GEOGRAFSKI INFORMACIONI SISTEM (GIS) ULOGA I ZNAAJ IMPLEMENTACIJE U NACIONALNOM PARKU ERDAP GEOGRAPHIC INFORMATION SYSTEM (GIS) THE

HE ROLE AND SIGNIFICATION OF IMPLEMENTATION IN DJERDAP NATIONAL PARK

1

Dejan Pavlovi, dipl.in.el.1 JP Nacionalni park erdap Donji Milanovac Zbog svoje velike povrine, a u cilju efikasne i trajne zatite, kao i u cilju odrivog korienja prirodnih potencijala Nacionalnog parka erdap, neophodno je pristupiti formiranju, a nakon toga i implementaciji integralnog geografskog informacionog sistema. Na taj nain bi se formirala jedinstvena baza podataka o tipovima uma, flori, fauni, paleontologiji, hidrologiji, geologiji, prirodnim rezervatima, predelima posebnih prirodnih vrednosti, prirodnim spomenicima, putevima, peakim stazama, nepokretnim kulturnim dobrima od izuzetnog znaaja itd... U narednim poglavljima bie ukratko opisan postupak (nain) formiranja geografskog informacionog sistema GIS-a [1], koji moe biti korien u umarstvu, a koji takoe uz odreene modifikacije moe biti iskorien za formiranje i implementaciju geografskog informacionog sistema Nacionalnog parka erdap. U tu svrhu neophodno je izvriti sledee korake: skeniranje i georeferenciranje karata (mapa) digitalizacija karata (mapa) kodiranje povezivanje sa bazom podataka

Sadraj: GIS - Geografski informacioni sistem je informaciona tehnologija koja kombinuje geografske lokacije prirodnih i vetakih objekata (planina, reka, uma, puteva, zgrada, mostova...) i ostalih podataka u cilju generisanja interaktivnih vizuelnih mapa i izvetaja. Odnosno, moemo rei da je GIS prostorna baza podataka koja sadri skupove podataka koji predstavljaju geografske informacije u smislu opteg GIS modela podataka. U ovom radu bie opisan generalizovani nain formiranja jednog takvog sistema, njegova uloga, znaaj, kao i mogunost implementacije slinog sistema u J.P. Nacionalni park erdap. Abstract: GIS The Geographic Information System is an information technology which combinated geographic locations of natural and artifical objects (mountains, rivers, forests, rouds, buildings, bridges...), as well as the others types of data in order to generate interactiv visual maps and reports. Respectively, we can say that GIS is database which contains the sets of geographic information. In this paper will be described Geographic Information System, the role, signification, necessity as well as possibility of implementation of the similar system in Public enterprise National Park Djerdap. 1. UVOD Nacionalni park erdap se nalazi u jugoistonom delu Evrope, u severoistonoj Srbiji na samoj granici sa Rumunijom. Ukupna povrina nacionalnog parka je 63.608 hektara, dok je zatienom zonom obuhvaeno 93.968 hektara. Nacionalni park obuhvata delove tri optine: Golubac, Majdanpek i Kladovo, pri emu predstavlja najvei nacionalni park u Srbiji.

Nakon toga bie opisan cilj, uloga i znaaj implementacije sistema, softver (software) koji moe biti uskorien u tu svrhu, kao i opravdanost uvoenja jednog takvog sistema. 2. KOORDINATNI REFERENTNI SISTEMI Za primenu GISa nophodna je mapa na kojoj prikazujemo podatke. Mapa treba biti to kvalitetnija, a kvalitetnom mapom smatramo onom koja je tana tj. postavljena u tane geografske koordinate. Koordinatni referentni sistem (KRS) moe se objasniti kao koordinatni sistem koji je povezan sa Zemljom sa Geodetskim Datumom [2]. KRS moe biti Geodetski koordinatni sistem pri emu su pozicije definisane geografskom duinom i geografskom irinom. U veini sluajeva se koristi projektovani koordinatni sistem gde su koordinate prebaene u ravan korienjem Map projekcije. U okviru jedne drave u upotrebi moe biti vie razliitih koordinatnih sistema (NGO, MG17, GK6, UTM34).

Slika 1. Teritorija Nacionalnog parka erdap

U ovom momentu u Srbiji se moe koristiti WGS84 UTM zona 34 koordinatni referentni sistem. Ovaj koordinatni sistem pokriva celu teritoriju Srbije. Pored ovog sistema, u upotrebi su jo dva koordinatna sistema: zona 6 i zona 7. Zona 6 obuhvata teritoriju zapadno od 19 30 (mala oblast) prema Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini, dok zona 7 zauzima najvei deo teritorije Srbije (istono od 19 30). Postoje manji delovi istone Srbije koja pripadaju zoni 8, ali su zanemarljivi pa su obuhvaeni zonom 7 koja je na taj nain proirena. (Ovlaene institucije imaju zadatak da donesu standard o tome koji e se koordinatni refererentni sistem koristiti u Srbiji). Parametri za koordinatni sistem WGS84 UTM zona 34 dati su u sledeoj tabeli 1 [2]: Tabela 1. WGS84 UTM zona 34 ref. sistem Datum: WGS84 Ime WGS84 Elipsoid WGS84 Glavna poluosa (a) 6378137 (G.H. Strand) Sporedna poluosa (b) ? 0.003352810665 (G.H. Spljotenost [f, (,)/a] Strand) Projekcija: Zona 34 (UTM) Primarni meridijan Projekcija Lano istono Lano severno Centralni meridijan Faktor (scale factor) Primarni uporednik Jedinice

Pored ovog naina, mogue je izvriti snimanje (memorisanje) koordinata karakteristinih objekata na terenu korienjem GPS prijemnika, zatim ih kasnije preneti u raunar i izvriti georeferenciranje karte (mape). 4. DIGITALIZACIJA Obzirom da su geografski podaci u GIS-u geografski orjetisani, odnosno definisani geografski koordinatama, neophodno je podatke predstaviti tematskim slojevima lejersima (layers). Dakle, treba definisati posebne slojeve o: putevima, gazdinskim jedinicama, parcelama, rekama, jezerima, objektima itd. Najpraktinije je da se pone sa digitalizacijom puteva obzirom da su oni esto i granice gazdinskih jedinica. Putevi se crtaju linijama, i u zavisnosti od svrhe i namene razliito se i obeleavaju. U tabeli 2 dat je primer obeleavanja (oznaavanja) izgraenih umskih puteva [2]. Tabela 2. Oznake izgraenih umskih puteva Vrsta puta: Oznaka: Puna crvena linija debljine Betonski i asfaltni put 1.5mm Kamionski tvrdi put sa Puna crvena linija debljine podlogom 1.0mm Dve paralelne pune crvene Kamionski tvrdi put bez linije na rastojanju 1.0mm podloge sa takastom linijom po sredini debljine 0.2mm Kamionski mekani put Dve paralelne pune crvene (zemljani, peani, linije na rastojanju 1.0mm ljunani) debljine 0.1mm Dve paralelne pune crvene linije na rastojanju 1.0mm, Kolski tvrdi put sa debljine 0.2mm (gornja podlogom linija pun, a donja isprekidana) Dve paralelne pune crvene Kolski tvrdi put bez linije na rastojanju 1.0mm, podloge debljine 0.2mm (gornja linija puna, donja takasta) Kolski meki put Puna crvena linija debljine (zemljani, peani, 0.2mm ljunani, vlake) Traktorski tvrdi put sa Puna uta linija debljine podlogom 1.0mm Dve paralelne pune ute Traktorski tvrdi put bez linije na rastojanju 1.0mm, podloge sa takastom linijom po sredini debljine 0.2mm Traktorski meki put Dve paralelne pune ute (zemljani, peani, linije na rastojanju 1.0mm, ljunani) debljine 0.2mm Puna uta linija debljine Traktorska staza 0.2mm Nakon digitalizacije svih granica (polilinija), vri se kreiranje poligona a nakon toga se unose vrednosti u

Grinvi Universal transverse Mercator (Gaus Kriger) 500000 0 21 E (istono) 0.9996 0 Metri [m]

3. SKENIRANJE KARATA (MAPA)

GEOREFERENCIRANJE

Da bi smo mogli da koristimo topografske i umarske karte (karte gazdinskih jedinica) u geografskim informacionim sistemima, neophodno je izvriti skeniranje. Skeniranje karata se najee vri u rezoluciji od 300 dpi. Ukoliko koristimo cele karte, svi podaci koji se na njoj nalaze (koordinate, datum izrade, projekcija, kd karte itd.), kasnije se koriste pri postupku georeferenciranja. Treba definisati pravilnu ravan mreu i georeferencirati u najmanje etiri take. Ukoliko koristimo delove umarskih karata to je inae est sluaj, neophodno je definisati broj referentnih taaka kojim se vri georeferenciranje i vrstu transformacije. Neophodno je izabrati karakteristine take i to: mostove, raskrsnice, karakteristine prirodne objekte itd. Takoe treba voditi rauna da te take karakteriu pravilnu ravan. Postupak je isti kao pri georeferenciranju celih karata.

tabele atributa za svaki poseban sloj (slojevi sa poligonima). 5. KODIRANJE Prilikom izrade tematskih karata (mapa), neophodno je radi lake organizacije podataka definisati odreene vrste tabela u internoj bazi podataka koje se koriste u GIS-u. Predlog izgleda jedne takve tabele prikazan je u tabeli 3 [2]. Tabela 3. Predlog izgleda interne baze podataka Datum promene Grupa objekata Dat. ustanovlj. Kartu izradio Tekst

6. POVEZIVANJE SA BAZOM PODATAKA Nakon postupka skeniranja mapa, georeferenciranja, digitalizacije i kodiranja, pristupa se postupku skladitenja prostornih podataka u relacione baze podataka, tj. generie se veza izmeu geopodataka i relacione baze podataka. Za opisivanje prostornih podataka tradicionalno se koriste datoteke [3]. Datoteke su kreirane tako da se u njima u binarnom obliku upisuju geometrijski elementi. Atributi geometrijskih podataka se upisuju u relacione baze podataka i po odgovarajuem kljuu povezuju sa geometrijskim oblikom. Osnovni problemi ovakvog naina povezivanja je da atributni podaci i prostorni podatak nisu povezani u jednu celinu, i da su datoteke zapisane u nestandardnim binarnim oblicima. Zbog nemogunosti ostvarenja konzistentnosti sistema, kao i zbog kompatibilnosti jednog programskog okruenja u odnosnu na drugi, a da bi se izbegao ovakav vid problema, sve ee se koriste objektno orjentisane relacione baze podataka. 7. SOFTVERSKI I HARDVERSKI ZAHTEVI

Opis objekta

Tip oznake

Tekst

Tekst

Tekst

Tekst

Tekst

Broj

Tanost

Poreklo

Kodovi

Datum

CRF

Broj

Putevi

Broj

Gaz. jed.

Da bi smo mogli da koristimo geografski informacioni sistem potrebno je obezbediti odgovarajui softver (software). U tu svrhu danas postoji veliki broj kako komercijalnog tako i besplatnog softvera (softvera otvorenog kda). Najpoznatiji su [4]: (a) Komercijalni - Autodesk (MapGuide) - Cadcorp - Intergraph (GeoMedia, GeoMedia Professional, GeoMedia WebMap - ERDAS IMAGINE - ESRI (ArcView 3.x, ArcGIS, ArcSDE, ArcIMS, ArcWeb) - IDRISI - MapPoint itd (b) Nekomercijalni (besplatni) - softver otvorenog kda - GRASS - MapServer - Chameleon - GeoNetwork opensource - GeoTools - gvSIG - ILWIS - JUMP GIS - OpenLayers - PostGIS - Quantum GIS - TerraView itd Pored softvera, neophodan je i odgovarajui hardver (hardware) za praktinu realizaciju GIS-a. Hardver moemo podeliti na dve grupe [5]: raunare i ostale ureaje.

U narednoj tebeli (tabeli 4) moemo videti kdove za boje koji se koriste za kartu dobnih razreda [2]. Tabela 4. Kodovi boja dobnih razreda za kartu dobnih razreda Dobni razredi: I II III IV V VI VII VIII IX X RGB kdovi: 255-199-000 255-255-051 199-255-000 212-212-000 000-255-000 000-201-000 000-148-000 026-125-000 125-125-000 170-217-000

Kdovi za ostale objekte takoe mogu biti naeni u [2], ali zbog ogranienosti prostora u ovom radu nee biti dalje razmatrani.

...

Raunare dalje delimo na: rune (PALM), prenosne (notebook) raunare, terenske, personalne, zatim na radne stanice i velike raunare (mainframe). - Runi raunari uglavnom nemaju tastaturu ve se za unos podataka koristi posebna olovka. Koriste posebne operativne sisteme (Palm). - Terenski raunari su konstruisani za unoenje podataka na terenu. Koriste standardne operativne sisteme. - Prenosni raunari (notebook raunari) su slinih karakteristika kao i personalni raunari, ali su zbog svojih dimenzija pogodni za korienje van kancelarija. - Personalni (kuni) raunari su namenjeni za svakodnevni rad u kancelarijskim i kunim uslovima. - Radne stanice svojim izgledom mnogo podseaju na personalne raunare, ali brzinom rada procesora, prostorom za skladitenje podataka i kvalitetom monitora viestruko nadmauju personalne raunare. Grafike radne stanice su naroito pogodne za primenu i implementaciju geografskog informacionog sistema. - Veliki (mainframe) raunari se koriste kao serveri. Zbog svoje izuzetno velike brzine rada i velikog memorijskog prostora imaju primenu u institucijama gde se vri istovremena obrada velikog broja podataka. U ostale ureaje podrazumevamo: skenere, tampae, plotere, hardver za prikupljanje podataka o terenu (GPS prijemnike, totalne stanice itd...). - Pomou GPS prijemnika mogue je odrediti poloaj objekta na povrini zemlje i iznad nje korienjem satelita predvienih za tu namenu i pomou ureaja koji se nalaze na zemlji. U zavisnosti od namene i potrebe tanosti merenja, koriste se ureaji ija preciznost varira od vie desetina metara, pa do manje od 1cm. - Totalne stanice su specijalni ureaji koji se koriste za premeravanje terena geodetskim metodama. Za potrebe realizacije geografskog informacionog sistema Nacionalnog parka erdap neophodni su PALM raunari, notebook raunari, terenski, personalni raunari, kao i odgovarajui broj radnih stanica sa centralnim serverom, GPS ureaji i totalne stanice. 8. OPRAVDANOST IMPLEMENTACIJE GIS-a U NACIONALNOM PARKU ERDAP Proces implementacije geografskog informacionog sistema u Nacionalnom parku erdap je u toku i trenutno se radi faza skeniranja i georeferenciranja umarskih karata, kao i njihova digitalizacija. Zavretkom sistema, tj. implementacijom GIS-a u Nacionalni park erdap omoguie se pre svega: - efikasnija i trajna zatita biodiverziteta parka - efikasnije upravljanje nacionalnim parkom - kvalitetnija zatita prirodnih dobara - interaktivni pristup i upravljanje (upit, auriranje, brisanje, dodavanje, povezivanje) sa bazama podataka - prepoznavanje i vrednovanje prirodnih potencijala (potencijala parka) - statistika analiza podataka - prikazivanje digitalnih karata (prikazivanje karata na ekranu raunara i njihovo tampanje)

- upravljanje umskim katastrom prikazivanje multimedijalnih podataka (uspostavljanje veza izmeu podataka na karti i fotografija ili filmova o npr. odreenim biljnim ili ivotinjskih vrstama) - analiza i modifikacija postojeih podataka - prikaz i tampanje izvetaja itd... 9. KOMBINOVANJE GIS-a I DRUGIH SISTEMA Iako geografski informacioni sistem nudi bogate mogunosti u manipulaciji ulaznim podacima, procesiranju i generisanju izlaznih podataka, on ima i odreene nedostatke kako u 3D modeliranju tako i u vizuelizaciji podataka. Sa druge strane, objektno orjentisani softverski paketi koji su projektovani za modeliranje i vizuelizaciju pokazuju one nedostatke koje ine glavne prednosti GIS-a. Korienjem sprege ova dva sistema postie se efektna primena savremenih tehnika planiranja u svim segmentima umarstva. 10. ZAKLJUAK U cilju upravljanja prirodnim resursima na odriv nain, potrebna je tana i pravovremena informacija da bi se blagovremeno odregovalo na promene u prostoru. Iz tog razloga, potrebno je formirati sistem koji e objediniti sve relevantne podatke radi postizanja zadatog cilja. Neophodno je izvriti konverziju i modifikaciju postojeih podataka, izvriti digitalizaciju i integrisati ih u jedinstvenu bazu podataka. U okviru baze podataka bili bi i podaci o tipovima uma, flori, fauni, paleontologiji, hidrologiji, geologiji, prirodnim rezervatima, predelima posebnih prirodnih vrednosti, prirodnim spomenicima, putnoj mrei, peakim stazama itd. Jednom reju treba formirati sistem koji bi imao mogunosti jednostavne pretrage baze podataka kao i mogunost prikazivanja imformacija putem boja i simbola. Radi postizanja navedenih zahteva namee se jednostavan odgovor formiranje geografskog informacionog sistema. LITERATURA

[1] Dr F. Escobar, Assoc Prof G. Hunter, Assoc Prof I. Bishop, Dr A. Zerger Department of Geomatics, Introduction to GIS, The University of Melbourne [2] Dr Radovan Neveti, Primena GIS tehnologije u planiranju gazdovanja umama, Beograd, maj 2004 [3] Denana Muraevi, Esad Kadui, Otvoreni sistemi za upravljanje prostornim podacima, Telekomunikacioni forum TELFOR 2007, Srbija, Beograd, novembar 20.-22., 2007. [4] http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_GIS_software [5] Draen Tuti, Nada Vueti, Miljenko Lapaine, Uvod u GIS, Sveuilite u Zagrebu Geodetski fakultet, 2002