cu cu?i cng 3 - 4 tu.n, g mi v[n $V ra tr<ng
tha tinh.
Trong vng 10 - 12 ngy sau khi tha tinh th tW l5 tha tinh cao nht. Sau $ d.n d.n
giMm xu?ng v khng nn p nhGng quM tr<ng ny. VNt BSc Kinh c khM n,ng tha tinh cao,
tinh trng tbn t6i $(>c trong vng 4 - 5 ngy sau khi giao cu, $7n ngy th< 10 - 13 khM n,ng
tha tinh tr<ng giMm xu?ng tHi khng.
S' tha tinh $(>c th'c hi5n trong vng 15 - 20 pht sau khi tr<ng rang xu?ng loa kn. N7u t7 bo
tr<ng gQp tinh trng trong th3i gian $ m khng tha tinh, th n mt khM n,ng tha tinh, v trong bo
Formatted: Level 1
Deleted: thM
Deleted: rt
Deleted: chuy;n
Deleted: tHi
Deleted: H
Deleted: h7t
Deleted: phgu
Deleted: mao m rung
Deleted:
Deleted: phgu
Deleted: ?ng d[n tr<ng
Deleted: d6 con
Deleted: phgu
Deleted:
Deleted: tr<ng cao
Deleted: nh( th7
Deleted: T
Deleted: t7 bo tr<ng
Deleted: phgu loa kn rt nhanh sau khi
rang tr<ng. Th'c t7 cho thy rPng t7 bo
tr<ng gia c.m c khM n,ng tha tinh ch8
trong
Deleted: tr<ng
Deleted: ,
130
t(1ng xMy ra s' thay $Zi khng hon l6i. Trong mRt s? t tr(3ng h>p t7 bo tr<ng khng tha tinh v[n c
th; pht tri;n, nh(ng phi bN ch7t rt nhanh.
C1 ch7 tinh trng xm nhAp vo t7 bo tr<ng rt ph<c t6p. Khi tinh trng ti7p xc vHi
t7 bo tr<ng th s>i trac ring $(>c giMi phng khdi tinh trng vo g trn b% mQt cCa t7 bo
tr<ng. Lc ny mng lng $d tan ra nh3 c cht tiu t?. $Rng vAt c v, ch<c n,ng ny do
men hialuronidaza, men ny khng c trong tinh trng gia c.m. Sau khi tan mng lng $d th
$.u, cZ v thn tinh trng di chuy;n d.n vo t(1ng bo, cn $ubi th nPm ngoi tr<ng. Khi tha
tinh, $bng th3i nhi%u tinh trng xm nhAp vo t7 bo tr<ng gia c.m- hi5n t(>ng $a tinh. G
mi trung bnh l 20 - 60 tinh trng vo mRt t7 bo tr<ng, nh(ng ch8 c mRt tinh trng c th;
k7t h>p $(>c vHi nhn cCa t7 bo tr<ng $, cn s? tinh trng cn l6i bN bo t(1ng lm tan v
chng $(>c sB dang lm ngubn cht dinh d(0ng v n,ng l(>ng $; pht tri;n phi bo. Khi s?
l(>ng tinh trng qu nhi%u (300 - 400) th s' tha tinh khng c k7t quM do r?i lo6n.
Tr<ng $ nhAn tinh trng trE thnh tr<ng tha tinh. Cng vHi tinh trng, tr<ng tha tinh
nhAn $(>c trung th;, trung th; ny khng c trong t7 bo tr<ng. _bng th3i nhn t7 bo tr<ng
lin k7t vHi tinh trng v t6o thnh nhn mHi cCa h>p tB vHi bR nhigm sSc th; l(0ng bRi (2n).
Sau $ bSt $.u s' phn chia $.u tin cCa nhn mHi t6o thnh v bo t(1ng tr<ng tha tinh.
S' tha tinh gy s' thay $Zi sinh ho v l ho trong tr<ng tha tinh, t,ng thm $R dnh
cCa bo t(1ng, t,ng qu trnh bN oxi ho, t,ng s' sinh nhi5t. Tt cM hi5n t(>ng ny chuy;n
ngubn d' trG n,ng l(>ng c.n thi7t cho s' pht tri;n ti7p theo cCa phi bo. S' pht tri;n bnh
th(3ng cCa phi bo trong tr<ng dign ra E ch7 $R nhi5t $R - $R *m v trao $Zi kh thch h>p
trong my p. Th3i gian pht tri;n phi E g ko di 20 - 21 ngy, vNt 27 - 28, ngeng 28 - 31
ngy, g ty 28 - 29, bb cu 16 - 18 ngy.
KhJ nJng th: tinh
KhM n,ng tha tinh cCa gia c.m mi chC y7u pha thuRc vo cc y7u t? sMy ra trong
chubng nui. _i%u ki5n tt y7u $; c tW l5 tha tinh cao l l phMi c con tr?ng v mi t?t, do
$, tW l5 tha tinh l k7t quM cCa cng tc quMn l n1i chubng nui h1n l quMn l n1i my p.
Th'c t7 rt kh xc $Nnh tW l5 tha tinh mRt cch chnh xc. TW l5 p nE/ tZng s? tr<ng c phi
v tW l5 p nE/ s? tr<ng $em p thay $Zi khi tW l5 tha tinh thay $Zi
BPng 33. Tk l: <p nW/ tNng sV tr+ng c phi v tk l: <p nW/ sV tr+ng Aem <p thay ANi
Tk l: <p nW/ tr+ng c phi (%)
95 90 85 80 75 70
Tk l: thQ
tinh (%)
Tk l: <p nW/tr+ng Aem <p (%)
95 90,2 85,5 80,0 76,0 71,3 66,5
90 85,5 81,0 76,5 72,0 67,5 63,0
85 80,8 76,5 72,3 68,0 63,8 59,5
80 76,0 72,0 68,0 64,0 60,0 56,0
75 71,3 67,5 63,8 60,0 56,3 52,5
70 66,5 63,0 59,5 56,0 52,5 49,0
V da: khi tW l5 tha tinh l 95% vHi tW l5 nE/ tr<ng c phi l 75% th tW l5 nE/ tr<ng
$em p l 71,3%. Nh(ng khi tW l5 tha tinh l 75% v tW l5 nE/ tr<ng c phi l 95% th tW l5
nE/tr<ng $em p l 71,3%.
BMng trn $(a ra mRt lo6t cc con s? v% tW l5 p nE/ tr<ng $em p khi bi7t tW l5 tha
tinh v tW l5 p nE/ tr<ng tha tinh.

Khng thc xc A`nh tr!Sc A!Xc tk l: thQ tinh
Hi5n nay, khi x7p tr<ng vo my p, ng(3i ta v[n ch(a xc $Nnh $(>c quM no l tr<ng
tha tinh, quM no khng tha tinh. Cho $7n nay, d'a vo tt cM cc ch8 tiu nh( tW trYng, hnh
d6ng tr<ng, bubng kh, b% mQt tr<ng $%u khng ch8 d[n $(>c $u l tr<ng $ tha tinh. Ch8
c cch l p tr<ng sau mRt s? ngy, gi3 rbi soi tr<ng mHi xc $Nnh $(>c tr<ng c tha tinh hay
khng.

Formatted: Font: Bold, Italic
Formatted: Font: Bold
Deleted: thai
Deleted: lin k7t
Deleted: v
Deleted: (u)
Deleted: t7 bo tr<ng
Deleted: $
Deleted: $.u
Deleted: ,
Deleted: ph6m vi
Deleted: . _y gYi l hi5n t(>ng
Deleted: nhi%u tinh trng
Deleted: $(>c
Deleted: g mi c
Deleted: vo t7 bo tr<ng
Deleted: sc c hi5n t(>ng dN pht
Deleted: T
Deleted: sau khi vo t7 bo tr<ng th
tr<ng
Deleted: Cng mRt th3i gian $
Deleted: tr<ng tha tinh
Deleted: $i
Deleted: tC
Deleted: thai khi p trong $i%u ki5n
nhn t 6o
Deleted: t
Deleted:
Deleted: $u
Deleted: T
131
Cht c thc Adp tr+ng Ac quan st tr+ng c phi thdt s6
Soi tr<ng l ph(1ng php xc $Nnh tr<ng c phi th s1, gin ti7p. Cch chnh xc $; xc $Nnh
tr<ng c phi l $Ap ra $; quan st. Trong th'c t7 c rt nhi%u phi bN ch7t sHm ngay trong nhGng gi3
$.u cCa s' pht tri;n, rt nhi%u phi bN ch7t tr(Hc khi tr<ng $(>c $V rann khi soi ng(3i ta xem $
l tr<ng khng c phi, th'c ra chng l tr<ng ch7t phi qu sHm.
KhM n,ng tha tinh khng di truy%n
MQc d giGa cc dng v gi?ng g c s' khc nhau v% tW l5 tha tinh, nh(ng nhi%u nh ch,n
nui gia c.m cho rPng tW l5 tha tinh l mRt tnh tr6ng khng di truy%n

GiSi tnh c/a g con
Vi5c xc $Nnh sHm giHi tnh cCa gia c.m con khi cn trong tr<ng c nghXa rt to lHn.
Tuy nhin, ng(3i ta v[n ch(a th; xc $Nnh tr(Hc $(>c giHi tnh cCa tr<ng. MQc d $ dy
cng nghin cc giHi tnh
cCa g con khi tr<ng $(>c $V ra thAm ch l tr(Hc khi nE. Hnh d6ng cCa tr<ng,vN tr cCa
bubng kh, tW trYng tr<ng hay cc y7u t? khc $%u khng th; dng $; xc $Nnh $(>c giHi
tnh cCa g con
TW l5 tr?ng mi cCa g con khi nE ra
Khi tr<ng $(>c tha tinh, tW l5 tr?ng mi t(1ng $(1ng nhau, trong qu trnh pht tri;n
phi, con tr?ng c tW l5 ch7t cao h1n nn khi g nE ra, con mi th(3ng nhi%u h1n. Nguyn
nhn cCa tW l5 tr?ng mi khc nhau khi g con nE ra l:
- Cc gi?ng v dng khc nhau
- C mR s? gen gy ch7t lm thay $Zi tW l5 tr?ng mi
- Cc y7u t? vAt l: c giHi tnh chNu $'ng $(>c $i%u ki5n mi tr(3ng trong my
p t?t h1n giHi tnh kia
- Th3i gian tr<ng $(>c $V ra: tW l5 giHi tnh thay $Zi tu` theo giai $o6n tr<ng
$(>c $V ra trong ngy, thng v cM n,m nGa khi th3i ti7t nng th tW l5 g tr?ng cao h1n.
- Khng xc $Nnh $(>c tW l5 tr?ng mi chnh xc bEi v c rt nhi%u y7u t? Mnh
h(Eng $7n tW l5 ny nh( kch c0 cCa tr<ng, tuZi cCa g b? mI

3.3. TNng quan vO o
3.3.1.LFch s\ pht tri8n c4a -p nhn t/o
Ch,n nui gia c.m th3i hi5n $6i, n7u nh( ch8 d'a vo p t' nhin th khng th; $p
<ng $(>c s? l(>ng con gi?ng c.n thi7t. V vAy con ng(3i $ nghin c<u, thB nghi5m t6o ra
mi tr(3ng t(1ng t' nh( cCa gia c.m khi p $; thay th7 chng lm nE ra tF tr<ng nhGng c
th; mHi m khng c.n s' tham gia cCa gia c.m b? mI.
TF tr(Hc Cng nguyn, cch $y trn 2400 n,m E Ai CAp $ xut hi5n nhGng tr6m p $.u
tin. Cc tr6m p ny c th; p mei l.n tHi hng chac nghn tr<ng. HY xy nhGng phng bPng $t v
$?t mRt ngYn $n d.u rt nhd E giGa $; cp nhi5t. Tc giM cu?n sch ny $ vinh d' $(>c $7n th,m
quan mRt trong nhGng l p tr<ng lu $3i nht t6i Ai CAp v ch<ng ki7n nhGng ng(3i th> thC cng,
cho $7n nay v[n ch8 dng cMm gic cCa bn tay, m mSt $; $i%u khi;n nhi5t $R m tW l5 p v[n c
th; $6t 75-85 %. h Chu , p tr<ng nhn t6o cLng $ xut hi5n tF rt sHm; E Trung Qu?c tF 250
n,m tr(Hc Cng nguyn. Tr<ng $(>c cho vo cc ti nhd v bd vo l. _; cp nhi5t, ng(3i ta $?t
than cCi hoQc C $?ng phn lHn.
Trong mRt th3i gian di, cc nguyn l p nhn t6o $ l mRt b mAt $(>c giG kn, ch8
truy%n tF $3i ny qua $3i khc trong nRi tRc. Ng(3i th> p xc $Nnh nhi5t $R thch h>p bPng
cch $Qt quM tr<ng ln mi mSt. Mu?n thay $Zi nhi5t $R trong l p ng(3i ta c th; ly tr<ng ra
$Mo, thm tr<ng mHi hoQc t,ng $R thng thong vo khu v'c l p.
Ngy nay E n(Hc ta cc l p tr<ng thC cng v[n cn rt nhi%u $; p tr<ng thuW c.m nh( vNt,
ngan. T6i cc vng ch,n nui nhi%u thuW c.m, cc l p ny v[n $ang ho6t $Rng mRt cch tch c'c
$; cung cp con gi?ng. So vHi tr(Hc $y cc l p ny v[n ch(a c nhi%u thay $Zi. Ngubn nhi5t
Deleted: khng pht hi5n ra v coi $
Deleted: tuy nhin khi phn lo6i phMi
xc $inh $y l nhGng tr<ng c phi.
Deleted: Khng
Deleted: g con
Deleted: C
Deleted: g c
132
$(>c cung cp tF thc rang, $n d.u. Cch ki;m tra v[n d'a vo tr'c quan l chnh, ch(a c cc
dang ca ki;m tra chnh xc. V vAy, trong nhi%u tr(3ng h>p tW l5 nE $6t kh cao nh(ng cht l(>ng
gia c.m nE ra ch(a phMi thAt t?t. Thng thong v $R *m v[n l mRt trE ng6i cho p thC cng, nht l
khi $i%u ki5n th3i ti7t khng ph h>p.
S' ra $3i cCa my p cng nghi5p cng vHi cc ti7n bR v% khoa hYc kT thuAt $ l.n
l(>t giMi quy7t cc nh(>c $i;m cCa p thC cng, lm cho p nhn t6o ngy cng hon ch8nh.
Cc my hi5n $6i $(>c trang bN cc h5 th?ng thi7t bN hon ton t' $Rng, c $R tin cAy cao,
vi5c theo di v $i%u ch8nh nhi5t $R, $R *m, $Mo tr<ng v thng thong $(>c th'c hi5n theo
mRt ch(1ng trnh lAp sfn. Ngoi ra, v sMn xut trn quy m cng nghi5p, cc my c cng
sut rt lHn tHi hng chac nghn tr<ng, $Mm bMo vi5c cung cp con gi?ng vHi s? l(>ng lHn v
cht l(>ng t?t.
h Vi5t Nam, my p cng nghi5p kh quen thuRc E cc t8nh pha Nam. pha BSc tF
n,m 1972, cc my p cng nghi5p $(>c $(a vo ho6t $Rng v ngy cng pht tri;n nh3
nhGng (u th7 cCa n. Tuy nhin, tu` nhu c.u pht tri;n ch,n nui E tFng $Na ph(1ng m
ng(3i ta sB dang lo6i my c cng sut lHn hay nhd, m<c $R t' $Rng cao hay thp.

3.3.2. @Fnh ngh]a vA -p nhn t/o
]p nhn t6o l ph(1ng php m con ng(3i t6o ra mi tr(3ng t(1ng t' nh( cCa gia
c.m khi p, tc $Rng ln tr<ng $ tha tinh, lm nE ra cc gia c.m con m khng c.n $7n s'
tham gia cCa gia c.m b? mI.

3.3.3. M:c ;ch c4a -p nhn t/o
1- Thay th7 gia c.m p nhPm t,ng khM n,ng sMn xut cCa gia c.m.
2- T6o ra mRt s? l(>ng lHn con gi?ng trong mRt th3i gian t(1ng $?i ngSn.
3- Lm t,ng tW l5 p nE
4- Nng cao cht l(>ng con gi?ng nE ra
5- _Mm bMo v5 sinh cho $n gia c.m mHi nE.

3.3.4. C-u trc c4a tr/m -p nhn t/o
Tr6m p c th; lm nhi%u ki;u v quy m khc nhau chC y7u pha thuRc vo khM n,ng
$.u t( xy d'ng. Tuy nhin, n7u nhn tF gc $R kT thuAt $; thy h7t t.m quan trYng v nhu
c.u cCa mRt tr6m p th n1i ny phMi thoM mn rt nhi%u $i%u ki5n. V l n1i cp gi?ng $i cc
n1i khc nn tr6m p phMi $Qt n1i cao ro, thong mt, s6ch sc, t(1ng $?i xa khu dn c( $;
trnh nhigm, dNch b5nh. MRt tr6m p lHn v hi5n $6i c.n phMi c $C $i5n, n(Hc v c cc
ph.n sau:
1- Hng ro v cBa ra vo
2- Phng th(3ng tr'c
3- Phng thay qu.n o v v5 sinh c nhn
4- Phng nhAn v x7p tr<ng
5- Kho l6nh bMo quMn tr<ng
6- Phng $; my p
7- Phng $; my nE.
8- Phng $Qt my b1m n(Hc p sut cao
9- Phng chYn tr?ng mi v tim chCng g con
10- Phng $Qt my pht $i5n d' phng
11- Phng ki;m tra sinh hYc.
12- Phng ngC $>i tHi ca tr'c.
13- Kho pha tng v dang ca sBa chGa my
14- Kho $'ng hRp g con
133
15- Kho vd bo
16- Kho $'ng dang ca v5 sinh
17- Khu cY rBa, v5 sinh (cc dang ca cCa tr6m).
18- V,n phng
19- Sn ph1i
20- B; ch<a n(Hc hoQc thp n(Hc.
Tu` theo ch<c n,ng v quy m cCa tr6m p khng nht thi7t phMi c $C tt cM cc ph.n
trn. N7u tr6m p nhd c th; gRp mRt vi ph.n vHi nhau hoQc bd nhGng ph.n khng dng $7n.

3.4. My c $(a vo n(Hc ta. V% cng sut, c my ch8
mRt tr,m quM cho tHi my p $(>c hng chac v6n tr<ng. Cc my p c cng sut nhd (d(Hi
1000 quM) chC y7u phac va cho ch,n nui gia $nh v p tr<ng chim. Cc my p cng sut
lHn h1n phac va cho vi5c nghin c<u, thB nghi5m. Trong sMn xut cng nghi5p ng(3i ta
th(3ng dng cc my p c cng sut tF mRt v6n tr<ng trE ln.
V% mQt cng ngh5, my p nhd th(3ng $(>c ch7 t6o $1n giMn. MRt s? bR phAn cCa
my phMi $i%u ch8nh bPng tay, thAm ch khng c ph.n $i%u ch8nh. Cc my p cng sut lHn
th khng nh( vAy bEi v mei sai l5ch, hdng hc, thi7u an ton $%u gy ra nhGng thi5t h6i kinh
t7 rt lHn. V vAy nhGng my p cng lHn, cng hi5n $6i th m<c $R t' $Rng ho, $R chnh xc
v an ton cng cao, m<c $R tiu hao n,ng l(>ng trn mRt $1n vN sMn ph*m cng thp. H.u
h7t cc bR phAn cCa my $%u ho6t $Rng, khi c sai s? vHi yu c.u th my t' $Rng $i%u ch8nh.
N7u xMy ra s' c? E bR phAn no my sc t' dFng bR phAn $ v bo $Rng. mRt vi lo6i my
cn c trang bN cM bR phAn ghi l6i dign bi7n cCa ch7 $R p E bn trong my (hRp $en).
Tuy c khc nhau v% hnh th<c, v% cng sut cLng nh( v% thi7t k7 kT thuAt, tt cM cc
lo6i my p $%u phMi tun theo mRt nguyn l chung, v vAy phMi c cc ph.n sau: Vd my,
bMng $i%u khi;n, gi $0 khay v khay $'ng tr<ng, h5 th?ng $Mo, h5 th?ng nhi5t, h5 th?ng *m,
h5 th?ng thng thong v h5 th?ng bMo v5.

3.4.1. V< my
Vd my bao gbm cc thnh ph.n xung quanh my, tr.n my v sn my. E mRt s? my
lHn ng(3i ta tAn dang n%n nh lm sn my lun. Vd my c nhi5m va ng,n cch mi tr(3ng
giGa bn trong v bn ngoi my. Vd my cn phMi chNu l'c v nhi%u bR phAn cCa my $(>c
gSn vo thnh v nc my. V cc ch<c n,ng trn, vd my p phMi $(>c lm bPng vAt li5u
cch nhi5t t?t v c $R c<ng nht $Nnh.
_; cch nhi5t t?t, tr(Hc $y vd my th(3ng $(>c lm bPng hai lHp ge dn E giGa c
khung ge chNu l'c v bng thuW tinh cch nhi5t. MRt s? lo6i my $1n giMn, E giGa hai lHp ge
dn cn bd khng hoQc cho mn c(a, tru $; cch nhi5t. LHp vd ny cch nhi5t t?t, c<ng
nh(ng l6i khng chNu $(>c $R *m cao. Khi my p lu khng ho6t $Rng hoQc bN cY rBa nhi%u
cc lHp ge dn dg bN phbng rRp, bong. V% mQt v5 sinh, b% mQt ge dg thm cc cht b*n lm
mi tr(3ng t?t cho nm m?c, vi khu*n pht tri;n. Ch(a k; vd ge cn l mac tiu tn cng cCa
m?i, mYt. _; trnh cc nh(>c $i;m ny, cc my p th7 h5 mHi khng dng vd ge dn nGa.
Vd cCa cc my p th7 h5 mHi th(3ng $(>c lm bPng cc vAt li5u c th; thoM mn cc
yu c.u kT thuAt: c<ng, nhI, chNu *m, cch nhi5t, dg v5 sinh. V vAy vd my $(>c lm bPng
h>p kim nhm hoQc nh'a E b% mQt cc tm lSp ghp. E giGa hai mQt l lHp x?p cch nhi5t
(styropo) c km theo khung kim lo6i chNu l'c vHi cc le khoan sfn ti5n l>i cho vi5c lSp rp
cc mMnh vHi nhau.

3.4.2. B9ng ;iAu khi8n, tn hi+u
L bMng tAp trung cc nt $i%u khi;n cc ho6t $Rng cCa my. BMng ny th(3ng $(>c
lSp pha mQt tr(Hc my. BMng $i%u khi;n c cng tSc tZng $; bAt tSt my, c cc nt $; t,ng
134
thm nhi5t (khi c hai dy cp nhi5t), $; $Mo tr<ng v cc $n hi5u km theo $; $; bo
ch<c n,ng no $ang lm vi5c.
V l n1i tAp trung cc $.u m?i dy v ngubn $i5n nn bMng ny th(3ng $(>c gSn trn
nSp kim lo6i cCa hRp $i5n. Do $ khi thao tc phMi nhI nhng, trnh va $Ap m6nh v trnh $;
n(Hc chMy vo hRp $i5n c th; d[n $7n chAp $i5n gy tai n6n v hdng my.

3.4.3. Gi ;R khay v khay ;7ng tr0ng
Gi Ap khay
Gi $0 khay l mRt gin cc khung $0 cc khay $'ng tr<ng. Cc gi $0 khay c kch th(Hc
sao cho cc khay $'ng tr<ng nPm vFa kht E bn trong lng cCa n. Tuy c chung mRt mac $ch
nh(ng gi $0 khay E cc my khc nhau cLng c th; khc nhau, chC y7u pha thuRc vo thi7t k7 $Mo
tr<ng cCa my. C th; chia ra hai lo6i:
a- Gi /) c9 /@nh (kh1p c$ng): l gin gi $0 khay c hnh d6ng c? $Nnh, khng bN
thay $Zi khi my $Mo tr<ng. V vAy ton bR gin gi $0 khay $(>c lSp trn mRt trac chay qua
tm cCa gin Khi $Mo tr<ng trac sc quay lm cM gin nghing theo. Do $Qc $i;m ny nn E
mRt s? lo6i my kch th(Hc cCa gi $0 khay (v cM khay $'ng tr<ng) thay $Zi theo vN tr $;
$Mm bMo $R cn bPng E hai bn trac khi my $Mo tr<ng. _; khdi l[n, E cc lo6i my ny gin
gi $0 v khay $'ng tr<ng $(>c $nh s? th< t' theo t.ng. Ki;u cu t6o ny th(3ng ch8 c E
cc my cng sut vFa v nhd.
b- Gi /) c kh1p m!m: ki;u gi $0 ny th(3ng gQp E cc my p c cng sut lHn.
Do s' thuAn ti5n cCa n nhi%u my cng sut nhd cLng sB dang lo6i ny.
Gi $0 c khHp m%m l gin gi $0 t' n chuy;n $Rng v thay $Zi hnh dng khi my
$Mo tr<ng. Trong my th(3ng $(>c chia ra thnh nhi%u cRt gi $0. MRt cRt gi $0 c tF 12
$7n 15 t.ng, mei t.ng l gi $0 cCa mRt khay $'ng tr<ng. B?n gc cCa gi $0 $(>c gSn $inh
tn vo nIp kim lo6i cCa quang treo. Khi my $Mo tr<ng, mRt bn quang treo bN ko ln v bn
kia bN $*y xu?ng lm cho tt cM cc t.ng gi $0 $%u nghing $bng lo6t mRt gc nh( nhau. Do
vAy cRt gi $0 khay tF hnh chG nhAt $ chuy;n sang hnh bnh hnh, khoMng cch giGa cc
t.ng cLng bN thu hIp l6i.
Khay A6ng tr+ng
Khay $'ng tr<ng E my p gYi l khay p cn E my nE gYi l khay nE.
Khay p $'ng cc tr<ng $(a vo p v phMi giG cho tt cM tr<ng E trong khay nPm theo
mRt t( th7 nht $Nnh: $.u nhYn xu?ng d(Hi, $.u c bubng kh ln trn. Cc khay $'ng tr<ng
cLng rt $a d6ng.
Khay p c th; lm bPng ge, bPng kim lo6i hoQc bPng nh'a. Khay bPng ge hoQc c
khung ge khi ngm n(Hc dg bN cong vnh hoQc mau mac, dg xRc x5ch, khay kim lo6i c (u
$i;m chSc, b%n nh(ng nQng kh thao tc. h cc my th7 h5 mHi khay p $(>c lm bPng nh'a
vFa dg gia cng, nhI, b%n l6i dg v5 sinh st trng.
Cng sut v kch th(Hc cc khay p cLng thay $Zi tu` theo cng sut v lo6i my.
MRt khay p c th; ch<a tF 90 tHi 180 quM tr<ng g. Pha thuRc vo s<c ch<a, kch
th(Hc cCa khay p sc thay $Zi theo.
V% cu t6o lng khay c th; chia thnh ba lo6i: khay c rnh, khay $y tr1n v khay c
le. Khay c rnh l lo6i khay trong lng $(>c chia thnh nhi%u rnh ch6y dYc theo chi%u di
cCa khay. Tr<ng p sc $(>c x7p vo cc rnh ny thnh hng. N7u E $u rnh cn hE ng(3i ta
sc chn giy vo $; trnh cho tr<ng khdi bN x dNch, va $Ap vo nhau khi $Mo. Thng th(3ng
n7u rnh khay $(>c lm bPng ge hoQc kim lo6i th khay sc khng c.n $y v tr<ng bN mSc E
rnh. N7u rnh khay $(>c lm bPng lo6i vAt li5u c $R $n hbi th khay phMi c $y (bPng l(Hi
hoQc kim lo6i $ac le $; $Mm bMo $R thng thong).
# mRt vi lo6i my khay khng c rnh, $y khay l mRt mQt phlng c $ac le $; $Mm
bMo thng thong. Lo6i ny c (u $i;m l tAn dang tHi m<c t?i $a cng sut cCa khay. Tr<ng
nhd th khay ch<a $(>c nhi%u, tr<ng to khay ch<a $(>c t. Tuy nhin v khng c rnh nn
135
x7p tr<ng p vo lo6i khay ny kh h1n. Khi c.n lo6i bd mRt vi quM tr<ng trong khay n7u
khng c*n thAn sc lm x ton bR tr<ng c trong khay p.
Khay c le hi5n nay $(>c coi l tin ti7n nht. Khay th(3ng $(>c lm bPng nh'a, c
le cho tFng quM tr<ng, giGa cc quM tr<ng c cc mp nh'a ng,n cch khng cho chng v
$Ap vo nhau hoQc l,n ra ngoi. Cc khay cCa my th7 h5 mHi trong lng cn $(>c chia ra
lm ba lo6i le $; c th; x7p vFa cM ba lo6i tr<ng: to, vFa v nhd. Cc khay c le c (u $i;m
nhI, thao tc nhanh, thuAn ti5n v c th; ly bt c< quM tr<ng no trong khay ra m khng Mnh
h(Eng g tHi cc tr<ng xung quanh.

3.4.4. H+ th=ng ;9o tr0ng
_; cc phi khdi bN dnh vo vd v pht tri;n t?t h1n trong qu trnh p ng(3i ta phMi
$Mo tr<ng. cc my p cng nghi5p vi5c $Mo tr<ng $(>c th'c hi5n bPng hai cch: dng
mt1 $; $*y c.n $Mo hoQc dng h1i nn.
h cc my $Mo dng mt1, h5 th?ng $Mo $(>c ho6t $Rng nh( sau: mRt $bng hb th3i
gian ch6y $i5n sc $ng chu k` tF 1 $7n 2 gi3 mRt l.n bAt mt1 $Mo. Khi mt1 $Mo ho6t $Rng
sc truy%n l'c vo mRt bnh r,ng hoQc c.n $Mo. L'c $ sc lm xoay trac hoQc ko cc quang
treo v% mRt pha lm cc gi $0 khay nghing $i. Khi gc $Mo $ $6t yu c.u 45
0
th cng tSc
giHi h6n sc t' $Rng lm ngFng mt1 $Mo $; tHi chu k` sau $Mo ng(>c l6i.
Cc my dng kh nn $; $Mo cLng ho6t $Rng t(1ng t'. _bng hb th3i gian sc mE van
kh nn $i vo cc gin $0 khay. h cc gin ny c gSn pt tng c hai van kh $; $*y hai
chi%u ng(>c nhau. Kh nn vo sc $*y pt tng truy%n l'c vo quang treo lm cc cRt gi $0
khay bN nghing $i v tr<ng $(>c $Mo.
_; $% phng mt1 bN hdng trong khi p, E mRt s? lo6i my cng sut nhd cn $(>c
trang bN thm c.n $Mo tay. Khi mt1 hdng ng(3i ta c th; lSp c.n $Mo tay v $Mo tr<ng khng
c.n $7n mt1.

3.4.5. H+ th=ng thng thong
Thng thong lun lun l mRt vn $% h7t s<c quan trYng E my p cng nghi5p.
Thng thong Mnh h(Eng tr'c ti7p tHi cn bPng nhi5t, tHi $R *m v nbng $R O
2
, CO
2
E trong
my. H5 th?ng thng thong $(>c chia thnh ba ph.n: le ht kh, le thot kh v qu6t gi.
Cc my p th(3ng ch8 c mRt le ht kh. Le ny c th; $Qt E cc vN tr khc nhau cCa
my nh( mQt tr(Hc my, mQt sau my hoQc trn nc my nh(ng khng bao gi3 nPm E g.n cBa
thot kh. D nPm E vN tr no, khng kh cLng qua le ny theo $(3ng ?ng vo pha sau qu6t
gi. Qu6t quay t6o nn l'c ht trong ?ng v $*y khng kh mHi vo $i khSp trong my.
Khc hln vHi le ht kh, le thot kh c th; l mRt hoQc nhi%u le v th(3ng nPm E nc
my hoQc g.n nc my. SE dX nh( vAy v kh nng (khng kh cL) b?c ln trn sc $(>c $*y ra
ngoi dg dng khng bN < $Yng gy nhi5t $R cao cac bR.
Tu` theo thi7t k7 cCa tFng lo6i my m ng(3i ta lSp cBa $i%u ch8nh l(>ng kh ra vo
my E le ht hoQc thot kh E cM hai. Cc my p cL, cng sut nhd th cBa $i%u ch8nh ny
$ng mE bPng tay. mRt s? my p hi5n $6i, cBa ny $(>c gSn mRt mt1 nhd $; t' $Rng
$i%u ch8nh $R mE $p <ng yu c.u cCa ch7 $R p $Qt ra.
Qu6t gi trong my p c nhi5m va $Mo $%u khng kh trong my, $Mm bMo cho nhi5t
$R v $R *m E cc vng khc nhau $%u xp x8 nh( nhau.
L(u l(>ng gi pha thuRc vo t?c $R v sMi cnh cCa qu6t. Qu6t c sMi cnh lHn, th(3ng ch8
$(>c lSp mRt ci trong my c t?c $R tF 800 tHi 1000 vng/pht. Qu6t c sMi cnh nhd nh(ng t?c $R
lHn th(3ng $(>c dng E cc my p $a k` c cng sut lHn. Trong mRt my ng(3i ta c th; lSp tF 4
tHi 6 qu6t thnh mRt dy. Cc qu6t ny c t?c $R xp x8 1750 vng/pht. Tu` lo6i my qu6t gi
$(>c lSp E cc vN tr rt khc nhau. Qu6t c th; gSn trn nc my qu6t xu?ng, tF t(3ng sau my qu6t
ra pha tr(Hc hoQc tF hai thnh bn my thZi vo nhau. _?i vHi my p $a k` vo mRt $.u, ra mRt
$.u th cc qu6t gi l6i $(>c $Qt E pha cBa vo $; thZi v% pha cBa ra.
136

3.4.6. H+ th=ng c-p nhi+t
_; cp nhi5t $R v Zn $Nnh cho my p ng(3i ta dng cc thi7t bN sau: cMm nhi5t hoQc
nhi5t k7 cng tSc hoQc mng te v dy may so cp nhi5t.
CMm nhi5t l mRt thi7t bN hi5n $6i c m<c $R tin cy cao, $R chnh xc lHn cho php $o
tHi 0,01
0
C. CMm nhi5t ho6t $Rng sc truy%n tn hi5u v% lm $ng, ngSt dy may so E nhi5t $R
nht $Nnh. CMm nhi5t ch8 dng E cc my c h5 th?ng $i%u khi;n bPng thi7t bN bn d[n.
Nhi5t k7 cng tSc l nhi5t k7 vFa lm nhi5m va $o nhi5t $R vFa lm cng tc $ng
ngSt m6ch $i5n. Dy ny nPm trong ?ng thuW tinh c thuW tinh ln xu?ng theo nhi5t $R. Khi
nhi5t $R t,ng, thuW ngn nE ra v dng ln trong ?ng. Hai $.u dy $i5n c mRt $.u $(>c $u
vo s>i dy kim lo6i v mRt $.u $(>c $u vo che thuW ngn. Khi cRt thuW ngn dng ln
ch6m vo s>i dy kim lo6i giHi h6n nhi5t $R th sc c dng $i5n ch6y qua. Dng $i5n ny sc
$i%u khi;n cng tSc t' ngSt $i5n cCa dy may so, ngFng cp nhi5t cho my. Khi nhi5t $R h6
xu?ng, cRt thuW ngn h6 theo lm ngSt m6ch $i5n $i%u khi;n $i qua nhi5t k7. Nh3 $ cng tSc
tF l6i n?i m6ch cho dy may so cp nhi5t cho my.
C1 ch7 ho6t $Rng cCa mng te cLng t(1ng t' ch8 khc l te gin nE hoQc co l6i lm
thay $Zi chi%u dy cCa l $ng v lm n?i hoQc ngSt m6ch $i5n $i%u khi;n.
Dy may so l dy $i5n trE m khi c dng $i5n ch6y qua sc nng ln v toM nhi%u
nhi5t. Ngy nay cc dy may so th(3ng dng l lo6i $ $(>c bYc mRt lHp cch $i5n. Lo6i dy
ny c (u th7 l b%n v khng bN oxy ho v va ch6m h1n nGa l6i an ton. h mRt s? my p
hi5n $6i cng sut lHn th(3ng sB dang hai dy may so: mRt dy chnh v mRt dy pha. Khi
tr<ng mHi $(a vo p nhi5t $R cCa my thp h1n nhi%u so vHi yu c.u, khi $ cM hai dy $%u
ho6t $Rng, $; cp nhi5t tHi m<c t?i $a cho my. Khi cn cch nhi 5t $R yu c.u khoMng 2
0
C th
dy pha sc tSt $; mRt mnh dy chnh cp nhi5t.
_; trnh tr(3ng h>p nhi5t $R mi tr(3ng cao, tr<ng p lu toM nhi5t lm t,ng nhi5t $R
trong my ln qu m<c cho php mQc d dy may so khng ho6t $Rng, E mRt s? lo6i my p
cn $(>c lSp qu6t ht kh nng hoQc gin ?ng n(Hc l6nh. Khi v(>t qu nhi5t $R yu c.u qu6t
ht sc $(>c t' $Rng bAt ln ht nhanh kh nng ra ngoi hoQc van n(Hc l6nh sc mE ra. Dng
n(Hc l6nh khi chMy qua gin ?ng trong my sc thu nhi5t lm h6 nhi5t $R trong my.

3.4.7. H+ th=ng t/o Xm
C rt nhi%u cch $; t6o ra $R *m bn trong my p. H.u nh( mei lo6i my l6i c mRt
ki;u t6o *m ring. Tuy nhin v% nguyn l chung ch8 c hai d6ng: dng di5n tch b% mQt cho
n(Hc bay h1i v phun n(Hc d(Hi d6ng s(1ng m.
Mu?n $o $R *m cCa khng kh trong my phMi dng *m k7 hoQc nhi5t k7 bc *m.
Nh(ng mu?n $i%u khi;n $(>c h5 th?ng t6o *m th cM *m k7 hoQc nhi5t k7 bc *m phMi l lo6i
$Qc bi5t ch7 t6o ring cho my p, lm $(>c ch<c n,ng $ng ngSt m6ch $i5n $i%u khi;n.
Khi m6ch $i%u khi;n c dng $i5n ch6y qua th cuRn dy cCa van $i5n tF sc ht li sSt
ln v mE cho n(Hc $i qua $; vo bR phAn t6o *m trong my. Khi $ $C $R *m c.n thi7t, m6ch
$i5n sc bN ngSt v van $i5n tF sc t' $Rng $ng l6i khng cho n(Hc $i qua nGa.
N7u l lo6i my dng di5n tch b% mQt cho n(Hc bay h1i th n(Hc vo my khng c.n
c p sut cao. Mu?n $i%u ch8nh $R *m trong my ch8 c.n thay $Zi di5n tch c n(Hc l $C.
Trong cng mRt $i%u ki5n nh( nhau, di5n tch mQt n(Hc cng lHn th n(Hc bay h1i cng nhi%u.
Di5n tch mQt n(Hc giMm th n(Hc bay h1i t h1n do $ $R *m trong my thp h1n.
_?i vHi cc lo6i my t6o *m bPng cch $(a n(Hc vo khng kh d6ng s(1ng m th
n(Hc vo my c th; l n(Hc c p sut cao hoQc khng. N7u l lo6i thi7t k7 n(Hc khng c.n
p sut cao th khi vo my n(Hc phMi bN va $Ap thAt m6nh vHi mQt l(Hi chSn. L'c va $Ap ny
sc lm cc giYt n(Hc lHn v0 van ra thnh cc h6t nhd li ti v bN gi cCa qu6t thZi $i t6o $R *m
trong my. N7u l n(Hc $ $(>c qua b1m nn c p l'c cao, khi vo my n(Hc sc $i tHi vi
137
phun. Do cu t6o cCa vi phun, n(Hc vo sc xoy v phun qua mRt le nhd t6o thnh mRt lubng
bai n(Hc hnh phgu v $(>c qu6t gi thdi $i khSp trong my.
Ni chung cc my p cng nghi5p $%u c khM n,ng cung cp $C $R *m c.n thi7t cho
my d bR phAn t6o *m $(>c thi7t k7 theo ki;u no. _i;m khc so vHi h5 th?ng nhi5t l khi $R
*m trong my v(>t qu m<c giHi h6n (do $R *m mi tr(3ng qu cao) th v[n ch(a c thi7t bN
$; lm giMm t(1ng t' nh( my ht bai.

3.4.8. H+ th=ng b9o v+
my p h5 th?ng bMo v5 bao gbm cc thi7t bN $(>c lSp nhPm ng,n chQn hoQc thng
bo tr(Hc cc s' c? c th; xMy ra lm hdng my p hoQc tr<ng p. Tn hi5u dg nhAn thy nht
cCa h5 th?ng ny khi ho6t $Rng l chung bo $Rng ku vang v $n $d bAt sng.
_?i vHi my p quan trYng nht l ch7 $R nhi5t. V vAy k; cM cc my $ cL bao gi3 h5
th?ng nhi5t cLng $(>c gSn chung v $n bo $Rng. MRt nhi5t k7 cng tSc hoQc mRt mng te
sc lm nhi5m va giHi h6n m<c dao $Rng nhi5t $R cho php. Khi nhi5t $R v(>t ra ngoi giHi
h6n (qu cao, qu thp) th dng $i5n $i%u khi;n $i qua sc lm cho chung reo v $n sng.
mRt s? my p hi5n $6i ngoi chung v $n th khi xMy ra nhi5t $R cao trong my cBa thot
kh cCa my sc $(>c t' $Rng mE to h7t c0 v qu6t ht lm vi5c. Ng(>c l6i khi trong my ch(a
$6t nhi5t $R c.n thi7t th cBa my sc khp kn l6i, dy may so pha sc cng ho6t $Rng.
Ph.n th< hai $(>c $a s? cc lo6i my p cng nghi5p lSp h5 th?ng bMo v5 l thng
thong. Tu` theo lo6i my cc s' c? sau sc lm chung ku v $n bo $Rng bAt sng.
- Qu6t gi $ang ch6y v l do no $ bN dFng l6i hoQc quay khng $C t?c $R.
- Cng tSc tZng cCa my bAt, cBa my $ng m khng bAt qu6t gi.
h mRt vi lo6i my th7 h5 mHi h5 th?ng $Mo v t6o *m cLng $(>c lSp bR phAn bMo v5
$; phng cc tr(3ng h>p sau:
- M t1 $Mo khng khEi $Rng $(>c.
- M t1 $Mo ch6y nh(ng khng $Mo nZi tHi giHi h6n.
- _ang $Mo bN kIp khay (qu tMi).
- _R *m trong my v(>t qu giHi h6n cho php qu nhi%u.
Ngoi ra $; bMo v5 cc m t1 v ph.n $i5n cc my p hi5n $6i $%u c cc c.u ch t' $Rng
cho tFng thi7t bN mRt. Khi $i5n y7u, c(3ng $R dng $i5n t,ng qu m<c sc lm cc c.u ch ny t'
$Rng ngSt $i5n trnh cho cc thi7t bN $i5n bN nng v chy.

3.5. Thu nhIt, chUn v bPo quPn tr+ng c thu nhQt ngay sc $Mm bMo mRt tW l5 p nE cao h1n v:
- t c khM n,ng bN nhigm khu*n do th3i gian ti7p xc vHi $5m lt Z $V (c phn) ngSn,
h1n nGa trong vng 2 ti7ng $.u sau khi $V, tr<ng c khM n,ng ng,n s' xm nhAp cCa vi khu*n
vo bn trong tr<ng.
- Trong ma h tr<ng khng bN nng ln do g khc vo nPm $V. N7u c nhi%u g vo
$V, tr<ng sc nng ln lm phi pht tri;n v sc bN ch7t trong th3i gian bMo quMn.
Sau khi thu nhQt tr<ng c.n chuy;n v% kho cCa chubng nui v phn lo6i s1 bR. Tch
ring cc tr<ng b*n, tr<ng dAp, v0, tr<ng dN hnh, tr<ng qu to qu nhd $; mRt n1i. Cc tr<ng
$C tiu chu*n $(a vo p c.n $(>c x7p vo khay s6ch v $; vo n1i trnh bai, trnh nSng.
C.n ch khng x7p qu nhi%u tr<ng ln nhau hoQc x7p khay qu nhi%u t.ng dg lm cc
tr<ng E pha d(Hi bN dAp.

3.5.2. Chuy8n tr0ng t&i tr/m -p
T?t nht l sau khi thu nhQt tr<ng $(>c chuy;n ngay tHi tr6m p $; trnh bN nhigm
bai E khu v'c ch,n nui. V vAy nn chuy;n tr<ng v% tr6m p t?i thi;u 4 l.n mRt ngy. Nh(
vAy tr<ng vFa s6ch h1n v $i%u ki5n bMo quMn tr<ng E tr6m p cLng t?t h1n.
138
C th; dng cc ph(1ng tin khc nhau $; vAn chuy;n tr<ng v% tr6m p nh(ng c.n
$Mm bMo cc $i%u ki5n sau:
- Dang ca $'ng tr<ng phMi chSc chSn khng bN bi7n d6ng khi nhc ln.
- Dang ca $'ng tr<ng v ph(1ng ti5n vAn chuy;n phMi s6ch sc, $(>c v5 sinh th(3ng
xuyn v st trng bPng formol 2% hoQc Desmfectol 4cc/l.
- N7u cng mRt lc vAn chuy;n tr<ng cCa nhi%u $n g khc nhau c.n $Mm bMo $i%u
ki5n ng,n cch, trnh $; l[n lRn.
Khi b?c d0 tr<ng phMi lm c*n thAn, nhI nhng khng nn nhc m6nh $Rt ngRt dg gy
va ch6m lm dAp tr<ng. N7u tr<ng $(>c x7p vo khay nh'a th khng x7p qu 6 khay chbng
ln nhau.
N7u dng xe c1 giHi vAn chuy;n th khi ch6y nn trnh phanh $Rt ngRt, trnh Z g,
trnh dFng xe lu E che c nSng. Trong ma h khi nhi5t $R mi tr(3ng cao, n7u phMi vAn
chuy;n tr<ng mRt qung $(3ng di th nn trnh $i vo nhGng gi3 nSng $; tr<ng khdi bN
nng, gy ch7t phi sHm.
3.5.3. NhLn tr0ng v xng st trng
Nhdn tr+ng
Khi tr<ng tHi tr6m p, t6i khu v'c giao nhAn c.n ki;m tra l6i ton bR cc khay tr<ng,
tch ring cc tr<ng b*n cn st, cc tr<ng bN dAp, v0 trong qu trnh vAn chuy;n. Ki;m tra kT
s? l(>ng tr<ng cCa tFng lo6i. N7u c tr<ng cCa nhi%u gi?ng, nhi%u dng hoQc nhi%u $n c.n
$nh du v x7p ring ra tFng khu v'c trnh nh.m l[n.
Sau khi nhAn c.n ghi vo sZ nhAp tr<ng cc s? li5u sau: ngy, thng, gi3 nhAp tr<ng,
ngubn g?c (xut x<) gi?ng dng g, s? l(>ng, th3i gian thu nhQt. N7u c th; nn cn m[u mRt vi
ph.n tr,m v ghi vo sZ kh?i l(>ng bnh qun cCa tr<ng.
Xng st trng tr+ng
Sau khi giao nhAn v lo6i s1 bR tr<ng khng $Mm bMo yu c.u v5 sinh xong, tr<ng
gi?ng sc $(>c $(a vo tC xng st trng. TC xng tr<ng l mRt tC kn hon ton, c gi $0 $;
x7p tr<ng ln m khng chbng ln nhau quM nhi%u t.ng. Kch th(Hc cCa tC tu` thuRc vo s?
l(>ng tr<ng m tr6m p th(3ng nhAn mei l.n. Tr<ng gi?ng x7p vo cc khay v $Qt vo cc
gi $0 bn trong tC.
Ng,n (thp nht) d(Hi cng cCa tC $Qt chAu men hoQc chAu snh $; $'ng ho cht
xng. Tu` theo th; tch cCa tC xng m tnh s? l(>ng ho cht c.n thi7t theo tW l5 9g thu?c tm
v 18cc formol cho 1 m
3
th; tch. _; xng st trng, tr(Hc tin $Z l(>ng formol $ tnh vo
chAu, sau $ $Z l(>ng thu?c tm vo formol v $ng cBa tC. Sau 30 pht th mE cBa tC cho h1i
xng thot h7t ra. Ch khi $Z thu?c tm vo formol phMi lm nhanh nh(ng nhI nhng trnh
bSn ln tay hoQc ln mQt v cM hai cht ny $%u c th; gy chy da.
C1 ch7: andehytformic, cng th<c ho hYc l H
2
CO, $ l mRt cht kh khng mu c
mi x?c, kh chNu, tan t?t trong n(Hc. Andehytformic c tnh $Rc, st khu*n rt m6nh nn
th(3ng $(>c dng $; st trng kho, chubng tr6i v nht l tr<ng p. Kh andehytformic rt
kh bMo quMn, vAn chuy;n nn th(3ng $(>c bn trn thN tr(3ng d(Hi d6ng dung dNch. E nhi5t
$R 25
o
C, andehytformic bo ho trong n(Hc vHi nbng $R 37%, gYi l Formalin hay formon, dg
vAn chuy;n. Khi c.n giMi phng andehytformic ra khdi dung dNch, ng(3i ta cho formon phMn
<ng vHi tinh th; KMnO
4
. PhMn <ng t6o ra CO
2
bay ra, cu?n theo kh

H
2
CO bay vo khng kh
v st trng tt cM mYi n1i m n ti7p xc. PhMn <ng sMy ra nh( sau:
KMnO
4
+

H
2
CO MnO
2
+ KOH + CO
2
(bay vo khng kh)
Hng tu.n v5 sinh kho bMo quMn. Hng ngy b? tr h? st trng E cBa ra vo. V5 sinh, khB
trng gi $; tr<ng bPng dung dNch Desinfectol 2,5cc/lt n(Hc.
Tr<ng gi?ng $(a vo tr6m p phMi $(>c xng ngay sau khi nhAp tr(Hc khi $(a vo kho
bMo quMn.
Formatted: Font: Times New Roman
cm
Deleted: :
Deleted: 3
Deleted: =
Deleted: 4
Deleted: b
Deleted: : CO2
Deleted:
139
N7u khu ch,n nui E xa khng c $i%u ki5n chuy;n tr<ng v% tr6m p nhi%u l.n trong
ngy th phMi c kho tr<ng E khu ch,n nui. h kho ny c.n c tC xng st trng tr<ng ngay
sau mei l.n nhAp tr<ng.

3.5.4. Ch2n tr0ng -p
Tr(Hc khi x7p vo khay p, tr<ng gi?ng phMi $(>c chYn l6i l.n cu?i, lo6i bd nhGng
quM khng $C tiu chu*n. Nn tZng h>p s? li5u v% s? l(>ng tr<ng bN thMi lo6i theo tFng nguyn
nhn. V da tW l5 hoQc s? l(>ng tr<ng bN lo6i do: dN hnh, mdng vd, qu nhd, tr<ng b*n Khi
chYn tr<ng c.n d'a vo cc tiu chu*n sau.
D6a vo cc cht tiu bn ngoi
a/ Kh9i lMng tr$ng: tiu chu*n kh?i l(>ng cCa tr<ng gi?ng thay $Zi tu` theo
gi?ng dng, mac $ch sB dang cLng nh( tuZi cCa $n g. Tuy nhin, nPm trong khoMng sau:
- ]p thay th7 g tr<ng th(1ng ph*m: 50 68g
- ]p g thNt th(1ng ph*m: 50 70g
- ]p thay th7 g b? mI tr<ng: 52 68g
thNt: 52 70g
- ]p thay th7 g ng b: tr<ng: 55 68g
thNt 55 -70g.
V kh?i l(>ng tr<ng thay $Zi theo tuZi cCa $n g nn tuy khoMng chYn lYc cho
php kh rRng, ch8 nn ly cc tr<ng c $R dao $Rng xp x8 t 5g so vHi kh?i l(>ng tr<ng bnh
quan cCa $n vo th3i $i;m $. C.n lo6i bd cc tr<ng c kh?i l(>ng nhd h1n m<c t?i thi;u.
b/ Hnh dng: tr<ng chYn $(a vo p phMi c hnh tr<ng $i;n hnh v $%u mu.
Lo6i bd cc tr<ng dN hnh, qu di, qu ngSn, mo l5ch, thSt l(ng
c/ ChKt lMng vI: ch8 chYn nhGng tr<ng c cht l(>ng vd t?t, dy, c<ng, nhfn v $%u
mu. Lo6i bd cc tr<ng vd qu mdng, vd r6n n<t hoQc s.n si v cc lo6i vd ny sc d.n $7n
bay h1i n(Hc nhi%u trong khi p lm ch7t phi hoQc cho k7t quM km.
d/ VD sinh vI tr$ng: ch8 nn chYn $(a vo p nhGng tr<ng s6ch, lo6i bd cc
tr<ng b*n, c dnh phn, dnh mu hoQc dnh tr<ng v0 trn mRt di5n tch rRng. C.n lo6i bd cc
lo6i tr<ng ny v $y l mi tr(3ng t?t cho vi khu*n m.m b5nh pht tri;n. H1n nGa do mRt
ph.n lHn b% mQt cCa vd tr<ng bN cc cht b*n bao phC nn qu trnh trao $Zi cht cCa phi sc
bN Mnh h(Eng v cho k7t quM xu.
Soi tr+ng kicm tra ch<t l!Xng bn trong
N7u c $i%u ki5n tr(Hc khi $(a vo p nn soi ton bR s? tr<ng $; lo6i cc
tr<ng c cht l(>ng km. Khi soi d'a vo cc $Qc $i;m sau $; lo6i:
- Tr<ng c bubng kh lHn (tr<ng cL).
- Tr<ng c bubng kh di $Rng hoQc qu l5ch.
- Tr<ng c lng $d mu qu $Am (tr<ng cL hoQc $ c phi pht tri;n sHm)
hoQc lng $d di $Rng qu xa tm tr<ng (lng trSng $ long) hoQc r1i xu?ng $.u nhYn cCa
tr<ng ($<t dy chPng).
- Tr<ng c lng $d mo $i (tr<ng $ c phi pht tri;n sHm).
- Tr<ng bn trong c mu khng $bng $%u, v*n $ac (tr<ng bN v0 lng $d nn
lng trSng v lng $d $ trRn l[n vHi nhau).
- Tr<ng bn trong c mu $en (bSt $.u th?i) hoQc du v7t cCa h5 th?ng m6ch
mu (phi pht tri;n sHm).

3.5.5. KY thuLt x"p tr0ng vo khay -p
Ph!Tng ti:n cRn thi@t
_; ti7n hnh x7p tr<ng vo khay p c.n c cc ph(1ng ti5n sau:
- Bn chYn v x7p tr<ng; phMi $C rRng $; c che $Qt tr<ng ch(a chYn, khay p v
tr<ng lo6i.
Deleted: v%
Deleted: ]
140
- Gi $0 khay $; x7p tr<ng.
- Xe chE khay v cc khay p.
- N(Hc c thu?c st trng $; rBa tay v kh,n lau.
- Giy chn.
- X $'ng tr<ng v0.
- Dang ca v5 sinh (giV lau, x n(Hc ) khi c tr<ng v0 r1i ra bn hoQc sn nh.
- Bi;u m[u theo di sB dang tr<ng t6i tr6m p.
- ThV ci vo $.u cc khay tr<ng p.
Kh thudt x@p tr+ng
- N7u l lo6i khay $y tr1n th hng $<ng $.u tin nn dng mMnh ge $Nnh vN. Sau khi
x7p $(>c ba b?n hng mHi rt ra.
- D l lo6i khay no khi x7p tr<ng cLng nn $Qt nghing v phMi $Mm bMo sao cho
tr<ng $<ng thlng vung gc vHi mQt $y khay, $.u c bubng kh h(Hng ln trn v $.u nhYn
xu?ng d(Hi.
- Tr<ng x7p vo trong khay phMi nPm chQt, khng bN lc lSc. Mu?n vAy th trF khay c
le cn $?i vHi cc lo6i khay cn l6i tr<ng phMi $(>c chn bPng giy m%m, s6ch E $.u cc rnh
hoQc xung quanh.
- Sau khi x7p xong mei khay phMi ghi vo thV v ci $.u khay cc s? li5u:
+ S? tr<ng trong khay
+ Dng, gi?ng g
+ _>t p s? (hoQc l p s? E my $a k`)
+ Ngy vo p
+ S? my p
+ VN tr khay
+ Ngy nE.
- _Qt cc khay tr<ng $ x7p xong vo xe chE khay p. Ch x7p cc khay l.n l(>t
theo $ng s? th< t' vN tr cCa khay v khi $(a tr<ng vo my cc khay sc $(>c rt ra l.n l(>t
theo th< t' ny $; vo cc vN tr lin tac.
Ghi bicu mfu.
Sau mei ngy lm vi5c phMi tZng h>p v ghi vo sZ tr<ng $ chYn, s? tr<ng bN lo6i
(trong $ chia ra cc lo6i tFng nguyn nhn) v s? tr<ng $ $(>c chYn $(a vo p. Tt cM cc
s? li5u ny phMi $(>c tnh ra ph.n tr,m $; qua $ $nh gi mRt ph.n cht l(>ng tr<ng.
Ngoi ra, trong bi;u theo di chi ti7t k7t quM p tr<ng phMi ghi ca th; trong tFng khay
$; sau ny c th; tnh tW l5 nE cCa tFng khay mRt. Qua $ mHi c th; pht hi5n chnh xc cc
vng cho k7t quM p nE thp trong my $; khSc phac.
Hng ngy, sau khi k7t thc cng vi5c phMi cY rBa s6ch sc cc dang ca, bn gh% v lau
l6i bPng dung dNch formol 2% hoQc desinfectol 4cc/l. Khu v'c chYn v x7p tr<ng phMi cY rBa,
lau s6ch cc v7t b*n do tr<ng v0 gy ra, qut h7t rc v lau st trng l6i bPng crzin 3% hoQc
formol 2% hoQc desinfectol 4cc/l.

3.5.6. B9o qu9n tr0ng tr&c khi -p
Tr<ng gi?ng $ $(>c xng st trng n7u ch(a $(a vo p ngay, phMi $(a vo phng
l6nh bMo quMn.
Phng l6nh bMo quMn tr<ng c.n $Mm bMo cc $i%u ki5n sau:
- C my $i%u ho hoQc my l6nh ho6t $Rng t?t, duy tr $(>c nhi5t $R xp x8 15
0
C 18
0
C.
- C bR phAn t6o *m $; duy tr $R *m t(1ng $?i 75 -80% nhi5t $R v *m $R trong phng.
- C nhi5t k7t bc kh v bc *m $; theo di.
- _(>c v5 sinh s6ch sc hng ngy v lau st trng bPng crezin 3% v formol 2%.
- C trang bN cc gi $0 $; x7p cc khay tr<ng ln trn, khng $Qt tr'c ti7p xu?ng sn.
141
Tr<ng $ $(>c x7p vo khay p nh(ng ch(a $(a vo p th x7p vo xe chE khay p v
$*y cM xe vo phng bMo quMn.
Tr.n, t(3ng cCa phng l6nh nn lm bPng vAt li5u cch nhi5t t?t hoQc xy hai lHp c
cch nhi5t E giGa. CBa phng nn lm hai lHp v c gio,ng cao su $5m kn. Cc gc phng
nn lm trn $; dg qut, dYn.
Nh(ng d cc $i%u ki5n bMo quMn c t?t $7n $u ch,ng nGa cLng khng nn bMo quMn
tr<ng p qu mRt tu.n (trF $i%u ki5n bSt buRc) v tF 10 ngy trE $i tW l5 p nE sc giMm $i rt
nhi%u sau mei ngy bMo quMn.
3.6. Qu trnh <p v vdn chuycn g con
3.6.1. @a tr0ng vo my -p
_y l mRt qu trnh bao gbm cc b(Hc: chu*n bN my p, chu*n bN tr<ng p v $(a
vo my p. Nhi%u n1i quen gYi l vo tr<ng.
Chu7n b` my c ki;m tra c*n thAn tFng bR phAn $; trnh
bN hdng hc khi $ang ch6y. N7u my $ lu khng ch6y (tF 6 thng trE ln) th phMi v5 sinh cY
rBa tr(Hc mRt tu.n. Sau $ xng st trng my c< cch hai ngy mRt l.n vHi li%u l(>ng 17,5g
thu?c tm v 35cc formol cho 1m
3
th; tch my. Khi xng $ng kn ton bR cc cBa thng kh
cCa my v $; cng lu cng t?t. N7u my v[n dng th(3ng xuyn th sau khi cY rBa v5 sinh
my xong, cho my ch6y tHi khi $6t $C nhi5t $R v *m $R c.n thi7t mHi ti7n hnh xng nh(
trn. Ni chung d my $ang dng th(3ng xuyn hay my $ lu khng ch6y tr(Hc khi vo
tr<ng $%u nn cho ch6y tr(Hc, t?i thi;u l nBa ngy $; cho nng cc ph.n cCa my $bng th3i
c th; ki;m tra l.n cu?i mYi ng(3i ho6t $Rng cCa my tr(Hc khi vo tr<ng.
Chu7n b` tr+ng c ly ra khdi phng l6nh bMo quMn tr(Hc 8 ti7ng $; tr<ng
nng d.n ln bPng nhi5t $R mi tr(3ng v kh d.n. V vAy phMi ko cc xe chE khay tr<ng p
ra v $Qt tr(Hc cBa cc my sc vo tr<ng.
Tr(Hc khi vo tr<ng phMi ki;m tra l6i cc khay tr<ng p. Khay no c tr<ng dAp, v0
phMi ly ra ngay v thay quM khc vo. _bng th3i phMi xem l6i cc thV gi E $.u khay c cn
$C khng, cc khay c theo $ng th< t' hay khng. _i khi do mRt s1 xut nhd trong khu
chu*n bN m g con bN nE trong my p v mRt khay tr<ng no $ khng $(>c chuy;n qua my
nE.
Kh thudt A!a tr+ng vo my <p
- Cho bR phAn t6o *m cCa my ngFng ho6t $Rng.
- BAt cng tSc $Mo $; tt cM cc gi $0 khay trE v% vN tr nPm ngang.
- N7u l my $a k`, c.n ko cc rm b6t che hai bn l?i $i v% mRt pha $; c th; xc
$Nnh vN cc khay dg dng.
- L.n l(>t rt cc khay theo th< t' $ ghi E xe chE khay v chuy;n vo trong my. _Qt
cc khay tr<ng p vo gi $0 theo th< t' E tFng cRt tF trn xu?ng d(Hi v cc cRt tF ngoi vo
trong.
- Sau khi $ chuy;n tt cM cc khay tr<ng vo my xong phMi ki;m tra l6i xem cc
khay $ vo h7t bn trong gi $0 ch(a. Bt k` khay no khng vo h7t khi my $Mo sc bN kIp
lm hdng khay v v0 tr<ng.
- Trong khi vo tr<ng, n7u nh( c tr<ng v0 E mRt khay no $ th phMi rt ra $Zi ngay.
N7u tr<ng r1i v0 E sn c.n $(>c lau dYn ngay, khng $; kh dnh vo sn my.
- Chuy;n xong h7t tr<ng vo my phMi ly giV lau thm crezin 3% hoQc formol 2% lau
l6i ton bR sn my.
- BAt cng tSc $Mo cM 2 chi%u $; cc khay tr<ng quay v% vN tr nPm nghing. C.n ch
trong khi bR phAn $Mo $ang ho6t $Rng n7u c ti7ng $Rng no khng bnh th(3ng phMi dFng
$Mo ngay lAp t<c $; ki;m tra.
Formatted: Level 1
142
- C,ng l6i cc rm b6t E hai bn l?i $i nh( cL $; $Mm bMo $R $bng $%u v% ch7 $R p
trong my.
- _ng cBa my v le thot kh $; nhi5t $R my t,ng nhanh. Theo di khi nhi5t $R
trong my $6t m<c yu c.u th bAt cng tSc cho bR phAn t6o *m ho6t $Rng trE l6i.
- Khi my $6t $C nhi5t $R v *m $R th ti7n hnh xng st trng theo tW l5 9g thu?c tm
v 18cc formol/1m
3
th; tch my trong 30 pht. H7t th3i gian xng phMi mE cBa v cc le
thng kh cCa my cho thot h7t h1i xng sau $ $ng cBa my l6i.

3.6.2. Chuy8n tr0ng tZ my -p sang my nP
Sau khi tr<ng $ p $(>c 18 $7n 18 ngy r(0i th sc chuy;n sang my nE. Cng vi5c chuy;n
tr<ng phMi c? gSng lm nhanh gYn trong th3i gian ngSn nht c th;.
Khi lm c.n c*n thAn, nhI nhng v vd tr<ng giai $o6n ny rt gin, dg bN v0.
Chu7n b` my nW
- N7u my $ $(>c cY rBa v5 sinh nn cho my ch6y 12 ti7ng tr(Hc khi chuy;n tr<ng
$; sy my v $; ki;m tra cc ho6t $Rng cCa my. _bng th3i khi my $ $C nhi5t $R v *m $R
c.n thi7t th ti7n hnh xng st trng my khng c tr<ng, theo tW l5 17,5g thu?c tm v 35cc
formol/1m
3
th; tch my trong th3i gian t?i thi;u l mRt ti7ng (cng lu cng t?t). Khi xng
c.n $ng kn cc cBa thng gi cCa my. N7u my lu khng dng th phMi cY rBa v5 sinh
tr(Hc mRt tu.n v xng st trng c< cch hai ngy mRt l.n cho tHi khi th3i gian xng cng lu
cng t?t.
Trong th3i gian my ch6y thB c.n ch8nh nhi5t $R cCa my cho thAt chnh xc. Khi bSt
$.u chuy;n tr<ng th tSt cng tSc khng cho bR phAn t6o *m lm vi5c.
Chu7n b` dQng cQ v cc AiOu ki:n cRn thi@t
a - D;ng c;:
- Xe chE khay p
- _n soi tr<ng $6i tr
- Bn chuy;n tr<ng
- X $'ng n(Hc c thu?c st trng
- GiV lau
- Thng rc $'ng giy v tr<ng v0
- Khay $'ng tr<ng lo6i
- Bi;u m[u
b - Cc /i!u kiDn cHn thi?t:
- Tr(Hc cBa my nE $Qt: $n soi $6i tr, bn chuy;n tr<ng, dang ca v5 sinh, thng rc,
bi;u m[u
- _Qt xe chE khay p (khng c khay) E tr(Hc cBa my p sc ti7n hnh chuy;n tr<ng.
- TSt cc qu6t gi, $ng cc cBa lHn v cBa sZ E phng my p cLng nh( phng my
nE $; trnh gi lm mt nhi5t cCa tr<ng.
- Phng my nE n1i $Qt $n soi $6i tr phMi $ng kn cc cBa v tSt $n $; t,ng $R
chnh xc khi soi lo6i tr<ng.
- _; bR phAn cp nhi5t cCa my nE v[n ho6t $Rng bnh v mE mRt bn cnh my nE.
L<y tr+ng ra khmi my <p
- T6m th3i tSt bR phAn t6o *m cCa my.
- BAt cng tSc cho bR phAn $Mo ho6t $Rng $; cc khay trE v% vN tr nPm ngang.
- N7u l my $a k` c rm b6t th phMi ko rm v% mRt pha $; xc $Nnh vN tr dg dng
v c th; rt khay khng bN v(Hng.
- Theo s? th< t', l.n l(>t rt cc khay tr<ng ra khdi gi $0 v x7p ln xe chE khay p
cLng theo th< t' $.
- Sau khi ly tr<ng ra xong phMi lau l6i sn my bPng formol 2% hoQc erezin 3% v
c,ng l6i cc rm b6t.
Deleted: c
143
- _ng cBa my p v bAt cng tSc cho bR phAn $Mo ho6t $Rng trM cc khay v% vN tr
nPm nghing.
- BAt cng tSc cho bR phAn t6o *m ho6t $Rng trE l6i.
- _*y xe chE cc khay tr<ng p tHi tr(Hc cBa my nE.
Soi lo>i tr+ng hmng v chuycn tr+ng <p sang khay nW
Tr(Hc khi $(a tr<ng vo my nE ng(3i ta soi lo6i cc tr<ng khng phi, cc tr<ng ch7t
phi, tr<ng giAp
C hai cch soi lo6i: dng $n c.m tay soi chap tF trn xu?ng tFng quM mRt v dng
$n soi $6i tr soi cM khay. Tuy m<c $R chnh xc khng bPng $n c.m tay nh(ng $n soi $6i
tr cho php lm nhanh, ph h>p vHi cc l tr<ng lHn. Cc tr6m p cng sut lHn $%u dng
lo6i ny.
- Rt khay tr<ng p c tr<ng theo th< t' E xe chE khay v $Qt ln $n soi $6i tr.
- Quan st v nhQt ra khdi khay cc tr<ng c mu sng h1n khi E trn $n (tr<ng
khng phi, tr<ng ch7t phi sHm), cc tr<ng vd bN r6n n<t, cc tr<ng vd si bYt nu hoQc c
mu $en (tr<ng th?i) v giy chn tr<ng.
- _(a khay tr<ng $ $(>c soi v lo6i cc tr<ng hdng ln bn chuy;n tr<ng. Bn ny
nn c chi%u ngang hIp h1n chi%u di cCa khay cho dg thao tc v phMi $C di $; c che $Qt
khay nE.
- Rt khay nE (khng c tr<ng) E my nE theo th< t' v p ng(>c trm ln trn khay
p (khay nE di v rRng h1n khay p). Hai ng(3i $<ng $?i di5n E hai bn c6nh bn $0 hai $.u
khay nhc ln. Khi nhc giG chQt p khay nE st vo khay p v $Mo ng(>c l6i cho khay p
nPm ln trn. Thao tc ny c.n nhanh v nhI nhng, trnh lm $Rt ngRt c th; gy v0 tr<ng.
Lc ny khay p nPm p sp E trn bn trong khay nE.
- NhI nhnh nhc khay p ra khdi khay nE v $; cho tr<ng l,n t' do E bn trong khay
nE. my nE tr<ng c th; nPm ngang t' do khng c.n theo mRt vN tr nht $Nnh nGa.
- Rt thV $nh du khay tF khay p v ci sang khay nE.
- Ghi vo bi;u m[u s? tr<ng $ $(>c chuy;n sang my nE.
- _(a khay p khng cn tr<ng vo vN tr cL E xe chE khay p v $Qt p ng(>c $; phn
bi5t vHi cc khay c tr<ng.
#!a tr+ng vo my nW
- Theo th< t', $(a cc khay nE c tr<ng vo vN tr cCa n trong my. Khi c.m khay nE
c tr<ng $(a vo my phMi h7t s<c c*n thAn v lc ny vd tr<ng rt gin v $ mdng $i nhi%u,
h1n nGa khay nE rRng h1n nn tr<ng c th; l,n qua l,n l6i E bn trong va vo nhau lm r6n
vd. V vAy tt cM mYi thao tc phMi lm tF tF, nhI nhng. Tr(Hc khi c.m khay ln t?t nht nn
dbn h7t tr<ng v% mRt $.u khay v c.m h1i nghing v% pha $ $; tr<ng khdi l,n va vo nhau.
N7u khng dbn tr<ng v% mRt pha th phMi c.m khay thAt cn bPng.
- Khi $ chuy;n cc khay tr<ng vo $.y mRt bn my nE th $ng cBa bn $ v mE
cBa bn cn l6i rbi ti7p tac chuy;n tr<ng vo. My nE v[n ch6y lin tac trong khi ti7n hnh
chuy;n tr<ng (nh(ng tSt *m).
- Chuy;n xong phMi ly nSp l(Hi $Ay ln cc khay trn cng $; g con khi nE khdi
nhMy ra v $*y cc mp khay cho bPng nhau. Khi chuy;n tr<ng tF my p sang my nE phMi
$Zi vN tr cc khay d(Hi ln trn, trong ra ngoi v.v
- Sau khi $ chuy;n h7t tr<ng vo my nE, $ng cBa my v le thot kh cho nhi5t
t,ng ln.
- _(a xe chE khay p v cc dang ca khc ra khu v'c, cY rBa $; v5 sinh.
- Thu dYn, cY rBa khu v'c chuy;n tr<ng. Sau $ lau l6i bPng formol 2% hoQc erezin 3%.
- Theo di nhi5t $R cCa my nE. Khi my $6t nhi5t $R yu c.u th cho bR phAn t6o *m
ho6t $Rng trE l6i.
- Khi my $6t cM nhi5t $R v $R *m theo yu c.u, phMi ti7n hnh xng st trng cho my nE
c tr<ng. Li%u l(>ng xng l 9g thu?c tm, 18cc formol/1m
3
v xng trong 20 pht.
144
H7t th3i gian xng phMi mE cBa my v le thot kh $; h1i xng thot ra h7t rbi mHi
$ng cBa l6i.
Ch trong tr(3ng h>p khi chuy;n tr<ng sang my nE m $ c khoMng 10% s? tr<ng
(hoQc h1n $ mZ vd) th khng nn xng st trng nGa.
3.6.3. L-y g con ra kh<i my nP
Cng vi5c ny trong ngnh gYi l ra g. _; ra g phMi chu*n bN tr(Hc mRt s? dang ca
v $i%u ki5n c.n thi7t.
Chu7n b` dQng cQ v AiOu ki:n
a- D;ng c; cHn thi?t:
- Bn chYn g con
- HRp $'ng g con $ c $5m lt v $(>c xng st trng
- Xe chE hRp $'ng g con.
- Khay $'ng tr<ng khng nE.
- Thng rc ($'ng tr<ng th?i, xc g, vd tr<ng).
- ChAu $'ng desinfectol 4cc/l v kh,n lau.
- Phn, bt.
- Bi;u m[u.
b- Yi!u kiDn cHn thi?t
- N7u c nhi%u my nE cng ra g mRt ngy phMi ki;m tra tt cM $; quy7t $Nnh my
no ra tr(Hc, my no ra sau.
- _Qt bn chYn g con tr(Hc cBa my nE sc ra g tr(Hc tin. Chi%u ngang cCa bn nn
ngSn h1n chi%u di cCa khay nE $; dg nhc khay ln xu?ng. Chi%u di cCa bn phMi $C $; $Qt
mRt khay nE E giGa v hai hRp $'ng g con E hai bn (trn th'c t7 mRt bn $; khay $'ng cc
tr<ng khng nE).
- D(Hi g.m bn chYn $Qt sfn mRt hRp $'ng g con lo6i II. MRt pha $.u bn $Qt thng
rc $'ng vd tr<ng.
- _Qt E tr(Hc cBa my nE s? hRp c.n thi7t $; $'ng g con cCa my $.
- TSt cc qu6t gi v $ng cc cBa lHn E phng my nE $; trnh gi la n7u tr3i l6nh.
- Cng nhn tham gia chYn g con phMi rBa tay bPng dung dNch desinfectol 44cc/l v
phMi $eo kh*u trang.
L<y g ra khmi my
- TSt cng tSc cho bR phAn t6o *m ngFng ho6t $Rng. N7u ma $ng th c th; tSt my
cn ma h th nn cho my ch6y v cSt nhi5t $; $Mm bMo thng thong.
- L.n l(>t rt tFng khay nE tF d(Hi ln trn ra khdi my v $Qt ln bn chYn
- Ly g ra khdi khay tFng 5 con mRt (mRt tay bSt hai con, tay kia bSt ba con). Khi bSt
chYn nhGng con khoV m6nh bSt tr(Hc v bd vo mei ng,n hRp 25 con.
- Tr(Hc khi thM g vo hRp, phMi quan st kT cc bR phAn cCa g nh( lng, md, mSt,
chn v lAt g ln $; xem r?n c khp kn khng. Lo6i bd nhGng con c khuy7t tAt nh( khoo
chn, hE r?n, md vIo, m mSt xu?ng g.m bn.
- Nn theo di k7t quM chi ti7t cCa tFng khay v ghi vo bi;u: s? khay, s? tr<ng khng
nE, s? g lo6i I, lo6i II.
- Khi hRp g $ $C 100 con th $Ay nSp l6i v ghi cc s? li5u c.n thi7t vo nhn hRp g
con (dn E nSp hRp). Cc s? li5u ny gbm: tn tr6m p, s? l(>ng g, g con thuRc gi?ng, dng,
ngy nE, ng(3i chYn g, ng(3i chYn tr?ng mi (n7u c) v $ tim chCng g ch(a.
- NhQt cc tr<ng khng nE E trong khay nE bd vo khay nh'a $Qt E bn c6nh. Vd tr<ng
cn l6i trong khay nE trt vo thng rc.
- Khay nE khng tr<ng x7p trE l6i vN tr cL E xe chE khay nE trong my (n7u c xe)
hoQc chuy;n thlng ra khu v5 sinh (n7u khng c xe).
- Sau khi $ ly h7t g ra khdi my th tSt my $; thu dYn v lm v5 sinh. N7u my nE
c xe chE khay th $*y cM xe ra khu v'c cY rBa v5 sinh.
145
- _*y xe chE cc hRp g con sang khu v'c bMo quMn tr(Hc khi xut $i.
Phn lo>i g con
Khi chYn g $(a vo hRp xut $i phMi d'a vo cc tiu chu*n sau $; phn lo6i g lo6i I
v g lo6i II.
Tiu chu*n g lo6i I:
+ Chn $<ng vGng, thlng, nhanh nhIn, cc ngn chn thlng khng cong vIo.
+ MSt trn, sng
+ Lng $%u, bng, kh, s6ch. Mu lng $ng mu chu*n cCa gi?ng dng.
+ Md lnh lQn, $%u, khng bN l5ch, vIo, dN hnh
+ R?n kh v khp kn, khng bN vim
+ Bang thon, m%m
+ Kh?i l(>ng phMi $6t:
- G th(1ng ph*m: khng d(Hi 32 g
- G thay th7 $n b? mI: khng d(Hi 34 g
- G thay th7 $n ng b v $n thu.n chCng: khng d(Hi 36g.
Tt cM g con khng $6t mRt trong cc tiu chu*n trn l g lo6i II.
T6i cc Trung tm gi?ng thu.n chCng khi p thay th7, g con $i hdi phMi $(>c chYn
lYc h7t s<c c*n thAn v th7 cch chYn c khc vHi g th(1ng ph*m:
- Tr(Hc khi chYn g phMi rBa tay bPng dung dNch Desinfectol 4cc/l v lau kh.
Trn bn chYn g E giGa trMi mRt tm kh,n, xung quanh c khung ge $; g con khdi
ch6y ra ngoi khi chYn. MRt bn khung $Qt hRp g con ch(a chYn, bn kia $Qt hRp $'ng g
con lo6i I. D(Hi g.m bn chYn $Qt hRp $'ng g con lo6i II.
- ChYn g phMi lm c*n thAn, nhe nhng. Mei tay ch8 bSt mRt con $; chYn. BSt g con sao
cho $.u g h(Hng v% cZ tay, l(ng p vo lng bn tay, bang ngBa ln.
- Dng ngn tay ci v ngn giGa bp nhI vo bang g con xem c<ng hay m%m. MSt quan st
chn, md cCa g con c bN dN tAt khng, r?n c khp kn khng N7u r?n bN lng che kn khng nhn
r th c th; dng ngn tay trd s3 vo r?n $; ki;m tra.
- ThM g con vo trong khung ge ki;m tra xem g con c $<ng vGng khng, $i l6i c
bnh th(3ng khng $bng th3i xem l6i g con c bN dN tAt nGa khng.
- G $C tiu chu*n gi?ng th bd vo hRp $'ng g con lo6i I, mei ng,n hRp ch<a 25 con.
Khi hRp $C 100 con th $Ay nSp v $i%n mYi s? li5u vo mc hRp g. Sau $ x7p hRp ln xe
chE hRp g con.

3.6.4. Tim ch4ng v b9o qu9n g con m&i nP
Thng th(3ng sau khi phn lo6i, g con lo6i I $(>c chuy;n sang phng tr?ng mi n1i c th;
lm cc cng vi5c nh( chYn gi?ng mi, tim chCng v bMo quMn g con tr(Hc khi xut $i.
N7u c thu?c th g con mHi nE c.n $(>c tim:
- Tylosin: phng ch?ng b5nh CRD
- Vacxin Marek: phng ch?ng b5nh Marek.
H2p A6ng g con
G con lo6i I chuy;n tF tr6m p $i n1i khc phMi $(>c giG trong hRp $'ng g con quy
cch nh( sau:
- HRp $'ng 100 g con phMi c di5n tch $y t?i thi;u l 3000 cm
2
(bnh qun
30cm
2
/con) v c chi%u cao t?i thi;u l 12cm.
- HRp phMi $(>c chia thnh 4 c vch ng,n $; cho g con khdi dbn vo nhau v bN
ch7t. Cc vch ng,n cn lm cho hRp $'ng g c<ng h1n.
- Cc thnh hRp vch ng,n v nSp hRp phMi $ac nhi%u le trn $(3ng knh 2cm $; $Mm
bMo thng thong cho g con E trong.
- NSp hRp $'ng g con phMi c g chNu l'c nhPm ng,n cch $y hRp trn v nSp hRp
d(Hi mRt khoMng t?i thi;u l 3cm $; giG thng thong v thot h1i nng.
146
- _y hRp $'ng g con phMi $(>c rMi mRt lHp $5m lt bPng vd bo ngSn, kh, s6ch,
dy 3cm $; giG cho g con khdi bN choi chn v ht *m.
BPo quPn g con mSi nW
G con lo6i I sau khi $ng hRp phMi $(>c x7p ln xe chE hRp g con. Khi x7p hRp ln
xe phMi $Qt mRt tay E giGa $y hRp khng bN trLng, trnh cho g con khdi bN kIp chn, kIp $.u
vo cch ng,n v bN ch7t.
Cc hRp g x7p trn xe phMi giG mRt khoMng cch 5 cm giGa hRp nY vHi hRp kia $;
$Mm bMo thng thong.
Khng x7p qu ba t.ng hRp cc tng $ ln nhau $; cc hRp E d(Hi khdi bN kIp. Cc
t.ng hRp phMi $(>c x7p so le vHi nhau.
Cc xe chE hRp $'ng g con khng $(>c x7p st vo khay m phMi cch nhau mRt
khoMng 30 40 cm.
G con ch(a xut $i ngay c.n $(>c $; E n1i thong mt v% ma h v m p v% ma
$ng. Ni chung phMi $Mm bMo sao cho nhi5t $R E bn trong hRp g khng v(>t qu 37
0
C v
khng d(Hi 30
0
C.
Sau khi k7t thc ton bR cng vi5c ra g, chYn g phMi qut dYn v5 sinh khu v'c $.
Cc dang ca bn gh7 phMi $(a ra khu v5 sinh cY rBa s6ch sc v st trng bPng Desinfectol
4cc/l rbi ph1i kh.
T(3ng nh v n%n nh n1i ra g v chYn g phMi $(>c cY rBa bPng n(Hc x phng v trng
l6i bPng n(Hc s6ch rbi lau kh. Sau $ lau l6i n%n nh bPng crezin 3%.
Cc khay nE, xe chE khay v my nE cLng phMi $(>c v5 sinh st trng (xem mac 7.3
v5 sinh my mc v dang ca).

3.6.5. VLn chuy8n g con
N7u khu v'c ch,n nui E g.n tr6i p th c th; vAn chuy;n g con bPng bt c< ph(1ng
ti5n no v vo bt c< lc no mign l cc hRp g con khng bN nghing v% mRt pha, khng bN
m(a (Ht hoQc bN nSng nng chi7u vo tr'c ti7p c $C thng thong.
Nhng yu cRu tVi thicu c/a xe chW g con
Trn th'c t7 ph.n lHn cc tr(3ng h>p khu ch,n nui $%u E xa tr6m p nn vi5c vAn
chuy;n g con phMi dng $7n xe c1 giHi. N7u khng c xe chuyn dng th xe chE g con phMi
$Mm bMo cc $i%u ki5n t?i thi;u sau:
- Xe phMi $(>c cY rBa, v5 sinh s6ch sc v phun formol 2% tr(Hc khi dng chE g con.
- Xe phMi c bR phAn giMm sc t?t.
- Thng xe phMi c mui v thnh bao quanh. MQt tr(Hc cCa thng xe c.n c cBa thng
gi c th; $i%u ch8nh $R mE $(>c, n7u khng t?i thi;u phMi c b6t.
- Sn xe phMi c nhi5t $R t?t v kn $; trnh khi, h1i nng, bai, n(Hc tF g.m xe b?c ln.
- C gi $0 $; x7p cc hRp g con.
Kh thudt vdn chuycn g con.
- _*y xe chE cc hRp g con tHi khu v'c giao nhAn v rt cc hRp g x7p ln xe. Khi
$(a cc hRp g con tF d(Hi ln xe phMi lm nhI nhng c*n thAn, mRt tay $0 vo giGa $y hRp
v mRt tay giG E c6nh sao cho hRp lun nPm ngang.
- Khi $Qt hRp xu?ng gi $0 trn xe n7u c ti7ng g con ku to phMi mE nSp hRp ra ki;m
tra $% phng g bN kIp chn, kIp cZ.
- X7p cc hRp g ln gi $0 phMi $; mRt khoMng cch giGa cc hRp cng t.ng t nht l
5cm. Cc hRp g E hai c6nh phMi cch thnh xe t?i thi;u 10cm.
- Cc hRp g E t.ng trn phMi x7p so le vHi t.ng d(Hi. Tu` theo $R c<ng cCa hRp v
chi%u cao cCa mei t.ng gi $0 m x7p cc hRp chbng ln nhay. Tuy nhin khng nn x7p qu
4 t.ng v kh thng thong v dg lm bIp cc hRp E t.ng d(Hi. Cc hng hRp trn xe phMi
cch nhau 20cm.
147
- PhMi $Mm bMo t.ng hRp cao nht trn xe cch nc xe t nht 50cm $; g con khdi bN
nng khi tr3i nSng.
Trong khi vAn chuy;n g con c.n ch :
- Ki;m tra xe kT cng v% mQt kT thuAt tr(Hc khi x7p g ln $; trnh hdng hc dYc $(3ng.
- Nn vAn chuy;n g con vo nhGng gi3 mt mV, khng c nSng. N7u phMi vAn chuy;n
$(3ng di th t?t nht nn chE vo ban $m.
- Trnh xut pht $Rt ngRt hoQc phanh $<ng xe v sc lm cc hRp g x vo nhau, g E
trong bN dbn c th; ch7t.
- Trnh dFng xe lu mRt che, nht l che nng hoQc c nSng.
- Trnh $; m(a (Ht gi l6nh thZi tr'c ti7p vo cc hRp g con.
- Khi ch6y nn chYn cc $(3ng rRng, t?t, t Z g v vSng ng(3i.

3.6. Kicm tra s6 pht tricn c/a phi trong qu trnh <p
3.6.1. Soi tr0ng ki8m tra s7 pht tri8n c4a phi sau su ngy -p (trn 144 giV -p)
Sau khi $(a tr<ng vo p, thng th(3ng $y l l.n ki;m tra $.u tin. Sau su ngy p
trong tr<ng $ xMy ra nhGng qu trnh quan trYng nht cCa s' pht tri;n phi, hnh thnh v
pht tri;n mRt cch $ng k; cc mng c1 quan nh( ti lng $d, ti n(Hc ?i v mng ni5u
nang. NhGng c1 quan ny ch8 tbn t6i t6m th3i v bi7n $i khi g nE. Cc mng c1 quan ny bMo
$Mm vi5c cung cp cho phi cc cht dinh d(0ng ly tF lng trSng, lng $d v vd tr<ng cLng
nh( duy tr m?i ti7p xc vHi mi tr(3ng bn ngoi tr<ng. V vAy chng giG mRt vai tr rt tch
c'c trong su?t qu trnh trao $Zi cht cCa phi.
h nhGng ngy p $.u tin, c(3ng $R trao $Zi cht cCa phi rt m6nh, phi tiu tha mRt
l(>ng lHn th<c ,n so vHi kh?i l(>ng cCa n v lHn rt nhanh. Lng $d n1i phi pht tri;n c
kh?i l(>ng ring nhd h1n lng trSng, do $ nZi ln g.n vd (do tr<ng nPm nghing mRt gc
45
0
). VHi vN tr ny phi nPm g.n ngay st vd v $(>c ng,n cch vHi mMng vd bPng mRt lHp
lng trSng mdng v n(Hc ?i. Chnh v vAy ngay tF khi bSt $.u p ta c th; quan st thy phi
E ngay d(Hi vd khi $(a tr<ng ln $n soi.
Khi soi tr<ng sau 6 ngy p, lc ny phi $ nQng h1n nPm E vN tr khc. Do phi pht
tri;n, lng $d pha d(Hi phi long d.n ra, phi mei ngy mRt nQng thm nn chm su d.n
vo trong lng $d. Mei lc phi nPm xa vd h1n nn d mng v dNch n(Hc ?i trong cLng v[n
khng quan st thy phi. Ch8 khi no xoay tr<ng thAt m6nh vo do cc co bp cCa ti n(Hc ?i
lm phi trbi ln, ti7n l6i g.n vd mHi c th; quan st thy.
N7u phi pht tri;n bnh th(3ng ti n(Hc ?i c kch th(Hc t(1ng $?i lHn, khi $(a tr<ng
ln $n soi sc thy mRt vng sng mu trSng hbng bao quanh phi. V cng nPm vHi phi E
trn lng $d nn ti n(Hc ?i che kn h5 th?ng m6ch mu cCa lng $d. Khi soi ch8 c th; thy
cc m6ch mu bao quanh ti n(Hc ?i.
Trong tu.n p $.u, ti lng $d pht tri;n v lHn rt nhanh. H5 th?ng m6ch mu cCa n
cLng vAy nn n7u $(a ln soi c th; thy cc m6ch mu $ bao bYc mRt nBa lng $d. Nh3 h5
th?ng m6ch mu ny phi c th; ly $(>c xy v cc cht dinh d(0ng tF lng $d. V th7 h5
th?ng ny phMi pht tri;n t?t v c nhi%u mu th mHi $Mm bMo cung cp $C cht dinh d(0ng
v xy m phi c.n thi7t.
Formatted: Indent: Hanging: 0.02
cm
Deleted:
Deleted:
148

Hnh 14: Phi g 6 ngy <p
1 VI can xi, 2 Mng vI ngoi, 3 Mng vI trong
4 Mng niDu nang, 5 Mng m8ch mu cBa mng niDu nang
6 Ti n1c 9i, 7 Ti lng /I, 8 M8ng m8ch mu cBa ti lng /I, 9 - phi
Khi soi tr$ng sau 6 ngy Kp, mng niDu nang / b[t /Hu l1n v bm vo m2t trong cCa tr<ng (g.n
bubng kh). Tuy nhin E tr<ng g kh quan st h1n v ch8 thy mRt m6ng m6ch mu nhd nPm
pha trn ti n(Hc ?i. V vAy khi soi tr<ng g sau 6 ngy p khng th; ly s' pht tri;n cCa
mng ni5u nang lm th(Hc $o s' pht tri;n cCa phi.
C1 th; s?ng no cLng c.n phMi c n(Hc. N(Hc tham gia vo mYi ho6t $Rng s?ng v
qu trnh trao $Zi cht. V vAy giG n(Hc khdi bay h1i tF tr<ng l vn $% rt quan trYng. C.n
ki;m sot $(>c l(>ng n(Hc bay h1i qua vd tr<ng ngay tF $y v n(Hc mt $i sc khng b l6i
$(>c.
Khi $(a tr<ng vo my p nhi5t $R cao v t?c $R gi lHn h1n sc lm n(Hc bay h1i
nhanh h1n nh(ng $bng th3i cLng l6i l lc c.n phMi giG cho tr<ng bN bay h1i mt t n(Hc nht.
Mu?n bi7t tr<ng bN bay h1i mt t hay nhi%u n(Hc c th; xc $Nnh bPng cch $o kch th(Hc
cCa bubng kh hoQc cn tr<ng xem $ giMm bao nhiu kh?i l(>ng.
#Ic Aicm c/a phi pht tricn tVt sau 6 ngy <p
- Bnh th(3ng khng nhn thy phi, ch8 khi xoay tr<ng m6nh hoQc ti n(Hc ?i co bp
mHi c th; quan st thy.
- Phi lHn nPm chm su trong lng $d.
- Ti n(Hc ?i lHn nn che phi nPm c mu trSng $ac m3 ($i khi thy phC mRt m6ng
l(Hi m6ch mu rt nhd, kh thy cCa mng ni5u nang). Ti n(Hc ?i bMo v5 phi ng,n cch
phi vHi lng trSng (c $R ki%m kh cao), lm phi khdi dnh vo vd v trnh bN cc Mnh
h(Eng c1 hYc bn ngoi tc $Rng.
- Bn ngoi ti n(Hc ?i h5 th?ng m6ch mu cCa lng $d pht tri;n m6nh, cc m6ch
mu to v c,ng $.y. V vAy tr<ng c mu hbng.
- Tr<ng c bubng kh nhd
- Khi bN soi nng phi di $Rng nhanh, m6nh v chm su vo trong tr<ng. Do $ phMi
xoay m6ch mHi thy $(>c phi.
#Ic Aicm c/a phi pht tricn y@u sau 6 ngy ng nhd.
- Phi nhI khng chm su $(>c vo trong lng $d m nPm g.n vd nn nhn thy mSt
phi rt r.
-Ti n(Hc ?i nhd
Formatted: Centered
Formatted: Font: 10 pt, Italic
149
- H5 th?ng m6ch mu E lng $d pht tri;n y7u.
- Phi y7u nn thi7u mu, cc m6ch mu nhd, t mu nn khi soi thy tr<ng c mu
hbng nh6t.
- _i khi bubng kh kh lHn.
- Khi soi ln $n mQc d nng nh( do phi y7u v nhI nn khng th; di $Rng m6nh
hoQc chm su vo trong tr<ng.
Nguyn nhn gy ch@t phi nhiOu trong thYi k,
- ]p tr<ng $ bMo quMn qu nhi%u ngy.
- Tr<ng p khng $(>c bMo quMn t?t tr(Hc khi p (nhi5t $R bMo quMn cao, *m $R thp).
- _n g sinh sMn bN thi7u vitamin trong mRt th3i gian di, nht l vitamin thuRc nhm
B, biotin, vitamin A v E.
- Ch7 $R p khng thch h>p chC y7u do nhi5t $R qu cao.
Phn bi:t phi ch@t v cc k hi:u
SB dang $; lm ki;m tra sinh hYc $>t $.u.
- Phi ch7t tr(Hc ngy p th< hai: nhGng tr<ng ny kh phn bi5t v rt dg nh.m vHi
tr<ng sng. Th(3ng nhGng tr<ng kh soi xoay nhI m lng $d di $Rng m6nh ti7n g.n st vo
vd, lng $d mo v h1i lHn h1n bnh th(3ng l nhGng tr<ng ch7t phi. _i khi cn c th;
quan st thy cc v7t mu nhd trn lng $d (khi nh sng m6nh v tAp trung, tr<ng soi c mu
vd trSng).
- Phi ch7t 3 4 ngy p: nhGng tr<ng ny khi soi sc thy c vng mu hoQc v7t mu
ch6y ngang. t khi quan st thy phi v phi cn rt nhd.
- Phi ch7t 5 6 ngy p: phi $ lHn h1n nn quan st thy dg dng. Phi ch7t th(3ng
nPm g.n bubng kh v dnh vo vd thnh mRt v7t $en. Cc tr<ng ny khi soi c th; thy vng
mu hoQc khng.
Soi tr<ng ki;m tra s' pht tri;n cCa phi sau 6 ngy p phMi soi $.u trn ($.u c
bubng kh). Ni chung cc tr<ng c phi bN ch7t c th; phn bi5t dg dng do s' tan v0 cCa h5
th?ng m6ch mu, do phi nPm im khng chuy;n $Rng khi bN nng.
Cc k hi5u $(>c sB dang trong $>t ki;m tra ny l:
S: tr<ng sng (tr<ng khng $(>c tha tinh)
C: tr<ng c phi ch7t tr(Hc ngy p th< hai
M: tr<ng c phi ch7t lc 3-4 ngy p
C
1
: tr<ng c phi ch7t lc 5-6 ngy p.
V
1
: tr<ng bN dAp v0 tF lc vo p cho tHi 6 ngy
Y
1
: tr<ng c phi pht tri;n y7u lc 6 ngy
BK: tr<ng c bubng kh di $Rng hoQc bubng kh qu l5ch
Tr<ng c phi pht tri;n bnh th(3ng khng $nh du g
Ch : khi $nh du dng bt ch vi7t vo chnh giGa $.u trn cCa tr<ng E pha trn
bubng kh.
3.6.2. Soi tr0ng ki8m tra s7 pht tri8n c4a phi sau 11 ngy -p (sau 264 giV -p)
_y l l.n ki;m tra th< hai tF khi tr<ng vo p.
Sau th3i k` phi hnh thnh, cc c1 quan c c(3ng $R pht tri;n lHn nht ti7p sang
th3i k` phi, $i hdi mRt l(>ng th<c ,n v xy lHn h1n nhi%u l.n mQc d c(3ng $R pht tri;n
giMm d.n. Ti lng $d v mng ni5u nang lHn nhanh v ho6t $Rng tch c'c. Trong th3i k` ny
phi c m?i lin quan $Qc bi5t vHi mi tr(3ng thng qua mng ni5u nang v h5 th?ng m6ch
mu cCa n. V vAy s' pht tri;n cCa mng ni5u nang l mRt du hi5u $ng k; $; $nh gi s'
pht tri;n cCa phi trong th3i gian ny.
Cc ch+c nbng c/a mng ni:u nang
Mng ni5u nang c nhGng ch<c n,ng sau:
1- Mng ni5u nang l c1 quan h hp cCa phi.
Deleted:
150
Do mng ni5u nang nPm ngay d(Hi vd nn h5 th?ng m6ch mu cCa n hp tha $(>c
xy tF khng kh trong my p mRt cch dg dng, $bng th3i thMi kh cc-b-nic (CO
2
). Khi
lHn ln, mng ni5u nang bao bYc tt cM mQt trong cCa vd tr<ng (trF khoMng bn trn bubng
kh) v tF lc ny ton bR b% mQt cCa tr<ng tham gia vo qu trnh h hp cCa phi.
2- Mng ni5u nang nhAn cc cht thMi tF thAn cCa phi v thMi ra $; phi khdi bN nhigm
$Rc.
Phi cng lHn v pht tri;n t?t bao nhiu th cng tiu tha nhi%u th<c ,n v cLng thMi
nhi%u cht cQn b by nhiu. V vAy khoang cCa mng ni5u nang c,ng ln v gip cho mp
cCa n c th; lch vo giGa lng trSng v mng vd. Mng ni5u nang lHn d.n v cu?i cng sc
bao bYc ton bR lng trSng vo bn trong.
N7u qu trnh trao $Zi cht y7u, phi khng nhAn $C th<c ,n sc thMi t cht cQn b,
mng ni5u nang sc lHn chAm, bao bYc h7t $(>c lng trSng muRn h1n hoQc $; hE khng bao
bYc h7t hoQc khp kn nh(ng $; l6i mRt t lng trSng E ngoi.
3- Mng ni5u nang ly can xi tF vd tr<ng cung cp cho phi sB dang.
Sau khi mng ni5u nang $ khp kn, bao bYc ton bR pha trong tr<ng th n trE thnh
ngubn cung <ng canxi duy nht (ly tF tr<ng) cho phi. D(Hi tc $Rng cCa cc phMn <ng ho
hYc, mRt ph.n canxi cCa vd sc bN tan ra v $(>c cc m6ch mu cCa mng ni5u nang vAn
chuy;n v% cho phi sB dang. Canxi l mRt nguyn t? rt c.n thi7t cho phi v vo giGa qu
trnh p, x(1ng cCa g con $ hnh thnh v $ang c<ng d.n nn $i hdi mRt l(>ng lHn canxi.
4- Mng ni5u nang giG mRt vai tr quan trYng gip phi tiu tha lng trSng.
Ch8 sau khi cc mp cCa mng ni5u nang $ n?i vHi nhau E $.u nhYn cCa tr<ng lng
trSng mHi bSt $.u $i qua ?ng d[n huy7t thanh v vo ti ?i. TF lc ny phi tiu tha lng
trSng qua mi5ng. BPng hnh th<c ny phi c th; tAn dang ph.n lHn cc cht c trong lng
trSng . N7u nh( mng ni5u nang khp kn chAm, phi sc tiu tha lng trSng qua mi5ng muRn
h1n, sB dang lng trSng chAm h1n. Do $ cho tHi tAn khi nE phi v[n khng tiu ho $(>c h7t
lng trSng, d[n $7n thi7u th<c ,n cho qu trnh pht tri;n cCa phi.
5- Mng ni5u nang ng,n n(Hc b?c h1i tF lng trSng.
N(Hc E lng trSng l n(Hc d' trG, ch(a tham gia vo qu trnh trao $Zi cht v rt c.n
thi7t cho phi. PhMi c mRt l(>ng n(Hc nht $Nnh trong lng $d v lng trSng th phi mHi c
th; th'c hi5n $(>c qu tnh trao $Zi cht mRt cch bnh th(3ng. N(Hc sc ho tan cc cht dinh
d(0ng v $(a vo cho phi, $bng th3i n(Hc tham gia vo cc bi7n $Zi sinh ho xy d'ng cc
c1 quan v mng cCa phi. N(Hc cLng ho tan cc tht thMi cCa qu trnh trao $Zi cht cCa cc
c1 quan v mng cCa phi. N(Hc cLng ho tan cc cht thMi cCa qu trnh trao $Zi cht v $(a
ra ngoi. Do $ n(Hc tF lng trSng bay h1i $i nhi%u sc lm xu $i cc $i%u ki5n s?ng cCa phi.
Mng ni5u nang pht tri;n tHi $u sc ng,n cch lng trSng ti7p xc vHi vd tHi $ v khi mng
ni5u nang $ khp kn th ton bR lng trSng bN bao bYc khng ti7p xc tr'c ti7p $(>c vHi vd
nGa nn khng bN bay h1i mt n(Hc. Lc ny mng ni5u nang ti7p xc tr'c ti7p vHi mng
trong cCa vd v n(Hc tF mng ni5u nang sc bay h1i. Mng ni5u nang cng lHn n(Hc sc bay h1i
cng nhi%u. _y l n(Hc $ tham gia vo qu trnh trao $Zi cht, bN phi thMi vo khoang cCa
mng ni5u nang. _Mm bMo cho n(Hc thMi bay h1i nhanh l $i%u ki5n c.n thi7t $; trao $Zi cht
c th; xMy ra mRt cch bnh th(3ng.
V mng ni5u nang c nhGng ch<c n,ng quan trYng nh( vAy nn s<c lHn v tr6ng thi
cCa mng ni5u nang cLng gp ph.n xc $Nnh khM n,ng pht tri;n cCa phi. Sau 11 ngy p,
phi $ to nn kh thy mRt cch $.y $C $; $nh gi tr6ng thi cCa n. Chnh v vAy cc du
hi5u pht tri;n cCa mng ni5u nang quan st thy khi soi tr<ng c th; dng $; $nh gi s'
pht tri;n chung cCa phi.
Du hi5u $Qc tr(ng cCa phi pht tri;n t?t sau 11 ngy p l mng ni5u nang $ khp
kn E pha $.u nhYn cCa tr<ng bao bYc ton bR bn trong trF bubng kh v cc m6ch mu cCa
n phMi nhi%u, to v c,ng.
151
Bnh th(3ng cc mp cCa mng ni5u nang khp kn l6i vHi nhau E $.u nhYn cCa tr<ng
sau th3i gian: g 11 ngy, vNt 13 ngy, ngeng v g ty 15 ngy.
TW l5 v cht l(>ng g nE ra tF nhGng tr<ng c mng ni5u nang khp kn l6i $ng th3i
gian cao h1n nhi%u so vHi nhGng tr<ng mng ni5u nang khp kn chAm, khng khp kn hoQc
khp kn nh(ng cn lng trSng E ngoi (E $.u nhYn cCa tr<ng).
Cch ti@n hnh kicm tra s6 pht tricn c/a phi sau 11 ngy <p
- Xc $Nnh vN tr cCa khay m[u E trong my rbi ly ra $(a vo phng ki;m tra sinh hYc.
- _Qt khay tr<ng p bn phMi $n soi. Bn tri $n soi $Qt cc khay khng c tr<ng
(khay nh'a th(3ng) $; x7p tr<ng c phi pht tri;n bnh th(3ng khi soi thy.
- Cc phi y7u, phi ch7t, tr<ng giAp v0 $(>c $nh k hi5u E $.u trn cCa tr<ng v
x7p ra mRt khay nh'a ring.
- Sau khi soi xong h7t tr<ng E trong khay, $7m s? tr<ng cCa tFng lo6i phi pht tri;n
bnh th(3ng, phi pht tri;n y7u, phi ch7t, tr<ng dAp v0 v ghi vo bi;u ki;m tra sinh hYc.
Khi ghi c.n ki;m tra l6i xem tZng s? cc lo6i tr<ng c bPng tZng s? tr<ng cCa l.n ki;m tra
tr(Hc $; l6i trong khay hay khng. N7u c tr<ng v0 phMi lo6i bd th phMi ghi r vo bi;u $; trF
vo tZng s?.
- X7p ton bR tr<ng vo khay p trF nhGng tr<ng th?i hoQc dAp v0. Sau $ $(a khay
vo vN tr cL E trong my ti7p tac p.
Khi soi tr<ng ki;m tra s' pht tri;n cCa phi sau 11 ngy p phMi soi $.u nhYn cCa
tr<ng. C.n ch xem mng ni5u nang $ khp kn hay ch(a, chC y7u phMi d'a vo m6ng
m6ch mu $; xc $Nnh v mu cCa mng ni5u nang trong, E nhGng tr<ng vd nu rt kh nhn.
Tuy nhin n7u mng ni5u nang cn hE ta sc thy che hE sng h1n mRt cht v c giHi h6n
t(1ng $?i r.
Cc k hi5u $(>c sB dang trong $>t ki;m tra ny l:
Y
2
: cc tr<ng c mu ni5u nang cn ch(a khp kn, phi pht tri;n chAm, y7u lc 11
ngy.
C
2
: cc tr<ng c phi bN ch7t trong th3i gian tF 6 tHi 11 ngy p.
V
2
: Cc tr<ng bN dAp v0 trong th3i gian tF 6 tHi 11 ngy p.
Cc tr<ng phi pht tri;n t?t c mng ni5u nang $ khp kn th $; nguyn khng $nh
du.
Cc $Qc $i;m $; nhAn bi7t phi $ bN ch7t trong th3i k` ny l:
- Phi khng chuy;n $Rng khi soi nng
- Tr<ng c mu nu s[m do cc m6ch mu $ bN ph v0.
- Khng cn nhn thy hnh m6ch mu hoQc hnh m6ch mu bN nho $i do bN v0.
Cc tr<ng c phi pht tri;n y7u, ngoi $Qc $i;m mng ni5u nang hE, cn gQp nhi%u
m6ng m6ch mu cCa n m3 do cc m6ch mu nhd v t mu. Phi nhd v chuy;n $Rng y7u.
C.n ch khi ti7n hnh ki;m tra s' pht tri;n cCa phi l.n mRt v l.n hai phMi lm
nhanh, sao cho th3i gian tr<ng E ngoi my p t nht. Cho tHi lc ny phi ch(a toM nhi%u
nhi5t, E lu ngoi my tr<ng bN mt nhi5t qu nhi%u sc lm cho phi bN pht tri;n chAm.
3.6.3. Soi tr0ng ;nh gi s7 pht tri8n c4a phi sau 19 ngy -p
_y l l.n ki;m tra th< ba, $(>c lm vo lc tr(Hc khi g bSt $.u nE.
MQc d khi bSt $.u nE l k7t thc tt cM cc qu trnh chu*n bN $; g mZ vd, k7t thc
qu trnh pht tri;n phi, vi5c theo di v[n rt quan trYng $?i vHi ki;m tra sinh hYc. Khi soi
tr<ng c quan st cc dign bi7n v k7t thc cCa qu trnh pht tri;n phi trong giai $o6n 11
19 ngy p v bi7t $(>c m<c $R chu*n bN cCa thai $; mZ vd ra ngoi. Cc quan st ny gip ta
$nh gi $(>c ch7 $R p $ sB dang v t(1ng lai cCa cc l tr<ng ti7p theo cn $ang E trong
my p. _?i vHi l tr<ng $ang E my nE cLng quan trYng v n gip cho vi5c lAp ra mRt ch7
$R p thch h>p E my nE $p <ng vHi yu c.u cCa thai $; sao cho qu trnh nE c th; dign ra
dg dng, $bng lo6t.
Deleted:
152
N7u lc ny g con E trong tr<ng $ sB dang h7t lng trSng v ph.n lHn lng $d th
qu trnh nE sc xMy ra $ng lc v g nE dg dng. G con nE ra lnh lQn v khoV m6nh. V vAy
lc ny phi phMi lHn v nPm $ng ngi vN tr. Th(3ng th(3ng nhGng $i%u ki5n ny km theo
qu trnh teo kh cCa mng ni5u nang, cSt $<t m?i lin quan giGa h5 th?ng m6ch mu cCa n
v h5 tu.n hon cCa thai cLng nh( kch th(Hc cCa ti lng $d nhd l6i tr(Hc khi $(>c $(a vo
khoang bang.
Du hi5u $Qc tr(ng cCa tr<ng $ chu*n bN t?t $; nE l khi soi $.u nhYn cCa tr<ng thy
$ t?i s[m hon ton. _i%u ny ch8 ra rPng phi $ dng h7t lng trSng, khng cn cht no E
$.u nhYn. Nh( vAy lng $d cLng $(>c sB dang nhi%u v sau khi h7t lng trSng th cc cht
dinh d(0ng trong ti lng $d l ngubn cung cp th<c ,n duy nht cho thai. _bng th3i n cLng
cho bi7t thai lHn nPm chi7m h7t ton bR khoang cCa tr<ng (trF bubng kh) lp kn pha $.u
nhYn cCa tr<ng.
MRt du hi5u khc $; nhAn bi7t m<c $R pht tri;n cCa phi trong giai $o6n giGa cCa
qu trnh p l s' bay h1i n(Hc cCa tr<ng. Phi cng $(>c nui d(0ng t?t, qu trnh trao $Zi
cht cng m6nh th n(Hc tF tr<ng bay h1i cng nhi%u.Do trao $Zi cht m6nh phi thMi rt
nhi%u n(Hc mang theo cc cht cQn b vo khoang cCa mng ni5u nang. Khi phMi xy ho
mRt l(>ng lHn cht dinh d(0ng (qu trnh $bng ho), trong tr<ng toM ra rt nhi%u nhi5t. MRt
ph.n cCa nhi5t l(>ng ny $(>c sB dang lm bay h1i n(Hc tF mng ni5u nang. _; nhAn bi7t
$(>c n(Hc $ bay h1i nhi%u hay t phMi d'a vo kch th(Hc cCa bubng kh. N7u trong giai
$o6n giGa cCa qu trnh p (11 19 ngy p) phi pht tri;n t?t th bubng kh sc chi7m
khoMng 1/3 th; tch tr<ng.
H1n nGa n7u n(Hc tF mng ni5u nang $ bay h1i $i nhi%u th sau 19 ngy p, mng
ni5u nang phMi bSt $.u teo kh. V vAy khi soi $.u t cCa tr<ng ($.u c bubng kh) sc thy
mng ni5u nang che ti7p gip vHi bubng kh c mu t?i s[m, khng cn sng m3 hoQc c hnh
m6ch mu.
Phi pht tri;n chAm hoQc y7u th tr<ng bay h1i t n(Hc, giMm kh?i l(>ng t, bubng kh
nhd h1n nhi%u so vHi cc tr<ng phi pht tri;n t?t. Mng ni5u nang cCa cc tr<ng ny che st
vHi bubng kh cn sng nhi%u, rt r cc m6ch mu cn $ang c,ng. _y l bi;u hi5n cCa mng
ni5u nang cn ch<a nhi%u n(Hc, ch(a teo kh v m6ng m6ch mu cCa mng ni5u nang v[n
cn $ang ho6t $Rng quan h5 chQt chc vHi h5 tu.n hon cCa thai.
Tr(Hc khi nE, thai nPm $ng ngi l nPm theo trac dYc cCa tr<ng. _ui h(Hng v% pha
$.u nhYn, $.u h(Hng v% bubng kh cCa tr<ng. Chn gAp l6i co st vo mnh, giGa hai chn l
ti lng $d. _.u cCa thn gAp d(Hi cnh phMi md ng*ng ln pha l(ng. Lc ny thai lun lun
cB $Rng v h(Hng duy nht c th; cB $Rng $(>c l v% pha bubng kh, th; hi5n thai nPm $ng
ngi v chu*n bN t?t $; mZ vd. _i khi soi tr<ng cn gQp bng cCa md g cn nh ln bubng
kh $; thE.
VN tr cCa thai cn c th; nhAn bi7t khi g con bSt $.u mZ vd. N7u nPm $ng ngi, v7t
mZ vd sc g.n bubng kh hoQc g.n giGa thn tr<ng. N7u nPm sai ngi g con sc mZ vd E nBa
d(Hi quM tr<ng v% pha $.u nhYn cCa tr<ng.
Khi soi tr<ng sau 19 ngy p c th; chia lm 4 lo6i theo m<c $R pht tri;n khc nhau.
- Lo8i th$ nhKt: gbm nhGng tr<ng khi soi thy mng ni5u nang g.n bubng kh t?i s[m,
$.u nhYn cCa tr<ng t?i s[m, bubng kh t(1ng $?i lHn v thy r cZ cCa g con ngY nguAy bn
trong. _y l lo6i t?t nht v thai $ pht tri;n hon ch8nh. Th(3ng E nhGng tr<ng ny khng
c tr<ng khng nE hay ni cch khc l sc nE ton bR. MRt l tr<ng t?t, ch7 $R p ph h>p th
tr<ng lo6i ny phMi chi7m tW l5 cao.
- Lo8i th$ hai: gbm nhGng tr<ng soi thy mng ni5u nang ti7p gip vHi bubng kh v
$.u nhYn cCa tr<ng $%u t?i s[m nh(ng cZ cCa g con ch(a nh ln bubng kh. Nhn chung E
$y c l do no $ khi7n s' pht tri;n cCa phi bN chAm l6i vo nhGng ngy cu?i. Th(3ng
th(3ng bubng kh cCa cc tr<ng ny nhd s1n so vHi tr<ng lo6i th< nht. TW l5 nE cCa nhGng
tr<ng ny ni chung l t?t nh(ng sc nE chAm h1n bnh th(3ng.
153
- Lo8i th$ ba: gbm nhGng tr<ng cZ cCa g con $ nh ln bubng kh nh(ng khi soi cn
thy sng E $.u nhYn cCa tr<ng. C hai khM n,ng.
a- Do g con E trong tr<ng dng chn $6p nh $.u v cZ ln bubng kh qu m6nh lm
nhc cM mnh ln v cch khdi $.u nhYn cCa tr<ng mRt t. V th7 khi soi thy $.u nhYn tr<ng.
Th'c ra $y l nhGng tr<ng thuRc lo6i th< nht nh(ng bSt $.u h1i sHm cc ho6t $Rng $; mZ
vd ra ngoi. Tuy nhin mng ni 5u nang che g.n bubng kh lHn cCa cc tr<ng ny t?i s[m
ch<ng td $ teo kh. TW l5 nE cCa cc tr<ng ny cLng rt t?t nh( nhGng tr<ng thuRc lo6i th<
nht.
b- _.u nhYn cCa tr<ng khi soi cn thy sng do E $ cn lng trSng nh(ng v mRt s?
l do nht $Nnh (v da nh( nhi5t $R cao ko di) nhGng tr<ng ny bSt $.u nE sHm. Thng
th(3ng, mng ni5u nang che ti7p gip vHi bubng kh hy cn sng v cn thy m6ch mu
$ang ho6t $Rng. Cc tr<ng ny c tW l5 ch7t phi kh cao. Ph.n lHn tr<ng mZ vd rbi nPm $y
hoQc g con nE ra cn ti lng $d nPm ngoi khoang bang hoQc hE r?n.
- Lo8i th$ t: gbm nhGng tr<ng thai chu*n bN $i%u ki5n $; nE rt km. _.u nhYn cCa
tr<ng khi soi cn sng, cZ cCa phi cLng ch(a nh ln bubng kh. Mp bubng kh c mRt
$(3ng ranh giHi thlng v rt r. Th(3ng E pha d(Hi mp ny v[n cn quan st thy cc m6ch
mu cCa mng ni5u nang ch(a bN teo $i. Bubng kh nhd. NhGng tr<ng ny nE rt km, g nE
ra xu v y7u. Nhi%u tr<ng khng nE. V vAy khi p phMi $i%u ch8nh ch7 $R p sao cho khng
c lo6i tr<ng ny trong my.
Qu trnh pht tri;n cCa phi trong my p khng nhGng Mnh h(Eng tHi k7t quM v% s?
l(>ng cCa l p m cn Mnh h(Eng cM tHi cht l(>ng g con nE ra. G nE tF nhGng tr<ng phi
pht tri;n t?t sc lHn nhanh h1n v bSt $.u $V tr(Hc.
Khi soi ki;m tra tr<ng sau 19 ngy p ng(3i ta dng cc k hi5u sau $; $nh du
Y
3
: cc tr<ng phi pht tri;n chAm, y7u, cZ ch(a nh ln bubng kh.
C
3
: cc tr<ng c phi bN ch7t trong giai $o6n tF 12 tHi 19 ngy p.
V
3
: Cc tr<ng bN dAp, v0 trong giai $o6n tF 12 tHi 19 ngy p.
Cc tr<ng pht tri;n t?t khng $nh du.
* Sau khi p h7t ngy th< 20 (sau 480 gi3) bSt $.u vo ngy p th< 21 phMi $7m s? g con
$ nE ra trong khay m[u ki;m tra sinh hYc $; bi7t tW l5 g nE $ng th3i gian l bao nhiu. Trn c1
sE $ $i%u ch8nh ch7 $R p E my nE gip cho g nE $bng lo6t v dg dng h1n hoQc d' tnh $(>c
th3i $i;m g sc nE rR $; $i%u ch8nh my.

3.6.4. Ki8m tra khi g nP v ;nh gi ch-t lQng g nP
K7t quM cu?i cng cCa mRt $>t p l g con nE ra. V vAy khi ra g cn c th; $nh gi
mRt cch t(1ng $?i ton di5n cht l(>ng tr<ng p, $i%u ki5n bMo quMn, ch7 $R p
Khi ly g ra khdi my tr(Hc tin c.n quan st mu cCa vd tr<ng cn trong khay. Vd
tr<ng s6ch khng c v7t b*n mu xanh hoQc nu ch<ng td g nE t?t, r?n khp kn. Ng(>c l6i
vd tr<ng trng nhem nhu?c, mang nhi%u vi7t b*n mu xanh, nu, *+, vng v dnh th chSc
chSn c nhi%u tr<ng khng nE. G con nE ra lng dnh b7t, y7u, r?n hE nhi%u.
Qua v7t mZ vd v kch th(Hc cCa mMnh vd tr<ng cLng c th; $nh gi mRt ph.n ch7 $R
p $ $(>c sB dang v n ch8 vN tr phi nPm v $R bay h1i n(Hc cCa tr<ng.
Vi5c $nh gi cht l(>ng g nE ra ch8 nn lm khi g $ kh lng v c<ng cp. N7u
lm ngay khi g mHi nE, g con cn y7u, t ho6t $Rng v lm con (Ht. Do $ sc c nhi%u g
lo6i I bN $nh gi sai l.m thnh lo6i II.
Khi ra g con phMi cn g con $; bi7t chnh xc $R bay h1i n(Hc cCa tr<ng v s' sB
dang lng trSng v lng $d cCa phi trong qu trnh p. Tr<ng p t?t $6t tiu chu*n v% kh?i
l(>ng, ch7 $R p ph h>p th khi nE ra g con phMi nQng trung bnh tF 36 $7n 40g.
Ngoi cc tnh cht cCa g lo6i I, g phac va t?t cho ch,n nui phMi l nh(ng con nE
$ng th3i gian: g dng nhI (h(Hng tr<ng) tF cu?i ngy p th< 20 tHi giGa ngy p th< 21; g
dng nQng (h(Hng thNt) tF cu?i ngy p th< 20 tHi cu?i ngy p th< 21.
Deleted:
154
G t?t, kh?i l(>ng cCa d6 dy tuy7n, l lch v gan cLng t(1ng $?i lHn. Tuy nhin tim
vFa phMi khng to.
Ngoi cc vi5c phMi quan st v theo di k; trn khi ra g con phMi $7m s? g $ nE
trong khay m[u, phn ra lo6i I v lo6i II, $7n s? tr<ng khng nE cn l6i trong khay, nhAn xt
v ghi tt cM cc s? li5u ny vo bi;u ki;m tra sinh hYc.
Cu?i cng phMi giMi ph[u cc tr<ng c phi ch7t khng nE E trong khay $; xc $Nnh
nguyn nhn tm cc khSc phac trong cc $>t p ti7p theo v ghi k7t quM vo bi;u.

3.6.5. Ki8m tra ;U gi9mkh=i lQng c4a tr0ng trong qu trnh -p
N(Hc khng ch8 bay h1i tF tr<ng do Mnh h(Eng cCa cc $i%u ki5n bn ngoi. Trong
qu trnh phi pht tri;n c(3ng $R trao $Zi cht cLng c mRt Mnh h(Eng lHn tHi $R bay h1i
n(Hc tF tr<ng, nht l E nBa sau cCa qu trnh p.
MRt quM tr<ng khng $(>c tha tinh th l(>ng n(Hc bay h1i tF tr<ng xMy ra t(1ng $?i
$%u tF $.u tHi cu?i $>t p. Tr<ng c phi tW l5 bay h1i n(Hc v% cu?i qu trnh p t,ng ln. Khi
bSt $.u p, n(Hc bay h1i tF tr<ng ch8 $1n thu.n theo tnh cht l hYc t<c l pha thuRc vo
nhi5t $R, *m $R v t?c $R gi E trong my p. Khi phi $ lHn h1n v cc mng cCa phi bSt
$.u ho6t $Rng th cng ngy s' bay h1i n(Hc cng mang tnh cht sinh l nghXa l pha thuRc
vo th; tr6ng v c(3ng $R trao $Zi cht cCa phi.
Khi mng ni5u nang $ khp kn, bao bYc ton bR mQt trong tr<ng th phi cng pht
tri;n t?t v trao $Zi cht m6nh bao nhiu th n(Hc tF tr<ng sc bay h1i nhanh by nhiu. Trong
tFng giai $o6n p th; hi5n m<c $R trao $Zi cht v s<c pht tri;n cCa phi.
N7u tr<ng bN mt nhi%u n(Hc v bay h1i tr(Hc khi vo p th tW l5 nE sc km v phi
kh pht tri;n. Cc tr<ng mt t n(Hc tr(Hc khi p sc cho tW l5 nE cao h1n nhi%u.
_Qc bi5t trong khi p c.n theo di v ki;m sot $(>c $R bay h1i n(Hc tF tr<ng. Trong
su?t qu trnh p cho tHi lc 18 19 ngy tr<ng giMm tF 11 $7n 13% kh?i l(>ng so vHi kh?i
l(>ng ban $.u. Tuy nhin khng th; ch8 ch trYng tHi $R giMm kh?i l(>ng chung cCa cM qu
trnh p bEi v $R giMm kh?i l(>ng tr<ng trong tFng giai $o6n mang nghXa rt khc nhau.
Khi mHi bSt $.u p n(Hc bay h1i $i tF lng trSng n1i tAp trung d' trG n(Hc cho phi
sB dang. V vAy phMi giG tHi m<c t?i $a $; tr<ng khdi bN bay h1i mt nhi%u n(Hc, t,ng l(>ng
n(Hc mang cc cht dinh d(0ng tF lng trSng v lng $d $(a vo cho phi. Lm giMm $R bay
h1i n(Hc tF tr<ng trong nhGng ngy p $.u tin cLng l lm giMm l(>ng nhi5t m tr<ng bN mt
(do n(Hc bay h1i ly $i).
Do $ tW l5 giMm kh?i l(>ng bnh qun khng nn v(>t qu:
- Tr<ng g tF 1 $7n 6 ngy p: 0,5 0,6%/ngy
- Tr<ng vNt tF 1 $7n 7 ngy p: 0,4 0,5%/ngy
- Tr<ng ngeng tF 1 $7n 8 ngy p: 0,3 - 0,4%/ngy.
Mng ni5u nang pht tri;n tHi lc bSt $.u bm vo mQt trong cCa vd tr<ng (khoMng 6
ngy p) th bSt $.u bay h1i n(Hc tF trong khoang cCa n. Mng ni5u nang cng lHn, cng phC
kn tF mng ni5u nang sc t,ng d.n ln. Khi mng ni5u nang $ khp kn E $.u nhYn cCa tr<ng
th n(Hc bay h1i $i hon ton l n(Hc tF mng ni5u nang. _y l n(Hc $ tham gia vo qu
trnh trao $Zi cht, $(a cc cht $inh d(0ng vo cho phi v sau $ phi thMi vo khoang cCa
nng ni5u nang mang theo cc cht cQn b cCa qu trnh trao $Zi cht c h6i cho phi.
Do $ n(Hc tF mng ni5u nang mt $i khng Mnh h(Eng xu tHi dinh d(0ng cCa phi
m ng(>c l6i. N(Hc tF mng ni5u nang bay h1i $i t6o che $; phi ti7p tac thMi cQn b vo
khoang. Phi cng lHn, pht tri;n cng t?t sc tiu tha cng nhi%u th<c ,n lm giMm nhanh
chng kh?i l(>ng cCa lng trSng v mRt ph.n lng $d. _bng th3i phi cLng sc thMi cng nhi%u
cht cQn b.
N7u s' bay h1i n(Hc tF mng ni5u nang bN giMm $i th khng ch8 lm cMn trE vi5c thMi
cc cht $Rc h6i tF c1 th; phi m cn lm giMm l(u l(>ng n(Hc $(a th<c ,n tF lng trSng v
lng $d vo cho phi. V vAy, phi dFng pht tri;n v n7u ko di th phi sc bN ch7t.
Deleted:
155
Lm ngFng s' bay h1i n(Hc tF mng ni5u nang vo giGa qu trnh p sc gy ch7t phi
trong nhGng ngy p cu?i cng v trong khi nE. V mng ni5u nang cn nhi%u cht ldng nn
khng teo kh $i $(>c, g nE chAm v nQng bang. Rt nhi%u phi bN sQc trong cht ldng ny
v ch7t. MRt s? khc bN ch7t sau khi nE. Do $ trong nhGng ngy p $.u c.n phMi giG n(Hc
cho tr<ng tHi m<c t?i $a nh(ng khi mng ni5u nang $ khp kn th lm sao cho n(Hc tF tr<ng
bay h1i $i tHi m<c t?i $a l6i l mRt nhu c.u c.n thi7t.
TW l5 giMm kh?i l(>ng cCa tr<ng g sau 11 ngy p c.n $6t tF 0,6% mRt ngy trE ln
(c th; 0,7 $7n 0,8%) $i khi c th; tHi 1% hoQc h1n nGa.
C th; xc $Nnh $(>c l(>ng n(Hc $ bay h1i tF tr<ng khi g nE d'a vo v7t mZ vd v
kch th(Hc cCa hai mMnh vd. N7u n(Hc bay h1i t th g sc mZ vd E g.n $.u trn cCa tr<ng.
Tr(3ng h>p ny sc thy mMnh vd pha bubng kh nhd h1n hln mMnh kia.
N7u n(Hc tF tr<ng bay h1i vFa phMi v7t mZ vd sc E xp x8 3/4 chi%u di cCa tr<ng v% pha
bubng kh v h1i l5ch xu?ng pha giGa tr<ng. V vAy khi g nE ra c th; thy hai mMnh vd c kch
th(Hc chnh l5ch khng nhi%u lSm, mMnh vd E d(Hi to g.n gp r(0i mMnh trn.

3.6.6.Theo di ;U di c4a qu trnh -p
Khi p tr<ng cCa cng mRt $n g, khng phMi tt cM tr<ng $%u nE cng mRt lc mQc
d cc $i%u ki5n khc $%u gi?ng nhau. TF lc nE nhGng con g $.u tin cho tHi khi nE nhGng
con g cu?i cng th(3ng c mRt s' khc nhau v% th3i gian, E tr<ng ngeng c th; tHi h1n 2
ngy. C s' khc nhau v% th3i gian l do Mnh h(Eng cCa cc tnh tr6ng c th; cCa $n g sinh
sMn (khM n,ng hp tha cc cht dinh d(0ng, di truy%n)
Tr<ng $bng $%u v% kch th(Hc v cht l(>ng sinh hYc t?t th g nE sc rt $bng lo6t. _R
di cCa qu trnh p khi $ sc pha thuRc vo c(3ng $R trao $Zi cht cCa phi.
N7u c mRt nguyn nhn no $ Mnh h(Eng xu tHi qu trnh trao $Zi cht cCa phi th
ph.n lHn sc lm ko di th3i gian p. V vAy $R di qu trnh p cLng l mRt ch8 s? v% cht
l(>ng tr<ng v cht l(>ng p. C.n $i%u khi;n sao cho g cCa mRt l p bSt $.u nE $bng lo6t;
$ng th3i gian v nE trong mRt th3i gian ngSn nht. Trn th'c t7 c th; ki;m tra $R di cCa
qu trnh p khi so snh vHi th3i gian m ng(3i ta lAp cho $i%u ki5n p cng nghi5p:
BPng 35 : ThYi Aicm g nW

Blt ARu nW NW r2 K@t thc
G Cu?i ngy p th< 20 NBa $.u ngy 21 Cu?i ngy 21
VNt v g ty Ngy 26 Ngy 27
Cu?i ngy 27 v $.u
ngy 28
Ngeng Ngy 29 Ngy 30 _.u ngy 31
Qu trnh nE bSt $.u khi trong khay nE xut hi5n nhGng g con $.u tin. NE rR l
khoMng th3i gian m xp x8 70 80% s? tr<ng cng nE. K7t thc qu trnh nE l khi c th; ly
ra khdi my nE nhGng con g con khoV m6nh, lnh lQn cu?i cng m khng c.n phMi lm g $;
gip chng tch vd ra ngoi.
Mu?n theo di v sB dang ch8 s? ny nn $(a cc l tr<ng vo p cng mRt gi3 nht
$Nnh. V da tt cM cc l p $%u vo tr<ng lc 3 gi3 sng.
Khi ki;m tra $R di cCa qu trnh p, c.n xt $7n mRt s? $i%u ki5n bn ngoi $; x
dNch khoMng th3i gian chu*n:
- _R di qu trnh p cCa tt cM cc loi trong ma $ng di h1n mRt cht so vHi ma
xun v ma h.
- Tr<ng g dng nQng (g h(Hng thNt) do c(3ng $R trao $Zi cht cCa phi nhd h1n so
vHi phi cCa tr<ng g dng nhI (g h(Hng tr<ng) nn nE ra muRn h1n.
- Tr<ng cCa g $ qu mRt n,m $V c.n mRt qu trnh p di h1n l tr<ng cCa g d(Hi
mRt n,m $V.
- Trong cng mRt nhm tr<ng th tr<ng to nE chAm h1n tr<ng nhd.
Formatted: Font: 9 pt, Bold
Deleted:
156
- Tr<ng bMo quMn cng lu th p nE cng muRn.
N7u tr<ng c cht l(>ng t?t th khi vo p phi sc pht tri;n t?t v $bng $%u. Cc c1
quan hnh thnh $ng th3i gian v ho6t $Rng tch c'c sc gip cho g nE $ng th3i gian v c
cht l(>ng t?t. V th7 g con t?t nht l nhGng con nE ra trong nBa $.u cCa ngy p th< 21.
- Tuy nhin, c.n nhH rPng nhGng tr<ng nE ra g mi th3i gian p ngSn h1n cht t so
vHi nhGng tr<ng nE ra g tr?ng. V vAy trong s? g nE ra E nBa $.u cCa ngy p th< 21 c
nhi%u g mi h1n cn nBa sau cCa ngy 21 l6i sc c nhi%u g tr?ng.
- Tr<ng cCa nhGng g mi sinh sMn $V nhi%u tr<ng (n,ng sut $V cao) c xu h(Hng rt
ngSn th3i gian p h1n mRt cht so vHi tr<ng cCa cc con khc.

3.7. M2t sV hi:n t!Xng b:nh l th!Yng gIp khi <p tr+ng cng nghi:p
NhGng tri5u ch<ng xu bi;u hi5n ra trong qu trnh p cLng nh( E k7t quM p nE c th;
do nhi%u nguyn nhn rt khc nhau gy ra. Tuy nhin bao gi 3 cLng c nhGng nguyn nhn
chC y7u gy ra mRt b5nh no $ m n7u bi7t d'a vo cc tri5u tr<ng $Qc tr(ng c th; xc $Nnh
dg dng v tm cch khSc phac cho tr<ng cCa cc l sau.

3.7.1. _p tr0ng ; b9o qu9n di ngy
Tr<ng cL c th; nhAn bi7t khi thy bn ngoi b% mQt vd tr<ng nhfn bng $i khi c
mRt vi mMng xanh nh6t. _(a tr<ng ln $n soi thy lng $d mu s[m, nPm g.n vd tr<ng v
$i khi r1i xu?ng pha $.u nhYn cCa tr<ng. Ch8 c.n xoay nhI l lng $d di $Rng rt m6nh v
nhanh. Bubng kh lHn. _Ap tr<ng ra thy lng trSng chMy long nh( n(Hc, $i khi c mu h1i
$ac. GiHi h6n giGa cc lHp lng trSng h.u nh( khng cn. Lng $d cCa tr<ng dIt v mng
lng $d rt dg bN v0.
Trong khi p, phi bSt $.u pht tri;n muRn, $Xa phi nPm trn lng $d lHn ln mRt
cch hen lo6n. Cc m.m c1 quan th.n kinh v tu.n hon cCa phi khng $(>c hnh thnh theo
$ng tu.n t'. V vAy nhi%u phi ch7t ngay trong ngy p $.u tin thAm ch trong nhGng gi3 p
$.u tin.
Phi y7u, pht tri;n chAm, mng ni5u nang khp kn chAm. _i khi cho tHi tAn cu?i
$>t p mng ni5u nang v[n khng khp kn $(>c.
Do lng trSng $ bN long, trong tu.n p $.u tin tr<ng bN bay h1i mt nhi%u n(Hc. Tuy
vAy sau khi mng ni5u nang $ khp kn th n(Hc l6i bay h1i t v chAm do cht l(>ng sinh
hYc cCa tr<ng giMm nhi%u nn phi y7u trao $Zi cht km, toM t nhi5t.
G bSt $.u nE chAm. Ph.n lHn g con mZ mRt hoQc vi v7t E vd rbi nPm $y khng
tch r3i vd ra ngoi $(>c. Qu trnh nE ko di v y7u.
G con nE ra dnh b7t v b*n do cn nhi%u lng trSng trong tr<ng ch(a tiu tha h7t
dinh vo lng v kh c<ng thnh tFng mMng. Nhn chung, g con y7u, nQng bang, tW l5 nui
s?ng thp.

3.7.2. B+nh chn, cnh ngWn (Micromelia)
_y l hi5n t(>ng phi bN bi7n dN tr.m trYng gSn li%n vHi cc r?i lo6n rt $Qc tr(ng cCa
qu trnh hnh thnh san v x(1ng cCa t< chi.
Bi;u hi5n cCa b5nh ny l chn v $i khi cM cnh cCa phi rt ngSn. X(1ng bn ngSn
cong v to ln. X(1ng ch.y cLng ngSn v cong. h cnh, cc x(1ng cnh tay, x(1ng tra,
x(1ng quay $%u bN ngSn l6i. B5nh chn, cnh ngSn do thi7u dinh d(0ng cn km theo nhi%u dN
hnh khc.
Ngoi chn, cnh ngSn $i khi cn gQp cM bi7n dN E hRp sY: $.u rRng, x(1ng hm d(Hi
h.u nh( khng pht tri;n v rt ngSn. Ng(>c l6i md ph.n trn l6i lHn ln v quQp xu?ng d(Hi
nn trng gi?ng nh( md cCa con vIt. V th7 hi5n t(>ng ny con gYi l md vIt. X(1ng s?ng
cCa phi E ph.n cZ $i khi bN vQn xoSn.
Formatted: Level 1
157
S' pht tri;n cCa lng cLng bN bi7n $Zi. Cc bp lng m,ng lHn ln nh(ng khng mE
ra khi $ ra khdi da, v th7 ton thn nh( bao phC bEi nhGng chi7c $inh ghim. MRt vi bp
lng sau ny c th; mE ra nh(ng do mE chAm nn sc c hnh xoSn ?c.
Phi bN ch7t sHm $i khi mnh s(ng mYng. Cc ngn chn duei hen lo6n hoQc gAp
ng(>c v% pha sau. GiGa ngn chn th< ba v th< t( c th; c mRt mng mdng. Ph.n lHn cc
phi bN b5nh Micromelia $%u ngFng pht tri;n v ch7t.
Nhi%u phi c kch th(Hc ci, nhd. ThAn nguyn thuW (?ng Wolff) lHn h1n bnh
th(3ng v ch<a nhi%u n(Hc. Trong thAn $Yng nhi%u mu?i urt mu trSng hoQc vng nh6t.
Nguyn nhn gy b5nh Micromelia l do th<c ,n cCa $n g sinh sMn thi7u, Vit B
2

(Riboilavin), Biotin (Vitamin H) v mangan (Mn)

Hnh 15: B:nh Micromelia
A. X*ng chy b@ cong v v2n W phi b@ Micromelia
B. X*ng chi d1i bnh th0ng

3.7.3. B+nh atexia
Bi;u hi5n $Qc tr(ng cCa b5nh ny E g mHi nE l nhGng cB $Rng hen lo6n.
D6ng th(3ng gQp nhi%u nht cCa b5nh Atexia l g con ngM $.u v% pha l(ng, mQt
ng*ng ln tr3i g xoay quanh thnh vng trn, c th; xoay lin tac hoQc thnh tFng $>t. G
con bN b5nh ny khng $<ng ln $(>c. Cc cB $Rng cCa $n ko di lm g ki5t s<c v ch7t.
D6ng th< hai cCa b5nh Atexia t gQp h1n. D6ng ny g con gAp $.u xu?ng bang v
h(Hng v% pha sau.
Nguyn nhn gy b5nh Atexia l do th<c ,n cCa $n g sinh sMn bN thi7u Biotin v
Man-gan (Mn). _i khi thi7u Vitamin B
1
(thiamine) cLng gy nn Atexia.

3.7.4. B+nh khoo chn hay perosis
B5nh ny Mnh h(Eng tHi s' pht tri;n cCa cc x(1ng.
Tri5u ch<ng $Qc tr(ng nht cCa b5nh ny l khHp n?i giGa x(1ng chy v x(1ng bn
bN s(ng ln. _.u d(Hi cCa x(1ng chy v $.u trn cCa x(1ng bn (hay gYi l ?ng chn g) bN
xoSn gy trAt khHp. V th7 gn cLng tr(>t ra theo.
Khi bN PEROSIS, khHp x(1ng trng to hln ln, chn g bN l5ch sang mRt bn hoQc
quQt ngang lm g $i l6i rt kh kh,n hoQc khng $<ng ln $(>c.
Nguyn nhn gy b5nh FEROSIS l do thi7u Mangan (Mn), axt folic, biotin, axt
nicotinic (niacin) v c th; cM vitamin B
12
(Cobalamine) trong th<c ,n cCa $n g sinh sMn.

3.7.5. B+nh g con bF dnh b"t khi nP
Hi5n t(>ng ny th(3ng xMy ra khi g bSt $.u mZ vd. Le E vd tr<ng m g vFa mZ trn
ra mRt cht ldng dnh v kh rt nhanh. Cht ldng ny c mu vng hoQc nu.
Formatted: Centered
158
Khi chMy ra, cht ldng ny phC kn md cCa g con v kh $i, bNt kn mLi v mi5ng lm
g con ch7t ng6t. MRt s? tr(3ng h>p khc g con $ mZ vd $(>c mRt le t(1ng $?i lHn nn
khng bN ng6t nh(ng $.u v cnh l6i bN cht ldng dnh vo vd lm cho khng cB $Rng $(>c.
V th7 g ch8 c th; nPm yn khng th; ti7p tac mZ vd.
MRt s? t g con nE ra $(>c th mnh dnh $.y lng trSng ch(a tiu h7t v cht ldng
dnh. Khi kh $i lng g sc dnh b7t l6i thnh tFng mMng c<ng, $i khi dnh cM vd tr<ng trng
rt b*n. C rt nhi%u g con bN ch7t ngay trn khay nE.
N7u ki;m tra qu trnh pht tri;n c th; thy tr<ng vo p c cht l(>ng km, lng
trSng long, lng $d di $Rng dg dng. Phi pht tri;n y7u, rt nhi%u phi ch7t trong th3i k`
$.u cCa qu trnh p. Mng ni5u nang khp kn chAm hoQc khng khp kn $(>c. Trong nBa
sau cCa qu trnh p tr<ng bay h1i t n(Hc. Tr(Hc khi nE soi $.u nhYn cCa tr<ng cn sng
nhi%u, cZ phi ch(a nh ln bubng kh lc 19,5 ngy p, bubng kh nhd, mng ni5u nang cn
n(Hc Ni chung l tt cM cc bi;u hi5n cCa phi pht tri;n chAm v y7u.
Nguyn nhn chC y7u gy ra b5nh ny l do thi7u cc vitamin thuRc nhm B, $Qc bi5t
l Ribofiavine (B
2
) v Biotin (vitamin H). B5nh sc tr.m trYng h1n n7u nh( thi7u vitamin
nhm B l6i km theo thFa $6m $Rng vAt trong kh*u ph.n cCa $n g sinh sMn.
Ngoi cc tri5u ch<ng k; trn vi5c ch*n $on sc cng chnh xc khi ta gQp mRt vi phi
bN b5nh Micromelia trong s? phi ch7t.

3.7.6. Phn tch ta l+ phi ch"t
Trao ANi ch<t c/a phi g
Trong th'c t7, T_C cCa phi g l k7t quM cCa nhi5t $R trong my p. Nhi5t $R cao
lm phi pht tri;n nhanh v ng(>c l6i. Khi phi pht tri;n nhanh, cc t7 bo sc sB dang nhi%u
oxy $; oxy ho cc cht dinh d(0ng trong tr<ng th3i thMi ra n(Hc, CO2 Khi phi pht tri;n
chAm th qu trnh ny chAm l6i. _; qu trnh T_C cCa phi dign ra bnh th(3ng v E m<c
cn bPng th nhi5t $R p phMi $(>c $Qt E $R chnh xc. h cc my p hi5n $6i, nhi5t $R ny l
37,5
0
C hay l 99,5
o
F. Tuy nhin, trong my p, nhi5t $R hay bN thay $Zi do $, ng(3i ta
phMi th(3ng xuyn ki;m tra.
Phn lo>i phi ch@t
Giai $o6n 1 (ch7t tr(Hc khi $(>c $V ra)
S' hnh thnh phi d6 l mRt giai $o6n quy7t $Nnh trong qu trnh pht tri;n phi. Khi tr<ng E
trong c1 th; g qu lu, s' pht tri;n phi v(>t qu giai $o6n hnh thnh phi d6, v s' ch7t phi trong qu
trnh l(u giG tr<ng sau khi tr<ng $(>c $V ra t,ng ln $ng k;. CLng c s' t,ng tW l5 ch7t phi trong qa
trnh l(u giG tr<ng n7u giai $o6n hnh thnh phi d6 ch(a hon ch8nh tr(Hc khi tr<ng $(>c $V ra.
MRt s? y7u t? c lin quan $7n th3i gian tr<ng $i qua vi tr<ng. NhGng qu tr<ng lHn
c.n nhi%u th3i gian h1n nhGng quM nhd. Tr<ng c vd dy cLng $i qua vi tr<ng lu h1n tr<ng
vd mdng. G m c tr<ng t,ng t nht v% kh?i l(>ng trong su?t giai $o6n $V sc $V nhGng quM
tr<ng t?t h1n cho vi5c p sau ny.
Tr<ng c th; $(>c $V non, y7u t? ny rt ngSn qu trnh p tr<ng tr(Hc khi $V. NhGng
quM tr<ng ny $(>c $Qc tr(ng bEi lHp vd mdng hoQc trong tr(3ng h>p cCa nhGng quM tr<ng c
vd nu, l tr<ng c mu vd sng h1n. NhGng b5nh $(3ng h hp trong nhGng $n g $V gy
nn hi5n t(>ng $V non.
Tr<ng E nhGng con g $V km c.n nhi%u th3i gian h1n trong vi tr<ng, nhi%u khi ln
$7n 27h v phi pht tri;n qu lu tr(Hc khi tr<ng $(>c $V ra. _ l mRt l do giMi thch t6i
sao tr<ng cCa g $V t?t l6i c t8 l5 p nE cao h1n.
Giai $o6n 2 (phi ch7t sHm)
_ l nhGng phi ch7t trong giai $o6n 3 ngy $.u tin cCa qa trnh p nE. MRt s?
tr<ng khng khEi $Rng l6i $(>c qu trnh pht tri;n khi $(>c $Qt vo my p. Ph.n nhi%u l
do nhGng $i%u ki5n bMo quMn tr<ng km, lm giMm s<c s?ng cCa phi. Phi ch7t sHm $(>c
phn lo6i d'a vo s' xut hi5n cCa mu $ng, v khng th; nhAn ra $(>c cho $7n sau khi h5
159
tu.n hon bSt $.u pht tri;n. N7u h5 th?ng m6ch mu $ pht tri;n kh hon ch8nh khi phi
non ch7t, mu sc tu.n hon E ra ngoi cCa h5 th?ng m6ch mu v bN $ng E $, $; l6i mRt
vng huy7t. Xng qu nhi%u formaldehit trong qu trnh bMo quMn tr<ng lm t,ng t8 l5 ch7t
trong giai $o6n 2.
Giai $o6n 3 (ch7t trong giai $o6n ngy 8-18)
S' ch7t phi trong giai $o6n 3 th(3ng l thp, nh(ng $i khi l6i rt cao. Trong su?t
giai $o6n ny s' thi7u dinh d(0ng trong kh*u ph.n g $V l tc $Rng lHn nht $7n phi, mQc
d vi5c qu t vitamin A gy nn s' ch7t phi hng lo6t trong giai $o6n 3 tF khi vitamin A
tham gia vo qu trnh pht tri;n cCa h5 tu.n hon.
Khng ch8 s' giHi h6n dinh d(0ng trong kh*u ph.n g $V gy nn qu trnh t,ng t8 l5
ch7t trong giai $o6n 3 m cM s' bt bnh th(3ng cCa phi.
Giai $o6n 4 (ch7t trong nhGng ngy th< 19, 20 v 21)
NhGng ngy ny l mRt giai $o6n then ch?t. Rt nhi%u thay $Zi xMy ra trong qu trnh
pht tri;n cCa g con E giai $o6n 4. H.u h7t s' ch7t phi trong giai $o6n 4 gy ra bEi nhGng
y7u t? do th3i gian tbn t6i qu lu. _?i vHi nhGng g con khng th; nE ra, 50% c nhGng vN
tr khng bnh th(3ng v gy hAu quM nghim trYng nht l khi tr<ng khng $(>c $Qt vHi
bubng kh quay ln trn.
Nhng kicu phi ch@t th!Yng gIp
VHi nhGng tr6i p th(1ng m6i t?t nhGng hnh m[u sau $y l y7u t? xc $Nnh tW l5
tr<ng sc khng th; p $(>c. NhGng con s? sau $y sc gip xc $Nnh vn $% ch7t phi.
Khng tha tinh 5%
Ch7t trong giai $o6n 1 0,6%
Giai $o6n 2 2,0%
Giai $o6n 3 0,6%
Giai $o6n 4 3,0%
B5nh < $3m 0,8%
TZng 12,0%
TW l5 ch7t phi bnh th(3ng cCa giai $o6n 4 nn nhi%u h1n 50% so vHi giai $o6n 2. NhGng
thay $Zi trong 2 giai $o6n then ch?t ny l y7u t? xc $Nnh tnh tr6ng ch7t phi tbi t5.
Ph6m vi th nghi5m cCa s' ch7t phi
MRt nhm nh khoa hYc $i%u tra nhGng khay p E 9 tr6i p E BSc Carolina - MT, bao
gbm 70 $n g $V lHn, v nhGng quan st $(>c ghi nhAn trong bMng 8-12.
8-K. Th3i gian p v th3i gian l(u giG Mnh h(Eng $7n trYng l(>ng g con
TrYng l(>ng cCa g con E ngy 20 lHn h1n nhi%u E ngy 21
1
/
2
. TrYng l(>ng ban
$.u c th; giMm $Rt ngRt khi g con bN giG trong l p 18h hoQc lu h1n sau khi p.
G con bN giG trong my p 18h hoQc lu h1n sau khi nE c kh?i l(>ng thp h1n $ng
k; trong 3 tu.n tuZi $.u tin. NhGng g con bN giG trong l p 36h c trYng l(>ng nhd h1n
trong 4 tu.n tuZi $.u tin.
8-L. Jnh h(Eng cCa dinh d(0ng $7n p nE
Thi7u dinh d(0ng hay cht $Rc c th; Mnh h(Eng $7n cM khM n,ng sMn xut tr<ng v p
nE, nhGng kh kh,n t,ng ln d.n d.n khi s' tham gia cCa dinh d(0ng bSt $.u nhi%u h1n. S'
giMm $Rt ngRt sMn xut tr<ng hay khM n,ng p nE th(3ng do b5nh trong $n g $V hay nhGng
sai st cCa my p.
VHi s' thi7u dinh d(0ng, s' ch7t phi th(3ng sMy ra E nhGng giai $o6n $.u tin. V da
nhGng nguyn nhn ch7t phi cCa giai $o6n 18-21 ngy th n7u thi7u dinh d(0ng sc dign ra
s1m h1n, vo ngy 15-19. NhGng tZng h>p nhGng tc $Rng cCa s' thi7u dinh d(0ng $(>c
trnh by trong bMng 36.
B9ng 36. Nnh hPng c4a vi+c thi"u dinh dRng c4a g ;B ln tb l+ -p nP
NhGng cht bN thi7u NhGng Mnh h(Eng $7n phi
Vitamin A Khng hnh thnh $(>c h5 tu.n hon hon ch8nh, vN tr phi bN sai lch.
Formatted Table
160
Vitamin D3
Ci cYc. Thi7u phospho. G con bN <c ch7 sinh tr(Eng v m%m x(1ng do qu
trnh tZng h>p canxi khng bnh th(3ng E vd tr<ng.
Vitamin E
GiMm khM n,ng tha tinh. Lbi mSt. H5 th?ng m6ch mu khng hon ch8nh.
xut huy7t nRi t6ng. T,ng t8 l5 ch7t phi giai $o6n 1-3 ngy $.u.
Vitamin K
Ko di th3i gian $ng mu. Xut huy7t v mu $ng trong phi v xut huy7t E h5
th?ng m6ch mu. Tri5u tr<ng xut huy7t E phi v g mHi nE.
Riboflavin
T,ng t8 l5 tB vong. Ph v teo c1 chn, lng t1 th, ngn chn qu,n, l nhGng
tri5u ch<ng thi7u riboflavin. GiMm khM n,ng p nE sau 2 tu.n.
Acid pantothenic
Lng vL khng bnh th(3ng. Xut huy7t d(Hi ra E phi. G con p trong
$i%u ki5n km rt kh s?ng.
Biotin
X(1ng chn, cnh v sY bN ngSn v xoSn. Xut hi5n mng da giGa ngn chn th<
3 v th< 4. Md cong nh( md vIt. T,ng khM n,ng ch7t phi giai $o6n 1-7 ngy.
Vitamin B12
VN tr phi khng bnh th(3ng vHi $.u giGa 2 chn. Ch<ng ph. Md ngSn.
Pht tri;n c1 chAm. T,ng t8 l5 ch7t phi ngy 8-14.
Folacin T(1ng t' vHi thi7u biotin. G con ch7t sHm sau khi ra khdi vd.
Vitamin B6 GiMm khM n,ng p nE.
Canxi
Ci x(1ng. GiMm khM n,ng p nE. Chn cnh ngSn v mdng, mE d(Hi ngSn
h1n. Md, chn v cZ m%m. Ph.
Ph?t pho Ci x(1ng. Md v chn m%m. T,ng t8 l5 ch7t phi giai $o6n 14-16 ngy.
Ma gi
BR x(1ng khng bnh th(3ng. San ho (cnh v chn ngSn, $.u khng bnh
th(3ng v md vIt). Tai trong pht tri;n khng hon ch8nh. GiMm sinh
tr(Eng. Ph n%. Lng t1 khng bnh th(3ng.
Kcm
BR x(1ng dN hnh (thi7u phao cu, cnh, chn v ngn chn). MSt khng
pht tri;n. G mHi nE khng th; $<ng v ,n u?ng. G con ch7t rt sHm sau
khi nE ra.
Selen Cht l(u d(Hi da. Ph n%. L lch bN phn huW. GiMm khM n,ng p nE.

B5nh gia c.m v khM n,ng p nE
MRt s? b5nh gia c*m tc $Rng $7n $n g b? mI v c nhGng Mnh h(Eng nht $Nnh $7n
khM n,ng p nE, pht tri;n phi v cht l(>ng g con. MRt s? m.m b5nh khc c( tr trong tr6i
gi?ng v my p v c nhGng Mnh h(Eng $7n tr<ng p trong t(1ng lai. Nhi%u b5nh gy nn
nhGng tc h6i t(1ng t' nhau: tW l5 ch7t phi cao, g con y7u v 8a phn trSng. V th7 m c th;
nhAn ra nhGng ngubn g?c b5nh khc nhau bPng cch quan st nhGng phi ch7t hoQc g con
mHi nE. Ch8 c phn tch trong phng th nghi5m mHi c th; xc $Nnh chnh xc tc nhn gy
b5nh.
Nhi%u b5nh $(>c li5t k trong ch(1ng 37. Sau $y l mRt s? b5nh quan trYng Mnh
h(Eng $7n p nE v cht l(>ng g con:
B5nh Pullorum
B5nh Arizonna
8-N
B9ng 37: Phn tch kh9 nJng -p nP km
Tri:u ch+ng Nguyn nhn c thc
Tr<ng v0 (nZ) Tr<ng nhigm vi khu*n
Tr<ng b*n
Tr<ng khng $(>c rBa $ng cch
L p bN nhigm khu*n
Tr<ng sng Khng $C dinh d(0ng
Khng $(>c bMo quMn $ng cch
Tr<ng $ ch7t phi tF sHm
Tr<ng bN xng qu nhi%u
161
Xut huy7t (ch7t phi,
ngy 2-4)
Di truy%n
B5nh cCa $n g b? mI
Tr<ng cL
Qu trnh p khng t?t
Nhi5t $R p qu cao hoQc qu thp
Ch7t phi 2 tu.n $.u
trong qu trnh p
Kh*u ph.n g $V khng $C dinh d(0ng
B5nh $n g $V
Tr<ng khng $(>c l mt tr(Hc khi $(a vo p
Nhi5t $R p qu cao hoQc qu thp
Ngubn $i5n p c vn $%
Tr<ng khng $(>c $Mo
Qu nhi%u CO2 trong khng kh (khng $C thng thong)
Bubng kh qu nhd Kh*u ph.n g $V khng $C
Tr<ng qu to
Giai $o6n ngy 1-19, $R *m qu cao
G nE sHm Tr<ng nhd
Tr<ng g h(Hng tr<ng p chung vHi tr<ng g thNt
Nhi5t k7 c vn $%
Giai $o6n ngy 1-19 nhi5t $R qu cao
Giai $o6n ngy 1-19 $R *m qu thp
G nE muRn Nhi5t $R phng p khng $bng nht
Tr<ng lHn
Tr<ng cL
Nhi5t k7 hdng
Giai $o6n ngy 1-19 nhi5t $R qu thp
Giai $o6n ngy 1-19 $R *m qu cao
Nhi5t $R thp trong my p
Phi pht tri;n hon
ton vHi md khng
nPm E ti kh
Kh*u ph.n ,n g $V khng $C
Nhi5t $R qu cao trong ngy 1-10
_R *m qu cao vo ngy th< 19
Phi pht tri;n hon
ton vHi md trong ti
kh
Kh khng thng thong trong l p
Nhi5t $R qu cao trong ngy 20-21
_R *m qu cao trong ngy 20-21
G mZ vd sHm Nhi5t $R qu cao ngy 1-19
_R *m thp ngy 1-19
G ch7t sau khi mZ vd Kh*u ph.n ,n g $V khng $C
Gen gy ch7t
B5nh E $n g $V
_.u nhd cCa tr<ng quay ln trong qu trnh p
Tr<ng vd mdng
Tr<ng khng $(>c $Mo trong 2 tu.n $.u tin
Tr<ng $(>c chuy;n qu muRn
Khng $C kh l(u thng ngy 20-21
Qu nhi%u kh CO2 ngy 20-21
Nhi5t $R khng chu*n ngy 1-19
Nhi5t $R qu cao ngy 20-21
_R *m qu thp ngy 20-21
VN tr phi khng bnh
th(3ng
_.u nhd cCa tr<ng quay ln
162
Tr<ng c hnh d6ng khng bnh th(3ng v[n $(>c p
_Mo tr<ng ch(a $C
G con bN dnh (lng
$d v[n dnh vo g
con)
Tr<ng $(>c chuy;n qu muRn
Nhi5t $R qu cao ngy 20-21

G con qu nhd Tr<ng $V trong th3i ti7t qu nng
Tr<ng nhd
Vd mdng v dg v0
G con qu lHn Tr<ng lHn
_R *m qu cao ngy 1-19
Cht l(>ng v kh?i
l(>ng g khng $%u
Tr<ng tF nhi%u g $V
Tr<ng khng $bng c0
Tr<ng c tuZi khc nhau trong mRt mV
B5nh tAt hay stress E $n g $V
Khng $C kh l(u thng trong my p
G con y7u _i%u ki5n p khng s6ch sc
Nhi5t $R qu thp ngy 1-19
_R *m cao ngy 20-21
G con mt n(Hc Tr<ng $(>c p qu sHm
G con $(>c $(a khdi l p qu lu sau khi nE
G con m%m y7u _i%u ki5n v5 sinh p khng $Mm bMo
G con kh, le r?n
khng li%n
Kh*u ph.n g mI khng $C
Nhi5t $R qu thp ngy 20-21
Nhi5t $R bi7n thin qu lHn trong l p
_R *m khng $(>c lm giMm sau khi p xong
G con (Ht, le r?n
khng li%n v c mi
Thot vN r?n
L p v tr6i p khng v5 sinh
G con khng $<ng
$(>c
Kh*u ph.n g mI khng $C
Nhi5t $R khng thch h>p ngy 1-21
Khng $C kh l(u thng ngy 1-21
G bN qu chn Kh*u ph.n g $V khng $C
Nhi5t $R bi7n thin qu lHn ngy 1-21
VN tr phi khng bnh th(3ng
Ngn chn cong Kh*u ph.n g $V khng $C
Nhi5t $R khng ph h>p ngy 1-19
MSt nhSm Nhi5t $R qu cao ngy 20-21

Khi tr<ng p c cht l(>ng sinh hYc km hoQc ch7 $R p khng thch h>p sc gy ra r?i
lo6n cCa qu trnh trao $Zi cht, Mnh h(Eng tHi s' pht tri;n cCa phi. N7u r?i lo6n E m<c $R
tr.m trYng th phi sc ch7t.
Th3i $i;m phi bN ch7t pha thuRc vo nguyn nhn gy ra. V da: n7u thi7u nhi%u
Biotin, rt nhi%u phi sc ch7t ngay trong nhGng ngy p $.u tin. Thi7u Riboflavine (vitamin
B
2
) phi sc ch7t nhi%u vo giGa qu trnh p. R?i lo6n vi5c bay h1i n(Hc sc gy ch7t phi
Deleted:
163
nhi%u trong nhGng ngy p cu?i cng hoQc khi nE. Do $ c th; thy tW l5 ch7t phi cCa tFng
giai $o6n trong qu trnh p lin quan tr'c ti7p vHi nguyn nhn gy ch7t phi.
Mu?n xc $Nnh chnh xc phi ch7t khi no c.n $(a tr<ng soi kT E $n c nh sng
m6nh. N7u dng $n c.m tay hoQc $n soi $6i tr th nhi%u tr<ng ch7t phi khi mHi $(a vo
p sc $(>c coi nh( tr<ng sng v cc tr<ng ch7t phi E giGa qu trnh p sc $(>c coi nh( s?
ch7t khng nE.
_; theo di s' phn b? tW phi ch7t trong tFng th3i k` khc nhau cCa qu trnh p
khng nht thi7t phMi ki;m tra tt cM s? tr<ng p m ch8 c.n ki;m tra trn s? tr<ng m[u (xp x8
5 10%).
Khi gQp cc $i%u ki5n bt l>i cho s<c lHn v s' pht tri;n, phi th(3ng c? gSng thch
nghi $; ch?ng l6i cc Mnh h(Eng c h6i. Tuy vAy c nhGng khoMng th3i gian m s<c ch?ng
chNu cCa phi bN giMm, $ chnh l lc m tW l5 phi ch7t t,ng cao. Trong qu trnh p, nhGng
khoMng th3i gian nh( th7 $(>c gYi l th3i k` khCng hoMng cCa phi.
Trong $3i phi c hai th3i k` khCng hoMng: Trong nhGng ngy p $.u tin vHi tW l5
ch7t phi cao nht vo lc 3 4 ngy p v trong nhGng ngy cu?i cng vHi tW l5 ch7t phi
t,ng vYt lc 19 20 ngy p. Trong nhGng $i%u ki5n $Qc bi5t, tW l5 ch7t phi cLng c th; t,ng
cao vo giGa qu trnh p.

3.7.7. Nguyn nhn gy ch"t phi trong qu trnh -p
* Trong nhGng ngy p $.u tin, cc nguyn nhn ch7t phi nh( $ ni E ph.n 9.2.3.
trF nhi5t $R cao cn cc nguyn nhn khc nh( bMo quMn v dinh d(0ng $%u d[n $7n lm suy
giMm cht l(>ng sinh hYc cCa tr<ng p. N7u khng k; cc tr<ng m phi $ bN ch7t tF tr(Hc
khi vo p th khi vo p phi c th; bN ch7t v cc nguyn nhn tr'c ti7p sau:
- S' tch ta trong tr<ng cc cht thMi $Rc h6i sMn ph*m cCa qu trnh trao $Zi cht nh(
amoniSc v axt lactic.
- S' r?i lo6n v% h hp v dinh d(0ng cCa phi do h5 th?ng m6ch mu E lng $d pht
tri;n y7u hoQc chAm.
- Phi bN ti7p xc tr'c ti7p vHi lng trSng (c $R ki%m cao xp x8 3) hoQc vHi vd tr<ng
(bay h1i n(Hc nhanh) v mng ?i khng bao bYc kn phi $ng lc.
- C cc bi7n dN khc $Qc bi5t l cCa h5 th.n kinh v cCa khung x(1ng.
* Trong giai $o6n giGa qu trnh p, phi th(3ng ch7t do bN r?i lo6n cc ho6t $Rng cCa
h5 bi ti7t nh(:
- Do b5nh cCa thAn s1 khai (?ng Wolff)
- Do thAn chnh th<c khng bSt $.u ho6t $Rng $ng lc $; thay th7 thAn s1 khai.
- Do r?i lo6n qu trnh trao $Zi cht c lin quan tHi s<c lHn v s' pht tri;n cCa mng
ni5u nang.
* Trong nhGng ngy p cu?i cng, cc nguyn nhn gy ch7t phi th(3ng gQp nht l:
- Do mng ni5u nang teo kh chAm, lm chAm vi5c chuy;n s' h hp bPng mng ni5u
nang sang thE bPng phZi.
- Do bN ki5t s<c khi c? gSng mZ vd v tch vd tr<ng $; ra ngoi.
- Do phi nPm sai ngi trong qu trnh pht tri;n nn khng gQp $(>c bubng kh hoQc
c che $; di $Rng mZ vd ra ngoi.

3.7.8. Bi8u hi+n c4a phi ch"t P cc thVi kC khc nhau trong qu trnh -p
Cc tr<ng c phi ch7t tr(Hc khi hnh thnh h5 th?ng m6ch mu khi soi thy lng $d
dg di $Rng v khng cn hnh trn. Lng $d bN mo $i v ph.n lng $d pha d(Hi $Xa phi $
bN tan long ra, nhn trong h1n.
Cc tr<ng ch7t phi tF 3 $7n 4 ngy p c mRt v5t hoQc mRt vng mu rt r vHi kch
th(Hc khc nhau. Vng mu ny $(>c hnh thnh khi tim cCa phi ngFng co bp. Kch th(Hc
cCa vng mu ch8 cho ta bi7t kch th(Hc cCa m6ng m6ch mu cCa ti lng $d v $bng th3i
Deleted: Page Break
164
cLng ch8 th3i $i;m phi bN ch7t. Vng mu cn nhd hoQc nPm g.n bubng kh ch<ng td phi
ch7t sHm. Sau ngy p th< t( c th; cn hoQc khng cn vng mu nh(ng khi soi sc thy phi
ch7t thnh mRt v5t $en s[m. Phi ch7t c th; nZi t' do g.n bubng kh nh(ng th(3ng bN dnh
vo vd.
Kh nht v cLng rt quan trYng l lm sao c th; xc $Nnh $(>c cc tr<ng c phi bN
ch7t trong nhGng gi3 p $.u tin hoQc ch7t tr(Hc khi vo p. NhGng tr<ng ny khi soi khng
thy bt k` mRt du hi5u pht tri;n no, mQc d c khi s? l(>ng phi ch7t E d6ng ny rt lHn.
Cch xc $Nnh chnh xc nht l $Ap tr<ng ra xem.
Phi ch7t E khoMng giGa qu trnh p trng nh( mRt v5t $en sfn nPm im v ch8 chuy;n
$Rng khi tr<ng bN xoay. Kch th(Hc cCa phi c th; cho bi7t phi ch7t khi no. Du hi5u chSc
chSn nht $; xc $Nnh phi ch7t l cc m6ch mu cCa mng ni5u nang bN ph v0, bn trong
tr<ng c m.u nu.
Cc tr<ng c phi ch7t vo cu?i qu trnh p (18-21 ngy p) cLng bi;u hi5n t(1ng t'
nh( vAy ch8 khc l khi $ phi $ lHn h1n. _i khi phi nPm kn h7t khoang tr<ng nn khi
soi thy t?i s[m. Tuy nhin pha $.u nhYn cCa tr<ng v khoMng g.n bubng kh khi soi v[n
thy sng. Th(3ng nhGng che ny khng cn thy hnh m6ch mu nGa. Tuy vAy trong tr(3ng
h>p phi mHi ch7t th v[n thy r cc m6ch mu. Lc ny cch chSc chSn nht $; xc $Nnh
phi ch7t l $; tr<ng bN nng mRt lc trn $n soi, n7u phi khng cn cB $Rng l phi ch7t.
Trong mRt $>t p t?t tW l5 ch7t phi E ba giai $o6n: 1 $7n 6, 7 $7n 18 v 19 $7n 21
ngy p sc xp x8 bPng nhau. Tuy nhin bao gi3 s? tr<ng ch7t khng nE (19 21 ngy p)
cLng cao h1n mRt t so vHi s? phi ch7t c vng mu (3 4 ngy p) hoQc s? phi ch7t tF 7
$7n 18 ngy. _i khi s? ch7t khng nE cao h1n cM hai lo6i kia cRng l6i.
_?i vHi cc tr<ng $ bMo quMn di ngy, $Qc bi5t trong $i%u ki5n nhi5t $R cao v *m $R
thp, trong tr<ng xMy ra rt nhi%u thay $Zi E $Xa phi cLng nh( E lng trSng, lng $d, nhGng
thay $Zi ny lm phi gQp nhGng $i%u ki5n bt l>i ngay tF khi bSt $.u p. Nhi%u tr<ng phi
khng pht tri;n, mRt s? khc bSt $.u pht tri;n chAm h1n so vHi cc tr<ng mHi v mRt s? nGa
ch7t sau mRt th3i gian p. V vAy m khi soi, s? tr<ng sng hay khng c phi t,ng ln mRt
cch giM t6o do khng nhn $(>c du hi5u no cCa s' pht tri;n phi.
Nhi%u tr<ng bMo quMn lu tr(Hc khi p trong $i%u ki5n nhi5t $R cao (th(3ng trong ma
h) nn $Xa phi $ bSt $.u pht tri;n tF ngoi my p, khi p cc t7 bo phn chia t6o nn cc
m mRt cch hen lo6n trn lng $d nh(ng khng c dMi nguyn thuW (h5 th.n kinh s1 khai) v
sau $ khng c s' t6o phi vN (phn chia ch<c n,ng cCa cc c1 quan). V vAy phi sc ch7t v
lm t,ng s? phi ch7t c vng mu. Tr<ng bMo quMn cng lu v $i%u ki5n bMo quMn cng
km th phi ch7t cng sHm. Trong mRt s? tr(3ng h>p $Qc bi5t, h.u nh( phi bN ch7t h7t trong
nhGng gi3 p $.u tin hoQc ngy p $.u tin. V vAy s? phi ch7t 7 18 ngy v ch7t khng
nE l6i t.
Khi mRt l p c mRt tW l5 lHn tr<ng $(>c coi nh( tr<ng sng v vng mu th c
th; tin chSc rPng tr<ng p $ bN bMo quMn di ngy v $i%u ki5n bMo quMn tbi.
Thi7u cc vitamin thuRc nhm B ($Qc bi5t l vitamin B
2
(Ribofavine), biotin, axt folic
v vitamin B
12
(Cobalamine) trong kh*u ph.n cCa $n g sinh sMn sc lm giMm gi trN sinh hYc
cCa tr<ng p, gy r?i lo6i qu trnh trao $Zi n(Hc khong v protein cCa phi. Cc bi7n $Zi
ny th(3ng $i km vHi cc b5nh cCa thAn s1 khai (?ng Wolff). V vAy tW l5 ch7t phi t,ng ln
mRt cch $ng k; vo giGa qu trnh p. Sau khi mng ni5u nang $ khp kn, vi5c lng trSng
$i vo ti ?i v $(>c phi hp thu bPng mi5ng c nghXa quan trYng. Gi trN sinh hYc hay cht
l(>ng cCa lng trSng lc ny Mnh h(Eng tr'c ti7p tHi s' trao $Zi cht v pht tri;n cCa phi.
Tr(Hc $ phi ch8 sB dang mRt ph.n lng trSng $ $(>c l'a chYn $(a vo lng $d v hp tha
qua m6ng m6ch mu cCa ti lng $d. Trong tr(3ng h>p ny tW l5 ch7t phi E th3i k` giGa qu
trnh p c th; t,ng ln rt cao v v(>t cM hai th3i k` khCng hoMng. Do $ s? phi ch7t ny
lHn h1n s? ch7t vng mu v ch7t khng nE. Ch7 $R p khng thch h>p cLng lm t,ng tW
165
l5 ch7t phi nh(ng khng phMi E $o6n giGa qu trnh p, trF tr(3ng h>p nhi5t $R $Rt ngRt t,ng
qu cao v ko di.
TW l5 ch7t phi t,ng trong th3i k` ny l du hi5u tr<ng c cht l(>ng km do thi7u
cc vitamin thuRc nhm B, vitamin D trong kh*u ph.n cCa $n g sinh sMn. N7u ch7 $R p
khng thch h>p th du hi5u $Qc tr(ng nht E $y l tW l5 phi ch7t sc t,ng $Rt ngRt trong
nhGng ngy E my nE.
NhGng sai l5ch ngoi giHi h6n cho php cCa ch7 $R p th(3ng nhd v Mnh h(Eng tHi
phi mRt cch tF tF. Phi ch7t nhi%u v $Rt ngRt do ch7 $R p ch8 xMy ra trong tr(3ng h>p
my hdng.
V da: qu6t bN dFng hoQc nhi5t k7 cng tc $i%u ki;n nhi5t bN $<t cRt thuW ngn lm
nhi5t $R trong my t,ng ln $Rt ngRt. Do $ phi ch7t $bng lo6t vo bt k` lc no. Cn cc
tr(3ng h>p khc th ph.n lHn s? phi ti7p tac s?ng tHi cu?i $>t p v ch7t vo lc nE. Trong
s? g nE nhi%u con y7u.
N7u tr<ng c cht l(>ng t?t v ch7 $R p khng thch h>p sc lm t,ng s? phi ch7t
khng nE (18 21 ngy). S? l(>ng ny c th; v(>t xa s? ch7t vng mu v s? phi ch7t 7
18 ngy cRng l6i.
Phn tch s' phn b? tW l5 phi ch7t trong cc th3i k` khc nhau cCa qu trnh p sc
cung cp cho ta nhGng s? li5u quan trYng $; hon ch8nh cng tc ki;m tra sinh hYc. Tuy nhin
cc k7t luAn rt ra tF cc s? li5u ny ch8 nn coi nh( nhGng k7t luAn s1 bR c.n phMi ki;m tra
l6i v d'a thm vo k7t quM giMi ph[u cc phi ch7t v cc cch theo di khc $; c th; khlng
$Nnh chnh xc cc nguyn nhn gy ch7t phi.
1- Khi p tr<ng $ bMo quMn di ngy
2- Ch7 $R p t?t nh(ng cht l(>ng tr<ng km.
3- Ch7 $R p khng ph h>p cht l(>ng tr<ng t?t
4- Ch7 $R p khng ph h>p, cht l(>ng tr<ng km.
5- Ch7 $R p tbi, cht l(>ng tr<ng t?t

3.7.9. Gi9i ph>u phi ch"t
Mac $ch chC y7u cCa vi5c giMi ph[u phi ch7t l nhPm xc $Nnh nguyn nhn gy ch7t
phi v $% ra cc bi5n php thch h>p nhPm lo6i trF hoQc giMm bHt Mnh h(Eng cCa cc nguyn
nhn ny trong cc $>t p tHi.
Cht l(>ng tr<ng km hoQc ch7 $R p khng ph h>p sc lm r?i lo6n qu trnh trao $Zi
cht, lm chAm l6i hoQc ngFng hln s' pht tri;n cCa phi. Mei nguyn nhn Mnh h(Eng tHi s'
pht tri;n cCa phi mRt cch khc nhau v th3i $i;m lm phi ch7t cLng khc nhau. V vAy
giMi ph[u phi ch7t cng vHi cc s? li5u khc nhau cCa ki;m tra sinh hYc nh( ki;m tra cht
l(>ng tr<ng tr(Hc khi p, ki;m tra s' pht tri;n cCa phi trong khi p, theo di tW l5 nE, cht
l(>ng g nE, phn b? tW l5 ch7t phi sc cho mRt ci nhn tZng qut $; gip ta xc $Nnh
chnh xc nguyn nhn gy ch7t phi v th3i $i;m phi ch7t.
Kh thudt giPi phfu phi ch@t.
a) Quan st tr$ng ch?t phi:
- N7u c v7t mZ vd c.n xem v7t ny nPm E $u, c $ng vN tr hay khng, nPm cao hay
thp.
- Quan st v7t mZ vd xem kch th(Hc to hay nhd, mu E xung quang v cc v7t b*n tF
$ chMy ra.
b) Dng ko nhI c[t vI tr$ng W pha buJng kh:
- Ki;m tra xem mng ni5u nang $ teo kh ch(a, $R dai v $R dy nh( th7 no, m6ch
mu cn ho6t $Rng khng.
- Xem ti n(Hc ?i c mu hay khng?
- Xem phi $ sB dang h7t lng trSng trong tr<ng hay ch(a, s? l(>ng cn l6i, $R
qunh.
166
c) LKy phi ra khIi vI tr$ng v kiLm tra bn ngoi.
- _.u phi: c bN dN hnh khng? (C $C mSt khng? Md c dN hnh khng?)
- Lng: cc bt lng mE ch(a, c che bo bN trai lng khng?
- Da: xem c bN s(ng hoQc xut huy7t hay khng?
- Chn: c bN dN tAt, ngSn khng?
- Quan st xem ti lng $d $ $(>c thu vo khoang bang ch(a? N7u ch(a phMi xem:
kch th(Hc, mu sSc v $R $Qc E trong.
d) GiSi ph\u phi:
- Cch cSt: $(a mLi ko lch nhI tF hAu mn hoQc r?n v cSt theo c6nh s(3n ln hai
bn cnh. C.n c*n thAn trnh $(a mLi ko vo su lm rch c c1 quan bn trong. Sau $ lAt
ng(>c mMnh bang v ng'c ln quan st;
- N7u ti lng $d $ $(>c thu vo khoang bang phMi xem kch th(Hc, mu sSc, $R $Qc
E bn trong.
- RuRt gi: to hay b, c,ng hay khng v mu cCa cc cht ch<a E bn trong.
- RuRt non: c c,ng hay khng, kch th(Hc, mu sSc v ch<a g bn trong.
- D6 dy: cSt theo mp cCa m% v ki;m tra lHp bi;u b bn trong.
- ThAn: ki;m tra xem c bN s(ng, c $Yng mu?i E trong hay khng? N7u c nhi%u s3 sc
thy h1i g>n E tay.
- Gan: xem mu sSc, kch th(Hc
- MAt: mu sSc, kch th(Hc
- CSt bd mMnh bang v ng'c v lubn ko xu?ng d(Hi da cSt bn c6nh c1 $; ly di%u ra
ki;m tra.
- Tim: xem kch th(Hc v mu sSc. N7u tim h1i to h1n bnh th(3ng v mu nh6t l bN
thi7u nhi5t. N7u tim h1i nhd v bN xut huy7t l thFa nhi5t.
- PhZi: n7u ch<a kh th sc x?p, cn xem c mu E trong hay khng.
Sau khi giMi ph[u tt cM cc phi ch7t cCa khay ki;m tra sinh hYc phMi ghi l6i cc bi;u
hi5n khng bnh th(3ng xut hi5n nhi%u nht cLng nh( th3i $i;m c nhi%u phi nht $; d'a
vo $ rt ra cc k7t luAn c.n thi7t.

3.9. Jnh h!Wng do thi@u vitamin C, Ca, P tSi s6 pht tricn c/a phi

3.9.1. Thi"u vitamin C
MRt s? tc giM (Balkar S. Bains, 1992; Tagverker) $ ch<ng minh rPng E g con tF 0 -
3 tu.n tuZi v g mi $V gi c1 th; khng tZng h>p $C vitamin C v 1,25 (OH)
2
.
D3
cho cc
ho6t $Rng s?ng, v vAy, vi5c bZ sung vitamin C sc lm t,ng qu trnh khong ho
(mineralisation) cCa c1 th; v t,ng hi5u quM sB dang khong.
Cng ngy ng(3i ta cng tm thy vai tr quan trYng cCa vitamin C trong cc ho6t
$Rng sinh l cCa gia c.m. Hng Roche (1989) $ th?ng k tc dang cCa vitamin C $?i vHi gia
c.m nh( sau:
- _*y nhanh t?c $R t,ng tr(Eng;
- T,ng sMn l(>ng tr<ng;
- Lm t,ng cht l(>ng vd tr<ng v x(1ng;
- T,ng tW l5 nui s?ng;
- T,ng tW l5 tha tinh v tW l5 p nE;
- T,ng khM n,ng $p <ng mign dNch v trung ho $Rc t?;
- GiMm stress.
Trong $i%u ki5n ma nng E Philippin, Bunan A.G (1963) lm th nghi5m bZ sung
vitamin C cho g thNt $ lm t,ng hm l(>ng vitamin C huy7t thanh. Carrick v Hauge (1925)
dng kh*u ph.n gy b5nh scorbut (scorbutic diet) cho g my thng li%n m khng thy b5nh
xut hi5n.
167
Ngoi nhGng ch<c n,ng trn, g.n $y nhi%u tc cho rPng vitamin C cn c ch<c n,ng
ho6t ho enzim 25 hydroxy vitamin D
3
-1 hydroxylaza, enzim ny xc tc cho phMn <ng
chuy;n 25 (OH)D
3
(E gan) thnh 1,25 (OH
2
)D
3
(E thAn), qu trnh trn $(>c bi;u dign trn s1
$b (theo Balkar S.Bains, 1992:

Vitamin C Vitamin D
3

25 (OH)D
3
(E gan)

25 hydroxy vitamin D
3
-1
Hydroxylaza

1,25 (OH)
2
D
3
(E thAn)

Hng cLng nh( sMn l(>ng tr<ng. Nhi%u tc giM nh( Singh K., Panda B. (1988) cho rPng
vitamin C bZ sung ch8 c hi5u quM khi g $ang trMi qua tr6ng thi stress. Trong bi tZng v% cc
bi5n php ch,n nui g E $i%u ki5n c stress nhi5t $R cao vng Chu , Swick (1993) cLng
nhn m6nh r,ng vi5c bZ sung vitamin C vHi li%u l(>ng trn 200 ppm l c l>i trong $i%u ki5n
nng *m.
Trong c1 th; $Rng vAt, vitamin C $(>c tm thy nhi%u E tuy7n th(>ng thAn vHi hm
l(>ng dao $Rng trong khoMng 400 - 500 mg% (E ng(3i). Tuy7n th(>ng thAn gia c.m cLng
ch<a mRt l(>ng $ng k; axit ascorbic, dao $Rng trong khoMng 65 - 350 mg% (trung bnh 178
mg%). _i%u ny $ g>i cho cc nghin cp cc hocmon steroit E mi%n vd th(>ng thAn. Cc k7t quM nghin cng vitamin C E tuy7n th(>ng
thAn lm th(Hc $o khM n,ng $p <ng stress cCa c1 th; g. Khng ch8 E tuy7n th(>ng thAn m
s' lin $Hi cCa axit ascorbic vHi ho6t tnh cCa chuei enzim xc tc qu trnh tZng h>p cc
hocmon steroit cn $(>c xc $Nnh E bubng tr<ng chuRt th nghi5m, E tinh hon cCa ch.
Pardue (1985, Kitabchi (1967) quan ni5m: c1 ch7 km hm do vitamin C E cc tuy7n ny nh(
mRt lo6i "phanh" sinh hYc $?i vHi qu trnh sinh tZng h>p steroit. Cc th'c nghi5m trn g cCa
Pardue cho thy bZ sung vitamin C lm <c ch7 sinh tZng h>p steroit, lm giMm kch th(Hc
tuy7n th(>ng thAn khi c stress v giMm tW l5 g ch7t (7,3% so vHi 22%). V% mQt c1 ch7 tc
$Rng, Pardue cLng nh( Doulas $%u thin v% ki7n cho rPng bPng cch no $ vitamin C $
c tc dang bMo v5 $?i vHi cu trc mng t7 bo. Mc Kee v Harrison E Tr(3ng $6i hYc
Illinois (MT) (1995) $ ti7n hnh th nghi5m v cho thy vi5c bZ sung vitamin C c tc dang
lm giMm nhI Mnh h(Eng cRng h(Eng c h6i cCa cc nhn t? gy stress khi chng cn tc
$Rng ln g, $Qc bi5t trong th nghi5m ny, li%u 150 ppm td ra hGu hi5u nht.
J.Iorban (1993) $ xem xt Mnh h(Eng cCa axit ascorbic li%u cao ln t,ng trYng, canxi
huy7t thanh, $Qc tnh cCa x(1ng v cht l(>ng vd tr<ng. K7t quM cho thy canxi huy7t c
chi%u h(Hng t,ng E l $(>c ,n vitamin C tF 500 ppm do c1 th; hp thu canxi t?t h1n. Cc tc
giM $ d[n ti li5u cCa cc tc giM ng(3i _<c Weiser, Schlachter (1988) ch<ng minh rPng
vitamin C kch thch qu trnh hydroxyl ho E thAn cCa vitamin D, do $ lm t,ng cao hm
l(>ng 1,25 (OH)
2
.D
3
E mu, l h>p cht kch thch s' chuy;n vAn hp thu canxi t6i ?ng tiu
168
ho. Thornton (1970) l6i cho rPng vitamin C c Mnh h(Eng $7n qu trnh lun hbi khong E
x(1ng (ti t6o, ti cu trc x(1ng) do $ cLng c th; lm canxi huy7t bi7n $Rng t,ng ln.
Leach v Burdette (1985) k7t luAn rPng, vi5c bZ sung vitamin C khng c tc dang $?i vHi s'
pht sinh b5nh suy san x(1ng ?ng (tibial dyschondroplasia) E g d. Ng(>c l6i, Edwards
(1989) l6i thu $(>c hi5u quM phng b5nh trn E g, tuy nhin ch8 c mRt $>t t?t, cn E cc th
nghi5m sau l6i khng k7t quM .
Nh( vAy, vai tr chnh cCa vitamin C l gip chuy;n ho prolin thnh hydroxyprolin
cCa colagen v cht n%n E x(1ng trong qu trnh x(1ng $ang pht tri;n. BEi vAy trong $i%u
ki5n nui d(0ng bnh th(3ng, vi5c dng vitamin C rt c tc dang $7n tr6ng thi bR x(1ng,
m ch8 t?t $?i vHi $R b%n cCa vd tr<ng.
NhPm theo di Mnh h(Eng cCa vitamin C ln s' pht tri;n x(1ng, Franchini et al.
(1993) $ cho thy g $(>c bZ sung vitamin C c canxi huy7t cao h1n $?i ch<ng. Tc giM cho
rPng vitamin C $ gip cho qu trnh khong ho nn $ lm t,ng $R b%n cCa x(1ng. NhAn xt
t(1ng t' v% tc dang cCa vitamin C (250 ppm) $?i vHi qu trnh khong ho cCa x(1ng cLng
$(>c Roberson, Edwards (1994) ghi nhAn.
Cc tc giM Zapata v Gernat 1995 cho thy vi5c dng 250 - 500 ppm $ c tc dang
lm t,ng sMn l(>ng tr<ng 5% v kh?i l(>ng vd cLng t,ng h1n. Tuy nhin, cc tc giM khc cho
rPng hi5u quM ny ch8 r r5t E g $V l<a $.u.
Brake v cRng s' (1983) cho bi7t, bZ sung vitamin C li%u 50 v 100 ppm cho g mi $V t,ng
r r5t sMn l(>ng tr<ng, tW l5 $V v tW l5 tha tinh.
Cc tc giM Peebles v Brake (1985) cho bi7t, bZ sung vitamin C vHi li%u ni trn cn lm
t,ng s? $.u g con $(>c sMn xut ra, t,ng tW trYng v cht l(>ng tr<ng p. Field Trial, 1989
cLng lm th nghi5m v cho k7t quM t(1ng t'.
Trong lXnh v'c th y, vi5c bZ sung vitamin C vHi li%u 100 300 ppm $ lm t,ng $ng k; khM
n,ng khng b5nh cCa $n g vHi nhi%u lo6i b5nh: vius IB, b5nh vim kh quMn(Davelaar
F.G; J.Van Den B, 1992 Avian Pathology)
Cc nghin cc bZ sung thm, hm l(>ng vitamin C trong th<c ,n hen
h>p cCa g l rt thp, ch8 c tF 8 16 ppm. Sau khi bZ sung, hm l(>ng vitamin ny suy
giMm rt nhanh theo th3i gian trong $i%u ki5n bMo quMn bnh th(3ng, sau 1 tu.n ch8 cn
50%.
BZ sung vitamin C cho g mi $V vHi li%u 250 v 500 ppm $ khng lm Mnh h(Eng
$ng k; $7n kh?i l(>ng c1 th; v kh?i l(>ng tr<ng (P > 0,05); nh(ng $ lm t,ng 6,50 -
10,80% sMn l(>ng tr<ng; t,ng 4,60 - 8,80% tr<ng gi?ng; t,ng 0,02 - 0,04mm $R dy vd
tr<ng; t,ng 0,50 - 0,90kg/cm
2
$R chNu l'c cCa vd; t,ng 0,40 - 0,80g kh?i l(>ng vd tr<ng;
giMm 0,42 - 0,92% tr<ng dAp v0; t,ng 5,10 - 11,20% tr<ng c phi; t,ng 5,10 - 9,30% g
nE; t,ng 5,80 - 9,40% g con lo6i I; t,ng 2,70 - 3,00% khong tZng s? trong x(1ng $i;
t,ng 2,80 - 5,50mg% canxi huy7t thanh; t,ng 2,90 - 5,70ppm vitamin C huy7t thanh (P <
0,05), nh(ng lm giMm 0,30 - 0,60mg% photpho v c1 huy7t thanh (P > 0,05).
M<c bZ sung 500 ppm vitamin C c hi5u quM cao h1n so vHi m<c 250ppm, nh(ng
$R chnh l5ch thp (P > 0,05). Cc k7t quM trn $ $(>c HRi $bng khoa hYc BR Nng
nghi5p v Pht tri;n nng thn cng nhAn l Ti7n bR kT thuAt, p dang trong ton qu?c.
3.9.2. Canxi v ph=t pho v ch-t lQng v< tr0ng
Canxi v ph?t pho l cc nguyn t? v c1 h7t s<c c.n thi7t $?i vHi s' pht tri;n cCa phi. Cc
nguyn t? ny tham gia vo s' hnh thnh cc m, t,ng s<c chNu $'ng v l cc thnh ph.n
chC y7u cCa x(1ng v vd tr<ng. Trong ch,n nui g cng nghi5p, cht l(>ng vd tr<ng c
nghXa v cng quan trYng v thu ht s' ch cCa nhi%u nh khoa hYc.
Nguyn nhn c/a tr+ng c vm mmng
C rt nhi%u y7u t? Mnh h(Eng $7n tW l5 p nE, cht l(>ng vd tr<ng l mRt y7u t? quan
trYng. G cng gi th cht l(>ng vd tr<ng cLng nh( tW l5 p nE cng giMm. Cng cu?i chu k`
169
$V tr<ng, khM n,ng hp thu Ca t6o vd tr<ng cCa g cng giMm. Kh*u ph.n thi7u Ca cng lm
cho tnh hnh trE nn tr.m trYng thm.
Trong mRt s? tr(3ng h>p, nhGng tr<ng $V vo buZi sng sHm th(3ng c vd mdng h1n
nhGng tr<ng $V muRn h1n v chng di chuy;n qua cc tuy7n t6o vd vo giGa $m khi g
khng $(>c ,n, do $ Ca dng cho t6o vd tr<ng thp h1n bnh th(3ng. Trong tr(3ng h>p ny,
ng(3i ta bZ sung vd s vo th<c ,n cCa g vHi 2/3 l nhGng h6t c kch th(Hc lHn nhPm lm
cho qu trnh tiu ho Ca trE nn chAm h1n v l(>ng Ca trong mu lc nBa $m cao h1n.
Vd mdng v tW trYng cCa tr<ng c m?i lin quan chQt chc, ranh giHi tW trYng tr<ng giGa
tW l5 p nE t?t v km l 1,080 bt k; $7n tuZi cCa g gi?ng. Tr<ng g non v gi $%u c
chung tW l5 nE n7u nh( chng c cng tW trYng.
h Hoa K`, cc nghin c<u cho thy c khoMng 2 % tr<ng bN v0 tr(Hc khi $(a vo p.
Trung bnh c 1,1 % v0 khi x7p vo khay v 0,9 % v0 khi vAn chuy;n, nh(ng E nhi%u my p,
con s? $ c th; gp $i. Trong khi mRt s? my khc, con s? tr<ng v0 ch8 bPng 1/3. Tr<ng v0
l s' tZn tht kinh t7 lHn v c th; giMm tW l5 tr<ng v0.
Theo tc giM L Hbng MAn (1977), cht l(>ng vd tr<ng km l nguyn nhn tr'c ti7p gy tW
l5 dAp v0 cao. Thi5t h6i do nguyn nhn ny E E MT ln $7n 8 -10% tZng s? tr<ng sMn xut, E
CRng ho Lin bang _<c l 8 - 12%, E Australia l 10 - 15%, cn E Lin X cL l 7%, ch8
ring E n(Hc ny $ c 2 tW tr<ng bN dAp v0 hng n,m. Theo Roland (1970) th mei n,m trn
th7 giHi c khoMng 7,7% (t<c l hng chac tW) tr<ng bN dAp v0, con s? ny l khng nhd. CLng
theo tc giM trn, tZn tht ny $ $Qt cho cc nh ch,n nui ch,n nui mRt nhi5m va to lHn l:
bn c6nh vi5c nghin cng tr<ng, c.n phMi tm cch giMm s?
l(>ng tr<ng bN dAp v0 hng n,m.
Wolford v Tanaka (1970) $ tAp h>p cc y7u t? dinh d(0ng Mnh h(Eng $7n tW l5
tr<ng dAp v0 nh( sau:
- Canxi v photpho;
- Vitamin;
- Cc nguyn t? vi l(>ng;
- Protein v n,ng l(>ng;
- Thu?c an th.n v giMm $au;
- Cc hocmon tuy7n gip tr6ng v tuy7n sinh dac.
Trong $, cc tc giM $Qc bi5t ch $7n Mnh h(Eng lHn cCa canxi, photpho v vitamin
D, nht l vai tr cCa canxi (bEi v vd tr<ng chC y7u l CaCO
3
). _; t6o mRt vd tr<ng g mi
c.n khoMng 2 g canxi, v vAy c.n phMi cho g ,n khoMng 3,75 - 4,0 g canxi/ngy. C.n ch l
khi t,ng kh*u ph.n canxi th l6i lm giMm tW l5 canxi tch luT (calcium retention) trong c1
th;.G mi $V c.n khoMng 2 g canxi cho vi5c t6o nn 1 vd tr<ng vHi thnh ph.n chnh l canxi
cacbonat (CaCO
3
), do $ hm l(>ng canxi huy7t phMi bMo $Mm E m<c cao (18 - 25 mg% hoQc
cao h1n nGa). Vo th3i k` chu*n bN $V, s' hp thu v tch luT canxi $(>c $*y m6nh, trong
x(1ng xut hi5n nhGng bYt x(1ng hoQc gai x(1ng m ng(3i ta gYi chung l x(1ng ph.n tuW
(medullary bones). _y l d6ng canxi d' trG rt linh ho6t nhPm $p <ng nhu c.u sinh sMn E g
mi $V. So vHi g d hoQc g mi t1 th m<c $R hp thu canxi E g mi $V cao gp 2 - 3 l.n.
MRt mu thu[n l g th(3ng ,n ban ngy, nh(ng vi5c t6o vd tr<ng l6i $(>c ti7n hnh
chC y7u vo ban $m, v vAy $; cung cp khong cho qu trnh t6o vd tr<ng phMi c s' tham
gia tch c'c cCa bR x(1ng c1 th;, $ l mRt $Qc $i;m cCa loi chim. Vi5c $p <ng nhu c.u
canxi tF kh*u ph.n v tF bR x(1ng c1 th; $ $(>c Roland v Farmer (1984), Clunies et al.
(1992) tZng k7t. Cc tc giM cho rPng c.n phMi cung cp cho g khoMng 4 g canxi/g mi/ngy.
Tuy nhin, trong nhi%u tr(3ng h>p $; c 4 g canxi trong ngy th kh*u ph.n phMi c 5% canxi
(n7u l(>ng th<c ,n thu nhAn thp, khoMng 8g/g/ngy), t<c l phMi bZ sung bRt $ qu 10%
trong kh*u ph.n (v trong $ ch8 c khoMng 30 - 32% canxi). Nh( vAy kh*u ph.n sc mt tnh
ngon mi5ng, d[n $7n giMm l(>ng th<c ,n thu nhAn v giMm sMn l(>ng l(>ng tr<ng.
170
Trong qu trnh t6o tr<ng, lng $d t6o ra d.n tF bubng tr<ng, trong khi $ lng trSng
l6i $(>c ti7t ra vo buZi sng, khoMng 5 - 8 gi3 sau khi c nh sng, cn vd tr<ng $(>c ti7t ra
vo cu?i buZi chi%u v ban $m, trong khi nbng $R canxi mu $ang giMm $i v xu?ng $7n
m<c thp nht (lc 14 gi3 sau khi g $V quM tr<ng tr(Hc). TF th'c t7 ny, nhi%u tc giM $ $%
nghN: ngoi vi5c phMi $p <ng $C canxi trong kh*u ph.n th vi5c cho g ,n $m $; cung cp
khong cho g vo th3i $i;m c.n thi7t cLng l mRt kT thuAt quan trYng. Ng(3i ta cho rPng
trong qu trnh $V tr<ng, nht l E pha 1, kh?i l(>ng c1 th; v s' tch luT m0 v[n gia t,ng,
chn p bR my sinh sMn cCa g mi, $i%u $ l khng c l>i cho gia c.m $V tr<ng. Nguyn
nhn chnh cCa hi5n t(>ng ny l do vo cc buZi chi%u, g mi phMi c? ,n nhi%u $; $p <ng
nhu c.u canxi cho vi5c t6o vd tr<ng trong $m, nh( vAy $ v tnh thu nhAn qu nhi%u protein
v n,ng l(>ng. S' d( thFa dinh d(0ng ny sc d[n $7n s' t,ng trYng qu m<c trong khi $V,
gy giMm sMn l(>ng tr<ng cCa g.
Nh( vAy, vi5c nghin cc $Qt ra
trong m?i quan h5 chQt chc v ton di5n vHi cc y7u t? dinh d(0ng khc nh( vitamin, protein,
n,ng l(>ng,...
Cc nghin cng photpho dg tiu (available phosphorus) bPng 0,50%, vi5c t,ng m<c
canxi tF 3,60 ln 3,90% $ khng lm thay $Zi $ng k; kh?i l(>ng c1 th; g mi cLng nh(
kh?i l(>ng tr<ng, nh(ng $ lm t,ng 3,50% sMn l(>ng tr<ng, t,ng 5,10 - 6,10% tr<ng
gi?ng; t,ng r r5t cht l(>ng vd tr<ng (t,ng0,10 - 0,30 kg/cm
2
$R chNu l'c; t,ng 0,03mm
$R dy vd; t,ng 0,60 - 0,80g kh?i l(>ng vd tr<ng); lm giMm 0,80 - 0,90% tr<ng dAp v0;
lm t,ng 2,80 - 2,90% tr<ng c phi; t,ng 6,00 - 9,20% g nE; t,ng 5,60 - 9,70% g con
lo6i I; t,ng 3,0 - 4,1% khong trong x(1ng $i v t,ng 3,00-3,80 mg% canxi huy7t thanh
(P < 0,05).
mng vHi mei m<c canxi (3,30; 3,60; 3,90 %) m<c photpho dg tiu trong kh*u
ph.n bPng 0,50% lun cho hi5u quM cao h1n so vHi m<c 0,60% v% cc ch8 tiu theo di ni
trn, nh(ng $%u vHi $R tin cAy thp.
M<c canxi bPng 3,90% v photpho dg tiu bPng 0,50% trong kh*u ph.n $ cho
hi5u quM kinh t7 cao nht so vHi cc m<c canxi bPng 3,30; 3,60 v photpho dg tiu bPng
0,60%.
Cng trnh nghin cng vd tr<ng t?t nht.

3.10. Cc Pnh h!Wng c/a ch@ A2 <p AVi vSi s6 pht tricn c/a phi.
3.10.1. Ch" ;U -p v vi+c ki8m tra theo di
Nh( ta $ bi7t thnh ph.n cCa ch7 $R p bao gbm cc y7u t? sau: nhi5t $R, *m $R,
thng thong v $Mo tr<ng. Cc y7u t? ny tuy v% tnh cht l $Rc lAp nh(ng l6i c mRt quan
h5 kh chQt chc vHi nhau v Mnh h(Eng l[n nhau. V th7 theo di v ki;m tra ch7 $R p l mRt
trong cc bi5n php quan trYng nht phMi $(>c sB dang trong su?t qu trnh p. Vi5c ki;m tra
theo di phMi lin tac v c*n thAn, d'a vo cc ch8 s? E d6ng dang ca $o l(3ng v cc du
hi5u sinh hYc cCa phi.
Thng th(3ng trong mRt my p cng nghi5p th t?c $R gi l c? $Nnh nh(ng $R thng
thong sc thay $Zi khi thay $Zi $R mE cCa cBa ht hoQc xM kh. _bng th3i $R mE ny cLng
lm thay $Zi gi trN cCa nhi5t $R v *m $R. Theo thng bo cCa cc nhi5t k7 v *m k7 ng(3i ta
c th; theo di s' ho6t $Rng cCa cc bR phAn t' $Rng duy tr nhi5t $R v *m $R c.n thi7t trong
my. Tu` theo lo6i my v tnh cht ring cCa tFng $>t tr<ng ng(3i ta lAp ra ch7 $R p.
Formatted: Level 1
Deleted:
Deleted:
171
Nh(ng ch7 $R p c thch h>p hay khng th phMi d'a vo cc $Qc $i;m sinh hYc khi phi
pht tri;n mHi c th; $nh gi $(>c
Nhi5t $R v *m $R l nhGng y7u t? rt quan trYng cCa ch7 $R p nh(ng v[n khng phMi
l tt cM.
Nhi5t s(Ei nng tr<ng v s' bay h1i n(Hc tF tr<ng cn pha thuRc vo t?c $R gi. Cng
mRt nhi5t $R trong my p, tc dang s(Ei nng tr<ng sc thay $Zi khi t?c $R gi thay $Zi. N7u
nhi5t $R cCa tr<ng thp h1n nhi5t $R cCa khng kh trong my p (nhGng ngy $.u khi mHi
vo p) th t?c $R gi lHn sc lm cho tr<ng nhAn $(>c nhi%u nhi5t h1n cn n1i km thng
thong sc nhAn $(>c t nhi5t h1n, tr<ng sc nguRi h1n.
N7u nhi5t $R cCa tr<ng cao h1n nhi5t $R cCa khng kh trong my p (nhGng ngy p
cu?i) th t?c $R gi lHn sc lm cho tr<ng nhAn $(>c nhi%u nhi5t h1n cn n1i km thng
thong sc nhAn $(>c t h1n, tr<ng sc nguRi h1n.
N7u nhi5t $R cCa tr<ng cao h1n nhi5t $R cCa khng kh trong my p (nhGng ngy p
cu?i th t?c $R gi lHn sc lm t,ng $R toM nhi5t cCa tr<ng hay ni cch khc l sc lm cho
tr<ng mt nhi%u nhi5t h1n.
V vAy mu?n c tr<ng E trong mRt my p c $(>c cng mRt nhi5t $R th phMi $i%u
ch8nh sao cho tr<ng E vng no trong my cLng phMi c $R thng thong nh( nhau hoQc khi
trong my c t?c $R gi khc nhau E cc vng khc nhau th phMi $i%u ch8nh nhi5t $R khc
nhau. S' $i%u ch8nh ny ch8 c th; chnh xc khi d'a vo cc du hi5u sinh hYc khi phi pht
tri;n.
_R *m trong my chC y7u $i%u ch8nh $R bay h1i n(Hc tF tr<ng. _R bay h1i ny th'c
ra khng ch8 pha thuRc vo $R *m t(1ng $?i trong my m cn pha thuRc vo nhi%u y7u t?
khc nh( nhi5t $R v t?c $R gi cCa my, s? le trn vd tr<ng, $R dy cCa vd tr<ng, cht l(>ng
cCa lng tr<ng v cc lHp mng, tnh tr6ng pht tri;n cCa phi khi mRt trong cc y7u t? trn
thay $Zi th $R bay h1i n(Hc tF tr<ng cLng sc thay $Zi theo. Ngay giGa chng vHi nhau cLng
c nhGng Mnh h(Eng qua l6i. V th7 khi sB dang nhi5t k7 v *m k7 chng ta mHi ch8 bi7t $(>c
nhi5t $R v *m $R E mRt vng trong my cn tc dang cCa chng $?i vHi s' pht tri;n cCa
phi ni chung v E tFng khu v'c trong my ni ring th khng th; c dang ca no $ $(>c.
Tuy vAy khi ta thay $Zi ch7 $R p nghXa l thay $Zi nhi5t $R v *m $R (v t?c $R gi E trong
my lun c? $Nnh) th phMi d'a vo cc thi7t bN $o l(3ng mHi c th; bi7t $(>c s' khc nhau.
Cn tc $Rng cCa cc y7u t? ni trn $?i vHi phi nh( th7 no th phMi ki;m tra phi v xem
cc du hi5u trong qu trnh pht tri;n mHi $nh gi $ng $(>c.
Chnh v th7 mu?n p $6t k7t quM cao phMi theo di ch7 $R p theo thng bo cCa cc
dang ca $o l(3ng v phMi bZ sung thm bPng k7t quM cc l.n ki;m tra sinh hYc th s' $i%u
ch8nh ch7 $R p mHi c th; $6t tHi s' hon hMo.

3.10.2. Nnh hPng c4a nhi+t ;U ;=i v&i s7 pht tri8n c4a phi
Trong cc my p lHn nhi5t $R lm vi5c th(3ng nPm trong giHi h6n tF 37 $7n 38
0
C v
rt t khi v(>t ra ngoi giHi h6n ny. Tuy giHi h6n nhi5t $R ny ch8 rt nhd, c 1
0
C nh(ng phi
E cc l<a tuZi khc nhau cLng phMn <ng vHi tFng m<c nhi5t $R (trong giHi h6n) mRt cch khc
nhau.
Trong nBa $.u cCa qu trnh p (10 ngy $.u) khi mng ni5u nang cn ch(a khp kn
pha bn trong tr<ng, $Qc bi5t l 5 6 ngy p $.u phi t,ng d.n s<c lHn v pht tri;n khi
nhi5t $Rt t,ng d.n (trong giHi h6n). N(Hc tF lng trSng mang theo cc cht dinh d(0ng ho
tan trong $ chuy;n vo lng $d nhanh h1n, lm lng $d long ra h1n. Pha d(Hi phi, huy7t
t(1ng hnh thnh sHm h1n, m6ng m6ch mu E lng $d sHm hnh thnh v pht tri;n nhanh.
Qu trnh t6o thnh mu xMy ra m6nh nn cc m6ch mu to, c,ng v $Mm bMo t?t cho s' h
hp v dinh d(0ng cCa phi. Do $ phi lHn nhanh v nQng. Mng ni5u nang v cc mng c1
quan khc hnh thnh $ng lc v hon thnh t?t cc ch<c n,ng cCa mnh. Phi pht tri;n t?t
trong th3i gian $.u sc t6o thuAn l>i cho s' pht tri;n trong cc giai $o6n ti7p theo.
Deleted:
172
Tuy cLng trong giHi h6n nhi5t $R ho6t $Rng nh(ng phi sc phMn <ng hon ton ng(>c
l6i khi nhi5t $R E m<c thp, nht l trong 5 6 ngy p $.u. Lng trSng giMm kh?i l(>ng
chAm, lng $d long ra t lm phi kh hp thu cc cht dinh d(0ng h1n. M6ng m6ch mu cCa
lng $d hnh thnh chAm, c t mu. Mng ni5u nang pht tri;n chAm v khp kn bn trong
tr<ng muRn. V vAy phi lHn chAm, pht tri;n y7u v s' chAm trg ny khng th; b l6i $(>c
hon ton trong th3i gian cn l6i. Do $ g con sc nE chAm v y7u h1n.
Trong nBa sau cCa qu trnh p (11 21 ngy) Mnh h(Eng cCa nhi5t $R tHi phi pha
thuRc vo s' pht tri;n cCa phi trong nBa th3i gian $.u. N7u phi $ pht tri;n t?t, mng
ni5u nang khp kn $ng th3i gian th nhi5t $R E m<c cao trong nBa sau cCa qu trnh p, nht
l 5 6 ngy cu?i cng sc lm giMm khM n,ng tiu tha lng trSng, lng $d cCa phi. V vAy
phi v[n ti7p tac pht tri;n nh(ng t?c $R chAm h1n tr(Hc. Phi nhd, g.y, nhi5t $R cao lm qu
trnh nE dign ra sHm h1n trong khi mYi b(Hc chu*n bN ch(a hon tt. Do $ g nE sHm tr(Hc
th3i gian, $i khi khng co $(>c h7t ti lng $d vo khoang bang nn gy hE r?n. Ng(>c l6i
nhi5t $R E m<c thp sc kch thch khM n,ng tiu ho th<c ,n cCa phi, lng trSng $(>c phi sB
dang h7t sHm v lng $d cLng giMm kh?i l(>ng mRt cch $ng k;. V vAy phi lHn nhanh, thu
$(>c ti lng $d vo khoang bang dg dng. G nE ra $ng th3i h6n, r?n khp kn v khoV
m6nh.
N7u trong nBa $.u cCa qu trnh p phi $ pht tri;n chAm, mng ni5u nang khp kn
chAm th trong nBa cn l6i cCa qu trnh p nhi5t $R cao (trong giHi h6n) sc Mnh h(Eng c l>i
cho phi. Nhi5t $R E m<c thp sc lm cho phi ti7p tac pht tri;n chAm. Phi tiu tha lng
trSng, lng $d chAm, lHn chAm, ko di qu trnh p.
SE dX nh( vAy l v gia c.m cLng nh( cc $Rng vAt mu nng khc c th; duy tr nhi5t
$R c1 th; E m<c t(1ng $?i Zn $8nh, khng pha thuRc vo s' thay $Zi nhi5t $R cCa mi tr(3ng.
Khi nhi5t $R bn ngoi t,ng, gia c.m giMm c(3ng $R trao $Zi cht, giMm khM n,ng hp
thu cc cht dinh d(0ng v tiu ho th<c ,n. Do $ giMm phMn <ng toM nhi5t v khM n,ng $?t
nng c1 th;. Khi nhi5t $R mi tr(3ng h6, c(3ng $R trao $Zi cht v khM n,ng hp thu cc cht
dinh d(0ng t,ng. V vAy lm t,ng phMn <ng toM nhi5t trong c1 th;, $%n b l6i nhi5t l(>ng cCa
c1 th; bN mt $i. BPng cch ny, thn nhi5t cCa gia c.m $(>c giG Zn $Nnh ngy cLng nh( $m,
ma $ng cLng nh( ma h. Tuy nhin gia c.m ch8 c thn nhi5t t(1ng $?i Zn $Nnh sau khi
nE. Trong khi p, n7u pht tri;n t?t th phMi tHi 5 6 ngy p cu?i cng phi mHi c nhGng
du hi5u cCa $Rng vAt mu nng nghXa l khM n,ng $i%u ho thn nhi5t.
Trong nBa $.u cCa qu trnh p, phi cCa gia c.m phMn <ng vHi cc thay $Zi nhi5t $R
nh( cCa mRt $Rng vAt mu l6nh, khng c khM n,ng t' $i%u ch8nh thn nhi5t. Do $ c(3ng $R
trao $Zi cht trong th3i gian ny hon ton pha thuRc vo nhi5t $R mi tr(3ng. Khi nhi5t $R
trong my t,ng, s' pht tri;n cCa phi t,ng theo, phi lHn nhanh v qu trnh trao $Zi cht
dign ra m6nh. Khi nhi5t $R trong my E m<c thp, c(3ng $R trao $Zi cht giMm, s<c lHn v s'
pht tri;n cCa phi cLng bN chAm l6i.
N7u ngay tF $.u phi $ pht tri;n t?t th tHi cu?i qu trnh p E phi sc c khM n,ng
t' $i%u ch8nh thn nhi5t trong mRt m<c $R nht $Nnh. Khi nhi5t $R mi tr(3ng giMm $i, phi sc
t,ng c(3ng $R trao $Zi cht, tiu tha nhi%u th<c ,n lm lng trSng h7t sHm v giMm $ng k;
th; tch lng $d. V vAy phi lHn nhanh, pht tri;n t?t v g nE $ng h6n. V nhi5t $R t,ng hay
E m<c cao sc lm giMm c(3ng $R trao $Zi cht cCa phi, giMm khM n,ng toM nhi5t cCa tr<ng.
V vAy phi tiu ho th<c ,n chAm, $i khi khng dng h7t lng trSng, ti lng $d cn rt lHn.
Phi pht tri;n y7u, khng $(a h7t $(>c ti lng $d vo khoang bang. G mZ vd nE rt kh
kh,n.
N7u nh( phi $ pht tri;n chAm trong nBa $.u cCa qu trnh p th tHi cu?i $>t p E
phi cLng ch(a xut hi5n khM n,ng t' $i%u ho thn nhi5t m v[n phMn <ng vHi cc thay $Zi
nhi5t $R mi tr(3ng nh( $Rng vAt mu l6nh. Trong tr(3ng h>p ny nhi5t $R cao trong nBa sau
cCa qu trnh p Mnh h(Eng c l>i cho s<c lHn v s' pht tri;n cCa phi nh( trong nhGng ngy
p $.u. Nhi5t $R thp sc lm chAm s' pht tri;n cCa phi, ko di cc hAu quM khc.
173
Do $ khi $i%u ch8nh nhi5t $R phMi lun lun nhH Mnh h(Eng cCa y7u t? ny $?i vHi
tFng tr(3ng h>p ca th; v $?i vHi tFng giai $o6n khc nhau. Nhi5t $R trong giHi h6n khng
gy nhi%u bi7n dN E phi nh(ng n7u khng ph h>p th m<c $R sai l5ch trong t?c $R pht tri;n
sc th; hi5n r rng khi ti7n hnh ki;m tra sinh hYc. C.n nhH rPng nhi5t $R cCa tr<ng khng ch8
thuRc vo nhi5t $R cCa my m cn pha thuRc vo t?c $R gi v b<c x6 nhi5t cCa cc tr<ng
xung quanh. Do $ tr<ng c th; bN nng (thFa) hoQc l6nh (thi7u nhi5t) mQc d nhi5t v[n E
m<c cho php. Trong tr(3ng h>p ny E phi sc th; hi5n cc du hi5u r?i lo6i s' pht tri;n do
thFa hoQc thi7u nhi5t nh( khi nhi5t $R trong my qu cao hoQc qu thp so vHi yu c.u.
jnh h!Wng c/a nhi:t A2 cao v cc dt qu 41
0
C sc lm cho tt cM phi ch7t $ng lo6t vo bt
k` lc no.
D(Hi 41
0
C phi khng ch7t ngay nh(ng tu` vo m<c $R sc th; hi5n cc du hi5u $Qc
tr(ng sau:
1- Phi pht tri;n qu nhanh, nht l trong nhGng ngy $.u. V vAy ph.n lHn s? tr<ng
sc bSt $.u nE sHm.
2- Nhi5t $R cao khi mHi bSt $.u p lm t,ng khM n,ng tiu ho th<c ,n, t,ng s<c lHn
cCa phi nh(ng nhi5t $R cao E nBa sau qu trnh p l6i lm giMm khM n,ng tiu ho lng trSng,
lng $d cCa phi, lm phi lHn chAm l6i.
3- Do s<c lHn v s' pht tri;n cCa phi t,ng qu nhanh ti7n tHi bi7n dN cc ph.n khc
nhau cCa c1 th;. V vAy xut hi5n nhi%u qui thai. Cc qui thai do nhi5t $R cao lc mHi vo
p chC y7u c lin quan chC y7u vHi cc r?i lo6n trong s' pht tri;n cCa ti ?i. Ti ?i lHn qu
nhanh nn bYc kn phi sHm. Do $ ti bN nhd, chAt nn gy bi7n dN $.u v s' hnh thnh
khoang bang cCa phi.
4- Nhi5t $R cao lm mng ni5u nang lHn rt nhanh v khp kn sHm. Tuy nhin E nBa
sau cCa qu trnh p trong khoang cCa n c t cht ldng do qu trnh trao $Zi cht cCa phi bN
nhi5t $R cao lm $nh tr5. Nh3 vAy mng ni5u nang sc teo kh sHm. G nE sHm.
5- Qu trnh t6o thnh mu xMy ra rt m6nh. Do $ cc m6ch mu $%u c,ng v to. Soi
tr<ng trong qu trnh p lun thy mu hbng $Am, $i khi gQp mRt vi m6ch mu nhd bN v0.
6- Cc m v cc c1 quan $%u xung huy7t (ch<a $.y mu) v hay bN xut huy7t.
7- Nhi5t $R cao vo th3i gian $.u lm phi dg bN dnh vo vd v ch7t nh(ng nhi5t $R
v% sau c th; lm phi nPm sai vN tr v chn bN cong.
8- R?n khp sHm nh(ng khng kn do r?i lo6n s' ph?i h>p giGa vi5c thu ti lng $d
vo khoang bang v khp r?n. V vAy ti lng $d khng $(>c $(a h7t vo khoang bang.
Trn $y l cc du hi5u $Qc tr(ng nht. _i vo chi ti7t cc du hi5u do nhi5t $R cao
gy ra E phi trong tFng giai $o6n c khc nhau.
* Th3i gian tF $.u tHi 8 ngy p:
- N7u ngay trong ngy p $.u tin phi $ bN nhi5t $R qu cao th c1 ch7 t6o phi vN
(s' phn chia ch<c n,ng cho cc nPm cCa cc c1 quan) sc bN r?i lo6n. h trung tm phi sc
hnh thnh mRt kh?i cc m dN d6ng.
- Tr<ng bN nhi5t $R cao trong hai ngy $.u sc bN cc bi7n dN E ph.n $.u: x(1ng xY
khng ph tri;n nn no bN hE ra ngoi, no s(ng ln li ra ngoi hRp sY; cc bi7n dN E mSt:
mRt mSt (ciclopia), khng c mSt (anizoftalmia) mSt nhd, km pht tri;n (microphtalmia), mSt
chuy;n dNch sang vN tr khcv cc bi7n dN khc nhau E x(1ng mQt.
Nhi5t $R qu cao tF ngy p th< 3 $7n th< 5 gy r?i lo6n qu trnh hnh thnh ti n(Hc
?i v khoang bang.Mp ti ?i khp nhanh pha trn phi nh(ng cc mp pht tri;n pha d(Hi
phi khng khp l6i, v vAy khoang bang bN hE (ectopia).
NhGng bi7n dN do nhi5t $R cao gy ra lm phi bN ch7t trong nhGng ngy $.u. _i khi
phi v[n ti7p tac s?ng thm $(>c t ngy rbi mHi ch7t. MRt vi c th; c th; s?ng tHi khi nE
rbi sau $ mHi ch7t.
174
N7u tr<ng phMi chNu mRt nhi5t $R qu cao trong nhGng ngy p $.u th sc thy cc
tri5u ch<ng: phZi ch<a $.y mu v xut huy7t E mnh phi cLng nh( E m6ch mu cCa ti lng
$d. Chnh v c nhi%u mu nn khi xut hi5n vng mu c th; thy vng mu lan rRng, to v
$Am mQc d phi ch7t tF sHm.
Phi v m6ch mu cCa $Xa phi khi bN nhit $R cao rt dg bN dnh vo vd v lm phi bN
ch7t. Nhi5t $R cao gy ch7t phi mRt cch $ng k; v lm t,ng s? l(>ng vng mu trong
nhGng ngy p $.u tin. TW l5 phi ch7t t?i $a l vo lc 3 4 ngy p.
N7u $(a ln $n soi cc tr<ng $ chNu nhi5t $R cao sau khi $ p $(>c 6 8 ngy sc
thy tr<ng pht tri;n khng $bng $%u. NhGng tr<ng phi $ thch ghi $(>c vHi nhi5t $R cao
th lHn v pht tri;n bnh th(3ng. Phi to nPm chm su trn lng $d. H5 th?ng m6ch mu cCa
ti lng $d pht tri;n y7u, c t mu nn tr<ng c mu hbng nh6t. Tuy vAy mng ni5u nang l6i
khp kn sHm v cc m6ch mu cCa mng ni5u c nhi%u mu.
Nhi5t $R cao vo th3i gian giGa qu trnh p khng gy cc dN hnh $Qc bi5t E phi
nh(ng thnh ti ?i v mng ni5u nang sc c nhi%u bYc trong su?t to g.n bPng h6t $e $en.
Nhi5t $R t,ng $Rt ngRt vo giGa qu trnh p gy ch7t rt nhi%u phi, cc m6ch mu
cCa mng ni5u nang ch<a $.y mu. Da cCa phi xut hi5n nhGng chm mu nhd, $i khi cc
chm ny xut hi5n cM E tim v no cCa phi. No, gan, thAn cLng bN xung huy7t. Nhi5t $R cao
cn lm giMm khM n,ng tiu tha lng trSng, lng $d cCa phi nn phi lHn chAm, kh?i l(>ng
nhd.
N7u $(a ln $n soi khi chuy;n tr<ng sang my nE c th; thy phi pht tri;n rt khc
nhau h.u nh( tt cM cc tr<ng $%u c mu $d $Am. Ph.n lHn s? tr<ng c phi $ nh ln
bubng kh. MRt s? tr<ng khi soi thy $.u nhYn $ t?i s[m nh(ng s? $ng E $.u nhYn cn thy
lng trSng ch(a tiu h7t v mng ni5u nang vHi m6ch mu bYc pha ngoi. C cM nhGng tr<ng
phi pht tri;n chAm v qu chAm.
G con mZ vd sHm, c khi bSt $.u mZ vd ngay tF khi chuy;n tr<ng. V th7 khi chuy;n
khay $ c th; nghe thy ti7ng ku cCa g con. V7t mZ vd nhd, cc mMnh vd E v7t ny v0 ra
thnh nhi%u mMnh nhd. C mRt s? tr<ng v7t mZ vd nPm v% pha $.u nhYn cCa tr<ng.
G con nE ra nhd nh(ng rt hi7u $Rng. Lng g x1 xc, th(a, ngSn v b*n. Th(3ng
th(3ng g con bang to v x5 do ti lng $d cn lHn. Rt nhi%u g con r?n bN hE $; mRt m*u
nhd hoQc mRt ph.n cCa ti lng $d E ngoi, $i khi ton bR ti nPm E ngoi khoang bang.
Che r?n bN hE mu $ng kh l6i thnh v*y mu nu hoQc $d, mu E r?n l mRt du
hi5u rt $Qc tr(ng cCa nhi5t $R cao.
Vd tr<ng E trong khay trng rt b*n. Vd tr<ng sau khi nE ra E bn trong c mu $d
s[m hoQc nu v cc m6ch mu cCa mng ni5u nang lc nE v[n ch(a kh m cn ch<a $.y
mu. Pha $.u nhYn cCa tr<ng th(3ng thy mRt cac lng trSng $Qc qunh ch(a tiu h7t. MQt
ngoi vd tr<ng cLng dnh mu do g con bN hE r?n $i l6i dy ra nn cM khay c mu nu hoQc
$d.
GiMi ph[u cc tr<ng khng nE thy h.u nh( tt cM phi $%u $ ch7t h7t. Nhi%u phi
ch7t nPm ng(>c $.u quay xu?ng d(Hi $.u nhYn v cc ngn chn cCa chng hay bN cong.
Ph.n lHn cc phi ch(a thu $(>c ti lng $d vo khoang bang hoQc ch8 mHi thu $(>c mRt
ph.n. Ti lng $d cn lHn v th(3ng c mu $d do xung huy7t. Nhi%u tr<ng cn lng trSng
ch(a sB dang h7t. GiMi ph[u phi ch7t thy khoang c1 th;, ruRt v tim $%u xung huy7t. BPng
mSt th(3ng c th; nhAn thy tim bN nhd h1n bnh th(3ng.
jnh h!Wng c/a nhi:t A2 thc nhi5t $R p t?i (u
#2 khng sinh l
L nhi5t $R m t6i $, phi ngFng pht tri;n. Rt kh xc $Nnh nhi5t $R ny v c qu
nhi%u nhn t? Mnh h(Eng, tuy nhin nhGng nghin cc cp nhi5t $R tF 95 - 105
o
F ( 35 40,5
o
C), tuy nhin
ch8 c mRt nhi5t $R t?i (u, t6i $ phi g pht tri;n t?t nht. Cc nghin c<u $ ch8 ra rPng
nhi5t $R p t?i (u cCa 19 ngy $.u cao h1n 2 ngy cu?i cng cCa qu trnh p. Mei my p
$%u c ch8 d[n v% nhi5t $R p t?i (u. Khi p tr<ng, nhi5t $R my p th(3ng tr5ch khdi nhi5t $R
t?i (u, khM n,ng p nE sc bN suy giMm v tW l5 phi dN hnh t,ng ln.
Nhi5t $R cao h1n nhi5t $R t?i (u sc rt ngSn th3i gian p v ng(>c l6i, $i%u $ khng
c nghXa l c th; nng ln hoQc h6 thp nhi5t $R t?i (u, lm nh( vAy sc gy hAu quM l phi
y7u v giMm tW l5 p nE.
Nhi5t $R t?i (u trong my p pha thuRc v nhi%u y7u t?:
Kh?i l(>ng tr<ng
Cht l(>ng vd tr<ng
Y7u t? di truy%n (gi?ng , dng g)
TuZi cCa tr<ng p
_R *m khng kh trong my p
Khi trong my p c qu nhi%u lo6i tr<ng, nhi5t $R t?i (u l nhi5t $R cCa tr<ng trung
bnh.
Ba nhi:t A2 tVi !u
Qu trnh pht tri;n phi $(>c chia lm 3 giai $o6n, mei giai $o6n c mRt nhi5t $R
thch h>p ring
1-Giai $o6n trong c1 th; g mi
Nhi5t $R c1 th; g mi tF 40,6 41,7
o
C, trong 22g $.u trong c1 th; g mi, phi phn
chia nhanh ngay sau khi $(>c tha tinh. Nhi5t $R t?i (u trong giai $o6n ny chnh l nhi5t $R
c1 th;.
2-19 ngy p $.u: trong my p $a k`, nhi5t $R t?i (u l 99,5
o
F hay l 36,7
o
C.
3-ngy 20 21: nhi5t $R t?i (u thp h1n, tF 98-99
o
F hay l 36,7 37,2
o
C.
Phi pht tri;n rt m[n cMm vHi nhi5t $R mi tr(3ng v cc my p nhn t6o $%u c
ch8 d[n chi ti7t, theo $ s' dao $Rng v% nhi5t $R l rt nhd.
#iOu chtnh nhi:t A2
V nhi5t $R trong my p $a k` ta $Qt cho lo6i tr<ng trung bnh, do $ n7u chng ta
bi7t $(>c chi ti7t v% kh?i l(>ng tr<ng, lo6i tr<ng cc $i%u ki5n nh( $R *m, khng kh trong
my p th sc $Qt $(>c nhi5t $R thch h>p v tW l5 p nE sc t?t h1n. MQc d $ c ch8 d[n cCa
cc nh cung cp my, chng ta v[n c.n c cc thB nghi5m vHi cc lo6i tr<ng, kh?i l(>ng
tr<ng khc nhau, thAm ch nhGng $i%u ch8nh nhd cLng sc mang l6i hi5u quM t?t v% tW l5 nE v
cht l(>ng g con.
jnh h!Wng c/a nhi:t A2 cao
Phi bN nng E nhi5t $R 40,5
o
C trong khoMng 16 24 g khng bN Mnh h(Eng $ng k;,
nh(ng n7u bN nng 43,3
o
C trong 6 g tW l5 p nE sc bN giMm v sc giMm tr.m trYng sau 9 g.
Nng 46,1
o
C trong 3 g hoQc hoQc 48,6
o
C trong 1g sc gi7t ch7t h7t phi. Khi stress gay gSt,
g con c nE ra $(>c cLng xut hi5n qu nhi%u dN tAt.
jnh h!Wng c/a nhi:t A2 th<p
Trong t' nhin, g mi p th(3ng r3i tZ nhi%u l.n trong ngy, s' vSng mQt trong
nhGng th3i gian ngSn khng Mnh h(Eng $ng k; $7n tW l5 p nE cCa g. Trong my p nhn
t6o, th(3ng sMy ra s' mt $i5n trong mRt s? pht thAm ch l hng gi3. Trong 3 ngy p $.u,
phi c th; chNu $'ng $(>c nhi5t $R thp, sau $, $7n 19 ngy khM nQng chNu l6nh cCa phi
giMm $i. G con chNu l6nh t?t h1n l chNu nng trong my p.
Khi mt $Nn
Khi mt $i5n, my khng ho6t $Rng, h1i nng b?c ln $8nh my lm cho tr<ng khu
v'c ny nng ln, cn khu v'c pha d(Hi bN l6nh, khu v'c pha trn phi th(3ng bN ch7t nhi%u
h1n.
176
Khng c cch no khc l phMi c my pht $i5n d' phng trong khu v'c p,
PhMi ki;m tra nhi5t k7 th(3ng xuyn mHi c $(>c nhi5t $R chnh xc (nhng nhi5t k7
vo n(Hc 100
o
F (38
o
C)
Khi cRt thuW ngn bN $<t, c.n cho vo ng,n $ cCa tC l6nh 30 ph, sau $ lSc cho cRt
thuW ngn trE v% b.u hoQc cho nhi5t k7 vo n(Hc $C nng (c*n thAn kVo v0) sau $ lSc cho cRt
thuW ngn li%n l6i.
TF 27
0
C phi $ c th; bSt $.u pht tri;n. h nhi5t $R ny $Xa phi lHn ln nh(ng
khng hnh thnh phi, cLng khng hnh thnh $(>c h5 th?ng m6ch mu. Do $ s' pht tri;n
cCa phi khng cn khM n,ng bSt $.u l6i d c khM n,ng nhi5t $R ln tHi m<c bnh th(3ng E
my p.
D(Hi $y l cc du hi5u $Qc tr(ng cCa tr<ng bN p vHi nhi5t $R thp (thi7u nhi5t):
1- S' pht tri;n cCa phi nhn chung chAm nht l khi mHi bSt $.u p. Do $ g sc bN
nE chAm v c th; ko di tHi vi ngy v cc tr<ng phi pht tri;n chAm c th; s?ng kh lu
trong tr<ng v mZ vd ra ngoi rt chAm ch6p.
2- H5 th?ng m6ch mu cCa lng $d hnh thnh muRn.
Qu trnh t6o thnh mu cLng dign ra chAm v y7u, do $ gy thi7u mu.
3- Vi5c tiu ho lng trSng v lng $d chAm nht l E nBa $.u cCa qu trnh p. V vAy phi
pht tri;n y7u, nhd, nhI v lHn chAm trong mYi th3i k` cCa qu trnh p.
4- Cc mng c1 quan hnh thnh muRn v lHn chAm
Ti ?i ch<a $.y cht ldng trong nhGng ngy p $.u tin. Mng ni5u nang pht tri;n
chAm gy ra nhi%u kh kh,n cho cuRc s?ng cCa phi cLng v th7 d[n $7n vi5c m6ng m6ch mu
cCa mng ni5u nang khng c khM n,ng thay $Zi ch<c n,ng h hp cCa m6ng m6ch mu cCa
ti lng $d. Mng ni5u nang khp kn muRn v c t cht ldng E trong khoang do c(3ng $R
trao $Zi cht y7u c t cht thMi.
Thi7u nhi5t trong nhGng ngy p $.u tin lm giMm hln s<c lHn v s' pht tri;n cCa phi.
Soi tr<ng sau 6 ngy p thy phi E tt cM cc tr<ng $%u nhd, nPm g.n vd v di $Rng y7u.
M6ng m6ch mu E lng $d pht tri;n km. Cc m6ch mu thFa, nhd, c t mu v vAy
tr<ng c mu h1i phHt hbng. Tuy vAy tW l5 ch7t phi khng t,ng nhi%u. Phi ch7t chC y7u tF
4 6 ngy p. Cc tr<ng ch7t phi cn vng mu nhd, nh6t.
GiMi ph[u cc tr<ng ch7t phi c th; thy cc mng c1 quan v phi $%u ti nh>t do
thi7u mu. Phi nhd, mu trong su?t $i khi rt kh pht hi5n.
Nhi5t $R p thp (trong giHi h6n 37 $7n 35
0
C) trong nhGng ngy $.u khng gy qui
thai.
N7u tr<ng bN thi7u nhi5t (nhi5t $R p E m<c thp) ngay tF $.u th giGa qu trnh p (11
ngy $?i vHi tr<ng g) mng ni5u nang sc khp kn chAm tF 1 $7n 3 ngy so vHi cc tr<ng c
phi pht tri;n bnh th(3ng.
Ngoi s' pht tri;n chAm cCa phi trong su?t qu trnh p, phi nhd, thi7u mu E cc
m6ng m6ch mu cCa lng $d v mng ni5u nang th nhi5t $R thp khng gy ra du hi5u $Qc
bi5t no khc cho tHi khi g bSt $.u nE.
Soi tr<ng sau 19 ngy p thy h.u nh( ch(a c tr<ng no cZ phi nh ln bubng kh.
N7u thi7u t nhi5t th khi soi thy $.u nhYn cCa tr<ng t?t. Th(3ng th(3ng cc tr<ng ny v[n
nE t?t nh(ng nE chAm. N7u thi7u nhi%u nhi5t th bubng kh cCa tr<ng sc nhd, $.u nhYn cCa
tr<ng khi soi cn thy sng do cn lng trSng ch(a tiu tha h7t. Cc m6ch mu cCa mng ni5u
nang cn r mu $d nghXa l cn ch<a nhi%u mu v $ang ho6t $Rng. Th(3ng th nhGng tr<ng
ny do mRt tW l5 nE thp, cht l(>ng g nE ra xu.
G mZ vd chAm v khng $bng lo6t. V% mZ vd E g.n $.u lHn cCa tr<ng ch<ng td phi
nPm $ng ngi nh(ng bubng kh nhd. Vd tr<ng E v7t mZ vd v0 ra tFng mMnh lHn nh(ng kch
th(Hc cc mMnh khng $%u nhau.
G bSt $.u nE chAm v ko di, $i khi tHi vi ngy mHi xong (k; tF lc nE nhGng con
$.u tin). G con mZ vd ngSt qung v ngh8 rt lu. Nhi%u con ph v0 vd chui ra ngoi mRt
177
cch rt kh kh,n. MRt s? con ch8 $ac $(>c mRt che rbi nPm $y do thi7u n,ng l(>ng. G con
khng cn $C s<c $; ti7p tac mZ vd, ph vd thnh hai mMnh v chui ra ngoi.
Khi gip g tch vd th(3ng lm rch cc m6ch mu cCa mng ni5u nang (ch(a teo
kh) gy xut huy7t lm g con c th; bN ch7t.
N7u thi7u khng qu nhi%u nhi5t th g nE ra lng bng, di. R?n cCa g con khp kn
v khng nhn thy v7t sIo. Ti lng $d th(3ng c kch th(Hc nhd. Bang g m%m. Tuy vAy g
con nE ra y7u, hay nPm, $<ng khng vGng.
N7u nhi5t $R thp ko di th g nE ra c ti lng $d lHn ch<a $.y lng $d long. G
nQng bang v th(3ng bN 8a chMy. Sau khi g nE pha trong vd tr<ng c mu hbng rt nh6t hoQc
mu ng do thi7u mu E mng ni5u nang.
GiMi ph[u tr<ng khng nE thy ngay cM nhGng tr<ng ch(a c v7t mZ vd g con cLng
v[n cn s?ng nh(ng khng th; ph $(>c vd ra ngoi. _.u v cZ cCa g con c nhGng v7t s(ng
mYng do cY md vo vd tr<ng. NhGng v7t ny lun bN xung huy7t v $i khi bN xut huy7t. Cc
tr<ng khc ph.n lHn g con $ hon ch8nh $; ra ngoi. Lng trSng $ $(>c tiu tha h7t, ti
lng $d $ thu vo trong khoang bang.
Ch8 khi tr<ng p phMi chNu nhi5t $R qu thp v ko di trong nhi%u th3i gian (thi7u
qu nhi%u nhi5t) th ti lng $d mHi khng co $(>c vo trong khoang bang. Trong tr(3ng h>p
ny r?n sc hE. Ti lng $d c mu ti xanh. Th(3ng th(3ng ton bR ti lng $d hoQc mRt
ph.n c mu mu xanh l cy.
GiMi ph[u cc phi ch7t thy tt cM cc c1 quan $%u thi7u mu. RuRt ch<a $.y lng $d
long v phn non. _Qc bi5t ruRt gi c,ng tHi m<c nZi tFng cac. Tim bN thi7u mu v phnh to
h1n bnh th(3ng.

3.10.3. Nnh hPng c4a ;U Xm ;=i v&i s7 pht tri8n c4a phi
_; phi pht tri;n bnh th(3ng, mRt ph.n n(Hc trong tr<ng c.n bay h1i vHi tW l5 thch
h>p. Khi tr<ng bN b?c h1i nhi%u qu, g con trE nn qu nho vHi bnh th(3ng. Ng(>c l6i,
tr<ng khng b?c h1i $C, g con sc to h1n, trong cM 2 tr(3ng h>p $, g con $%u bN y7u, giMm
tW l5 p nE v cht l(>ng g con. C.n $i%u ch8nh s' b?c h1i n(Hc cCa tr<ng thng qua quMn l
$R *m trong my p $; kh?i l(>ng tr<ng giMm $i $ng theo yu c.u. _R *m cao lm giMm s'
b?c h1i v ng(>c l6i.
_o $R *m t(1ng $?i
Ng(3i ta xc $Nnh *m $R khng kh thng qua nhi5t k7 kh (Ht.
BSng 38: Y6 Nm phHn tr&m cBa khng kh v nhiDt /6 cBa nhiDt k? kh - 1t
Nhi:t A2 bn kh
36,7 37,0 37,2 37,5 T
o
bn !St
_R *m t(1ng $?i (%)
26,7 46 45 44 43
27,8 51 50 49 48
28,9 56 55 54 53
30,0 61,5 60,5 59 58
31,1 67 66 65 63,5
32,2 73 72 71 69,5
33,3 79 78 77 75,5
TRm quan trUng c/a A2 7m thch hXp
_; tr<ng b?c h1i n(Hc $(>c t?t, $R *m trong my p nPm trong khoMng 50 60%,
nh(ng ng(3i vAn hnh my c.n c nhGng thB nghi5m nhPm xc $Nnh tW l5 ph h>p.
_R *m trong my p cao tF 1-19 ngy p ko di th3i gian p, lm cho g nE muRn, to,
bang m%m v ng(>c l6i.
Di:n tch bO mIt tr+ng v s6 giPm khVi l!Xng tr+ng
Deleted:
178
Di5n tch b% mQt tr<ng lin quan gin ti7p vHi kh?i l(>ng tr<ng. Ca th; l tr<ng to th
bnh qun di5n tch vd/1 $1n vN kh?i l(>ng thp h1n l tr<ng nhd. S' b?c h1i n(Hc tF tr<ng
qua cc le kh pha thuRc vo di5n tch b% mQt vd tr<ng. Tr<ng nhd sc mt nhi%u n(Hc h1n
tr<ng to trong cng $i%u ki5n v% $R *m.

BSng 39: M9i lin hD giOa /6 Nm v kh9i lMng tr$ng /?n sG giSm kh9i lMng tr$ng Kp
KhVi l!Xng tr+ng (g/quP)
52,0 56,7 61,4 66,2 70,9
#2 7m my
ng bN g8am tF 1-19 ngy p
70-79 10,6 10,3 10,0 9,8 9,6
60-69 11,5 11,1 10,7 10,4 10,2
50-59 12,5 12,0 11,6 11,3 11,1
40-49 13,7 13,1 12,6 12,2 11,9
30-39 15,0 14,3 13,8 13,4 13,1
Trong khi p, $; cho tr<ng c kh?i l(>ng khc nhau b?c h1i 12%, tF ngy 1-19 c.n
kh?ng ch7 $R *m nh( sau:
BSng 40: Kh9i lMng tr$ng v /6 Nm cHn thi?t /L b9c h*i 12% kh9i lMng tr$ng
Kh?i l(>ng tr<ng (g) _R *m my p (%)
52,0 58-62
54,3 56-60
56,7 53-57
59,1 51-55
61,4 49-43
63,8 47-51
66,1 45-49
jnh h!Wng c/a ch<t l!Xng vm tr+ng A@n yu cRu vO 7m A2 trong my <p
H1i n(Hc b?c h1i qua vd tr<ng mdng dg h1n l vd dy. Le kh cCa vd tr<ng mdng lm
cho n(Hc b?c h1i nhi%u h1n, g con nE ra sc nhd h1n bnh th(3ng.
BMng
BSng 41: _nh hWng cBa chKt lMng vI tr$ng ln sG hao h;t kh9i lMng tr$ng Kp
(57% /6 Nm)
KhVi l!Xng tr+ng (g/quM) Vm tr+ng
KhVi l!Xng hao hQt 1-19
ngy <p
56,7 Trung bnh 12,0
56,7 mdng 14,0
56,7 dy 10,5

S' b?c h1i n(Hc cCa tr<ng lin quan chQt chc vHi $R *m trong my p tF 50 - 60%.
Khi *m $R qu cao, qu trnh b?c h1i n(Hc qua vd tr<ng bN chAm l6 v ko di th3i gian p.
Phi sc c th; bN ch7t oxy vo tr<ng qua cc le kh lun tW l5 vi l(>ng n(Hc $(>c
b?c h1i $i, do $ khi n(Hc b?c h1i chAm l(>ng oxy cung cp cho tr<ng sc bN giMm $i, phi sc
bN ch7t ng6t, tW l5 ch7t phi sHm sc cao, g con nE muRn, to nh(ng y7u.
Khi $R *m trong my thp, n(Hc b?c h1i nhanh, phi pht tri;n nhanh h1n, n(Hc sc bN
rt $i tF lng trSng v lng $d qu nhi%u, tW l5 ch7t phi sHm t,ng ln, g con nE sHm nh(ng
b h1n v y7u.
Cc nghin cng tr<ng trung bnh, $R *m trong my p
trung bnh l 50 60% th tr<ng b?c h1i $i 12% khi p $(>c19 ngy, trung bnh mei ngy l
0,632%
Xc A`nh khVi l!Xng hao hQt c/a tr+ng
179
Trong qu trnh p tr<ng, kh?i l(>ng tr<ng giMm $i theo mRt ch(1ng trnh nht $Nnh.
Ch(1ng trnh $ l mRt ph.n quan trYng cCa ch7 $R p. N7u s' hao hat kh?i l(>ng cCa tr<ng
dign ra nhanh t<c l $R *m trong my p qu thp v n(Hc b?c h1i qu nhi%u.
Cch xc $Nnh s' hao kh?i l(>ng tr<ng:
_.u tin cn kh?i l(>ng khay tr?ng, cn kh?i l(>ng khay $ $.y tr<ng, tnh kh?i
l(>ng trung bnh cCa mei tr<ng
Sau mRt s? ngy p, cn l6i khay tr<ng, tnh kh?i l(>ng n(Hc b?c h1i v chia trung
bnh cho s? tr<ng $; tnh % kh?i l(>ng bN hao hat /ngy p, so snh vHi bMng sau $; xem qu
trnh mt n(Hc $ cao hay thp.
BSng 42: Kh9i lMng tr$ng Kp hao h;t hng ngy v1i /6 Nm 50-60%
Kh?i l(>ng tr<ng khi bSt
$.u p g/quM
Kh?i l(>ng hao hat sau 19
ngy p (%)
Hao hat trung bnh mei ngy
(%)
54,3 12,25 0,645
56,7 12,00 0,632
59,1 11,80 0,621
61,4 11,60 0,611
63,8 11,45 0,603
66,2 11,30 0,595

_R *m c hai Mnh h(Eng quan trYng nht:
* Th$ nhKt: _i%u ho $R bay h1i n(Hc tF tr<ng.
Trong ph.n lHn th3i gian p, $R bay h1i n(Hc tF tr<ng pha thuRc tr'c ti7p vo $R *m
t(1ng $?i cCa my p. N7u t,ng $R *m t(1ng $?i trong my th l(>ng n(Hc bay h1i tF tr<ng
sc giMm v ng(>c l6i. Nh(ng khi mng ni5u nang $ bao bYc kn d.n pha mQt trong cCa vd
tr<ng th $R bay h1i n(Hc tF tr<ng giMm d.n s' pha thuRc vo $R *m cCa my p. V% cu?i qu
trnh p khi trong tr<ng ch8 cn t n(Hc, $R bay h1i sc pha thuRc chC y7u vo c(3ng $R trao
$Zi cht cCa phi. Phi cng tiu tha nhi%u lng trSng, lng $d bao nhiu th n(Hc tF tr<ng sc
bay h1i $i cng nhi%u by nhiu.
Trao $Zi cht cCa phi cng m6nh th phMn <ng toM nhi5t cng nhi%u. Do $ nhi5t $R
cCa tr<ng t,ng ln lm cho n(Hc bay h1i nhanh h1n (tF mng ni5u nang). Cho nn trong nBa
sau cCa qu trnh p (tF 11 ngy trE $i $?i vHi tr<ng g) sau khi mng ni5u nang $ khp kn
th $R bay h1i n(Hc tF tr<ng pha thuRc vo cc y7u t? lm t,ng s' pht tri;n v qu trnh trao
$Zi cht cCa phi (nhi5t $R, $R *m, $R thng thong v $Mo tr<ng)
Khi mHi bSt $.u p, n(Hc tF tr<ng bay h1i $i l n(Hc ly tF lng trSng. V vAy lng
trSng bN $Qc l6i d.n lm phi kh tiu ho. Lc ny n(Hc bN bay h1i cng nhi%u th lng trSng
cng chuy;n $(>c t n(Hc v cht dinh d(0ng ho tan trong $ vo lng $d. Do $ phi bN
thi7u dinh d(0ng, tW l5 phi ch7t t,ng ln mQc d khng thy mRt du hi5u b5nh l no.
Cho nn trong nhGng ngy p $.u tin lm giMm $R bay h1i n(Hc tF tr<ng khng gy
Mnh h(Eng c h6i no. Tri l6i cn lm t,ng l(>ng n(Hc cCa phi v lm giMm tW l5 phi ch7t.
Khi mng ni5u nang $ hnh thnh v lHn d.n th cng ngy n(Hc bay h1i $i tF tr<ng
ly tF mng ni5u n6ng cng nhi%u. N(Hc trong mng ni5u nang l n(Hc $ tham gia vo qu
trnh trao $Zi cht mang theo cc cht thMi. Sau khi mng ni5u nang $ khp kn bn trong
tr<ng th n(Hc tF tr<ng bay h1i $i hon ton l n(Hc thMi tF khoang cCa mng ni5u nang.
N(Hc ny $(>c bay h1i $i lin tac sc t6o che cho cc l(>ng n(Hc thMi mHi $i vo. Do $ kch
thch phi tiu ho nhi%u lng trSng, lng $d h1n v thMi nhi%u cht cQn b h1n.
Vo cu?i qu trnh p, trong khoang cCa mng ni5u nang ch8 cn t cht ldng gip cho
mng ni5u nang kh v teo $i dg dng, $ng lc c.n thi7t. Khi mng ni5u nang bSt $.u kh sc
cSt $<t s' lin quan giGa mng m6ch mu cCa n vHi h5 tu.n hon cCa phi. _bng th3i n c
kch thch vi5c thay th7 thE bPng mng ni5u nang sang thE bPng phZi. Lc ny tt cM nhGng g
lm giMm $R bay h1i n(Hc tF mng ni5u nang $%u Mnh h(Eng xu tHi phi. S<c lHn cCa phi
Deleted:
180
bN chGng l6i nh(ng tW l5 ch7t phi ch(a t,ng ngay. HAu quM tch ta d.n l6i v th; hi5n chC y7u
vo lc nE.
Th(3ng th(3ng khi nE g con lm rch mng ni5u nang v cc m6ch mu v[n cn
$ang ho6t $Rng gy xut huy7t mng ni5u nang ch(a kh cn nhi%u n(Hc E trong khoang khi
bN rch tro ra lm g con phMi u?ng $.y di%u, d6 dy v ruRt. RuRt non, ruRt gi $%u c,ng
phbng. Nhi%u khi cht ldng tF mng ni5u nang chMy ra bNt kn $(3ng h hp lm g con ch7t
ng6t. Do g con nhd v mng ni5u nang ch<a $.y cht ldng cMn trE cc cB $Rng c.n thi7t
tr(Hc khi nE. G con nh( b1i trong $ khng c che bm nn khng th; mZ vd ra ngoi $(>c.
_i khi mZ $(>c mRt le th che $ cht ldng chMy ra, gQp khng kh sc kh ngay v c th;
lm dnh md hoQc $.u con g con vo vd tr<ng. Khi $ g con bt $Rng, sc khng nE ra $(>c
v ch7t.
Bnh th(3ng lc g chu*n bN nE bn trong tr<ng cn rt t n(Hc. N7u *m $R trong my
nE thp, trong lc nE tr<ng sc bN bay h1i mt nhi%u n(Hc lm mng ni5u nang kh sHm dnh
chQt vo mng vd v trE nn rt dai. G con sc khng th; x rch mng ny chui ra $(>c v
ch7t E bn trong. h mRt s? tr(3ng h>p khc, lng cCa g con th ra E le v0 cCa vd v bN kh
tr(Hc khi g nE xong hoQc bN dnh vo vd lm g con khng cB $Rng ti7p $(>c $; nE.
* Th$ hai: _i%u ch8nh $R toM nhi5t cCa tr<ng.
Trong nBa $.u cCa qu trnh p, nhi5t $R cCa tr<ng ch8 bPng hoQc thp h1n nhi5t $R
cCa khng kh trong my p v tr<ng ch8 thu nhi5t ch(a toM nhi5t. Lc ny tr<ng bN mt nhi5t
chC y7u do bN bay h1i n(Hc (n(Hc bay h1i thu mt nhi5t cCa tr<ng). V vAy *m $R cao trong
nhGng ngy p $.u sc lm giMm $R bay h1i n(Hc gp ph.n giG nhi5t cho tr<ng. Nhi5t ny
tr<ng nhAn tF mi tr(3ng xung quanh $; s(Ei nng.
Trong nBa sau cCa qu trnh p, trong tr<ng sMn ra kh nhi%u nhi5t. MRt ph.n nhd cCa
nhi5t l(>ng ny dng lm bay h1i n(Hc. Nhi5t $R cCa tr<ng trong th3i gian ny (nht l nhGng
ngy cu?i cng) cao h1n nhi%u so vHi nhi5t $R cCa khng kh trong my p. Do $ nhi5t tF
tr<ng toM ra khng kh trong my p $ lm nng khng kh. Khng kh kh nhAn nhi5t km
nh(ng khng kh *m l6i nhAn nhi5t rt dg dng v ly rt nhi%u nhi5t. V vAy trong nhGng
ngy p cu?i cng (th3i gian E my nE) phMi t,ng *m $R cCa my $; tr<ng toM $(>c nhi%u
nhi5t h1n, h6 bHt nhi5t $R cCa tr<ng.
sm $R thp hay giMm $R *m cCa my l lm giMm khM n,ng nhAn nhi5t cCa khng kh,
ni cch khc l lm cho tr<ng toM $(>c t nhi5t h1n, t,ng nhi5t $R cCa tr<ng Mnh h(Eng xu
tHi s' pht tri;n cCa phi.
Chnh v th7 cc du hi5u r?i lo6n s' pht tri;n cCa phi do *m $R thp c nhi%u nt
t(1ng t' nh( khi phi bN p nhi5t $R cao v Mnh h(Eng cCa *m $R cao cLng sc c nhGng nt
gi?ng nh( khi tr<ng p bN nhi5t $R thp tuy m<c $R Mnh h(Eng c khc nhau.
jnh h!Wng c/a 7m A2 cao v cc d<u hi:u Ac nhdn bi@t
Tr(Hc h7t c.n ni rPng n7u tr<ng b*n th *m $R cao sc l mi tr(3ng t?t cho nm m?c,
vi trng E vd pht tri;n, xm nhAp vo trong v t6o thnh cc tr<ng th?i.
Trong 5-6 ngy p $.u tin *m $R cao khng gy Mnh h(Eng xu tHi s' pht tri;n cCa
phi. Sau 6 ngy p *m $R cao sc lm chAm s' pht tri;n cCa mng ni5u nang v lm mng
ni5u nang khp kn chAm. Tr<ng giMm kh?i l(>ng t, bubng kh nhd.
Soi tr<ng tr(Hc khi nE thy s' pht tri;n cCa phi bN chAm rt nhi%u. Phi nhd, bubng
kh nhd. Trong tr<ng cn nhi%u cht ldng v lng trSng ch(a sB dang h7t. Do $ khi soi thy
$.u nhYn cCa tr<ng v vng gip vHi bubng kh cn sng. C th; nhn r cc m6ch mu cCa
mng ni5u nang $ang ho6t $Rng. CZ cCa phi ch(a nh ln bubng kh.
N7u $R *m khng ko di th khi nE sc th; hi5n cc du hi5u rt $Qc tr(ng. Tr(Hc h7t
g nE chAm tF mRt $7n vi ngy.Qu trnh nE khng bSt $.u $bng $%u v ko di nhi%u th3i
gian. Mng vd quanh le mZ vd s[m mu l6i rt nhanh v chuy;n thnh mu nu. Ngay sau khi
g vFa mZ vd th tF che $ n(Hc cn E khoang mng ni5u nang chMy ra mu nu v dnh trng
rt b*n. Cht ldng ny qunh,v kh nhanh, bNt ngay le mZ vd lm phi ch7t. N7u nh( le mZ
181
vd lHn khng bN bNt kn th cht ldng ny sc dnh md hoQc $.u v $i khi cM cnh cCa g con
vo vd tr<ng. G con sc khng cn cB $Rng $(>c, nPm im ch3 ch7t.
V phi y7u, lHn chAm nn tHi tAn lc nE mng ni5u nang v m6ng m6ch mu cCa n
v[n cn ho6t $Rng ch(a kh $i. N7u ta tch vd tr<ng cho g con ra ngoi sc lm $<t cc m6ch
mu gy xut huy7t mng ni5u nang v chMy mu E r?n cCa g con v g con cLng sc ch7t.
Ni chung n7u c s?ng $(>c th g con nE ra bPng cch ny $%u l g lo6i II, y7u v th(3ng bN
ch7t ngay trn khay nE hoQc trong nhGng ngy tuZi $.u tin.
Khi bN *m $R cao, g nE ra ph.n lHn bN y7u, t ho6t $Rng. Lng g bN dnh b7t $Qc bi5t
E r?n v hAu mn. h cc dng g lng trSng, mu lng, md v da chn $%u rt nh6t. G con
bang to, nQng v c th; m%m do ti lng $d trong bang cn rt lHn v ch<a lng $d long.
N7u tr<ng p bN thi7u cc vitamin thuRc nhm B v lo6i bN *m $R cao trong nBa sau
cCa qu trnh p th hAu quM cn xu h1n nhi%u. Ngoi cht ldng cCa mng ni5u nang, cht
ldng cCa ti ?i v lng trSng long ch(a tiu tha h7t cLng Mnh h(Eng rt nhi%u, ngay khi vFa
c v7t mZ vd, cht ldng c bRt cCa ti ?i chMy ra v kh $i rt nhanh. Ni chnh xc h1n $y l
lng trSng $ $(>c $(a vo trong ti ?i. Do rt dnh nn cht ldng ny c th; bNt kn le mZ vd,
mbm v mLi cCa g con lm g con ch7t ng6t. MRt s? tr(3ng h>p g con nE ra $(>c cLng bN
dnh b b7t vo lng v khi kh $i t6o thnh mRt lHp vd c<ng bn ngoi. Ni chung g con
lo6i ny th(3ng bN ch7t ngay.
Sau khi g nE, khMo st cc vd tr<ng khng nE sc thy E mng ni5u nang cn rt nhi%u
cht ldng v E cc tr<ng c cht l(>ng sinh hYc km sc gQp cht ldng nhi%u bYt v dnh cCa
ti n(Hc ?i. Trong tr(3ng h>p ny th(3ng gQp cM lng trSng $Qc ch(a tiu tha h7t.
_i khi do lc cn s?ng phi $6p hen lo6n lm rch ti lng $d nn bN ch7t chm
trong lng $d long.
GiMi ph[u phi thy cM ?ng tiu ho su?t tF di%u cho tHi hAu mn $%u c,ng phbng,
ch<a $.y cht ldng. _y l du hi5u $Qc tr(ng cCa *m $R qu cao ko di v cc Mnh h(Eng
khc tHi cc c1 quan bn trong $%u t(1ng t' nh( khi bN p E nhi5t $R thp (thi7u nhi5t). Phi
cCa cc phi ch7t th(3ng bN xung huy7t v khng c khng kh.
jnh h!Wng c/a 7m A2 thng hoQc
do kch th(Hc cCa bubng kh.
sm $R thp gip cho mng ni5u nang lHn nhanh v khp kn sHm. Sau khi mng ni5u
nang $ bao bYc h7t b% mQt bn trong cCa tr<ng th h.u nh( khng c $R *m t' nhin no bn
trong my p bN coi l qu thp.
Khi chuy;n tr<ng qua my nE, nhi%u phi pht tri;n h1i nhanh. Soi ki;m tra thy t
tr<ng bN ch7t phi. Qu trnh mZ vd v nE dign ra sHm h1n bnh th(3ng. Du hi5u $Qc tr(ng
cCa $R *m qu thp l mng vd lc ny bN kh v rt d6i. Khi g mZ vd $; ra ngoi, cc mMnh
vd v0 v r1i ra mng vd khng d<t. MQc d g con xoay quanh mZ v0 vd thnh vng trn
nh(ng khng $C s<c $; x rch mng vd, tch vd tr<ng ra thnh hai mMnh $; chui ra ngoi do
mng vd qu dai giG chQt l6i. V vAy g con phMi chNu nPm l6i E bn trong.
Qu trnh nE bN kh v mng ni5u nang cn qu t cht ldng. MRt t cht ldng cn l6i
bn trong tr<ng sau khi g con mZ vd bay h1i $i rt nhanh. V th7 phi cB $Rng rt kh kh,n.
H1n nGa lng cCa g con bSt $.u bN kh khi ch(a ra ngoi. Ch8 c.n mRt t lng bN kh bong ra
dnh vo vd l g con cLng khng th; di $Rng $(>c bn trong tr<ng $; ti7p tac mZ vd E che
khc.
Ni chung g nE kh kh,n v hay bN dnh lng. Do $ trong tr(3ng h>p ny nn ki;m
tra th(3ng xuyn v gip g tch vd ra ngoi. V n(Hc E mng ni5u nang $ bay h1i $i h7t,
mng ny $ teo kh nn khi tch vd khng gy xut huy7t.
182
G con nE ra nhd mRt cht nh(ng hi7u $Rng, lng bng, $Ip. Mu lng, mu md v da
chn E cc dng g lng trSng sc c mu vng $Am h1n. _.u lng $i khi ngM cM sang nu
nh6t.
GiMi ph[u cc tr<ng khng nE v cc phi ch7t sc gQp cc du hi5u gi?ng nh( khi bN
nhi5t $R cao nh(ng m<c $R nhI h1n nhi%u.
_i khi g nE qu sHm xut huy7t mng ni5u nang v mng ny v[n $ang ho6t $Rng,
cc m6ch mu v[n cn nhi%u mu. Khi $ quanh md cCa g con c th; c v7t mu do khi mZ
vd lm $<t cc m6ch mu cCa mng ni5u nang.

3.10.4. Nnh hPng c4a ;U thng thong t&i s7 pht tri8n c4a phi
Nhu cRu khng kh
Trong khng kh thng th(3ng c nit1, oxi, CO
2
, h1i n(Hc. S' vAn chuy;n t' do cc
kh trn thng qua le kh v mng tr<ng rt quan trYng.
Trong khng kh ngang m'c n(Hc bi;n, nbng $R oxy l 21 % v khng th; $6t $(>c
m<c $ trong my p.
Trong qu trnh p, nhu c.u O
2
t,ng ln hng tr,m l.n v CO
2
thMi ra cLng t,ng ln
t(1ng <ng
BSng 43: SG trao /=i kh cBa 1000 tr$ng Kp
Ngy <p Oxy tiu thQ (ft
3
) CO
2
thPi ra (ft
3
)
1 0.5 O,29
5 1,17 0,58
10 3,79 1,92
15 22,70 11,50
18 30,00 15,40
21 45,40 23,00
Vo 18 ngy p, 1000 tr<ng c.n 143 ft
3
(4,1 m
3
) khng kh s6ch (21% O
2
), $i%u $ c
nghXa l khi p tr<ng, mei ngy phMi thay khng kh s6ch 8 l.n hay c< 3 gi3 mRt l.n. Trong
th'c t7, con s? trn l t?i thi;u v c.n phMi thay kh s6ch nhi%u hon $; $p <ng nhu c.u cCa
phi. Nbng $R CO
2
khng $(>c qu 0,3%, qu m<c trn tW l5 p nE giMm. GiMm r r5t khi
CO2 l 1% v g ch7t h7t khi CO2 l 5%.

Ni tHi thng thong c.n phMi hi;u $.y $C cM hai v7 thay $Zi khng kh v t?c $R gi.
Phi rt m[n cMm khi tW l5 CO
2
v(>t qu m<c cho php. V vAy thng thong khng
$Mm bMo do cBa thng kh $; qu hIp gy mRt Mnh h(Eng c h6i cho s' pht tri;n cCa phi
cn h1n cM khi bN thi7u mRt t xy. Chnh v th7 khng kh bn trong my p c.n $(>c thay
$Zi sao cho nbng $R kh ccbnc (CO
2
) khng v(>t qu 0,2 0,3% v xy khng d(Hi 21%
E khng kh.
Phi bSt $.u h hp ngay sau khi tr<ng $(>c s(Ei nng. Trong qu trnh p ngubn xy
v c1 ch7 h hp cCa phi thay $Zi vi l.n. C.n nhH $i%u ny th $i%u ch8nh $R hE cCa cBa
thng thong mHi ph h>p v cho tHi nay ng(3i ta v[n ch(a pht hi5n ra cc du hi5u $Qc
tr(ng do thng thong km gy ra khi soi tr <ng ki;m tra pht tri;n cCa phi.
Khi mHi bSt $.u p, phi h hp bPng xy t6o ra E lng $d nh3 tc dang cCa cc lo6i
men. xy $i vo cc t7 bo cCa phi bPng hi5n t(>ng khu7ch tn. Nh(ng sang $7n ngy p
th< hai, phi $ t(1ng $?i lHn nn ngubn xy khng cn $C $; thoM mn cc nhu c.u cCa
phi. Chnh lc ny h5 th?ng m6ch mu E lng $d c.n phMi $(>c hnh thnh $; ly xy tF
nhGng vng b% mQt khc cCa lng $d $(a qua cc m6ch mu v% cho phi sB dang.
V vAy s' hnh thnh h5 th?ng m6ch mu E lng $d mRt cch kNp th3i, cc m6ch mu
pht tri;n m6nh v qu trnh t6o thnh mu xMy ra t?t l s' $Mm bMo chSc chSn cho h hp v
dinh d(0ng cCa phi $(>c $.y $C. LHp lng trSng bao phC pha trn phi bN tan $i kh nhanh
do cc lo6i men khc nhau tc dang vo v bN chMy xu?ng pha d(Hi. Nh3 vAy m6ng m6ch
Deleted:
183
mu cCa lng $d ti7p xc $(>c vHi mng trong cCa vd tr<ng E pha d(Hi bubng kh. TF lc
ny phi dng xy ly tF bubng kh. THi ngy p th< 5 th mng ni5u nang v h5 th?ng m6ch
mu cCa cc m6ch mu cCa n v th3i gian c.n thi7t $; mng ni5u nang bao bYc xong ton bR
pha bn trong tr<ng l nhGng $i%u ki5n quy7t $Nnh qu trnh h hp bnh th(3ng cCa phi.
Tr(Hc khi g chu*n bN nE, c1 ch7 h hp cCa phi l6i thay $Zi mRt l.n nGa. Mng ni5u
nang kh $i nhanh chng, khng cn n(Hc E trong khoang; h5 th?ng m6ch mu cCa n cLng
cSt $<t m?i lin quan vHi h5 tu.n hon cCa phi. Chnh $i%u ny khEi $Rng vi5c phi chuy;n
qua thE bPng phZi. Lc $.u khng kh c th; ly tF bubng kh E bn trong tr<ng do lng trSng
v lng $d tiu $i cLng nh( n(Hc trong khoang mng ni5u nang $ bay h1i nn giMm th; tch
t6o ra. Phi nPm $ng ngi ($ng vN tr) sc nng cZ ln bubng kh lm c,ng cc mng: ti ?i,
mng ni5u nang v mMng vd trong cCa tr<ng. Cc ho6t $Rng lin tac cCa cZ g con lm cho
m*u sFng nhYn nPm E $.u md bn trn cY st v cSt $<t cc mng ny. G con nh md ln
bubng kh v h hp bPng khng kh $(>c th*m thu vo qua vd. Cu?i cng qu trnh nhanh
v m6nh nht l g con dng md $ac v0 vd tr<ng v thE tr'c ti7p bPng khng kh trong my.
Th3i gian m phi phMi chuy;n c1 ch7 h hp bPng cch ny sang cch khc l nhGng
th3i $i;m khCng hoMng h7t s<c kh kh,n cCa phi. N7u nh( phi v cc mng c1 quan ch(a
c s' chu*n bN hon ch8nh cho $i%u $ xMy ra th h hp sc bN r?i lo6n v phi sc bN ch7t. _i%u
ny $% cAp chung cho nhGng ngy p $.u tin khi m6ng m6ch mu cCa lng $d phMi bSt $.u
ho6t $Rng cLng nh( cho nhGng ngy p cu?i cng khi phi phMi chuy;n h hp tF bPng mng
ni5u nang sang th3 bPng phZi.
Tuy nhin kh nbng $R CO
2
trong my v(>t ln qu cao hoQc nbng $R xy tat xu?ng
qu thp $%u c th; lm phi ch7t hng lo6t. Phi nPm sai ngi v mZ vd E pha $.u nhYn cCa
tr<ng ch<ng td $R thng thong khng $Mm bMo: hnh th<c $; thch nghi vHi $i%u ki5n thng
thong km phi phMi thay $Zi vN tr nPm. V vAy tHi cu?i qu trnh p $.u phi khng h(Hng
v% pha bubng kh m h(Hng v% pha $.u nhYn cCa tr<ng. Nh(ng ch8 nn coi l thng thong
km hay khng kh s6ch vo my qu t khi c mRt l(>ng lHn s? tr<ng mZ vd E pha $.u
nhYn.
Du hi5u bN ng6t th< hai E cc phi ch7t vo khoMng giGa qu trnh p (9 - 12 ngy p)
c th; thy cc m6ch mu cCa mng ni5u nang bN nghcn l6i, phi xung huy7t v bN xut huy7t
d(Hi da lm n(Hc ?i c mu $d. Cc du hi5u ny n7u xut hi5n lV tV cLng khng $C c1 sE $;
k7t luAn thng thong cCa my km v mRt s? nguyn nhn khc lin quan tr'c ti7p tHi tFng
quM tr<ng cLng c th; gy ra. V da vd tr<ng bN cc cht b*n bNt kn cc le hoQc mng vd c
khM n,ng th*m thu kh km Ngoi ra nhi5t $R cao trong my cLng c th; gy ra cc tri5u
ch<ng ni trn.
Do $, khi xc $Nnh nguyn nhn k7t quM p xu c.n c*n thAn trnh nh.m l[n, chap
mL. _?i vHi cc my p cng nghi5p, ch8 c nhGng sai st rt tr.m trYng khi sB dang my mHi
c th; gy ra thi7u thng thong. V da $ng cBa my m qu6t khng ch6y hoQc qu6t ch6y
nh(ng $ng kn cc cBa ht v xM kh trong khi tr<ng $ nhi%u ngy tuZi. Trong $i%u ki5n
bnh th(3ng cc my p cng nghi5p $%u $Mm bMo $R thng thong c.n thi7t. Tuy nhin nhi%u
khi $R thng thong $C $; $Mm bMo $R s6ch cCa khng kh nh(ng khng $Mm bMo $(>c vi5c
trao $Zi Zn $Nnh nhi5t, nht l thMi h1i nng ra ngoi khi nhi5t $R trong my ln cao. Trong
tr(3ng h>p ny c.n c thm qu6t ht kh nng hoQc bR phAn lm l6nh khng kh tr(Hc khi vo
my.
Th'c ra khi lSp thm qu6t ht kh nng lm thay $Zi l(u l(>ng cLng nh( t?c $R
trao $Zi khng kh giGa bn trong v bn ngoi my cn t?c $R gi E trong my h.u nh(
khng thay $Zi v pha thuRc tr'c ti7p vo qu6t gi E trong $.
Trong my p, t?c $R gi giG mRt vai tr rt quan trYng v tr(Hc tin n quy7t $Nnh $R
$bng $%u cCa ch7 $R p E mYi vng trong my. MQc d khng tr'c ti7p Mnh h(Eng tHi phi,
t?c $R gi lm t,ng giMm hoQc Mnh h(Eng cCa nhi5t $R v *m $R $?i vHi s' pht tri;n cCa
phi.
184
N7u t?c $R gi khng $Mm bMo, bi;u hi5n $Qc tr(ng l s' khng $bng $%u cCa ch7 $R
p E cc vng khc nhau trong my. Ta c th; nhAn bi7t khi thy tr<ng p $Qt E cc vN tr khc
nhau trong my p c m<c $R pht tri;n khc nhau tuy cng ngy tuZi hoQc g con nE vo
th3i gian khc nhau, cht l(>ng khc nhau
V th7 khi soi tr<ng ki;m tra s' pht tri;n cCa phi nn ly nhi%u khay $Qt E cc vN tr
khc nhau trong my $; nSm $(>c s' chnh l5ch v% m<c $R pht tri;n. Cc k7t quM thu $(>c
nn ghi chp c*n thAn v l(u trG, tZng k7t. C nh( vAy mHi nSm $(>c mRt cch chnh xc s'
chnh l5ch v ch7 $R p E tFng vng trong my (n7u c) v c bi5n php khSc phac nh( $Zi
che cho nhau trong qu trnh p hoQc thm ngubn nhi5t, *m pha E khu v'c $

3.10.5. Nnh hPng c4a ;9o tr0ng ;=i v&i s7 pht tri8n c4a phi v vF tr c4a phi
_Mo tr<ng
Gc $Mo Mnh h(Eng $7n tW l5 nE
BSng 44: _nh hWng cBa gc /So Snh hWng /?n td lD nW
Gc APo moi bn Tk l: nW/ tr+ng c phi
20 69.3
30 78,9
40 84,6
Jnh h(Eng cCa $Mo tr<ng $7n tW l5 nE
SV lRn APo/ ngy Tk l: nW/tr+ng thQ tinh
2 78,1
4 85,3
6 92,0
8 92,2
10 92,1
Jnh h(Eng cCa $Mo tr<ng theo giai $o6n $7n tW l5 nE
Giai Ao>n APo tr+ng Tk l: nW/tr+ng thQ tinh (%)
Khng $Mo 28
1-7 78
1-14 95
1-18 92
Chuy;n tr<ng sang my nE
Cc my p hi5n $6i $(>c ch8 d[n chuy;n tr<ng tF ngy p th< 19, song trong th'c t7
c nhi%u y7u t? Mnh h(Eng $7n th3i gian p: gi?ng, giHi tnh tuZi tr<ng kh?i l(>ng tr<ng, cht
l(>ng vd tr<ngTr<ng nE sHm th x7p muRn h1n, n7u lm $ng th tr<ng sc nE $bng th3i.
Ni chung, ng(3i ta chuy;n tr<ng khi $ c 1% g con mZ vd.
Tr(Hc khi nE, phi phMi nPm $ng ngi t<c l phMi nPm theo mRt vN tr nht $Nnh th
mHi c th; mZ ph v0 vd dg dng $; ra ngoi.
Trong qu trnh p, phi thay $Zi vN tr theo mRt trnh t' nht $Nnh. N7u trnh t' ny bN
thay $Zi v trong mRt th3i gian no $ phi nPm sai vN tr th lc nE vN tr cCa phi cLng khng
bnh th(3ng.
VN tr cCa phi $(>c xc $Nnh tF rt sHm. DMi nguyn thuW v no s1 khai phMi nPm
theo mRt t( th7 nht $Nnh m ta c th; quan st thy dg dng bPng mSt th(3ng sau 24 $7n 36
gi3 p. Lc $.u phi nPm p bang trn lng $d, l(ng quay v% pha vd. TF ngy p th< hai, do
cc n7p cCa ti ?i E pha d(Hi phi lHn d.n, phi bSt $.u nng ln tch khdi lng $d v quay
sang pha phMi. D.n d.n phi xoay cM thn n,m nghing bPng s(3n bn tri. THi ngy p th<
n,m phi ti7n g.n l6i pha bubng kh, do s' pht tri;n cCa mng ni5u nang. Th8nh thoMng cc
co bp cCa ti ?i $*y phi ra khdi vN tr ny nh(ng sau $ phi l6i trE l6i, nPm theo chi%u
ngang cCa tr<ng.
Deleted:
185
Trong nBa $.u cCa qu trnh p $.u cCa phi lHn nhanh h1n mnh nh(ng sau $ s'
pht tri;n cCa mnh phi nhanh d.n ln v tF ngy p th< 11 phi bSt $.u quay sang bn phMi
v chm d.n xu?ng pha $.u nhYn cCa tr<ng do chnh kh?i l(>ng cCa mnh. THi ngy p th<
14 mnh cCa phi nPm dYc theo trac chi%u di tr<ng. V $.u v cZ phi nPm dYc theo chi%u
di cCa tr<ng nn sau ny $.u cCa phi sc nPm bn d(Hi cch phMi. VN tr cCa phi v s' thay
$Zi cCa n pha thuRc ph.n lHn vo vN tr cCa tr<ng p
N7u x7p tr<ng p $.u c bubng kh quay xu?ng d(Hi th phi c th; nPm E pha $.u
nhYn cCa tr<ng v pht tri;n trong nhi%u th3i gian. Cu?i $>t phi sc ch7t E my nE v md cCa
phi khng gQp $(>c bubng kh v phi bN ch7t ng6t.
N7u p tr<ng nPm ngang hoQc nghing mRt gc 45
0
theo trac dYc cCa tr<ng th phi v
cc mng c1 quan chC y7u l mng ni5u nang sc E $ng vN tr. Trong tr(3ng h>p ny mRt
ngy phMi $Mo tr<ng t?i thi;u vi l.n $; trnh cho mRt ph.n cCa cc mng cCa phi phMi ti7p
xc mi vHi lng trSng, vHi vd, vHi lng $d v giGa chng vHi nhau. N7u p tr<ng nPm ngang
th phMi $Mo tr<ng theo trac dYc.
C th; $Mo 180
0
theo trac ngang cM tr<ng, nh(ng trn th'c t7 ng(3i ta khng lm bao
gi3 v khng c $i;m lm m?c. N7u p tr<ng $<ng nghing mRt gc 45
0
vHi bubng kh quay
ln trn th ng(3i ta $Mo tr<ng nghing sang pha $?i di5n mRt gc 90
0
.
Trong nhGng ngy p $.u tin n7u khng $Mo tr<ng, phi sc bN lng $d p vo vd. Do
n(Hc tF tr<ng bay h1i $i nn phi sc bN dnh vo mng vd, s' pht tri;n ngFng l6i v phi bN
ch7t. Khi soi tr<ng sc thy mRt v7t $en dnh vo vd khng chuy;n $Rng.
_i%u ny cLng c th; xMy ra khi trong my p c nhi5t $R cao, *m $R thp v t?c $R
gi lHn. Tuy nhin n7u $Mo tr<ng c s' trac trQc th sc thy c s' khc nhau c1 bMn: cc phi
ch7t $%u bN dnh vo vd E cng mRt pha cCa tr<ng p.
Mng ni5u nang $(>c hnh thnh $.u tin pht tri;n v% pha bubng kh v sau $ ch6y
d.n v% pha $.u nhYn cCa tr<ng. Lc mng ni5u nang ch(a bao bYc mQt trong tr<ng ton bR
lng trSng $%u p xu?ng pha $.u nhYn cCa tr<ng v bm chQt vo mng vd. V vAy n7u
khng $Mo tr<ng hoQc gc $Mo qu nhd th mng ni5u nang sc rt kh tch $(>c vo giGa lng
trSng v mng trong cCa vd tr<ng $; pht tri;n v bao bYc ton bR lng trSng, khi $ cc mp
cCa mng ni5u nang sc khp vHi nhau E pha d(Hi lng $d ch< khng phMi E $.u nhYn cCa
tr<ng sc bd mRt ph.n lng trSng E ngoi. Tr(3ng h>p ny, khi soi sc thy mRt ph.n lng trSng
nPm ngoi mng ni5u nang v% $.u nhYn cCa tr<ng sc sng cho tHi nhGng ngy p cu?i cng.
Sau khi mng ni5u nang $ bao bYc kn mQt trong cCa vd tr<ng v[n phMi ti7p tac $Mo
tr<ng $; phi c th; pht tri;n t?t v nPm $ng vN tr.
N7u khng $Mo tr<ng trong su?t qu trnh p th vo khoMng 10 12 ngy p mng
ni5u nang sc bN dnh vo ti lng $d. V vAy phi sc khng thu $(>c ti ny vo khoang bang
hoQc lm rch ti lng $d v phi ch7t.
3.11. Kicm tra sinh hUc
Ki;m tra sinh hYc trong khi p l h7t s<c c.n thi7t v cho php trnh cc thi7u st trong
khi p v nng cao cht l(>ng cc $i%u ki5n mi tr(3ng bn trong my $; phi pht tri;n t?t
h1n. Mu?n $6t $(>c cc mac tiu ny ni chung phMi thi hnh nghim tc cc ch8 d[n v% cch
vAn hnh my cLng nh( quy trnh p.
MQc d $?i vHi tFng lo6i my, n1i ch7 t6o $ $% ra nhGng ch7 $R p ca th; cho tFng lo6i tr<ng
gia c.m. Tuy nhin, trong khi p cc s? li5u thu $(>c tF ki;m tra sinh hYc c th; sc ch8 ra nhu
c.u phMi $i%u ch8nh l6i ch7 $R p (tu` theo cht l(>ng tr<ng, $i%u ki5n kh hAu) th(3ng th
nhGng thay $Zi ny rt nhd nh(ng do tc $Rng ln phi trong mRt th3i gian di nn rt quan
trYng.

3.11.1. Cc nhu c1u vA mi trVng ;8 phi pht tri8n trong cc giai ;o/n khc nhau.
S' pht tri;n cCa phi c th; chia ra lm hai giai $o6n chnh vHi $R di xp x8 bPng
nhau nh(ng tnh cht khc nhau:
Formatted: Indent: First line: 0 cm
186
1- TF $.u cho tHi khi mng ni5u nang bao bYc ton bR bn trong tr<ng (trF bubng kh)
v khp kn E $.u nhYn.
2- TF khi mng ni5u nang khp kn cho tHi khi g nE. Trong giai $o6n $.u, bn trong
tr<ng t6o ra rt t nhi5t so vHi nhi5t l(>ng bN mt $i khng th; trnh $(>c. Do $ nhi5t $R cCa
tr<ng bPng hoQc thp h1n nhi5t $R cCa mi tr(3ng trong my p v v vAy tr<ng $i hdi $(>c
cung cp thm nhi5t.
Trong giai $o6n hai th ng(3i l6i, bn trong tr<ng t6o ra rt nhi%u nhi5t. Nhi5t $R cCa
tr<ng cao h1n nhi5t $R cCa khng kh trong my. Do $ tr<ng c.n cc $i%u ki5n $; thMi bHt
nhi5t l(>ng thFa v trnh $Yng nhi5t.
giai $o6n $.u, nht l 5 7 ngy p $.u tin, phi tiu tha mRt l(>ng lHn th<c ,n so
vHi kh?i l(>ng c1 th;, c(3ng $R trao $Zi cht rt m6nh. Phi lHn rt nhanh. _y l giai $o6n
h7t s<c quan trYng $?i vHi s' hnh thnh pht tri;n cc c1 quan cCa phi. V vAy phMi cung
cp $C nhi5t l(>ng c.n thi7t $; s(Ei nng tr<ng. Ngoi ra, trong nhGng ngy p tr<ng ch(a
th; t' trnh bN mt n(Hc, d' trG n(Hc trong tr<ng l6i c h6n. Cho nn cc y7u t? cCa ch7 $R p
trong th3i gian ny phMi $(>c $i%u ch8nh sao cho tr<ng bN mt t n(Hc nht do bay h1i. V
tr<ng mHi dg bN mt nhi5t.
Trong nhGng ngy p $.u, phi nhAn xy v cc cht dinh d(0ng chC y7u tF lng $d
qua s' vAn chuy;n cCa m6ng m6ch mu E lng $d. V th7 ch7 $R p cLng c.n phMi $Mm bMo
cho h5 th?ng m6ch mu ny $(>c hnh thnh $ng lc v pht tri;n m6nh.
N7u trong giai $o6n hai cCa qu trnh p lm giMm $R bay h1i n(Hc tF mng ni5u nang
th sc gy Mnh h(Eng xu tHi s' pht tri;n cCa phi. Cc Mnh h(Eng ny sc $Qc bi5t tai h6i n7u
lm ngFng hoQc giMm s' bay h1i n(Hc tF tr<ng trong nhGng ngy cu?i cng E my p. Khi $
mng ni5u nang sc cn nhi%u cht ldng khng kh $(>c v do $ phi khng th; h hp bPng
phZi. V vAy sc c mRt s? lHn phi ch7t v trong s? g con nE ra sc c rt nhi%u con y7u. V l
do ny trong giai $o6n hai, th3i gian tr<ng E my p phMi t6o mYi $i%u ki5n cho n(Hc tF tr<ng
bay h1i $i tHi m<c t?i $a.
Trong giai $o6n hai, c.n ch nht tHi 5 6 ngy cu?i cng v lc ny m0 l ngubn
l(>ng chC y7u v l c1 sE dinh d(0ng cCa phi. TF tr<ng sMn ra mRt nhi5t l(>ng rt lHn. V
vAy phMi t6o $i%u ki5n cho ch<ng toM nhi5t thAt t?t v n7u nhi5t l(>ng thFa bN $Yng l6i trong
tr<ng sc lm nhi5t $R trong tr<ng cao ln gy ch7t phi. H1n nGa n7u phi pht tri;n bnh
th(3ng th lc ny cLng $ c nhGng du hi5u phMn <ng vHi nhi5t $R nh( mRt $Rng vAt mu
nng. ThMi $(>c nhi%u nhi5t l(>ng sc l t,ng c(3ng $R trao $Zi cht, t,ng khM n,ng tiu tha
lng trSng lng $d cCa phi.
THi cu?i $>t p (th3i gian my nE) h5 th?ng m6ch mu cCa mng ni5u nang $ cSt $<t
m?i lin h5 vHi h5 tu.n hon cCa phi v s' h hp cCa phi $(>c phZi chnh th<c $Mm nhAn.
Tr(Hc tin qu trnh ny ch8 c th; xMy ra $ng lc n7u nh( tr<ng $ $(>c chu*n bN t?t
tF th3i gian tr(Hc. Tr(Hc tin, qu trnh ny lin quan vHi s' bay h1i n(Hc cCa mng ni5u
nang. C nh( vAy khi phi nhi%u ngy tuZi h1n th hnh thi v sinh l cCa phi mHi thay $Zi
v cng vHi cc thay $Zi ny nhu c.u cCa phi cLng khc $i. Do $ mu?n cho phi pht tri;n
bnh th(3ng th cc $i%u ki5n p cLng c.n phMi thay $Zi ph h>p vHi s' pht tri;n cCa phi
trong tFng th3i k`.
Ni tm l6i s' khc nhau cCa ch7 $R p trong tFng th3i k` bao gbm:
- Trong nhGng ngy p $.u tin: s(Ei nng v giG n(Hc cho tr<ng.
- TF giGa qu trnh p cho tHi h7t th3i gian E my p: t6o $i%u ki5n ho n(Hc tF mng
ni5u nang bay h1i tHi m<c t?i $a v giMm bHt nhi5t thFa cCa tr<ng.
- NhGng ngy p cu?i cng E my E: t6o $i%u ki5n $; tr<ng thMi $(>c nhi5t l(>ng thFa
ra ngoi.

3.11.2. Cc bi+n php nhHm;iAu chbnh nhi+t ;U c4a tr0ng
_i%u ch8nh nhi5t $R cCa tr<ng bao gbm:
187
a- Truy%n nhi5t cho tr<ng
b- GiG nhi5t cho tr<ng
c- Lm nguRi tr<ng
a/ Truy%n nhi5t cho tr<ng sc c th; th'c hi5n bPng hai cch: t,ng nhi5t $R bn trong
my p v nh3 b<c x6 nhi5t cCa cc tr<ng $ p $(>c nhi%u ngy nPm E xung quanh.
Cch th< nht $(>c sB dang khi tr<ng mHi $(>c $(a vo my p v trong su?t nBa
$.u cCa qu trnh p, khi nhi5t $R cCa tr<ng ch8 c th; bPng hoQc thp h1n nhi5t $R cCa khng
kh trong my p.
Cch th< hai $(>c sB dang trong cc my p $a k` $; truy%n nhi5t cho cc tr<ng vo
p sau, c nhi5t $R thp h1n nh3 b<c x6 nhi5t cCa cc tr<ng $ vo p tr(Hc E xung quanh
pht ra. Nhi5t b<c x6 trong my p khng dng nhi5t k7 $o $(>c.
b/ GiG nhi5t cho tr<ng trong nhGng ngy p $.u tin l h7t s<c l quan trYng. C th;
lm bPng cch giMm $R bay h1i n(Hc cCa tr<ng v trnh cho tr<ng bN truy%n mt nhi5t do b<c
x6. Mu?n vAy, phMi $Mm bMo cho t(3ng, sn my p v cc tr<ng nPm E g.n cLng nng.
Khng nn $Qt cc tr<ng mHi vo nPm g.n cc tr<ng mHi p $(>c t ngy.
c/ Lm nguRi tr<ng nghXa l lm cho tr<ng toM $(>c nhi%u nhi5t. Sau khi p $(>c mRt
th3i gian, phi pht tri;n rt m6nh v bMn thn n sinh ra mRt l(>ng nhi5t lHn (do trao $Zi cht
m6nh) nn ng(3i ta c.n giMm nhi5t l(>ng ny, $y l $Qc $i;m cCa th3i k` hai cCa qu trnh
p. NhGng ngy cu?i cng $i $i vHi h6 nhi5t $R c th; t,ng d.n $R *m t(1ng $?i cCa khng
kh trong my p v khng kh *m hp thu nhi%u nhi5t h1n v dg dng h1n khng kh kh.
Ngoi ra, cch b? tr cc l tr<ng c tuZi p khc nhau nPm xen kc trong my cLng
gip cho cc tr<ng $ p $(>c nhi%u ngy toM $(>c nhi%u nhi5t h1n nh3 b<c x6.
Cc tr<ng phMi lm nguRi d(Hi m<c nhi5t $R bnh th(3ng nhPm hai mac $ch: trnh
cho tr<ng bN qu nng khi ch7 $R p (tr(Hc tin l thng thong) khng $Mm bMo thMi $(>c
nhi5t thFa cCa tr<ng v $; nhi5t $R thp tc $Rng vo tr<ng kch thch s' pht tri;n cCa phi.
N7u quan st thy cc du hi5u cCa nhi5t $R cao E phi mQc d my ho6t $Rng bnh
th(3ng nh(ng qu6t ht kh nng ch6y lin tac th phMi lm nguRi tr<ng $; thMi bHt nhi5t. N7u
c th; giG $(>c nhi5t $R c.n thi7t cho tr<ng E trong my th khng c.n phMi lm nguRi d(Hi
m<c nhi5t $R ho6t $Rng.

3.11.3. Cc bi+n php nhHm;iAu chbnh ;U bay h!i n&c tZ tr0ng
S' bay h1i n(Hc tF tr<ng c th; $i%u ch8nh bPng cc cch sau:
- Thay $Zi cc $i%u ki5n mi tr(3ng cCa my p (nhi5t $R, *m $R, thng thong ) $;
t,ng hoQc giMm $R bay h1i n(Hc tF tr<ng.
- T,ng $R bay h1i n(Hc tF tr<ng bPng cch t,ng c(3ng $R trao $Zi cht cCa phi.
S' bay h1i n(Hc cCa tr<ng sc giMm n7u nh( t,ng $R *m t(1ng $?i, giMm nhi5t $R v
t?c $R gi trong my. Cc thay $Zi ng(>c l6i sc lm t,ng $R bay h1i n(Hc tF tr<ng.
S' pha thuRc cCa $R bay h1i n(Hc vo cc $i%u ki5n bn ngoi rt lHn trong su?t nBa
$.u cCa qu trnh p, nht l nhGng ngy $.u tin khi mng ni5u nang ch(a bao bYc mQt trong
tr<ng. Sau khi mng ni5u nang $ khp kn th Mnh h(Eng cCa cc $i%u ki5n bn ngoi tHi s'
bay h1i n(Hc giMm d.n.
Trong nBa sau cCa qu trnh p, $R bay h1i n(Hc tF mng ni5u pha thuRc vo $R *m
cCa mi tr(3ng rt t. Lc ny $R bay h1i n(Hc pha thuRc chC y7u vo c(3ng $R trao $Zi cht
cCa phi. Phi cng pht tri;n t?t, c(3ng $R trao $Zi cht cng m6nh th trong tr<ng cng t6o
ra nhi%u nhi5t lm nng tr<ng v do $ n(Hc bay h1i ra cng nhi%u.
GiG n(Hc cho tr<ng tr(Hc khi p v trong nhGng ngy p $.u tin, t6o $i%u ki5n thch
h>p $; mng ni5u nang pht tri;n t?t v khp kn $ng th3i h6n l nhGng $i%u ki5n c.n thi7t
$; cho n(Hc tF mng ni5u nang c th; bay h1i m6nh E nBa sau cCa qu trnh p.
3.11.4. Cch x\ l khi ;ang -p bF m-t ;i+n
Y9i v1i my Kp /*n k,:
188
- Tr(Hc tin mE to cBa cc my trong 30 giy cho thot h1i nng $ang $Yng E trong
ra.
- N7u tr<ng mHi $(a vo p (6 ngy trE l6i) th sau $ $ng chQt cBa my l6i $; khdi
bN mt nhi5t.
- N7u tr<ng vo p tF 10 ngy trE ln th nn $; h cBa my sau khi $ mE to $; kh
nng v CO
2
c th; thot ra dg dng. Cn n7u d(Hi 10 ngy th mRt bn khng kn, mRt bn
$; h nhd.
Y9i v1i my Kp /a k,:
- ME to cBa my cho thot h1i nng E trong my, sau $ khp bHt $; mE mRt gc xp
x8 30
0

Y9i v1i my nW
C.n mE to cBa 30 giy rbi khp h3 l6i, duy tr mRt khoMng hE $C $; g con thE v
thot nhi5t.
- Khi $i mE cBa cc my, c.n mE cBa my nE tr(Hc v phMi tSt cng tSc tZng cCa cc
my $.
- Ra pht $i5n E my pht $i5n d' phng (hoQc $>i tHi khi c $i5n l(Hi trE l6i) v $i%u
ch8nh cho mYi ch8 s? v% t.n s? (Hz) v hi5u $i5n th7 (v) ph h>p.
- BAt cng tSc cho tFng my mRt khEi $Rng rbi $ng chQt cBa my.

3.11.5. MUt s= ;iAu ch khi -p tr0ng thua c1m, chim ct v ; ;i8u
Ph.n trn $ trnh by cch p tr<ng g. Khi p tr<ng gia c.m khc c.n ch mRt s?
$i;m sau $y:
Th3i gian p cCa mRt s? loi: g 21 ngy, vNt, g ty: 28 ngy, ngeng 30, ngan 34
ngy, bb cu 18 ngy, chim ct 17, $ $i;u 42 ngy.
#Vi vSi tr+ng v`t, ngan, ngong c kh?i l(>ng lHn h1n, vd dy h1n, nbng $R dinh
d(0ng trong tr<ng cao h1n, nht l lipit v n,ng l(>ng (nhPm thch nghi vHi mi tr(3ng s?ng
trn $.m l.y *m (Ht), do $ c.n c mRt s? thao tc kT thuAt khc:
_R bi7n $Rng cCa kh?i l(>ng tr<ng lHn h1n, $; tr<ng nE $%u v $bng th3i, c.n chia tr<ng ra 3
nhm: lo6i > 86 g $(a vo my tr(Hc 4-5 gi3, sau $ $7n tr<ng c kh?i l(>ng 75-85 g, cu?i
cng l tr<ng nhd < 75 g. CLng nh( g con, gia c.m khc cLng nE sau 5-6 gi3 mHi ra my $;
cho lng kh h7t.
Lm mt tr+ng
_ l $Rng tc nhPm lm cho tr<ng thMi $(>c nhi%u nhi5t d( thFa trong qu trnh pht
tri;n phi: TF ngy th< 3-4, ngy lm mt 1 l.n, ly khay tr<ng ra khdi my, xoay tr<ng 180
o
;
$; 15 pht rbi p ti7p. TF ngy 23-14 trE $i, ngy lm 2 l.n, km thm phun n(Hc m, n7u l
ma nng, $; tr<ng E ngoi 40 60 pht, (tr3i qu nng c th; $; $7n 2 g) rbi p ti7p th
tr<ng nEt t?t.

Trong qu trnh p, n(Hc trong tr<ng sc b? h1i $i 13-14%. N7u qu trnh mt n(Hc $
dign ra theo trAt t' nh( sau l phi pht tri;n bnh th(3ng: (cn tr<ng v tnh ton so vHi kh?i
l(>ng tr<ng khi bSt $.u p).
BSng 45: SG giSm kh9i lMng tr$ng khi Kp
Ngy p 6 9 12 15 19
% P giMm 3 5-6 7-8 10 12-13
Tr<ng vNt
Ngy p 5 10 15 20 25
% P giMm 2-2,5 4-5 7-8 9-11 12-14

3.11.6. MUt s= ;[c ;i8m ring c4a -p tr0ng thua c1m, chimct, ; ;i8u
- ]p tr<ng thuW c.m: do c kh?i l(>ng lHn h1n $7n 1,5 - 2,5 l.n so vHi tr<ng g, ngay
trong mei lo6i thuW c.m, kh?i l(>ng tr<ng cLng rt bi7n $Rng, gbm 3 lo6i: to, trung bnh v
189
nhd. Khi p, $; cho tr<ng nE t(1ng $?i $bng $%u, ng(3i ta vo tr<ng to tr(Hc (tr<ng vNt lo6i
>85g), sau 4-5 gi3, $7n lo6i tr<ng trung bnh (tr<ng vNt 75-85g), sau 2-5 g sau $(a cc tr<ng
b vo.
- Tr<ng vNt p 28 ngy + 6 gi3 th xut vNt con.
-Tr<ng thuW c.m c $Qc bi5t l vd dy, t le kh h1n v trong thnh ph.n, hm l(>ng m0
cao h1n, khi p toM nhi%u nhi5t h1n tr<ng g. _; tW l5 nE cao, ng(3i ta phMi th(3ng xuyn
lm mt, $ l $Rng tc $(a tr<ng ra khdi my, lAt ng(>c tr<ng bPng tay hoQc xoay tr<ng $i
180
o
, dng n(Hc *m (37-40
o
C) phun ln tr<ng nh( phun s(1ng, tu` th3i ti7t hay nhi5t $R mi
tr(3ng nng hay my m $; lu hay chng rbi $(a tr<ng trE l6i my p. Quy trnh $ $(>c
trnh by trong bMng sau cCa TS B6ch Thanh Dn.
-]p tr<ng g ty hon ton nh( p tr<ng vNt v% nhi5t $R, $R *m, $Mo tr<ng, lm mt...
-Chim ct: kh?i l(>ng trung bnh l 15 g; c mu $?m nu (nn khng soi khi p),vd rt
mdng, nn dg nE, sc nE $bng lo6t vo cu?i ngy p th< 17. Chuy;n tr<ng sang my nE vo
ngy 15. Nhi5t $R p thp h1n so vHi tr<ng g 0,5-0,8
o
C, t<c l ch8 37,0 37,2
o
C; Thng kh
cLng thp h1n tr<ng g, qu6t gi t?c $R nhd h1n. _'c bi5t, khi chuy;n tr<ng sang my nE
phMi $ng kn phng, trnh mt nhi5t.
-Tr<ng ngan p 35 ngy, p vo ma h, trong giai $o6n 19-25 ngy p c th; lm mt
$7n 3 l.n/ ngy vo lc 9, 16 v 24 gi3.
- Khi tr<ng sang my nE, mei ngy ly tay xoa $%u ln tr<ng 2-3 l.n $; kch thch nE
BSng 46: Ch? /6 Kp m6t s9 lo8i tr$ng gia cHm
Tn gia cRm Giai Ao>n
Nhi:t A2 (
T
o
C) xm A2 (%)
1-4 38 60-65
5-15 37,8 55-60
16-18 37.5 50
G
19-21 37 65-70
1-7 37,8 65-70
8-24 37.8 50 VNt
25-28 37 65-70
1-8 38 65-70
9-27 37.5 50-55 Ngeng
28-31 37 65-70
1-3 37,8 60-65
4-0 37,5 55-60
11-15 37,2 50
Chim ct
16-17 36,8 -37,0 65-70
BSng 47: Th0i gian soi tr$ng khi Kp
Lo6i tr<ng Ngy KT l.n 1 Ngy KT l.n 2 Ngy KT l.n 3
G 6 11 18
VNt, g ty 7 13 25
Ngeng 8 15 28
Ngan 9 18 32
Chim ct 4 9 15
BSng 48: Cc th0i /iLm nW cBa gia cHm non khi Kp
Lo6i tr<ng Ngy bSt $.u mZ vd Ngy nE rR Ngy k7t thc nE
G Cu?i ngy p 20 _.u ngy p 21 Cu?i ngy p 21
VNt, g ty Ngy p 26 Ngy p 27 _.u ngy p 28
Ngeng Ngy p 29 Ngy p 30 _.u ngy p 31
Ngan Ngy p 32 Ngy p 34 _.u ngy p 35
Chim ct Ngy p 15 Ngy p 16 _.u ngy p 17
BSng 49: M6t s9 k?t quS nghin c$u v! tr$ng / /iLu
190
Ch8 tiu _ $i;u chu MT _ $i;u chu Phi
Kh?i l(>ng (g) 638 1440
Ch8 s? hnh d6ng 1,6 1,2
MAt $R le kh/cm2 43 17
_R dy vd (mm) 0,9 1,8
Lng $d (%) 21,2
Lng trSng (%) 59,0
Vd (%) 19,8
BSng 50: M6t s9 k?t quS nghin c$u v! Kp tr$ng / /iLu
Ch8 tiu _ $i;u chu MT _ $i;u chu Phi
Nhi5t $R - T
o
C
Giai $o6n p 36,7-37,0 36,3-36,5
Giai $o6n nE 36,3-36,7 35,0 36,0
sm $R (%)
Giai $o6n p 45-55 30-35
Giai $o6n nE 67-70 45-50
Th3i gian p (ngy) 35-37 42-44
_R nghing cCa tr<ng (
o
) 30-40 30-40
TW l5 nE theo th3i gian p(%)
41 ngy 2,6
42 ngy 23,7
43 ngy 34,2
44 ngy 29,0
45 ngy 10,5
Ch : tr<ng tF phng bMo quMn, tr(Hc khi $(a p c.n nng nhi5t $R ln 30; 35 $7n
38
o
C <ng vHi th3i gian tF 0-8; 8-16 v 16-24 gi3 sc cho k7t quM p nE cao.
3.11.7. Quy trnh -p tr0ng ngan
B9ng 51: TmtWt quy trnh -p tr0ng ngan (theo TS. B8ch Thanh Dn, VCN)
ToC Ch7 $R lm mt (To mi tr(3ng) Ao
(%) 15-19 oC 19 27 oC > 27 oC Ngy
p
My
CN
My
TC S? l.n T (ph) S? l.n T (ph) S? l.n T(ph)
_Mo tr<ng
1
2
3
4
5
6
Khng lm
mt

7 7 7
8

8 8
9
Khng lm
mt
9 9 9
10 10 10 10
11
38,3
38,3-
38,5
64-
65
11 11 11
12 12 12 12
13 13 13 13
14 14 14 14
15 15 15
Lm mt 1
l.n, nhi5t
$R n(Hc 36-
38
oC, phun
nhI $Am d.n
15
16 16 16 16
17 17 17 17
18 18 18 18
19 19 19 19
20 20 20 20
21 21 21 21
22 22
Lm mt 1 l.n,
nhi5t $R n(Hc
36-38
oC, phun nhI
$Am d.n
22 22
23 23 23 23
24

38

55-
57

Lm mt 1
l.n, nhi5t
$R n(Hc 36-
38
oC, phun
nhI $Am d.n
24
Lm mt 2 l.n,
nhi5t $R n(Hc 24
Lm mt 2
l.n, nhi5t $R
n(Hc 36-38
oC, phun
$Am
24
2 g/ l.n cho
cM k`.
Khi $(a ra
lm mt,
$Mo ngay
$; trnh
thay $Zi
nhi5t $R $Rt
ngRt
0.75 li
0.75 li
0.75 li
0.75 li
0.75 li
0.75 li
Formatted: Left, Indent: First line:
0 cm, Line spacing: Multiple 0.75 li
0.75 li
0.75 li
0.75 li
0.75 li
0.75 li
0.75 li
0.75 li
0.75 li
0.75 li
0.75 li
0.75 li
0.75 li
0.75 li
0.75 li
0.75 li
0.75 li
0.75 li
0.75 li
0.75 li
0.75 li
191
25 25 25 25
26 25 25 25
27 25 25 25
28

37,6
25 25 25
29 25 25 25
30 25 25 25
31

37,8

37,8
25
36-38
oC, phun $Am
25
Lm mt 3
l.n, 36-38
oC, phun
$Am
25
32
33
34
G_
nE
37,5
37,5
80-
85
Khng lm
mt

Khng lm
mt

Khng lm
mt

Tr<ng x7p nPm ngang hay nghing 30-45 $R
Soi tr<ng vo cc ngy 9; 17 v 31 ngy p
0.75 li
0.75 li
0.75 li
0.75 li
0.75 li
0.75 li
0.75 li
0.75 li
0.75 li
0.75 li
0.9 li
192
3.11.8. BPng tnh szn ATn v` Haugh (Hu)
Kh?i l(>ng tr<ng (g) Chi%u
cao
lng
trSng
(mm)
50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70
3,0 52 51 51 50 49 48 48 47 46 45 44
3,1 53 53 52 51 50 50 49 48 48 47 46
3,2 54 54 53 52 52 51 50 50 49 48 48
3,3 56 55 54 54 53 52 52 51 50 50 49
3,4 57 56 56 55 54 54 53 52 52 52 51
3,5 58 58 57 56 56 55 54 54 53 53 52
3,6 59 59 58 58 57 56 56 55 54 54 53
3,7 60 60 59 59 58 58 57 56 56 55 54
3,8 62 1 60 60 59 59 58 57 57 56 56
3,9 63 62 61 61 60 60 59 59 58 57 57
4,0 64 63 63 62 61 61 60 60 59 59 58
4,1 65 64 64 63 62 62 61 61 60 60 59
4,2 66 65 65 64 64 63 62 62 61 61 60
4,3 67 66 66 65 64 64 63 63 62 62 62
4,4 68 67 67 66 66 65 65 64 64 63 63
4,5 69 68 68 67 67 66 66 65 65 64 64
4,6 69 69 68 68 68 67 67 66 66 65 65
4,7 70 70 69 69 68 68 68 67 67 66 66
4,8 71 71 70 70 69 69 69 68 68 67 67
4,9 72 72 71 71 70 70 70 69 69 68 68

5,0 73 72 72 72 71 71 70 70 69 69 69 68 68 67 67 67 66 66 65 65 64
5,1 74 73 73 72 72 71 71 70 70 70 69 69 69 68 68 67 67 67 66 66 65
5,2 74 74 74 73 73 72 72 71 71 71 70 70 70 69 69 68 68 68 67 67 66
5,3 75 75 74 74 73 73 73 72 72 71 71 71 70 70 70 69 69 69 68 68 67
5,4 76 76 75 75 74 74 73 73 73 72 72 71 71 71 70 70 70 69 69 69 68
5,5 77 76 76 76 75 75 74 73 74 73 73 72 72 72 71 71 71 70 70 69 69
5,6 78 77 77 76 76 75 75 74 74 74 74 73 73 72 72 72 71 71 71 70 70
5,7 78 78 77 77 76 76 76 75 75 75 74 74 74 73 73 73 72 72 71 71 71
5,8 79 78 78 78 77 77 77 76 76 75 75 75 74 74 74 73 73 73 72 72 72
Formatted: Centered
Formatted Table
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
193
5,9 80 79 79 78 78 78 77 77 77 76 76 75 75 75 75 74 74 73 73 73 72
6,0 81 81 80 79 79 78 78 77 77 77 77 76 76 76 75 75 75 74 74 74 73
6,1 82 81 80 80 79 79 79 78 78 78 77 77 77 76 76 76 75 75 75 74 74
6,2 83 81 81 80 80 80 79 79 78 78 78 78 77 77 77 76 76 76 75 75 75
6,3 83 82 81 81 81 80 80 79 79 79 79 78 78 78 77 77 77 76 76 76 76
6,4 83 83 81 81 81 81 81 80 80 80 79 79 79 78 78 78 78 77 77 76 76
6,5 84 83 82 82 82 82 81 81 81 80 80 80 80 79 79 79 78 78 78 77 77
6,6 85 84 83 83 83 82 82 81 81 81 81 81 81 80 80 80 80 79 79 79 78
6,7 85 84 84 84 83 83 83 82 82 82 81 81 81 80 80 80 80 79 79 79 78
6,8 86 85 85 84 84 84 83 83 83 82 82 82 82 81 81 81 80 80 80 79 79
6,9 86 86 85 85 85 84 84 83 84 83 83 82 82 82 82 81 81 81 80 80 80
7,0 87 86 86 86 85 85 85 84 84 84 83 83 83 83 82 82 81 81 81 81 80
7,1 88 86 86 86 86 86 85 85 85 84 84 84 84 83 83 83 82 82 82 81 81
7,2 88 87 87 87 86 86 86 86 85 85 85 84 84 84 84 83 83 83 82 82 82
7,3 89 88 88 87 87 87 86 86 86 86 85 85 85 84 84 84 84 83 83 83 83
7,4 89 89 88 88 88 87 87 87 86 86 86 86 85 85 85 85 84 84 84 83 83
7,5 90 89 89 89 88 88 88 87 87 87 87 86 86 86 85 85 85 85 83 83 83
7,6 91 90 89 89 89 89 88 88 87 87 87 87 87 86 86 86 86 85 85 85 84
7,7 91 90 90 90 89 89 89 89 88 88 88 88 87 87 87 86 86 86 86 85 85
7,8 92 91 91 90 90 90 89 89 89 89 88 88 88 88 87 87 87 86 86 86 86
7,9 92 91 91 91 90 90 90 89 89 89 89 89 88 88 88 88 87 87 87 87 86
8,0 93 92 92 91 91 91 90 90 90 90 89 89 89 89 88 88 88 88 87 87 87
8,1 93 92 92 92 92 91 91 91 90 90 90 90 89 89 89 89 88 88 88 88 87
8,2 94 93 93 92 92 92 92 91 91 91 91 90 90 90 89 89 89 89 88 88 88
8,3 94 93 93 93 93 92 92 92 92 91 91 91 91 90 90 90 90 89 89 89 89
8,4 95 94 94 93 93 93 93 92 92 92 92 91 91 91 91 90 90 90 90 89 89
8,5 96 95 94 94 94 94 93 93 93 92 92 92 92 91 91 91 91 90 90 90 90
8,6 96 96 95 95 94 94 94 93 93 93 93 93 92 92 92 92 91 91 91 91 90
8,7 96 96 95 95 95 94 94 94 94 93 93 93 93 93 92 92 92 92 92 91 91
8,8 96 96 96 95 95 95 95 94 94 94 94 93 93 93 93 93 92 92 92 92 91
8,9 97 96 96 96 96 95 95 95 95 94 94 94 94 94 93 93 93 93 92 92 92
9,0 97 97 97 96 96 96 96 95 95 95 95 94 94 94 94 93 93 93 93 92 92

Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
Formatted: Centered
194
3.11.9. BPng tra A2 7m t? nhi:t k@ kh !St
Nhi5t $R bSc *m (
0
C) Nhi5t
$R bSc
kh
10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33
19 41 50 60 69 79 89 100
17 34 43 52 61 70 80 90 100
18 28 36 45 53 62 71 80 90 100
19 23 31 38 46 55 63 72 81 90 100
20 18 25 33 40 48 56 64 73 81 90 100
21 14 21 27 34 42 49 57 65 73 82 91 100
22 10 16 23 29 46 43 51 58 66 74 82 91 100
23 7 13 18 25 31 37 45 52 59 67 75 83 91 00
24 9 15 22 27 33 39 46 53 60 68 75 83 1 00
25 11 17 23 29 35 41 47 54 61 68 7 84 92 100
26 8 14 19 25 30 36 42 49 95 62 69 76 84 92 100
27 11 16 21 26 32 38 44 50 56 63 70 77 84 92 100
28 8 13 18 23 38 33 39 45 51 57 64 71 77 85 92 100
29 10 15 19 24 30 35 40 46 52 58 65 71 78 85 92 100
30 12 16 21 26 31 36 42 47 53 59 65 72 78 85 93 100
31 9 14 18 23 28 32 38 43 48 54 60 66 72 79 86 93 100
32 11 16 20 24 29 34 39 44 49 55 61 67 73 79 89 93 100
33 9 13 17 21 26 30 35 40 45 50 56 61 67 73 79 86 93 100
34 11 15 19 23 27 32 36 41 46 51 56 62 68 73 80 86 93
35 9 13 16 20 24 29 33 37 42 47 52 57 63 68 74 80 86
36 11 14 18 22 26 30 34 38 43 48 53 58 63 69 76 81
36,5 13 17 20 24 28 32 37 41 46 51 56 61 66 72 78
37 12 16 19 23 27 31 35 40 44 49 54 59 64 69 75
37,5 11 15 18 22 26 30 34 38 42 47 52 56 62 67 73
38 14 17 21 24 28 32 37 41 45 50 54 59 65 70
38,5 13 16 19 23 27 31 35 39 43 48 52 57 62 68
39 12 15 18 22 26 29 33 37 41 64 50 55 60 65
40 10 13 16 20 23 27 30 34 38 42 47 51 56 60
41 11 14 18 21 24 28 31 35 39 43 47 52 6
42 10 13 16 19 22 25 29 32 36 40 44 48 53
Cng th<c $Zi tF nhi5t $R
0
C sang
0
F
8 , 1
32
0
0

F
C Hay
0
F = (
0
C x 1,8) + 32
1
0
C = 1,8
0
F nh(ng 0
0
C = 32
0
F
Formatted: Centered, Line spacing:
Multiple 0.9 li
Formatted Table
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
... [53]
... [51]
... [54]
... [52]
... [55]
... [58]
... [56]
... [59]
... [57]
... [60]
... [63]
... [61]
... [64]
... [62]
... [65]
... [68]
... [66]
... [69]
... [67]
... [70]
... [73]
... [71]
... [74]
... [72]
... [75]
... [78]
... [76]
... [79]
... [77]
... [80]
195
TI LIGU THAM KHjO
Ti@ng Vi:t
1-Charles W. Bodeme. Phi sinh hCc hiDn /8i. (Nguygn MRng Hng dNch). NXB
Khoa hYc v kT thuAt 1978
2-Tr!Yng cng nhn kh thudt chbn nui gia cRm. Gio trnh Kp tr$ng nhn t8o, 1992
3- Bi Hu #on. Nghin c$u hiDn tr8ng dinh d)ng khong v m6t s9 biDn php
nng cao hi Du quS s4 d;ng Canxi, Phospho cho g cng nghi Dp W Mi!n B[c ViDt Nam. LuAn
n Ti7n sT Nng nghi5p. _HNN H NRi, 1999
4- Bi Hu #on. Bi giSng ch&n nui gia cHm (dng cho sinh vin $6i hYc). _HNN
H NRi, 2008
5- Bi Hu #on. Bsung vitamin C nng cao nng sut gia cm. NXB Nng nghip, 2004
6- Bi Hu #on. H1ng d\n kE thuRt ch&n nui gia cHm v Kp tr$ng nhn t8o. Ti
li5u cCa FAO t6i Vi5t Nam dng cho cc hR nng dn ch,n nui 2008
7-#o L: Hrng. SSn xuKt tr$ng s8ch. T6p ch ch,n nui s? 6/08
8-Nguy{n Duy Hoan, Bi #+c LKng .Gio trnh ch&n nui gia cHm (dng cho Cao
hCc v NCS ngnh ch&n nui). NXB NN, 1999
9-B i c Lng, Nguyn Xun Sn. p trng gia cm . NXB Nng nghip 1997
10. Nguy{n Th` Mai, Bi Hu #on Gio trnh Ch&n nui gia cHm, NXB Nng
nghi5p, H NRi, 2008
11. L Hng Mn. ,nh hng ca t lcanxi trong khu phn thc n v bsung
natri bicarbonat n sn l ng trng v trao i cht khong ca g . Tp chKH v KT
Nng nghip s 202 (thng 4/1979).
12- G.P Melekhin; N.IA. Gridin. Sinh l gia cHm (L Hbng MAn dNch). NXB Nng nghi5p, 1990
13-L. Schuberth, H. Hattenhauer. C* sW sinh hCc cBa nhn gi9ng v nui d)ng gia
cHm. (Nguygn Ch BMo dNch). Nh xut bMn khoa hYc v kT thuAt, H NRi - 1978
14.Lm Minh Thudn. Gio trnh ch&n nui gia cHm. NXB _6i hYc Qu?c gia TP Hb
Ch Minh, 2004
15. V B Th. K thut nui g cng nghip. Nh xut bn Nng nghip. 1996

Ting n c ngoi
16. Balkar S. Bains, Nutritional approach to minimise inadequate mineralisation. 1992.
Proceedings of Poult. Sci. Symposium 1992, University of Queensland, Gattown College.
17. Bell D.E., Marion J.E. Vitamin C in laying hen diets . 1989, Poult. Sci. 69
18. Edwards H.M., Jr. Effects of dietary Calcium, phosphorus, cloride and zeolite on
the development of tibial dyschondroplasia . 1988. Poult. Sci. 67
19. Farrell D.J. Feeding standards for Australian livestock-Poultry. Editor Farrell D.J.
Reprint 1988. SCA Technical Report Serics, No12. Canberra 1983
20. Mc. Donald P., R.A. Edwards, J.F.D. Greenhalgh, "Animal Nutrition". 1989. 2
d

edition. Longman Group Ltd Publ. England.
21. Mueller W.J. Egg shell and skeletal metabolism, 1976. in "Avian Physiology",
Springer- Verlag Press, N.Y.
22. National Research Council (NRC). Nutrient requirements of poultry. 1994. 9
th

revised edition. National Academy Press. Washington D.C. 1994.
23. Orban J.I., D.A. Roland, K. Cummins, R.T. Lowell. Influence of large doses of
ascorbic acid on performance, plasma calcium, bone characteristics and eggshell quality in
Broiler and Leghorn hens . 1993. Poult. Sci. 72
24. Pegin,-G. Investigation of oftimal Ca level in a diet depending upon the age of
laying hens. Zbornik - Poljoprivrednog - Fukulteta (Yugoslavia) (1989) v. 34 (591)
25. Roche. Vitamin C for optimum performance. 1994.
26. Underwood E.J. The Minerals of livestock. 1966. FAO. Rome
27. Mack O. North; Donal D.Bell. Commercial chicken production manual . Chapman
& Hall, New York * London, 1990
Formatted: Level 1, Indent: First
line: 0 cm
Formatted: Font: 11.5 pt
Formatted: Left, Indent: First line:
0 cm
Formatted: Font: 11.5 pt,
Condensed by 0.3 pt
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted
Formatted: Left
Formatted
Formatted
Deleted:
Deleted: Ti li:u tham khPo
Deleted:
Deleted:
Deleted: giatrong d'
Deleted: n.
Deleted: ( tF bMn ti7ng Nga
Deleted: Sinh l gia cRm.
Deleted: 15. Neumeister. H. Cs sinh
Deleted:
Deleted: 7
Deleted: 8
Deleted: 9
Deleted: 20
Deleted: 1
Deleted: 2
Deleted: 3
Deleted: 4
... [89]
... [83]
... [84]
... [82]
... [81]
... [90]
... [86]
... [88]
... [85]
... [87]
Page 64: [1] Formatted HuyHoang 1/ 1/ 2002 12:03:00 AM
Font: Times New Roman
Page 64: [43] Formatted eooikinhtom 10/ 2/ 2006 4:26:00 PM
Centered
Centered
Centered
Centered
Centered
Centered
Centered
Centered
Centered, Line spacing: Multiple 0.9 li
Font: 11.5 pt
Font: 11.5 pt, Not Italic
Font: 11.5 pt
Font: 11.5 pt, Condensed by 0.3 pt
Page 195: [83] Deleted HuyHoang 1/ 1/ 2002 12:28:00 PM
gia
Page 195: [83] Deleted HuyHoang 1/ 1/ 2002 4:12:00 AM
trong d'
Font: Times New Roman, 11.5 pt, Condensed by 0.8 pt
Font: 11.5 pt, Not Bold, Italic, Condensed by 0.8 pt
Font: 11.5 pt, Not Bold, Condensed by 0.8 pt
(
tF bMn ti7ng Nga

Font: 11.5 pt
Font: 11.5 pt
15. Neumeister. H. Cs sinh hc ca nhn ging v nui d ng gia cm(bn dch
ting Vit). Nh xut bn KH v KT. 1978.
6

Trung Va AP Trung

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Trung Va AP Trung

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

i

Deleted: Cc s? li5u ni trn cho th y

You might also like