O Prodeso de Adaptacion

O PROCESO DE ADAPTACIN
E ti... vas escola?
O PROCESO DE ADAPTACIN
E ti... vas escola?
Equipo redactor:
Azucena Arias Correa Eva Garca Sexto Felicidad Caballero Rodrguez Jos Fernando Machado Panete M Dolores Rial Fernndez
Correccin lingstica:
Beatriz Garca Turnes
Ilustracin:
Nenas e nenos de Educacin Infantil do CEIP Alexandre Rodrguez Cadarso (Noia)
Fotografa:
CEIP Alexandre Rodrguez Cadarso (Noia). Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria. Escola Infantil Caeiro (Vigo). Vicepresidencia da Igualdade e do Benestar.
Edita
Vicepresidencia da Igualdade e do Benestar. Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria.
Imprime
Trculo Artes Grcas, S.A.
DL: C 2624-2007
NDICE
NDICE
5 8 17 27 27 32 39 41 42 47 50 56 73 89 90 95 102 110 114 119 119 119 121 127
1 <> Limiar 1 <> Prlogo 1 <> O proceso de adaptacin na escola infantil: signicado 2 <> Persoas implicadas no proceso
2.1 2.2 2.3 2.4 2.5
As nenas e os nenos As familias: a sa participacin e colaboracin As educadoras e educadores. O profesorado Persoal non docente do centro Organismos e institucins
3 <> Organizacin do perodo de adaptacin

3.1 3.2
Aspectos metodolxicos a ter en conta Fases do proceso de adaptacin
4 <> Exemplos de planicacin 5 <> A documentacin do proceso

5.1 5.2 5.3 5.4 5.5
Planicacins de participacin e comunicacin Entrevistas iniciais Folletos informativos Guas de observacin Informes
6 <> Para saber mis

6.1 6.2 6.3
Referencias lexislativas Ligazns de interese na Internet Referencias bibliogrcas
1 <> Apndice
O PROCESO DE ADAPTACIN E ti... vas escola?
LIMIAR
LIMIAR
Os primeiros anos na vida dun neno ou dunha nena son decisivos no seu posterior desenvolvemento persoal e social. As, o primeiro ciclo da educacin infantil de xeito innegable un espazo educativo fundamental onde os nenos e as nenas comezan a coecerse, a coecer o seu contorno, a sa cultura e lingua. Tamn nese comezar a formarse como persoas se inicia un proceso de absorcin de valores no que o respecto e a igualdade dos outros/as debe marcar o camio. A entrada nunha escola infantil signica o primeiro achegamento a un espazo educativo e de relacins que acompaar a nena ou o neno durante moitos anos da sa vida, pero signica tamn a primeira separacin do seu medio familiar. Non un momento sinxelo, de a que unha axeitada elaboracin desta separacin, coidando a continuidade do apego entre pais, nais e educadoras/es e a transicin entre ambos os dous contextos, familia e escola, permitirn aos nenos e s nenas sentar as primeiras bases da sa autoconanza. as como, a travs dun adulto securizante, os nenos e as nenas podern aceptar a interaccin con outras persoas estraas e abrirse exploracin do seu contorno e a todo un mundo de novas experiencias, sensacins, emocins e relacins que proporciona este espazo privilexiado que representa a escola infantil. O planeamento coidadoso e individualizado do perodo de adaptacin clave na axeitada transicin do neno ou da nena dende a familia escola infantil; por iso esta publicacin conxunta, entre a Vicepresidencia da Igualdade e do Benestar e a Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria, froito do traballo de profesionais do primeiro e segundo ciclos da educacin infantil, pretende ser unha gua tanto para os/as profesionais da educacin como para os pais e as nais sobre o xeito de afrontar este perodo nun ambiente de seguridade e conanza mutua.
Carme Adn
Secretaria Xeral da Igualdade Vicepresidencia da Igualdade e do Benestar
LIMIAR
LIMIAR
Quen non comprende unha mirada, tampouco comprender unha longa explicacin.
(Proverbio rabe)
A Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria, sensible importancia que ten o perodo de adaptacin na educacin infantil e sa repercusin no desenvolvemento harmnico da personalidade dos novos escolares , aposta pola publicacin deste libro que temos entre as mans. E ti... vas escola?, como libro que invita reexin, pretende ser de axuda tanto ao profesorado como s familias na experiencia complexa, chea de valores, de emocins, de ideas, de coecemento, de comprensin... que a entrada das criaturas na escola. O tempo denominado perodo de adaptacin convrtese nun dos momentos privilexiados de relacin coas familias. Esta relacin permitir o coecemento. O coecemento crea conanza. A conanza ser a base da colaboracin e a cooperacin, aspecto que est contemplado como necesario na Lei orgnica de educacin. Trtase, polo tanto, de que entre todos e todas deamos a resposta educativa axeitada co n de axudar as criaturas a encontrar, na peculiaridade de cada medio, a seguridade emocional. Sen dbida, esta seguridade verase reforzada cando a nena ou o neno vexa reectido o seu propio benestar nas miradas da persoa adulta que o atende e nas do resto das compaeiras e dos compaeiros cos que comparte o momento. Na elaboracin desta publicacin conxunta, entre a Vicepresidencia da Igualdade e do Benestar e a Consellera de Educacin e Ordenacin Universitaria, participaron representantes dos diferentes axentes da comunidade educativa que, coas sas achegas, nos permiten descubrir a dimensin e signicado deste momento clave. Esta publicacin non exhaustiva, pero si completa, porque, sen pretender esgotar todos os referentes, ofrece un panorama ntegro dos aspectos que hai que ter en conta cando pretendemos organizar e planicar este perodo. En denitiva, cando nos referimos ao perodo de adaptacin -se unimos a dimensin afectiva e a implicacin das familias- debemos falar de proceso de adaptacin; e, polo tanto, nestas pxinas tntase dar diferentes opcins para permitir que este proceso sexa vivido como unha conquista e non como unha aceptacin mis ou menos resignada.
Laura Snchez Pin
Conselleira de Educacin e Ordenacin Universitaria
P R LO G O
8
PRLOGO
A FASE DE ADAPTACIN ESCOLA
A unha nena de 4 anos pedronlle que contase como era iso de ir escola. Ela dixo: ao principio divertido, logo ponse algo aburrido e despois afaste.
Ir ao cole por primeira vez. Que forte!
Mais toca preguntarmos, como viven esa experiencias as nenas e os nenos? E as sas familias? Que supn ese momento especial? Un da grande, un pesadelo, unha festa, un da no que presumir de moitas estreas, un shock terrible de novidades? En n, verdade que pode ser todo iso. O inicio da escolaridade un momento moi cargado de emocins. E d p a reaccins moi diferenciadas, segundo as caractersticas das persoas. Non cabe dbida de que se trata dunha fase da vida importante para as familias, para as nenas e os nenos e para as propias escolas. por iso polo que merece todo un libro con informacins e suxestins como este que teen nas sas mans. Eu, na verdade, non lembro que, noutrora, a entrada na escola tivese tanta sona ou provocase tanta preocupacin. Sabiamos que iamos tendo anos e que ao cumprir unha certa idade (nuns casos aos 5, noutros aos 3 ou aos 4) tiamos que ir escola. Pero cumprir anos era sempre algo moi positivo que via acompaado de festas e de regalos, includos eses benecios que s os maiores tian, como o de ir escola. Pero sobre todo, ir escola por primeira vez signicaba que xa eras maior. Como di a nena que abre esta introducin, na escola ao principio pasbase ben, incluso era divertida. ben certo que agora, como aumentaron tanto os niveis de proteccin s criaturas, esa historia da entrada na escola que poda ser unha aventura, convrtese nunha fonte de preocupacins. E non sei se as persoas especialistas non teen un pouco de culpa niso, pois danlle excesiva importancia a ese momento inicial ao outorgrenlle o valor de situacin chave e ao atriburlle consecuencias graves para todo o que resta de vida escolar. Un pouco de esaxeracin hai, coido eu, mais tampouco est mal prestar atencin s cousas que preocupan s familias. Pero desdramatizando. O feito de que aparezan lgrimas, de que sexa un momento cargado de angustias e de emocins fortes, convrteo nun episodio mis intenso, pero non mis importante ca os outros que virn despois. Salvo no que poida pasar pola cabeza dos pais e das nais, ningunha cousa substantiva se sentencia neses das iniciais. Cabera lembrar aqu o principio de equinalidade para salientar que os procesos non acaban en funcin de como empezaron, senn en funcin de como foron desenvolvndose. A escolaridade un proceso longo no que se producirn numerosas adaptacins e readaptacins. Por iso, o importante
non tanto o primeiro da como o da a da. Pero dito o anterior, ben claro que as cousas poden facerse ben ou mal. Tamn no que se rere aos primeiros das de cole. Por iso se comprende ben o celo dos departamentos da administracin autonmica con competencias na etapa de educacin infantil para velar porque as cousas saian ben na fase de adaptacin e a iso est chamado a contribur este fermoso libro. A verdade que o inicio da escolaridade toda una aventura. E, como toda aventura, ten cousas serias e ten cousas ldicas. Facelo todo demasiado serio un aburrimento e crea mis problemas dos que resolve. Deixalo no ldico podera estar ben, pero resultara excesivamente supercial e pouco comprometido. O bo conseguir unha boa mestura de ambas as cousas. unha aventura a tres bandas: as familias, as nenas e os nenos e os profes (ou mellor, a escola). Ningn pode enfrontar por separado a aventura porque non conseguira rematala en boas condicins. E os tres deben vivila do mesmo xeito, como unha aventura que ten unha parte seria e unha parte ldica. Diso quero falar.
A PARTE SERIA DA FASE DE ADAPTACIN A parte seria das nenas e dos nenos
De haber algn compoente realmente bsico neste proceso de adaptacin, corresponde sobre todo aos nenos e s nenas que ingresan a escola. Para eles e elas ese trnsito da vida familiar vida escolar s un pasio mis no seu proceso de crecemento que est pasando, neses intres, por unha fase especialmente importante. Estn construndo as bases da sa personalidade e nese proceso cada nova etapa que se abre incorpora elementos e ferramentas novas. Como xa teo explicado noutros textos, eles e elas estn construndo a sa personalidade e o seu estilo comportamental sobre unha dobre base: a vitalidade ou efectancia (o compoente dinmico que os dota de enerxa para moverse, actuar e situarse no contexto) e a seguridade ou autoconanza (que lles vai permitir iniciar actuacins, arriscarse, aprender). A capacidade enerxtica ten unha base mis orgnica (por exemplo, en La Voz de Galicia do da 11 de xuo presntanse datos que vinculan o peso ao nacer a diversas variables relacionadas coas aprendizaxes) pero depende moito tamn dos contextos (que estimulen a actividade). A seguridade depende moito do equilibrio afectivo da nena e do neno e das relacins coa sa familia, pero tamn da constatacin da ecacia das propias accins (vai collendo mis seguridade a medida que vai constatando que o contexto no que se move amigable e non aparecen riscos de perda ou insatisfaccin para el ou ela: a mam e o pap seguen a, non se fai dano coas cousas...). O resultado de ambas as funcins bsicas (a actuacin constante e a percepcin da propia ecacia) o sentimento de competencia: a sensacin de sentirse capaz de afrontar os retos que se lle van presentando e, incluso, de ir asumindo outros novos.
9
Esa a criatura que vai entrar na nosa escola. Unha nena ou un neno que est construndo as bases da sa personalidade sobre un tecido de actividade e seguridade. E iso vaille permitindo sentirse cada vez mis competente. A fase de adaptacin escola s unha nova etapa nese proceso. A meirande parte dos nenos e das nenas xa avanzara na sa casa nesa camiada: al realizaban unha chea de cousas nun contexto seguro e an sentndose cada vez mis competentes e ecaces nas cousas que saban facer. Agora chega a escola e as tres fontes de enerxa para elas e eles deben continuar funcionando de xeito adecuado. Seguirn facendo cousas e deben sentir que, anda que mudou o contexto, o novo (a escola) segue a ser igual de seguro e graticante. E de a derivar un progresivo aanzamento do seu sentimento de competencia. Esa a grande mensaxe que debe emitir a escola nestes primeiros das (e sempre): que entran nun lugar seguro onde van poder facer cousas interesantsimas que van facer que se sintan maiores e mis capaces.
A parte seria das familias.
Pola cabeza das nais e dos pais pasan refachos de inseguridade ante a chegada do da de levar a sa lla ou o seu llo escola. Vai depender moito de se o primeiro ou xa foron outros antes. Vai depender do estilo de relacin que tean establecido: as relacins moi protectoras xeran maiores sentimentos de angustia. Vai depender da propia situacin familiar e laboral das nais e dos pais : nalgns casos, sobre todo as nais, senten un forte sentimento de culpabilidade por ter que deixar o neno ou nena na escola para ir traballar, como se iso fose non ser unha boa nai. Nalgns casos esa angustia chega tan lonxe que precisan dunha cmara de vdeo colocada na sala do seu llo ou lla para seguir minuto a minuto os seus movementos e demandas. A parte seria das familias ten, pois, moito que ver coas teimas que cadaqun ten en relacin coa separacin do neno ou nena. Esas ideas teen que ver, s veces, coa sa propia experiencia coa escola. Pero teen que ver, sobre todo, co que pensan da escola, do seu papel, dos seus riscos (sobre todo sanitarios e de seguridade), das cousas que nela se fan, da forma de ser do profesorado... E tamn co que pensan e senten sobre o seu propio llo ou lla (a sa capacidade para adaptarse ao novo contexto, para estar con outros nenos e outras nenas, para realizar as tarefas, para relacionarse co seu educador ou educadora). Sobre todo se a nai ou o pai son novatos, van precisar dunha atencin especial. As escolas deberan ter unha especie de axentes comerciais (deses que son capaces de venderche calquera tipo de produto a base de insistir nas sas vantaxes) para ir sacando da cabeza das familias todas estas pantasmas que s veces as preocupan. E se estn preocupados, a preocupacin e os medos transmtense s nenas e aos nenos. E ao nal, por aquilo da profeca que se autocumpre, as cousas sairn tan mal como eles teman.
10
A parte seria da escola.
Hai uns anos participei en Italia nun congreso sobre este tema. Tia un ttulo moi interesante, La Scuola Accogliente (a escola acolledora) termo que anda manteen para salientar todas as medidas a tomar para que todo o mundo (alumnado, familias, sociedade) sinta que a escola se interesa realmente por recibir a todas e todos e facer que se sintan cmodos. Pero o que mis me chamou a atencin foi a intervencin dunha directora de escola que era moi crtica. Dica que en Italia case que todas as escolas fan o da aberto s familias que van levar as sas llas e os seus llos por primeira vez. Salientaba que o obxectivo explcito (o que dican os carteis) era ter unha xornada para coecerse mellor e as poder adaptarse mutuamente. Pero que non era certo. Que a escola s se mostraba, pero sen intencin ningunha de adaptarse ao novo alumnado. Ofrecemos informacin, dica, non propostas de adaptacin. Mostramos os espazos, os horarios, as actividades, a organizacin. Pero non como algo provisional que podera modicarse en funcin das caractersticas das nenas e dos nenos de cada ano. As que no fondo, a escola pensa que os que se teen que adaptar son as familias e as criaturas. E iso era o que criticaba. Esa a parte seria da escola. O perodo de adaptacin pode presentarse como unha rutina anual mis ou pode entenderse como a oportunidade para ir modicando cousas en funcin das caractersticas do alumnado de novo ingreso. ben certo que no fcil introducir cambios nunha organizacin como a escola, pero est comprobado que a exibilidade (en todos os mbitos) unha das caractersticas das escolas de calidade.
A PARTE LDICA DO PERIODO DE ADAPTACIN
Tratndose de nenas e nenos, a importancia do ldico xustifcase de seu. Incluso nas cuestins mis graves (e seguramente nelas con maior intensidade) precisamos dun ollar alegre e divertido que converta os momentos cun alto nivel de emotividade (a aparicin dun novo irmn, momentos ou perodos de hospitalizacin, problemas na alimentacin, no sono ou na vida social...) en situacins manexables e atractivas. A entrada na escola un deses momentos que precisa ser transformado nun proceso divertido e cheo de sorpresas. Esta lectura ldica da fase de adaptacin correspndelles tamn aos tres colectivos implicados.
A parte ldica das nenas e dos nenos.
Ningun con experiencia en trato a criaturas dubidara de que do que mis gustan do xogo. Sempre que se dean as condicins das que antes falabamos (actividade e seguridade), gozan xogando coa familia, con outra nenas e nenos, con persoas adultas. Dito iso, podera o perodo de adaptacin ser vivido polos nenos e nenas como un xogo? Por que non?
11
Xogar para elas e eles pode ser ir descubrindo, pouco a pouco, cousas, espazos, persoas en contextos divertidos. Os espazos poden estar dispostos como nunha festa (con globos, xoguetes, moitas cores, regalos...); as cousas, e as accins con elas, poden ser atractivas e estimulantes (propiciando sempre o movemento con xoguetes, cousas para tirarse, para construr, para pintar...); as persoas poden estar disfrazadas ou con algn signo que as faga divertidas (un nariz de pallaso, un gorro esaxerado, un vestido rechamante). E o propsito non pode ser outro que inverter afectivamente de forma positiva ese novo escenario onde pasarn moitas horas. Garantida a actividade gozosa, habera que garantir igualmente a seguridade. Esta unha funcin moito mis emocional e resstese ao control racional. Por iso temos que buscar mecanismos que, pola va indirecta, permitan que se asente ese sentimento de seguridade: a presenza e participacin por momentos das familias (de forma que as criaturas sintan menos a sa ausencia), a posibilidade de ter algn obxecto que os vincule afectivamente s sas familias (lembro que a mia lla levou durante meses ao colexio o vestido mais lindo da mia mam); a realizacin de cousas que levan casa para mostrar familia e reforzar o seu sentimento de competencia. Pero o mis importante segue a ser que todo ese proceso se viva como unha conquista, non como unha perda; como un descubrimento progresivo de novas cousas e posibilidades que provoquen en primeiro lugar un sorriso.
A parte ldica das familias
Os pais e nais teen mis recursos que as criaturas para sublimar os seus sentimentos de perda. O seu compromiso consigo mesmos o de non dramatizar. Transformar a incerteza que senten polo novo paso que van dar en relacin ao seu llo ou lla en alegra contaxiosa. Teen que contar a escola como unha aventura interesante, contar o moito que eles gustaron dela, visitala coas criaturas e mostrar a sa admiracin polas cousas que al se fan. Poderan crear unha especie de reproducin da escola na casa e xogar a xogos de escola (en que as monecas e os outros personaxes dos seus xoguetes sexan alumnos e alumnas aos que se lles pode pedir participacin).
12
Poderan converter o ingreso na escola nunha festa que se vai preparando aos poucos: compra de roupa, de obxectos para aprender, de fotografas para mostrarlle ao profesorado. Poden facer unha conta atrs, como nos grandes acontecementos, riscando os das do calendario a medida que se aproxima o grande da. Isto , deben preparar o ingreso na escola como algo vinculado ao crecemento do neno e da nena, ao feito de irse facendo maior, que o seu mis grande orgullo. E chegado o da, deben facerse cmplices dos profesores e profesoras para manter ese estilo ldico do que falaba antes, polo menos durante os primeiros das (pero sen escatimar tempo porque cada criatura ten o seu timing e precisa dun tempo
diverso). Poden descubrir o colexio con eles e elas, poden participar nalgunhas actividades, poden facer trucos que lles permitan aos seus llos e llas sentir que saron un momento pero van volver enseguida (deixar o bolso, unha chaqueta...).
A parte ldica da escola.
Curiosamente, na mente de moitos pais e nais e, por contaxio, na de moitos nenas e nenos, a imaxe da escola unha imaxe seria, de traballo. Cando nalgunha investigacin se lles pregunta aos nenos e s nenas para que se vai escola eles poen cara seria para responder cousas ben serias: para aprender, para estar, para facer o que di a profe, para ler, para portarse ben. Son poucos os que ousan dicir que van para xogar. Contronme hai pouco que, nunha escola, a fase de recepcin do alumnado novo consistiu en recibilo na porta e repartirlle un caderno e un lapis mandndoo pasar a sentar na mesa. Triste de mis. Fronte a esa escola seria do imaxinario de moitas persoas adultas, a escola acolledora debera ser a escola dos pallasos, dos disfraces, das risas dende antes de entrar, a escola dos descubrimentos. Coecn unha en Brasil onde nenos, nenas, pais, nais e profesorado estaban disfrazados o primeiro da de escola. Pai, nais, nenas e nenos tian que poer una venda nos ollos e pasar por un pasadizo entre olores e sons distintos (de animais, de conversas, de cousas distintas). Tian que ir identicando o que tocaban e o que oan. Era toda unha aventura conxunta de pais e de llos. E ao nal entrbase na escola, que aquel da era como un mundo mxico. Despois an descubrindo a escola, as partes que tia (sempre moi ben adornadas), as persoas que traballaban (sempre disfrazadas graciosamente), os outros nenos e nenas maiores que estaban no allo para facer daquel un da grande para os pequenos e as pequenas A parte ldica da fase de adaptacin esixe que a escola sexa exible. Require tamn que o proceso de adaptacin sexa vivido como algo propio de toda a institucin, non s do profesorado que atender o alumnado que chega novo. Todos e todas deben ser cmplices. Porque, no fondo, non que ns lles fagamos un favor aos nenos que chegan cada ano. Son as criaturas as que nos estn facendo un favor a ns. Ofrcennos a posibilidade de ir renovndonos ano a ano. Como sucede nos ciclos vitais ou relixiosos e tamn na natureza. Todo proceso ten o seu inicio, o seu advento, a sa primavera. cando esta xentia nova chega escola e abrimos un novo ano escolar. Con eles e elas chega a enerxa renovada que nos envolve a todos, institucin, profesorado, familias e nenos e nenas. E comeza a aventura.
Miguel A. Zabalza
Universidade de Santiago
13
o proceso de adaptacin na escola infantil: signicado
o proceso de adaptacin na escola infantil: signicado
Ao longo deste documento trataremos de darlles respostas aos diferentes interrogantes que xorden cando analizamos e valoramos o perodo de adaptacin: Que adaptarse?, acomodarse, acostumarse, resignarse? Quen se adapta?, s as nenas e os nenos?, s as e os que choran?, as e os que non choran? Por que desear un plan de adaptacin? Que supn para as nenas e os nenos e para as sas familias? Comezaremos presentando unha sinxela denicin do que entendemos por Proceso de adaptacin: trtase do conxunto de fases sucesivas polas que a nena ou o neno chega a acomodarse a un medio novo, ao medio escolar, que non coecido nin habitual. Debe ser considerado como un proceso biunvoco, caracterizado pola reciprocidade, onde o contexto mesmo se modica para acoller, para sar ao encontro; e no que van participar familias e profesorado man con man. O perodo de adaptacin o intervalo temporal que nenas e nenos precisan para asimilar os cambios producidos na sa vida, contorno e ambiente ao incorporrense ao centro escolar - dicir, ao pasar dun ambiente que coecen e dominan a outro descoecidoe, en moitos casos, vai supoer tamn a primeira separacin das guras de apego. O ingreso na escola supn para o neno e a nena un gran cambio. Sae dun mundo familiar con cdigos establecidos e roles determinados e coecidos, dun ambiente no que se sente protexida ou protexido, onde o centro de atencin, e introdcese no ambiente escolar, onde o contemplan, dende outro punto de vista, como alumna ou alumno dentro dun grupo no que se ten que relacionar -en espazos diferentes, cuns materiais e mobiliario diferentes, con outras maneiras de facer e de dicir as cousas, con moitos cambios e novidades na sa vida coti- con outras nenas, con outros nenos e con outras persoas adultas que, de momento, non son da sa conanza.
17
A verdadeira aprendizaxe do perodo de adaptacin encontrarse e separarse; compartir experiencias fra da propia casa con outras persoas (criaturas e adultas) distintas, nun marco institucional organizado e seguro e resolvendo situacins de aprendizaxe novas. Chegar por primeira vez a un lugar novo non fcil para ningun. Neste proceso de adaptacin as nenas e os nenos deben coecer ese lugar, facelo propio, chegar a gozalo, establecer vnculos de relacin... e isto leva o seu tempo, de a a consideracin de sentir o proceso de adaptacin como unha necesidade do alumnado. Esta consideracin debe aplicarse tanto para o alumnado do primeiro ciclo como do segundo, xa que o feito de que asistise escola infantil de primeiro ciclo non garante que sexa mais doada a adaptacin escola infantil de segundo ciclo. A adaptacin, polo tanto, constite un proceso complexo no cal se desenvolven unha serie de relacins intersubxectivas entre as familias, o persoal docente, as nenas e os nenos, e por medio da cal se construirn vnculos entre elas e eles. Esta experiencia converterase ademais na matriz das relacins sociais que as criaturas vivirn ao longo do seu paso polo sistema educativo. A adaptacin de cadaqun, unha conquista persoal que implica un proceso interno no que os tempos e as interaccins son individuais, intransferibles, tinxidos ademais de emocins e de vivencias, de esperas e de experiencias propias e compartidas, de medos e de xogos, de desexos e de inquedanzas. Este perodo non ten unha duracin xa para todas e todos, xa que algo que a propia nena e o propio neno ten que elaborar. Por iso importante respectar os ritmos individuais e non tentar forzar nin acelerar o proceso, nin establecer comparanzas, entendendo a cada criatura como unha persoa nica e diferente. Neste mesmo senso hai que considerar a duracin do perodo para o alumnado con necesidade especca de apoio educativo e mesmo establecer, se cumprir, un plan individualizado. Todo isto debe contemplarse dende plans que atendan diversidade do alumnado, polo que a exibilidade deber ser a caracterstica bsica dun plan de adaptacin. Dito doutro xeito, as nenas e os nenos van necesitar construr unha nova dimensin social a partir do coecido (a familia, a escola infantil de primeiro ciclo...). Esa construcin persoal vai precisar dun tempo, tal e como se dixo con anterioridade, e nel porn en xogo procesos cognitivos e afectivos complexos, todos eles transcendentais no proceso de socializacin. Estes cambios poden xerar alteracins de tipo afectivo, cognitivo, relacional, somtico... e os tempos e ritmos de superacin resultarn diferentes para cada nena e cada neno.
18
importante saber e ter en conta que non todos os nenos e todas as nenas reaccionan igual diante da mesma situacin, e que cadaqun desenvolve os seus recursos de defensa e de oposicin. Hai criaturas que choran, berran, gritan, patexan, poden agredir a outras nenas e a outros nenos ou a si, negarse a comer ou durmir, a falar, a sentar... Hai tamn quen amosa retraemento, rexeitando calquera tipo de contacto ou calquera tipo de proposta de actividade. Cada unha delas e cada un deles require unha atencin diferenciada do persoal docente: contencin, minoracin da frustracin e relaxacin no primeiro caso; sensibilidade e espera afectiva no segundo. Todos estes cambios provocan ansiedade, malestar e incerteza, tanto nas criaturas como nas familias, e a intensidade dire en funcin do tipo de familia e das experiencias previas de socializacin por parte das criaturas.
Como lembras o teu primeiro da de cole?, que recordas da primeira vez que fuches escola?
Non quera ir. Quera estar con mam porque Gonzalo (o meu irmn pequeno) quedou na casa
Nome e idade: Rodrigo (4 anos)
O ambiente debe presentarse rico en relacins e solidario coas necesidades de cadaqun. Cada criatura debe encontrar al respecto cara sa individualidade, apoio, conanza e un clima afectivo de calidade. A adaptacin supn a aceptacin dunha nova situacin, un reto: por primeira vez, a nena e o neno estn ss fronte s sas posibilidades. O profesorado ter a responsabilidade de programar e organizar, conxuntamente coas familias, a incorporacin escola e os primeiros das de clase, cunha planicacin coidada, especial e de atencin particular, recoecendo que a forma de resolver estas primeiras experiencias sociais e educativas ter unha grande inuencia na historia escolar dos nenos e das nenas.
19
Por que resulta tan importante? Na comunidade cientca pedagxica e psicolxica existe consenso respecto das graves consecuencias que para a estrutura psquica das nenas e dos nenos leva a separacin traumtica das guras de apego. Pensar que non para tanto supn ignorar a inseguridade fsica e emocional, a angustia que sofren as nenas e os nenos que, cada vez mis pequenas e pequenos, se incorporan aos centros infants.
20
A forma en que se resolva este cambio transcendental para o alumnado e para o seu futuro na institucin escolar, polo que cmpre coidar do bo desenvolvemento dun perodo de adaptacin, pois este un momento fundamental que determinar a posterior relacin do alumnado coa escola. Unicamente cando se supera este proceso, a escola infantil pode ser para as criaturas un lugar de enriquecemento e de ampliacin das sas experiencias. Que supn a superacin do proceso de adaptacin? Autoarmacin Crecemento das posibilidades persoais Ampliacin do mundo relacional Novas aprendizaxes Descubrimento da escola como lugar agradable
Cales son os obxectivos do proceso de adaptacin? Facilitar o trnsito dun espazo familiar ou dunha organizacin escolar cunhas relacins coecidas a outro espazo escolar con novos tipos de relacin. Conseguir que a adaptacin do alumnado s escolas sexa a idnea para o seu correcto desenvolvemento. Diminur a tensin, o medo, a angustia e a ansiedade creados polo cambio de situacin, centrndonos no axuste a un medio fsico, a unha organizacin temporal diferente e a un mundo relacional distinto. Compartir informacin relevante entre as familias, o profesorado e o alumnado (as sas preferencias, o seu desenvolvemento, a sa autonoma, a aceptacin de lmites...) para mellorar o coecemento mutuo. Favorecer a sensacin de seguridade na nova situacin escolar. Xerar relacins vinculares entre nenas e nenos, as sas familias e o profesorado, baseadas na conanza e na profesionalidade. Descubrir o gozo de estar coas outras e cos outros nun ambiente estimulante.
Os obxectivos deste proceso conseguiranse promovendo: Que alumnado e familias expresen os seus propios sentimentos e expectativas cara escola. Que cada nena e cada neno se sinta acollida e acollido grazas ao contacto fsico e ao dilogo persoal.
21
Que alumnado e familias coezan o contexto escolar: os espazos escolares, organizacin, uso das zonas comns... Que alumnado e familias coezan o profesorado. Que alumnado e familias coezan as compaeiras e os compaeiros de escola. Que o alumnado se recoeza paulatinamente parte integrante do grupo. Que as familias se sintan parte da comunidade educativa. Que alumnado e familias participen no proxecto, nas actividades e das normas da escola. Que o alumnado se familiarice con materiais e actividades cotis da escola infantil. Que alumnado e familias integren o ritmo escolar e os horarios nos seus hbitos de sono, alimentacin, descanso, tempos de xogo...
Neste proceso de adaptacin pdense establecer unha serie de fases polas que pasan as criaturas, a familia e o profesorado: Achegamento Nun primeiro momento trtase de coecerse, observarse, comunicar e intercambiar sentimentos e emocins. As familias precisan nesta fase percibir a profesionalidade e experiencia do profesorado e o que se agarda delas. Se o profesorado consegue transmitir unha mensaxe de acollida, de benvida, contribuir a crear nas nais e nos pais un sentimento de conanza, e con iso abrir canles para atoparse, para intercambiar informacins, para participar, para relacionarse... Conanza Cando se produce a separacin fsica, as familias entregan a sa lla e o seu llo a outra persoa ou persoas que van constitur un novo referente afectivo. A educadora e o educador debe tomar esa base segura dende a que dar continuidade experiencia educativa das familias, pero sen asumir competencias do mbito familiar que non lle son propias.
22
A construcin da relacin de conanza empeza nas mis pequenas e nos mis pequenos a travs do corpo, cando aceptan que outra persoa adulta satisfaga as sas necesidades. Nas nenas e nos nenos maiores a gura da educadora substite a familia como introdutora cara ao grupo de iguais, como mediadora nos conitos, como facilitadora de exploracins e de experiencias...
Que sentiches cando acompaaches o teu llo ou a ta lla o primeiro da de escola?
A maior inquedanza como nai dunha nena que comezaba a etapa nun novo colexio era o medo ao seu sentir nos primeiros das para adaptarse aos novos amigos e profesorado, e como sentira ela que a sa nai a deixase nun sitio estrao, sen nada familiar. unha nena sumamente tmida e, anda que via de gardara, eu senta que o novo choque ante o descoecido a desconcertaba e aumentaba o seu medo a enfrontarse soa a todo aquilo.
Nome: Yolanda
As familias precisan recibir neste momento mensaxes tranquilizadoras e informacins positivas e claras sobre os procesos que se estn levando a cabo. Pertenza Nesta fase consoldase a relacin de conanza entre a familia e a escola. A nena ou o neno comeza a atopar o seu lugar entre os dous contextos e constre progresivamente unha dimensin relacional con outras persoas adultas e iguais. A educadora ou o educador axuda a construr cdigos, signicados que faciliten o sentido de pertenza ao grupo, tanto para nenos e nenas como para as sas familias. Daquela, nesta fase as familias necesitan que se lles transmita como resultou a experiencia da adaptacin.
23
PERSOAS IMPLICADAS NO PROCESO
persoas implicadas no proceso
2
Nome e idade: Ins (5 anos)
Este perodo implica as criaturas, a familia e o profesorado, polo que todas estas persoas tern que ser tidas en conta hora da sa planicacin. 2.1 As nenas e os nenos A separacin da familia e os cambios de centros non sempre resultan doados. Os nenos e as nenas necesitan certo tempo de adaptacin no que poidan ir establecendo vnculos afectivos co profesorado e coas outras persoas que estarn en contacto con elas e eles, vnculos que lles permitan adquirir a seguridade e a conanza necesarias para empezar a explorar os espazos, os materiais, as posibles relacins e, as, descubrir as posibilidades que a escola infantil lles brinda.
Miraba pola estra para ver se va a mia irm, pero nada; e choraba e choraba. Talle medo a todos, a ti tamn... (refrese mestra)
Durante o proceso de adaptacin, nenas e nenos deben acometer unha tarefa que contemple: Adaptacin a novos espazos e materiais. Supn un esforzo de orientacin, de exploracin autnoma e guiada; de control das ansias de movemento. Un esforzo por coecer a funcionalidade de cada espazo e material, adxudicndolle un signicado que lles permita anticipar unha rutina que lles devolva seguridade. un lugar novo que explorar, onde xogar e do que apropiarse; un lugar novo con recursos novos, con posibilidades nicas ou diversicadas, con usos especcos ou mltiples, que requiren de tcnicas novas de utilizacin ou de transferencia doutras xa aprendidas, con xeitos guiados ou autnomos de emprego...
27
Adaptacin a outras persoas adultas. Nenas e nenos van coecer unha ou varias persoas novas, que sern mediadoras, a quen lles solicitarn axuda, e que tern como referente. Pero ademais, deben aceptar antes que nada unha persoa descoecida, a sa autoridade e normas (diferentes das que existan noutros centros de procedencia ou no fogar, onde s veces estas normas se relaxan). Unha vez establecido o vnculo afectivo, o profesorado quen de converterse en mediador, gua , animador, en embaixador, en pasaporte para as aprendizaxes, experiencias e vivencias que se dan na escola. Adaptacin a outras nenas e outros nenos. Coa incorporacin escola infantil, a nena e o neno xa non dispn dunha ou varias persoas adultas en exclusiva para satisfacer as sas necesidades. Compartir o afecto e a atencin da persoa adulta nunha relacin inversa da vivida ata agora supn para as criaturas un proceso chamado de descentralizacin: de ser o centro do mundo pasan a aprender a gardar quenda, a negociar, a seguir o ritmo colectivo, a ser aceptadas ou encaixar o rexeitamento... en n, inciase o camio da socializacin. Camio este longo e cheo de reviravoltas, no que cada da se van dando pasios e no que se coece e se recoece un pouco mis a cadaqun.
28
Tendo como referente que o que se pretende con este perodo que as criaturas se sintan a gusto, establezan relacins positivas dentro do grupo e utilicen de xeito axeitado espazos e materiais, e contando coa informacin obtida (entrevista, observacins recollidas nas chas de rexistro), realizaremos a avaliacin do proceso persoal, onde se valorar o grao de adaptacin e a conveniencia de dar por nalizado ou non o proceso.
Vin tanta xente que me gustou vir, coecn a Brianna..., meu pai faloume de ti
Nome e idade: Ana (4 anos)
29
Adaptacin a situacins de aprendizaxe novas. Xeralmente, a nena e o neno aprendera ata agora por descubrimento e con axuda da familia; agora ter novos medios: as e os iguais como modelos que imitar; as actividades especialmente deseadas para aprender, para investigar, para experimentar...; a participacin en tarefas de centro-aula-grupo... Moitas destas actividades, inda que as tivese feito, tern agora unha nova dimensin, unhas normas concretas.
30
PISTAS PARA DETERMINAR QUE NENAS E NENOS ESTN NO CAMIO DE SUPERAR O PERODO DE ADAPTACIN Se estableceron vencellos coas sas e cos seus iguais e coas persoas adultas ademais de coa mestra titora ou o mestre titor. Se son quen de explorar os recunchos e materiais e orientarse nos espazos. Se comezan a entreterse con materiais de xogo e a implicarse nas tarefas escolares. Se deixan de aferrarse aos elementos transicionais. Se son quen de pasar a ma ou a xornada sen lembrarse da sa nai e do seu pai, e son quen de despedirse tranquilamente da familia. Se adquiren unha primeira dimensin dos ritmos da xornada: saben, por exemplo, que vai pasar despois do recreo ou que a familia vai vir buscala ou buscalo despois da hora do conto... O ingreso nunha institucin escolar non se debe dramatizar, pero tampouco hai que restarlle importancia. Non sempre se realiza satisfactoriamente o proceso de adaptacin e, entn, as situacins que se observan na escola en nenos e nenas que sofren negativamente os primeiros momentos de escolarizacin (xa sexa por non organizar un axeitado perodo de adaptacin no centro ou polas caractersticas persoais de cada criatura) poden ser: Dende o punto de vista somtico, alteracins de sono, de alimentacin, trastornos dixestivos... Dende o punto de vista psquico, ansiedade ante a separacin e sentimentos de abandono, de medo, celos das outras irms e dos outros irmns e envexas na escola. Dende o punto de vista afectivo e social obsrvanse: Nenos e nenas que choran Nenos resignados e nenas resignadas: non estn adaptados e adaptadas, non choran pero s cumpren ordes das sas guras de apego. Participan na escola de forma resignada porque a actividade lles resulta nova, pero no fogar anda manifestan condutas negativas. Nenos e nenas en perodo de aicin: choran e nganse a ser atendidos e atendidas por persoas estraas. Nenas desesperadas e nenos desesperados: non manifestan agresividade, son nenos e nenas que se manteen illados e illadas, rexeitan todo e fanse preguntas do tipo de vn a mia mam/ o meu pap? Nenos aferrados e nenas aferradas: queren asegurarse de non perder a sa gura de apego, polo que se aferran fortemente, por exemplo, a algn obxecto que traen do fogar.
31
2.2 As familias: a sa participacin e colaboracin As familias do alumnado van poer os piares iniciais no proceso. O modo en que nais e pais vivan a chegada escola vai ser fundamental (servindo de axuda ou de atranco) para o seu llo e lla, e mesmo para a escola e os profesionais que nela traballan. As, a maneira en que vivan a separacin da sa lla o do seu llo inuir decisivamente, xa que o neno ou a nena captar os sentimentos de tristeza, inseguridade..., ou pola contra de tranquilidade e conanza da sa familia. Cmpre, polo tanto, que a escola traballe en estreita relacin coa familia, explicando o proceso de adaptacin, a sa organizacin, os seus tempos e respondendo s preguntas e expectativas. A realizacin de xuntanzas, entrevistas, e mesmo a elaboracin de documentos que recollan as informacins sobre o proceso de adaptacin sern de gran axuda.
32
A primeira impresin foi de inquedanza, pero non por desconanza cara ao profesor, senn por ver a actitude temerosa do neno ao ter que quedar al. Agradezo o perodo de adaptacin adecuado s necesidades diarias do neno, a posibilidade de telo acompaado en determinados casos de necesidade para el, e as chamadas telefnicas que existiron ante mnimos problemas, pero que supuxeron conanza para o neno e tranquilidade para min.
Nome: M Jos
Os primeiros contactos coas familias deben entenderse como encontros para eliminar desconanzas, para coecer a escola, os espazos escolares, para desdramatizar a incorporacin do alumnado ao centro, para dar a coecer como pasamos a xornada na escola... para unha e mil pequenas cousas de enorme importancia.
33
Como poden axudar as familias no proceso?:
Son de grande utilidade os contactos escola-familia. Tendo informacin de como a aula, como o profesorado... as familias podern transmitirlles mis facilmente aos seus llos ou s sas llas como vai ser a sa estada na escola. importante que as familias fomenten a curiosidade e a paixn polo coecemento nas sas llas e nos seus llos. Dbese facer un achegamento escola como fonte de coecemento. Cmpre que as familias se amosen receptivas para conectar coas intensas emocins que viven os pequenos e as pequenas cando se incorporan escola, xa que senten excitacin e alegra polo descubrimento de novas relacins e materiais, pero tamn desconcerto e desamparo. A sa participacin fundamental para un bo desenvolvemento do perodo de adaptacin. importante asistir s xuntanzas programadas pola escola ou buscar maneiras de coecer o que se di nelas se non posible asistir. Deben informar o profesorado daqueles aspectos importantes que faciliten o coecemento de nenas e nenos. Son quen mis coece as sas llas e os seus llos, polo que a informacin que achegan ten especial importancia. Esta informacin debe recollerse, non s a travs de entrevistas, cuestionarios e informes, senn tamn a travs do dilogo permanente. Nalgns casos, o profesorado deber saber ler entre lias. Moitas informacins non se achegan nos primeiros momentos ou mesmo en situacin de entrevistas, e si nos encontros informais nas horas de entradas e sadas, ou mesmo pasados os primeiros das da chegada escola.
34
Senta emocin por acompaalo nun paso tan importante (a escola! Facase maior...) e tamn algo de preocupacin (el xa fora gardara, pero na escola hai moitos nenos que estraan, choran... e iso contaxioso; como reaccionara?). Creo que estaba eu tan ou mis emocionada ca el.
Nome: Ruth
TAREFAS PARA A FAMILIA
Visitar a escola coa nena e co neno con anterioridade ao comezo do curso para coecer os espazos, o profesorado... Preparar agarimosamente coa nena ou co neno aquilo que vai levar escola o primeiro da: escoller a mochila, os librios, o material escolar... (achega seguridade e supn un vnculo co mundo familiar). Non presentarlle sa lla ou ao seu llo unha imaxe idealizada da escola, para evitar que tea expectativas irreais. Non dicir cousas como: na escola valo pasar de marabilla, porque al xogades todo o tempo, e hai moitos xoguetes, e al facedes... Tampouco usar a escola como ameaza, como castigo ou como mal menor. Non dicir cousas como xa vers cando vaias ao cole, ou mam ten que ir traballar, as que ten que deixarte... A escola un lugar para aprender, un dereito das nenas e dos nenos independente da situacin laboral da sa familia. Preparar as nenas e os nenos para estar sen a familia durante un tempo: deixando que queden en ocasins a cargo de familiares, compartindo tardes de xogo na casa doutras nenas e doutros nenos, compartindo a crianza con outras persoas adultas e a estancia con nenas e nenos con ocasin das vacacins no cmping, por exemplo...
Nalgns casos pode aparecer nas familias un sentimento de culpabilidade pola separacin ou polo sufrimento emocional dos nenos e das nenas, pero non deben amosar preocupacin excesiva ante o neno ou a nena sobre como est a vivir a incorporacin escola. As criaturas percibirn as actitudes dubitativas e de preocupacin e, se os xestos e as actitudes diren das palabras que lles transmitimos, estaremos a comunicar unha dobre mensaxe que empeorar a situacin. A actitude da nena e do neno estar condicionada en gran medida pola da familia, que deber transmitirlle conanza e serenidade. A inuencia da familia enorme, pois os seus temores, dbidas, expectativas, ansiedades, inseguridades, seguridades, conanzas... son transmitidas, percibidas e asimiladas polas criaturas, o que pon en marcha mecanismos de reaccin e de defensa. Os sentimentos das nenas e dos nenos respecto da sa nova situacin van ser conrmados ou desmentidos polas actitudes maternas ou paternas. Cmpre amosar serenidade diante das alteracins da conduta das nenas e dos nenos (que se producen cando senten inseguridade e abandono), como choros, vmitos, febre, perda de control de esfnteres se xa o conseguiran..., e que con toda seguridade desaparecern co tempo.
35
Hai que outorgarlles s llas e aos llos o tempo preciso para adaptarse progresivamente s distintas situacins que se dan ao longo da xornada, polo que conveniente que (nas escolas de 2 ciclo) nos primeiros momentos non se incorporen aos programas de almorzos, comedor, e mesmo s actividades extraescolares. preciso facer partcipe ao resto da familia do proceso que se est a seguir para que avoas e avs, tas e tos, irmns e irms e outras persoas signicativas para as nenas e os nenos que poidan substitur nai e ao pai nas entradas e sadas, xuntanzas, etc. cooperen na mesma lia. Dbese pospoer a consecucin das metas e non se pode pretender que os nenos e as nenas acaden na escola aquilo que, nalgn caso, anda non conseguiron no fogar (que controlen esfnteres, que obedezan, que coman determinados alimentos que na casa non comen...). Cmpre saber que cada nena e cada neno singular e non caben comparacins coas compaeiras e cos compaeiros. necesario recoecer que as equivalencias chorar = inadaptacin e non chorar = adaptacin supoen limitar os procesos adaptativos a unha soa manifestacin ou sntoma.
36
SUXESTINS PARA OS PRIMEIROS DIAS
Designar unha persoa de referencia que ser a encargada de acompaar a nena ou o neno os primeiros das escola e de facer de ponte entre o contorno familiar e o novo espazo no que ten que integrarse. Espertar a nena ou o neno con tempo abondo para almorzar e vestirse con calma. mellor non andar s carreiras. Procurar chegar puntual, respectando horarios de entrada para que non perdan dinmicas e rutinas comns. Facer despedidas afectivas pero curtas, con tranquilidade, sen mentir sobre a onde imos ou sobre o tempo que imos tardar en vir, amosando despreocupacin e normalidade. Non prometer o que non se vai cumprir (agora volvo, vou facer un recado e xa estou de volta, agardo aqu fra...). Sar da aula sen aproveitar un descoido do neno ou da nena. Ter presente que, se as criaturas perciben engano, non fcil que volvan conar. Non acaparar o profesorado nos momentos de entrada ou de sada, porque deber ocuparse de moito alumnado e das sas e dos seus acompaantes. Recoller as nenas e os nenos con puntualidade para evitar frustracins e desgustos intiles (os primeiros das fnselles moi longos, pero pouco a pouco irn acostumndose). Neses intres, acollelas e acollelos afectuosamente pero obviando as sas queixas e centrndose no que xeron, nas compaeiras e nos compaeiros... Valorar os traballos que poidan levar casa, interesarse por todo o que aconteceu, facerlles preguntas sobre o profesorado...
Dbense evitar actitudes que minoricen o proceso, como non darlle importancia ao perodo de adaptacin, sobreprotexer as nenas ou os nenos en exceso, facer comentarios negativos da escola, pensar que a educacin s labor da escola... importante conar en que un proceso que se resolve positivamente, posto que nenas e nenos gaan en fortaleza e en recursos para a vida en comunidade.
37
CONSELLOS A SEGUIR POLAS FAMILIAS QUE FAVORECERN O PROCESO DE ADAPTACIN:
Amosar seguridade e conanza na escola, aceptar a separacin, expresar os sentimentos respecto do proceso e tentar aclarar as dbidas respecto do profesorado son actitudes que facilitarn o entendemento entre familia e escola. Non facer comentarios negativos da escola. Propiciar unha asistencia regular para lograr unha ecaz integracin do alumnado. No caso de que as nenas e os nenos falten, convn avisar e comentar o motivo da falta. Quedar na casa sen un motivo xusticado s demorar e interromper o perodo. Vestir as criaturas con roupa cmoda para ir escola, pois isto permitir que se manexen con maior autonoma.
38
Potenciar valores como o de compartir, xa que unha aula unha comunidade onde non ten sentido a exclusividade. Valorar ou interesarse polas actividades cotis que realizan as nenas e os nenos na escola, xa que desprazan o centro de atencin dos sentimentos de ansiedade e revalorizan o que fan na aula, fomentando a creacin por parte das criaturas dun territorio propio da infancia. Acostumar as nenas e os nenos a cumprir normas e a ter lmites na casa de cara consecucin da sa autonoma persoal na escola.
2.3 As educadoras e educadores. O profesorado O profesorado est no vrtice da relacin triangular que supn a chegada escola e asume a responsabilidade de facilitar a separacin e superacin do proceso. Debe : Amosar unha actitude de profunda empata coas nenas e cos nenos e mais coas sas familias, acollendo os seus sentimentos de frustracin, de angustia ou de posible desconanza. Acoller a cada nena e cada neno, as como orientar a cada familia, dun xeito o mis individualizado posible. Manter unha actitude receptiva, exible e de observacin. Amosarse como a persoa facilitadora da axuda que a nena ou neno precise, ofrecndolle proteccin1. Crear un ambiente acolledor e atractivo que invite e permita ao alumnado e s familias explorar e sentirse cmodos na aula. Desear actividades que motiven o alumnado e as familias a participar, diminundo as o medo, a ansiedade e a angustia que poidan sentir.
Como indica Vicen Arnaiz , no artigo La seguridad emocional en la educacin infantil, el descubrimiento del educador se lleva a cabo desde la aceptacin previa, sin vivirlo como causa o incidente del abandono .
39
Facer mediacin entre o alumnado chegado recentemente e o xa adaptado, as como entre as familias acabadas de chegar e as veteranas. Manter abertas e udas canles de comunicacin constante coas familias neste perodo. Asumir o cansazo fsico e emotivo que supoen as novas alumnas e os novos alumnos. Coidar da vida emocional das criaturas non unha tarefa sinxela, e est demostrado que o persoal docente sometido decote s demandas afectivas dos nenos pequenos e das nenas pequenas sofre un desgaste paulatino. En particular, o momento da adaptacin mobiliza ansiedades en todas as persoas involucradas: os comezos na vida dun grupo son difciles. Valndose da observacin e dos rexistros realizados no diario ou no caderno de notas, modicar constantemente a pelcula inicial de cada nena, neno e familia, enriquecndoa cos distintos fotogramas que o contacto cotin proporciona. Asumir o papel planicador escolar, a responsabilidade na organizacin de todas as variantes que facilitan a incorporacin escola. Establecer unha correcta planicacin dos grupos, adaptndoa aos horarios familiares nos casos de difcil axuste, procurando que os nenos e as nenas se poidan incorporar coas amizades que tamn veen por primeira vez escola..., incentivando que a incorporacin escola non tea cortes nin abandonos.
Como vive o profesorado os primeiros das de clase?
Con nervios por coecer os nenos e as nenas e por empezar a poer en funcionamento a aula coas sas rutinas e actividades
Nome: Alicia
40
Facilitar a interaccin do grupo-aula posibilitando a creacin de vnculos necesarios para a sa constitucin. Presentaranse, polo tanto, mis propostas de actividade en grupo que individuais, pero respectarase e aceptarase que algns dos nenos ou das nenas non queiran participar activamente e o fagan dende a distancia, ou mesmo dende a observacin do que acontece, do que fan as e os demais. Cada persoa ten un tempo e un ritmo propio, de seu, e debe poder empregalo e administralo sobre todo nos momentos iniciais de chegada escola. Na medida do posible, permanecer de forma ininterrompida coas nenas e cos nenos ao seu cargo, xa que a ausencia do titor ou titora vai provocar
anguria nas criaturas para as cales a persoa de referencia. De a que neste perodo de adaptacin, nas aulas do 2 ciclo, a presenza do profesorado especialista non vaia supoer que o profesorado titor poida abandonar a aula. Igual tratamento tern os tempos de xogo no patio. Poer especial coidado nos momentos de recibir e de despedir o alumnado no lugar que se acordase coas familias. Familias e alumnado deben ter claro quen os recibe e onde, e quen os recolle e en que lugar. Darlles informacin signicativa s familias sobre o proceso de adaptacin, sobre todo no relativo a avances e potencialidades; transmitir unha visin positiva das nenas e dos nenos para axudar a aumentar as expectativas e a potenciar a autoestima (prestando maior atencin aos logros ca aos fracasos).
2.4 O persoal non docente do centro: coidadoras e coidadores, persoal de cocia e de limpeza, persoas acompaantes no transporte, persoal subalterno... No centro infantil, ademais do profesorado implicado directamente na educacin das cativas e dos cativos, existen outras persoas, profesionais, que colaboran co seu traballo no benestar e organizacin das actividades nas que participan as nenas e os nenos e as sas familias, unhas veces mis directa e outras mis indirectamente.
41
Para as criaturas, todas elas forman parte dunha comunidade na que se relacionan, establecendo ligazns humanas mis al das xerarquas adultas e das categoras laborais subxacentes en calquera contexto de traballo. Neste proceso, a totalidade do persoal que congura o centro escolar asume unha funcin de apoio e de colaboracin, de tarefa comn: Xos, o cocieiro, quen pasa polo comedor para preguntar se as lentellas estn tan ricas coma na casa; son Clara e Xon quen, cando pedimos un vaso de auga, nos indican onde podemos atopalo e servirnos soas e ss, exemplicando a educacin en autonoma; Tomasa, a condutora do autobs, quen reforza os conceptos de educacin viaria dos que a mestra Loli e o mestre Xabier nos falaron esta ma na clase. Todas as persoas na nosa historia escolar temos a lembranza dese conserxe ou desa subalterna que mediou en tantas ocasins nos nosos conitos, a quen recorriamos tantas veces para solucionar calquera asunto... Todas estas persoas saben das dicultades do alumnado nos primeiros das no comedor, da sa inseguridade ao coller o autobs, da necesidade de contar cun sorriso amigo ou cunha man acolledora entre vasoira e vasoira. E sen dbida tern un papel importante no proceso de adaptacin como en calquera outra faceta da tarefa educativa. 2.5 Organismos e institucins Algunhas veces poden colaborar no bo desenvolvemento do proceso de adaptacin asociacins, institucins e organismos. As ANPA poden ter un papel moi importante, sobre todo durante a fase previa, presentndose e acollendo as novas familias, comentando as sas experiencias na adaptacin das sas llas e dos seus llos, achegando as sas opinins sobre o centro e o seu funcionamento, facilitando o coecemento da institucin escolar... Ademais, poden fornecer as novas familias do seu coecemento sobre as canles de participacin na vida da escola, implicndoas nas tarefas educativas escolares, e comunicar as vantaxes e os inconvenientes de asociarse, falar das actividades extraescolares que organizan...
42
En canto ao alumnado procedente do estranxeiro, poden ser favorables os contactos con outras familias que se incorporasen ao centro con anterioridade nas mesmas condicins e que poden servir de gua para a mellor comunicacin e comprensin da institucin. Neste ltimo caso, o do alumnado procedente do estranxeiro, cmpre establecer medidas tendentes a axustar, tanto o perodo de adaptacin en particular, como, en xeral, a acollida que se lle dispensar. Hai que prever actuacins que respondan s sas necesidades, entre as que poden atoparse o descoecemento ou o escaso dominio de calquera dos idiomas ociais. Na fase previa, as familias poden ata ter
dicultades para a tramitacin da matrcula e, na maiora dos casos, amosan tamn un descoecemento global sobre a organizacin escolar e o seu funcionamento. As pois, para acadar o primeiro obxectivo que nos debemos propoer, que o de informar sobre o centro, van ser precisas medidas especcas. No proceso de matriculacin convn contar con organismos que faciliten a mediacin cultural, con folletos informativos para as familias en idiomas coecidos por elas, con documentos traducidos (solicitude de cita, convocatoria de xuntanza, cartas de comunicacin, cronogramas, cuestionarios...). Servizos sociais, mediacin cultural, Rede Galega de Atencin Emigracin, Cruz Vermella, ONG que traballan coas persoas inmigrantes... poden ser institucins, servizos e organizacins moi tiles hora da recollida de datos, da comunicacin, da axuda na tramitacin da matrcula... e da realizacin da entrevista. O equipo de profesorado debe tratar de facerse cargo das posibles dicultades e tratar de telas presentes hora de recibir o alumnado na aula. Convn facilitar que algun que coeza o seu idioma poida estar presente na clase os primeiros das (tanto na visita de xuo coma na entrada en setembro), buscando a comunicacin dende os primeiros momentos e a participacin e o entendemento das tarefas e actividades que se realicen. Cmpre ter presente que, en moitos casos, o alumnado procedente do estranxeiro non se incorpora ao mesmo tempo que o resto do alumnado do centro e que, polo tanto, hai que desear un perodo de adaptacin escola infantil especco no que pode intervir o grupo-clase. Algunhas asociacins (XUNTOS-Asociacin Sndrome de Down, ANSHDA, AFNIDIS, FAXPG, ASPACE, APNA, ONCE...) poden ser tiles hora de desear perodos de adaptacin para alumnado con necesidade especca de apoio educativo (NEAE), achegando o seu coecemento das caractersticas especcas deste alumnado e a sa experiencia coas familias. No caso de discapacidade, canto mis severa esta, maiores dicultades poden xurdir na adaptacin; por iso calquera axuda que o centro poida recibir para desear o perodo moi importante, tanto hora de prepararse para acoller o alumnado, como de desear unha adaptacin especca.
43
ORGANIZACIN DO PERODO DE ADAPTACIN
organizacin do perodo de adaptacin
O perodo de adaptacin debe ser considerado como unha necesidade do alumnado e a sa planicacin debe ser coidadosa para que a escola non se converta nunha ameaza seguridade emocional das criaturas. Que elementos poderan interromper o proceso de adaptacin e, polo tanto, debemos considerar? O descoecemento do espazo fsico As dicultades para relacionarse coas e cos iguais A inexperiencia diante das tarefas escolares A sensacin de abandono, de perda A falta dun concepto temporal que permita unha espera tranquila A imposibilidade de construrse un mapa cognitivo espacial do lugar e distancia que separa os nenos e nenas das sas casas A ruptura cos hbitos alimentarios, de limpeza, de sono... da vida familiar A perda de elementos de privacidade nun contorno en que priman os esquemas colectivos sobre os individuais A menor atencin prestada polo profesorado, pois xa non unha atencin en exclusiva.
47
Un plan de adaptacin contempla:

UN ANTES ...
Deseo do plan de adaptacin, tendo en conta o PAT, o RRI, o PEC, o Plan de convivencia e recollndoo na PXA. Anlise deste polo profesorado, debate e achega de modicacins e de adaptacins necesarias para cada curso e grupo. Desenvolvemento do plan: calendario, horarios, agrupamentos, tarefas que cmpre realizar, documentos que hai que elaborar ou reelaborar, persoas que van participar...
48
UN DURANTE ...
Seguimento e adaptacin do calendario e propostas. Intercambio de informacins e participacin das persoas implicadas. Seguimento do proceso, rexistros que se van realizar, adaptacins e axustes necesarios no da a da.
UN DESPOIS...
Avaliacin e propostas de mellora de cara a cursos sucesivos, logo dunha xuntanza do equipo de profesorado coa xefatura de estudos e coa xefatura do departamento de orientacin, de ser o caso, onde se deber: Observar e recompilar datos para analizar e reexionar sobre como foi a adaptacin do alumnado Detectar os erros: temporais, de planicacin, organizativos... Analizar as xuntanzas, tanto coas familias como entre o profesorado: observar o contido, a linguaxe utilizada, a asistencia, a efectividade, a convocatoria, a orde do da ou guin da reunin, se o horario foi accesible para as familias, o clima de cordialidade, a documentacin entregada (tanto a asistentes como a non asistentes), o fomento da participacin, os espazos... Analizar os documentos e a sa utilidade Comentar as intervencins persoais Observar se a escola dispuxo de exibilidade abonda para adaptarse ao alumnado e sa diversidade. Recoller todo nun informe nal sobre o perodo.
Intercambio da informacin coas familias nunha xuntanza, nunha entrevista e mesmo coa achega dun pequeno documento que recolla as informacins sobre o proceso realizado polo seu llo ou pola sa lla e no que tamn se recollan aspectos da vida do grupo e de nenos e nenas que comparten aula-titora coa sa cativa ou co seu cativo.
49
3.1 Aspectos metodolxicos para ter en conta Nesta alnea tentaremos recoller o que se pode e se debe facer para que a preparacin da incorporacin sexa ecaz, axeitada e favoreza a adaptacin e a integracin do neno e da nena...
En canto temporalizacin
As actividades do perodo de adaptacin tern lugar durante os meses de xuo (do curso anterior escolarizacin) e setembro: No mes de xuo iniciaranse os primeiros contactos de alumnado e familias co centro e co profesorado. No mes de setembro tern lugar as entrevistas en profundidade e o proceso de incorporacin do alumnado.
En canto ao horario...
Estar ben perlado. O tempo de permanencia de cada criatura contemplar todos os momentos da xornada para que se interioricen, permitindo instaurar algns hbitos e rutinas. Con espazos temporais ben diferenciados e remarcados (entrada, recreo, xantar, descanso, sada...). A adquisicin de rutinas axuda os nenos e as nenas nas sas aprendizaxes e estimula a sa percepcin temporal. Admitir a regulacin interna da vida do grupo-aula, permitindo establecer pactos, chegar a consensos co alumnado acerca das actividades que se van realizar... Debe ser exible na entrada e sada, pero con lmites claros. Coidaranse especialmente as entradas, as sadas e os momentos de xogo no patio.
50
En canto incorporacin...
Ser especca ou individualizada. Farase en momentos diferentes ao resto do alumnado do centro. Ser progresiva. Convn poder facer un horario mis curto neste perodo para evitar xornadas excesivamente longas e ir ampliando o tempo de permanencia de xeito exible e gradual, respectando o ritmo de cadaqun para asimilar as novas situacins. Informarase s familias dende o primeiro momento de que o horario reducido ter unha duracin limitada. Ser personalizada. Deben poderse concibir perodos de adaptacin diferenciados cando as caractersticas de determinado alumnado ou as circunstancias familiares as o aconsellen. O perodo de adaptacin ten unha duracin diferente para cada alumna e cada alumno, dependendo das circunstancias persoais, do apoio familiar e da capacidade da escola para achegarse s sas peculiaridades e personalidade. Ser paulatina. Farase en grupos reducidos para que a educadora ou educador poida dedicarlle tempos mis personalizados a pequenos grupos de alumnas e alumnos nos momentos iniciais da acollida. Contar con tempo de permanencia exible para o alumnado.
51
En canto aos espazos da aula:
O ambiente fsico xoga neste perodo unha enorme importancia, xa que as nenas e os nenos descobren un novo espazo que deben facer seu. importante que o achegamento escola resulte pleno de seguridade, atraente, que favoreza a diversidade de movementos e permita salvagardar a propia intimidade, favorecendo ao mesmo tempo o establecemento de relacins espontneas. As, o espazo debe cumprir os seguintes requisitos: Ser de fcil acceso.
52
Estar deseado adecuadamente e de acordo coas actividades que se van desenvolver nel. Estar preparado de forma funcional, de xeito que os nenos e as nenas poidan facer as sas aproximacins aos xogos e a outras actividades, entre elas as de relacin. Ser acolledor e exiblemente ambientado, sen estar totalmente denido, de xeito que se deixe a posibilidade de que os nenos e as nenas participen da sa creacin, aspecto este que facilitar o sentrense e viviren o espazo como algo propio.
Estar ben equipado, cheo de mensaxes, de cousas interesantes, que dean resposta s esixencias socio-afectivas, ldicas e cognoscitivas das criaturas. Ter recantos ou zonas ben denidas, estar dotado de mobiliario e de materiais. Cumprir establecer normas de uso, paulatinamente traballadas e adaptadas ao alumnado, que poden ser recollidas en carteis, nunha barra de rutinas... Contar cun espazo que lles permita s criaturas ter os seus obxectos de uso persoal. Este deber estar claramente identicado e ser de fcil acceso e seguro. Sera conveniente contar cun espazo onde se puidesen expoer as fotos das criaturas, e a ser posible das sas familias. O impacto que no neno ou na nena pode causar o momento da sa incorporacin escola pode suavizarse canto maior sexa o nmero de situacins concretas que testemuan a existencia dun lazo de unin entre a casa e a escola. unha maneira de axudarlle a xar os seus recordos e ir armando, pouco a pouco, a consciencia de estar na casa ou na escola.
En canto aos espazos comns...
Os corredores estarn ambientados con sentido esttico (por exemplo, con traballos realizados por outros nenos e outras nenas da escola aos que pouco a pouco se sumarn os dos novos cativos e novas cativas quen empecen a deixar as sas pegadas, completando e enriquecendo o que lles regalaron). Dbese asegurar a accesibilidade aos lavabos e servizos. As criaturas sabern da sa localizacin. Unha actividade moi til ser a de realizar visitas aos diferentes espazos do centro (biblioteca, ximnasio, comedor, aula de informtica...). Con estas primeiras exploracins as criaturas empezarn a tomar conciencia do ambiente no que se atopan.
En canto s actividades...
Planicaranse algunhas especcas para adaptarse ao horario e para ir desenvolvendo unha certa conciencia temporal, de aanzamento das rutinas espazo-temporais. Estableceranse rutinas paulatinamente introducidas, signicativas e axeitadas.
53
Presentaranse outras especcas que axuden na adaptacin ao espazo e para ter puntos de referencia persoal nun espazo comn. Contarase con actividades para integrarse no grupo e para sentirse protagonista. Dbense elixir aquelas que favorezan o vnculo da persoa docente coas nenas e cos nenos, dos nenos e das nenas entre si e do alumnado coa escola. Programaranse actividades para achegarse tarefa escolar, presentando os materiais, as tcnicas... consideradas tradicionalmente escolares. Planicaranse actividades de enlace casa-escola; dicir, actividades que se inicien na escola e poidan completarse na casa e algunhas da casa que poden ser completadas e/ou realizadas na escola. Ao nal da xornada escolar establecerase un tempo de lembranza do feito no da, para retomar a conversa ao regreso no da seguinte. Se decidimos no Plan da escola que as familias pasen uns intres acompaando as criaturas na aula, programaremos tamn actividades para implicalas, de xeito que non se sintan fra de lugar e as eviten apoiar s o seu llo ou a sa lla.
En canto aos materiais e recursos a empregar...
Debe facerse unha seleccin coidada e acorde cos obxectivos do perodo e o alumnado que o vai empregar, tendo en conta a diversidade das nenas e dos nenos. Estar disposto e preparado antes da chegada do alumnado, e mesmo poderemos preparalo con eles e con elas algn da anterior. Non esquezamos a sorpresa e maxia na presentacin dos materiais, en caixas, tapados con teas... Podemos facer que chegue aula nunha maleta, nunha carta que nos entrega o persoal subalterno... Contarase con materiais sucientes, suxestivos e interesantes, polivalentes nas sas posibilidades de xogo e de uso. Presentarase ben estruturado e irase engadindo mis, pouco a pouco. Mesmo facendo a listaxe co alumnado ou indo a buscalo ao almacn. Estar ben disposto e accesible para facilitar hbitos de recoller e de buscar cando sexa preciso. Terase en conta a incorporacin de elementos afectivos de cadaqun.
54
Libros que poden axudar:

Na biblioteca: - Tibil, el nio que no quera ir a la escuela. Editorial Juventud - Cmo comportarse en la escuela. Editorial Gemser - Mi primer da. Editorial Parenting - Sara no quiere ir al colegio. Editorial Edelvives - Hasta la tarde. Ed. Corimbo - Mi primer da de colegio. Ed. Timun Mas - La escuela infantil. Ed. Sm saber / mundo maravilloso. - El colegio. Ed. SM - El gran libro de la escuela. Ed. Juventud - En el cole. Ed. Casterman - Arromba o teu colexio. Ed. do Cumio - Al cole! Ed. Susaeta - Tom va a la escuela. Ed. Esin, S.A. - Mi escuela. Ed. Parramon - El primer da de escuela. Ed. Juventud - O nome dos compaeiros. Ed. Mundo Miudo-Noguer.
Estableceranse por consenso normas de uso en comn e faranse pblicas para que todas e todos as poidan coecer e lembrar, mesmo as familias e outras nenas e outros nenos.
En canto relacin coas familias...
Establecerase unha visita previa ao centro despois da matriculacin, na que se lles far entrega de folletos informativos para ir preparndose coas llas e cos llos no vern. Programaranse xuntanzas iniciais para establecer pautas de funcionamento, informacins xerais da escola, obxectivos, caractersticas... (segundo as indicacins do PAT). Comunicarselles s familias esta xuntanza a travs dunha carta, chamada de telfono, correo electrnico, nota... Manterase intercambio de informacin formal e informal sobre como se desenvolve a adaptacin. Pdese empregar un informe narrativo aberto, mixto ou mesmo acompaado de fotos e debuxos e expresins dos nenos e das nenas... ou unha entrevista persoal. Nas entrevistas iniciais en setembro, farase entrega dun segundo folleto de suxestins para os primeiros das...
55
3.2 Fases do proceso de adaptacin Desenvolveranse varios perodos nos que a colaboracin e participacin de todos os recursos humanos e materiais do centro sern fundamentais:
Nestas fases desenvolvern as funcins seguintes:

Equipos directivos:
Recibir as familias durante a matriculacin e realizar unha funcin informativa bsica de como a escola. Comentar coas familias os aspectos mis relevantes sobre o centro, o seu funcionamento... Facer a presentacin do profesorado s familias. Procurar que a organizacin do centro favoreza o bo desenvolvemento do perodo de adaptacin e as axudas necesarias. Contribur mellor integracin do alumnado no seu grupo-clase e na escola a travs de propostas para o plan de adaptacin acordes coas caractersticas do centro. Colaborar no desenvolvemento do plan de adaptacin coas medidas que cumpran. Colaborar coa xefatura do departamento de orientacin e cos titores e titoras na organizacin do perodo de adaptacin. Estimar e destinar o orzamento preciso para que a comunidade escolar dispoa de materiais e de recursos que favorezan a posta en prctica das medidas organizativas, metodolxicas, etc. mis acodes coa atencin do alumnado durante o perodo de adaptacin. Mediar entre profesorado, familias... para que se produza unha boa adaptacin escolar. Coordinar a actuacin do profesorado titor, especialista e de apoio durante o perodo de adaptacin para que este sexa mis ecaz. Participar nas actividades de acollida que favorezan a integracin do profesorado novo no centro, sobre todo daquel que tea que desenvolver plans de adaptacin e acollida. Programar co profesorado as xuntanzas informativas coas novas familias. Desear, conxuntamente co departamento de orientacin, iniciativas que supoan a optimizacin de recursos materiais e humanos do centro que fagan mis ecaz o perodo de adaptacin. Promover actividades informativas que impliquen as familias do alumnado novo no centro; proporcionar medios, tempos e espazos adecuados para tal n. Cooperar coa comunidade educativa favorecendo canles de comunicacin cada vez mis udas entre familia e escola.
ANPA:
Recibir as familias novas. Informar sobre os distintos servizos xestionados e organizados pola ANPA. Informar sobre a participacin e a asociacin, sobre as vantaxes e os inconvenientes. Achegar as sas experiencias de cursos anteriores sobre a adaptacin.
Departamento de orientacin:
ALUMNADO
56
Atender as necesidades individuais e persoais de orientacin que o alumnado novo no centro poida amosar. Atender o alumnado nun momento tan importante como o da sa incorporacin escola Atender os requirimentos relacionados coas NEAE do alumnado, identicando as potencialidades, levando a cabo as avaliacins psicopedagxicas iniciais precisas, concretando pautas de actuacin durante a adaptacin e modicando as que se necesiten. Facer suxestins sobre o proceso de adaptacin do alumado con NEAE. Axudar mellor integracin do alumnado no seu grupo-clase e na escola a travs de propostas para o plan de adaptacin acordes coas caractersticas do centro. Colaborar no desenvolvemento do plan de accin titorial e, mis en concreto, no plan de adaptacin que forma parte del, de maneira que contriba ao desenvolvemento harmnico do alumnado do centro. Contribur atencin diversidade nas aulas, realizando propostas e suxestins pertinentes para estes primeiros momentos.
Coordinar accins que favorezan o paso do alumnado do primeiro ciclo de educacin infantil ao segundo. Identicar as NEAE de xeito tempern, co n de que o alumnado poida ser atendido de acordo coas sas caractersticas especcas.
CENTRO E PROFESORADO
Colaborar co profesorado na elaboracin do plan de adaptacin como elemento do plan de accin titorial. Asesorar o profesorado no desenvolvemento do plan de adaptacin. Cooperar cos titores e titoras para que desenvolvan de xeito ecaz o plan, facendo ncap nos contidos relacionados coa resolucin pacca de conitos, coas habilidades sociais, coa igualdade entre os sexos, coa interculturalidade... Facerlle suxestins ao profesorado sobre o proceso de adaptacin do alumado con NEAE. Colaborar coa xefatura de estudos e coas titoras e titores na organizacin do perodo de adaptacin. Asesorar e ofertarlle comunidade escolar materiais e recursos que favorezan a posta en prctica das medidas organizativas, metodolxicas, etc. mis acordes coa atencin diversidade durante o perodo de adaptacin. Asesorar o profesorado sobre a elaboracin de documentacin acerca do perodo de adaptacin, sobre todo no que atinxa atencin diversidade. Colaborar na avaliacin do plan de adaptacin. Mediar, cando sexa preciso, entre profesorado, familias, organizacins e institucins relacionadas co alumnado en adaptacin. Asesorar o profesorado sobre a planicacin de tarefas para o perodo de adaptacin e o deseo de actividades e unidades que favorezan a atencin ao alumnado con dicultades educativas. Colaborar co profesorado na avaliacin inicial do alumnado durante o perodo de adaptacin, axudando a identicar necesidades especcas dos nenos e nenas. Coordinar a actuacin do profesorado titor, especialista e de apoio en aspectos relativos atencin diversidade e para dar resposta s necesidades educativas do alumnado dende o comezo da sa escolaridade. Participar nas actividades de acollida que favorezan a integracin do profesorado novo no centro, sobre todo daquel que tea que desenvolver plans de adaptacin e de acollida. Programar xunto co profesorado as xuntanzas informativas coas novas familias, facndoas mis udas e ecaces. Propor e desear conxuntamente coa xefatura de estudos iniciativas que supoan a optimizacin de recursos materiais e humanos do centro que fagan mis ecaz o perodo de adaptacin.
FAMILIAS
Asesorar as outras familias sobre o perodo de adaptacin e axudar a sa lla e o seu llo. Promover actividades informativas e orientadoras que impliquen as familias do alumnado novo no centro. Cooperar coa comunidade educativa, favorecendo canles de comunicacin cada vez mis udas entre familia e escola. Asesorar as familias do alumnado con NEAE naqueles aspectos que o requiran ou que cumpran para unha adaptacin escolar e persoal axeitada deste alumnado. Contactar periodicamente coas familias co obxectivo de que sexa posible asumir conxuntamente a orientacin das sas llas e dos seus llos, neste caso no referido adaptacin. Desear conxuntamente coas titoras e titores e mais cos equipos de profesorado actividades informativas e orientadoras que impliquen as familias no proceso educativo do alumnado e consolidar as actividades valoradas positivamente. Desear, conxuntamente co equipo de profesorado, folletos de informacin sobre aspectos relevantes para a adaptacin do alumnado. Orientar as familias nos diferentes mbitos de desenvolvemento do alumnado e que poidan ser importantes cara a unha mellor adaptacin.
57
Fase previa:
Con ocasin da matriculacin no centro escolar, resulta conveniente establecer un primeiro contacto entre o profesorado e as familias sen a presenza das nenas e dos nenos. Sinalarase unha xuntanza na que, como adultas e adultos, se poida dar a coecer a escola como organizacin, e aqueles factores administrativos e de xestin que non deben dicultar o proceso de incorporacin do novo alumnado e das sas familias. Nesta primeira xuntanza, as familias comezan a captar o clima do centro , de a que cumpra coidar o contorno onde a fagamos, dispoendo as cadeiras de maneira que se facilite a comunicacin; con inclusin de medios audiovisuais que amosen actividades e vivencias, entrega de folletos informativos de presentacin da escola ou boletns para non facer pesada a sesin, etc. Dbese ter en conta que para as familias todo novo e que hai que explicarlles as cousas con moita claridade, non dando nada por sabido: que son os obradoiros, os proxectos, que quere dicir exactamente traballar por recantos, que unha metodoloxa que fomente a convivencia... Puntos que se poden tratar nesta primeira reunin: Expoer as lias bsicas do proxecto educativo. Informar sobre o horario da aula (distribucin do tempo, actividades...). Informar sobre o profesorado especialista co que se conta. Xusticar e explicar o perodo de adaptacin. Explicar a importancia de preparar o alumnado no vern reforzando hbitos que favorezan a sa autonoma en alimentacin, vestido, aseo e control de esfnteres. Presentar en que forma se planicar a entrada graduada e cal ser o horario. Expoer as respostas entrada na escola que as criaturas poden manifestar en canto a alteracins de comportamento e como actuar ante condutas como facer pis por si, chorar mis, comer e durmir peor... Un plan coecido con adianto outorga seguridade e tranquilidade. Comentar a postura que deben manter as familias, cunha actitude non proteccionista e que transmita unha imaxe real da escola. Anticipar que durante o mes de setembro se realizarn as entrevistas para recadar informacin signicativa. Informar dos diferentes servizos que ofrece o centro escolar. Invitar os pais e as nais a expresar as sas dbidas, inquedanzas e iniciativas.
58
Sobre todo, importante que os pais e nais reciban nesta primeira reunin todas as informacins prcticas relativas vida da escola e permanencia nela da sa lla ou do seu llo.
SUXESTINS para ter en conta nas reunins coas familias Coidar a linguaxe empregada. Debemos transmitir informacin sobre os aspectos organizativos, pedagxicos, metodolxicos, psicolxicos, evolutivos... dun xeito comprensible, pero sen deixar de ser rigorosas e rigorosos. Elaborar un guin, tendo claro de antemn que imos comunicar e que se pretende coa xuntanza. Recoller por escrito a informacin elemental para as familias que non asistan e ter previsto como facerlla chegar. Manter un clima de cordialidade e non falar de casos particulares de nenas ou nenos. Tentar facer a convocatoria para un horario accesible para nais e para pais. Fomentar a participacin e intervencin das nais e dos pais animndoos a que pregunten todas as sas dbidas. Escoller o espazo apropiado
59
Primeira fase:
Mis adiante, interesante que o alumnado acuda ao centro xunto coa sa familia (no mes de xuo) para que poida explorar o ambiente e que, as, ao iniciar o curso haxa cousas que lle resulten familiares. Esta visita, previa ao comezo das clases, servir para coecerse sen a interferencia dos outros nenos e das outras nenas.
Como vive o profesorado os primeiros das de clase?
Sempre con preocupacin. unha ledicia coecer familias novas, pero duro ver canto sofren algns nenos e nenas para incorporarse e o rexeitamento dalgunhas familias a respectar o perodo de adaptacin.
Nome: Teresa
O profesorado proporcionaralles s familias informacin sobre o que signica o perodo de adaptacin, entregaranse boletns con suxestins para o vern, para poder preparar cos seus llos e coas sas llas a incorporacin escola.
Esta fase permitir que as nenas e os nenos: Poidan durante estes das ter os primeiros contactos co centro, o alumnado e o profesorado acompaados pola nai e polo pai. Tomen contacto cos materiais da aula, escoiten o sinal (camp, msica, timbre) de entradas e sadas de recreo...; dicir, que se acheguen a espazos, sons, persoas, materiais... para que logo non os asusten ou lles xeren ansiedade e para que lles vaian resultando coecidos, e mesmo os axuden a anticipar o cambio de actividade. Percorran as clases, vexan libros, xogos..., estean no patio con outras nenas e outros nenos de idades similares. O alumnado actual poder participar na acollida das novas amiguias e dos novos amiguios durante estes das. Unha man amiga xa veterana na escola pode ser de axuda: o meu amigo grande, dica unha nena de tres anos agarrando con forza a chaqueta de Pedro, o seu vecio de 10 anos, a quen atopaba cada da cando via escola.
60
Esta fase permitir coas familias: Traballar a motivacin das nais e dos pais para colaborar no proceso e implicalas e implicalos nas tarefas educativas da escola. Prever unha organizacin familiar que permita levar adiante o plan evitando as tensins por ter que conciliar escola, familia e traballo. Dar a coecer mellor o centro e as sas caractersticas, o profesorado, as dinmicas... o que lles dar conanza e tranquilidade hora de deixar o seu tesouro mis prezado. Establecer un vencello escola-familia para coecer mellor o alumnado, a sa vida, a sa realidade coti... Que traian ao alumnado de infantil por primeira vez ao centro, poidan coecerse (as familias), e favorecer que se relacionen as nenas e os nenos durante o vern.
Nestes primeiros contactos coa escola moi importante a actitude posterior, xa na casa, das familias. Convn que comenten cada visita ao centro coas sas llas e llos, que rememoren o agradable que era o que viron, o bo que ter tantas nenas e nenos con quen xogar, o profesorado que haba... que falen de todo aquilo que durante a visita escola observaron sen idealizalo nin presentalo negativamente. Creando interese, desexo de coecer a escola, de ir a ela..., falar en positivo.
61
Segunda fase: entrevistas
En setembro, antes da incorporacin das nenas e dos nenos escola, manterase unha entrevista persoal coas familias. Nela, o profesorado recompilar datos relevantes e pertinentes sobre o alumnado e con eles, posteriormente, cubrir un cuestionario.
62
Este encontro ten como funcins: A presentacin persoal da mestra ou do mestre. Ensinar e dar a coecer a aula. Comentar a entrada graduada do alumnado, o seu obxectivo, o horario dese perodo... Sinalar co neno e coa nena o lugar onde vai deixar o seu material (a sa roupa, mochila, carpeta...). Visitar os espazos comns do colexio. Recoller informacin relevante sobre o alumnado e a sa familia. Comentar a necesidade da progresiva autonoma: do vestiario, do control de esfnteres, no xantar e merenda... Achegar suxestins sobre o seu comportamento durante o perodo. Solicitar que compartan calquera comentario sobre o comportamento da sa lla ou o seu llo que lles chame a atencin nestes primeiros momentos. Comentar polo mido a incorporacin no primeiro da tendo en conta que cmpre que vea algun da familia co neno ou coa nena para darlle seguridade no seu achegamento ao grupo. Organizar as incorporacins establecendo os agrupamentos, simultaneando a presenza daquelas nenas e aqueles nenos que mantean relacins de amizade, vecianza ou familiaridade.
63
Terceira fase: a incorporacin, o primeiro da de escola
Este primeiro da de escola non debe ser nunca o primeiro contacto. Previamente, nas fases anteriores, permitirselle criatura elaborar unha imaxe da escola e posur referencias previas positivas. Neste primeiro da de escola necesario que o alumnado acuda ao cole na compaa dalgunha persoa moi vinculada a el. Tendo en conta que un dos principios bsicos o respecto polos tempos individuais, a permanencia da persoa acompaante decidirase en funcin das necesidades de cada nena ou cada neno e atendendo especialmente ao seu momento evolutivo. As tern que poerse de acordo as persoas adultas, tomando en conta as reaccins da nena e do neno, para avaliar e decidir como e cando se retirar a persoa que o acompaa. Neste momento, a persoa docente xogar un papel prioritario, porque a que ten que ofrecer os criterios para interpretar a conduta do neno ou da nena e avaliar as sas condicins para separarse. Cando a mestra ou o mestre observa que as nenas ou os nenos comezan a iniciar lazos de conanza con el ou ela e co espazo escolar, pode invitar as e os acompaantes a deixar o alumnado e pasar a buscalo nun tempo acordado.
64
Dado que a escola e a aula son un medio novo para as familias, necesario darlles unhas pautas sobre que facer e como estar mentres estean presentes. Hai que matizar que a presenza do pai ou da nai non ten por obxecto que se encargue do seu llo ou da sa lla e deixar claro que, pola contra, a funcin fundamental da presenza dun familiar nos primeiros momentos a de permitirlles s nenas e aos nenos explorar o novo espazo, afacerse s novas persoas adultas e s e aos iguais dende a seguridade que lles transmite a sa gura de apego. Por iso haber momentos nos que a nena ou o neno reclame a persoa adulta de referencia, pero en moitos outros abondar con estar preto mentres a criatura explora, interacciona libremente. difcil determinar o tempo ideal de permanencia das e dos acompaantes na aula, xa que est comprobado que para algunhas criaturas convn alongalo, mentres que para outras ser mellor acurtalo. Ser a persoa docente quen, dende a sa visin global das necesidades do grupo, vaia marcando estes ritmos de presenza de familiares na aula. Cando a persoa acompaante se retira non debe prolongar a despedida mis do necesario e ten que recordaralle nena ou ao neno que despois ir recollela ou recollelo, para que tea algunha referencia. Disto debe ser informado o alumnado por moi pequeno que sexa. A marcha da persoa acompaante nunca debe ser sen aviso, mentres a criatura est distrada, xa que esta unha estratexia que trae mis problemas ca solucins: o engano afectar construcin dun vnculo de conanza coa escola.
65
O primeiro da mia nai dxome que me deixaba e que despois me via buscar, non chorei.
Nome e idade: Lara (5 anos)
Xa durante a xornada, cando as alumnas e os alumnos preguntan polas persoas acompaantes, deben drselles referentes e indicadores temporais claros, como por exemplo van vir buscarte despois de tomar a merenda ou samos ao patio a xogar e cando volvamos aula xa veen. Estes indicadores deben ser reais e moi importante que as e os acompaantes comprendan o papel que xoga a puntualidade hora de vir recollelas e recollelos, xa que esta ine na construcin da conanza que estn realizando as nenas e os nenos. Debe quedar claro que o papel das e dos acompaantes ser o de gura de referente, pero non o de centro de propostas, pois os protagonistas principais son as nenas e os nenos, e o punto de consulta, o xerador de propostas de xogos, o profesorado.
66
Ser bo que nos primeiros das as nenas e os nenos porten algn tipo de identicacin (tarxeta, gorra...), pois isto facilitar que calquera persoa que entre aula poida dirixirse aos nenos e s nenas polo seu nome (sen esquecermos a importancia de coecer os nomes familiares e diminutivos das criaturas, que sern moi signicativos nestes intres). Posibles reaccins infants ante os primeiros da de clase: Aferrarse a un material. A nena ou neno recorre a un obxecto cun valor afectivo importante, xa que este lle d seguridade e en certa forma vai ser o seu apoio afectivo . A medida que pasa o tempo debemos animalo a desprenderse del. Agarrarse con forza persoa familiar cando chega o momento da separacin. Nunca se debe arrincar a criatura do ser querido, senn que debe ser a persoa acompaante a que facilite a separacin Agresin. Algns nenos e algunhas nenas agochan unha inseguridade ou rexeitamento a estar na escola agredindo (pegando, rabuando ou tirando o material). Informarase familia da actitude da criatura para que coeza a situacin e estableza pautas comns de intervencin. Choros. Est unha reaccin que s veces se d por contaxio, xa que, se as criaturas ven que algn neno ou algunha nena queda chorando, isto crea certa inseguridade que se manifestar tamn en bgoas. A mestra ou mestre responder cunha proposta de algo sorprendente e que acapare a atencin das criaturas. Nunca se debe deixar que o choro sexa prolongado, e de non poder calmalo pedirase ao familiar que volva aula. Manterse quieto ou quieta nun espazo. A criatura acepta estar na aula, pero amosa unha actitude de resignacin, mantense marxe, como observadora. No momento en que recoeza a aula como un lugar seguro comezar a interaccionar. Debe drselle tempo e aproveitar o achegamento dos compaeiros e das compaeiras e do profesorado para ir establecendo lazos que lle outorgarn seguridade. Vmito. Dse en nenos e nenas que teen facilidade para iso e xeralmente unha consecuencia do choro.
67
Cuarta fase: de continuidade
A entrada, graduada, posibilitar que cada poucos das entre un grupo de catro ou cinco nenas e nenos como mximo, segundo criterios acordados con anterioridade coas familias (mantendo, se posible, as quendas de xuo) e de acordo coa distribucin realizada polo equipo de profesorado de educacin infantil coa xefatura de estudos e o departamento de orientacin. Durante os primeiros contactos do mes de xuo, xa se pode suxerir s familias que reserven un tempo da sa xornada laboral para poder acompaar as criaturas nestes das. Esta entrada pausada permite que a persoa docente poida facilitar dunha maneira mis individualizada e directa a separacin das nenas e dos nenos das sas nais e pais; as como unha observacin mis minuciosa das reaccins e necesidades de cada pequeno e cada pequena. O alumnado incorporarase progresivamente vida coti da escola, ir coecendo o edicio, outras aulas, o patio de recreo, as persoas, as compaeiras e os compaeiros, asumindo hbitos e normas de convivencia. Nesta fase prestarase especial atencin aos conitos que se produzan e sa resolucin.
68
Nenas e nenos necesitan elaborar unha imaxe da escola a partir de experiencias que van vivindo, que teen que incorporar pasenio, de a que sexa improcedente a permanencia na escola a xornada completa. As familias deben adoptar durante este perodo unha organizacin que lles permita acomodarse a esta fase, para non descargar todo o esforzo deste proceso de adaptacin na nena ou no neno e no profesorado. Pouco a pouco, alongarn o seu tempo de permanencia. O profesorado facilitar para cada familia un calendario e horario de incorporacin. Con respecto aos materiais, intencionadamente escasos e coidadosamente seleccionados, o alumnado ir pouco a pouco coecndoos, utilizndoos adecuadamente, compartndoos, recollndoos despois de usalos, situndoos no lugar establecido por todas e todos. Durante os das sucesivos irn ofrecndose outros materiais e xogos e retirndose aqueles que xa non espertan interese. Nestes das designarase un lugar para as cousas de cadaqun, para etiquetalas se cmpre, potenciando as a autonoma necesaria no alumnado. En canto s actividades de grupo, lentamente, o profesorado deber ir incorporando propostas de grupo total distintas ao xogo libre. Isto , algunhas actividades nas que todos os nenos e todas as nenas participen simultaneamente. Para isto deber pensarse en xogos atractivos que normalmente lles interesen s nenas e aos nenos. Os traballos/produtos que o alumnado realice nestes primeiros das poden e deben viaxar casa para ser amosados e valorados polas familias, de xeito que se compartan esas primeiras experiencias. Durante esta fase, o profesorado recoller informacins que se rexistrarn nunha cha individual avaliativa, no diario de aula ou mesmo no caderno de notas do profesorado, que ser de grande axuda para a elaboracin do informe do proceso de adaptacin, que pasar a formar parte do expediente do alumnado.
69
EXEMPLOS DE PLANIFICACIN
exemplos de planicacin
Sen nimo de exhaustividade, presentamos unha serie de exemplos de planicacin do proceso de adaptacin que responden a diferentes contextos escolares (CEIP, escola unitaria, escola 0-3...)
PLANIFICACIN A2
FASE 1
Durante a matriculacin, a familia informada sobre o tipo de centro e as sas caractersticas mis salientables, verbalmente en primeiro lugar e por escrito posteriormente, a travs dun folleto informativo sobre a escola (A nosa escola) no que se recollen aspectos como: os rganos de goberno, as actividades xerais, as dependencias, os servizos... Nalgns casos as familias e o alumnado (sobre todo o alumnado con NEAE) teen un primeiro contacto co departamento de orientacin para predeterminar as condicins de escolarizacin mis idneas e/ou para intercambiar informacins bsicas sobre alumnado e frmulas de atencin adecuadas. Este contacto previo pode ter lugar a peticin das familias ou do centro, para isto detllase horario e data de entrevista/reunin, a partir dunha planicacin acordada co departamento. O centro tamn ten previstas frmulas de acollida para as familias estranxeiras e xeitos de mediacin que faciliten a comunicacin inicial. Infrmase familia sobre a existencia dunha xuntanza informativa xeral familiasequipo de profesorado-xefatura do departamento de orientacin, que se realizar a nais de maio ou comezos de xuo e para a que se comunicar por carta a orde do da, a data e a hora. Procrase o contacto das novas familias coa ANPA, que tamn poder achegar o seu punto de vista sobre o centro e sobre a participacin nos rganos de goberno.
Exemplicacin dun CEIP
73
FASE 2
Reunin inicial coas familias (do alumnado xa matriculado) na que se presenta o equipo de profesorado e as familias podern aclarar as dbidas. Basicamente informarase sobre o signicado do perodo de adaptacin e a necesidade de colaboracin familia-escola. Falarase e acordaranse as quendas de visita s aulas de infantil de tres anos, as como as actividades que podern facer nelas durante o mes de xuo. Comentarase a nalidade desta primeira aproximacin escola: que as cativas e os cativos tean os primeiros contactos co centro, co alumnado e co profesorado acompaados pola familia; que tomen tamn contacto cos materiais, espazos e tempos da aula, para que non lles sexan totalmente estraos; permitir s novas familias que poidan coecerse e favorecer que se relacionen as nenas e os nenos durante o vern. Proporselles s familias a posibilidade dunha visita do alumnado en quendas de non mis de seis alumnas e alumnos e da familia para que coezan centro e profesorado durante unha semana na primeira quincena do mes de xuo. Pdeselles s familias que compartan as actividades de aula e que procuren manter unha actitude favorable e que, despois da mesma, comenten cada visita coas llas e cos llos, que rememoren o que viron, as nenas e os nenos con quen xogaron, o profesorado que haba... O alumnado actual participa na acollida das novas amiguias e dos novos amiguios durante estes das, achegando a sa experiencia no centro e o seu coecemento de espazos e materiais, compartindo actividades... Previamente prepara a semana de acollida co profesorado de aula -un agasallo, unha actividade conxunta cuxo resultado permanecer na aula ata setembro para o inicio das clases...- e organzase para amosar os espazos. A informacin verbal (con axuda dunha presentacin informtica) que se d na reunin inicial coas familias complementada cun folleto (Cando vaia escola) con suxestins para ir preparando o inicio da escolarizacin.
FASE 3
Entrevista persoal coas familias en setembro para a que se facilitar da e hora e se lles entregar previamente s familias un modelo de cuestionario/entrevista para que cubran os datos e o acheguen o da da mesma. O profesorado recompilar datos relevantes sobre o alumnado e preparar coas familias a sa entrada. Trtase dunha entrevista cordial. Nesta entrevista a familia vir acompaada da nena ou do neno, o que lle permitir ao profesorado observar como interacta a familia coa sa lla e co seu llo, como se move polo espazoaula/centro, como reacciona...
74
A preparacin conxunta da entrada da nena ou do neno vailles permitir s familias achegar suxestins, aclarar dbidas e solicitar informacin ou facer calquera comentario sobre o comportamento da sa lla ou do seu llo que lles chame a atencin nestes primeiros momentos. O profesorado faralles chegar s familias un folletio que resuma as suxestins (Os primeiros das de escola). Ao nal da entrevista o profesorado dispor dun tempio adicional para anotar os datos mis interesantes, que poder completar noutros encontros e/ou entrevistas.
FASE 4
Os primeiros das de escola: Nos primeiros momentos o alumnado acode ao colexio na compaa dalgunha persoa moi vinculada a el e que poida permanecer un pouco al. Esta persoa poderase ir afastando a medida que non cumpra xa a sa presenza. O alumnado entra por quendas, para que os integrantes de cada unha tean a oportunidade de coecerse, presentarse, percorrer os espazos, recoecer as rutinas mis salientables, vivir os tempos mis importantes na escola inda que se faga en horario reducido... Cada da entrar un pequeno grupo de cinco ou seis nenas e nenos como mximo e catro como mnimo, segundo criterios indicados con anterioridade coas familias (mantendo, se posible, as quendas das visitas de xuo) e de acordo coa distribucin realizada polo equipo de profesorado. Os grupos denominaranse: A, B, C, D. A- 1 quenda B- 2 quenda C- 3 quenda D- 4 quenda A continuacin o alumnado de cada quenda dispor duns das para irse coecendo e interactuando, pero manterase anda o horario reducido: A+B C+D A+D C+B O alumnado de tres anos non car a xornada escolar completa durante o perodo de adaptacin. As familias podern vir buscar as sas llas e os seus llos antes e ir alongando pouco a pouco o tempo de permanencia. De ser posible, faranse combinacins de tres grupos, coidando que existan posibilidades varias de interrelacin entre eles. Cando xa se considere pertinente e o alumnado se coeza, incorporase todo o alumnado da aula en horario reducido. ABCD As actividades desanse co obxectivo de que o alumnado coeza as rutinas mis salientables da aula (sado, presentacin, asemblea, control de asistencias, calendario, escolla de recanto...), identique aquel espazo que vaia ser o seu persoal durante un tempo (colocando os carteis co nome, coa foto, co nome e coa foto... segundo corresponda), interacte coas compaeiras e compaeiros, vaia establecendo os hbitos e algunhas normas de convivencia bsicas e inicindose en frmulas de resolucin de conitos. As actividades pretenden tamn que se poidan usar materiais diferentes para que os coezan, manipulen, compartan e recollan adecuadamente. Nestes primeiros das a aula non estar chea de material, irase incorporando pasenio. A entrada por quendas fai que sexa precisa algunha tarefa que permita ser un nexo de unin cada un dos das en que as nenas e os nenos vean escola. A maiora das veces unha historia en captulos, que se vai narrando e completando con adhesivos a medida que pasa o perodo de adaptacin. A historia permite o uso de cores, cola, lapis... A historia vai casa para compartila con mam e papa e regresa
75
co alumnado escola. Remata cando todo o grupo-aula xa est incorporado clase. Ademais da historia, son actividades apropiadas os xogos cooperativos de presentacin e de sado.
FASE 5
o nal do perodo de adaptacin. Todo o alumnado se incorporar a horario completo. Realizaranse actividades de identicacin de grupo (realizacin-eleccin de mascota de grupo, consenso de cartel de porta de aula, busca dun nome para o grupo-clase...). Acordarase co alumnado un xeito de arquivar os traballos realizados durante todo o perodo xunto coa historia-nexo procurando mimar a parte esttica. O alumnado poder compartilos completos coas familias. Durante esta fase rexistrarase a informacin que se recolleu durante todo o perodo nunha cha ou gua de observacin do perodo de adaptacin que pasar ao expediente do alumnado.
76
PLANIFICACIN B3
FASE 1
No momento en que a familia vn escola para solicitar a matrcula ou no momento de entregarlle o sobre coa documentacin... - faise unha primeira presentacin da escola - entrgase un pequeno folleto no que se recollen datos xerais do centro - ensnanse as instalacins da escola - respndense as preguntas que se susciten Cando as familias veen entregar a documentacin da matrcula do seu llo ou da sa lla, xa se lles fala de que no mes de xuo sern invitadas a unha primeira xuntanza para acollelas como membros da comunidade educativa. Recibirn unha chamada telefnica ou carta invitndoas reunin a derradeira semana de xuo, ao remate das actividades escolares.
FASE 2
No mes de xuo, cando o alumnado xa est de vacacins, o profesorado planicar e realizar o encontro coas familias dentro do proceso de adaptacin. As nais e os pais recibirn unha chamada telefnica ou carta invitndoas reunin a derradeira semana de xuo. Ao convidalos xuntanza, recomendarselles que non vean acompaados dos seus llos ou llas. Nesta reunin, que se far en horario de tarde para que poidan asistir o maior nmero de familias, estarn como convidadas unha ou das familias que xa teen as sas llas ou os seus llos nesta escola, unha persoa da asociacin de nais e pais do centro, a orientadora ou orientador e o equipo directivo, e se for posible a titora ou titor do grupo ou grupos nos que se van incorporar as nenas e os nenos o vindeiro curso escolar. Na xuntanza, ademais de darlles a benvida a esta escola infantil como nais e pais, tamn se presenta o centro como institucin educativa, a sa organizacin e as persoas que traballan nel. O profesorado far unha introducin inicial sobre o perodo de adaptacin e as familias asistentes como invitadas contarn a sa experiencia da chegada escola da sa lla e do seu llo o curso pasado. Farase un avance do posible calendario de setembro segundo o calendario escolar ocial para o vindeiro ano acadmico. Presentaranse as persoas membros da ANPA da escola, as como as sas actividades e propostas como asociacin, e invitarase s familias novas a asociarse e participar. Ao remate da xuntanza, entrgase un folleto cos temas tratados e unhas pequenas orientacins para preparar coas sas llas e cos seus llos a chegada escola infantil. Antes de rematar, convdase aos asistentes a coecer o centro en todas as sas instalacins, as como a facer as preguntas e as aclaracins que consideren oportunas. No mes de setembro, por carta ou con chamada telefnica, invtase a todas as familias da escola a participar nunha nova xuntanza que denominamos de presentacin e planicacin do curso escolar. Benvidas e benvidos escola infantil...
3 Escola infantil de tres ou seis unidades
FASE 3
77
Nesta xuntanza, na que xa participan as familias novas e as de continuidade no centro, amsase o calendario escolar, o plan xeral anual, o profesorado do centro e a frmula de chegada do alumnado escola. Ao ter o centro aulas-titora mixtas con alumnado de 3, 4 e 5 anos, segundo a matrcula de cada ano escolar, pode darse o caso de que varias aulas fagan perodo de adaptacin ao mesmo tempo. Co alumnado de continuidade faise un plan de acollida no que se planican, tanto o da de chegada escola, como as actividades a realizar. En canto ao alumnado novo que vir a un grupo con historia escolar, planifcase a chegada individualmente en canto ao horario e ao calendario. Rematada a xuntanza xeral, entregarselle a cada familia un folleto no que se recollen os aspectos tratados. Esta xuntanza non durar mis de 30 minutos e, como na de xuo, pedirselles s familias que o alumnado non asista. A continuacin, para poder planicar e adaptar o calendario e o horario, ao remate da xuntanza xeral, cada titor ou titora ir co seu grupo de nais e pais aula. Poderanse realizar axustes e adaptacins do planicado inicialmente segundo se acorde coas familias. Entregarselle a cada unha, por escrito, o da e hora para que, conxuntamente, familia e nena ou neno vean escola para unha entrevista, para coecer o centro e a sa mestra e mais para deixar algunha pegada do seu paso pola escola no colgadoiro, no armario, nas gabetas... Nesta xuntanza posterior de aula darselle tamn a cada familia o calendario e horario de acollida para o alumnado de continuidade no centro e o calendario e horario de adaptacin para o alumnado novo, as como algunhas orientacins para que a chegada escola dos seus llos e das sas llas sexa o mis doada posible. Non debemos esquecer ter en conta, hora de elaborar o horario e calendario, as relacins de amizade ou familiares do alumnado novo, xa que vir o mesmo da, ou vir escola, na compaa dalgn neno ou dalgunha nena que se coeza bo, d seguridade e resulta cmodo para as familias.
FASE 4
78
Chegada do alumnado escola infantil. O alumnado de continuidade no centro vir dende o primeiro da en xornada completa e os nenos e as nenas novas farn a sa chegada escola de xeito progresivo segundo o acordado coas familias e tendo un horario reducido de 2 ou 3 horas durante os das que se decidisen no calendario do centro, axustndose ao calendario escolar ocial. Ao remate da xornada fanse as entrevistas para recibir a nena ou o neno coa sa familia co n de coecerse, deixar algunha pegada no centro (colgadoiro, muda, nome) e na aula (nome, foto, armario...) xa que ao da seguinte o alumnado vir aula e coecer os seus compaeiros e as sas compaeiras. Falar e preparar co alumnado de continuidade a chegada de cada un dos nenos e de cada unha das nenas de grande axuda para quen chega de novo. As nenas e os nenos poden ter preparada coa sa mestra ou co seu mestre unha cantiga de sado, unha actividade colectiva e aquelas outras actividades que se consideren axeitadas e necesarias para estes primeiros momentos de chegada. As familias acompaarn a sa lla ou o seu llo aula e poden quedar un pouco de tempo se se considera necesario.
FASE 5
Cando todo o alumnado do centro estea nas aulas, poderemos dicir que o perodo de adaptacin est en marcha, que empezamos a camiar xuntas e xuntos, que nos imos coecendo pasenio, que podemos ter das ou tempos malos, pero... que o estamos intentando e que o facemos en boa compaa. Hai unha ltima fase de reexin e de valoracin de como se desenvolveu o proceso, dos documentos e estratexias empregados, das persoas que participaron... do que pasou, do que puido pasar, das preguntas, dos acordos, das modicacins e de propostas de mellora. De ler e reler o que se recolleu por escrito, das propostas e actividades planeadas, das realizadas e de mil e unha preguntas... Podera ser este un bo momento, que podemos denominar Pasados uns das..., para manter unha entrevista con cada familia. Para esta entrevista pdese elaborar un informe sinxelo, aberto e adaptado para cada neno ou cada nena, no que se recollan informacins e reexins destas primeiras xornadas e que lles ser entregado s familias ou que nos servir de gua para o encontro, no que imos intercambiar informacins, opinins. A informacin por escrito da chegada escola pode ser recollida no informe trimestral, xa que consideramos que os perodos de tempo do alumnado son longos e os cambios levan, nunca mellor dito, o seu tempo... Estas entrevistas complementaranse, durante os primeiros das, con comentarios informais s familias do alumnado nas horas de sada e entrada acerca de acontecementos salientables. O equipo docente far ademais unha valoracin-reexin de todo o proceso que formar parte da memoria nal do centro e proporanse medidas de mellora, adaptacins e mesmo se recollern as achegas das familias. Facer unha valoracin xeral do proceso de adaptacin necesario para que a teora e a prctica se atopen coa realidade e, a partir dela e do que acheguen os datos e suxestins, facer propostas de mellora e modicacins no plan para o desenvolvemento do perodo de adaptacin.
79
PLANIFICACIN C4
FASE 1
Xuntanza e entrevistas coas familias: Dar a informacin necesaria s familias que lles permita entender a escola como o lugar apropiado para a sa lla e o seu llo. A nai e o pai necesitan saber que ocorre, que fai, que lle fan.
FASE 2 FASE 3
As criaturas visitarn, antes da sa incorporacin, a escola. A acomodacin aos horarios e ritmos habituais da escola farase de forma progresiva. O primeiro da o neno ou a nena vir cunha ou cun acompaante familiar, e este non deixar a criatura na escola, senn que permanecer nun espazo parte, parado nunha zona da aula, sen desprazarse por ela: Nesa parte, prxima porta, non hai mis obxectos que as cadeiras onde sentan nais, pais e mais llas e llos, situados ademais de xeito que quedan observando o resto da sala. Ningunha persoa adulta arrastra a neno ou a nena a separarse da sa nai ou do seu pai. Sen brusquidades, pero con convicin, as e os acompaantes impiden que o seu llo ou a sa lla empregue ningn obxecto na zona das familias e incitan as nenas e os nenos, co seu propio modelo, a observar o que fan as criaturas que estn xogando. Os nenos e as nenas podern afastarse cara zona de xogo e regresar cantas veces o desexen zona das familias. As e os acompaantes abandonan a aula cando o neno ou a nena d signos evidentes de moverse con liberdade nos espazos de actividade e ten contactos persoais co educador ou educadora que lle permiten identicalo como algun co que se pode contar. Estas primeiras sadas faranse avisando previamente as criaturas e regresando inmediatamente, deixando ademais na aula algn elemento persoal ben visible, para que elas poidan estar seguras de que os seus pais ou nais van volver inmediatamente. Estes momentos de separacin iranse alongando progresivamente.
FASE 4
FASE 5
80
Darase por rematado o proceso de adaptacin cando existan sinais evidentes de que a criatura xa non vive a situacin como algo ameazante (sabe o que ocorre e o que non ocorre; recoece os distintos roles, espazos, materiais e cdigos lingsticos...) e pode afrontar a situacin sen angustia.
Segundo proposta recollida no artigo La seguridad emocional en la Educacin Infantil de Vicen Arnaiz incluido na publicacin Educacin Infantil. Orientaciones y Recursos (0-6 aos).Editorial Praxis.
PLANIFICACIN D5
FASE 1
Comeza algunha semana antes do perodo de matriculacin e remata ao n deste. Cando no taboleiro da porta de entrada se pon un anuncio coas datas e documentacin precisa para a matrcula, esta informacin chega en pouco tempo a toda a parroquia. As familias achganse na hora prevista para atendelas, na exclusiva, ou s veces na hora do recreo. Nesta fase reciben informacin sobre o proceso de matriculacin, as como sobre as caractersticas e horarios do centro. Tamn quedan avisadas para unha reunin conxunta con todas as familias do alumnado novo a principios de xuo. Esta reunin confrmase telefonicamente uns das antes.
FASE 2
A reunin conxunta ten lugar na aula e, al, as familias teen oportunidade de coecer os distintos espazos e materiais e como son utilizados para conseguir os obxectivos da educacin infantil. o momento de interesar os pais e as nais no proxecto da escola para contar coa sa futura colaboracin. Flase da importancia do perodo de adaptacin e dnselles pautas e recomendacins para o vern sobre autonoma (hixiene, vestido, chupete, alimentacin, control de esfnteres...). As familias teen ocasin para expor as sas dbidas e temores nestes temas. Establcense quendas para visitar o centro durante o recreo, anda que a visita pode ampliarse cunha pequena sesin posterior se o neno ou a nena as o decide. Nestas visitas, o alumnado mis vello acolle o novo, que algunhas veces sern as sas propias irms e os seus propios irmns, familiares ou vecias e vecios. Este ter as as primeiras experiencias co grupo, cos materiais e cos espazos dende a proximidade tranquilizadora do familiar que o acompaa.
FASE 3
Nos primeiros das de setembro lvanse a cabo as entrevistas individuais coas familias, nas que se recolle a informacin relevante sobre as alumnas e os alumnos e se propoen as quendas e horarios para a entrada graduada, tendo en conta as relacins de parentesco ou de vecianza entre o alumnado, a data de nacemento e a experiencia previa ou non nunha gardara. Comntanse as estratexias e actitudes que dende a familia van favorecer a adaptacin da nena ou do neno escola.
FASE 4
Empeza o curso s co alumnado de 4 e 5 anos, co que se realizan actividades para a adaptacin a un novo ano acadmico retomando a historia do grupo interrompida polo vern. Coa incorporacin graduada, cada da accede unha nova alumna ou un novo alumno, ags no caso de que vean xa escola irms e irmns ou vecias e vecios con quen tean unha forte relacin, que poderan entn incorporarse na mesma
Exemplicacin dunha escola unitaria 3-6
81
quenda. Os venres non hai incorporacins novas para que non se vexan cortadas o primeiro da por unha n de semana. Como a media de matrculas novas nun curso raramente excede de 6, nunha quincena estara rematado o proceso de incorporacin. Debido s estreitas relacins escola-familias que se dan nunha unitaria, a presenza dunha persoa familiar na aula non acostuma ser necesaria. O tempo de presenza na aula de 2 horas ata a que est todo o alumnado incorporado ao centro, pero o horario de entrada e de sada pode variar. Normalmente de 10 a 12, pero pode facerse de 9 a 11 se as se favorece s familias para compartir transporte, por exemplo. A semana seguinte aumntase unha hora para todo o alumnado que se adapte normalmente, que os ltimos das do mes vir xa a tempo completo. Neste tempo o alumnado ten oportunidade de vivir as rutinas e actividades mis habituais, como a asemblea, o traballo de grupos, os recantos, a merenda, o recreo... anda que en tempos mis reducidos.
Luns S de 4 e 5 anos A+B+C 2 horas A+B+C+D+E+F 3 horas
Martes S de 4 e 5 anos A+B+C+D 2 horas A+B+C+D+E+F 3 horas
Mrcores A 2 horas A+B+C+D+E 2 horas A+B+C+D+E+F 3 horas
Xoves A+B 2 horas A+B+C+D+E+F 2 horas A+B+C+D+E+F 4 horas
Venres A+B 2 horas A+B+C+D+E+F 2 horas A+B+C+D+E+F 4 horas
FASE 5
Vai dende que o alumnado se incorpora a tempo completo ata que se considera que est adaptado escola. Neste tempo, a informacin diaria sobre a evolucin de cada alumno ou cada alumna comprtese coas familias na hora de recollida, de maneira que se poidan acordar conxuntamente as novas medidas a tomar no caso de que a evolucin non sexa satisfactoria. Esta informacin queda recollida nunha cha de observacin do perodo de adaptacin que pasar a formar parte do expediente da alumna ou do alumno.
82
PLANIFICACIN E6
FASE 1
No mes de xuo, cando as familias ratican a matrcula, son convocadas por telfono para acudiren a unha xuntanza na escola. Pdeselles que nesa ocasin non vean coas llas e cos llos. Nesa xuntanza ten lugar: A presentacin do equipo educativo do centro A entrega dun folleto informativo sobre as caractersticas do centro dende punto de vista da xestin e das normas Unha proxeccin Power Point simultnea con fotos de distintos momentos e actividades da escola A presentacin do estilo do centro; isto , as ideas que sobre a crianza e educacin dos nenos e das nenas ten o grupo de docentes. As lias bsicas de como se vai desenvolver o perodo de adaptacin e o que supn para todas as persoas implicadas. Unha visita a todas as dependencias do centro, guiado cada grupo familiar pola persoa docente que vai ser a titora ou o titor dos seus llos e das sas llas. A convocatoria individualizada para realizar as entrevistas de presentacin iniciais nos primeiros das de setembro. A demanda s familias de fotografas do neno e da nena e das sas familias para personalizar o seu armario, berce... e para compoer os lbums da familia que se van colocar nas aulas dende os primeiros das da escola. A entrega dunha carta-cuestionario onde lles pedimos que nos relaten como ven o carcter do seu cativo ou da sa cativa, en que momento madurativo est, que cousas debemos coecer sobre o seu contorno familiar, o que non lle gusta xantar, como se calma ou resolve os conitos, etc.
FASE 2
As entrevistas son concibidas como primeiro encontro da educadora co neno ou coa nena en presenza da sa nai e moitas veces da avoa. Por iso analizamos antes que nada como viven as criaturas esta primeira entrada nun espazo descoecido, como se desenvolven nel. Tamn sentimos o seu rexeitamento ou aceptacin ao ser collidas ou collidos no colo ou simplemente co achegamento carioso da educadora ou do educador. Escoitamos as inquedanzas da familia, que xa son moito mis ansiosas toda vez que o momento da separacin se producir nuns das. O persoal docente comenta coa familia a carta que esta escribiu, matizando detalles e ancdotas que lle son precisos para o da a da: se a nena ou o neno non tolera que lle cambie os cueiros unha persoa estraa, que adoita adormecer cun pano por riba da cara...
Exemplicacin dunha escola 0-3
83
Recibimos as fotos que as familias nos trouxeron e amosmoslles s familias como se desenvolve a xornada, contextualizando no espazo cada momento signicativo. Negciase, dentro do factible, e fiselle entrega familia do calendario individualizado de adaptacin.
FASE 3
Se ben o centro abre as sas portas s 8 am, as criaturas en adaptacin nunca entran antes das 9 am. Se a educadora-titora ou o educador-titor non ten que facerse cargo de alumnado veterano, recibe persoalmente as familias e acompaas ata a aula. No caso contrario, a directora ou o director e a educadora ou educador de apoio fanse cargo de recibir persoalmente a cada familia e acompaala ata a sa aula. Unha gura de apego pode permanecer na aula algn tempo e xogar con todas as nenas e todos os nenos. Lembrmoslle familia a importancia da puntualidade no momento da recollida. Diante das preguntas ansiosas da familia (como estivo?, chorou?) respondemos sincera e tranquilizadoramente, lembrando que estes son os primeiros pasos. Na primeira semana, se non hai alumnado veterano, a educadora-titora ou o educador-titor faise cargo da entrega.
FASE 4
Cada luns, durante tres semanas, prodcense novas incorporacins escola e vaise aumentando progresivamente o tempo de estada nela: 1 semana: horario de 9 a 11,30 h-> actividades 2 semana: horario de 9 a 13 h-> actividades + xantar 3 semana: horario de 9 a 15 h-> actividades+xantar+ descanso A incorporacin paulatina do alumnado contempla a chegada cada semana de 3 ou 4 nenos e nenas menores de dous anos e a de ata 5 ou 6 no caso dos maiores de dous anos. s familias veteranas ofrtaselles a posibilidade de facer un perodo de adaptacin (algo mis breve que o normal) se (coecidas do curso anterior as implicacins do proceso) desexan repetir ou mesmo son elas as que o propoen.
84
Se nun grupo hai bastantes alumnos veteranos ou alumnas veteranas, non se produce ningunha incorporacin nova ata a segunda semana.
FASE 5
En outubro, unha vez incorporada a totalidade do alumnado, cada educadora ou educador mantn unha xuntanza coas familias do seu grupo de nenas e de nenos. Repsanse os procesos que se estn a producir en cada caso, comntanse as manifestacins que se dan na casa, tentan calmarse as dbidas e inquedanzas daquelas familias con llos e llas que anda protestan, choran ou andan tristes. Moitas veces esta ltima fase non pode darse por pechada en todo o primeiro trimestre, dadas as grandes implicacins emocionais que para as nenas pequenas e os nenos pequenos e para a sa familia ten a primeira separacin. Temos que ter en conta, ademais, que unha criatura menor de 3 anos pasa ata 8 horas nunha escola de primeiro ciclo, desenvolvendo todas as funcins principais da sa vida: a aprendizaxe, a socializacin, a nutricin, o aseo e o descanso. Unha escola 0-3 un centro educativo, pero tamn residencial.
85
A DOCUMENTACIN DO PROCESO
a documentacin do proceso
A documentacin convrtese nun medio mis para a intervencin educativa neste proceso. Supn reescribir as informacins orais, corporais e emotivas que xorden en cada encontro coas familias. Temos que repensar a idoneidade e pertinencia dos contidos dos diversos documentos que integran este proceso. Son necesarias todas as informacins demandadas dende a escola para a tarefa educadora? Podemos agardar das familias informacins obxectivas sobre as llas e os llos ou s proxeccins de desexos? Como facer comprensibles para as familias as informacins escolares? Responde s principais preocupacins familiares sobre a crianza e educacin das sas llas e dos seus llos?
Con que documentos debemos contar ?
Cartas de convocatoria a familias Folletos de suxestins para familias Calendarios de incorporacin individualizada lbums persoais Modelos de entrevistas s familias Modelos de guas de observacin individualizada do perodo de adaptacin Cuestionario da avaliacin global do perodo de adaptacin na escola Folleto informativo sobre o centro, as sas caractersticas... Resumes das xuntanzas por escrito Informacin sobre o perodo de adaptacin do alumnado
Presentamos unha serie de exemplos que deben entenderse como tales, as cada centro poder adaptalos sa realidade e contexto.
89
5.1. Planicacins de participacin e comunicacin Para unha boa planicacin podemos facer uso de tboas e/ou grellas, onde iremos anotando a informacin do proceso. Presentamos unha serie de tboas que poden facilitar a planicacin e o rexistro da participacin das familias, a preparacin das xuntanzas:
Exemplo 1:
PREPARACIN E DESENVOLVEMENTO DO PROCESO DE AVALIACIN

MOMENTOS... ANTES DURANTE DESPOIS PROFESORADO E PERSOAL COLABORADOR FAMILIAS
Exemplo 2:
PARTICIPACIN, COMUNICACIN E INTERCAMBIO DA INFORMACIN FAMILIA-ESCOLA Propostas de temporalizacin anual

ACCINS PERSOAS RESPONSABLES
1.- Asemblea coas familias do alumnado novo-antigo Resp.: equipo directivo Colabora: equipo docente
OBXECTIVOS
- Presentar o proxecto educativo do centro - Dar a coecer as instalacins do centro - Presentar o equipo docente - Informar sobre os servizos do centro - Coecer a titora ou o titor do alumnado - Presentar o plan anual de titora - Presentar o plan anual do centro - Dar a coecer o calendario escolar - Presentar o perodo de adaptacin e o tempo de acollida para o alumnado e as sas familias - Informar sobre os servizos do centro - Desenvolver o perodo de adaptacin para o alumnado novo - Realizar o tempo de acollida para o alumnado de continuidade no centro
TEMPORALIZACIN
CANLES DE COMUNICACIN
- xuntanza - folleto
- setembro
2.- Asemblea coas familias por titoras Resp.: cada titor ou titora
90
- setembro
- xuntanza - folleto
3.- Perodo de adaptacinacollida Resp.: cada titora Colaboran: mestras e mestres apoio 4.- Axenda escolar Resp.: cada titora ou titor Colaboran: mestras e mestres de apoio e mestras e mestres especialistas
- setembro e outubro
- entrevistas - encontros informais - notas persoais - axenda escolar
- Comunicacin coas familias: notas, citas, xuntanzas
- setembro-xuo
- axenda escolar
5.-Entrevistas titores/as-familias Resp.: cada mestra titora ou cada mestre titor Colaboran: mestras e mestres de apoio e mestras ou mestres especialistas 6.- Informes de avaliacin Resp. mestra titora ou mestre titor Colaboran: mestras ou mestres de apoio e mestras e mestres especialistas, departamentos orientacin. Equipo directivo 7.- Participacin das familias na vida da escola Resp.: equipo directivo Colaboran: equipo docente
- Coecer a cada familia-titora - Informar e intercambiar informacins
- sempre que o demande a mestra, o mestre ou a familia - unha trimestral
- envo nota persoal - axenda escolar - chamada telefnica - rexistro entrevistas
- Informar sobre o proceso de ensino-aprendizaxe - Informar da asistencia, puntualidade - Informar sobre as medidas do plan de atencin diversidade
- un encontro cada trimestre - informe - entrevista persoal - rexistro da entrevista
- Acompaar en sadas e visitas educativas - Participar en festas e celebracins escolares - Achegar materiais de refugallo - Participar en actividades de titora - A travs da ANPA
- todo o perodo lectivo
- axenda escolar - nota persoal - entrevista persoal - xuntanza aula
8.- ANPA Resp.: equipo directivo Colaboran: equipo docente
- Organizar as actividades extraescolares - Colaborar co equipo directivo e educativo - Establecer canles de comunicacin coas familias - Xestionar o comedor escolar
- todo o perodo lectivo
- axenda escolar - notas informativas - xuntanzas - taboleiro informativo
9.- Escola de nais e pais Resp.: equipo directivo Colaboran: mestras e mestres, D. orientacin, ANPA, concello
- Informar e orientar sobre temas relacionados coa infancia: charlas, sesins de traballo, obradoiros. - Favorecer os intercambios entre as familias - Potenciar a participacin, a adaptacin e a integracin social. - Participacin no mesmo - Informar as familias a travs da ANPA - Informar dende o equipo directivo - Informar de perodo de reserva de matrcula - Informar de perodo de inscricin e matrcula - Realizacin da matrcula - Publicar as prazas vacantes - Facer pblicas as listas de admisin
- unha sesin trimestral; mis, se posible
- axenda escolar - nota informativa - taboleiro informativo
10.- Consello Escolar Resp.: direccin do centro
- as xuntanzas que se fagan no curso escolar - eleccins/renovacin - do 15 marzo ao 15 abril - mes de maio-xuo
- axenda escolar - nota persoal - taboleiro informativo - impreso de reserva - documentacin persoal - taboleiro informativo: listas de vacantes, listas de admitidos/as - perodo de matrcula - taboleiro informativo - folleto informativo - revista do concello - telfono - fax - correo electrnico - carta - axenda escolar - persoalmente
11.- Perodo de matrcula Resp.: equipo directivo
12- Xornadas de portas abertas Resp.: equipo directivo Colaboran: equipo docente 13.- Comunicacin xeral Resp.: equipo directivo
- visitar o centro, aulas, instalacins - presentar o proxecto educativo
- mes de marzo
- solicitar informacin direccin do centro - solicitar entrevista coa orientadora ou orientador - solicitar certicados da secretara - achegar documentacin solicitada ou nova - comunicar baixas no censo do alumnado - solicitar matrcula por traslado - solicitar bolsas, axudas ao transporte para o alumnado con NEAE. - Xestionar unha biblioteca de emprstito familiar - Promover a biblioteca - Realizar actividades dende a biblioteca familiar
- horario non lectivo - horario secretara - horario de direccin
14.- A biblioteca escolar familiar Resp.: ANPA -mestra-nai/pai Colaboran: equipo docente
- outubro-maio
- carn da biblioteca - carteis informativos - taboleiro informativo
91
Exemplo 3:
PLANIFICACIN DA XUNTANZA DE XUO

PRESENTACIN - Presentacin por parte do equipo directivo - Presentacin do equipo de profesorado e as sas funcins - Presentacin da orientadora ou do orientador - Aspectos xerais
INFORMACIN SOBRE A ESCOLARIZACIN EN 3 ANOS RESOLUCIN DE DBIDAS INFORMACIN SOBRE O PERODO DE ADAPTACIN
- Presentacin en Power Point sobre o perodo de adaptacin:

Necesidade Fases na adaptacin do alumnado Aspectos especcos do plan de adaptacin no centro Duracin
AS FAMILIAS NA ADAPTACIN
- Actitudes - Suxestins - Entrega de folleto
ROGOS E PREGUNTAS
92
Exemplo 5:
Planicacin da incorporacin do grupo nunha escola de 0-3 anos
Escola Infantil Caeiro PERODO DE ADAPTACIN NOVO ALUMNADO Nome da nena ou do neno: RAQUEL Educadora ou educador: Carmen Semana do 12 de setembro
(actividades de ma)
entrada s 9,00 h sada s 11,30 h
Semana do 19 de setembro
(actividades de ma e xantar)
Semana do 26 de setembro
(actividades de ma, xantar e descanso)

Esta gua orientativa. O proceso de adaptacin da sa lla e do seu llo pode sufrir variacins segundo o ritmo que determine a propia nena ou o propio neno. A educadora ou o educador conrmaralle cada venres a pauta a seguir para a seguinte semana.
93
Exemplo 6 :
Planicacin da incorporacin paulatina nunha escola 0-3

Incorporacin paulatina GRUPO 0-2 LACTANTES Edu: CARME GRUPO 0-2 GATEANTES Edu: TERESA GRUPO 0-2 CAMIANTES Edu: VENE GRUPO 2-3 A Edu: EMMA GRUPO 2-3 B Edu: CHARO
semana do 06 ao 10 setembro semana do 13 ao 17 setembro
Iker, David e Anxela Iker, David e Anxela Noela, Brais e Paulo
Santi, Gema, Sabela e Laura Santi, Gema, Sabela e Laura Fernando, Xaime, Clara e Ana Santi, Gema, Sabela e Laura Fernando, Xaime, Clara e Ana
Veteranos de 0-1 ano (4) Veteranos de 0-1 ano (4) Raul, Daniel, Rafel e Uxa Veteranos de 0-1 ano (4) Raul, Daniel, Rafel e Uxa
Veteranos de 1-2 anos (6) Veteranos de 1-2 anos (6) Emilio, Sara, Maria,Carla, e Victor Veteranos de 1-2 anos (6) Emilio, Sara, Maria, Carla, Vctor e Noa Nerea, Cristina, Manuel, Lucio e Alba
Veteranos de 1-2 anos (7) Veteranos de 1-2 anos (7) Paloma, Ruth, Carlos, Andrs e Sonia Veteranos de 1-2 anos (7) Paloma, Ruth, Carlos, Sonia e Andrs Hugo, Marta, Teo, Tamara e Josephine
semana do 20 ao 24 setembro
Iker, David e Anxela Noela, Brais e Paulo
Xin e Sofa
David, Pedro e Aroa
Andrea, Yoel e Carlota
94
5.2. Entrevistas iniciais
Consideracins para ter en conta neste intercambio de informacin: Os datos sobre o seu llo ou a sa lla non son para as familias datos aspticos. Calquera pregunta pode levar implcita para a persoa que se cuestione o seu papel como pai ou nai (fxeno ben?, esixinlle demasiado cedo?...). Antes de que se solicite un dato a calquera familia debmonos preguntar para que se necesita, se pode inur na accin educativa e en que sentido. Hai que asegurar unha participacin real e activa da familia, con oportunidades de falar, non s do que lle preocupa ao educador ou educadora, senn de todo aquilo que lle preocupa familia relacionado coa criatura e co seu proceso de ensino-aprendizaxe. Debe terse coidado en non invadir innecesariamente o mbito privado cando esa informacin non vai ter relevancia no traballo educativo. Terase en conta que cando unha mestra ou un mestre fai determinadas preguntas est implicitamente transmitindo que informacin considera importante, aquela que se considera relevante na sa proposta pedagxica. Hai que convocar as entrevistas con certa marxe de tempo, para que a familia poida organizarse. Durante a entrevista iranse tomando notas do que al se fala, pero importante que, unha vez terminada, se traslade ao papel de forma xa mis detallada o relevante do seu contido. Anda que pareza que as cousas quedan claras, ao ir facndose mis entrevistas, e co paso do tempo, esqucense datos importantes.
O momento das entrevistas representa para as persoas que interveen no proceso a primeira ocasin de encontro individualizado. O principal obxectivo intercambiar informacin acerca da nena e do neno e do estilo educativo do profesorado. Sobre esta base inciase o clima de conanza sobre o que se construir a adaptacin do alumnado. Convn desear un coloquio non directivo, pois este primeiro encontro caracterzase por unha asimetra relacional: as e os interlocutores non estn no mesmo plano. As familias teen que se sentir aceptadas, non xulgadas no seu estilo educativo.
95
No momento de elaborar a entrevista cmpre decidir que tipo de datos se precisan para desenvolver a actividade educativa, pois non ten sentido limitarse a copiar modelos de entrevistas ou cuestionarios que moitas veces foron elaborados noutros mbitos (mdico, psicolxico...) e para outras nalidades. Trtase de solicitar informacins pertinentes, e especialmente aquelas que fagan referencia a aspectos modicables dende o sistema educativo. Nestas entrevistas iniciais ser importante recadar informacin sobre as criaturas: datos relevantes de cara escola sobre a sa evolucin, as sas caractersticas actuais (hbitos, xogos, relacins, preferencias...) e algunhas cuestins sobre o seu contorno familiar. Esta entrevista inicial manterase na aula, xa que interesa que as nais e os pais coezan o espazo e os obxectos que van rodear os seus llos e as sas llas. Debe as mesmo asegurarse que non haxa interrupcins, xa que persoas entrando e sando, non s cortan o fo da conversa, senn que lle restan privacidade, valor e importancia ao encontro. A metodoloxa impn unha certa informalidade no sistema de preguntas-respostas, de maneira que non nos centremos en cubrir o cuestionario, senn na toma de pequenas notas relevantes que se irn completando tras os primeiros das de asistencia escola. Pola contra, debemos observar como interactan os pais e nais coa sa lla e co seu llo, como se move a nena ou neno polo espazo-aula/centro, como reacciona ante as propostas do profesorado, como interacta cos materiais... Considrase oportuno, polo tanto, que na aula estea disposto o material de tal xeito que invite a xogar libremente, coller e usar, e ao mesmo tempo o profesor ou profesora estar pendente de integrar a nena ou o neno na conversa co n de transmitirlle que estn falando con el ou ela e non acerca del ou dela. Debemos establecer claramente o que se agarda das familias e tamn o que elas poden honradamente esperar do profesorado, da escola... Este intercambio de informacin ten un carcter bidireccional, polo que, ademais de recadar informacin das familias, a mestra ou mestre darn informacin.
96
Aspectos a ter en conta na elaboracin dos cuestionarios: Evitar modelos clnicos (sexan mdicos ou psicolxicos), xa que poden levar a recadar gran cantidade de informacin non pertinente. Datos que interesa recadar: Medio no que se desenvolve a vida do alumnado: con quen vive, quen o atende, con quen xoga, quen o vai traer e recoller habitualmente... Os seus hbitos en canto a horarios de sono, ritmos de actividade, costumes e gustos arredor da comida, control de esfnteres... (esta informacin ser mis relevante canto mis pequena sexa a criatura). O seu estilo de xogo: preferencias (centrado nos obxectos ou social, xoguetes preferidos), estilo de xogo (variado, movido, tranquilo), tempo que dedica ao xogo... O seu estilo de relacin: como a interaccin coa sa nai e co seu pai, con outros familiares, con outros nenos e con outras nenas, reaccins coas persoas descoecidas, formas concretas de comunicarse... Sera conveniente recoller as expectativas das familias, a que aspectos lles dan mis importancia, as como as pautas educativas concretas que utilizan na relacin cos seus llos e coas sas llas ante determinadas situacins tipo.
Exemplo 1.
O protocolo de actuacin pode ser: Entregarlles previamente s familias un modelo de entrevista para que cubran os datos e o acheguen o da da mesma. En setembro convocar a familia con tempo abondo e a unha hora que permita manter unha reunin relaxada e positiva. Iniciar a entrevista cun flame da ta lla ou do teu llo... que permita abordar datos relevantes e aos que a familia lles concede maior importancia. Facilitar que as familias pregunten calquera cousa que desexen. Observar como interacta a familia coa sa lla e co seu llo, como se move este polo espazo-aula/centro, como reaccionan... Tomar notas ao remate da entrevista e verter os datos obtidos a travs do modelo e os observados nun documento mis ocial que se poder continuar completando en sucesivos encontros, se cumprir, e que formar parte do expediente do alumnado.
97
ENTREVISTA INICIAL - E. INFANTIL CEIP __________________________________________________________

DATOS PERSOAIS
Nome:____________________________ Data de nacemento:____________ Nome da nai:__________________ Profesin:_________________ Idade:___ Nome do pai:__________________ Profesin:_________________ Idade:___ Persoa titora legal:______________ Profesin:_________________ Idade:___ Domicilio: ______________________________________________________ Telfono: ______________________________________________________ N de irms/irmns:_____ Lugar que ocupa:____ Nomes das/dos que estean no centro: ________________________________ DATA DA ENTREVISTA _____________________________________________
PERSOAS PRESENTES NA ENTREVISTA
Nai Pai Outras ________________________________________

HBITOS
ALIMENTACIN: Como come? .................................................................................................................................. Amosa algunha intolerancia alimentaria? .......................................................................... SONO: Como dorme? ................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................... HIXIENE: Amosa certa autonoma no aseo Colabora no propio aseo e vestido Ten que ser vestida/vestido e baada/baado por outra persoa Amosa alerxia cara a algn produto _______________________________ CONTROL DE ESFNTERES: Controla esfnteres. Cando comezou? _____________________________ Non controla esfnteres. En que momento est? ______________________
98
VIDA RELACIONAL Con quen convive? ___________________________________________ Quen a/o coida habitualmente? __________________________________ Relacinase con outras nenas e nenos ?___ Con quen? ________________ Prere xogar con maiores?_______ Con quen xoga na casa?_______ Que xogos lle gustan? _______________ Xoguetes preferidos ___________________________________________
NIVEL MADURATIVO
LINGUAXE: Fala en: galego casteln Cal o idioma de comunicacin familiar? ___________________________ Pronuncia: correctamente intelixiblemente con dicultades MOTOR: Gateou?______ Cando comezou a andar? ________________________ Man que usa con mis asiduidade para comer, coller cousas... ____________
SADE
Tivo algunha enfermidade importante? ____________________________ Intervencins cirrxicas? ________________________________________ Tivo algn accidente importante? _________________________________ Seguiu ou segue algn tratamento? ______________________________ Alerxia? ____________________________________________________ Adoita estar enfermo/enferma? __________________________________
ESCOLARIDADE
Asistiu escola infantil de primeiro ciclo? ___ Dende cando? ___________ a a gusto?_____ Semella contenta/contento de vir escola?___ Quen o vai recoller? ______
TEMPERAMENTO
Indique algn trazo do seu carcter que sexa sobresante __________________ ______________________________________________________________ Cando ten algn conito, como o corrixen?, cal a sa resposta? ____________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ Hai algn aspecto do que non falamos que lle preocupa da sa/seu lla/llo?
OBSERVACINS
A titora/o titor,
99
Exemplo 2:
Carta de presentacin nunha escola 0-3
Nome: .............................................................................................................................................................. Grupo: .......................... Data de nacemento: ............/ ................ /........... Estimada mam e estimado pap. Axudaranos moito que escribades unha carta contndonos como a vosa lla ou o voso llo e certas cousas que precisamos saber para proporcionarlle unha mellor atencin e educacin. Para iso, pdevos axudar seguir un guin que contea estes aspectos: 1. O motivo de acudir ao centro 2. Se xa foi antes a outra escola infantil 3. Quen se vai ocupar de traela ou traelo e de levala ou levalo habitualmente 4. Que enfermidades ten normalmente e se algunha vez estivo ingresado 5. A quen avisamos en caso de indisposicin e telfonos de contacto 6. Se dorme pola ma, pola tarde... e a sa actitude diante do sono 7. Se utiliza chupete ou algn obxecto para calmarse 8. O que est comendo nestes momentos 9. Se hai algn alimento que lle produza alerxia ou ao que presente intolerancia 10. A sa actitude diante da comida 11. Se, ademais da sa nai e do seu pai, outras persoas participan no seu coidado 12. Se hai algunha circunstancia familiar que considerades que debamos coecer 13. Se est en contacto con outras nenas e outros nenos ou mis ben con persoas adultas 14. Como deniriades o seu carcter: aberto, tmido, alegre, serio, tranquilo, impaciente... 15. Como resolve os conitos coas outras nenas e cos outros nenos e coas persoas adultas: cede, morde, patexa... 16. Como xoga na casa e con que se entretn
100
17. Se manifesta medos nalgunha circunstancia 18. Se xa fala e que lingua se emprega na casa 19. En que momento est na regulacin do pis e da caca E todo o que se vos ocorra
Exemplo 3.
Esquema para unha entrevista presentada no libro La escuela infantil a los tres aos, onde se recolle a experiencia educativa de Reggio-Emilia (ver bibliografa) Preguntas que se suxiren sobre a informacin que se recoller: Benestar normal da nena e do neno (ritmos de sono, de aseo, de alimentacin...). A sas relacins coas e cos demais e co contorno; calidade do seu ton afectivo (comeza a establecer as autonomas con relacin ao contorno e s persoas, movementos, adquisicin da propia imaxe e allea, exploracin do espazo, dos obxectos...). Experiencias sociais anteriores: con respecto s persoas adultas da familia, exceptuando o pai e a nai; con relacin gura paterna ou materna; asistencia escola infantil de primeiro ciclo... Relacins establecidas con outros nenos e outras nenas. Aprendizaxes adquiridas: no campo lingstico e no motor; particular atencin s axudas familiares. Aprendizaxes acadadas por medio de experiencias fra do mbito familiar, con especial atencin a unha eventual asistencia escola infantil de primeiro ciclo (gozo de medios de comunicacin de masas, uso de espazos fra da aula...). Informacin relativa aos seus hbitos particulares. Este primeiro conxunto de informacins constite s un instrumento primario ao que debern seguir outras moitas notas relativas aos cambios que se vaian producindo na nena e no neno con ocasin das diversas experiencias que viva na escola.
101
5.3. Folletos informativos Estes folletos entrganse s familias cando interesa que tean unha informacin mis extensa. Tamn recollern informacin da que xa se ten falado, pero o feito de poder facer unha lectura mis detida dela supor unha aplicacin mis acertada. O centro elaborar unha serie de folletos informativos de diferentes aspectos que inuirn na incorporacin dos nenos e nenas, do tipo de : Folleto sobre o centro Folleto onde se recollan recomendacins para que as familias preparen no vern a incorporacin escola. importante coidar a redaccin destes textos para evitar os riscos dun ton excesivamente imperativo.
Exemplo 1:
Folleto informativo do tratado nunha reunin
102
Exemplo 2:
Folleto informativo de presentacin do centro
103
Exemplo 3:
Folleto informativo de presentacin da aula
104
Exemplo 4:
Folletos onde se recollen suxestins para as familias
105
Exemplo 5:
Diferentes modelos de comunicacins s familias. * Nota informativa solicitando s familias recursos para este perodo
LBUM DA FAMILIA
Un dos mbitos de traballo na escola infantil a familia: o recoecemento de cada membro, a verbalizacin das relacins de parentesco, as situacins de convivencia familiar (por exemplo, nun aniversario, nun xantar no monte, etc.). Por iso precisamos que traiades o mis axia posible algunhas fotos onde aparezan a nai e o pai, irms e irmns, avoas e avs ou sexa, aquelas persoas que teen mis contacto coa nena e co neno. Con elas, confeccionaremos o lbum de cada aula. Cando o alumnado deixe a escola seranvos devoltas.
106
* Documento que se entrega ao remate da xuntanza xeral indicando o da da entrevista
A familia da nena ou do neno: _____________________________ _____________________________________________________ vir escola na compaa da sa lla ou do seu llo para unha entrevista o Da : ________ LUNS MARTES MRCORES XOVES - VENRES Hora: s____________ da ma. A mestra titora/O mestre titor:
______ , _____ de setembro de 200__
* Documento onde se establece a incorporacin de cada criatura
atencin da familia da nena ou do neno Nome e apelidos: _______________________________________ vir por primeira vez escola Da : ____ LUNS MARTES MRCORES XOVES - VENRES O seu horario ser: de ____________ a _______________ Pasados uns das... Cando se faga, durante o perodo de adaptacin, un cambio ou ampliacin de horario comunicarase a cada familia persoalmente.
A sa mestra titora/O seu mestre titor
______ , ______ de setembro de 200__
107
* Calendarios rexistros do perodo de adaptacin

CALENDARIO DO PERODO DE ADAPTACIN/ACOLLIDA
1 SEMANA
DATA
11 LUNS 12 MARTES 13 MRCORES 14 XOVES 15 VENRES
ALUMNADO
HORARIO
OBSERVACINS
CALENDARIO DO PERODO DE ADAPTACIN/ACOLLIDA
2 SEMANA
DATA
18 LUNS 19 MARTES
108
ALUMNADO
HORARIO
OBSERVACINS
20 MRCORES 21 XOVES 22 VENRES
*Folleto informativo sobre o a funcin titorial e a acollida
A FUNCIN TITORIAL: ACOLLIDA A accin titorial nun centro educativo consiste en adaptar unha serie de principios e criterios pedagxicos, de estruturas organizativas e de decisins prcticas para coecer, axudar, apoiar e orientar o alumnado. Isto as porque un principio bsico da accin titorial a axuda educativa, baseada en considerar a cada alumna ou cada alumno no seu proceso de ensino-aprendizaxe para axustar as intervencins en cada un dos momentos e situacins. Por iso, a accin titorial pode denirse como o conxunto de accins educativas que se desean e realizan no centro para favorecer no alumnado a socializacin, a aprendizaxe, a integracin, a toma de decisins... xa que a aprendizaxe un proceso individual que se d nun contorno social. Tempo de acollida para o alumnado e as sas familias: Que o tempo de acollida... A acollida ao alumnado e s sas familias un tempo no que, dende a accin titorial, se vai desear e iniciar un proceso de adaptacin individual e colectivo ao centro. Neste proceso, a mestra ou mestre vai contribur positivamente a crear un clima afectivo cheo de cordialidade e de calma, a favorecer a comunicacin e a participacin de todas as persoas. As tarefas que se van desenvolver e as persoas implicadas nelas alumnado, familias, profesorado- formarn parte dun plan destinado a facelo nas mellores condicins para todos e para todas e a travs de diferentes canles e con variadas estratexias e recursos. Por iso, desde o centro este curso vaise facer un plan de acollida e adaptacin ao alumnado de 4-5 anos, xa escolarizado neste centro con anterioridade, pero que cambia de titor/titora. Para que a volta do alumnado ao centro, aula e ao seu grupo sexa o mis doada posible para todas e para todos.
109
5.4. Guas de observacin Co n de avaliar todo o proceso, utilizaremos follas de rexistro, nas que anotaremos todos aqueles aspectos signicativos que poidan achegar informacin de como se est a desenvolver a adaptacin. As anotacins individuais recollidas de cada nena e de cada neno respecto ao seu comportamento e actitude nestes primeiros das son un instrumento valioso, porque dan lugar historia, nica e compartida, de cada criatura e as sas educadoras ou os seus educadores, marcando o comezo dun traxecto comn, que se ir trazando mediante relacins recprocas.
Exemplo 1
O profesorado toma notas no seu diario de sesins. Cada da vai anotando os datos mis relevantes do acontecido na aula e aqueles aspectos sobre cada nena e cada neno que considere importantes. Ao remate do perodo recolle eses datos nunha gua:
110
GUA DE OBSERVACIN DO PERODO DE ADAPTACIN CEIP __________________________________________________________ Nome da alumna/do alumno: _______________________________________ Data de observacin:___________________ Curso _____________________
Vn na compaa de: nai pai irm/irmn outras persoas ___________ Chega chorando con alegra indiferente outros ________________ Permanece algun coa/co nena/neno un pouco na aula?______ Cando desaparece a compaa queda: con tranquilidade chorando recuprase pronto dicultade de recuperacin con ledicia triste Espazos: Permanece nun determinado espazo Mvese por diferentes espazos Cambia excesivamente de lugar Obxectos: Afrrase a un determinado obxecto?____ seu da aula Emprega adecuadamente os obxectos da clase?__________ Relacins: Relacinase co resto do alumnado?_______ en grupos pequenos en grupos grandes Relacinase adecuadamente coa mestra?_________ dirxese espontaneamente reclama axuda reclama atencin constante Cambia constantemente de actividade?_______ Emocins: pregunta pola nai/pai pregntase por cando virn buscala/buscalo outras manifestacins______________________________ Sae da aula: chorando con alegra indiferente outros_______ Leva algn obxecto? ____ A familia colaborou no proceso Os tempos programados foron adecuados A familia comentou: Volveu mollar a cama Pide o chupete cando xa deixara de usalo Amosa agresividade na casa Manifesta trastornos no sono/alimentacin que non amosaba Chora ante a idea de ir escola Vai feliz ao cole Comenta na casa as tarefas escolares Quere que a familia entre na aula para ensinarlle todo Outras observacins: __________________________________
O profesorado titor:
CHEGADA ESCOLA
NA AULA
SADA DA ESCOLA
OBSERVACINS XERAIS E COMENTARIOS DA FAMILIA
111
Exemplo 2
O profesorado anota en rexistros personalizados datos concretos sobre o alumnado e como se vai desenvolvendo a sa adaptacin: condutas, comportamentos, hbitos... Todos eses datos pasarn a formar parte dun documento formal ao remate do perodo de adaptacin: GUA DE OBSERVACIN DO PERODO DE ADAPTACIN CEIP __________________________________________________________ Nome da alumna/do alumno: _______________________________________ Data de observacin:___________________ Curso _____________________
ASPECTO SEMPRE S VECES NUNCA
PUNTUALIDADE ASISTENCIA VMITOS CHORA TODA A SESIN CHORA ENTRADA AFRRASE S SAS COUSAS AMOSA INTROVERSIN E RESERVA AMOSA SERIEDADE E TRISTEZA AMSASE AUSENTE AMOSA INQUIETUDE E ANSIEDADE AMOSA AGRESIVIDADE AMOSA ALEGRA AMOSA TRANQUILIDADE PARTICIPA AMOSA RESPECTO AMOSA DESENVOLTURA E COMUNICATIVIDADE MANTN TRATO NATURAL E ESPONTNEO TENTA CAPTAR A NOSA ATENCIN AMSASE INDEPENDIENTE ACEPTA AS NORMAS AMOSA INDIFERENCIA AO SER REPRENDIDA/ REPRENDIDO CONTESTA AO SER REPRENDIDA/REPRENDIDO CHORA AO SER REPRENDIDA/REPRENDIDO SOCIABLE COAS COMPAEIRAS E COS COMPAEIROS AMSASE DOMINANTE COAS COMPAEIRAS E COS COMPAEIROS AMOSA SUBMISIN COAS COMPAEIRAS E COS COMPAEIROS
112
ASPECTO
SEMPRE
S VECES
NUNCA
EST SOA/S MOLESTA AS COMPAEIRAS E COMPAEIROS APRECIADA/APRECIADO POLAS COMPAEIRAS E COMPAEIROS SOFRE REXEITAMENTO AS COMPAEIRAS E COMPAEIROS SOBREPROTXENA OU SOBREPROTXENO PARTICIPA NOS XOGOS SEGUE AS NORMAS DOS XOGOS PREFIRE XOGOS TRANQUILOS ORDENA O MATERIAL CSTALLE ORDENAR O MATERIAL RESPECTA O MATERIAL OBSERVACINS:
O profesorado titor:
113
5.5 Informes Ao remate do perodo de adaptacin elaborarase un informe onde quede recollido como se desenvolveu este. O dito informe pasar a formar parte do expediente do neno ou da nena e converterase ademais nun mtodo ecaz para transmitirlles informacin s familias. Estes informes serven de recoecemento dos progresos efectuados. Exemplo de informe de informacin s familias:
114
Querida familia: Como xa pasaron moitos das desde que comezamos este curso escolar, queremos contarvos algunhas das cousas que vivimos na escola. OS PRIMEIROS DAS...
PASADO UN TEMPO...
DESPOIS...
A VIDA COTI NA MIA ESCOLA...
E TAMN...
Estas son algunhas das cousas que queremos contarvos a mia mestra e mais eu. Sabars-Baiona polo Nadal de 1996
115
para saber mis
para saber mis
6
6.1. Referencias lexislativas Orde do 6 de maio de 1992 pola que se regula o procedemento para a implantacin do segundo ciclo da educacin infantil e se ditan instrucins en materia de organizacin escolar e avaliacin para aqueles centros onde se imparte o devandito ciclo (DOG do 21 de maio de 1992). Art. 18. A incorporacin de novos escolares centro requirir a planicacin do perodo de adaptacin por parte do equipo docente do ciclo. Este perodo ser tratado a travs dun plan de accin que non sern alleos as nais e os pais, e que ter en conta as caractersticas especiais da comunidade escolar e os medios dispoibles no centro. O profesorado deber ter previsto, inicio do curso, unha organizacin espacial, que far referencia cando menos s seguintes aspectos: a) Colaboracin e participacin das familias. b) Flexibilizacin do calendario e horario para os novos escolares. c) Actividades encamiadas a unha mellor adaptacin. d) Agrupacin exible do alumnado. Art. 21 (...) A distribucin do tempo dentro da aula estar en funcin das decisins tomadas no proxecto curricular de ciclo as como nas programacins. En calquera caso, o horario ser exible e non contemplar a distribucin por reas, dado o carcter globalizado do modelo curricular para esta etapa. 6.2. Ligazns de interese na internet
http://www.spapex.org/indicadores.htm Criterios sobre o momento pertinente para o ingreso na escola infantil dende o punto de vista da Sociedade de Pediatra de Atencin Primaria de Estremadura. http://es.geocities.com/ishar20/periodo_adaptacion.htm Pxina web de Ishara. Nela pdense atopar os aspectos mis relevantes do perodo de adaptacin. http://www.consumer.es/web/es/educacion/infantil/2005/09/19/145381.php Pxina que recolle aspectos sobre: os primeiros das de colexio, as condutas das nenas e dos nenos, etapas e adaptacin, actitudes das nais e dos pais e pautas para as familias.
119
http://www.guiainfantil.com/educacion/escuela/laadaptacion.htm Pxina con consellos para as familias sobre como axudar as llas e os llos para unha boa adaptacin escola. http://www.guiainfantil.com/educacion/escuela/de3a24.htm Suxestins para familias, educadoras e educadores sobre a adaptacin de grupos de 3 a 24 meses de idade. Adaptacin ao espazo, actividades... http://www.guiainfantil.com/educacion/escuela/de2a3.htm Suxestins para familias, educadoras e educadores sobre a adaptacin de grupos de 2 a 3 anos de idade. http://www.guiainfantil.com/educacion/escuela/de3a5.htm Suxestins para familias, educadoras e educadores sobre a adaptacin de grupos de 3 a 5 anos de idade. http://www.guiainfantil.com/educacion/escuela/irescuelano.htm Consellos sobre como afrontar a situacin do alumnado que non quere ir escola. http://www.educacioninicial.com/ei/areas/actividades/adaptacion/index.asp Pxina con actividades para desenvolver durante o perodo de adaptacin. http://www.terra.es/personal/macevm/periodo.htm Pxina xeral sobre o perodo de adaptacin. Incle cuestionarios e distribucin da entrada dos grupos de alumnado. http://www.unican.es/eiuc/familia/Periodo+de+adaptacion.htm Pxina da universidade de Cantabria. Trata aspectos xerais do perodo de adaptacin. http://personal.telefonica.terra.es/web/iremara/index.html Recolle o signicado do perodo de adaptacin e da incorporacin escola, achega suxestins s familias, comenta os obxectivos do perodo de adaptacin e como afrontalo dende a escola e a casa. http://www.aulainfantil.com/pagina_educador/articulos_pe.shtml Artigos relacionados co perodo de adaptacin: colaboracin coas familias, programacin do proceso, problemtica de adaptacin do alumnado aos centros. http://web.educastur.princast.es/eei/escolinos/Periodo%20de%20adaptaci%C3%B3n.htm Explica que supn o perodo de adaptacin e como poden afrontalo as nais e os pais. http://www.ac5-online.com/Adaptacin%20a%20la%20escuela%20infantil.htm Fala sobre o que signica o comezo da andaina na escola infantil, de como pode favorecer a familia a adaptacin e de pautas tiles anteriores ao perodo de adaptacin e no inicio do mesmo. http://web.educastur.princast.es/eoep/eeaovied/recursos/recursosprofesores/ei_adaptacion.pdf Pxina que recolle aspectos sobre a adaptacin de alumnado con discapacidade auditiva. http://mujer.terra.es/muj/articulo/html/mu28647.htm Trata epgrafes como: os primeiros das na gardara, adaptacin, papel das familias, regreso casa, relacin coa escola... Ademais achega un cadro de suxestins. http://www.campus-oei.org/celep/celep9.htm Pxina do Centro de Referencia Latinoamericano para a Educacin Preescolar. Propn unha abordaxe terica do proceso de adaptacin e recolle os tres planos a ter presentes (biolxico, psicolxico e social). Achega principios metodolxicos bsicos do proceso. http://www.educa.madrid.org/web/eoep.at.colmenarviejo/ADAPTACION/criterioseval/3.htm Ofrece criterios para avaliar o proceso de adaptacin ata 1 ano. http://www.waece.org/biblioteca/pdfs/p004-5.pdf Un exemplo sucinto no que indican que supn a adaptacin ao centro, que fan.
120
http://www.funlam.edu.co/poiesis/Edicion012/poiesis12.vergara.html Recolle o signicado da adaptacin escolar e as condutas que cabe agardar. http://www.formaciondidactica.com/adaptacion.pdf Trata sobre a escolarizacin antes dos 3 anos: o perodo de adaptacin (organizacin), o papel das familias e a funcin do equipo educativo. http://www.gobiernodecanarias.org/educacion/Usr/Apdorta/colabora.htm Participacin das familias, o intercambio de informacin sobre as nenas e os nenos (entrevista, cuestionarios...), as xuntanzas...
6.3 Referencias bibliogrcas Alpi, L. e outras (2003): Adaptacin a la escuela infantil. Madrid, Narcea. Asociacin de Maestros de Rosa Sensat-Reggio Chindren (2004). Consejos: Las nias y los nios de 5-6 aos explican a los de 3 la escuela que los acoger. Barcelona, Octaedro e A.M. Rosa Sensat. Balaban, N. (2000), Empezar a ir a la escuela: qu se siente?, en Nios apegados, nios independientes. Orientaciones para la escuela y la familia. Madrid, Narcea (primeros aos), pp. 11 15. Equip de lescola bressol Pepetuelo (1992): Lentrada a lescola bressol. Apunts dEscola Bressol. Barcelona, Patronat Municipal de Garderies de Barcelona. Escola maternal Arcobaleno de Reggio Emilia ((2002): En la escuela maternal: primer ao, primer da, primeras anotaciones en Escuelas infantiles de Reggio Emilia: La inteligencia se construye usndola. Madrid, Ediciones Morata, pp.21-26. Forghieri, E. E Malaguzzi, L. ((2002): La escuela maternal va por buen camino, en Escuelas infantiles de Reggio Emilia: La inteligencia se construye usndola. Madrid,Ediciones Morata, pp.13-20. Fortunati, A. (2006) La educacin de los nios como proyecto de la comunidad. La experiencia de San Miniato. Brgano. Ed. Octaedro-Rosa Sensat. Ibez Sandn, C. (1996): El apego y el perodo de adaptacin en la escuela infantil, en El proyecto de educacin infantil y su prctica en el aula. Madrid, La Muralla (Aula abierta), pp. 41-46. Lahora, C. (2003): La escolarizacin antes de los 3 aos, Madrid, Narcea. Selmi,L. e Turrini,A. (1991): Septiembre, en La escuela infantil a los tres aos. Madrid, Morata-MEC, pp. 19-38. Von Hentig, H. (2003): Por qu tengo que ir a la escuela? Cartas a Tobas. Barcelona, Editorial Gedisa. VVAA ((2002): El objeto transicional en la escuela maternal, en Escuelas infantiles de Reggio Emilia: La inteligencia se construye usndola. Madrid, Ediciones Morata, pp.27-30. VVAA (2000): El perodo de iniciacin. Organizando los primeros das de clase. Argentina, Ediciones Novedades Educativas.
121
VVAA (2003): Adaptacin a la escuela infantil. Madrid, Narcea. Willis, A., e Ricciuti, H. (1990): Orientaciones para la Escuela Infantil de cero a dos aos. Madrid, Morata-MEC.
ARTIGOS: Arnaiz, V. (1999): Los padres en la escuela infantil clientes o cooperadores? en Cuadernos de pedagoga, n 282, pp. 35-39. Cantero, M.J. e Lpez, F. (2004): Perodo de adaptacin escolar: descripcin del proceso y su supuesta universalidad cuando los menores ingresan a los 3 aos en Revista Infancia y Aprendizaje, n 27, pp. 27-41. Cantero, M.J. e Lpez, F. (2004): Factores predictores del perodo de adaptacin escolar: la familia y las caractersticas de los menores cuando ingresan a los 3 aos en Infancia y Aprendizaje, n27, pp. 27-41. Conde, M. (1982): El perodo de adaptacin en la escuela infantil en Cuadernos de Pedagoga, n 89, pp. 64-67. Hidalgo, M.V. (1999): Las ideas de los padres sobre el desarrollo y la educacin de sus hijos. Su cambio y continuidad durante la transicin a la paternidad en Infancia y Aprendizaje, n 85, pp.75-94. Jubete, M. (1996): La educacin infantil en el patronato municipal de Barcelona en Revista Infancia y Sociedad, n 34/35, pp. 73-80. Schaffer, H. R. (1999): La socializacin y el aprendizaje de los primeros aos, en Infancia y Aprendizaje, n 9, pp. 73-83.
122
E ti... vas escola?

AS DBIDAS DO PITIO
O pitio branco de crista vermella comeza hoxe a escola do medio da eira. Inte que a escola algo importante, porque no poleiro s fan preguntarlle: -E ti?...vas escola? -Cando escola irs? -Se non vas escola... non aprenders. Onte pola noite non pechaba ollo, estaba nervioso con todo ese embrollo. O pitio branco non dorme, non soa, faise mil preguntas sobre iso da escola: Haber unha mestra?, ou un educador?, ser un sitio fro?, far nel calor? Que fago cando entre?, terei que sentar? Se non teo sitio... poderei marchar? Al hai moita xente... coecerei a algun? Con quen xogo se... non coezo a ningun? E se quero caca ou facer pip... a quen llo debo eu comentar ou dicir? Se vou ao retrete saberei regresar? Quen a cremalleira me axudar a pechar?
E se cando acabe non me veen buscar... que fago? marchar? ou prme a chorar? Estas e outras dbidas fanlle presentir que iso da escola non para si. Cando dorme, soa coa avoa galia. Que emocionada est a pobria!: -Como pasa o tempo! Onte inda era ovo, e hoxe o meu neto un alumno novo! Espertou outra vez, s tres da ma e lembrou as cousas que lle mercou pap: Un lapis, uns folios, unhas cores, un traxe..., Moitas mis cousas que se vou de viaxe! .................................. O galo ergueuse e chamou ao pitio, a pola mandou bulir un pouquio: - Hai que bulir un pouco, xa pasa da hora correde ou non chegamos cedio escola. Ser que a escola - pensa o pitiose vai desprazando cada minutio? Ai que nervios teo! Xa estamos chegando con pitas e pitos eu voume atopando.
O pai, o galo est preocupado...: que far o pito cando estea esgotado? Se a escola -cavilao mellor que hai... por que lle treme todo mia bela nai? ............................... Que iso que soa? Que ese timbre?.. Non entro, non quero, as mias s resstense. Mam dme bicos, pap dme mis, Nin que me fose aln de Xangai! Se me dan mis bicos, voume suxeitar, forte, moi forte, non me hei soltar. ........................... Chegou o momento, xa teo que entrar, sadanme na porta... isto vaime gustar. Pap e mam quedaron un pouquio por se tia medo de car soo. ............................ ...Aos poucos das vai seguro escola, est pouco tempo, mais todo controla. ................................. E que esta escola, a escola da eira, ten un plan de entrada que de primeira. Azucena Arias Correa
123
APNDICE
apndice
QUE OPINAN SOBRE O PERODO DE ADAPTACIN ...?
A escola como microsociedade debe ser escenario de convivencia entre os referentes mis prximos do/a neno/a, buscando a non fragmentacin nas accins educativas: escola e familia deben construr pontes conxuntamente, pontes seguras para que o/a neno/a poida pasar dun contexto a outro movndose polas sas necesidades dun xeito cada vez mis autnomo e denindo a sa identidade. Deben ser deseadas acorde coas circunstancias que traen na mochila cada un/ unha deles/as, xa que a realidade nos fala dunha complexa rede de variables que non pode ser tratada cunha cobertura de pautas homoxneas nunha sociedade onde a pluralidade unha constante. Sese focalizar a atencin cara ao ingreso do/ a neno/a por primeira vez na escola idade de 3 ou 4 anos. Pero, non nos estamos esquecendo do primeiro ciclo?, o mesmo para un/unha neno/a que se escolariza por primeira vez aos 3 anos que un/unha que xa o xo anteriormente?, que ocorre cun/ha neno/a inmigrante que descoece totalmente a nosa lingua?, e se acaba de mudarse de vila ou cidade e se incorpora no medio do curso,? e se falamos dalgn caso de NEAE?... Polo tanto, sera interesante ir recollendo todos estes casos, acorde cos tempos de cambio aos que a escola non pode ser impermeable, dando respostas dende distintos mbitos, respostas multidisciplinares. Tamn queremos subliar a incoherencia de limitar este perodo do 11 ao 22 de setembro, tal e como se indicaba no calendario escolar do pasado curso. De novo nos atopamos ante unha medida uniforme que non se axusta s realidades das nosas escolas: non o mesmo un grupo coa ratio de 25, que un grupo mixto dunha unitaria onde se mesturan as idades, que un centro con transporte. (...)
Asociacin Profesional de Pedagogos e Pedagogas de Galicia
Para calquera persoa enfrontarse a un aspecto que sexa novo ou entrae cambio pode supor un reto ao que cadaqun se enfronta de diferente maneira, dependendo das caractersticas persoais e individuais. A incorporacin de alumnas e alumnos por primeira vez a un centro escolar ou cando se realiza cambio de centro supn un reto compartido que debe ser
127
coidadosa e sistematicamente planicado e posto en prctica, integrado no plan de acollida do centro e concretado no perodo de adaptacin cando se trata do segundo ciclo da educacin infantil. O perodo de adaptacin, na mia opinin, forma parte do primeiro subproceso ou rea de mellora da calidade dun centro escolar pola inuencia que exerce tanto en aspectos organizativos como nos procesos de aprendizaxe do alumnado e nas relacins e participacin da comunidade educativa. A inclusin na comunidade educativa, as como a socializacin, son dous aspectos de grande importancia que requiren un traballo e unha preparacin compartida por parte dos seus e das sas integrantes: alumnas e alumnos, nais, pais, profesoras e profesores. Tamn son importantes o grupo do alumnado da aula, os outros e as outras profesionais do centro, as outras familias, as como tempos, obxectos, materiais e mais espazos interiores e exteriores na conguracin do perodo de adaptacin.
M Adoracin de la Fuente Fernndez
Inspeccin Educativa.Pontevedra
Calquera gran cambio provoca nas persoas ansiedade, incertidume, medo ao descoecido. A chegada escola infantil supn nas criaturas e nas sas familias un cambio enorme. Deben afrontar a separacin mutua. De como se resolva esta primeira separacin vai depender no futuro o proceso de socializacin da criatura e a sa actitude cara s aprendizaxes escolares. Dada a grande importancia deste primeiro contacto co centro escolar o/a orientador/a debe vixiar todo o proceso con especial atencin. o perodo que mellor hai que preparar ao longo da escolaridade. O enfoque, necesariamente, ten que ser preventivo e con catro frontes abertas: a propia institucin, que ten que estar preparar para este acollemento; o profesorado; as familias e as propias criaturas. A escola adptase s necesidades destes primeiros das preparando o espazo dun xeito determinado. As educadoras e educadores ofrecen aceptacin, seguridade emocional e conanza a criaturas e familias nestes momentos especiais. As familias proporcionan informacins valiosas sobre a historia, personalidade e hbitos das criaturas e ao tempo reciben dela (das persoas educadoras ou da persoa orientadora) datos sobre as posibles dicultades do proceso: alteracins de sono, alimentacin, choros... O coecemento mutuo familia-escola vai ser fundamental para reducir ao mnimo as inseguridades e as culpabilidades pola separacin.
128
A orientadora ou orientador acompaa no perodo de adaptacin: prepara coas persoas educadoras a recollida da informacin necesaria para o coecemento das criaturas, decide apoios e axudas para aquelas que presenten adaptacins cargadas de angustia ou algunha necesidade especca, entrevstase coas familias destas criaturas e, por ltimo, avala, xunto co profesorado e familias, todo o proceso cando se estime que est rematado e sempre de acordo cos ritmos persoais de cadaqun. un perodo para ser mimado polo departamento de orientacin porque vai supor un inicio dun camio propio, principio dunha interesante e necesaria conquista persoal en cada criatura: a sa autonoma.
Mara Lusa Abad Abad
Asociacin de Orientadores e Orientadoras
Un perodo de adaptacin a estas idades ten sentido sempre que o proceso facilite o establecemento dun clima de conanza e de seguridade que lle permita ao alumnado crear novos vnculos afectivos que axuden integracin (social e afectiva) nun medio novo. Nestas idades moi importante o vnculo de apego, lazo afectivo que se establece entre das persoas como resultado da interaccin, e que leva os nenos e nenas a manter proximidade e contacto no logro de seguridade, consolo e proteccin. (...) O perodo de adaptacin pretende axudar a resolver este conito de necesidades, polo que se precisa dunha boa coordinacin entre todas as partes que interveen no proceso. As nais e os pais deben recibir informacin detallada de cal debe ser a sa actitude para favorecer a integracin e as educadoras e os educadores deben recibir informacin das familias para coecer mellor as sas necesidades e as das nenas e dos nenos. Tamn a escola debe ser exible nos seus criterios para facilitar esta adaptacin. Para rematar, quero dicir que hai que planicar axeitadamente este perodo para atender as diferenzas individuais e favorecer a expresin de emocins; concretar o proceso de incorporacin dos nenos e das nenas escola, os horarios de estada e o papel das familias e informar as nais e os pais detalladamente das dicultades que poden xurdir, concretar entrevistas, darlles directrices especcas, facilitarlles moita informacin sobre o desenvolvemento deste proceso e insistir na necesidade de establecer unha estreita colaboracin.
Alfredo Fornos Prez
Colexio Ocial de Psiclogos
129
Para planicar o proceso de adaptacin na escola infantil de 0-3 anos, debemos partir do feito de que neste ciclo a colaboracin da familia un elemento imprescindible, xa que a familia e a escola son os contextos nos que se darn as primeiras aprendizaxes dos nenos e das nenas. A incorporacin escola un proceso vivo, un proceso permanente, que supn a primeira separacin das nenas e dos nenos do seu contorno familiar, dese contorno onde se moven nun espazo seguro, coecido e protexido. un proceso que s elas ou eles poden facer: trtase dunha conquista persoal, moi complexa, pola cantidade de cousas e situacins novas que se lles presentan e que lles suporn un grande esforzo, xa que entran nunha realidade nova e descoecida. Entendemos, pois, que este proceso debe ser administrado dun xeito progresivo, buscando por todos o medios que as nenas e os nenos se sintan seguras e seguros, xa que a inseguridade pode ser a responsable da angustia, de xeito que a maneira de resolver este perodo ter unha gran transcendencia no proceso de socializacin e cara escolaridade. Os mis pequenos chegan escola no colo das sas familias, familiarizndose pouco a pouco con todo o que os rodea na escola (luces, sons, rostros). Cando xa teen un ritmo estable e se achegan educadora (pola voz, olor, postura), as familias sepranse. Non hai crise de separacin en forma de pranto. Si pode existir unha somatizacin (poden darse cambios nos ritmos siolxicos). ao aproximarse o ano de vida cando se producen estas crises. Tendo en conta o exposto, cremos necesaria a programacin deste perodo como un centro de interese mis, considerando os seguintes criterios: necesario enfocar esta adaptacin dende a colaboracin activa coas familias, pondonos de acordo con elas na planicacin deste proceso, dndolles a mxima informacin posible da escola para lograr desterrar actitudes receosas e xerar conanza, favorecendo que a vexan como un lugar seguro, positivo, e que as llo poidan transmitir s sas llas e llos. As actividades a propoer durante a adaptacin deben ser favorecedoras en si mesmas deste proceso: que faciliten o coecemento das dependencias, espazos e materiais da escola, que favorezan a integracin e o interese polo grupo, sentndose as nenas e os nenos protagonistas activos deste proceso.
PASOS A DAR NO PROCESO
130
1. Cando comeza o perodo de solicitude de matrcula para o curso seguinte, as familias son informadas polo mido do xeito de funcionamento da escola co n de que saian dela con actitudes positivas e de conanza cara institucin. Comunicmoslles que teremos antes do comezo do curso unha primeira xuntanza para falar exclusivamente de adaptacin.
2. Xuntanza. Xa se dixo que a maneira en que as nais e os pais vivan o proceso de separacin, a sa ansiedade, a sa anguria, os seus temores, sern captados polos seus llos e as sas llas. Se a familia vive con problemas este momento, o/a neno/a vai vivilo con ansiedade e inseguridade. Todo isto debe coecelo previamente a familia, as que, amais de favorecer estes primeiros contactos positivos coa escola e co/coa educador/a, e de desdramatizar a incorporacin escola infantil, tamn importante que a familia coeza de antemn as diferentes reaccins que poden ter as sas llas e llos (alteracins de sono, alimenticias) para que estean preparados. 3. No primeiro da de escola todo estar listo. As aulas estarn organizadas dun xeito claro, procurando que non haxa un exceso de materiais que poidan provocar ansiedade e desorde, dndolles importancia aos recantos que imiten xogos que practican na casa (refrome ao xogo simblico: as bonecas, coches).Os materiais que poremos a disposicin das nenas e nenos sern sinxelos e especialmente resistentes. 4. Cada grupo de idade vn escola durante unha hora a primeira semana e aumenta progresivamente o tempo de permanencia, mais en calquera dos casos pedimos que un adulto permaneza acompaando o neno ou nena (non necesario que sexa a nai ou o pai, pero si unha gura de apego para o cativo ou cativa). Segundo como vai respondendo cada un ou cada unha, valoramos a posibilidade de establecer perodos de separacin que sern cada vez mis longos ata chegar a unha xornada escolar completa. Neste momento da separacin importante coidar especialmente as despedidas, sen crear tensin, angustia, evitando que os adultos marchen cando as nenas e nenos non os ven, xa que mellor que choren cando se lles di adeus que pola angustia que lles provocar o non ver o acompaante de repente. A educadora ou educador tamn ten que adaptarse aos ritmos, aos costumes, s particularidades e individualidade de cada nena e neno. Debe ser quen de propiciar actividades, momentos de xogo nos que as sas alumnas e alumnos se vaian desapegando do acompaante, nos que se dirixan a ela ou a el, que se decaten de que vai ser o seu referente (adulto) na escola. Tamn debe recoller continuamente informacin para adecuar a sa actuacin ao perodo de adaptacin: como entra o cativo ou cativa na escola, de que espazos goza mis ou menos, que materiais emprega de xeito mis habitual, que relacins establece cos/coas demais (outros adultos da escola, familia, nenas e nenos). Da a da imos valorando as evolucins e o grao de adaptacin de cada nena e neno. Normalmente, superado o primeiro mes, o total do grupo ten este proceso nalizado; non obstante pdense dar casos de nenas e de nenos mis complicadas ou complicados, que presentan condutas de dependencia, agresividade que xa formaban parte da sa personalidade antes da entrada na escola e que non
131
podemos pretender modicar neste perodo, senn que se irn desterrando a medida que evolucionan axudadas e axudados pola escola e pola familia.
Gustavo M. Quindimil Gmez
Director da Escola Infantil Santa Mara de Oza.
O perodo cronobiolxico de 0-6 anos crtico para o crecemento, desenvolvemento e funcin do cerebro do neno e da nena. As actividades de coidado e educacin dos nenos e das nenas proporcionan, tanto estmulos visuais, auditivos, olfactivos e propioceptivos, que favorecen o desenvolvemento cognitivo, emocional, lingstico e de comunicacin, como soporte para a alimentacin e a promocin da sade dende un punto de vista biopsicosocial. A cantidade e a calidade dos estmulos que reciben adquiren unha relevancia extraordinaria, polo que o ambiente fsico e as persoas que o comparten con eles e elas son determinantes. Para a incorporacin dos nenos e das nenas ao centro educativo moi importante que as nais e os pais previamente vaian preparando, presentndoo como algo positivo, agradable, divertido, onde poden xogar e estar con outras criaturas. Ademais, pais, nais, nenas e nenos deben coecer con anterioridade ao seu ingreso o ambiente e o persoal coidador ou profesorado.(...) (...)Cada neno e cada nena irrepetible e, polo tanto, debe ser contemplado individualmente. O tempo de adaptacin est en funcin da sa biografa previa incorporacin ao centro; polo tanto, as sas experiencias anteriores inuirn no seu axuste ou desaxuste ao novo ambiente. Entre os potenciais factores de risco de inadaptacin estn o padecemento de enfermidades crnicas, alteracins do desenvolvemento, disfuncionalidades e limitacins no coidado e estimulacin familiar, pero incluso nenos e nenas cun ambiente e unha sade adecuada poden rexeitar esa nova realidade. A inadaptacin expresada habitualmente mediante condutas de oposicin s novas rutinas de hbitos, normas e territorio. Os hbitos de desadaptacin mis comns relacinanse co sono, a alimentacin, o control de esfnteres, a linguaxe e regresins condutuais a etapas xa superadas. Se ben a maiora son transitorios, deben terse en consideracin. Nesta etapa, o aumento do contacto con outros nenos e outras nenas incrementa o risco de infeccins e da accidentalidade, polo que o establecemento de medidas preventivas obrigado. Dado que as experiencias na escola e na familia que interiorizan as criaturas nesta idade inen manifestamente na sa organizacin persoal, xito acadmico e sade biopsicosocial, tanto a curto como a medio e longo prazo, a estreita colaboracin entre familias, profesorado e pediatras bsica.
Rafael Tojo Sierra
132
Xefe do Servizo de Pediatra do Hospital Clnico Universitario de Santiago de Compostela
Non a mia intencin aqu teorizar sobre un tema que a da de hoxe est plenamente incorporado prctica pedagxica, tal como o perodo de adaptacin do alumnado de educacin infantil que accede por primeira vez a un centro educativo. Con todo, dende o meu mbito de traballo en orientacin, quero aproveitar este espazo para salientar a necesidade de ter en conta de forma prioritaria o compoente emocional en todo ese proceso, idea que pode facerse extensiva, non s ao alumnado que inicia a sa escolarizacin, senn tamn a aqueles alumnos e alumnas que se incorporan a un novo centro escolar, distinto do de procedencia. O ncleo de calquera proceso de adaptacin, as como da sa resolucin positiva, ten que ver co mundo interno da persoa, cos sentimentos. Neste sentido, se para calquera nena ou neno a adaptacin a un contorno novo mis al do familiar (como o colexio) adoita supoer unha experiencia non exenta de incerteza, inseguridade e mesmo s veces angustia ante algo descoecido, con moita mis razn debemos pensar no que este perodo pode signicar para un neno ou nena con necesidades educativas especcas e, de xeito particular, para aquel que presenta necesidades especiais derivadas dalgn tipo de discapacidade ou trastorno concreto. Para unha consideracin mis precisa desta realidade, e sen facer xeneralizacins, hai que ter en conta que unha gran maiora destas criaturas chega aos nosos centros cunha experiencia e historia previa que dan conta do seu paso por distintos servizos (do mbito sanitario e social sobre todo), a travs das consultas, tratamentos e actuacins individuais das que foi destinataria. Estas nenas e estes nenos e as sas familias achegan tamn con frecuencia unha bagaxe de dicultades na sa maduracin socio-persoal, de rebelda contra as trabas e impedimentos que van encontrando, de frustracin, de non querer que os traten como diferentes, de ter que demostrar sempre que serven para moito mis do que a sa aparencia pode indicar, de ter que pasar por alto o que as demais persoas pensan ou din, de ser motivo de curiosidade ou de dar pena a quen as e os ve con actitudes de compaixn paternalista ou sobreprotectora; en denitiva, estn cansos e cansas de ter que adaptarse sempre Por iso, tendo en conta o seu pasado, entenderemos mellor a vivencia do novo esforzo de adaptacin que a escolarizacin lles vai requirir, tanto a estas nenas e nenos como s sas familias.(...) Unha escola con capacidade para adaptarse a cada criatura, disposta a coecela e recibila tal como , respectando as sas caractersticas e necesidades, constite, dende logo, o marco idneo para facilitar unha ptima adaptacin. A creacin do sentido acolledor das diferenzas un elemento esencial da ensinanza inclusiva. En calquera caso, tendo en conta as funcins bsicas de soporte psicoafectivo e de facilitacin que debe cumprir todo perodo de adaptacin, resulta imposible
133
concibilo sen darlles s actitudes a importancia que merecen. De sobras sabemos que todo percibido e captado polas criaturas. As, o proceso de adaptacin deste alumnado vai estar determinado, en gran medida, pola forma en que vivan as sas profesoras e os seus profesores os sentimentos cara a el e, polo tanto tamn, na forma en que os transmitan (con palabras, xestos, miradas).
Domingo lvarez Agudo
Equipo de Orientacin Especco A Corua
Unha das experiencias infants mis difciles a que deben afrontar os nenos e as nenas cando se escolarizan por primeira vez. Espazos novos, persoas descoecidas e unhas claves de relacins diferentes s familiares requiren de tempo e coidados para conseguir que as pequenas e os pequenos establezan canto antes vnculos afectivos que lles permitan facer seu o novo contorno social. Dende a LOXSE os centros contemplan no seu proxecto educativo medidas encamiadas a conseguir que este perodo transcorra con normalidade e que a sensacin de inseguridade dure o menos posible. A exibilizacin dos horarios e o deseo de actividades axeitadas son algunhas destas medidas. Pero todas elas poden chegar a ser intiles se non se acompaan doutras de carcter mis interpersoal e afectivo. Os nenos e as nenas deben experimentar a escola como un espazo familiar e sentir as mestras e os mestres como persoas prximas ao seu mundo de relacins. De a que haxa que reforzar as relacins familia-escola e desear momentos de encontro axeitados a cada contexto. verdade que hoxe as familias traballan e que resulta difcil atopar a maneira de que estes encontros se produzan. Ao fo de todo isto, vnme memoria a historia dunha nena de tres anos que, pasados os primeiros das de curso, e a pesar de non presentar manifestacins emocionais signicativas nin condutas disruptivas na aula, non acababa de integrarse no grupo de maneira positiva. O problema adquiriu o punto lxido cando un da se negou a volver para a sa casa no transporte escolar, que era o medio que empregaba a diario. Era a sa forma de protestar polo que consideraba un abandono por parte da nai e do pai. A familia viva nun ncleo de poboacin afastado e tia uns horarios laborais moi apertados. Non lle era posible traer a sa lla escola, nin acudir s reunins convocadas polo centro. Pero a nena observaba como as nais e os pais doutros compaeiros vian cada da e charlaban amigablemente coa mestra. Estudamos o caso coa nai da alumna e, despois de darlle moitas voltas ao problema, chegamos conclusin de que era necesaria a presenza dun familiar na escola. Valoramos todas as posibilidades e demos coa solucin: a nai entrara na
134
aula no momento que lle fose posible. As se xo, unhas veces na clase e outras no patio de recreo. Por uns minutos comparta condencias coa mestra en presenza da nena. En pouco tempo a sa actitude cambiou radicalmente. Sentase mis segura e alegre, e afrontaba as dicultades con maior resistencia frustracin. Non hai frmulas mxicas que poidan ser transferibles a calquera circunstancia, mis anda tendo en conta que s veces as condicins son difciles. Non podemos escudarnos en que as familias non colaboran, porque, de non atopar respostas, os mis prexudicados sern sempre os nenos e as nenas.
Genara Borrajo
Membro do Equipo de Orientacin Especco da Corua
Primeiros das de xuo: catro nenos coas sas familias, acompaados pola orientadora de Preescolar na Casa, achganse ao cole onde se van escolarizar o prximo curso. Al os esperan os nenos e nenas e as profes de infantil. Tamn est o director. Esta imaxe representa unha actividade coti de n de curso en Preescolar na Casa. A entrada dunha criatura na escola para ela un momento crucial na experiencia vital: vanse producir moitos cambios que tern duracin a longo prazo (horarios, persoas adultas diferentes, outras nenas e outros nenos cos que compartir afectos e materiais...). Tamn para as familias un momento difcil, de moitas decisins, dbidas e temores. Para todas e todos vai signicar, en moitos casos, a primeira separacin. En Preescolar na Casa, falar de adaptacin escola lvanos inmediatamente a pensar na familia, a pensar nas nenas, nos nenos, nas nais e nos pais. Todas e todos van precisar unha seguridade que lles facilite este trnsito: se a familia est tranquila, non lle transmite criatura os seus temores nin emprega a escola e o profesorado como elemento coercitivo na educacin das llas e dos llos (xa vers cando vaias a escola!), se a familia capaz de espertar o interese da criatura por todas as experiencias, xogos, amizades que vai ter, lgrase transmitir que estar na escola non un abandono, senn unha ocasin de ter novas experiencias das que podern falar na casa... e ter moito camio andado. Nesta transicin as familias tamn precisan axuda: necesitan verbalizar os seus propios temores, reexionar sobre os comportamentos e actitudes que lles poden axudar neste perodo. Esta axuda a que pretende proporcionarlles Preescolar na Casa s familias que participan cada curso nas reunins de orientacin quincenais que ao longo de todo o curso se desenvolven por distintos puntos da xeografa galega.(...)
135
Dende Preescolar na Casa, intentamos achegarlles s familias o centro educativo onde se van escolarizar as sas llas e os seus llos o curso prximo. As, nais, pais, nenas, nenos, mestras e mestres teen ocasin de coecer os espazos, materiais ... pero o que mis importante, as persoas coas que van convivir e coas que van compartir a apaixonante tarefa de educar. Revivir os momentos pasados neste primeiro encontro (a imaxe do pap e da mam falando coa profe, aquel xogo que tanto o divertiu...) son imaxes e experiencias que axudarn a criatura o da da sa incorporacin. A actitude prxima e acolledora do profesorado, que explica e informa profesionalmente e que escoita a familia, crear nas nais e nos pais tranquilidade e interese, supn o primeiro paso do camio cara colaboracin ou dimisin dos pais e das nais.
M Sara Paz Combarro
Preescolar na Casa
Quen participou na escolarizacin de criaturas pequenas sabe que o proceso desconcertante, complexo e a mido doloroso. Desconcertante porque a nosa especie en xeral e a nosa cultura en particular incorporaron como un ben oportuno a separacin tan temper hai poucos decenios, rompendo cunha estrutura social profundamente arraigada que invita a manter unidos nais e llos ata que son estes os que inician a separacin. Complexo non s porque o proceso de escolarizacin temper das nenas e nenos pequenos implica cambios nas referencias das criaturas cando anda teen unha gran fraxilidade persoal debido carencia de mecanismos simblicos autnomos para entender e procesar que sucede, senn tamn porque con frecuencia a escola non dispn dos recursos oportunos para abordar con garantas a comprensin e acompaamento neste proceso de separacin e acollida. Abonde citar que non existe anda normativa que regule sucientemente nin control que garanta as condicins dos centros. Doloroso porque pode facer tremer as estruturas de vnculo que se acaban de establecer entre os llos ou llas e os proxenitores, cando s veces o pequeno ou pequena anda nin outea a sa individualizacin de forma autnoma e na intimidade da persoa adulta, xeralmente a nai, se xera un grave conito entre as esixencias de participacin no mundo socio-econmico e o seu desexo de manterse absolutamente dispoible, impregnando de tempo a crianza do seu llo ou lla. Por iso a mido o proceso de adaptacin xera unha poca de tristura nas nenas ou nenos e nos proxenitores, mesmo frecuente que as criaturas sufran nestes das algunha pequena enfermidade, desas que sospeitosamente adoitan acompaarnos nas crises emocionais (trastornos respiratorios e dixestivos). Tamn
136
as nais (os pais parecen sentirse menos afectados) entran a mido en cadeas de ansiedade e de sufrimento. Non deixa de ser chocante que, cando na nosa sociedade se foxe do sufrimento ata ocultar a sa existencia, en cambio se considere normal e ata bo que o neno e a nena choren e sufran ata o pnico nos procesos de adaptacin. Como se a dor da separacin puidese supoer unha fase de puricacin para acceder autonoma. Chocante e inaceptable. A esta dinmica nova na nosa especie de separacin prematura hai que engadir a cada vez mis frecuente rotura da estrutura familiar tamn en nome dunha maior satisfaccin e busca de felicidade persoal dos seus membros adultos. Non este o espazo para posicionarse respecto ao valor da estabilidade dos vnculos e apegos. S quero evidenciar que cada vez son menos as persoas que inclen esta estabilidade nos proxectos de busca de plenitude persoal. Iso obrganos a aprender moito sobre como transitar e axudar a transitar dunha relacin a outra para que non supoa unha crecente desconanza e descrdito do que podemos atopar e achegar s relacins afectivas intensas e estables. Das relacins afectivas baseadas nos vnculos de sangue, nas pertenzas a clases sociais e clans familiares, nos contratos matrimoniais de por vida... imos accedendo a uns apegos de duracin temporal, a uns vnculos aparentemente elixidos e mltiples... Duns vnculos de etioloxa case conxnita imos pasando a procesos de apego xestionados paradoxalmente polo principio de autonoma. s persoas que estamos involucradas na educacin, isto obrganos a buscar e transferir instrumentos para entender e xestionar o trnsito nas relacins de apego. Aos e s terapeutas esxelles indagar como axudar a procesar transicins sen asimilar o cambio perda, porque, por poer un exemplo, nada ten que ver o divorcio co enterro. As que xa vedes: temos moito por aprender e moito que inventar, pero algunhas cousas xa as sabemos e deben incitarnos avaliacin e planicacin. O proceso de adaptacin escola, mesmo na primeira escolarizacin, non ten por que ser doloroso nin angustiante. Que o proceso sexa vivido de forma tranquila depende fundamentalmente do deseo do proceso de adaptacin que fan as escolas e dos sistemas de apoio s familias. As capacidades de sociabilizacin que se formulan como esenciais no desenvolvemento dos alumnos e das alumnas atopan o seu fundamento ou fraxilizacin nas consecuencias que se derivan da adaptacin.
137
O proceso de adaptacin en particular e a xestin dos vnculos en xeral constiten un dos eixes da seguridade afectiva e a capacidade de autoconanza. Sentirse seguro ou segura nas relacins de apego permite ou imposibilita conar en amar e ser amado. Non pode deixarse, pois, ao chou.
Vicen Arnaiz.
Director do Equipo de Atencin Temper de Menorca
1.
O primeiro da real que acoden as nenas e os nenos escola vn precedido, xa, por unha pequena grande historia: a historia das expectativas, ansiedades, desexos e incertezas do mbito familiar e dos pais e nais en particular, que pensaron e repensaron, ss e acompaados, a eleccin do mellor centro para a mellor educacin posible para os seus llos e llas. Esta historia previa xera a atmosfera na que as criaturas se vern envoltas os meses, semanas e especialmente os das previos ao seu encontro coa escola. Axudara a familias, nenos e nenas unha orientacin previa e suciente para o devandito encontro.
2.
Os 1000 das da etapa infantil tamn tern que inscribirse cos mis de 3000 que os seguirn, camiando cara ao horizonte dos obxectivos nais do proxecto educativo. Polo tanto, existe tempo para modular e corrixir o proceso, se for preciso.
3.
A entrada e o encontro das nenas e dos nenos coa escola e o profesorado que a encarnan a primeira pedra que cimenta o seu proceso educativo, que potenciar e harmonizar o seu desenvolvemento no seo dun proxecto de xeometra variable que posibilite traxectorias individualizadas. necesaria unha slida cimentacin para construr un futuro desexable que tea en conta variacins individuais.
138
4.
Todo o anterior sinala a seriedade do proceso, pero tamn a serenidade e tempo con que hai que afrontalo. Tomalo en serio valoralo como unha etapa de fundamentacin e non de entretemento, de consolidacin e mellora de adquisicins previas no mbito da autonoma e da socializacin, signica o establecemento de novas metas e desenvolvementos. Polo tanto hai que entender que o proceso xa empezou e que hai que potencialo e, se for preciso, reorientalo.
5.
As familias deben enfocar este primeiro encontro como bsico para o desenvolvemento harmnico dos seus llos e llas, e deben demandar e esperar da institucin e da comunidade educativas respostas para as persoas adultas. Frmulas e espazos de cooperacin activa, orientados ao logro dos obxectivos educativos. Familia, institucin e comunidade educativas deben complementarse entre elas e acordar os obxectivos educativos.
6.
Nesta viaxe, as institucins (familia, escola) sern referente estable para o conxunto do proceso. Os profesores e profesoras iranse sucedendo, irase entregando o historial educativo de cada alumno e alumna, o que esixe sintona, cooperacin e reedicin cada vez da alianza educativa coas familias e do encontro cos novos alumnos e alumnas. Son as persoas adultas e as institucins os depositarios da responsabilidade da educacin das novas xeracins.
7.
A adaptacin un proceso biopsicosocial e vertebrador do desenvolvemento dos seres humanos ao tempo que inevitable e altamente enriquecedor. As nenas e os nenos vivicarn o proceso, poendo a proba as sas distintas capacidades e estratexias, para afrontar novos escenarios institucionais, vnculos e desafos. A axuda experta de profesionais e comunidade educativa tern que ser orientados cara mellora e o xito dos alumnos e das alumnas.
8.
A adaptacin supn cambios, diversas etapas e transicins que se volveron basicamente previsibles grazas aos coecementos adquiridos froito de observacins e de estudos solventes e contrastados pola experiencia. A previsibilidade en xeral das etapas do desenvolvemento infantil permite monitorizar a evolucin harmnica das distintas dimensins da persoa (biolxica, cognitiva, afectiva, relacional...) e detectar precozmente disfuncins (accidentais ou evolutivas) incorporndoas como posibilidade de progreso e mellora.
9.
A sade participa dese pensamento, respecto maduracin como proceso en equilibrio dinmico das dimensins, psquicas e sociais e non s como ausencia de enfermidade. Ademais, como di a OMS-Europa na sa declaracin de Helsinki- xaneiro 2005, non hai sade sen sade mental. Entendidas deste xeito, sade e sade mental son elementos bsicos dunha maduracin e crecemento integral dos nenos e nenas, desenvolvemento que necesario promover.
139
10. Un dos modelos de promocin da sade mental como unha dimensin inherente promocin da sade integral basase no establecemento dun mapa de necesidades e respostas en forma de achegas bsicas, fsicas, psicosociais e socioculturais. 11. Necesidades fsicas: Alimentacin/vestido/espazo (vivenda) apropiado para movemento e xogo. Estimulacin sensorial, motora, emocional, verbal. mbito seguro. Medidas de prevencin de dano e enfermidade. 12. Necesidades psicosociais bsicas: Afecto estable, sucientemente bo. Sentimento de ser respectado nunha relacin criatura-persoa adulta, con informacin sincera e adaptada idade e capacidades dos nenos e nenas. Necesidade de construr unha imaxe apropiada de si e da sa capacidade de mellora e progreso. Necesidade e establecemento de lmites e referencias slidas, razoables e proporcionadas, includas normas bsicas de comportamento. Necesidade de congruencia nas mensaxes das persoas adultas (pais, nais, profesores, profesoras...). Necesidade e establecemento de regras e da solucin de problemas e de conitos entre adultos nos seus espazos privados e/ou en ausencia dos nenos e nenas. Necesidade de aprender modos de expresin verbal axeitada, de demandas, emocins e da capacidade de aprazar a sa satisfaccin. 13. Necesidade de adquirir hbitos de comunicacin que inclan a escoita da outra persoa e o aprecio do silencio: Necesidade de recoecemento e respecto.
140
Harmonizacin de crecentes niveis de autonoma e responsabilidade como base dunha maduracin idnea e dunha slida autoestima. Necesidade de sentido de pertenza compatible con diversos grupos: familia, comunidade educativa, grupo de persoas... Necesidade de coecemento e respecto da realidade social, ambiental e cultural na que vive. Necesidade de aprender a respectar e integrar diferenzas como elemento enriquecedor.
Necesidade de contribur mellora do mbito e sentirse social e persoalmente til para as outras persoas. 14. Esta perspectiva da sade e a sade mental pode contribur, como un elemento mis, aos necesarios procesos de adaptacin e desenvolvemento no seo da comunidade educativa. Este enfoque tamn pode servir como axuda navegacin nesa grande viaxe a Itaca que o proceso educativo. Segundo modelos acreditados de desenvolvemento psicolxico e tico, fundamental para un bo proceso de adaptacin saber o lugar de destino da viaxe dende a sa orixe, ao xeito en que os planos visualizan e dirixen as sucesivas etapas nunha construcin. Quen d sentido ao conxunto do proceso evolutivo e de adaptacin o punto ptimo de chegada, o cnit do desenvolvemento madurativo, que enfa, do porvir ao pasado, os distintos momentos educativos. Toda a comunidade educativa navega no mesmo barco e sabe, como sinalou un vello sabio cordobs, que non hai vento favorable se un non sabe a onde vai.
Fernando Mrquez Gallego
Xefe de Servizo do Programa de Sade Mental
141

O Prodeso de Adaptacion

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

O Prodeso de Adaptacion

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

O PROCESO DE ADAPTACIN

E ti... vas escola?

E ti... vas escola?

3 <> Organizacin do perodo de adaptacin

Aspectos metodolxicos a ter en conta Fases do proceso de adaptacin

4 <> Exemplos de planicacin 5 <> A documentacin do proceso

6 <> Para saber mis

Referencias lexislativas Ligazns de interese na Internet Referencias bibliogrcas

O PROCESO DE ADAPTACIN E ti... vas escola?

Secretaria Xeral da Igualdade Vicepresidencia da Igualdade e do Benestar

O PROCESO DE ADAPTACIN E ti... vas escola?

O PROCESO DE ADAPTACIN E ti... vas escola?

Laura Snchez Pin

Conselleira de Educacin e Ordenacin Universitaria

O PROCESO DE ADAPTACIN E ti... vas escola?

A FASE DE ADAPTACIN ESCOLA

Ir ao cole por primeira vez. Que forte!

O PROCESO DE ADAPTACIN E ti... vas escola?

O PROCESO DE ADAPTACIN E ti... vas escola?

A parte seria da escola.

O PROCESO DE ADAPTACIN E ti... vas escola?

O PROCESO DE ADAPTACIN E ti... vas escola?

o proceso de adaptacin na escola infantil: signicado

o proceso de adaptacin na escola infantil: signicado

O PROCESO DE ADAPTACIN E ti... vas escola?

O PROCESO DE ADAPTACIN E ti... vas escola?

O PROCESO DE ADAPTACIN E ti... vas escola?

O PROCESO DE ADAPTACIN E ti... vas escola?

O PROCESO DE ADAPTACIN E ti... vas escola?

O PROCESO DE ADAPTACIN E ti... vas escola?

Que sentiches cando acompaaches o teu llo ou a ta lla o primeiro da de escola?

O PROCESO DE ADAPTACIN E ti... vas escola?

PERSOAS IMPLICADAS NO PROCESO

persoas implicadas no proceso

O PROCESO DE ADAPTACIN E ti... vas escola?

O PROCESO DE ADAPTACIN E ti... vas escola?

O PROCESO DE ADAPTACIN E ti... vas escola?

O PROCESO DE ADAPTACIN E ti... vas escola?

O PROCESO DE ADAPTACIN E ti... vas escola?

O PROCESO DE ADAPTACIN E ti... vas escola?

Que sentiches cando acompaaches o teu llo ou a ta lla o primeiro da de escola?

O PROCESO DE ADAPTACIN E ti... vas escola?

Como poden axudar as familias no proceso?:

O PROCESO DE ADAPTACIN E ti... vas escola?

Que sentiches cando acompaaches o teu llo ou a ta lla o primeiro da de escola?

TAREFAS PARA A FAMILIA

O PROCESO DE ADAPTACIN E ti... vas escola?

SUXESTINS PARA OS PRIMEIROS DIAS

O PROCESO DE ADAPTACIN E ti... vas escola?

CONSELLOS A SEGUIR POLAS FAMILIAS QUE FAVORECERN O PROCESO DE ADAPTACIN:

O PROCESO DE ADAPTACIN E ti... vas escola?

O PROCESO DE ADAPTACIN E ti... vas escola?

Como vive o profesorado os primeiros das de clase?

O PROCESO DE ADAPTACIN E ti... vas escola?

O PROCESO DE ADAPTACIN E ti... vas escola?

O PROCESO DE ADAPTACIN E ti... vas escola?

ORGANIZACIN DO PERODO DE ADAPTACIN

organizacin do perodo de adaptacin

O PROCESO DE ADAPTACIN E ti... vas escola?

Un plan de adaptacin contempla:

O PROCESO DE ADAPTACIN E ti... vas escola?

O PROCESO DE ADAPTACIN E ti... vas escola?

O PROCESO DE ADAPTACIN E ti... vas escola?